Temel Haritacılık Bilgisi

Taha Sözgen

İzmir, 2015

1

İçerik

Tarihçe

Harita Türleri

Topoğrafya Haritaları

Hidrografya Haritaları

Ortofoto Haritaları

Ölçek Kavramı

Bir Haritada Bulunması Gerekenler

Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS)

Sayısal Yükseklik Modeli

ArcMap

ArcCatalog

2

Tarihçe

3

İlk Coğrafi Bilgi Sistemi

Çalışması:

1854 yılında John Snow adlı İngiliz

doktor, Londra'da ortaya çıkan kolera

salgını vakalarını harita üzerinde

işaretleyerek, hastalığın yoğunlaştığı

bölgeyi tespit etmiştir. Bu şekilde

koleranın yayılma sebebinin bölgedeki

su kuyusu olduğunu bulmuştur.

Ardından salgın önlenmiştir.

Bu harita, yalnızca gösterim amaçlı

değil, coğrafyaya bağımlı küme

analizi amaçlı olması açısından

önemlidir.

Harita Türleri

İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler. Ölçekleri 1 / 20.000 ile 1 / 500.000 arasında değişir. 1 / 20.000'den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.(Topografik harita yapımında; Kabartma,gölgelendirme,tarama, renklendirme... gibi metotlar kullanılabilir.)

Topoğrafya Haritaları

Bir bölgenin su potansiyeli

(akarsular, göller, yeraltı suları,

kaynaklar) hakkında bilgi veren

haritalardır. Bu haritalar

yardımıyla akarsuların drenaj tipi,

akım miktarı, kanallar, göl

sularının özellikleri, yeraltı

sularının türü, kaynakların türü

sayısı ve verimlilik derecesi

hakkında bilgi edinilir.

Hidrografya Haritaları

Ortofoto, perspektif resimlerdeki resim

eğikliği ve arazideki yükseklik farkları

nedeniyle oluşan görüntü kaymalarının

giderilmesi sonucu elde edilmiş, harita

gibi belli bir ölçeği olan fotoğrafik

görüntüdür.

Üzerine kartoğrafik bilgilerin (Harita

kenar bilgileri, gridler, eş yükselti

eğrileri, isimler vs.) eklendiği

ortofotolara Ortofoto Harita adı verilir.

Ortofoto Haritaları

Ölçek, haritaya değer kazandıran önemli

bir özelliktir. Herhangi bir haritanın ölçeği,

harita üzerinde ölçülen bir mesafenin,

yeryüzünde ölçülen aynı mesafeye olan

oranıdır.

Harita Ölçeği =

Harita uzunluğu (HU)

Arazi uzunluğu (AU)

HU

5mm

AU

5 km

5mm

5.000.000mm

1

1.000.000

Ölçek Kavramı

Yeryüzündeki bir mesafe bir haritada diğerinden daha büyük uzaklığa eş

ise bu harita diğerinden daha büyük ölçeklidir denir. Bunun tersi olarak

küçük ölçekli haritalarda yeryüzündeki mesafe haritada daha küçük

uzunlukta temsil edilir. Örneğin,

A haritasında yeryüzündeki 1 km harita üzerinde 1 cm ile

B haritasında yeryüzündeki 1 km harita üzerinde 1 mm ile temsil

ediliyorsa;

A= 1/100.000, B= 1/1.000.000

A haritasının ölçeği B haritasının ölçeğinden büyüktür. Paydası küçük

olan büyüktür.

Ölçek Kavramı

Paydayı payın birimine çevir, veya ikisini de aynı birimde ifade et.

Pay “1” olacak şekilde sadeleştir.

Örnek; arazide 4 km. Ölçülen bir uzunluk haritada 2 cm ölçülüyorsa, ölçek;

2cm/400.000cm=1/200.000

Problem çözümünde HU/AU=1/m formülünü kullanılır.

Örnek; 1/5000 ölçekte HU=5mm ise AU nedir

AU=mxHU=5000x5=25000mm=25m.

Ölçek Kavramı

Tüm haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır. Bunlar, enlem-boylam, ölçek, harita anahtarı (lejant), başlık ve çerçevedir.

