REPUBLIKA E SHQIPERISE UNIVERSITETI I SHKODRES

LUIGJ GURAKUQIDEGA INFERMJERI

PERMBAJTJA

1

1. HYRJA ....................................................................................................................................42. QELLIMI DHE OBIEKTIVAT..............................................................................................5

.KAPITULLI 1

1.1 ÇFARE ESHTE KANCERI I MUSHKERIVE.....................................................................6-71.2 SIMTOMAT ........................................................................ ...................................................81.3 KANCERI I MUSHKERISE MES GRAVE ..........................................................................91.3.1 ETIOLOGJIA ........................................................................ .................................................9

KAPITULLI 2

2.1 SHKAKTARET ............................................................................................................................102.2 FORMAT E KANCERIT .............................................................................................................102.3 ÇFARE E SHKATON KANCERIN .............................................................................................102.4 PJESA ME E PREKUR NGA KANCERI ...................................................................................112.4.1 REKOMANDIMET ....................................................................................................................112.4.2 CILI ESHTE SHKAKU I FORMIT TE KANCERIT2.4.3 ADENOKARCINOMA ..............................................................................................................122.4.4 VITAMINA D ........................................................................ ................................................... 12

KAPITULLI 3

2.1 SI TA PARANDALOJME KANCERIN .............................................. ...................................122.2 FAKTORET NXITES.............................................. .................................................................162.3 ÇFARE E SHTON RREZIKUN .............................................. ...............................................172.3.1 MENYRAT E TRAJTIMIT .............................................. ...............................................172.3.2 KRITERET QE DUHET TE KONTROLLOHEN .............................................. ..............182.3.3 SI KUROHET KANCERI I MUSHKERIVE .............................................. ......................182.3.4 PERCAKTIMI I OPERUSHMERISE .............................................. .................................18

KAPITULLI 44.1 SI VEPRON TERAPIA KIMIKE .............................................. ....................................................194.2 KU DO E MARR TERAPIN KIMIKE .............................................. ............................................194.3 KESHILLAT .............................................. ....................................................................................194.3.1 KLASIFIKIMI I TUMOREVE TE MUSHKERIVE ..................................................................204.3.2 TUMORET DYTESORE TE MUSHKERIVE .............................................. ............................204.3.3 TRAJTIMI I DHIMBJES .............................................. ..............................................................20

KAPITULLI 5

5.1 KLINIKA .............................................. ...........................................................................................215.2 DIAGNOZA .............................................. .......................................................................................21

2

5.3 VEPRIMET INFERMJERORE .............................................. ..........................................................21

KAPITULLI 6

STATISTIKA .............................................. ............................................................................................22

KAPITULLI 7

KONKLUZIONE .............................................. ......................................................................................23

KAPITULLI 8

BIBLEOGRAFIA .............................................. .....................................................................................24

Hyrja3

Duke pare qe ne vendin tone eshte ne rritje kjo semundje une vendosa te merrja kete teme per te bere ndergjegjesimi dhe sensibilizimi i pacienteve per rrezikun qe shkakton kjo semundje e rrezikshme. Sipas studimeve dhe statistikave te fundit ne vendin tone rezulton nje nr i madh grash te prekura nga kjo semundje e cila po vret cdo dite. Me ane te kesaj teme une kam deshire te jem pjese e asaj ndihme sado te vogel qe mund ti jepet ketyre njerezve qe rriskohen nga kjo semundje.

Kjo semundje radhitet e dyta per nga rrezikshmeria,pas semundjes sekualisht te transmetueshme. Shoqeria dhe studimet njerezore kane perparuar shume ne lidhje me kete semundje. Por nuk duhet ta anashkalojme faktin se indiferenca e njerezve i ka lene shume hapesira kesaj semundje. Qe te perparoje ne dem te shendetit te tyre..

FALENDEROJ PROF. EMILJANO PER NDIHMESEN QE ME DHA DHE GADISHMERINE PER TE ME NDIHMUAR NE ÇDO MOMENT.

Qellimi dhe obiektivat

4

Qellimi I kesaj teme eshte te njohe shenjat dhe simptomat e kancerit te grate,parandalimi dhe ulja e nr te grave me kancer te mushkerive. Tju bej te mundur njohjen e shenjave dhe simptomave,duke u nisur nga kjo eshte e nevojshme te dijme:

- Shenjat dhe simtomat- Faktoret rriskues- Kujdesjet qe duhet te kene- Te mbeshtes emocionet e pacienteve- Tju behet nje edukim shendetesor

5

Cfare eshte kanceri i mushkerive?

Eshte tumori primar i mushkerive. Historia e tij eshte relativisht e re ;ajo numeron 200 vjet. Konceptin e pare mbi kancerin e mushkerive e dha per here te pare bayle me 1810,kurse Walsche perdori i pari termin kanceri I mushkerive. Ai sot perben nje problem shqetesues per mjekesine. Kanceri i mushkerive eshte tumori malinj primar me i shpeshti dhe perfshin 95% te te gjitha tumoreve te mushkerive. Si tumor maljin ai ka te gjitha veçorite e neoplazmave.

1. Proliferim te shtuar ne dukje I pa kufizuar.2. Depertimi ne indin normal dhe shkaterrimin e tij.3. Vetia per recidiv locale.

Kanceri i mushkerive eshte kanceri i trakese, bronkeve (rrugeve te ajrit) ose i alveolave (qeseve te ajrit). Me i shpeshte eshte kanceri i bronkeve.Vrasesi me i madhKanceri i mushkerive eshte kanceri me i madh vrases ne Europe dhe ne te gjithe boten. 20% e vdekjeve

6

nga kanceri i perkasin kancerit te mushkerive ( 28% ne burra dhe 10% ne gra).Ne grate, kanceri i gjirit eshte shkaktari kryesor i vdekjeve nga kanceri (18%), por ne disa vende si p.sh. ne Angli vdekjet e grave nga kanceri i mushkerive jane me te lartea nga vdekjet prej kancerit te gjirit. Me zhvillimin e shkencës dhe teknikës si dhe të ngritjes së nivelit mjekësor, shumë sëmundje të rënda dhe të rrezikshme nuk janë më të tmerrshme. Por pjesa më e madhe dërmuese e sëmundjeve të kancerit është ende e vështirë të shërohet, prandaj tani kanceri është bërë një nga problemet më të mëdha të shëndetësisë publike në mbarë botën. Sipas të dhënave statistikore, në vitin 2000 në gjithë botën vdiqën mbi 6 milionë e 200 mijë njerëz nga kanceri. Ndërsa para kancerit nuk jemi krejt të paaftë, në mjekimin e kancerit në fazën e hershme mund të arrihen rezultate relativisht të dëshirueshme. Prandaj Organizata Botërore e Shëndetësisë ka paraqitur se po të kurohet me sukses në fazën e hershme, 1/3 e kancerit mund të shërohet plotësisht. Kushti paraprak i kurimit me sukses në fazën e hershme të kancerit është zbulimi i tij i hershëm. Tani do t'ju flasim për këtë problem. Kanceri ose tumori i keq është një sëmundje e shumëzimit të parregullt të qelizave dhe e përhapjes së tyre në trup. Gjatë kurimit të kancerit, zbulimi, diagnoza dhe mjekimi i tij në fazën e hershme kanë rëndësi shumë të madhe. Kështu p.sh. po të mjekohen që në fazën e hershme rreth 90% e pacientëve që vuajnë nga kanceri në zorrën e trashë mund të jetojnë mbi 5 vjet dhe po të mjekohen në fazën e vonshme vetëm 5 deri 7% të pacientëve mund të jetojnë mbi 5 vjet

