temel İktisadi kavramlar · 2018-03-07 · temel İktisadi kavramlar e) orijine göre dışbükey...

1

Temel İktisadi Kavramlar

I. İKTİSADIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ İnsan ihtiyaçlarını karşılayacak kaynakların sınırlı olması kavramına kıtlık denir. İktisat bilimi kıtlık gerçeğine dayanır. İktisatçılar iktisadı kıtlık kavramı çerçevesinde açıklarlar. Bu bağlamda iktisat, toplumların sınırlı kaynakları ile sınırsız ihtiyaçlarını nasıl karşılayacaklarını inceleyen sosyal bir bilimdir. İnsan ihtiyaçlarının sonsuz olması ve bu ihtiyaçları karşılayacak kaynakların sınırlı olması nedeniyle; insanlar çeşitli alternatifler arasında bir tercih yapmak zorunda kalır. Bu nedenle iktisat bir tercih bilimi olma özelliği taşır. İktisadın Özellikleri: ▪ İktisat sosyal bir bilimdir. Bu özellik iktisadın insan

davranışlarını incelemesinden kaynaklanır ve söz konusu özelliğin sonucu olarak iktisat biliminin yöntemi gözlemdir.

▪ İktisat bir kıtlık bilimidir. ▪ İktisat tercihlere dayalı bir bilimdir. ▪ İktisat insan davranışlarının sadece ekonomik yönünü

inceler. ▪ İktisat; üretim, tüketim, bölüşüm gibi konularla ilgilenen

bir bilimdir. ▪ İktisat analitik bir bilimdir. Yani bir soruna birden daha

fazla çözüm üretir. İktisadın Bölümleri: a) Mikro İktisat: İktisadın, mevcut durumu inceleyerek insan

davranışı ve piyasa, firma ve birey gibi nispeten küçük birimlerle ilişkili tercihlerini inceleyen bölümüdür. Mikro iktisadın temel konuları arasında üretim, tüketim, kaynakların dağılımı gibi konular yer alır.

b) Makro İktisat: İktisadın, bir bütün olarak ekonomiyi ve toplulaştırılmış ekonomik davranışı inceleyen bölümüdür. Enflasyon, milli gelir, istihdam, toplam yatırımlar, para, bankacılık toplam talep, büyüme makro iktisadın konularını oluşturur.

c) Pozitif İktisat: İktisadın, mevcut durumu inceleyerek ne olduğunu belirlemeye çalışan ve değer yargısı içermeyen bölümüdür. Örnek; yatırımı arttırma yolları nelerdir?

d) Normatif İktisat: Toplumsal refahın en üst düzeyde sağlanabilmesi için Ne olması gerektiğini inceler ve önerilerde bulunur. Örnek; yatırımların artması için vergi oranları düşürülmelidir.,

İKTİSADİ MESELE Sınırlı kaynaklarla sınırsız ihtiyaçlarını karşılama sorunu ile karşı karşıya kalan her toplum üç temel soru ile karşı karşıyadır. Bunlar;

▪ Sınırlı kaynakların sınırsız ihtiyaçlardan hangilerinin karşılanmasına tahsis edileceği üzerine yoğunlaşır. Ne, ne kadar üretilecek sorusuna cevap bulmaya çalışır.

▪ Malların mevcut üretim tekniklerinden hangisi kullanılarak üretilecek olgusu üzerine yoğunlaşır. Nasıl üretilecek sorusuna cevap bulmaya çalışır.

▪ Üretilen malların kişiler tarafından nasıl paylaşılacağı üzerine yoğunlaşır. Kimler için üretilecek sorusuna cevap bulmaya çalışır.

İktisatçılar ne, nasıl ve kimler için üretilecek sorularını bir arada değerlendirerek iktisadi mesele olarak adlandırırlar. Bütün toplumlar iktisadi mesele ile karşı karşıyadır. İktisat bilimi ve iktisatçılar bu soruları dağılımda, üretimde ve bölüşümde etkinlik kavramları ile açıklarlar. Dağılımda etkinlik; sınırlı kaynaklarla üretilen malların kişilerin sahip olmak istediği ve mevcut gelirleri ile sahip olabildikleri mallardan farklı olup olmadığı üzerine yoğunlaşır. Bu kavram ne üretilecek sorusuna cevap niteliğindedir. Tüketicilerin satın almak istediği ve gelirleri ile satın aldıkları malların farklı olmadığı durum, dağılımda etkinliği ifade eder. Üretimde etkinlik; üretilen malların minimum maliyetle üretilip üretilmediği üzerinde durur. Bu kavram nasıl üretilecek sorusuna cevap niteliğindedir. Malların en düşük maliyetle üretildikleri durum, üretimde etkinliğin sağlandığını ifade eder. Bölüşümde etkinlik; gelir dağılımı veri iken üretilen mallara en fazla fayda atfeden kişiler tarafından tüketilip tüketilmediği üzerinde durur ve kimler için üretilecek sorusuna cevap niteliğindedir. Malların en çok fayda elde eden kişiler tarafından kullanıldığı ve toplumdaki refah düzeyinin değişmediği durum bölüşümde etkinliği ifade eder. Dağılımda, üretimde ve bölüşümde etkinliğin sağlandığı durum ekonomik etkinlik ya da kısaca etkinlik olarak adlandırılır. TEMEL İKTİSADİ KAVRAMLAR 1) EKONOMİK BİRİMLER a. Hanehalkı: Ekonomideki temel fonksiyonu tüketim olan

ve üretim sürecine genellikle emek faktörü olarak dahil olan ekonomik birimdir.

b. Firma: Ekonomide mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştiren ve diğer firmalardan mal ve hizmet satın alan ekonomik birimdir.

c. Devlet: Temel fonksiyonu ekonomiyi düzenlemek olan ve tam kamusal malların üretimini üstlenen ekonomik birimdir.

d. Dış Dünya: Ekonomideki dış ticareti oluşturan, ithalat ve ihracatı yapan ekonomik birimdir.

2) İHTİYAÇ KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ

İhtiyaç; karşılandığında mutluluk, karşılanamadığında üzüntü veren duygudur. Yemek yemek, uyumak, giyinmek, eğlenmek, su içmek iktisadi olarak ihtiyaçlara örnek gösterilebilir. İhtiyaçların Özellikleri:

İnsan ihtiyaçları sonsuzdur. Söz konusu özellik ihtiyaçların genellikle sürekli olarak tekrarlanmasından ve sayılarının her geçen gün biraz daha artmasından kaynaklanır.

İhtiyaçlar karşılandıkça şiddetleri azalır. Ancak bazı ihtiyaçlar karşılandıkça şiddetleri artar. Örneğin; sigara, alkol, uyuşturucu gibi bağımlılık yaratan mallarda kullanıcı ihtiyacını karşıladıkça belirli bir süre sonra söz konusu malları daha fazla ister.

İhtiyaçların şiddetleri genellikle birbirinden farklıdır.

2


İhtiyaçlar ve ihtiyaçları karşılayan mal ve hizmetler birbirini ikame edebilir.( Birbirinin yerine geçebilir.)

İhtiyaçlar zorunlu ihtiyaçlar ve zorunlu olmayan ihtiyaçlar olmak üzere ikiye ayrılır. İnsanların yaşayabilmesi için karşılamak zorunda oldukları ihtiyaçlar zorunlu ihtiyaçlardır. Örneğin yemek yemek, su içmek gibi ihtiyaçlar zorunlu ihtiyaçlardır. Karşılanamadığında yaşamsal tehlike yaratmayan eğlenmek, sinemaya gitmek gibi ihtiyaçlar ise zorunlu olmayan ihtiyaçlara örnektir.

3) İKTİSAT BİLİMİNDE KITLIK KAVRAMI

İktisat biliminde kıtlık kavramı herhangi bir doğal kaynak, mal ve hizmet veya üretim faktörünün yeryüzünde herkese yetecek kadar olmaması durumunda ortaya çıkan bir kavramdır. Buna göre herhangi bir kaynağın ya da mal ve hizmetin sayısal olarak çok fazla olması söz konusu kaynakların sınırsız olduğunu, diğer bir ifade ile kıt olmadığını göstermez. Yeryüzündeki tüm kaynakların sınırlı olduğu, dolayısıyla kıt olduğu kabul edilir. Örneğin yeryüzündeki su miktarı, üretilen tüm tarımsal ürünlerin miktarı yeryüzünde herkese yetecek kadar fazla olmadığı için kıt kaynaklardır. 4) MAL VE HİZMETLER Mal: İhtiyaçları tatmin etme özelliği taşıyan fiziksel varlıklardır. Hizmet: İhtiyaçları tatmin etme özelliğine sahip olan fakat maddi olmayan şeylerdir. Örnek; eğitim, bankacılık, sigortacılık, kuaförlük vb. Hizmet, kişisel ve ticari olmak üzere iki grupta toplanır, Kişisel hizmet: Berberler, hizmetçiler, dişçiler ve operatör doktorların sundukları hizmetlerdir. Ticari Hizmet: Üretim organizasyonunu oluşturan birimlerin sundukları hizmetlerdir. Bankacılık, ticaret, sigorta ve iletişim gibi hizmetler bu sınıfta yer alır.

MAL TÜRLERİ

a. Ekonomik Mal: Elde edilebilmek için çaba harcanan ve bedel ödenen mallardır. Ekonomik mal kavramının ortaya çıkmasında yatan iktisadi olgu kıtlıktır.

b. Serbest Mal: Doğada hazır olan mallardır. Örnek; su, hava vb.

c. Tüketici Malı: İhtiyaçları doğrudan karşılayan mallardır. d. Üretici Malı: Diğer üretici veya tüketici malların üretiminde

kullanılır. Bu mallara sermaye malları, yarı mamul mallar, hammaddeler gibi isimlerde verilebilir.

e. Dayanıklı Mal: Uzun süre fayda sağlayan mallardır. Buzdolabı, otomobil vb.

f. Dayanıksız Mal: Kullanıldığında faydası hemen biten mallardır. Örnek; yiyecek ve içecekler vb.

g. İkame (Rakip) Mal: İhtiyaçların karşılanmasında birbirlerinin yerine kullanılabilen mallardır. Örnek; çay ve kahve gibi

h. Tamamlayıcı Mal: İhtiyaçların karşılanmasında bir arada kullanılan mallardır. Örnek; otomobil ve benzin gibi

i. Talep Kanununa Uygun Mal: Malın fiyatının düşmesi karşısında talep edilen miktarı artan mallardır.

j. Giffen Mal: Malın fiyatının düşmesi karşısında talep edilen miktarı azalan mallardır.

k. Normal Mal: Tüketicinin gelirinin artmasına bağlı olarak tüketim miktarını arttırdığı mallardır.

l. Düşük Mal: Tüketicinin gelirinin artmasına bağlı olarak tüketim miktarını azalttığı mallardır.

5) ÜRETİM, TÜKETİM VE KAYNAKLAR

a. Tüketim: Mal ve hizmetlerin ihtiyaçların karşılanmasında doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılmasıdır.

b. Üretim: Malların istekleri karşılama özelliğine fayda; fayda yaratma faaliyetine de üretim denir. Ayrıca üretim bir mal veya hizmetin yaratılmasını ve bunlara yönelik her türlü ticari faaliyeti kapsar. Mal ve hizmetlerin faydaları dört farklı şekilde artırılabilir. Söz konusu faydalar; Şekil Faydası, Yer Faydası, Zaman Faydası ve Mülkiyet Faydası olarak sıralanabilir.

c. Üretim Faktörleri (Kaynaklar): Üretim sürecinde

kullanılan unsurlara kaynak, üretim faktörü ya da girdi denir. Kaynaklar dört grupta incelenir.

Toprak: Hem toprağın kendisini hem de toprağın altındaki ve üstündeki tüm doğal varlıkları kapsar. Üretim sürecine katılmasıyla elde edeceği gelire rant denir

Emek: Üretim sürecinde kullanılan bedeni ve zihinsel insan gücünü ifade eder. Üretim sürecine katılmasıyla elde ettiği gelire ücret denir.

Sermaye: Üretim sürecinde kullanılan makine, araç-gereç ve ara mallarını ifade eder. Üretime katılmasıyla elde ettiği gelire faiz denir. Bunun dışında iş gücünün eğitilmesi ile elde ettikleri bilgi birikimi ve beceriler beşeri sermaye olarak adlandırılır.

Girişimci (Müteşebbis): Diğer üç kaynağı bir araya getirerek, üretim riskini üstlenen ve amacı kâr etmek olan özel veya tüzel kişilerdir. Üretime katılmasıyla elde ettiği gelire kâr denir.

6) ALTERNATİF İKTİSADİ SİSTEMLER a. Piyasa Ekonomisi: İktisadi faaliyetlerin işleyişini

bireylerin serbest girişimlerine ve bireyler arasındaki anlaşmalara bırakan sistemdir. Söz konusu sistemde temel ekonomik sorunlar birbirinden bağımsız hareket eden üretici ve tüketici kararıyla belirlenir.

b. Kumanda Ekonomileri: Temel ekonomik sorunların çözümünde merkezi otoritenin etkin olduğu sistemdir.

c. Karma Ekonomik Sistem: Piyasa ekonomisinin etkin olduğu, bununla birlikte devletin ekonomiye gerekli hallerde müdahale ettiği sistemdir.

7) İKTİSATTA FONKSİYONEL İLİŞKİ VE ÖNEMLİ GRAFİKLER

I. İKTİSADİ DEĞİŞKENLER Dışsal Değişken (Exogen Değişken): Değeri model dışında belirlenen değişkenlerdir. İçsel Değişken(Endogen Değişken): Değeri model içinde belirlenen değişkenlerdir. Stok Değişken: Değeri zamanın belirli bir anında ölçülen değişkendir. Değişkenin değeri statik bir durumu açıklar. Para, servet, dış borç örnek olarak verilebilir. Akım Değişken: Belirli bir zaman dilimi için ölçülen değişkendir. Akım değişken belirli bir zaman süreci kullanılarak ifade edilir. Örneğin, aylık gelir, milli gelir vb.

3


Bağımlı Değişken: Değeri fonksiyonun içinde belirlenen değişkendir. Örneğin Y=f(X) fonksiyonunda bağımlı değişken “Y” dir. Bağımsız Değişken: Değeri fonksiyonun dışında belirlenen değişkendir. Örneğin Y=f(X) fonksiyonunda bağımsız değişken “X” dir. Marjinal Değer: Bağımsız değişkendeki bir birim değişimin toplam değerde meydana getirdiği değişmeyi ölçer. NOT: Marjinal değer, ilgili değişkenin birinci türevine eşittir ve ilgili toplam değişkene herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimine eşittir. Kısaca ifade edersek; marjinal değer ilgili değişkenin eğimini verir. Ortalama Değer: Bağımsız değişkenin bir birimi başına hesaplanan toplam değeridir. Örneğin bir malın satışından 125 birim toplam gelir elde ediliyorsa ve bu maldan 5 adet satılıyorsa ortalama hasılat = 25 birimdir. (125/5=25) II. TÜREV VE İNTEGRAL:

Basit Türev Kuralları: 1. Xn türevi; Sıfırdan farklı n reel sayısı için, f(x) = Xn şeklindeki fonksiyonun türevi

ı n 1df(x)f nXdx

şeklinde ifade edilir.

Örnek: 5𝑋3 𝑖𝑓𝑎𝑑𝑒𝑠𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑡ü𝑟𝑒𝑣𝑖;

3.5𝑋3−1 𝑜𝑙𝑢𝑟 𝑣𝑒 𝑏𝑢𝑛𝑎 𝑔ö𝑟𝑒 𝑐𝑒𝑣𝑎𝑝; 𝟏𝟓. 𝑿𝟐 𝑏𝑢𝑙𝑢𝑛𝑢𝑟. 2. Sabit Sayının Türevi; Sıfırdan farklı c gibi bir reel

sayı için, f(x) = c ise fı(x) x 0 dır. Bir fonksiyondaki sabit

sayının türevi sıfıra eşittir. Örnek: 36 sayısının türevi; 36 = 36. 𝑋0 𝑏𝑢𝑛𝑎 𝑔ö𝑟𝑒 0𝑥36. 𝑋−1 𝑜𝑙𝑢𝑟 𝑣𝑒 0𝑥36 =

0 𝑜𝑙𝑑𝑢ğ𝑢 𝑖ç𝑖𝑛 ; 36 sayısının türevi 0'a eşittir.

Örnek: 3𝑋3 + 2𝑋2 + 10𝑋 + 25 fonksiyonunun birinci türevi kaçtır? Çözüm: Soruda yer alan fonksiyon X değişkenine göre bir kez daha yazılırsa; 3𝑋3 + 2𝑋2 + 10𝑋1 + 25𝑋0 şeklinde ifade edilir. Buna göre X'e göre türev alındığında; 3.3𝑋3−1 + 2.2𝑋2−1 + 1.10𝑋1−1 + 0.25𝑋0−1

3.3𝑋2 + 2.2𝑋1 + 1.10𝑋0 + 0.25𝑋−1 (𝑋0 = 1 𝑣𝑒 0𝑥25 = 0′𝑑𝚤𝑟. ) Buna göre;sorunun cevabı; 𝟗𝑿𝟐 + 𝟒𝑿 + 𝟏𝟎 𝒃𝒖𝒍𝒖𝒏𝒖𝒓.

III. İktisatta Kullanılan Bazı Önemli Şekillerin Yorumu: a) Pozitif Eğimli Doğrunun Şekli

b) Negatif Eğimli Doğrunun Şekli

c) Azalarak Artan Eğrinin Şekli d) Artarak Artan Eğrinin Şekli

d) Orijine İçbükey Eğrinin Şekli

Y

X 0

Y

X 0

Y

X 0

Y

X 0

4


e) Orijine Göre Dışbükey Eğrinin Şekli

8) ÜRETİM İMKÂNLARI EĞRİSİ VE TAM İSTİHDAM Mevcut üretim faktörleri ve üretim teknolojisi veri iken belirli bir dönemde ekonominin maksimum düzeyde üretebileceği çeşitli çıktı bileşimlerinin geometrik yerini gösteren eğridir. Mevcut üretim faktörlerinin tam olarak üretimde kullanıldığı durum tam istihdam olarak nitelendirilir. Üretim imkânları eğrisi ile ilgili olarak bilinmesi gereken ilk husus nokta analizidir. Aşağıdaki şekilde yer alan ve üretim imkânları eğrisinin üzerinde yer alan A,B,C,D ve E noktaları üretim imkânları eğrisinin tanımı gereği ekonomide tüm kaynakların kullanıldığı noktaları temsil eder ve bu noktalarda ekonomi tam istihdamdadır. Bunun dışında A noktasında ekonomide sadece buğday, E noktasında ise ekonomide sadece otomobil üretilmektedir. Üretim imkânları eğrisinin sol altında kalan F gibi bir noktada ekonomideki kaynakların tamamı kullanılmamakta, diğer bir ifade ile ekonomi eksik istihdam da bulunmaktadır. Eğrinin sağ üst tarafında kalan G gibi bir noktada ise ekonomide kısa dönemde üretim gerçekleştirilemez. Bu durum temel nedeni söz konusu noktadaki üretimi gerçekleştirecek üretim kaynaklarının ekonomide yeteri kadar olmamasıdır.

Üretim imkânları eğrisi ile ilgili bilinmesi gereken ikinci husus söz konusu eğrinin eğimi; bir diğer ifade ile marjinal dönüşüm oranıdır. Üretim imkânları eğrisinin eksenleri kestiği noktalar üretim faktörlerinin tamamı bir malı üretmek için kullanıldığında o maldan üretilebilecek maksimum miktarı ifade etmektedir. Eğrinin Y eksenini kestiği A noktasında ekonomide hiç X malı üretilmezken maksimum miktarda Y malı üretilmektedir. Aynı durum X malı içinde geçerlidir. Ekonomide sadece Y malı üretilirken ekonominin X malı üretmeyi tercih etmesi durumunda Y malı üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin bir kısmı X malı üretimine kaydırılmalıdır. (B,C veya D noktalarına geçiş) Bu durumda Y malı üretiminden belli bir miktar vazgeçmek gerekmektedir. Dolayısıyla ekonomide bir malın üretimini arttırabilmek için diğer malın üretiminden vazgeçmek gerekecektir ki buna fırsat maliyeti ya da marjinal dönüşüm oranı denmektedir.

Fırsat maliyeti ya da marjinal dönüşüm oranı formül olarak; Marjinal Dönüşüm Oranı = Fırsat Maliyeti

=Ü𝑟𝑒𝑡𝑖𝑚𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 𝑣𝑎𝑧𝑔𝑒ç𝑖𝑙𝑒𝑛 𝑚𝑎𝑙 𝑚𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚

Ü𝑟𝑒𝑡𝑖𝑚𝑖 𝑎𝑟𝑡𝑡𝚤𝑟𝚤𝑙𝑎𝑛 𝑚𝑎𝑙 𝑚𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑚=

∆𝑌

∆𝑋

şeklinde ifade edilir.