Enlem-boylam: Haritası yapılacak alanın öncelikle enlem ve boylamları belirlenir. Çünkü haritanın ölçeği, bu alanın genişliğine ve kullanım amacına göre belirlenir.

Ölçek: Haritanın kullanım amacına göre belirlenmelidir.

Harita Anahtarı (Lejant): Haritada kullanılan özel işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren bölümdür. Her haritanın kullanım amacına göre farklı işaretler kullanılır.

Başlık: Haritanın kullanım amacını belirtmeli, haritayı tanıtmaya yeterli, açık ve kısa olmalıdır.

Çerçeve: Tüm haritalarda, haritası yapılacak alanı sınırlayan bir iç çerçeve ve diğer harita elemanlarını sınırlayan dış çerçeve çizilmelidir.

Bir Haritada Bulunması Gerekenler

“Ne zaman?”, “hangi konum?”, “ne

hız?” gibi sorulara hızlı, doğru ve ucuz

şekilde dünyanın neresinde ve ne

zaman olursa olsun, her türlü

meteorolojik koşulda yanıt veren,

uydulara dayalı bir radyo navigasyon

sistemidir.

Sistem ile dünya üzerinde herhangi bir

noktada 3 boyutlu konum

belirleyebilmek için en az 4

uydunun aynı anda GPS alıcısının

görüş alanına girmesi şarttır.

Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS)

Sayısal Yükseklik Modeli (SYM), yeryüzü topoğrafyasını en sade ve

çıplak şekilde X, Y planimetrik ve Z yükseklik değeriyle üç boyutlu olarak

ifade eden model olarak tanımlanabilir.

SYM’ler Sayısal Arazi Modellerinden (SAM) farklı olarak yeryüzü

topoğrafyası üzerindeki detayları yansıtmazlar. Bir SAM, topoğrafya

üzerindeki bina, bitki örtüsü, orman v.b. farklı yükseklik değerlerine sahip

detayları içerirken yani görünür yeryüzünü yansıtırken SYM’ler bu

detayları tümden elemine ederek yalnızca çıplak yeryüzünü yansıtan

modeli sunarlar. Tüm bu özellikleriyle SYM’ler yeryüzü topoğrafyasını en

basit şekilde yansıtan en genel ve yaygın model olarak

tanımlanmaktadırlar.

Sayısal Yükseklik Modeli

Sayısal Yükseklik Modeli

ESRI firmasının sunduğu ArcGIS yazılımı önemlidir.Bu yazılımın bileşenleri:

ArcMapArcMap’de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, verigünleme, sorgulama ve analiz, grafikleme ve raporlama araçlarıile yüksek kalitede kartoğrafik üretim fonksiyonlarıbulunmaktadır.ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView)içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap uygulaması, GISverileri ile ilgili başlıca şu fonksiyonları yerine getirir;• Haritalama (Mapping)• Güncelleme (Editing)• Sorgulama (Querying)• Analiz (Analyzing)• Grafikleme (Charting)• Raporlama (Reporting)

ArcMap

ArcCatalog

ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanımlama, gözden geçirme, yönetme, ve organize etme

işlemlerini üstlenmiş olan uygulamadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve

ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcCatalog uygulaması, GIS verileri ile ilgili şu

fonksiyonları yerine getirir;

ArcCatalog’da, ilişkisel veri tabanlarına direk bağlantı

Windows Exploler’a benzer işlevler

Veri Tipleri,içerikleri ve icon Görüntüleme (Contents)

Drag,Drop Özelliği (ArcMap ve ArcToolBox için)

Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi

Veri tabanında yer alacak olan alanların (Field) yaratılması ve tüm özelliklerinin yönetimi

ArcGIS veri formatlarının yaratılması (Shape File, Coverages ve Feature Class)

Veri İçerik Tablolarının oluşturulması ve görüntülenmesi (Metadata’larının

oluşturulması)

DataView ortamında Ön gösterimlerinin sağlanması

UML ile oluşturulmuş nesne modellerinden geodatabase yaratma

Grafik ve Sözel veriler arasındaki işlevlerin tanımlanması (Subtypes, Domain,

RelationShips)

ArcCatalog