Kanceri i mushkërive është kanceri i dytë për nga shpeshtësia, dhe i pari për nga numri i vdekjeve. Në grafi kanceri shihet vetëm kur është mbi 1 cm, por kur kanceri i mushkërive ka arritur madhësinë 1 cm zakonisht ka arritur të japë metastaza, prandaj grafitë nuk janë të mira për zbulimin e hershëm të kancerit mushkëror. Shenjat dhe simptomat: kollë, hemoptizi, ngjirje (nga prekja e nervit laryngeus recurrens), humbje peshe, pneumoni të shpeshta.

7

Simptomat.

Kanceri I mushkerive ka keto simptoma:1. Lodhje2. Kolle3. Dhimbje4. Veshtiresi te frymemarrjes5. Humbje ne oreks6. Problem me gjumin7. Humbje ne peshe8. Te perzier9. Veshtiresi ne perqendrim 10. Ankth11. Depression

Kanceri i mushkërive mes grave

Statistikat e kohëve të fundit tregojnë një shtim të rasteve të kancerit të mushkërive tek gratë e reja që nuk pinë duhan. Shoqata amerikane kundër kancerit parashikon që mbi 73 mijë gra pritet të vdesin këtë vit nga kanceri i mushkërive. Kjo shifër është më e madhe sesa ajo e grave që pritet të vdesin nga kanceri në gji, në vezore dhe uter të katër këto sëmundje të marra së bashku. Ndërkohë numri i rasteve të kancerit në mushkëri mes burrave po bie. Arsyet nuk dihen dhe shkencëtarët ende nuk janë në gjendje të thonë përse rastet e kësaj sëmundjeje po shtohen mes grave që nuk pinë duhan. Lisa Rofman po shkruan një ditar për vajzën e saj 9 vjeçare, Leah. Në moshën 44 vjeçare, Lisa po bëhet gati të vdesë. “Është një gjendje e trishtueshme dhe pashmangëshme”, thotë ajo. Një gjendje që burri i saj, Barry Rofman nuk mund ta përballojë. Ai thotë se do të hyjë në atë dhomë. Shkon deri tek dera dhe kthehet mbrapa. Dy vjet e gjysëm më parë, Lisa që kurrë nuk ka pirë duhan, u diagnostikua me kancer në mushkëri dhe mjekët i thanë se nuk i kishin mbetur më shumë se 5 vjet jetë. Lisa thotë se u trondit shumë. Ajo kishte menduar se me kancer në mushkëri prekeshin njerëzt që kishin pirë duhan gjatë gjithë jetës. Ajo gjithmonë kishte menduar se kjo sëmundje prekte burrat më shumë se sa gratë. Ndërkohë që studimet në shkallë kombëtare në këtë fushë mungojnë, shumë specialistë të kancerit të mushkërive thonë se i shqetëson prirja që gjithnjë e më shumë gra që nuk pinë duhan preken nga kjo sëmundje. Rreth 15 përqind e viktimave të kancerit të mushkrive janë mes atyre që nuk pinë duhan dhe mes këtij grupi, gratë kanë 2 deri 3 herë më shumë gjasa sesa burrat që të preken nga kjo sëmundje. Mjekët nuk e dinë përse ndodh kjo; ose ndoshta është ndikmi i përbashkët e të gjithë faktorëve si hormonet, qëndrimi pranë atyre që pinë duhan, dieta dhe

8

ajri i ndotur. Shenja të tilla plogështia, marrja e frymës dhe kolla kronike shpesh diagnostikohen gabim si simptoma të asthmës. Mjekja Joan Shiller pranë universititetit të Viskonsinit thotë se më shumë gra vdesin nga kanceri në mushkëri sesa nga kanceri në gji, në vezore dhe në uter, por megjithatë fondet për kërkime mjekësore në fushën e kancerit të gjirit janë 10 herë më të mëdha se sa për kancerin e mushkërive. Mjekja Shiller thotë se këto gra janë viktima tragjike të faktit se ato preken nga një sëmundje që ka lidhje me pirjen e duhanit. Por ekzistojnë shpresa. Mjekët thonë se organizmi i grave që nuk pinë duhan reagon më mirë ndaj 2 ilaçeve të reja, Iresa dhe Tarceva. Iresa ka bërë që përparimi i kancerit tek Lisa të ndalet. Për familjen Rofman çdo sekondë e jetës çmohet sikur të ishte e fundit.

Etiologjia e kancerit te mushkerive.

Ne pergjithesi vazhdon te mbetet nje problem i hapur.megjithese numerohen shume shkaktare te mundeshem te kancerit te mushkerive. Me poshte jane te rradhitura sipas vleres rritese te tyre.

- Proceset inflamatore kronike te cdo origjine rezistente ndaj mjekimit.- Inhalimi I disa substancave ekzogjene: - a) supstanca kancerogjene profesionale- b) gazet e automobilave dhe industrite.- c) tymi I duhanit I thither ne menyre active ose passive.- Teoria virusale- Trashigimia qe shihet si factor predispozues.

Shkaktaret

Sjelljet e rrezikshme qe sot popullata i kryen me vetedije, jane edhe shkaktaret kryesore te ketyre semundjeve. Nder me te rendesishmit mjeket rendisin duhanin, alkoolin, drogat, kequshqyerjen, obeziteti, stresi dhe dhuna. Per kete specialistet te Shendetit Publik, kerkojne bashkepunim me te gjitha strukturat perkatese. “Prevalenca e ketyre semundjeve vazhdone te rritet si pasoje e ndryshimeve te moshes dhe te menyres se jeteses. Nese ne fillim te viteve ‘90 ka pasur rreth 6 mije vdekje ne vit nga semundjet kardiovaskulare, aktualisht ky numer eshte mbi 8 mije”, kane pohuar specialistet e shendetesise. Sipas tyre, numri i madh i ketyre rasteve te vdekjeve ka te beje me kapjen e semundjes ne stade te avancuara. Te dhenat e Institutit te Shendetit Publik tregojne se gjysma e mjekeve ne vend i vleresojne semundjet kardiovaskulare dhe se vetem 40% e mjekeve te pergjithshem e kryejne vleresimin e tensionit te gjakut ne formen e nje depistimi rutine tek personat ne dukje te shendetshem. Po keshtu, rezultatet ne lidhje me matjen e faktoreve te tjere te riskut per semundjet kardiovaskulare jane akoma me te uleta. Mjeket i vleresojne nivelin e sheqerit ne gjak, mbipeshen, menyren e ushqyerjes, konsumin e alkoolit dhe nivelin e stresit, vetem ne prani te shenjave klinike apo ankesave nga pacientet.