Y

X 0

5


Üretim imkânları eğrisi ile ilgili bilinmesi gereken üçüncü nokta; farklı biçimlerde çizilen üretim imkânları eğrileri ve söz konusu çizimlerin nedenleridir. Üretim imkânları eğrisinin eğimini veren fırsat maliyetinin aldığı değişim aralıklarına göre üç farklı üretim imkânları eğrisi çizilebilir. Buna göre artan fırsat maliyeti söz konusu iken orijine göre içbükey çizilen üretim imkânları eğrisi, fırsat maliyeti azalan olduğunda orijine göre dışbükey ve fırsat maliyeti sabit olduğunda negatif eğimli bir doğru şeklinde çizilmektedir.

Üretim imkânları eğrisi ile ilgili bilinmesi gereken dördüncü ve son durum söz konusu eğrinin sağa kaymasıdır. Söz konusu eğrinin sağa kayması, ekonomide yer alan kaynakların kalite ya da miktarındaki artış ve teknolojik gelişme sonucunda gerçekleşir ve üretim imkânları eğrisinin sağa kayması ekonominin büyümesi anlamını taşımaktadır.

6

Tüketim Teorisi

II. TÜKETİM TEORİSİ Mal ve hizmetlerin ihtiyaçları karşılama özelliğine fayda denir. Rasyonel hareket eden bir tüketici, veri geliri ile kendisine en yüksek faydayı sağlayan mal ve hizmet miktarını satın almaya yönelir. Diğer bir ifade ile tüketicinin denge koşulu fayda maksimizasyonudur. Amacı fayda maksimizasyonu olan bir tüketicinin, çeşitli mal bileşimleri tüketimi sonucu elde edeceği faydanın ne kadar olduğunu bilmesi gerekir. Söz konusu faydanın ölçümü ve özellikleri ile ilgili iki farklı iktisadi görüş bulunmaktadır. Söz konusu yaklaşımlar; Kardinalist yaklaşım ve Ordinalist yaklaşım olarak ikiye ayrılır. a) Kardinal Yaklaşım (Sayısalcılar): Faydanın ölçülebileceğini savunurlar. Fayda objektif bir kavramdır. Yani aynı maldan eşit

miktarda tüketen herkes aynı faydayı elde eder. Ölçü birimi util’dir. Bir malın sağlayacağı fayda diğer malın sağlayacağı

faydayı etkilemez. Her birey, belli bir malı eşit miktarda tükettiğinden aynı

toplam faydayı elde eder. Bireysel faydaların toplamı toplam faydayı verir.

Savunucuları; H.Gossen, S.Jevons, K.Menger, L. Walras’tır.

b) Ordinalist Yaklaşım ( Sırasalcılar) Fayda ölçülemez. Fayda subjektiftir. Yani bir malın sağladığı fayda kişiden

kişiye değişir. Bir malın sağlayacağı fayda diğer malın faydasını etkiler.

Yani bir malın tüketiminden sağlanan fayda, öteki malların tüketiminden sağlanan faydadan bağımsız olamaz.

Fayda sıralanabilir. Savunucuları; F.Y.Edgeworth, V.Pareto, G.B. Antonelli, R.Hicks, I.Fisher’dir. KARDİNAL TÜKETİM TEORİSİ Faydanın ölçülebileceğini savunan kardinal yaklaşım fayda ve tüketimi incelerken toplam fayda ve marjinal fayda kavramlarını kullanır. Toplam Fayda (TU): Bir tüketicinin belirli bir dönemde tükettiği bir malın tüm birimlerinden elde ettiği faydaya toplam fayda denir. Marjinal Fayda (MU): Bir tüketicinin belirli bir dönemde tükettiği malın her ilave biriminden elde ettiği faydaya marjinal fayda denir. Marjinal fayda formül olarak; 𝑴𝑴𝑴𝑴 = ∆𝑻𝑻𝑴𝑴

∆𝑸𝑸 ile gösterilir. Buna

göre marjinal fayda toplam faydadaki değişme ile tüketilen mal miktarındaki değişimin birbirine oranı ile ölçülür. Bunun dışında fayda fonksiyonu veri iken marjinal fayda toplam fayda fonksiyonunun birinci türevine eşittir. Örneğin; TU = U = 12X – X2 şeklinde verilen X malına ilişkin toplam fayda fonksiyonuna göre marjinal fayda,

dTUMU 12 2XdX

= = − olacaktır.

Toplam Fayda- Marjinal Fayda İlişkisi

Tüketilen mal miktarı (Q), marjinal fayda (MU) ve toplam faydanın (TU) yer aldığı yandaki tabloyu incelediğimizde; Tüketilen mal miktarı 4 birim oluncaya kadar (ilk 3

birimde) toplam fayda artmakta ve aynı üretim aralığında marjinal fayda azalmaktadır.

4.mal tüketiminde toplam fayda maksimum olurken, marjinal fayda 0 olur.

4.mal tüketiminden sonra mal tüketimine devam edildikçe örneğin 5. mal tüketimi yapılırsa marjinal fayda azalır ve negatif değer alır.

Yukarıda incelediğimiz tabloyu grafik üzerinde gösterelim.

Toplam fayda ile marjinal fayda arasındaki ilişkiyi tek şekil altında gösterdiğimizde dikkat edilecek hususlar şöyledir.

Toplam fayda maksimum iken marjinal fayda sıfırdır Marjinal fayda pozitif değer alırken ve azalırken

toplam fayda azalarak artmaktadır. Marjinal fayda negatif değer alırken toplam fayda

azalmaktadır. Marjinal fayda toplam faydaya yön vermektedir. Marjinal fayda daima azalmaktadır. Marjinal fayda toplam fayda eğrisinin herhangi bir

noktadaki eğimine eşittir. Tüketicinin tükettiği mal miktarı arttıkça her ilave birimden elde ettiği faydanın yani marjinal faydanın giderek azalmasına azalan marjinal fayda ilkesi denir.

Q TU MU(∆TU/∆Q) 0 0 0 1 20 20 2 35 15 3 45 10 4 45 0 5 35 -10

7

Tüketim Teorisi

DEĞER PARADOKSU (ELMAS SU PARADOKSU) Adam Smith’in 1776 yılında yayınlanan “Milletlerin Zenginliği” adlı kitabında, bir maldan elde edilen toplam faydayı kullanım değeri, bir malın diğer malları satın alma gücünü ise değişim değeri olarak tanımlamıştır. Kullanım değeri yüksek olan su gibi bir malın değişim değerinin çok az olmasına karşın, kullanım değeri çok az olan elmas gibi bir malın değişim değerinin çok olması elmas - su paradoksu olarak nitelendirilir. ORDİNAL TÜKETİM TEORİSİ Ordinal yaklaşımda tüketici dengesine ulaşmak için kullanılan değişkenler farksızlık eğrileri ve bitçe doğrusudur. a) Farksızlık Eğrisi: Tüketiciye aynı fayda düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yerine farksızlık eğrisi denir.

Yukarıdaki şekilde yer alan farksızlık eğrisi üzerindeki A,B ve C noktalarında tüketici farklı mal bileşimleri ile aynı fayda düzeyini sağlamaktadır. Farksızlık Eğrisinin Özellikleri: 1. Farksızlık eğrisi üzerindeki tüm noktalarda tüketicinin elde ettiği fayda düzeyi eşittir. 2. Farksızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça(sağa kaydıkça) tüketicinin elde ettiği fayda artar. 3. Farksızlık eğrileri birbirini kesmez. 4. Farksızlık eğrileri negatif eğimlidir. Bunun nedeni marjinal ikame oranıdır.(MRS) 5. Farksızlık eğrileri orijine göre dışbükeydir. Bunun nedeni azalan MRS'dir. MARJİNAL İKAME ORANI – Azalan Marjinal İkame Oranı Prensibi

Tüketici farksızlık eğrisi üzerinde bir mal bileşiminden diğerine geçtiğinde, bir malın tüketim miktarını arttırırken diğer malın tüketim miktarını azaltmaktadır ancak fayda düzeyinde bir değişiklik olmamaktadır.

Tüketicinin aynı farksızlık eğrisi üzerinde mallardan

birinin kullanımını bir birim arttırdığında aynı fayda düzeyinde kalabilmek için diğer maldan ne kadar vazgeçmesi gerektiğini gösteren orana marjinal ikame oranı (MRS) denir.

Aynı şekilde B mal bileşiminden C mal bileşimine

geçildiğinde MRS = Y 17 12 5X 6 7

∆ −= = −

∆ − olarak bulunur. Bu

bir birim daha fazla X malı tüketmek için 5 birim Y malı tüketiminden vazgeçmek gerektiğini gösterir. Görülüyor ki X malı tüketimini her defasında bir birim arttıran tüketici için marjinal ikame oranı giderek azalmaktadır. Bu duruma azalan marjinal ikame oranı prensibi denir. Marjinal ikame oranı aynı zamanda farksızlık eğrisinin eğimini temsil eder. Ve söz konusu eğim malların marjinal faydalarının birbirine oranı ile ifade edilir. (MRS= MUx/MUy) Farksızlık Eğrilerinin Alternatif Durumları

A) Orijine Göre Dışbükey Farksızlık Eğrileri:

0 Yukarıdaki şekilde yer alan ve orijine göre dışbükey olan farksızlık eğrileri tipik farksızlık eğrileridir.

8

Tüketim Teorisi

Çizilen farksızlık eğrilerinin orijine göre dışbükey olma nedeni azalan marjinal ikame oranının(MRS) varlığıdır. Farksızlık eğrilerinin orijine göre dışbükey olması Y ve X malı arasında kısmi ikamenin varlığını gösterir. ( U= C.Xa.Yb)

B) Orijine Göre İçbükey Farksızlık Eğrileri:

Farksızlık eğrilerinin orijine göre içbükey çizilmesinin nedeni artan marjinal ikame oranının ( artan MSR) varlığından kaynaklanır. Farksızlık eğrilerinin içbükey çizilmesi mallar arasındaki uyumsuzluğu gösterir. Buna göre tüketici X ve Y mallarını ayrı ayrı tükettiğinde elde ettiği faydayı, malları birlikte tükettiğinde elde edemez. Söz konusu mallara örnek olarak turşu ve künefe örnek verilebilir. Bu durumda tüketicinin en yüksek faydayı sağlaması mallardan sadece bir tanesini tüketmesi ile mümkün olur(köşe çözümü) (U=X2+Y2)

C) Negatif Eğimli Doğru Şeklindeki Farksızlık Eğrileri:

Birbirleri yerine tamamen ikame edilebilen iki mal için farksızlık eğrisi çizildiğinde, bu farksızlık eğrisi düz bir doğrudur. Tam ikame varsa ucuz olan mal tüketilir. Varsayalım ki toz şekerin fiyatı 8 TL, küp şekerin fiyatı 6 TL, Bu iki mal birbirlerinin tam ikamesi ise tüketici sadece mavi kalem tüketir ve E noktasında dengeye gelir. Bu duruma köşe çözümü denir. Bu durumda MRS oranı sabittir. (U=aX+bY)

D) Doksan Derecelik Açı Yapan L şeklindeki Farksızlık Eğrileri:

Tüketiciye fayda sağlarken birlikte tüketilmesi zorunlu olan mallar(tamamlayıcı mallar) için çizilen farksızlık eğrileri L şeklinde çizilir. Farksızlık eğrileri L şeklinde olduğunda mallar arasında ikame söz konusu olmaz ve bu durumda marjinal ikame oranı sıfır olur.(MRS=0) (U=min(aX,bY)

E) Pozitif Eğimli Farksızlık Eğrisi

Tüketicinin birlikte tükettiği mallardan birisi kendisine zarar veriyorsa bu tip mallara kötü mal denir. Bu durumda tüketicinin farksızlık eğrisi pozitif eğimlidir. Tüketici tüketerek fayda sağladığı mal ile aynı zamanda faydasını azaltan bir malı (kötü mal) birlikte tüketmek durumundadır.

F) Tek Başına Fayda Sağlayan Malın Farksızlık Eğrisi

X ve Y gibi iki mal ile karşı karşıya olan bir tüketici bir malı tüketmeyi hiç arzu etmeyebilir. Bu durumda farksızlık eğrisi, tüketicinin faydasız olarak gördüğü ve tüketmek istemediği mal eksenine paralel bir doğru şeklinde olacaktır. Tüketici hiçbir koşulda X malını, Y malı ile ikame etmek istememektedir. (U=X)

9

Tüketim Teorisi

BÜTÇE DOĞRUSU (Bütçe Kısıtı)

Tüketicinin veri bütçesi ile satın alabileceği maksimum X ve Y malı bileşimlerini gösteren doğruya bütçe doğrusu denir. Tüketicinin veri bütçesinin tamamını harcadığı varsayımı altında bütçe doğrusu,

Bütçe Denklemi M=PX . X + PY. Y şeklinde yazılır. M → Tüketicinin parasal geliri X → X malından tüketilen miktar Y → Y malından tüketilen miktar Px → X1 malının fiyatı PY → Y malının fiyatı

Yukarıdaki şekilde yer alan bütçe doğrusu görüldüğü üzere negatif eğimli bir doğru şeklindedir. Eğrinin eksenleri kestiği noktaları inceleyecek olursak; A noktası tüketicinin tüm geliri ile satın alabileceği Y malı miktarını, B noktası ise tüketicinin tüm geliri ile satın alabileceği X malı miktarını gösterir.

Bununla birlikte tüketicinin geliri arttığında bütçe doğrusu sağa kayarken, tüketici gelirinin azalması bütçe doğrusunun sola kayacaktır.

Son olarak bütçe doğrusunun eğimi malların fiyatlarının birbirine oranına eşittir. Diğer bir ifade ile bütçe doğrusunun

eğimi �𝑷𝑷𝒙𝒙𝑷𝑷𝒚𝒚� 'dir.

ORDİNALİST YAKLAŞIMA GÖRE TÜKETİCİ DENGESİ (Fayda Maksimizasyonu) Sırasalcı yaklaşıma göre tüketici dengesi yani fayda maksimizasyonu tüketicinin farksızlık eğrisi ile bütçe doğrusunun birbirine teğet olduğu noktadaki mal bileşiminde sağlanır.

Tüketici A ve B gibi noktalarda dengeye gelmek istemez çünkü U1 farksızlık eğrisinin üzerinde olan bir tüketici, E noktasına gittiğinde daha yüksek bir fayda seviyesini gösteren U2 farksızlık eğrisine ulaşır. Tüketicinin amacı faydasını maksimize etmek (en çok yapmak) olduğuna göre E noktasında dengeye gelir. Tüketici U3 farksızlık eğrisine gitmek istese de buna parasal geliri yetmeyeceği için (çünkü bütçe doğrusunun üzerinde) bunu yapamaz.

Tüketici dengesini ifade eden bu durum aynı zamanda farksızlık eğrisi ve bütçe kısıtının eğimlerinin birbirine eşit olması anlamına gelir. Daha önce değindiğimiz gibi farksızlık eğrisinin eğimi marjinal ikame oranına (MRS=𝑴𝑴𝑴𝑴𝒙𝒙

𝑴𝑴𝑴𝑴𝒚𝒚 ) ve bütçe

doğrusunun eğimi ise malların fiyatları oranına �𝑷𝑷𝒙𝒙𝑷𝑷𝒚𝒚� eşittir.

Bundan dolayı tüketici denge şartı; 𝑴𝑴𝑴𝑴𝒙𝒙𝑷𝑷𝒙𝒙

=𝑴𝑴𝑴𝑴𝒚𝒚𝑷𝑷𝒚𝒚

ya da

𝑴𝑴𝑴𝑴𝒙𝒙𝑴𝑴𝑴𝑴𝒚𝒚

= 𝑷𝑷𝒙𝒙𝑷𝑷𝒚𝒚

olarak ifade edilir. Yazdığımız formülü sözel

olarak ifade edersek tüketici dengesi; mallar için harcanan son liraların malların marjinal faydalarını eşitlemesi durumda gerçekleşir. Şekilde de görüldüğü gibi tüketici dengesi farksızlık eğrisi ile bütçe doğrusunun teğet olduğu E noktasında Xe , Ye mal bileşimi tüketilerek sağlanmaktadır.

10

Tüketim Teorisi

TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ A) FİYATLARDAKİ DEĞİŞMELER Gelir ve tercihler değişmezken fiyatlardaki değişmeler tüketici dengesini etkiler.

a) X Malı Fiyatının Düşmesi: Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Y malının fiyatı sabitken, X malı fiyatının düşmesi sonucunda tüketicinin tüketebileceği X malı miktarı artar ve bütçe doğrusunun eğimi azalır yani bütçe doğrusu yatıklaşır. Y 0 X

b) X Malı Fiyatının Artması: Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi Y malının fiyatı sabitken, X malı fiyatının artması sonucunda tüketicinin tüketebileceği X malı miktarı azalır ve bütçe doğrusunun eğimi artar yani bütçe doğrusu dikleşir. Y 0 X

c) Y Malı Fiyatının Düşmesi: Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi X malının fiyatı sabitken, Y malı fiyatının düşmesi sonucunda tüketicinin tüketebileceği Y malı miktarı artar ve bütçe doğrusunun eğimi artar yani bütçe doğrusu dikleşir. Y 0 X

d) Y Malı Fiyatının Artması : Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi X malının fiyatı sabitken, Y malı fiyatının artması sonucunda tüketicinin tüketebileceği Y malı miktarı azalır ve bütçe doğrusunun eğimi azalır yani bütçe doğrusu yatıklaşır. Y 0 X

11

Tüketim Teorisi

Fiyat-Tüketim Eğrisi Tüketicinin gelir düzeyi ve tercihleri veri iken tükettiği mallardan birinin fiyatının değişmesi durumunda oluşan yeni tüketici denge noktaların geometrik yerine fiyat-tüketim eğrisi denir. Fiyat tüketim eğrisi, mallardan birinin fiyatının düşmesiyle tüketicinin fayda maksimizasyonu sağladığı noktaların oluşturduğu bir eğridir. Dolayısıyla; * Fiyat-tüketim eğrisi üzerindeki her noktada tüketici dengededir yani fayda maksimizasyonunu sağlanmıştır. * Fiyat-tüketim eğrisi üzerindeki her noktada tüketici veri bütçesinin tamamını iki mala harcanmıştır. Not: Fiyat tüketim eğrisi yardımı ile bireysel talep eğrisi elde edilir. B) GELİRİN DEĞİŞMESİ

Tüketicinin zevk ve tercihleri ile tükettiği malların fiyatları sabitken, tüketici gelirinin değişmesi bütçe doğrusunun paralel olarak kaymasına neden olur.

a) Gelirin Artması Y 0 X Gelir- Tüketim Eğrisi Tüketicinin geliri değiştikçe oluşan yeni denge noktalarını birleştiren eğriye gelir-tüketim eğrisi denir. Gelir tüketim eğrisi çizilirken dikkat edilmesi gereken nokta, eksenlerde yer alan mallardan en az bir tanesinin normal mal olmasıdır. * Gelir tüketim eğrisinin pozitif çizilmesi eksenlerde yer alan her iki malın da normal mal olduğu anlamına gelir. * Gelir tüketim eğrisinin negatif eğimli olması eksenlerde yer alan mallardan birinin normal mal, diğerinin düşük mal olması anlamına gelir. * Her iki mal da düşük mal ise gelir-tüketim eğrisi çizilemez. Not: Gelir-tüketim eğrisi yardımı ile Engel Eğrisi çizilir.

12

Arz ve Talep Analizi

III. TALEP VE ARZ ANALİZİ 1) TALEP: Tüketicinin çeşitli fiyatlardan satın almak istediği mal ve hizmet miktarına talep adı verilir. Bireysel Talep Şedülü ve Bireysel Talep Eğrisi: Bireysel Talep Şedülü: Tüketicinin farklı fiyat seviyesinde talep edeceği miktarları gösteren tablodur. Fiyat (P) Talep Edilen Miktar (Q)

5 20 br. 8 16 br. 12 14 br. 15 10 br.

Talep şedülü ve çizilen talep eğrisine dikkat edilirse herhangi bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü bir ilişki mevcuttur. Söz konusu ters yönlü ilişki çizilen talep eğrisinin negatif eğimli olmasına neden olur. Talep Kanunu: Bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki ters yönlü ilişkiye talep kanunu denir. Talep kanunu bireysel talep eğrisinin negatif çizilmesinin en önemli nedenidir.

Piyasa Talep Eğrisi Piyasada bulunan bütün tüketicilerin bireysel talep eğrilerinin yatay toplamı piyasa talep eğrisini verir. Yatay toplama; aynı fiyattan bütün tüketicilerin tükettiği mal miktarlarını toplama işlemidir. Örnek: Q malı için piyasada 3 tüketici olsun. Bunların bireysel talep eğrileri şöyledir:

Piyasa talep eğrisini bulmak için yatay toplama yapacağız.

P = 5 → Q toplam = 10 + 12 + 14 = 36 P = 8 → Q toplam = 7 + 10 + 11 = 28 P = 10 → Q toplam = 4 + 6 + 9 = 19

Talep Şedülü

13


Bireysel Talep Fonksiyonu Bireysel talep fonksiyonu; tüketicinin bir maldan talep ettiği miktar ile onu etkileyen tüm değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlar. Bireysel talep fonksiyonu aşağıdaki gibi gösterilebilir. Qd=f(P,Pc,Ps,I,Z,N,E) Talep fonksiyonunda yer alan sembolleri incelediğimizde; Qd= Talep Miktarı P= Malın kendi fiyatı Pc= Tamamlayıcı malın fiyatı Ps= İkame malın fiyatı I= Tüketici geliri N=Tüketici sayısı( nüfus) E= Tüketicinin fiyat beklentisi Talep Eğrisindeki Hareketler A) Talep Miktarının Değişmesi (Talep Eğrisi Üzerinde Hareket) Talep eğrisi üzerindeki hareketin tek bir nedeni vardır ve bu neden malın kendi fiyatında meydana gelen değişmedir. Yandaki şekilde görüldüğü gibi malın fiyatı P1 iken talep edilen miktar Q1'dir. Söz konusu malın fiyatı P2 düzeyine düştüğünde talep edilen miktar Q2 olmakta ve talep eğrisi üzerinde A noktasından B noktasına geçilmektedir.

B) Talebin Değişmesi Talebin değişmesi; talep eğrisinin bir bütün olarak sağa ya da sola kayması anlamına gelir. Talep eğrisinin sağa kayması söz konusu mal ile ilgili talebin arttığını, talep eğrisinin sola kayması ise mal ile ilgili talebin azaldığını ifade eder. Talep eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olan faktörler talep fonksiyonunda yer alan ve malın kendi fiyatı dışındaki faktörlerdir. Buna göre tamamlayıcı mal fiyatının, ikame mal fiyatının, gelirin, zevk ve tercihlerin, fiyat beklentilerinin ve tüketici sayısının değişmesi talep eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olur.

Talep Eğrisinin Sağa Kaymasına Neden Olan Faktörler • Tamamlayıcı Mal Fiyatının Düşmesi: Daha öncede

belirttiğimiz gibi ihtiyaçların giderilmesi için birlikte kullanılan mallara tamamlayıcı mallar denir.

• Tamamlayıcı mallara örnek olarak otomobil-benzin

örneğinden hareket edilirse, talep edilen malın otomobil olduğu kabul edildiğinde, benzin fiyatının düşmesi otomobil talebinin artmasına ve talep eğrisinin bir bütün olarak sağa kaymasına yol açar.

• İkame Mal Fiyatının Artması: İkame mal; herhangi bir

ihtiyacı karşılarken birbiri yerine geçen mallara verilen isimdir. Örneğin çay ve kahve ikame mallardır.

Tüketicinin kullandığı esas ürünün çay olduğunu kabul edersek, kahvenin fiyatının artması tüketicinin çay talebini arttırmasına ve talep eğrisinin sağa kaymasına neden olacaktır. • Tüketici Gelirinin Değişmesi: Tüketici gelirindeki

değişmelerin talep eğrisini nasıl etkileyeceğini incelemeden önce daha önce verilen mal tanımlarından ikisini hatırlamamız gerekir. Normal mal olarak ifade edilen ve gelir arttıkça tüketimi artan mallarda talep eğrisinin sağa kayması gelirin artması sonucunda gerçekleşir.

Bununla birlikte, tüketicinin geliri arttıkça talebi azalan mallar vardır ki bu mallara düşük mal adı verilir. Düşük mallarda tanım gereği, talep eğrisinin sağa kayması gelirin azalmasına bağlıdır. • Zevk ve Tercihlerin İlgili Mal Lehine Gelişmesi:

Tüketicinin kullandığı mal ile ilgili zevk ve tercihlerinin artması söz konusu mal için çizilen talep eğrisinin sağa kaymasına neden olacaktır.

• Tüketicinin Fiyat Beklentileri: Tüketici kullandığı malın

fiyatının gelecekte artacağını bekliyorsa söz konusu mala olan talebini arttırır ve talep eğrisi sağa kayar.

• Tüketici Sayısının Artması: Herhangi bir malı talep

eden tüketicilerin sayısı arttıkça ilgili mal için çizilen talep eğrisi sağa kayar. Örneğin belirli bir dönemde İstanbul'da talep edilen ekmek miktarı Eskişehir'de talep edilen ekmek miktarından daha fazladır. Bu durumun temel nedeni İstanbul'da yaşayan nüfusun (tüketici sayısının), Eskişehir'de yaşayan nüfustan çok daha fazla olmasıdır.

Söz konusu faktörlerin tersi durumda hareket etmesi talep eğrisinin sola kaymasına neden olacaktır.

14


2) ARZ: Bir üreticinin belli bir dönemde üretmek ve satmak istediği mal miktarına arz denir.

Bireysel Arz Fonksiyonu: Bir firmanın bir maldan arz ettiği miktar ile onu etkileyen tüm değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlayan fonksiyondur. Qs = f(P,Py,Pg,Tg,Sg,T,E,Nf .H) Bu bağlamda üreticinin bireysel arzını etkileyen unsurlar şunlardır.

Malın fiyatı (P) Üretim faktörlerinin fiyatları (Pg) Teknolojik gelişme(T) Diğer malların fiyatları(Py) Vergiler (Tg) Sübvansiyonlar (Sg) Firma beklentileri (E) Firma sayısı (Nf) Hava ve iklim koşulları(H)

Bireysel Arz Şedülü ve Bireysel Arz Eğrisi Bireysel Arz Şedülü: Firmanın belli bir dönemde arz ettiği mal miktarı ile fiyat arasındaki ilişkinin tablo biçiminde ifade edilmesidir. Arz şedülü ve çizilen arz eğrisine dikkat edilirse herhangi bir malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki mevcuttur. Söz konusu doğru yönlü ilişki çizilen arz eğrisinin pozitif eğimli olmasına neden olur. Arz Kanunu: Bir malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki doğru yönlü ilişkiye arz kanunu denir. Arz kanunu bireysel arz eğrisinin pozitif çizilmesinin en önemli nedenidir. Piyasa Arz Eğrisi: Tüm firmaların belli bir dönemde değişik fiyat düzeylerinden üretip satmak istedikleri mal miktarını gösteren eğriye piyasa arz eğrisi denir. Piyasa arz eğrisi firma arz eğrilerinin yatay toplamı olarak elde edilir.

Arz Eğrisindeki Hareketler A) Arz Miktarının Değişmesi ( Arz Eğrisi Üzerinde Hareket)

Arz eğrisi üzerindeki hareketin tek bir nedeni vardır ve bu neden malın kendi fiyatında meydana gelen değişmedir. Yandaki şekilde görüldüğü gibi malın fiyatı P1 iken arz edilen miktar Q1'dir. Söz konusu malın fiyatı P2 düzeyine yükseldiğinde arz edilen miktar Q2 olmakta ve arz eğrisi üzerinde A noktasından B noktasına geçilmektedir. B) Arzın Değişmesi Arzın değişmesi; arz eğrisinin bir bütün olarak sağa ya da sola kayması anlamına gelir. Arz eğrisinin sağa kayması söz konusu mal ile ilgili arzın arttığını, arz eğrisinin sola kayması ise mal ile ilgili arzın azaldığını ifade eder. Arz eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olan faktörler arz fonksiyonunda yer alan ve malın kendi fiyatı dışındaki faktörlerdir. Buna göre girdi fiyatının, diğer malların fiyatlarının, sübvansiyonların, vergilerin, teknoloji düzeyinin, üretici beklentilerinin, üretici sayısının, hava koşullarının değişmesi arz eğrisinin sağa ya da sola kaymasına neden olur. Arz Eğrisinin Sağa Kaymasına Neden Olan Faktörler • Girdi Fiyatlarının Düşmesi: Üreticilerin üretim

yaparken kullandığı girdilere, diğer bir ifade ile kullandığı üretim faktörlerine yaptıkları ödemeler üretici firmalar için bir maliyet unsurudur. Bundan dolayı söz konusu maliyet unsurlarının azalması üretici firmaların maliyetlerinin azalmasına yani kârlarının artmasına neden olacaktır. Daha yüksek kâr düzeylerinde firmaların arzları artacak ve arz eğrisi sağa kayacaktır.

• Diğer Malların Fiyatlarının Düşmesi: Üretici firmanın

iki mal ürettiğini varsayarsak, mallardan birinin fiyatı düştüğünde, firma daha yüksek fiyattan satış yaptığı mala olan arzını arttıracaktır.

• Sübvansiyonların Artması: Devletin üreticiye verdiği

destek olan sübvansiyonların artması firmanın kâr marjını yükseltecek ve buna bağlı olarak arz eğrisi sağa kayacaktır.

• Vergilerin Düşmesi: Firma için bir maliyet unsuru olan

vergilerin düşmesi, firmanın kârının artmasına ve bundan dolayı daha çok mal üretmesine neden olacak ve arz eğrisi sağa kayacaktır.

Malın Fiyatı(P) Arz Edilen Miktar(Qs) 5 20 10 40 15 60

15


• Üretici Sayısının Artması: Bir firmanın ürettiği malı üreten firma sayısının artması, her firmanın daha çok üretim yapmasına neden olur ve arz eğrisi sağa kayar.

• Firmaların Fiyat Beklentileri: Bir firma ürettiği malın

fiyatının gelecekte düşeceğini bekliyorsa, bugünkü yüksek fiyattan daha çok mal üretip satmak ister ve arz eğrisi sağa kayar.

• Hava Koşullarının İyi Gitmesi: Özellikle tarımsal üretim

yapan bir firma için hava koşullarının mevsim normallerine göre gitmesi firmanın üretiminin artmasına neden olur.

Söz konusu değişkenler anlattığımızın tersi yönde değişirse arz eğrisi sola kayar. PİYASA DENGESİ Bir maldan talep edilen miktarın o maldan arz edilen miktara eşit olduğu duruma piyasa dengesi denir. Dengede oluşan fiyata piyasa denge fiyatı, miktara ise piyasa denge miktarı denir. Arz edilen miktarın talep edilen miktarı aşan kısmına arz fazlası, benzer şekilde talep edilen miktarın arz miktarını aşan kısmına da talep fazlası olarak adlandırılır.

PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ - DENGEDEKİ

DEĞİŞMELER Piyasa dengesini arz ve talepteki değişimler etkilemektedir. Bu değişimler şunlardır. Etkileyen Faktör Sonuç Arz sabitken, talep artarsa

Fiyat ve miktar artar

Talep sabitken, arz artarsa

Fiyat düşer, miktar artar

Arz ve talep aynı yönde ve aynı miktarda artarsa

Fiyat sabit, miktar artar.

Arzdaki artış talepteki artıştan daha küçük olursa

Fiyat ve miktarı artar

Arzdaki artış, talepteki artıştan daha fazla olursa

Fiyat düşer, miktar artar.

Arz azalırken talep aynı oranda artarsa

Fiyat artar, miktar sabit kalır.

Arz azalırken talep daha fazla artarsa

Fiyat ve miktar artar.

Arz azalırken talep daha az artarsa Fiyat artar, miktar azalır

Tablodaki piyasa dengesi değişimlerin grafiksel analizini aşağıda incelemeniz mümkündür.

16


DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ

A) FİYAT KONTROLLERİ

Devletin Piyasaya Müdahalesi 1. Taban Fiyat Bu durumda devlet üreticileri korumak için, fiyatı denge fiyatının üzerinde belirler ve bu fiyattan daha aşağıda işlem yapılmasına izin vermez. Oluşan bu fiyata fiyat tabanı denir. Piyasa dengeye gelemez ve bir arz fazlası oluşur. Arz fazlası malları devlet kendi satın alabilir.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi piyasa dengesinin sağlandığı P1 fiyatının üzerinde bir taban fiyat uygulaması ekonomide arz fazlasına neden olur. Taban fiyat ile ilgili bilinmesi gereken temel noktalar; • Taban fiyatta amaç üreticileri korumaktır. • Devlet bir malın piyasada işlem göreceği minimum fiyatı

belirler. • Taban fiyat, piyasa denge fiyatının üzerinde olmalıdır • Piyasa denge fiyatının altında bir taban fiyat belirlenirse

piyasa denge fiyatı geçerlidir 2. Tavan Fiyat Devlet fiyatı denge fiyatının altında belirler ve belirlenen bu fiyatın üzerinde işlem yapılmasına izin vermez. Bu durumda bir talep fazlası ortaya çıkar, sonuçta üretilen mallar talebi karşılamaya yetmez. Bu durumda kuyruklar, karaborsa, karne, kayırılan müşteri, ilk gelen ilk alır gibi sorunlar ortaya çıkar.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi tavan fiyat uygulaması sonucunda piyasada talep fazlası meydana gelir. Tavan fiyat uygulaması ile ilgili temel noktalar; • Tavan fiyat uygulamasının amacı tüketici korumaktır. • Tavan fiyat uygulaması sonucunda kıtlık meydana gelir. • Tavan fiyat piyasa fiyatının altında olmalıdır. • Piyasa denge fiyatının üzerinde bir tavan fiyat belirse

piyasa denge fiyatı geçerli olur. 3. Vergiler Vergi; devletin kamu harcamalarını gerçekleştirebilmek amacıyla halktan zorunlu olarak aldığı paralara verilen isimdir. Vergileri spesifik ve advalorem olmak üzere iki sınıfa ayırmak mümkündür. Spesifik Vergi: Malların maddi ölçütleri üzerinden alınan vergidir. Bir malın ağırlığı, hacmi, uzunluğu ya da adeti üzerinden alınan vergiler spesifik vergilerdir. Örnek; motorlu taşıtlar vergisi

Advalorem Vergi: Belirli bir gelir ya da parasal büyüklüğün yüzdesi şeklinde alınan vergilerdir. Örnek; gelir ve kurumlar vergisi. 4. Sübvansiyonlar Devletin üreticileri desteklemek amacıyla üreticilerin maliyetlerini azaltmaya yönelik verdiği destektir. B) MİKTAR KONTROLLERİ (Kotalar) 1) Üretim Kotası: Devletin üretimi sınırlandırmak ve

kontrol altında almak istediği malların üretimine sınırlama getirmesidir.(keten, kenevir.vb)

Üretim kotaları sonucunda malı üretebilecek üretici sayısı azalır ve buna bağlı olarak malın fiyatı yükselir, malı üretebilen üreticilerin gelirleri artar, malların kalitesi artar ve söz konusu piyasada kıtlık oluşur. 2) İthalat Kotası: Yerli endüstriyi korumak amacıyla ithal

edilen mal miktarına devlet tarafından sınırlama getirilmesidir. İthalat kotası sonucunda ithal edilen malın fiyatı artar, talep miktarı azalır.

Taban Fiyat Tavan Fiyat Vergiler Sübvansiyonlar

17


TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI 1. Tüketici Rantı: Tüketicinin bir malı için ödemeye razı olduğu fiyatla gerçekte ödediği fiyat arasındaki olumlu farka tüketici rantı denir. Örneğin pantolon için 100 TL vermeye razı olan bir tüketici, söz konusu malı 75 liraya alıyorsa, aradaki 25 lira tüketicinin elde ettiği rant olarak nitelendirilir.

Yukarıdaki şekilde görünen taralı alan tüketici rantını gösteren alandır. Tüketici rantı grafiksel olarak, denge fiyatının üzerinde ve talep eğrisinin altında kalan alan olarak ifade edilir. Tüketici Rantı ile İlgili Soru Kalıpları: Tüketici rantının hesaplanmasına ilişkin 2 farklı soru kalıbı bulunmaktadır. Örnek 1: Qd= 80-2P şeklinde verilen bir talep fonksiyonunda malın fiyatının 30 TL olması durumunda tüketici rantı kaç TL olur? Cevap: Tüketici rantının hesaplanması ile ilgili söz konusu soruyu çözebilmek için rant alanını çizmek ve gerekli değerleri yerine yazmak yeterlidir.

Yukarıdaki şekilde sorunun çözümünü yapabilmek için bulmamız gereken değerler; P1,P0 ve Q0 değerleridir. P1 fiyatı tüketicinin talep miktarının 0 yapan fiyattır. Buna göre Q= 80-2P fonksiyonunda Q değerini sıfır yapan fiyat düzeyi; 0=80-2P ve 2P=80, P1= 40 TL bulunur. P0 fiyatı piyasada geçerli olan fiyat yani 30 TL'dir. Q0 ise piyasa dengesindeki miktardır. Buna göre Q=80-2P fonksiyonunda P yerine piyasa fiyatı olan 30 TL'yi yazarsak, Q0=20 bulunur.

Sorunun ikinci aşamasında bulduğumuz değerleri yerine yazarak elde edilen üçgenin alanını hesaplamamız gerekmektedir.

Sorunun cevabı olan bölge şekilde gösterilen taralı bölgedir. Söz konusu üçgenin alanının hesaplayabilmek için dik kenar uzunluklarının çarpımını 2'ye bölmek yeterlidir. Buna göre tüketici rantı; 𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

𝟏𝟏= 𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏′𝒅𝒅ü𝒓𝒓.

Örnek 2: Bir malın fiyatı 3 TL iken talep miktarı 10 birim, malın fiyatı 2 TL iken talep miktarı 14 birim oluyorsa tüketici rantındaki değişim kaç birimdir? Cevap: Tüketici rantındaki değişimin sorulduğu bu sorunun çözümü için soruda verilen değerlere göre bir talep eğrisi çizmek ve elde edilen yamuğun alanını hesaplamak yeterlidir.

Soruda verilen değerlere göre çizilen talep eğrisinde tüketici rantındaki değişme şekilde görülen yamuğun alanına eşittir. Söz konusu yamuk dikkat edilirse bir dikdörtgen ve bir üçgenden oluşmaktadır. Dikdörtgenin alanı kenarları çarpımına eşittir.( 1X10=10) Üçgenin alanı ise dik kenarların çarpımının 2'ye bölünmesiyle bulunur.( 1x4/2=2) Söz konusu yamuğun alanı ise 10+2 =12 'ye eşittir.

18


2. Üretici Rantı Üreticinin bir malı satmaya razı olduğu fiyat ile malı gerçekte sattığı fiyat arasındaki olumlu farktır. Örneğin bir firma malı 100 TL'ye satmayı planlarken, söz konusu malı 120 TL'ye satarsa söz konusu firma 20 TL üretici rantı elde etmiş olur.

Yukarıdaki şekilde görünen taralı alan üretici rantını gösteren alandır. Üretici rantı grafiksel olarak, denge fiyatının altında ve arz eğrisinin üzerinde kalan alan olarak ifade edilir.

19

Esneklik

IV. ARZ VE TALEP ESNEKLİKLERİ 1) TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ Bir malın fiyatı %1 değiştiğinde talep edilen miktardaki yüzdesel değişime talebin fiyat esnekliği denir. Esneklik fiyat değişimlerine karşı duyarlılığın bir ölçütüdür. Talep esnekliği formül olarak;

𝑬𝑬𝒅𝒅 =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝑻𝑻𝒅𝒅𝒆𝒆𝑻𝑻𝑻𝑻𝒆𝒆 𝒎𝒎𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒎𝒎𝒆𝒆𝒎𝒎𝒎𝒎𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

𝑴𝑴𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒇𝒇𝒆𝒆𝒇𝒇𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

=

𝑸𝑸𝟐𝟐 −𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟏𝟏

𝑷𝑷𝟐𝟐 − 𝑷𝑷𝟏𝟏𝑷𝑷𝟏𝟏

Şeklinde ifade edilir. Talebin Fiyat Esnekliği Türleri a) Nokta Esneklik: Talep eğrisi üzerindeki bir noktanın esnekliğinin hesaplanmasıdır. Nokta esneklik formülü normal esneklik formülü ile aynıdır. b) Yay Esnekliği: Talep eğrisi üzerindeki iki nokta arası için hesaplanan esneklik formülüdür. Yay esnekliğinin formülü;

𝑬𝑬𝒀𝒀𝑻𝑻𝒇𝒇 =

𝑸𝑸𝟐𝟐 − 𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟐𝟐 + 𝑸𝑸𝟏𝟏𝑷𝑷𝟐𝟐 − 𝑷𝑷𝟏𝟏𝑷𝑷𝟐𝟐 + 𝑷𝑷𝟏𝟏

ş𝑻𝑻𝒎𝒎𝑻𝑻𝒆𝒆𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻 𝒆𝒆𝒇𝒇𝑻𝑻𝒅𝒅𝑻𝑻 𝑻𝑻𝒅𝒅𝒆𝒆𝑻𝑻𝒆𝒆𝒎𝒎.