9

Format e kancerit te mushkerive

Jane dy forma kryesore te kancerit te mushkerive: Kanceri imushkerive me qeliza jo te vogla (NSCLC-non-small lung cancer) dhe kanceri i mushkerise me qeliza te vogla (SCLC-small cell lung cancer)Forma me e shpeshte e kancerit te mushkerive eshte ajo me qeliza jo te vogla(NSCLC),e cila ka mbijetese me te gjate se kanceri i mushkerive me qeliza tevogla (SCLC), qe ka tendence te perhapet me shpejt.

Cfare e shkakton kancerin e mushkerive?

Duhanpirja eshte pergjegjese per afersisht 90% te rasteve me kancer te mushkerive.Duhanpirja pasive rrit rrezikun per kancer te mushkerive tek ata qe nuk pijne duhan.Faktore te tjere (“ cancerogjene”) mund te rrisin rrezikun e kancerit te mushkerive vete ose ne kombinim me duhanpirjen (p.sh. asbestoza, rrezatimi dhe substance te ndryshme kimike). Numri i rasteve qe keto te fundit shkaktojne eshte krejt i vogel ne krahasim me kancerin e mushkerive qe shfaqet tek duhanpiresit.Trajtimi i kancerit te mushkeriveZbulimi i hershem te kancerit te mushkerive mund te permiresoje mbijetesen, por kjo nuk eshte akoma plotesisht e percaktuar.

Pjesa me e prekur nga kanceri.

Anatomia patologjike dhe klasifikimi I I kancerit te mushkerive. Ne shumicen e rasteve kanceri I mushkerive zhvidhohet nga:

- Epiteli I bronkeve- Epiteli I gjendrrave submukoze dhe me rradhe nga epiteli I gjendrrave peribronkiale.- Epiteli I alveolave te mushkerive.qe eshte akoma I dukshem.

Nga vendi I lindjes kanceri perhapet ne vendet fshqinje zakonsisht me tri rruge;- Me ane te infiltrimit uniform te indeve per rreth.- Me rruge infogjene bronkiale(mukoze) dhe peribronkiale- Me rruge intrakanalikulare.

Rekomandimet

Për këtë kontingjent të sëmurësh këshillohet pushim për disa ditë në klimë malore, për shkak të gjelbërimit, ajrit më të pastër dhe temperaturave të mjedisit, që janë më të ulëta. Por nuk kanë pse të privohen edhe nga klima detare, mjafton të tregohen të kujdesshëm. Këtyre personave u rekomandohet të

10

shëtisin një orë në mëngjes herët dhe në darkë vonë, të evitojnë qëndrimet në diell, qoftë dhe nën çadër dhe futjen në det. Gjithashtu, këshillohet marrja e lëngjeve për të shtuar sasinë e gjakut qarkullues, që mund të ketë pasojë uljen e tensionit arterial. Të shmangen daljet dhe qëndrimet në diell duke preferuar shëtitjet në orët e para të mëngjesit, të shoqëruara me ushtrime të lehta gjimnastikore, sidomos të kraharorit. Të ndalohet përdorimi i duhanit dhe qëndrimi në ambiente të mbyllura, ku pihet duhan. Po ashtu rekomandohet një meny e pasur me vitamina, me shumë kalori dhe që të përmbajë ushqime që treten lehtë. Këta pacientë duhet të tregohen të kujdesshëm ndaj qëndrimit nën ventilatorë, kondicioner, përdorimin e pijeve të ftohta dhe shmangien nga korrentet e ajrit.

-Cili është shkaku i formimit të kancerit?

Nuk njihet shkaku themelor i formimit të kancerit malinj. Ka nga ata që mendojnë se ai vjen si rrjedhojë e disa kushteve të trashëguara të sëmundjes ose nga disa kushte të jashtme, si virus dhe/ose e përdorimit të gjatë të duhanit. Në të vërtetë, kanceri malinj nuk është i trashëgueshëm. Fakti që të afërmit tanë mund të kenë vuajtur nuk do të thotë se ne jemi të dispozuar që të kalojmë të njëjtën sëmundje; as edhe ekspozimi për një kohë të gjatë ndaj ‘helmit’ të duhanit mund të dënojë me këtë sëmundje (mjafton të mendojmë të gjithë ‘të dashuruarit’ marrëzisht pas duhanit që nuk janë sëmurur kurrë).Sidoqoftë, asnjë substancë kancerogjene e veçuar nuk mund të jetë shkaku direkt i kancerit; mundësisht, provokon forma malinje vetëm nëse shkakton ndryshime kimike në brendësi të çelizave të trupit, por disa herë as ky nuk është shkaku i formimit të kancereve.Deri më sot, shkencëtarët kanë identifikuar rreth 24 substanca kimike që, në kushte të vëçanta, mund të provokojnë kancerin në trupin e njeriut. Kjo listë shtohet gjithnjë me vazhdimin e kërkimeve që bëhen dhe ajo përmbledh edhe mbeturinat industriale, tymin e makinave, helmeve te ndryshme bujqësore dhe disa prej materialeve te ndërtimit. Në këtë listë bëjnë pjesë edhe rrezet diellore, sidomos rrezet X dhe ato atomike. I njëjti opinion është edhe për viruset, edhe pse shumë kërkues, tani për tani, refuzojnë të pranojnë se ato janë një ndër shkaqet e formimit të kancerit tek njeriu.Në disa prej formave malinje, sidomos ata që prekin gjiun, hormonët mund të jenë ndër faktorët e rastësishëm. Tipa të tjerë të kancerit, duke përfshirë këtu ato të gojës (dhe të buzës) ndodh që të zhvillohen pas një periudhe të gjatë irritimi kronik që shkaktohet nga proteza jo të përshtatshme (ose nga vesi për të mbajtur cigaren e ndezur midis buzëve dhe jo midis gishtërinjve).