Esnekliğin Yorumlanması Talebin fiyat esnekliği talep kanunundan dolayı negatif çıkmak zorundadır. Bununla birlikte yorumlama yapılırken söz konusu değer pozitif kabul edilir. E=0 0<E<1 E=1 E>1 E=∞ Tam inelastik talep (Hiç esnek olmayan talep

İnelastik talep (esnek olmayan talep)

Birim esnek talep

Esnek talep (elastik talep)

Sonsuz esnek talep (tam esnek talep)

%∆𝑸𝑸%∆𝑷𝑷 = 𝟎𝟎 (∆Q=0)

𝟎𝟎 <%∆𝑸𝑸%∆𝑷𝑷 < 1

(∆Q<∆P)

%∆𝑸𝑸%∆𝑷𝑷 = 𝟏𝟏

(∆Q=∆P)

%∆𝑸𝑸%∆𝑷𝑷 > 1

(∆Q>∆P)

%∆𝑸𝑸%∆𝑷𝑷= ∞

(∆P=0)

Doğrusal Talep Eğrisi ve Esneklik Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi doğrusal bir talep eğrisi üzerinde esneklik değerleri farklılık göstermektedir. Talep eğrisinin fiyat eksenini kestiği noktada esneklik değeri sonsuzken, talep eğrisinin miktar eksenini kestiği noktada esneklik değeri sıfırdır. Talep eğrisinin tam orta noktasında talep esnekliği değeri 1'e eşittir. Esnekliğin 1 olduğu nokta ile sonsuz olduğu nokta arasında esneklik 1'den büyük, esnekliğin 1 olduğu nokta ile 0 olduğu nokta arasında esneklik değeri 1'den küçüktür. Özel Talep Fonksiyonu ve Esneklik Q=a.P-b şeklinde verilen sabit terimi olmayan talep fonksiyonunda esneklik değeri sabittir ve "b" ifadesine eşittir. Örneğin Q=4P-2 talep fonksiyonunda esneklik değeri 2'ye eşittir. Talebin Fiyat Esnekliği ve Toplam Hasılat Arasındaki İlişki Toplam hasılat(TR); herhangi bir malın satışı sırasında satıcının elde ettiği ciroyu temsil eder ve toplam hasılat satış fiyatı ile satış miktarının çarpımına eşittir. (TR=PxQ) Fiyat değişimleri sonucunda toplam hasılatın nasıl değişeceği ise esneklik değerlerine bağlı olarak değişir. Söz konusu değişim aşağıdaki tablodaki gibidir.

Fiyatlar (P) E < 1 (Esnek Olmayan)

E > 1 (Esnek olan)

E = 1 (Birim esnek)

Fiyat Yükselirse

Toplam Hasılat Artar.

Toplam Hasılat Azalır.

Toplam Hasılat Değişmez.

Fiyat Düşerse

Toplam Hasılat Azalır.

Toplam Hasılat Artar.

Toplam Hasılat Değişmez.

Tabloya dikkat edecek olursak; esneklik değeri 1'den küçük olduğunda fiyat değişimi ile TR doğru yönlü hareket etmekte, esneklik değeri 1'den büyük olduğunda ise fiyat ile TR ters yönlü hareket etmektedir. Esneklik değerinin 1'e eşit olması durumunda ise fiyat artış ya da azalışları TR'nin değişmesine neden olmamaktadır.

Q Q Q Q Q Q

E = ∞

E=1

E >1

0<E<1

P

P 0

20

Esneklik

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi fiyat-tüketim eğrisinin alternatif durumlarında talep esnekliği farklı değerler alır. Buna göre; • FTE yatay eksene paralel iken esneklik değeri 1'e eşittir. • FTE pozitif eğimli iken esneklik değeri 1'den küçüktür. • FTE negatif eğimli iken esneklik değeri 1'den büyüktür. • FTE yatay eksene dik iken esneklik değeri 0'a eşittir.

Doğrusal Talep Fonksiyonu ve Esnekliğin Hesaplanması Q=a-bP şeklinde verilen doğrusal talep fonksiyonunda esneklik;

𝑬𝑬 = −𝒃𝒃𝒃𝒃𝑷𝑷𝑸𝑸 formülü ile hesaplanır

Vergi Yansıması Ve Talebin Fiyat Esnekliği Vergi yansıması: Vergiyi ödeyen mükellefin, bunun bir kısmını veya tamamını fiyat mekanizması ile diğer kişilere aktarmasıdır. Verginin üretici ve tüketici tarafından hangi miktarda yüklenileceğini arz ve talep eğrilerinin esneklikleri belirler. Vergi yansıması ile ilgili genel kural şudur; esnekliği küçük olan vergiyi öder. Talep Esnekliğinin Arz esnekliğinde küçük olması durumunda

Verginin büyük kısmını tüketici, küçük kısmını ise üretici öder.

Talep esnekliğinin 0 olması durumunda

Vergi yükünün tümünü tüketici öder.

Talep esnekliğinin ∞ olması durumunda

Vergi yükünü tümünü üretici öder.

Arz esnekliğinin ∞ olması durumunda

Vergi yükünün tümünü tüketici öder.

TALEP ESNEKLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Ürün için ikame edilebilirliğin derecesi • Ürünün tüketici bütçelerindeki önemi • Fiyat değişmelerinin geçici ve sürekli olması • Malın tatmin ettiği ihtiyacın niteliği (Zorunlu ve

lüks mal)

Ürün için ikame edilebilirliğin derecesi: Bir mal veya hizmetin fiyat esnekliğini etkileyen en önemli faktörlerden birisi bu mal ile diğer mallar arasındaki ikamenin derecesidir. İkamenin derecesini aynı tüketici isteklerinin daha az veya daha fazla düzeyde bir ürün yerine başka ürün veya ürünlerin kullanılması belirleyecektir. Söz konusu ikame ilişkisi güçlü ise bu tür mal ve hizmetler için talep daha esnek olacaktır. Ürünün tüketici bütçelerindeki önemi: Bir mal veya hizmet için tüketicinin bütçesinden ayrılan oran bu ürünün esnekliğini belirleyen bir başka önemli faktördür. Tüketici bütçesinde çok küçük bir oran oluşturan ürünler, bütçeye nispeten yüksek oran oluşturan ürünlere göre daha düşük esnekliğe sahiptir. Fiyat değişmelerinin geçici ve sürekli olması: Fiyattaki bir değişmenin geçici olduğu biliniyorsa talebin fiyat esnekliği yüksek olacaktır. Diğer bir yandan fiyattaki söz konusu değişim uzun dönemli olduğunda ise fiyat esnekliği düşük olacaktır. Malın tatmin ettiği ihtiyacın niteliği (Zorunlu ve lüks mal): Bir malın karşılaştığı ihtiyaç zorunlu ve yaşamsal ise yani bu ihtiyacın karşılanmasını ertelemek çok güç veya mümkün olmuyorsa talep esnekliği düşük olacaktır. Örneğin lüks mallar esnek talebe sahiptir. Eğer fiyat çok yükselirse tüketiciler bundan vazgeçebilir. Kısa ve uzun dönemde esneklik: Kısa dönem insanların tüm düzenlemeleri yapamadan ya da alışkanlıklarını yitirmeden önceki bir zaman dilimidir. Uzun dönem ise insanların alışkanlıklarını değiştirebildiği ya da tüm ayarlamaları yapabildiği bir dönemdir. Uzun dönemde talebin fiyat esnekliği kısa döneme nispeten daha yüksektir. 2) ÇAPRAZ TALEP ESNEKLİĞİ Diğer bir malın (ikame ya da tamamlayıcı) fiyatının değişmesi, söz konusu malın talep miktarını ne kadar etkileyeceğinin bir ölçüsüdür.

𝑬𝑬ç =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝑻𝑻𝒅𝒅𝒆𝒆𝑻𝑻𝑻𝑻𝒆𝒆 𝒎𝒎𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒎𝒎𝒆𝒆𝒎𝒎𝒎𝒎𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

𝑫𝑫𝒆𝒆ğ𝑻𝑻𝒎𝒎 𝒎𝒎𝑻𝑻𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 𝒇𝒇𝒆𝒆𝒇𝒇𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

=

𝑸𝑸𝟐𝟐 −𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟏𝟏


Çapraz talep esnekliği mallar arasındaki ilişkinin derecesi hakkında bilgi verir. • Çapraz talep esnekliği negatif olan mallar

tamamlayıcı mallardır. • Çapraz talep esnekliği pozitif olan mallar ikame

mallardır. • Çapraz talep esnekliği 0 olan mallar ilgisiz mallardır.

21

Esneklik

3) TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ Tüketicinin tükettiği bir maldan talep ettiği miktarın gelirdeki değişmelere olan duyarlılığına talebin gelir esnekliği denir. Talebin gelir esnekliği bir maldan talep edilen miktardaki yüzde değişmenin gelirdeki yüzde değişmeye oranı şeklinde hesaplanır.

𝑬𝑬𝒈𝒈 =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝑻𝑻𝒅𝒅𝒆𝒆𝑻𝑻𝑻𝑻𝒆𝒆 𝒎𝒎𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒎𝒎𝒆𝒆𝒎𝒎𝒎𝒎𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

𝑮𝑮𝑻𝑻𝑻𝑻𝒆𝒆𝒎𝒎𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

=

𝑸𝑸𝟐𝟐 − 𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟏𝟏

𝑮𝑮𝟐𝟐 − 𝑮𝑮𝟏𝟏𝑮𝑮𝟏𝟏

Gelir esnekliği değerine bakılarak ilgili malın düşük ya da normal mal olduğu yorumlanır. Buna göre; • Gelir esnekliği negatif ise mal düşük maldır. • Gelir esnekliği pozitif ise mal normal maldır. • Gelir esnekliği 0 ile 1 arasındaki ise mal zorunlu

maldır. • Gelir esnekliği 1'den büyük ise mal lüks maldır. Talebin Gelir Esnekliği ve Engel Eğrisi Engel Eğrisi, gelir tüketim eğrisinden hareketle elde edilen ve gelir esnekliğini grafiksel olarak gösteren eğridir.

a) Normal Mal ve Düşük Mal

Yukarıdaki şekillerde görüldüğü gibi normal mal söz konusu iken gelir arttıkça talep miktarı arttığından dolayı Engel Eğrisi pozitif eğimli, düşük mal söz konusu olduğunda ise gelir arttıkça talep azalacağı için Engel Eğrisi negatif eğimli olacaktır.

b) Lüks ve Zorunlu Mal

Şekillerde görüldüğü gibi normal bir mal için çizilen Engel Eğrisi pozitif eğimli ve miktar eksenine doğru kıvrılıyorsa mal lüks mal, çizilen eğri gelir eksenine doğru kıvrılıyorsa mal zorunlu maldır.

c) Doğrusal Engel Eğrileri ve Esneklik

4) ARZ ESNEKLİĞİ

Bir maldan arz edilen miktarın o malın fiyatındaki değişmelere olan duyarlılığına arzın fiyat esnekliği ya da kısaca arz esnekliği denir. Arz esnekliği bir maldan arz edilen miktardaki yüzde değişmenin o malın fiyatındaki yüzde değişmeye oranı şeklinde hesaplanır.

𝑬𝑬𝒔𝒔 =𝑨𝑨𝒎𝒎𝑨𝑨 𝑻𝑻𝒅𝒅𝒆𝒆𝑻𝑻𝑻𝑻𝒆𝒆 𝒎𝒎𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒎𝒎𝒆𝒆𝒎𝒎𝒎𝒎𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎

𝑴𝑴𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒇𝒇𝒆𝒆𝒇𝒇𝑻𝑻𝒎𝒎𝒎𝒎𝒆𝒆𝒅𝒅𝑻𝑻𝒎𝒎𝒆𝒆 % 𝒅𝒅𝑻𝑻ğ𝒆𝒆ş𝒆𝒆𝒎𝒎 =

𝑸𝑸𝟐𝟐 − 𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟏𝟏


ARZ ESNEKLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Firmaların giderlerini üretime ayarlayabilme derecesidir.

• Firmaların geleceğe ilişkin beklentisidir.

Arz esnekliğini etkileyen en önemli faktör firmaların giderlerini üretime ayarlayabilme derecesidir. Üretim dönemleri de arz esnekliğini etkiler. Örneğin, kısa dönemde arz esnekliği düşüktür. Çünkü firmalar sadece bazı girdilerini üretimi arttırmak için değiştirebilirler. Uzun dönemde ise arz esnektir. Çünkü firmalar tüm girdilerini değiştirme olanağına sahiptir.

22

Esneklik

Arz esnekliğini etkileyen bir diğer faktör ise firmaların geleceğe ilişkin beklentisidir. Eğer fiyat değişikliğinin geçici olduğu bekleniyorsa üretici için üretimi önemli ölçüde arttırmak yarar sağlamaz. Dolayısıyla arz esnekliği düşük olur. Ancak bekleyişin uzun süreceği yönünde olması durumunda arz daha esnek olacaktır. ARZ ESNEKLİĞİNİN GÖSTERİMİ

Arz Fonksiyonu ve Esneklik Qs=a+bQ arz fonksiyonunda arz esnekliğini bulabilmek için fonksiyonda yer alan P ve Q değerlerine sırası ile sıfır değeri verilir ve anlamlı olan rakama bakılarak esneklik yorumlanır. Örnek: Qs= 20+2P arz fonksiyonunda arz esnekliği bulunurken; Q= 0 için P=-10 olur. P=0 için Q=20 olur. Buna göre anlamlı olan rakam Q= 20 dir ve bundan dolayı arz fonksiyonu miktar ekseninden başlar yani arz esnekliği 1'den küçüktür. Bolluk Paradoksu – King Kanunu: Kısaca “bol ürün düşük gelir” şeklinde ifade edilen King Kanunu, tarımsal ürünlerin arz ve talep esnekliklerinin gösterdiği özellikle açıklanır. Teoreme göre tarımsal ürünlerin arz ve talebi esnek değildir.

23

Üretim Teorisi

V. ÜRETİM TEORİSİ Üretim: Emek, sermaye, girişimci ve doğal kaynak faktörlerinin mal ve hizmete dönüştürülmesi faaliyetine verilen isimdir. Üretim Fonksiyonu: Belirli bir dönemde elde edilen toplam ürünle söz konusu ürünü gerçekleştirmek için kullanılan girdiler arasında fiziki ve matematiksel ilişkiyi gösteren fonksiyondur. Q = f (K,L) → üretim fonksiyonu Çıktı Sermaye Emek Girdiler (üretim faktörü) Girdi (input) üretim için gerekli en temel bileşendir. Girdiler fiziksel ölçü birimleriyle ifade edilir. Çıktılar da fiziksel ölçü birimleriyle ifade edildiğine göre üretim fonksiyonu reel bir analizdir. (Parasal değil) * Üretim teorisinde kısa dönem uzun dönem ayrımı sabit girdinin olup olmamasına göre yapılır. Kısa dönemde değiştirilemeyen girdiler mevcuttur ve bu durum kısa dönemi belirler. Uzun dönemde ise hiç sabit girdi yoktur bütün girdiler değiştirilebilir.

ÜRETİM DÖNEMLERİ Çok kısa dönem, kısa dönem ve uzun dönem olmak üzere üç üretim dönemi vardır.

a. Çok Kısa Dönem Hiçbir üretim faktörünün miktarının değiştirilemediği dönemdir. "Pazar" ya da "Piyasa Dönemi" de denir. Bu dönemde arz esnekliği sıfırdır.

b. Kısa Dönem Üreticinin sadece bir faktörün miktarının (genellikle emeğin) değiştirilebildiği dönemdir. Bu dönemde arz esnekliği birden küçüktür. Kısa dönemde miktarı değiştirilebilen faktörlere değişken faktör, miktarı değiştirilemeyen faktörlere de sabit faktör denir.

c. Uzun Dönem: Tüm girdilerin miktarlarının değiştirilebildiği dönemdir. Kısaca, bu dönemde tüm girdilerin miktarları değişkendir. Bu dönemde arz esnekliği birden büyüktür. 1) KISA DÖNEM ÜRETİM TEORİSİ (VERİMLİLİK

ANALİZİ) Kısa dönem üretim teorisinde basitliğin sağlaması için üretimin sadece emek ve sermaye ile yapıldığı, bununla birlikte sabit faktör olan sermaye miktarının değişmediği göz önüne alınır. Diğer bir ifade ile üretimin sadece emek (L) ile yapıldığı analiz kısa dönem üretim analizidir. Buna göre kısa dönem üretim fonksiyonu; Q=f(L) şeklinde ifade edilir. Kısa Dönem Üretim Analizinde Kullanılan Değişkenler:

a) Toplam Fiziki Ürün (TP): Değişken girdi miktarına bağlı olarak elde edilen ürün miktarıdır.

b) Ortalama Fiziki Ürün (AP): Değişken girdi başına

yani işgücü başına düşen üretim miktarıdır. Ortalama fiziki ürün toplam ürünün emek miktarına bölünmesiyle bulunur.

𝑨𝑨𝑨𝑨 =𝑻𝑻𝑨𝑨𝑳𝑳

c) Marjinal Fiziki Ürün (MP): Değişken girdi miktarı

bir birim arttırıldığında toplam ürün miktarında meydana gelecek değişmedir. Son birim emeğin (işçinin) üretimde meydana getirdiği değişmedir. Marjinal fiziki ürün formülü;

𝑴𝑴𝑨𝑨 =∆𝑻𝑻𝑨𝑨∆𝑳𝑳 ş𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆 𝒆𝒆𝒊𝒊𝒊𝒊𝒆𝒆𝒆𝒆 𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆𝒆.

Not: Marjinal ürün aynı zamanda toplam ürünün 1. türevine eşittir.

Sabit Girdi ● İktisatta kısa dönemde miktarı değiştirilemeyen girdilere sabit girdi denir.

Değişken Girdi ● İktisatta emek kısa dönemde değiştirilebilir. Bu yüzden emek değişken girdidir. Uzun dönemde hem emek hem de sermaye değiştirilebilir bu yüzden uzun dönemde her ikisi de değişken

Girdi

24

Üretim Teorisi

Kısa Dönem Üretim Şedülü ve TP,AP,MP Eğrileri a)Üretim Şedülü

Yukarıdaki üretim şedülünden hareketle aşağıdaki sonuçlara ulaşabiliriz. • Toplam ürün(TP) 8. işçiye kadar artmakta ve daha sonra

azalmaktadır. • TP'nin artış hızı değişkendir. Buna göre 4. işçiye kadar

TP artarak artarken, 4 ile 8. işçi arasında TP azalarak artmaktadır.

• 8. işçiden sonra MP negatif olmaktadır. • Ortalama ürün(AP) ve marjinal ürün(MP) emek miktarı

arttıkça önce artmakta sonra azalmaktadır. b)TP,AP ve MP Eğrileri Tabloda görülen üretim şedülüne göre çizilecek TP,AP ve MP eğrileri yandaki gibi olacaktır.

Yukarıdaki şekillere göre kısa dönem değişkenlerin birbirleriyle olan ilişkilerine yönelik aşağıdaki yorumlar yapılabilir. • TP artarak artarken( 0 ile A arasında), MP artar. • TP'nin bükülme noktasında(B), MP maksimumdur. • TP azalarak artarken(A ile C arasında) MP azalır ve

pozitiftir. • TP maksimumken(C noktası) MP sıfırdır. • TP azalırken( C'den sonra) MP azalır ve negatiftir. • MP>AP iken AP artar. • MP<AP iken AP azalır. • MP=AP iken AP maksimumdur. (B noktası) Azalan Verimler Yasası Teknoloji ve diğer girdi düzeyi sabitken bir girdinin miktarı arttıkça toplam ürünün önce artan daha sonra azalan hızla artmasına azalan verimler kanunu denir. Bu aynı zamanda değişken girdinin marjinal ürününün önce artmasını ve belli bir noktadan sonra azalmasını yani üretime katılan her işçinin önce bir önceki işçiden daha fazla üretim gerçekleştirdiğini ancak sonra bir öncekinden daha az üretim gerçekleştirdiğini ifade eder.

L TP AP MP

0 0 0 0

1 20 20 20

2 60 30 40

3 120 40 60

4 160 40 40

5 190 38 30

6 216 36 26

7 224 32 8

8 224 28 0

9 216 24 -8

TP

L

AP

L

TP

AP

MP

TP Maksimum

4 İşçi

8 İşçi

•

•

A

B

•

C

•

3 İşçi

•

0

0

25

Üretim Teorisi

ÜRETİM BÖLGELERİ VE ÜRETİM KARARI

TP

L

AP

L

TP

AP

MP

TP Maksimum

•

A

B

•

C

•

1

0

0

I.BÖLG

II

III.BÖLGE

TP

L

AP

L

TP

AP

MP

TP Maksimum

•

•

A

B

•

C

•

•

0

0

I.BÖLGE

II.BÖLGE

III.BÖLGE

TP

L

AP

L

TP

AP

MP

TP Maksimum

A

B

C

0

0

I.BÖLG

II.BÖL

III.BÖLGE

26

Üretim Teorisi

DÖNEM ÜRETİM ANALİZİ (Eş Ürün Analizi) Uzun dönemde üretim yapan bir firma için üretimde kullanılan tüm girdiler değişkendir. Dolayısıyla uzun dönemde emek ve sermaye girdisi kullanarak üretim gerçekleştirecek bir firmanın üretim fonksiyonu Q = f(L, K) şeklinde olacaktır. Uzun dönem üretim analizinde kullanılan değişkenler eş ürün eğrisi ve eş maliyet doğrusudur.

A) Eş Ürün Eğrileri

Üretimde iki girdinin kullanıldığı ve bu girdilerin birbirlerini ikame edebilmeleri varsayımı altında, üreticiye aynı üretim düzeyini sağlayan çeşitli girdi bileşimlerinin geometrik yerine eş-ürün eğrisi denir. Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi firma farklı girdi bileşimleri kullanarak A noktasından B noktasına geçtiğinde aynı çıktı düzeyini korumaktadır. Bu iki nokta arasındaki hareketle firma sermaye faktöründen ∆K kadar vazgeçmekle birlikte fiziki verim kaybına uğramaktadır. Ancak bunu emek faktörünü ∆L kadar daha fazla kullanarak karşılamaktadır. Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri

• Eğri üzerindeki her noktada çıktı düzeyi aynıdır. • Orijinden uzaklaşan eğri daha yüksek üretimi

gösterir. • Eğriler birbirlerini ve eksenleri kesmezler. • Eğriler negatif eğimlidir. Bunun nedeni marjinal

teknik ikame oranıdır. (MRTS) • Eğriler azalan marjinal teknik ikame oranı prensibi

gereği orijine göre dışbükeydir. Bunun nedeni azalan marjinal teknik ikame oranıdır. (azalan MRTS)

Marjinal Teknik İkame Oranı(MRTS) Aynı eş ürün eğrisi üzerinde faktörlerden birinden bir birim daha fazla kullanılması karşılığında diğer faktörden vazgeçilmesi gereken miktara marjinal teknik ikame oranı (MRTS) denir. MRTS aynı zamanda eş ürün eğrisinin eğimini gösterir ve formül olarak;

MRTSL,K= K Kullanımından vazgeçilen sermaye miktarıL Kullanımı arttırılan emek miktarı

∆− =∆

şekilden ifade edilir.

B) Eş Maliyet Doğrusu Üretimde kullanılan girdilerden sermayenin geliri faiz, emeğin geliri ise ücrettir. Ya da diğer bir bakış açısıyla sermayenin üreticiye maliyeti faiz, emeğin üreticiye maliyeti ise ödenen ücretlerdir. Burada sermayenin fiyatının faiz oranı, emeğin fiyatının ise ücret seviyesi olduğu söylenebilir. K → r (faiz) ya da PK L → w (ücret) ya da PL M → üreticinin parasal olanağı Sembollerden r faizi ya da aynı şeyi anlatmakta olan PK ise sermayenin fiyatını göstermektedir. W ücreti aynı anlamla PL ise emeğin fiyatını göstermektedir. r.K + w.L = M → Eş maliyet doğrusu Bir üretici elindeki bütün parasal imkanları kullanmak üzere satın alabileceği çeşitli girdi miktarları bileşimini gösteren doğruya eş-maliyet doğrusu denir.

Yukarıda A noktasında hiç emek satın alınmamakta, bütün para ile sermaye satın alınmaktadır. B noktasında ise sadece emek satın alınmaktadır. A ve B arasında yani eş-maliyet doğrusu üzerinde her iki girdiden de çeşitli miktarlarda satın alınabilmektedir. Burada üreticinin gelirinin (M) sabit olduğu düşünülmektedir. A noktasında alınabilecek en fazla K miktarı:

maxK

MKP

=

B noktasında alınabilecek en fazla L miktarı

maxL

MLP

=

Eş maliyet doğrusunun eğimi

tanα= = eğim = K

L

M / PM / P

= L

K

PP−

L

A

B

Eş ürün eğrisi

Q = f(L,K)

K

L0 L1

K0

∆K

∆L

Sermayeye Ödenen toplam

para

Emeğe ödenen toplam para

karşı kenar komşu kenar

27

Üretim Teorisi

Üretici Dengesi Üretim teorisinde denge noktası optimal girdi bileşimini anlatmaktadır. Yani üreticinin belirli olan parası ile ne miktarda K ve L alınmalıdır ki çıktı seviyesi maksimize edilebilsin. Bu durumu sağlayan koşul eş-ürün eğrisi ile eş maliyet doğrusunun teğet olması yani eğimlerinin eşit olmasıdır. Üretici K* kadar sermaye, L* kadar emek girdisi kullanarak optimum girdi kullanımını sağlamış olur. Bunun sonucunda Q=150 birim kadar çıktı üretmiş olur. Bu eldeki para ile üretilebilecek maksimum üretim düzeyidir. Daha yüksek bir üretim seviyesine mesela Q=200 birim gibi bir üretim seviyesine (eş ürün eğrisine) üreticinin parasal olanağı yetmez.

Eş-ürün eğrisinin eğimi= MRTS= −

dKdL = −

L

K

MPMP

Eş maliyet doğrusunun eğimi=

L

K

PP−

Eğimleri eşitlersek ve her iki taraftan eksileri kaldırırsak (her terimi – ile çarparsak)

L L

K K

dK MP PdL MP P

− = = → denge koşulu

ÖLÇEĞE GÖRE GETİRİ Uzun dönemde firma üretimde kullandığı tüm girdileri değiştirerek üretim düzeyini değiştirebilir. Firma tüm girdilerini aynı oranda değiştirdiğinde aslında üretim ölçeğini değiştirmiş olur. Dolayısıyla uzun dönemde firmanın kullandığı girdi miktarındaki artışın üretim üzerine etkisi ölçeğe göre getiri kavramı ile ifade edilir.

Ölçeğe göre artan getiri

Girdi (K ve L’nin) miktarının 2 katına çıkarılması durumunda çıktı seviyesi 2 kattan daha fazla artıyorsa ölçeğe göre artan getiri var demektir.

Ölçeğe göre sabit getiri

Girdiler 2 kat arttırıldığında çıktı miktarı (Q) da 2 kat artıyorsa ölçeğe göre sabit getiri vardır.

Ölçeğe göre azalan getiri

Girdiler 2 kat arttırıldığında çıktı 2 kattan az artıyorsa ölçeğe göre azalan getiri söz konusudur.

Örnek:

Girdiler (K ve L) Artış Oranı

Ürün (Q) Artış Oranı

%15 %15 → ölçeğe göre sabit getiri %20 %10 → ölçeğe göre azalan getiri %10 %17 → ölçeğe göre artan getiri

İKAME ESNEKLİĞİ Eş ürün eğrisi üzerinde bir girdi bileşiminden diğerine geçildiğinde marjinal teknik ikame haddi değişir, buna bağlı olarak sermaye-emek (K/ L) katsayısı da değişir. Sermaye emek katsayısındaki değişmenin marjinal teknik ikame haddine (MRTS) ikame esnekliği denir.

K / L oranındaki % sel değişmekMRTS'deki % sel değişme

=

İkame esnekliği katsayısı Passus katsayısı olarak da bilinir, bu katsayı girdilerin birbirleri ile ikame etmenin kolaylığını ölçer. Bu katsayı, her zaman pozitiftir. Değeri ne kadar büyükse ikame o kadar kolaylaşır. ÇEŞİTLİ ÜRETİM FONKSİYONLARI

1) Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu En çok kullanılan ve bilinen üretim fonksiyonudur. • Q=A.Ka.Lb şeklinde ifade edilir. • Girdiler arasında ikame ilişkisi vardır. • İkame esneklik katsayısı (k), her zaman 1’e eşittir. • Azalan MRTS söz konusudur. • Ölçeğe göre getiri a+b parametrelerinin toplam

değerlerine göre yorumlanır. Buna göre; a+b>1 ise ölçeğe göre artan getiri a+b<1 ise ölçeğe göre azalan getiri a+b=1 ise ölçeğe göre sabit getiri vardır.

2) Leontief Üretim Fonksiyonu - Girdiler arasında tam tamamlayıcılık ilişkisi vardır. - Q=min(aK,bL) şeklinde ifade edilir. - Ölçeğe göre sabit getiri vardır. - k=0'dır -MRTS=0'dır.

K

L Q1 Q2

Q3

K

K*

O L*

L

E Q=200

Q=150

Q=100

K

K

L

Q

L

28

Üretim Teorisi

3) Doğrusal Üretim Fonksiyonu - Girdiler arasında mükemmel ikame ilişkisi vardır. - Q=aK+bL şeklinde ifade edilir. - Ölçeğe göre sabit getiri vardır. - İkame esneklik katsayısı sonsuza eşittir. - MRTS sabit bir katsayıdır. 4) Sabit İkame Esneklikli Üretim Fonksiyonu (CES üretim fonksiyonu) CES üretim fonksiyonu gösterim olarak; Q= (𝑳𝑳𝒑𝒑 + 𝑲𝑲𝒑𝒑)

𝑬𝑬𝑨𝑨

ş𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞 𝐞𝐞𝐢𝐢𝐢𝐢𝐞𝐞𝐞𝐞 𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞𝐞. Bu fonksiyonda "a" parametresi ölçeğe göre getiriyi verir. Buna göre; E>1 ise ölçeğe göre artan getiri E<1 ise ölçeğe göre azalan getiri E=1 ise ölçeğe göre sabit getiri söz konusudur. Bunun dışında CES tipi üretim fonksiyonlarında ikame esnekliği değeri 𝐞𝐞 = 𝟏𝟏

𝟏𝟏−𝐢𝐢 değerine eşittir. Dolayısıyla a

parametresinin alacağı değer fonksiyonun ikame esnekliğini belirlemektedir.

• a=1 için k=∞ olur • a=0 için k=0 olur • a=0 için k=1 olur

K

L

29

Maliyet Teorisi

VI. MALİYET TEORİSİ KISA VE UZUN DÖNEM MALİYETLER ÖLÇEK EKONOMİSİ

Kar maksimizasyonu hedefleyen bir firma kendisine en yüksek karı sağlayacak üretim düzeyini belirlerken üretim maliyetlerini göz önüne almak zorundadır. Bu bağlamda öncelikle bir firma için açık maliyet, örtük maliyet, muhasebe karı ve iktisadi kar tanımlamalarını yapmakta fayda görüyoruz. Daha sonra firma için maliyetler kısa ve uzun dönem için analiz edilecektir. Açık maliyet: Firmaların kullandıkları üretim faktörlerine fiilen yaptığı ödemelerdir. (İşçi ücretleri, enerji giderleri, bina kirası gibi) Aynı zamanda muhasebe maliyetidir. Örtük maliyet: Fiilen bir ödemeyi gerektirmeyen, üretim faktörlerinin alternatif kullanım alanlarının olmasından kaynaklanan maliyettir. Aynı zamanda fırsat maliyetidir. Muhasebe kârı: Toplam hasılat – Açık maliyet Ekonomik kâr: Toplam hasılat – (Açık maliyet + Örtük maliyet) Faaliyet Karı = Toplam Hasılat – Toplam Değişken Maliyet Faaliyet karı bir firmanın üretim yapıp yapmamaya karar verebilmesi için dikkate aldığı kar unsurudur. Bir firma için, • Toplam Hasılat < Toplam Değişken Maliyet → firma

üretim yapmayacaktır. • Toplam Hasılat = Toplam Değişken Maliyet → firma

kapanma noktasındadır. • Toplam Hasılat > Toplam Değişken Maliyet → firma

değişken maliyetlerini karşılamıştır ve üretime devam edecektir.

A. KISA DÖNEM MALİYETLER 1)Toplam Maliyetler a) Toplam Sabit Maliyetler (TFC): Üretim düzeyinden bağımsız maliyetlerdir. Yani üretim miktarı sıfır olsa bile firmanın katlanmak zorunda kaldığı maliyetlerdir. Bir maliyetin sabit maliyet olup olmadığına karar vermek için bu maliyetin üretim için yapılıp yapılmadığına bakılır. Yani üretime katılmayan maliyetler sabit maliyetlerdir. Örnek: Firmanın bekçi maliyetleri, binalarının kirası vs.

b) Toplam Değişken Maliyetler (TVC): Üretim miktarına bağlı olarak değişen maliyetlerdir. Üretim miktarı sıfırken toplam değişken maliyetler de sıfır olacağı için grafik orijinden başlamaktadır. Eğri, kısa dönemde azalan verimler yasası gereği önce azalarak artan ancak sonra artarak artan bir şekildedir. c) Toplam Maliyet (TC): Sabit maliyetler ile değişken maliyetlerin toplamından oluşur. Sabit maliyet üretimden bağımsız olduğu için eğri, kısa dönemde azalan verimler yasası gereği önce azalarak artan ancak sonra artarak artan bir şekildedir.

2) Ortalama Maliyetler ve Marjinal Maliyet

a) Ortalama Sabit Maliyetler (AFC) Bir birim çıktı başına düşen sabit maliyeti gösterir.

TFCAFC =Q

TFC sabit iken Q sürekli artarsa AFC de sürekli küçülür ve sıfıra yaklaşır.

TFC

TFC

Q

TVC TVC

Q

AFC

Q

30

Maliyet Teorisi

b) Ortalama Değişken Maliyetler (AVC) Bir birim çıktı başına düşen değişken maliyeti gösterir. Eğrinin U şeklinde olmasının nedeni kısa dönemde azalan verimler yasasının geçerli olmasıdır. C C

TVCAVC =Q

c) Ortalama Toplam Maliyet (AC) Bir birim çıktı başına düşen toplam maliyeti gösterir. Eğrinin U şeklinde olmasının nedeni kısa dönemde azalan verimler yasasının geçerli olmasıdır. AC AC AVC

AVC

Q

TC TFC TVC TFC TVCAC AFC AVCQ Q Q Q

+= = = + = +

AC AFC AVC= + Dikkat edilirse AC’nin minimum noktası, AVC’nin minimum noktasının sağında olmalıdır. Bunun dışında AC eğrisi ile AVC eğrileri birbirine yaklaşan eğrilerdir. Bunun temel nedeni üretim arttıkça AFC 'nin azalmasıdır. d) Marjinal Maliyetler (MC) Marjinal maliyet(MC); üretim miktarı bir birim değiştiğinde toplam maliyette meydana gelecek değişikliği gösterir ve formül olarak;

𝑴𝑴𝑴𝑴 =∆𝑻𝑻𝑴𝑴∆𝑸𝑸 ş𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑒𝑒𝑖𝑖𝑖𝑖𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒.

e) AC,AVC,MC Eğrileri Arasındaki İlişki Yukarıdaki şekle dikkat edilirse; • MC eğrisi AC ve AVC eğrilerini minimum noktalarda

kesen bir eğridir. • MC eğrisinin AVC eğrisinin altında olduğu bölgede AVC

eğrisi azalırken, MC eğrisi azalabilir,minimum olabilir veya artabilir.

• MC eğrisi AC eğrisinin altında iken AC eğrisi azalır, MC eğrisi azalır,artar veya minimumdur.

• AC eğrisi artarken AVC ve MC eğrileri artar. • AVC eğrisi artarken MC eğrisi artar, AC eğrisi

azalır,artar ya da minimumdur. • MC eğrisi azalırken AC ve AVC eğrileri azalır. KAPASİTE SORUNU Kapasite ile ilgili önemli kavramlar aşağıda verilmiştir. Tam Kapasite: Ortalama maliyetin minimum olduğu noktadır. Atıl Kapasite(Eksik Kapasite): Tam kapasitedeki üretim miktarının altında üretim sürdürülmesi durumudur. Aşırı Kapasite: Tam kapasite üretim miktarının üstünde üretim sürdürülmesi durumudur. Maksimum Kapasite: Firmanın, kısa dönem mevcut tesisleriyle üretebileceği en yüksek üretim miktarını ifade eder.

AC

MC

Q

MC

ACmin

AVCmin

AC

AVC

Q

AC

MC

AVC

MCmin

MC

A

B

C

LRAC

LRAC

Q

A

T

5

3

8

5

2 9 12

10

31

Maliyet Teorisi

B. UZUN DÖNEM MALİYETLER Tüm girdi miktarlarının değişebildiği dolayısıyla sabit ve değişken girdi ayrımının olmadığı uzun dönemde bir firma uzun dönem toplam maliyet, uzun dönem ortalama maliyet ve uzun dönem marjinal maliyet şeklinde üç maliyetle karşı karşıyadır. Uzun Dönem Toplam Maliyet (LRTC): Her alternatif çıktı düzeyinde optimal girdi bileşiminin içerdiği maliyete uzun dönem toplam maliyet denir. Uzun Dönem Ortalama Maliyet (LRAC): Uzun dönem toplam maliyetin üretim düzeyine bölünmesiyle bulunan maliyettir. Uzun Dönem Marjinal Maliyet (LRMC): Bir birim ilave çıktı üretmenin toplam maliyette yarattığı değişmeyi gösteren maliyettir. ÖLÇEĞE GÖRE GETİRİ VE UZUN DÖNEM ORTALAMA MALİYET EĞRİSİ Üretim için gerekli bütün girdiler istenildiği gibi ayarlanabileceğine göre, uzun dönemde firma için azalan verimler kanunu söz konusu olamaz. Bunun yerine ölçeğe göre getiri kavramı yer almaktadır. Uzun dönemde bir firma için ölçeğe göre artan, azalan ve sabit getiri olmak üzere üç durum söz konusudur.

Ölçeğe Göre Artan Getiri

Uzun dönemde firmanın üretim miktarını arttırmasıyla birlikte LRAC eğrisinin azaldığı yani negatif eğimli olduğu bölgeyi ifade eder.

Ölçeğe Göre Azalan Getiri

Uzun dönemde firmanın üretim miktarını arttırmasıyla birlikte LRAC eğrisinin arttığı yani pozitif eğimli olduğu bölgeyi ifade eder.

Ölçeğe Göre Sabit Getiri

Uzun dönemde firmanın üretim miktarını arttırmasıyla birlikte LRAC eğrisinin yatay eksene paralel olduğu durumdur.

Uzun Dönem Maliyet Eğrisindeki Hareketler a) Eğri Üzerinde Hareket: Uzun dönem maliyet eğrisi(LRAC) üzerinde hareketlenmenin nedeni içsel ekonomilerin( ölçek ekonomilerinin) varlığıdır

İçsel ekonomiler; bir firmanın uzun dönemde üretim miktarını arttırmasıyla yani tesis ölçeğini büyütmesiyle birlikte sağladığı maliyet avantajları ya da katlandığı yeni maliyetleri ifade etmektedir. İçsel ekonomilerin varlığı halinde LRAC eğrisinin üzerinde meydana gelecek hareketler aşağıdaki gibi olacaktır.

b) LRAC Eğrisinin Yukarı- Aşağı Kayması LRAC eğrisinin bir bütün halinde hareket etmesinin nedeni dışsal ekonomilerin varlığıdır.

Dışsal Ekonomiler: Uzun dönemde bir firmanın içinde bulunduğu endüstriden sağladığı maliyet avantajları ya da katlandığı yeni maliyetleri ifade etmektedir.

LRAC

LRAC

Q Q1

ÖLÇEĞE GÖRE

ARTAN GETİRİ

ÖLÇEĞE GÖRE

AZALAN GETİRİ

LRAC

O

LRAC0

LRAC1

Q

Pozitif Dışsal Ekonomiler

LRAC

O

LRAC0

LRAC1

Q

Negatif Dışsal Ekonomiler

32

Tam Rekabet Piyasası

VII. TAM REKABET PİYASASI

1) TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ

• Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır. • Piyasada üretilen malların kaliteleri aynıdır.( Mallar

homojendir.) • Piyasaya giriş ve çıkışlar serbesttir. • Piyasadaki aktörler tam bilgiye sahiptir. • Piyasada faktör akışkanlığı tamdır. • Alıcı ve satıcılar piyasada oluşan fiyatı

kabullenirler.(Kısa dönemde fiyat sabittir.) • Tam rekabet piyasasında firmalar reklam

yapmazlar.