Adenokarcinoma( Kanceri me I shpeshte)

Kanceri më i shpeshtë në joduhanpirësit. Zakonisht gjendet në periferi të mushkërisë, afër pleurës. Gjendet në ciaktricet e mushkërisë. CEA përdoret për të parë si po shkon trajtimi; CEA nuk përdoret për zbulimin e adenomarcinomës sepse ka specificitet të ulët.Karcinoma bronkoalveolare.Zakonisht gjendet në periferi të mushkërisë, afër pleurës. Nuk ka lidhje me duhanin. Histologjikisht shihen ca si alveola të rrethuar me qeliza kuboide (jo të sheshta).Karcinoma me qeliza të mëdha Zakonisht gjendet në periferi të mushkërisë, afër pleurës. Ky është kancer shumë agresiv, anaplastik. Prognoza është e keqe.Karcinoma me qeliza skuamozeMasë në hilum, me zanafillë bronkiale. Shkaktohet nga duhani.Karcinoma bronkogjeneShkakton hiperkalcemi sepse sekreton PTHrp (PTH related peptide).Karcinoma me qeliza të voglaZakonisht gjendet në filum. Kur vihet diagnoza tumori shpesh i ka dhënë metastazat. Prognozë shumë e keqe. 99% e atyre që e kanë këtë kancer

11

janë duhanpirës. Sekreton hormone: (i) mund të sekretojë ACTH; (ii) mund të sekretojë ADH.Tumori karcinoid bronkialSindromi karcinoid - sekretim i serotoninës (5-HT). Shenjat/simptomat: diare, skuqje, sëmundje karcinoide e valvulave të zemrës, tinguj fishkëllyes në mushkëri. Diagnoza: Në urinë shihet nivel i rritur i 5-HIAA (metabolit i 5-HT). Methysergidi përdoret gjatë trajtimit sepse është antagonist i 5-HT.

Vitamina D

Gjatë studimit me rreth 14 mijë amerikanë, shkencëtarët arritën në përfundimin se personat që kanë nivele të larta të vitaminës D në gjak janë të prirur të kenë mushkëri më të shëndetëshme sesa ata që kanë vitaminë D në nivele të ulta. Kjo u vu re më qartë tek personat mbi 60 vjeç dhe tek ata që pijnë duhan. Studime të mëparëshme kanë trteguar mbi të mirat e vitaminës kundër ostoeporozës, hipertensionit, diebetit dhe disa llojeve të kancerit. Përsa i përket mushkërive, shkencëtarët thonë se ka të ngjarë që vitamina D duket se ndihmon në rigjenerimin e qelizave të dëmtuara. Vitamina D, thonë ata, mund të veprojë tërthorazi edhe nëpërmjet sistemit imunitar.

Si ta parandalojme kancerin.

Nese vuani nga kanceri ne mushkerine e bardhe eshte mire te hani shume perime te gjelbra. Ka ardhur koha qe ushqimi te mund te sherbeje jo vetem per te parandaluar kete semundje, por edhe te ndihmoje ne mjekimin e saj. Mjekesia alternative ka disa kohe qe rekomandon ushqime vegjetative dhe mirobiotike per pacientet me kancer, duke perfshire ketu edhe kancerin ne mushkerine e bardhe. Efekti Tani gjithnje e me teper mjekesia popullore ka zbuluar se pemet e gjelbra dhe perimet jane teper te efektshme per kete kancer. Studimet e fundit kane treguar se perberesit e ushqimit, siç eshte betakaroteni, mund te sulmojne dhe te zhdukin qelizat tumorale, duke penguar keshtu rritjen dhe zhvillimin e tij. Hulumtimet e fundit te Institutit per Zbulimin e Kancerit ne Honolulu (Universitet ne Havai) kane treguar se fuqia kimioterapike e perimeve e pengon perparimin ose avancimin e tumorit dhe rrit periudhen e jetegjatesise.

Prova Ne nje studim te bere midis 463 meshkujve dhe 212 femrave me kancer ne mushkerine e bardhe, u zbulua se marrja e shume perimeve dhe pemeve nga te gjitha llojet e vazhdon periudhen e mbijeteses te femrat. Ne kete prove femrat qe kane konsumuar shume perime, sidomos lule lakre, kane pasur shanse te mbijetojne 33 muaj, kurse ato qe kane ngrene me pak nga kjo perime, kane jetuar me pak se 28 muaj. Ndersa permiresimi dhe rritja e mbijeteses te meshkujt me kancer ne mushkerine e bardhe ka ardhur si pasoje e konsumimit te domateve dhe portokajve.

Me i suksesshem eshte likonini nga domatja per kurimin e kesaj semundjeje. Por edhe betakaroteni ka pasur shume efekte pozitive, sepse ne eksperimentin qe u krye ai i zhdukte qelizat e tumorit te njeriut. Rreziku Duke ngrene karota te fresketa, se paku 2 here ne dite, rreziku nga kanceri ne mushkerine e bardhe ulet ne masen 60 per qind. Ndersa nje gote me lengun e lule lakres se bardhe te fresket me shpesh

12

se nje here ne dite e zvogelon rrezikun ne 70 per qind dhe spinaqi i fresket 40 per qind. Lakra dhe lulelakra Lakra dhe lulelakra ndihmojne ne uljen e rrezikut per t’u prekur nga kanceri ne mushkeri.

Nje studim i publikuar ne revisten “Lancet” ka treguar se ngrenia e shpeshte e ketyre perimeve mund te ule ndjeshem rrezikun per t’u prekur nga ky tumor, sidomos tek ata qe kane riskun gjenetik. Studimi eshte kryer nga “International Agency for Cancer Research” (Iacr) ne Lion te Frances dhe, sipas tij, mjafton qe keto perime te konsumohen te pakten nje here ne jave per te perfituar prej vetive mbrojtese te tyre. Sipas eksperteve, perfundimet e studimit gjejne me teper vend te personat qe kane versione te paaktivizuara te dy prej gjeneve te ADN-se. Dy gjenet e vena “ne shenjester” jane “Gstm1” e “Gstt1”, qe kane per funksion mbrojtjen e organizmit nga disa lende toksike.

Lulelakra dhe lakra, apo dhe perime te ngjashme me to, jane te pasura me substanca kimike, te ashtuquajtura isotiocianate, qe arrijne te mbrojne nga kanceri polmonar. Veçse normalisht keto molekula eliminohen nga organizmi me ane te disa enzimave pastruese, te prodhuara pikerisht nga keta dy gjene. Studiuesit e “Iacr” kane marre nen shqyrtim rastet e 2141 pacienteve te prekur nga tumori ne mushkeri dhe 2168 persona te shendetshem te ardhur nga Polonia, Sllovakia, Republika Çeke, Rumania, Rusia dhe Hungaria (te gjitha vende qe i perdorin çdo dite keto perime). Ketyre personave u eshte marre nje kampion ADN-je dhe u eshte monitoruar dieta.