2) TAM REKABETÇİ FİRMANIN TALEP VE HASILA EĞRİLERİ

a) Toplam Hâsıla (veya Toplam Gelir) (TR): Firmanın

ürünün fiyatı ve satılan ürün miktarının çarpımına eşittir. ( QPTR .=

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi tam rekabetçi bir firmanın toplam hasılat eğrisi(TR) orijinden başlayan ve pozitif eğimli olan bir doğru şeklindedir. TR=PxQ şeklinde ifade edilen TR eğrisinin pozitif eğimli bir doğru olmasının nedeni tam rekabet piyasasında kısa dönemde fiyat düzeyinin sabit olmasından kaynaklanır. b) Ortalama Hasılat (AR): Ürün başına düşen hasıla yani gelirdir.

TR P.QARQ Q

= = (P sabit bir sayı iken) → P.QAR PQ

= =

c) Marjinal Gelir(Hasılat)(MR): Satılan mal miktarı 1 birim arttığında toplam hasılada meydana gelecek değişmedir. Toplam hasılanın türevi toplam hasıladaki değişmeyi yani marjinal hasılayı verir.

𝑀𝑀𝑀𝑀 =∆𝑇𝑇𝑀𝑀∆𝑄𝑄

=∆𝑃𝑃𝑃𝑃∆𝑄𝑄∆𝑄𝑄

= ∆𝑃𝑃 = 𝑀𝑀𝑀𝑀, (P sabit bir sayı iken)→𝐌𝐌𝐌𝐌 = 𝐏𝐏

Dikkat edilirse tam rekabet piyasasında fiyat düzeyi sabit olduğu için AR=MR=P'dir. Ayrıca firmalar mal fiyatı sabitken söz konusu fiyattan istedikleri kadar mal satabilir ve alıcılarsa bu fiyattan istedikleri kadar mal satın alabilirler. Söz konusu durumun doğal sonucu olarak sabit fiyat düzeyi aynı zamanda tam rekabet piyasasındaki bir firmanın talep eğrisine(D) eşittir. Buna göre tam rekabet piyasasındaki temel denkli olan D=AR=P=MR eşitliği ortaya çıkar.

Yukarıdaki şekle dikkat edilirse tam rekabet piyasasındaki bir firmanın talep eğrisi yatay eksene paraleldir yani bu talep eğrisinin esnekliği sonsuzdur ve söz konusu talep eğrisi(D), ortalama hasılata(AR),malın fiyatına(P) ve marjinal hasılata(MR) eşittir. D=AR=P=MR

3) Tam Rekabet Piyasasında Kâr Analizi ve Kısa Dönem Firma Dengesi

A) Piyasalardaki Kâr Analizleri

a) Toplam Hasılat(TR)-Toplam Maliyet(TC) Analizi

Kâr= TR-TC TR>TC → Aşırı kâr( ekonomik kâr, iktisadi kâr) TR<TC → Zarar TR=TC → Başabaş noktası(normal kâr)

b) Ortalama Hasılat(AR)-Ortalama Maliyet(AC)

Analizi

Ortalama Kâr= AR-AC AR>AC → Aşırı kâr( ekonomik kâr, iktisadi kâr) AR<AC → Zarar AR=AC → Başabaş noktası(normal kâr)

c) Marjinal Hasılat(MR)-Marjinal Maliyet(MC) Analizi

Marjinal Kâr= MR-MC MR>MC → Aşırı kâr( ekonomik kâr, iktisadi kâr) MR<MC → Zarar MR=MC → Maksimum kâr( FİRMA DENGESİ)

Not: Herhangi bir değişkenin marjinal değerine ulaşabilmek için söz konusu değişkenin birinci türevini almak yeterlidir. Buna göre marjinal maliyet(MC), toplam maliyet(TC) fonksiyonunun 1. türevine, marjinal hasılat(MR) ise toplam hasılatın(TR) 1. türevine eşittir.

P

TR

Q

D=AR=P=MR

Q

0

P

33


B) Tam Rekabet Piyasasında Dengenin Alternatif Gösterimleri

a) Toplam Hâsıla(TR)- Toplam Maliyet (TC) Yaklaşımı

Yukarıdaki şekilde görülen TR ve TC eğrileri incelendiğinde Şekilde yer alan A ve B noktalarında firmanın toplam hâsıla değeri(TR), toplam maliyete (TC) eşit olduğundan söz konusu noktalarda firma normal kâr elde etmektedir. (başabaş noktası) Firma için 0 ile A noktası arasında ve B noktasının sağında kalan alanlarda zarar söz konusudur. Bu durumun nedeni bu bölgelerde TC>TR olmasıdır. A ve B noktaları arasında ise firma aşırı kâr elde etmektedir. Firmanın en yüksek kârı elde ettiği yer ise TR ve TC eğrileri arasındaki mesafenin en fazla olduğu yer olan D-E aralığıdır. Söz konusu aralıkta TR ve TC eğrilerinin eğimleri birbirine eşittir. TR eğrisinin eğimi; MR, TC eğrisinin eğimi ise MC'dir. Buna göre firma dengesi MR=MC eşitliğinde sağlanır.

b) Ortalama Maliyet(AC)-Marjinal Maliyet(MC) -Ortalama Hasılat(AR)- Marjinal Hasılat(MR) Yaklaşımı

Yukarıdaki şekilde görüldüğü üzere a ve b noktalarında AC=AR olduğunda dolayı firma bu noktalarda normal kâr elde etmektedir.( başabaş noktası) Firmanın a noktasının solunda ve b noktasının sağında üretim yapması durumunda firmanın ortalama maliyeti(AC), ortalama hasılatından(AR) büyük olduğu için firma zarar etmektedir. Söz konusu firma a ve b noktaları arasında üretim yapması durumunda aşırı kâr elde edecektir. Ancak firmanın kârını en yükseğe çıkardığı nokta diğer bir ifade ile firmanın dengeye geldiği nokta c noktasıdır. Söz konusu noktada dikkat edilirse, firmanın marjinal maliyeti(MC), marjinal hasılata(MR) eşit olmaktadır.

c) Marjinal Hasılat(MR)- Marjinal Maliyet(MC) Yaklaşımı

Yukarıdaki şekilde yer alan MR-MC analizi incelendiğinde firmanın a noktasının solunda ve b noktasının sağında üretim yapması durumunda MC>MR olur ve buna bağlı olarak söz konusu alanlarda firma zarar eder. Firmanın denge şartı; MR= MC olması idi. Şekle dikkat edilirse firma hem A noktasında hem de B noktasında MR=MC eşitliğini sağlamaktadır. Ancak firmanın dengesi sadece bir noktada sağlanır ki bu nokta b noktasıdır. Bu durumun nedeni a noktasından sonra üretimi arttıracak rekabetçi firmanın aşırı kâr elde edecek olmasıdır. Aşırı kâr fırsatını kaçırmak istemeyen firmalar a noktasında üretimi durdurma kararı almak istemeyeceklerdir. a noktası firma için kâr minimizasyonunu ifade eder. Firmanın denge noktası B noktasıdır. Söz konusu noktayı ifade edecek üç farklı ifade yöntemi söz konusudur. Bu ifadeleri inceleyecek olursak;

TC

TR

B D

A E

Q

TR

TC

Q0 Q* Q1

Kar

Zarar

0 Q*

Q1

TK

Q

F

0

Q0

P

P

0 Q

A

B

QA

P=AR=P=MR

QB

MC

34


• B noktasında firmanın marjinal maliyeti(MC), marjinal hasılatı(MR) alttan keser.

• B noktasında marjinal maliyet(MC) artan artmaktadır. • B noktasında MC'nin eğimi, MR'nin eğiminden daha

fazladır.

4) Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Firma Arz Eğrisi

Marjinal Maliyet (MC) eğrisinin; AVC (ortalama değişken maliyet) üzerinde kalan kısmı firmanın kısa dönem arz eğrisini verir. K noktasının altındaki üretim düzeylerinde, firma değişken maliyetlerini bile karşılayamamaktadır. Bu noktanın altına düşüldüğünde firma mutlaka kapatılmalıdır. Kısa dönemde firmanın üretimine devam edebilmesi için sabit maliyetlerini mutlaka karşılaması gerekmektedir. K noktası (kapanma noktası) AVC eğrisinin minimum noktasındadır. Diğer bir ifade ile firmanın üretime devam edebilmesi için gerekli minimum şart; fiyatın ortalama değişken maliyete eşit veya daha büyük olması gerekir.

(𝑷𝑷 ≥ 𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨) Söz konusu üretim şartı; toplam cinsinden ifade edilirse; P ve AVC değerlerini miktar(Q) ile çarparsak; P.Q=TR ve AVC.Q=TVC olduğuna göre firmanın üretim şartı; TR≥TVC şeklinde ifade edilebilir. Buna göre firmanın toplam hasılatı, toplam değişken maliyetten büyük veya eşitse firma üretime devam eder.

5) Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Denge Şartı

Tam rekabet piyasasında kısa dönemde firma aşırı kâr elde edebilir ancak uzun dönemde söz konusu kâr normal kâra dönüşür. Bu durumun temel nedeni kısa dönemde aşırı kâr yapan firmaların piyasaya yeni firmaların girmesine neden olması ve piyasadaki üretim artışına bağlı olarak firmaların elde ettiği kârların azalmasıdır. Uzun dönemde firmaların normal kâr elde etmesi ortalama hasılat(AR) ile ortalama maliyetin(AC) eşit olmasına (AR=AC) ve aynı zamanda denge şartının gerçekleşmesine yani; marjinal hasılat(MR) ile marjinal maliyetin(MC) eşit olmasına bağlıdır. Ayrıca tam rekabet piyasasında AR=MR=P olduğuna göre uzun dönem denge şartı; 𝑴𝑴𝑴𝑴 = 𝑴𝑴𝑨𝑨 = 𝑨𝑨𝑨𝑨 = 𝑨𝑨𝑴𝑴 = 𝑷𝑷 𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅ğ𝒅𝒅 𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅 𝒈𝒈ö𝒔𝒔𝒔𝒔𝒅𝒅𝒔𝒔𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒔𝒔𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒅𝒔𝒔.

GELİR MALİYET

D=P=AR=MR

AVC

MC

Q

P

Q0

K

FİRMANIN KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ

K = KAPANMA NOKTASI

35

Monopol Piyasası

VIII. MONOPOL PİYASASI

Piyasada tek bir firmanın yakın ikamesi bulunmayan bir mal üretip sattığı piyasaya monopol piyasası denir. 1) MONOPOL PİYASASININ ÖZELLİKLERİ

• Piyasada tek bir firma vardır, çok sayıda alıcı vardır. • Üretilen malın yakın ikamesi yoktur. • Piyasaya giriş engellidir. • Alıcı ve satıcı mal hakkında eksik bilgiye sahiptir.

2) MONOPOL KAYNAKLARI (GİRİŞ ENGELLERİ)

a. Yasal Monopol: Bazı malların üretimini devlet ya

kendisi yapar ya da tek bir firmaya izin verir. Örn: Haşhaş üretimi

b. Hammadde Kaynaklarına sahip olma

c. Patent ve Lisanslar: Çeşitli alanlarda yeni ve

orijinal buluşlar meydana getiren firmalar, bunların başka firmalar tarafından kullanımını patent ve lisanslar ile yasaklayabilir. Genelde teknolojik üretim yapan bilgisayar yazılım firmaları örnek gösterilebilir.

d. Doğal Monopol: Elektrik iletimi gibi alanlarda

ülkelerde genellikle tek bir firma faaliyet gösterir. Elektrik üretimi gibi alanlar büyük kaynak maliyeti ve alt yapı maliyeti gerektirir. Piyasada çok sayıda firma olması durumunda firmalar teker teker bu maliyetlere katlanabilmesi mümkün olmayabilir. Tek firma olması daha avantajlıdır. Bu gibi durumlarda bu tip firmalara doğal monopol denir.

3) MONOPOLCÜ FİRMANIN TALEP(D), MARJİNAL HASILAT(MR), ORTALAMA HASILAT(AR) ve TOPLAM HASILAT(TR) EĞRİLERİ

Yukarıdaki şekillerde yer alan monopol firmasına ait talep eğrisi ve toplam hasılat(TR) eğrilerini incelediğimizde... • Monopol firmanın talep eğrisi negatif eğimlidir. Bunun

nedeni firma daha fazla mal satmak istediğinde fiyatı düşürmek zorundadır. Firma talep eğrisi dikkat edilirse aynı zamanda ortalama hasılat(AR) ve fiyata(P) eşittir.( D=AR=P)

• Marjinal hasılat eğrisi(MR) talep eğrisinin altında yer

almakta ve miktar eksenini iki eşit parçaya bölmektedir. • Firmanın toplam hasılat eğrisi (TR) bir çan şeklindedir ve

satış miktarı arttıkça TR önce artar, daha sonra maksimum olur ve daha sonra azalır.

• Her iki şekle birlikte baktığımızda esnekliğin 1'den büyük

olduğu bölgede TR artmakta, esneklik 1'e eşit olduğunda TR maksimum olmakta ve esneklik 1'den küçük olduğunda TR azalmaktadır. Dikkat edilirse TR maksimum iken marjinal hasılat(MR) sıfıra eşit(MR=0) ve esneklik değeri(e) bire eşittir.(e=1)

• Monopol piyasasındaki kâr maksimizasyon koşulu;

MR=MC'dir.

e>1

e=1

e<1

Q

D=AP=P

MR

P

TR

TRmax

TR Q

36

Monopol Piyasası

Monopolcü bir firma için hasılat maksimizasyonu; e=1 ve MR=0 olduğunda gerçekleşir ancak firmanın hasılat maksimizasyonu yapması maliyetlerinin sıfır olmasına bağlıdır. Gerçek yaşamda firma maliyetleri sıfır olamayacağı için firma bu noktada üretim yapamaz. Firmanın üretim gerçekleştirdiği yer esnekliğin 1'den büyük olduğu ve toplam hasılat eğrisinin pozitif eğimli olduğu bölgedir. Endüstride tek firma bulunması nedeniyle monopolcü

firmanın bireysel talep eğrisi aynı zamanda piyasa talep eğrisidir.

Monopolde talep eğrisi negatif eğimlidir. Çünkü firma daha fazla mal satmak istiyorsa malın fiyatını düşürmek zorundadır.

MC = MR koşulunun sağlandığı noktada üretim gerçekleşir. Talep eğrisi üzerinde bu üretim miktarına karşılık gelen fiyat düzeyi uygulanır. Yani monopolcü önce üreteceği miktarı belirlemektedir. Miktar belirlendikten sonra, talep eğrisinin gösterdiği fiyat uygulanır.

4) Monopol Gücünün Ölçülmesi: Lerner Endeksi (Marj – Markup Fiyatlandırma)

Monopol firmanın malın satış fiyatını marjinal maliyetinin üzerinde belirleme gücüne monopol gücü denir. Monopol dengesinde fiyat marjinal maliyetten yüksektir. (P>MC), P ile MC arasındaki bu fark monopol gücünü ölçmek için kullanılır.

Gerekli formüllerden yararlanılarak

d

P MC 1P | E |−

=

Fiyat ile MC arasındaki fark büyüdükçe monopol gücü artar Monopol gücü sıfırla bir arasında ( 0 < L < 1) değer alır. Bire yaklaştıkça monopol gücü artarken, sıfıra yaklaştıkça monopol gücü azalır

5) MONOPOL PİYASASINDA FİRMA ARZ EĞRİSİ Monopol piyasasında arzı belirleyen temel unsur marjinal hasılar(MR) eğrisidir ve söz konusu piyasada marjinal hasılat; MR=𝑷𝑷. (𝟏𝟏 − 𝟏𝟏

𝑬𝑬) şeklinde ifade edilir. Dikkat edilirse

marjinal hasılat hem fiyata hem de esneklik değerine bağlıdır ve bundan dolayı bu piyasada fiyat ile üretim miktarı arasında fonksiyonel ilişki yoktur. Bundan dolayı MONOPOL PİYASASINDA ARZ EĞRİSİ ÇİZİLEMEZ.

6) Monopolde Fiyat Farklılaştırması

Monopolcü karını daha da arttırabilmek için ürettiği malın farklı birimlerini farklı fiyatlardan satabilir. Buna fiyat farklılaştırması denir. Fiyat farklılaştırmasının amacı tüketici rantını ele geçirmektir. Fiyat Farklılaştırması Türleri 1. Birimler arası - Tam fiyat farklılaştırması (I.

Dereceden fiyat farklılaştırması) Monopolcü ürettiği malın her birimini tüketicinin ödemeye razı olduğu en yüksek fiyattan satması şeklindeki farklılaştırma türüdür. Gerçek yaşamda karşılaşılmayan farklılaştırma türüdür. Birinci derece fiyat farklılaştırması sonucu,

• Üretici rantı maksimum olur • Tüketici rantı sıfır olur • Monopolün yol açtığı refah kaybı sıfır olur • Monopol P=MC koşulunu gerçekleştirerek tam rekabet

firması gibi çalışır

2. Miktarlar arası fiyat farklılaştırması (II. Dereceden fiyat farklılaştırması) Satın alınan mal miktarı değiştikçe farklı fiyat uygulamasıdır. Monopol firma belli bir miktara kadar farklı fiyat belli bir miktardan sonra daha düşük fiyat uygulayarak tüketimi teşvik eder. İkinci derece fiyat farklılaştırmasının yapılabilmesi için tüketicinin daha düşük fiyattan alıp diğer tüketicilere daha yüksek fiyattan satmaması gerekir

3. Gruplar - Alıcılar arası fiyat farklılaştırması (III.

Dereceden fiyat farklılaştırması Farklı gelir gruplarına farklı fiyattan aynı malı veya hizmeti satma durumudur. Sinemada veya toplu taşımada tam bilet, öğrenci bileti gibi uygulamalar örnek gösterilebilir. Bunun uygulanabilmesi için piyasanın bölünmüş olması, piyasalar arası geçişin olmaması ve alt piyasalarda talep esnekliklerinin farklı olması gerekir.

Fiyat Farklılaştırma Koşulları Piyasalar kesin ve sürekli bir ayrım içinde, yani bölümlü bir yapıda olmalıdır. Örneğin İstanbul’da Anadolu Yakası-Avrupa Yakası; Üretici Piyasaları-Tüketici Piyasaları; Kırsal Piyasalar-Kentsel Piyasalar örneklerinde olduğu gibi. Alt Piyasaların talep yapıları ve talebin fiyat esnekleri farklı olmalıdır. Böylece talebin esnek olduğu piyasada fiyat düşük tutularak; talebin az esnek/katı olduğu piyasada fiyatı yüksek belirleyerek kâr maksimize edilmeye çalışılır. Katlanılacak maliyetler önemsiz olmalıdır.

e>1

e=1

e<1

Q

D=AP=P

MR

P

TR

TRmax

TR Q

37

Monopol Piyasası

7) MONOPOLDE UZUN DÖNEM DENGESİ Monopol piyasasında uzun dönem dengesi MR=MC eşitliğinde sağlanır. Bunun dışında monopol piyasasına giriş engellerinin bulunmasından dolayı firma hem kısa dönemde hem de uzun dönemde aşırı kâr elde eder. MONOPOLCÜ REKABET(TEKELCİ REKABET) PİYASASI Farklılaştırılmış" mal ve hizmetlerin pek çok firma tarafından üretilip satıldığı piyasalara monopolcü rekabet piyasaları denir. Söz konusu piyasa Robinson ve Cahmberlin tarafından 1930 yılında geliştirilmiştir. Bu piyasaya örnek olarak diş macunu, kağıt mendil,deterjan,sakız ...vb ürünler örnek olarak verilebilir.