Ne kete menyre eshte verejtur se te personat me version aktiv te ketyre dy gjeneve, konsumimi i ketyre perimeve nuk kishte efekt mbrojtes. Por, ne te njejten kohe, mjaftonte te hahej te pakten nje here ne jave per te ulur rrezikun me 33 per qind te personat qe kishin nje forme jo aktive te gjenit “Gstm1” (element i zakonshem per gati 50 per qind te popullsise). Ndersa per ata qe kishin “Gstt1” “te fikur” efekti mbrojtes shkonte deri ne 37 per qind (rreth 20 per qind e popullsise ka kete version gjenesh). Jo vetem kaq, te personat qe i kishin te dyja gjenet joaktive (gati 10 per qind e popullsise) mbrojtja shkonte deri ne 72 per qind.

Keto te dhena, sipas Paul Brennan, njeri prej autoreve te studimit, japin te dhena interesante rreth efektit mbrojtes te perimeve, qe i perkasin familjes se lakrave kunder kancerit ne mushkeri. Çfare eshte kanceri i mushkerive Kanceri i mushkerive eshte kanceri i dyte per nga shpeshtesia dhe i pari per nga numri i vdekjeve. Ne grafi kanceri shihet vetem kur eshte mbi 1 cm, por kur kanceri i mushkerive ka arritur madhesine 1 cm, zakonisht ka arritur te jape metastaza.

Per kete arsye grafite nuk jane te mira per zbulimin e hershem te kancerit mushkeror. Shenjat dhe simptomat e kesaj semundjeje jane: kolle, hemoptizi, ngjirje (nga prekja e nervit laryngeus recurrens), humbje peshe, pneumoni te shpeshta. Llojet e kancerit te mushkerise Adenokarcinoma Kanceri me i shpeshte te joduhanpiresit zakonisht gjendet ne periferi te mushkerise, afer pleures.

Gjendet ne cikatricet e mushkerise. CEA perdoret per te pare si po shkon trajtimi. CEA nuk perdoret per zbulimin e adenomarcinomes sepse ka specifiket te ulet. Karcinoma bronkoalveolare Zakonisht gjendet ne periferi te mushkerise, afer pleures. Nuk ka lidhje me duhanin. Shihen ca si alveola te rrethuar me qeliza kuboide (jo te sheshta). Karcinoma me qeliza te medha Zakonisht gjendet ne periferi te

13

mushkerise, afer pleures. Ky eshte kancer shume agresiv, anaplastik. Prognoza eshte e keqe. Karcinoma me qeliza skuamoze Mase ne hilum, me zanafille bronkiale. Shkaktohet nga duhani.

Karcinoma bronkogjene Shkakton hiperkalcemi sepse sekreton PTHrp (PTH related peptide). Karcinoma me qeliza te vogla Zakonisht gjendet ne filum. Kur vihet diagnoza tumori shpesh i ka dhene metastazat. Prognoze shume e keqe. 99 per qind e atyre qe e kane kete kancer jane duhanpires. Sekreton hormone, mund te sekretoje ACTH ose ADH. Tumori karcinoid bronkial Sindroma karcinoid, ose sekretim i serotonines (5-HT). Shenjat/simptomat: diarre, skuqje, semundje karcinoide e valvuleve te zemres, tinguj fishkellyes ne mushkeri. Diagnoza: Ne urine shihet nivel i rritur i 5-HIAA (metabolit i 5-HT).

Methysergidi perdoret gjate trajtimit sepse eshte antagonist i 5-HT. Limfangioma/leiomioma Tumor i muskulatures te lemuar, shkakton bllokim te bronkiolave. Haset pothuaj gjithmone ne grate qe nuk kane arritur menopauze. Prezantimi klasik: pneumotoraks. Trajtimi Kanceri me qeliza te vogla trajtohet me rrezatim dhe kemioterapi. Ndersa per kanceret e tjera lokalisht behet operacion dhe rrezatim. Metastazat trajtohen me rrezatim dhe kemioterapi.

Sipas Institutit te Shoqates Amerikane te Kancerit çdo vit 440 000 amerikan vdesin vetem nga pirja e duhanit. Pirja e duhanit vret me shume amerikan se alkooli, aksidentet me makina, vetevrasjet, SIDA, vrasjet dhe te gjitha drogat ilegale se bashku. 30 per qind te vdekjeve nga kanceri kane rrjedhoje pirjen e duhanit. Ndersa 87 per qind te vdekjeve nga kanceri i mushkerive jane shkaktare te pirjes se duhanit. Duhanpirja eshte pergjegjese per afersisht 90 per qind te rasteve me kancer te mushkerive. Duhanpirja pasive rrit rrezikun per kancer te mushkerive tek ata qe nuk pine duhan.

Mjeku përgjegjës i spitalit të tumorëve pranë Akademisë së shkencave mjekësore të Kinës z.Shi Yuan Kai tha:

"Me përparimin e shkencës dhe teknikës si dhe me ngritjen e nivelit jetësor të popullit, mënyrat dhe ilaçet për mjekimin e tumorëve të keq janë shtuar pandërprerë, efektiviteti i kurimit është ngritur në një farë shkalle, ndërsa pacientët që mjekohen që në fazën e hershme kanë efektivitet më të mirë se ata që mjekohen në fazën e vonshme."

Ai tha se shumë tumorë të këqinj në fillim kanë simptoma paralajmëruese në trup, si gungë, dhembje, zë të ngjirur, tretje jo të mirë etj. P.sh. gjak në jashtëqitje tek 40 deri 60% të pacientëve që vuajnë nga kanceri në zorrën e trashë, gungë në gji të shumë pacienteve që vuajnë nga kanceri në gji në fazën e hershme etj. Këto simptoma në trup janë shumë të ngjanshme me ato të sëmundjeve të zakonshme, por kujdesi dhe vëmendja e duhur e pacientëve dhe mjekëve për këto simptoma ndihmojnë në përcaktimin sa më parë të diagnozës.

Kina është një nga vendet që ka më shumë pacientë që vuajnë nga kanceri. Në vitin 2000, numri i të vdekurve nga kanceri në Kinë i kaloi 1 e 500 mijët. Tani ndër 5 të vdekur në Kinë, njeri vdes nga kanceri. Prandaj qeveria kineze i ka kushtuar dhe i kushton gjithmonë vëmendje të madhe parandalimit dhe

14

kurimit të kancerit. Zbulimi i hershëm i kancerit si një mënyrë e rëndësishme po përhapet gjerësisht tani në Kinë.

Që në vitet 50 të shekullit të kaluar, në Kinë filloi puna e zbulimit të hershëm të kancerit, motoja e atëhershme ishte "zbulimi i kancerit nëpërmjet një pike të gjakut dhe një pike të ujit të hollë". Por faktet e mëvonshme kanë vërtetuar se një pjesë e konsiderueshme e mënyrave të kontrollit nuk kanë patur efekt, kurse në disa punë të tjera janë arritur rezultate të dukshme. Kështu. P.sh. në gjirin e tekstilisteve kineze dhe në zonat e përhapjes së kancerit në qafën e mitrës është aplikuar kontrolli citologjik dhe janë mjekuar në kohë të sëmurat. Si rezultat është ulur shumë përqindja e kancerit në qafën e mitrës. Në distriktin Ci të provincës Hepei në veri të Kinës shumë banorë vuanin nga kanceri në gurmaz, në vitin 1973 u formua atje një pikë parandaluese e kuruese e kancerit, e cila qe një masë e duhur për zbulimin sa më parë të kancerit në gurmaz, si rezultat u ul shumë përqindja e prekjes dhe e vdekjeve nga ky lloj kanceri. Drejtori i spitalit të tumorëve të provincës Hepei Van Shi Jie tha:

"Pas një pune mbi 30 vjeçare të vazhdueshme dhe sistematike të parandalimit dhe kurimit të kancerit, është ulur përqindja e prekjes dhe vdekjeve nga kanceri në ezofag në distriktin Ci, në vitin 1974 përqindja e burrave të prekur nga kanceri në ezofag ishte rreth 200 për 100 mijë, në vitin 2002 kjo shifër u ul në 130 për 100 mijë."

Tani në Kinë numri i të vdekurve nga kanceri është në ngritje. Për të përballuar aktivisht sfidën e kancerit dhe për të mbrojtur shëndetin e popullit, sektorët përkatës kinezë kanë hartuar planin e ri të parandalimit dhe kurimit të kancerit. Funksionarja e Drejtorisë së kontrollit të sëmundjeve pranë Ministrisë së Shëndetësisë së Kinës zonja Kong Lingzhi tha:"Në dhjetor të vitit 2003, Ministria e Shëndetësisë shpalli "programin kinez për parandalimin dhe kontrollin e kancerit", në të cilin theksohen zbulimi, përcaktimi i diagnozës dhe kurimi në fazën e hershme të kancerit."Pas publikimit të këtij programi, sektorët përkatës kinezë janë aktivizuar menjëherë dhe kanë bërë shumë punë, p.sh. disa specialistë shkruan broshurën "Udhëzime në kontrollin seleksionues të kancerit, përcaktimi i dagnozës dhe kurimi i hershëm", në të cilin janë parashtruar mënyrat e standardizimit të diagnozës dhe kurimit të hershëm.Në Kinë janë krijuar mënyra të mira për kontrollin seleksionues të kancerit në qafën e mitrës, për përcaktimin e diagnozës dhe kurimin e tij, prandaj Kina e ka vënë theksin e punës në këtë drejtim. Kontrolli seleksionues i kancerit në gji dhe në zorrë të trashë kërkon burime të mjaftueshme higjenike, kështu kjo punë zhvillohet tani vetëm në qytetet dhe zonat me kushte të duhura. Në zbulimin e hershëm të kancerit në ezofag, në mëlçi, në hundë dhe fyt nuk ka akoma projekte kontrolli që të pranohen në arenën ndërkombëtare, por pas kërkimeve praktike shumëvjeçare Kina ka grumbulluar shumë përvoja në përputhje me kushtet konkrete të vendit , prandaj do të krijohen pika eksperimentale të zbulimit të hershëm të kancerit në këto organe dhe do të përsosen gradualisht projektet teknike dhe do të kërkohet sistemi efikas i qarkullimit në zonat ku ka shumë raste të kancerit.Në të njëjtën kohë, në disa zona kineze janë ngritur baza shembullore të zbulimit të hershëm të kancerit. Zonja Kon Lingzhi e Drejtorisë për kontrollin e sëmundjeve pranë Ministrisë së Shëndetësisë tha:"Në vitin 2004, kemi ngritur në disa zona fshatare të provincave Henan, Hebei dhe Shandong dhe në qytetin Shenzhen bazat shembullore të daignozës dhe kurimit të hershëm të kancerit në qafën e mitrës dhe

15

ezofag, në të ardhmen do të krijojmë edhe baza të tjera të kontrollit seleksionues të kancerit në zorrën e trashë, në mëlçi, në hundë dhe fyt."Në këto baza shembullore sektorët përkatës zhvillojnë punën e kontrollit seleksionues, në të njëjtën kohë ata propagandojnë njohuritë e parandalimit dhe të kurimit, dhe përhapin në mes të banorëve shprehitë e jetës së shëndetshme, si dhe zhvillojnë kërkime shkencore përkatëse. (Pina)

Faktoret nxites: te kancerir te mushkerive.

Duhani njihet si një nga faktoret kryesore për shfaqjen e tumoreve ne mushkri Mbetjet toksike dhe industriale shkaktojne kancer te mushkerive dhe menopauze tek gratëPirja e alkoolit njihet si një nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit te stomakutElementet toksike te ushqimet perbejne rrezik për shfaqjen e kancerit te zorres se trashe Rrezet radioaktive mbeten një nga shkaktaret kryesore te shfaqjes se kancerit ne lekureNiveli i lartë i hormoneve sjell menopauze te shpejte tek gratë dhe tumor te qafes se mitresKonsumimi i ujit te ndotur bëhet shkak mutacione të ndryshme dhe shfaqje te tumoreveKimikatet qe gjenden ne shtepi janë një nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit ne mushkri Gazi, benzina, vajguri sidomos për punonjesit ne këto sektore janë shkaktar për shumë tumore Produktet farmaceutike nëse janë te pakontrolluara bëhen shkak i shfaqjes se tumoreve të ndryshme.Produktet kozmetike te një cilesie te dobët nxisin shfaqjen e tumoreve te lekures.

Çfarë e shton rrezikun e kancerit

- Nëse në familje keni histori të kancerit - Nëse jeni duke përdor apo keni përdor produkte të duhanit, siç janë cigaret apo llullat e posaçme për të pirë duhan. - Konsumimi i rregullt i alkoolit - Konsumimi i ushqimit që përmban yndyrë të lartë gjatë tërë jetës tuaj - Ekspozimi i lartë ndaj rrezatimeve siç janë rëntgenogram dhe rrezet ultraviolete - Përdorimi i llambave diellore dhe aparateve për nxirrje të

16

lëkurës - Rrezet ultravioletë e marra nga aparatet për nxirrje të lëkurës - Ekspozimi ndaj kimikateve sidomos nëse punoni me to, siç janë metalet apo pesticidet.

Menyrat e trajtimit

Trajtimi mund te perfshije kirurgjine, rrezatimin dhe kemioteapine, te ndara ose te kombinuara me njera tjetren. Trajtimi duhet te jete individual ne varesi te tipit dhe stadit te semundjes.KirurgjiaKirurgjia per heqjen e kancerit pulmonar eshte e mundur vetem ne nje numer te kufizuar rastesh. Nuk eshte e percaktuar nese kanceri eshte perhapur ne pjeset e tjera te trupit ose eshte ne nje pjese te mushkerive qe e ben heqjen e tij te pamundur. Trajtimi i kancerit te mushkeriveZbulimi i hershem te kancerit te mushkerive mund te permiresoje mbijetesen, por kjo nuk eshte akoma plotesisht e percaktuar.