1. MONOPOLCÜ REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ

• Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır. • Üretilen mallar farklılaştırılmış mallardır. • Piyasaya giriş ve çıkış serbesttir. • Piyasadaki firmalar reklam yaparlar

Not: Tekelci rekabet piyasasının özelliklerine dikkat edilirse bu piyasanın tam rekabet piyasasından en önemli farklı satılan malların farklılaştırılmış olmasıdır. Not: Tekelci rekabet piyasasındaki bir firmaya tekel gücü veren temel unsur, söz konusu firma için çizilecek talep eğrisinin negatif eğimli olmasıdır. Diğer bir ifade ile tekelci rekabet piyasasında yer alan bir firma daha çok mal satmak için fiyat düşürmek zorundadır ve bu durum firmaya tekelci gücü verir

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi tekel piyasasındaki ve tekelci rekabet piyasasındaki firmaların talep eğrileri negatif eğimlidir. Ancak tekelci rekabet piyasasındaki firmanın talep eğrisi, tekelci firmanın talep eğrisinden daha yatıktır.(daha esnektir.) Bu durumun temel nedeni; tekelci rekabet piyasasında satılan malların ikamelerinin fazla olmasıdır. 1) MONOPOLCÜ REKABET PİYASASINDA

ALGILANAN VE ORANSAL TALEP EĞRİSİ Monopolcü rekabet piyasasında iki temel varsayım vardır. Bu varsayımlar; a) Simetri Varsayımı: Monopolcü rekabet modelinde, her firmanın kendi kararlarına diğer firmaların tepki göstermeyeceklerini düşündüğü yani her firmanın bağımsız davrandığı varsayımı geçerlidir. Bu varsayıma simetri varsayımı denir. Bir firmanın simetri varsayımı geçerli iken karşı karşıya olduğu talep eğrisine algılanan talep eğrisi denir.

b) Aynılık Varsayımı: Firmaların aynı fiyattan mal satmaları halinde eşit piyasa paylarına sahip olacakları anlamına gelen aynılık varsayımı geçerli iken firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisine oransal talep eğrisi b(grup talep eğrisi) denir.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi monopolcü rekabet piyasasında algılanan talep eğrisi, oransal talep eğrisinden daha yatıktır,diğer bir ifade ile algılanan talep eğrisinin esnekliği oransal talep eğrisinin esnekliğinden daha fazladır.

2. MONOPOLCÜ REKABET PİYASASINDA UZUN DÖNEM DENGESİ

Monopolcü rekabet piyasasında kısa dönemde elde edilen aşırı kâr, piyasaya girişlerin serbest olmasından dolayı uzun dönemde normal kâra geriler. Bunun dışında uzun dönem denge şartı MR=MC eşitliğinden sağlanır.

OLİGOPOL PİYASASI

Homojen veya farklılaştırılmış bir malı satan, birbirine etki edebilecek kadar az sayıda satıcının sonsuz sayıda alıcıyla karşı karşıya geldiği piyasa oligopol piyasası denir.

1) OLİGOPOL PİYASASININ ÖZELLİKLERİ • Az sayıda satıcı, çok sayıda alıcı vardır. • Firmalar homojen veya farklılaştırılmış ürün satarlar. • Piyasaya girişi kısıtlayan önemli engeller bulunur.

(ölçek ekonomileri, hammadde kaynaklarına sahip olma, gizli anlaşmalar, devlet faaliyetleri gibi)

• Oligopol piyasasında firmalar karşılıklı olarak birbirleriyle bağımlılık içerisindedir.(Karşılıklı Bağımlılık Özelliği) Bu özellik oligopol piyasasının en temel karakteristiğidir.

2) OLİGOPOLLERİN SINIFLANDIRILMASI

a. Saf Oligopol :Firmaların homojen mal ürettiği

oligopol türüdür.( Bakır, çimento) b. Farklılaştırılmış Oligopol: Firmaların

farklılaştırılmış mallar ürettiği oligopol türüdür. ( otomotiv)

c. Tam Oligopol: Firmaların bütün bir grup olarak kârlarını maksimize ettiği oligopol türüdür.

d. Kısmi Oligopol: Firmalar arasındaki bağımlılık düşüktür ve firmalardan bir kısmi kâr ederken, bir kısmının zarar ettiği oligopol türüdür.

e. Anlaşmasız Oligopoller: Oligopol piyasasındaki firmaların fiyat veya üretim konusunda işbirliği yapmadıkları durumda ortaya çıkan oligopol piyasasıdır.

P

Q

0

Tekelci Rekabet

Tekel

Q

P

Algılanan Talep Eğrisi

Oransal(Grup) Talep Eğrisi

Q

P

38

Monopol Piyasası

COURNOT BERTRAND EDGEWORTH CHAMBERLİN ( Paylaşılmış

Monopol) STACKELBERG

SWEEZY (Dirsekli Talep

Eğrisi)

- Piyasada iki mal ve iki firma vardır - Üretilen mallar

homojendir - Firmalar SAF'tır.

Bunun anlamı firmaların karşılıklı rekabetin farkında

olmamasıdır. - Firmalar

arasında Miktar Rekabeti vardır.

- Firmalar ürettikleri mala yönelik talep eğrilerini tam olarak bilirler

- İki firma toplamda tam

rekabet piyasasının 2/3' ü kadar üretim

yapar. - n sayıda firma

tam rekabet piyasasının n/n+1 kadar

üretim yaparlar - Malın piyasa fiyatı monopol fiyatının 2/3'ü

kadardır.

- Piyasada iki mal ve iki firma vardır - Üretilen mallar


-Firmalar arasında Fiyat

Rekabeti vardır. - Firmaların

yaptıkları üretim tam rekabet

piyasasındaki üretime eşittir.

- Her firma piyasa talebinin

tamamını karşılayacak

üretim kapasitesine

sahiptir.

-Piyasada iki mal ve iki firma vardır - Üretilen mallar


-Firmalar arasında Fiyat

Rekabeti vardır. - Piyasada

oluşacak denge fiyat ve miktarı

belirsizdir. ( istikrarlı denge

yoktur)

-Her firma piyasa talebinin tamamını

karşılayacak üretim

kapasitesine sahip değildir.

-Piyasada iki mal ve iki firma vardır - Üretilen mallar

homojendir - Firmalar SAF

DEĞİLDİR. Bunun anlamı firmaların

karşılıklı rekabetin farkında

olmasıdır. - Piyasada yapılan

üretim monopol kadardır ve

firmalar piyasayı eşit şekilde

paylaşır. ( her firma monopolün

yarısı kadar üretim yapar)

- Toplam üretim tam rekabetin

yarısı kadardır)

- Biri Saf, diğeri Saf Olmayan iki

firma vardır. - Saf olmayan

(akıllı) firma Lider firma, Saf olan firma takipçi

firmadır. - Piyasadaki

üretim ve fiyata ilk önce Lider karar verir, Saf firma

lider firmayı takip eder.

- Piyasada yapılan üretim tam

rekabet piyasasının 3/4'ü

kadardır

- Piyasada yer alan firmalar yakın ikame mallar üretir.

- Her firma fiyat düşürdüğünde diğer firmaların kendisini takip

edeceğini ancak fiyat

yükselttiğinde diğer firmaların kendisinin takip etmeyeceğini

düşünür.

39

Monopol Piyasası

- Dirsekli Talep Eğrisi(Sweezy) İki firmanın yer aldığı ve birbirinin yakın ikamesi malların üretildiği bir oligopol modelinde firmalardan biri fiyat düşürdüğünde diğer firmaların kendisini takip edeceğini ancak fiyat yükselttiğinde diğer firmaların kendisinin takip etmeyeceğini düşündüğü durumda ortaya çıkan eğriye dirsekli talep eğrisi denir.

İki firmanın olduğu ve söz konusu firmaların yakın ikame mallar ürettiği oligopol piyasasında firmalardan birisi malın fiyatını düşürdüğünde diğer firma da fiyatı düşürmek durumunda kalır. Bu durum yandaki şekilde A noktasında aşağıya doğru inen negatif eğimli talep eğrisi ile gösterilir. Bununla birlikte firmalardan birisi malın fiyatını yükselttiğinde diğer firma malın fiyatını yükseltmeyecek ve sabit kalacaktır. Bu durum ise A noktasında yatay eksene paralel hale gelen talep eğrisi ile ifade edilir. Anlaşmasız Oligopollerde Üretim, Fiyat ve Kâr Sıralaması Bir önceki tabloda yer alan üretim miktarları bir kez daha ele alınarak oligopollerdeki kâr analizi rahatlıkla yapılabilir. 4 Temel piyasa içerisinde en fazla üretimin yapıldığı ve buna bağlı olarak en düşük fiyat düzeyinin gerçekleştiği piyasa Tam Rekabet Piyasası iken, en düşük üretimin yapıldığı ve buna bağlı olarak en yüksek fiyatın gerçekleştiği piyasa Monopol (Tekel) Piyasası'dır. Bunun dışında monopol piyasasındaki üretim, tam rekabet piyasasındaki üretimin yarısı kadardır. Analizin basitleştirilmesi için tam rekabet piyasasında yapılan üretimin yüz birim olduğunu kabul edersek anlaşmasız oligopol modellerindeki üretim ve kâr yapıları aşağıdaki gibi analiz edilebilir.

Piyasada yapılan üretim arttıkça malın satış fiyatının düşeceği göz önüne alınırsa, üretim ile fiyat ve kâr arasında ters yönlü ilişki söz konusudur. Buna göre piyasada ne kadar fazla üretim yapılıyorsa malın satış fiyatı o kadar düşük olacak ve buna bağlı olarak firmaların elde ettikleri kâr o derece az olacaktır. Buna göre yukarıda yer alan tablodan hareketle firmaların kâr sıralamasını büyükten küçüğe doğru yaparsak; • En düşük üretimi yapan ve en yüksek kârı elde eden

piyasa yapısı Chamberlin modelidir. • Kâr sıralamasında ikinci sırada Cournot vardır. • Kâr sırlamasında 3. sırada Stackelberg vardır. • Kâr sıralamasında 4. ve son sırada Bertrand vardır. • Edgeworth'un sıralamadaki yeri belirsizdir. Chamberlin>Cournot>Stackelberg>Bertrand

f) Anlaşmalı Oligopoller: Oligopol piyasasındaki firmaların fiyat veya miktar konusunda işbirliği yaptıkları oligopol türüdür. Söz konusu işbirliği firmalar arasındaki yazılı anlaşmayla olabileceği gibi, herhangi bir yazılı ya da sözlü anlaşmaya bağlı olmaksızın da gerçekleşebilir. - Açık Anlaşmalı Oligopoller

• Kartel: Firmaların bağımsızlıklarını kaybetmeyerek piyasadaki monopolcü kârı aralarında paylaşmalarıdır.

• Tröst: Firmaların bağımsızlıklarını kaybederek tek bir çatı altında toplanmalarıdır.

- Örtük Anlaşmalı Oligopoller: Firmalar arasında fiyat gücüne, üretim gücüne ya da piyasayı daha iyi analiz edebilme gücüne bağlı olarak ortaya çıkan takipten dolayı oluşan anlaşmalı oligopol türüdür.

COURNOT

BERTRAND EDGEWORTH

CHAMBERLİN

(Paylaşılmış Monopol)

STACKELBERG

İki firma toplamda tam rekabet piyasasının 2/3' ü kadar üretim yapar.

(66)

Firmaların yaptıkları üretim tam rekabet piyasasında ki üretime eşittir.

(100)

Piyasada oluşacak denge fiyat ve miktarı belirsizdir.

(?)

Piyasada yapılan üretim monopol kadardır.

(50)

Piyasada yapılan üretim tam rekabet piyasasının 3/4'ü kadardır.

( 75)

p

Q

0

D

A

40

Monopol Piyasası

HHI Endeksi ve N Firma Yoğunlaşma Endeksi Bir endüstrinin tam rekabete ya da monopole ne kadar yakın olduğu n firma yoğunlaşma endeksi ve Herfindahl-Hirschman endeksi ile ölçülür. N Firma Yoğunlaşma Endeksi Endüstrideki en büyük n sayıda firmanın endüstri toplam satışlarındaki yüzde payını gösterir. Endeks genellikle dört firma bazında hesaplanır ve CR4 şeklinde ifade edilir. Örneğin A malı endüstrisindeki toplam satışlar 100 birim ve en büyük dört firmanın satışları toplamı da 70 birim ise

470CR 100 %70

100= × =

olarak hesaplanır. • CR4 endeksinin alacağı değere göre firmaların piyasa

yapısı hakkında değerlendirme yapılabilir. Buna göre, • CR4 endeksinin yaklaşık 0 olduğu durumda (CR4 = 0)

endüstri tam rekabettedir. • CR4 endeksinin % 100 olduğu durumda (CR4 = % 100)

endüstri monopoldür. • CR4 endeksinin % 40’dan küçük olduğu durumda (CR4 <

%40) endüstri monopolcü rekabettedir. • CR4 endeksinin % 40’dan büyük olduğu durumda (CR4 > %40) endüstri oligopoldür. Oligopol endüstriler için CR4 endeksinin % 60’dan küçük olduğu durum zayıf oligopol, %60’dan büyük olduğu durum ise güçlü oligopol olarak tanımlanır. HHI Endeksi HHI endeksi endüstride yer alan dört büyük firmanın piyasa paylarının karelerinin toplamıdır. Firmaların piyasa paylarının karelerinin alınması daha büyük firmalara daha fazla ağırlık verilmesini gösterir. HHI endeksinde karşılaştırma 10.000 değeri ile yapılır. Çünkü bir firmanın olduğu monopol piyasada pazar payının tamamına (% 100) sahip olan firma için 1002 = 10.000 dir. Örneğin bir endüstride pazar payları % 20 olan dört firma için HHI endeksi şu şekilde hesaplanır. HHI = 202 + 202 + 202+ 202 = 1600 Bulunan endeks değeri şu şekilde yorumlanır. • HHI Endeks < 1000 ise endüstri tam rekabettir • 1000 < HHI Endeks < 1800 ise endüstri monopolcü

rekabettir. • HHI Endeks > 1800 ise endüstri oligopoldür. • HHI Endeks = 10.000 ise endüstri monopoldür.

Dört Temel Piyasa Modelinin Karakteristik Özellikleri

Karakter-istikler

Piyasa Modeli Tam Rekabet

Monopolcü Rekabet Oligopol Monopol

Firma sayısı

Çok sayıda Çok sayıda

Birbirini etkileye-cek az sayıda

Bir tane

Ürün tipi (Homojen

ya da Heterojen)

Birbirinin aynı

(Homojen)

Birbirinden farklı

(Heterojen)

Homojen ya da

Hetero-jen

İkamesi güç tek

ürün

Fiyatları Kontrol

edebilme (Piyasa Gücü)

Tek firma için

fiyat veridir. (Fiyatı kabul edici)

Fiyatı sınırlı bir şekilde

kontrol eder.

Rakibi tepki

gösterdi-ğinden dilediği

gibi fiyatları kontrol eder.

Büyük ölçüde

Piyasaya Giriş

Engeli

Hiç engel yok

Giriş kolay

Giriş nispeten engellen

miş

Giriş tamamen engellen

miş

Fiyat Dışı Rekabet

Yok

Reklam, marka vb. nedenlere

dayalı olarak fiyat dışı

rekabet var.

Ürün farklılaştırmasına dayalı olarak var.

Rakip yok

ancak reklamla piyasayı etkileme-

ye çalışması

söz konusu

Örnek

Perakende ticaret,

salçalar,sa-kız, diş

macunu, deterjan

Demir-çelik,

otomobil, çimento

TCDD, PTT

41

Monopol Piyasası

FAKTÖR PİYASALARI Üretim sürecinde kullanılan tüm girdiler (Emek, sermaye, toprak ve doğal kaynaklar) üretim faktörü olarak adlandırıldıkları için, bu faktörlerin arz ve talebinin karşılaştığı yerde faktör piyasaları olarak adlandırılır. Firmanın girdi piyasasındaki talebi, mal ve hizmetlerin satışına ya da talebine bağlı olduğu için girdi talebi türev ya da türetilmiş talep olarak isimlendirilir.

ÜRETİM FAKTÖRÜ GELİR Emek Ücret Sermaye Faiz Toprak Rant Girişimci Kâr

1) ÜCRET Emeğin ya da çalışmanın karşılığına verilen isimdir. Ücret kendi içinde 2'ye ayrılır.

a) Parasal(nominal)Ücret: İşçilerin çalışmalara

karşılığında aldığı para miktarıdır.

b) Reel Ücret: Parasal ücret ile alınabilecek mal ve hizmet miktarını gösteren büyüklüktür. Reel ücret formül olarak;

𝑹𝑹𝑹𝑹𝑹𝑹𝑹𝑹 Ü𝒄𝒄𝒄𝒄𝑹𝑹𝒄𝒄 =𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑵𝑹𝑹 Ü𝒄𝒄𝒄𝒄𝑹𝑹𝒄𝒄𝑭𝑭𝑵𝑵𝑭𝑭𝑵𝑵𝒄𝒄 𝑫𝑫ü𝒛𝒛𝑹𝑹𝑭𝑭𝑵𝑵 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑜𝑜𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑜𝑜𝑖𝑖𝑜𝑜.

2) FAİZ: Sermayenin gelirine verilen isimdir. Faiz çeşitleri:

a) Sabit Faiz: Kredi sözleşmelerinde tarafların önceden tespit ettikleri faizdir.

b) Değişken Faiz: Belirli bir endekse göre belirlenen

faizdir. (altın,Tüfe-Üfe..vb)

c) Nominal Faiz: Paranın satın alma gücü dikkate alınmadan hesaplanan faizdir.

d) Reel Faiz: Paranın satın alma gücü dikkate alınarak

hesaplanan faizdir. Reel faiz oranı(r); nominal faiz(i) ile ekonomide beklenen enflasyonun(πe) farkına eşittir.

𝒄𝒄 = 𝑵𝑵 − 𝝅𝝅𝑹𝑹

e) Serbest Faiz: Piyasada para arz ve talebi tarafından belirlenen faizdir.

f) Kanuni Faiz: Kanun koyucu tarafından belirlenen faizdir.

g) Temerrüt Faizi: Borçlunun almış olduğu borcu

zamanında ödememesinden kaynaklanan faizdir.

3) RANT: Toprağın karşılığıdır. Rantın ortaya çıkmasındaki temel neden toprağın kıt olmasıdır

Rant Çeşitleri:

a) Diferansiyel Rant: Topraklar arasındaki kalite farkından dolayı oluşan ranttır.

b) Şehir Rantı: Tüketim merkezlerine yakın olan

yerlerin, uzak olan yerlere göre daha fazla rant elde etmesidir.

c) Kalite Rantı: Aynı maliyetle üretilen malların kalite

farkından dolayı farklı fiyatlarla satılması sonucunda elde edilen ranttır.

d) Mutlak Rant: Toprağın marjinal getirisidir.

4) KÂR: Girişimcinin(müteşebbisin) katlandığı riskten dolayı elde ettiği getiridir.

Kâr Çeşitleri:

a) Adi Kâr: Satış geliri ile girdi maliyetleri arasındaki farktır.

b) İş Kârı: Adi kârdan girişimciye ayrılan ücretin

çıkarılmasıyla elde edilen kârdır.

c) Asgari Kâr: Eğer girişimci üretimde bulunmak yerine emek ve toprak sermayesini kiralasa idi elde edeceği gelir miktarıdır.

d) Net Kâr: Adi kârdan asgari kârın çıkarılmasıyla elde

edilen değerdir. Üretim faktörü talebi Bir piyasada belli bir dönemde o faktörün fiyatı dışındaki değişkenler sabitken çeşitli fiyatlardan satın alınmak istenen faktör miktarını gösterir. Bu bölümde üretim faktörleri talebini açıklarken sadece emek talebi üzerinde duracağız. Çünkü emek faktörü açıklarken yapacağımız analiz diğer üretim faktörleri talebinin belirlenmesinde izlenecek yöntemin aynısı olacaktır.

42

Monopol Piyasası

1. TAM REKABET PİYASASINDA EMEK TALEBİ

a) Rekabetçi Piyasada Firmanın Kısa Dönem Emek Talebi

Analizde hem mal hem de emek piyasasının tam rekabet koşullarında olduğu kabul edilecektir. Emek piyasasında tam rekabet koşullarının geçerli olması, firmaların piyasadaki ücret düzeyinden istediği kadar emek kullanabilmesini ifade eder. Bu durumda firma fazladan kullandığı her işçiye aynı ücreti ödemektedir. Mal piyasasında olduğu gibi girdi piyasasında tam rekabet koşullarının geçerli olması firmanın sonsuz esnek bir emek arz eğrisiyle karşı karşıya olmasını beraberinde getirir. Tam rekabet koşulları altında emek talebini açıklayabilmek için önce emeğin marjinal ürün hasılatı (MPRL) ile marjinal faktör maliyetinin (MFC) açıklanması gerekir. Marjinal Ürün Hasılatı ( MRPL): Firmanın istihdam ettiği son işçinin toplam hasılata yaptığı katkı ya da işe alınan son işçinin firmaya kazandırdığı hasılat olarak tanımlanır. MRPL = MPL x MR (Emeğin marjinal fiziki ürünü ile marjinal hasılatın çarpımına eşittir.) Tam rekabet piyasasında P = MR olduğu için emeğin marjinal ürün hasılatı hesaplanırken marjinal gelir yerine fiyat yazılabilir. Diğer taraftan kısa dönemde azalan verimler yasası gereği firmanın emek kullanımı sıfırdan itibaren artmaya başladıkça emeğin marjinal fiziki ürünü önce artacak, daha sonra azalacaktır. Dolayısıyla emeğin marjinal ürün hasılatı değeri de önce artacak daha sonra azalacaktır. Kısa dönemde üretim yapan rekabetçi firmanın emek talep eğrisi emeğin marjinal ürün değeri ile marjinal gelirin çarpımı olan emeğin marjinal ürün hasılatı eğrisinin kendisi olmaktadır. Marjinal Faktör Maliyeti (MFC): Her ilave emeğin firmanın toplam maliyetinde yaratacağı artışa eşittir. Emek piyasasının tam rekabet koşullarında olduğu dikkate alınırsa firma ilave her emek için aynı ücreti ödemektedir. Dolayısıyla marjinal faktör maliyeti emeğe ödenen ücrete eşittir. MFC = w

Rekabetçi Firmanın Optimal Emek Miktarı

Şekilde de görüldüğü gibi firmanın karını maksimize edecek emek miktarı E noktasındaki L0 düzeyinde gerçekleşecektir.