Si kurohet kanceri?---Menyrat me te perdorshme per kurimin e kancerit jane kirurgjia,rrezatimi dhe kemioterapia.Koheve te fundit eshte bere nje hap perpara ne kirurgji fale rrezeve laser,qe duke mundur te perdoren direkt ne menyre shume te sakte,parandalojne infektimin e qelizave te shendosha.Nje teknik tjeter e re eshte criochirurgia,qe perdore te ftohtin ne vend te bisturise,Kjo menyre operimi pengon gjithashtu rrrrjedhjen e gjakut duke reduktuar keshtu mundeine e perhapjes se kancerit ndermjet qarkullimit te gjakut.Ne te kaluaren jane bere shume eksperimente te ndryshme per te zbuluar ilaqin per sherimin e kancerit.Ne ditet e sotme vihen ne perdorim edhe metoda te ndryshme kompjuteristike per te ja arritur qellimit.Por edhe rezulltate e sotme nuk jane edhe aq te kenaqeshme,sidomos kur kanceri zbulohet ne fazat e voneshme te zhvillimit te tij...

Kriteret qe duhet te kontrollohen

Pirja e alkoolit ne sasi te medhaSasia e duhanpirjesUshqyerja e pabalancuarMbipeshaMenaxhimi i keq i stresitTensioni i larte i gjakutNiveli i sheqerit ne gjakKolesteroli i larteShkaktaret e semundjeve te zemresMenyra e ushqimitAlkooli

17

DuhaniObezitetiAktiviteti fizikStresiDhunaKequshqyerja

Percaktimi I operueshmerise

Diagnoza e sigurte ose e supozuar e nje karcionome bronkiale eshte baraz me indikacion per operacion,ne rast se ne ate moment nuk ka kunderindikacione per operacion. Nga te dhenat e literatures dhe pervoja jone shenjat rentogenologjike te paoperushmerise jane:

- Prekja e trakese.- Zmadhimi I kendit te bifurkacionit. - Pareza e nervit rekurent dhe nervit frenik nga metasztazat mediastinale.- Zbulimi I metastazave mediastinale, sidomos paratrekeala dhe paraezofagale.- Depertimi I kancerit ne ezofag.- Pleuriti eksudativ hemoragjik- Depertimi I tumorit ne muret e kraharorit me destruksion te brijeve.- Prekja e venave kava dhe azigos qe percaktohen ne kavagrafi dhe azigografi.- Prekja e trungut te artieris pulmonare ose ten je dege te saj kryesore,ose ngushtim alteirsh ted y

lobeve.

Si vepron terapia kimike?

Qelizat normale zhvillohen dhe vdesin në mënyrë te kontrolluar. Por kanceri paraqitet atëherë kurë këto, qeliza, fillojnë të ndahen dhe të formohen pa kontrollë e rregullë. E paspjeguar shkenctarisht, këto qeliza në mënyrë të befasueshme fillojnë të bëjnë "vetevrasje", pra fillon dëmtimi i organeve të trupit…Medikamentet antikancer shkatërojnë qelizat kancerioze duke i ndërprer atyre rrugën e zhvillimit dhe shumëfishimit.Terapia kimike vepron më me sukses së bashku me kombinimin e medikamenteve të tjera. Kjo quhet terapi kimike e kombinuar.

18

Ku do të marë terapinë kimike?

Ju mund të pranoni terapinë kimike në Spital, në ordinancë të mjekut ose në klinikat e profesionalizuara për ketë fushë.Por kjo mvaret më se shumti nga lloji i medikamenteve gjendja e pacientit si dhe natyrisht nga propozimi i mjekut. Sa herë do të marr terapinë kimike, dhe sa zgjatë ajo? Terapia kimike zakonisht "mirret" me ndërprerje, me qëllim që trupi ytë të ketë rastë të ndërtojë qeliza të reja e të shëndosha, si dhe te rifitoi fuqinë dhe vitalitetin. Pacientët me kancer të testisit zakonisht marrin 2-3 cikle të terapisë e ashtuquajtura PEB metoda. A ka dhimbje gjatë terapisë kimike? Përgjithësisht, "PJO". Por kundërindikacionet janë shumë të mëdha, bile bile ka qaste edhe "të padurueshme". Rrënja e flokëve, dhimbje koke, depresione, vjellje, temperaturë, alergji të ndryshme, humbje peshe, pengesa në jashtëqitje, humbje oreksi, maramendje, lëkura të zijoset, ethe dhe dridhje te gjymtyrëve të trupit, depresione, dhimbje, ....et, etj!

Këshilla Zvogëloni sasinë e kripës në dietë Jetoni në një qytet që ka ndotje të ulët Shëtisni të paktën 1 orë në ditë në një pyll të mbushur me pemë dhe në ajër të pastër Mos përdorni duhan Mos jetoni, apo flini në një dhomë me duhanpirës Përdorni sa më shumë lëngje dhe supa për shpëlarjen e mushkërive Vraponi të paktën 10 minuta në mëngjes, në ajër të pastër

KLASIFIKIMI I TUMOREVE TE MUSHKERIVE

1. Tumore primare2. Tumore sekondare

Tumoret primare te mushkerive ndahen ne :1. Tumore benine2. Tumore gjysemmaline3. Tumore maline

Tumoret dytesore te mushkerive

1. Metastazat polmunare hematogjene

19

2. Metastazat polmunare limfogjene:LYMPHANGIOSIS carcinamatosa3. Metastazat bronkogjene4. Tumoret e organeve fqinje qe depertojne ne mushkeri

Trajtimi I mire I dhimbjeve kronike nga Ca eshte menaxhimi medikamentoz I cili perfshine keto principe:

1. Infermjeri duhet te administroje analgjeziket narkotik dhe jonarkotik ne doza korrekte, ne intervalet e duhura te kohes dhe ne rruge korrekte, analgjeziket tek Ca kronik shpesh administrohen me rruge orale dhe nese dhimbja persiston gjate gjithe dites analgjeziket jepet me orare te caktuar.

2. Infermjeri duhet te dalloje dhe te trajtoje efektet anesore te analgjeziket narkotiket sa me heret. Efektet anesore perfshijne : nausea + vomitus. Konstipacion, sedacion,prurit dhe te crregullime respiratore. Shfaqja e ketyre shenjave nuk do te thote se duhet te ndalohet dhenia e ketyre medikamenteve.

3. Infermjeri perdor edhe medikamente qe jane pershkruar dhe nga mjeku per te ndihmuar rritjen e efikasitetit te narkotikeve. Ketu perfshihen antidepresivet triciklike,antihistaminike,dextroamfetamina,steroidet,phenotiazine dhe antikonvulsiv.

4. Monitoron pacientin per shenja dhe simptoma te tolerances dhe kur dhimbja shfaqet infermjeri diskuton me mjekun per trajtimin. Pacientet me dhimbje kronike shpesh kerkojne shtim te dozes se narkotikeve

5. Infermjeri tregohet I vemendesh per mundesine e varesise fizike ne pacientet qe marrin narkotik per periudha te gjata kohore,tek keto pacient narkotiket nuk duhen ndaluar menjehere sepse pacientet mund te shfaqin discomfort.

6. Infermieri vlereson efektivitetin e analgjezikeve ne interval te rregullta dhe te shpeshta kohore,pas administrimit e sidomos pas dozes fillestare. Kur e shikon te nevojshme infermjeri jep edhe mbeshtetje jofamakologjike,codeine,morfine,fentany etj,

Klinika

Diagnoza mund te na shpetoje,pasi ky tumor shfaq kuadrin klinik te nje α pulmonare.Me e shpeshte eshte dhimbja + masat dominale e prekshme ne hipokonden e djathte te ascitet hemoragjik, ikteri eshte I rradhe. Ketu mund te kemi rritjen e fosfatazes alkaline dhe fotoproteines. Diagnoza vendoset me : ECHO + scanner + resonance magnetike + biopsi .

Diagnoza

Duke u bazuar ne te dhenat e literatures dhe te pervojes sone mendojme se diagnoza e hershme e kancerit bronchial duhet te bazohet ne nje planifikim qe perbehet nga disa etapa:

1. Depistimi I grupeve qe perbejne nje rrezik per shfaqjen e kancerit bronkhial.

20

2. Vleresimi I drejte I te dhenave rentenologjike dhe te ekzaminimit klinike.3. Simptomatologjia rentgenologjike e kancerit te hershem.4. Ekzaminimet plotesuese te tjera qe mund te sigurojne nje diagnose te hershme.

Veprimet infermjerore.

Infermjeri askulton zhurmat e frymemarrjes cdo 2 – 4 ore,duke monitoruar :

- Per pakesimin te zhurmave ose pranin e zhurmave te pleurave- Monitoron oksigjenimin,raporton sat o2 ≤ 92% ,sepse kjo mund te indikoje nevojen per

oksigjeno-terapi.- Sigurohet nesa ka sisteme drenimi ne gjoks dhe nese funksionojne ato. Pozicionon pacientin ne

pozicionin Semi-fowler. - Nese pershkruhet terapi infermjeri shqaron pacientin dhe dokumenton progresin e pacientit.- Per pacientet me eufuzion te shtuar pulmonar,infermjeri keshillon pacientit te beje ushtrime per

frymemarrje te thelle.- Te qendroje drejte ne kembe,pozicionon gishtat poshte klavikules,merr fryme thedhe dhe e mban

frymen per disa sekonda dhe pastaj ekspiron pasivisht. - Ky ushtrim kur behet me intervale te shpeshta ndihmon ne zhvillimin e indeve pulmonare dhe

leviz sekrecionet.

Statistikat

Kanceri i mushkërive prek më tepër femrat se meshkujt. Përfundimi është dhënë në studimin që kanë bërë pesë mjekët specialistë në spitalin universitar të sëmundjeve të mushkërive "Shefqet Ndroqi". Raporti i të sëmurëve meshkuj-femra në 20-vjeçarin e fundit, është rritur me ritme të shpejta. Kështu, në vitin 1984, raporti meshkuj ferma ka qenë 11.8 me 1. Në vitin 1994, ky raport ka shkuar 11.9 me 1 dhe në vitin 2005, ky raport ka shkuar 8.8 me 1. Ndërsa numri i meshkujve që preken nga tumori në mushkëri vjen duke u ulur, numri i femrave ngelet në "vendnumëro". Kjo, do të thotë se ulja e të sëmurëve meshkuj vjen drejt uljes dhe numri i femrave vjen drejt rritjes. Qëllimi i studimit të specialistëve ka qenë krahasimi i pacientëve nga sëmundjet pulmonare malinje, për të njohur ndryshimet e karakteristikave të kësaj

21

patologjie në kohë. Studimi është bërë në tre dyvjeçare dhe janë shqyrtuar 1476 pacientë të ndarë në tri grupe. Grupi i parë i tyre është ekzaminuar nga viti 1984 deri në 1985-ën. Grupi i dytë i të sëmurëve që janë marrë në shqyrtim ka qenë nga viti 1994 deri në 1995-ën dhe grupi i tretë i të ekzaminuarave ka qenë nga viti 2004 deri në vitin 2005. Në grupin e parë janë përfshirë në studim 420 pacientë, në grupin e dytë janë përfshirë 412 pacientë dhe në grupin e tretë 644 pacientë. Mosha mesatare e të prekurve nga sëmundjet malinje të mushkërive në grupin e parë është 58 vjeç, në grupin e dytë 60 vjeç dhe në grupin e tretë 64 vjeç. Kështu, mosha e shfaqjes së problemeve të mushkërive është duke ardhur drejt rritjes. Po drejt rritjes është edhe numri i femrave, të cilat janë prekur nga këto sëmundje malinje, si pasojë e konsumimit në moshë të hershme të duhanit.

Konkluzione

Proçedurat e rezonances eshte e vetmja menyre per te zbuluar nese nje grua eshte e prekur nga virusi pergjegjes per shfaqjen e kancerit te mushkerive.

Informimi dhe ndergjegjesimi I grave ne lidhje me kancerin e mushkerive eshte elementi baye I parandalimit te rreziqeve qe paraqet kjo semundje.

Ky studim tregi efektet e favorshme ne lidhje me kete semundje e cila vazhdon te kete nje ndikim te madhe tek grate.

22

Zhvillimi i metejshem i frymemarrjes se lire post operatore nga infermjeret eshte nje proces i vete drejtuar i artit te sherimit mjekesore,te proceseve infermjerore per perkujdesjen shendetesore.

Bibliografia

, selenica P. karaj h dhe preza k Rentgendiagnostika e semundjve te organeve te frymemarrjes

Tirane 1985

Information nga leksione e kirurgjise,te prof ardian dajti

http://www.voanews.com/albanian/archive/2006-01/2006-01-24-voa2.cfm?renderforprint=1&textonly=1&&TEXTMODE=1&CFID=108270621&CFTOKEN=90226531

http://sq.wikipedia.org/wiki/Tumoret_e_mushk%C3%ABrive 23

http://www.mjeksia.net/kanceri-i-mushkerive/

http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=22528

http://www.publiku.com/blog.php?user=mjeksi&note=8467

24