2. MONOPOL FİRMANIN REKABETÇİ EMEK PİYASADAN EMEK TALEBİ

Rekabetçi firma gibi monopol firma da üretim faktörü kiralamasına ilişkin kararını kar maksimizasyonu temelinde değerlendirir. Girdi maliyeti rekabetçi piyasa ile aynı, ancak girdi kullanımının sağladığı hasılat monopolcü piyasada farklılık gösterir. Çünkü monopolcü piyasada marjinal hasılat daima fiyattan daha düşük değer alır ve azalandır. Monopolcü firma negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır. Yani daha fazla mal satmak istediğinde fiyatı düşürmek zorundadır dolayısıyla son birimden elde edilen marjinal hasılat fiyatın artında yer alır. İşte bu nedenle ilave girdinin marjinal ürün hasılatı hesaplanırken; o girdinin marjinal ürünü, ürünün piyasa fiyatından daha düşük olan marjinal hasılat ile çağrıldığı için, monopolcü güce sahip firmanın girdi talebi de rekabetçi piyasadaki firmaya kıyasla solda yer alır. Bu açıklamalar diğer eksik rekabet piyasasında yer alan diğer piyasalar için de geçerlidir. NOT: Monopol firmanın emek talep eğrisi emeğin marjinal ürün hasılatı (MRPL) eğrisi ile özdeştir.

Monopol firma için MRPL = MPL ∙ MR dir. Ancak monopol için fiyat marjinal gelire eşit değildir. (P>MR) Dolayısıyla monopolün emek talep eğrisi, rekabetçi firmanın emek talep eğrisinin altındadır.

SL

L

W

W0

W=MFC

MRPL

L

W

L0 L2 L1

E

W W1

W

W2

e

a

b

L1 L2

L

Monopolcü Sömürü

Monopol

Tam Rekabet

43

Monopol Piyasası

3. EMEK ARZI a) Bir İşçinin Emek Arzı

Emek arzını incelerken yapılacak olan analiz klasik iktisat yaklaşımı çerçevesinde olacaktır. Bir işçinin emek arzı ücret dışındaki faktörler sabitken çeşitli ücret hadlerinde çalışmaya razı olduğu sürelerdir. Ancak ücret düzeyi yükseldikçe işçinin çalışmak istediği saatler önce artarken daha sonra azalmaktadır. Bu durum geriye dönük arz eğrisi olarak ifade edilmektedir. Bireysel emek arz eğrisinin geriye dönük olması ikame etkisi ve gelir etkisi yardımıyla açıklanabilir.

Bir işçinin emek arzının geriye dönük olması, emek arzının işçiye yani insana bağlı olmasından kaynaklanır. Kişi ne kadar çok çalışırsa o kadar fazla satın alma gücüne sahip olacaktır ancak dinlenmeye, aileye, arkadaşlara ve diğer ihtiyaçlara ayrılacak boş zamana da ihtiyaç duyulmaktadır. Dolayısıyla boş zaman kişinin satın aldığı ve fayda elde ettiği bir mal gibi kabul edilmektedir. İkame Etkisi: Ücret artışının boş zamanın fırsat maliyetini arttırmasıyla işçinin daha fazla çalışmayı tercih etmesidir. Gelir Etkisi: Ücret artışı karşısında işçinin tatmin düzeyinin yükselmesi sonucu daha fazla çalışmak yerine boş zamanı tercih etmesidir.

b) Piyasa Emek Arzı

Bir piyasada belli bir dönemde arzı etkileyen ücret dışındaki faktörler sabitken çeşitli ücret hadlerinde işçilerin çalışmak istedikleri süreleri ifade eder. Piyasa emek arzı bireysel arz eğrilerinin yatay toplamından oluşmaktadır. Piyasa emek arzının, bireysel arz gibi tersine olmadığı kabul edilir.

Şekilde görüldüğü gibi piyasa emek arzı pozitif eğimlidir. Bunun nedenlerinden biri farklı iş kollarında farklı ücret düzeylerinin olması ve günlük ve haftalık çalışma saatlerinin yasalarla belirlenmesidir. İkincisi ise belli bir sektörde ücretlerin belli bir seviyenin üzerine çıkmasıyla bu sektörde çalışmanın cazip hale gelmesi ve diğer sektörlerden ve yeni işe başlayanlardan bu sektöre akın edilmesidir.

ÜCRET

MAL PİYASASINDA TAM REKABET, EMEK PİYASASINDA MONOPSON FİRMA Monopson alıcı tekeli anlamına gelir. Bazı girdi piyasalarında üretim faktörü kiralayanlar ya da satın alanlar monopsoncu güce sahip olabilir. Örneğin küçük bir kasabadaki tek maden ocağı firması iş gücü piyasasında monopson olabilir. Emek piyasasında eksik rekabet durumundaki firma pozitif eğimli bir emek arz eğrisi ile karşı karşıyadır. Bu firmanın daha fazla emek kullandığı zaman sadece yeni işe aldığı işçiye değil daha önce çalıştırdığı işçilere de daha yüksek ücret vermesine sebep olur. Monopsoncu firma tüm çalışanlarına aynı ücreti ödediği için ortalama harcama eğrisi ya da girdi arz eğrisi pozitif eğimlidir. Çünkü firmanın ilave emek kiralamasına ilişkin kararı sadece son işçinin değil, tüm emek birimleri için ortalama ücreti yükseltmektedir. Bu yüzden monopsoncu firma için emeğin marjinal girdi maliyeti, ücret haddinden büyüktür.

ÇALIŞILAN SÜRE

ÜCRET

İE > GE

İE < GE

LS

EMEK ARZI

ÜCRET

ÇALIŞILAN SÜRE

İE > GE

İE < GE

İE = GE

44

Makro İktisata Giriş

IX. MAKRO İKTİSADIN TANIMI VE TEMEL KAVRAMLAR A) MAKRO İKTİSADIN TANIMI: Makro iktisat

toplulaştırılmış davranışların incelendiği iktisat türüdür. Makro iktisadın ilgi alanına milli gelir, ödemeler bilançosu,enflasyon, işsizlik, ekonomik büyüme, döviz, para, toplam talep, toplam arz, faiz oranları, cari açık gibi konular girer.

İktisatı bilim haline getirenler klasik iktisatçılardır ve onların öncüsü Adam Smith’dir. Adam Smith ünlü eseri “Ulusların Zenginliği”nde genelde mikro temelli analiz yapsa da yer yer makro ekonomik bakış açısı da getirmiştir. Adam Smith görünmez el; bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler gibi düşünceler ile piyasaların müdahale olmadan kendi kendine dengeye geleceğini savunmuştur. Böylece aktif bir makro ekonomik politika kullanmanın hiçbir yararı olmadığı gibi piyasanın dengesini bozucu zararlı etkilerinin olacağını söylemiştir. Ancak 1929 yılında, ABD’de başlayan ve dünyaya yayılan Büyük Buhran klasik liberal görüşe büyük darbe vurmuştur. Çünkü klasik teoriye göre ekonominin, kendiliğinden durgunluktan çıkıp dengeye gelmesi gerekmektedir. Ancak büyük buhran çok uzun ve yıkıcı olmuştur. ABD’de milli gelir seviyesi ciddi oranlarda düşmüş, işsizlik çok yüksek rakamlara ulaşmıştı. Borsa çökmüştü ve büyük bir talep yetersizliği vardı. 1930’larda klasik çözümler işe yaramıyordu. Büyük buhranı inceleyen J.M. Keynes 1936 yılında “İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” isimli kitabı yazdı ve makro ekonomiyi bir bilim haline getirdi. Klasiklerde fiyat ve ikame etkisine dayalı mikro açıdan bakış, yerini Keynes ile gelir etkisine dayalı makro bakışa bırakmıştı. Klasik İktisadın Özellikleri • Uzun dönemli analizdir. • Arz yönüne ağırlık verilir. • Görünmez el düşüncesi geçerlidir. • Ekonomi kendiliğinden dengeye gelir. • Aktif bir politika yapılmamalı, devlet ekonomiye

müdahale etmemelidir. • Tam istihdam vardır. Keynesyen İktisadın Özellikleri • Kısa dönemli analizdir. • Talep yönlü iktisat anlayışı vardır. • Devlet müdahalesi gereklidir. • Talep yönlü politikalar önerilir. (Maliye politikası, para

politikası) • Durgunluk içinde olan bir ekonomi incelenir. • Eksik istihdam vardır.

B) İKTİSAT POLİTİKASI

İktisat politikası iktisadi değişkenlerin belli değer almasını sağlamaya yönelik çabalardır.

İktisat politikasının temel amaçları, • Ulusal gelirin arttırılması ( Ekonomik Büyüme) • Fiyat istikrarının sağlanması. • Ekonominin tam istihdam seviyesine getirilmesidir.

C) MAKRO İKTİSATTA TEMEL KAVRAMLAR

1. EKONOMİK BÜYÜME Ekonomik büyüme; reel GSYH’deki artışlardır ve üretim imkanları eğrisinin sağa kayması ile gösterilir. Ekonomik büyümenin iki temel nedeni vardır. Söz konusu nedenler; teknolojik gelişme ve üretim faktörlerinin miktar ya da kalitesindeki artıştır. Ekonomik Büyümenin hesaplanması

a) Yıllık Büyüme(g): Reel GSYİH değerlerinin birer yıl arayla verilmesi durumunda kullanılan hesaplama yöntemidir. Yıllık büyüme oranı formül olarak;

t t 1

t 1

(Y Y )Ekonomik Büyüme Oranı 100Y

−

−

−= ⋅

Yt → O yılın GSYİH değeri Yt-1 → Bir önceki dönemin GSYH değeridir.

b) Ortalama Büyüme Oranı: Reel GSYİH değerlerinin birer yıl ara ile verilmemesi durumunda hesaplanan ve ortalama büyüme hızının ölçüldüğü orandır. Uzun dönem büyüme oranı olarak da adlandırılan ortalama büyüme oranı;

�(𝑌𝑌𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑌𝑌İ𝑙𝑙𝑙𝑙

)1𝑆𝑆 − 1� . 100 formulü kullanılarak ölçülür.

n: Yıl sayısı

İktisat Politikasının Araçları Üçe Ayrılır;

Para Politikası Maliye Politikası Gelirler Politikası - Para arzı - Faiz oranı

- Kamu harcamaları

- Vergi oranları

- Ücretler - İstihdam - Ücret fiyat

kontrolü

45


2. ENFLASYON VE ENFLASYON ORANININ ÖLÇÜLMESİ

a) Enflasyon oranı; belli bir dönem süresince fiyatlar

genel düzeyinde ortaya çıkan yüzde artış oranıdır. Enflasyon Oranı (π)=(𝑃𝑃𝑡𝑡)−(𝑃𝑃𝑡𝑡−1)

𝑃𝑃𝑡𝑡−1. 100 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ℎ𝑖𝑖𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒.

Pt: t yılındaki fiyatlar genel seviyesi Pt-1: t-1 yılındaki fiyatlar genel seviyesi

b) Enflasyonun ölçülmesinde kullanılan endeksler; • TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi): Yaşam maliyetini yansıtan

endekstir. Tüketicinin satın aldığı mal ve hizmetler endekse dahil edilir yani bu endeks ithal malları da kapsar.Ayrıca TÜFE belli bir sepete dayandığından temel yıl ağırlıklı bir fiyat endeksidir.

• ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi):Üretim maliyetlerini yansıtan

endekstir.Yine belli bir sepete dayandığından, bu da temel yıl ağırlıklı bir fiyat endeksidir. Bu sepet, genelde, üreticilerin almış oldukları hammaddelerden ve üretimde kullanılan belli başlı girdilerden oluşturulur.

TÜFE ve ÜFE'nin hesaplanmasında kullanılan mal sepeti en son 2003 yılında güncellenmiştir.

• ZIMNİ DEFLATÖR (GSYİH Deflatörü): Ekonomide üretilen

nihai malların ortalama fiyatıdır. Belli bir sepete dayanmadığından, cari yıl ağırlıklı bir fiyat endeksidir. Nominal GSYİH’nin, Reel GSYİH’ye bölünmesi sonucu elde edilir. Deflatör en gerçekçi ve ekonominin reel çıktı düzeyini ölçen endekstir.

Zımni Deflatör = Nominal GSYH 100

Reel GSYH⋅

3. İSTİHDAM VE İŞSİZLİK

Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus(Yetişkin nüfus); 15 yaşın üzerindeki toplam nüfustan hastane, kışla, hapishane gibi yerlerde ikamet edenlerin çıkarılmasıyla bulunur. İş gücü= Çalışanlar + İşsizler

İşsizlik oranı = İşsiz sayısı 100

Toplam İşgücü⋅

İş gücüne Katılım Oranı; Sivil nüfusun ne kadarının çalışmak istediğini gösterir.

İşgücüne Katılım Oranı = İşgücüYetişkin Nüfus

⋅ 100

İstihdam Oranı; Sivil nüfusun ne kadarının çalıştığını gösterir.

İstihdam Oranı = Çalışanİşgücü

⋅ 100

Not: İktisadi Hoşnutsuzluk Endeksi= Enflasyon Oranı + İşsizlik Oranı toplamına eşittir.

4. ÖDEMELER BİLANÇOSU Ödemeler bilançosu, genellikle bir ülkede yerleşik kişilerin belli bir dönem içinde yabancı ülkede yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt şeklidir. Genellikle bir yıllık olarak tutulmaktadır.

Ödemeler Bilançosu Hesapları

5. FAİZ ORANI

Nominal ve Reel Faiz Oranı Nominal faiz oranı; ödünç verme karşılığı elde edilen nominal getiri oranıdır. Reel faiz oranı ise, nominal faiz oranından beklenen enflasyon oranının çıkarılması ile bulunur. Reel Faiz Oranı = Nominal Faiz Oranı – Beklenen Enflasyon Oranı (Fisher Denklemi) Kronik ve yüksek enflasyon olan ülkelerde;

1 Nominal Faiz OranıReel Faiz Oranı 1 olur.

1 Beklenen Enflasyon+

= −+

6. GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH) a) GSYH; Belli bir dönemde (genellikle bir yıl içinde) ülke

sınırları içerisinde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatları ile hesaplanmış değeridir.

b) GSYH TANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN

NOKTALAR

Nihai Mallar ve Katma Değer: Nihai mal ve hizmetler üretici birimlerin üretimde ara malı olarak kullanamayacağı, kullanıma hazır mal ve hizmetlerdir. Nihai mal ve hizmetlerin özellikle belirtilmesi çift saymadan kurtulmak içindir. Pratikte çift saymadan kurtulmak için katma değer kavramı kullanılır. Katma değer, bir malın üretiminin her aşamasında o malın değerine yapılan ilavedir.

Cari İşlemler Hesabı

Sermaye Hesabı

Resmi Rezervler Hesabı

Net Hata ve Noksan Hesabı

A)Mal Ticareti - İhracat - İthalat

B)Hizmet Ticareti Turizm

Uluslararası taşımacılık

Eğitim Danışmanlık Dış borç faiz

ödemeleri

C)Karşılıksız Transferler Yardımlar Hibeler...

İşçi dövizleri

A) Diğer ülkelerden

yapılan fiziksel

yatırımlar ( doğrudan sermaye

hareketleri) B) Tahvil ve

hisse senetleri

Altın Döviz

TL SDR( IMF

özel çekme hakları)

Bilanço denkliğinin sağlanması

için kullanılan hesaptır. Bu

hesaba kaydedilen

rakamlar kayıt dışı ekonomik değerleri ve nereye gittiği belli olmayan giderleri içerir.

46


Malın Cinsi Malın Fiyatı Katma Değer

Buğday 30 30

Un 50 20

Hamur 75 25

Ekmek 100 25

Toplam 275 100

• Cari Dönem Üretimi: GSYH, yalnızca hesaplandığı dönemde üretilmiş mal ve hizmetleri içerir. Daha önceki dönemlerde üretilmiş malların yer aldığı değişimler GSYİH’yı etkilemez.

• Piyasa Fiyatları: GSYH, malların değerini piyasadaki alıcı fiyatları ile ölçer.

c) GSYH HESAPLARINA DAHİL EDİLMEYEN

UNSURLAR • Malların kalitelerindeki değişme • İş savsaklama ve iş saatlerinin azalması • Tamamıyla mali ve finansal olan işlemler • İkinci el satış işlemleri • Teknolojik gelişmeler • Çevre kirliliği • Çalışanların boş zamanları • Kayıt dışı ekonomi • Hane içinde yapılan kayıt dışı işlemler. (Ev hanımlarının

yaptığı işlemler gibi.) d) GSYH'NİN HESAPLANMASI

GSYH’nin hesaplanması harcama yöntemi, üretim yöntemi ve gelirlerin toplamı yöntemi olmak üzere üç şekildedir. Bu üç yöntem sırasıyla aşağıda açıklanmaktadır.

• Harcama Yöntemiyle Hesaplama Burada GSYH tüketim (C), yatırım (I), kamu harcamaları (G) ve net ihracattan (X – M) oluşur. Buna göre toplam harcama denklemi (AE) şudur;

AE = C + I + G + (X – M) = GSYH

Toplam harcamalar ve özellikleri

Tüketim Harcamaları (C)

Hane halklarının yaptığı harcamalardır.

Yatırım Harcamaları (I)

Fiziksel ve beşeri sermayeye yapılan net ilavelerdir. Yalnız, finansal yatırımlar (hisse senedi, tahvil almak) bireysel anlamda yatırım olmakla birlikte, fiziksel alanlarda mevcut sermaye stokuna ilave olmadığından, makro ekonomik açıdan yatırım değildir. Yatırım harcamaları GSYİH hesaplanırken brüt değeri üzerinden hesaplanır. Brüt yatırım ile amortismanların farkı net yatırımları verir. BRÜT YATIRIM( GAYRİSAFİ YATIRIM) - NET YATIRIM= AMORTİSMAN

Kamu Harcamaları (G)

Kamu çalışanlarının ücret ödemeleri, ulusal savunma harcamaları gibi kamu sektörünün yaptığı harcamalardır. Yalnız, transfer harcamaları GSYİH hesaplamalarına dahil edilmez.

Net İhracat (NX)

İhracat (X) ve İthalat (M) arasındaki farktır. X > M → dış ticari fazla M > X → dış ticari açık söz konusudur.

• Üretim veya Katma Değer Tekniği Üretilen mal ve hizmetlerin nihai değerleri veya katma değerlerinin toplamı olarak GSYİH’nın hesaplanmasıdır. • Gelirler Toplamı Yöntemi Faktör sahiplerinin gelirlerinin toplamıyla GSYH’nin bulunmasıdır. GSYH = Ücretler + Faiz + Rant + Kâr – Dışarıdan Net Faktör Gelirler + Amortismanlar+ Dolaylı Vergiler

47


e) GSYH İLE İLGİLİ KAVRAMLAR • Nominal GSYH: Çıktının üretildiği dönemde hesaplanan

GSYİH’dır. Ekonomik analizler için nominal değerler pek kullanışlı değildir. İnsanların daha fazla harcama yapmaları, onların daha fazla mal ve hizmet tüketmesinin veya yalnızca fiyatların artmasının sonucu olabilir.

• Reel GSYH: Bir dönemin üretiminin değerini ”baz” alınan bir yılın fiyatları (sabit fiyatlar) ile ölçer. Böylece fiyat artışlarının etkisi giderilir.

• Gayri Safi Milli Hasıla(GSMH): Bir ülkenin yurttaşları tarafından bir yıl içerisinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeridir.

• Bu tanıma dikkat edilirse GSYH kavramı ülke içinde üretilen tüm nihai malları kapsayan bir büyüklük olmasına rağmen, GSMH ülke sınırı değil, ülke vatandaşlığını dikkate alan bir büyüklüktür. Örneğin bir Alman firmasının Türkiye’de yarattığı katma değer Türkiye’nin GSYİH’sına dahil edilirken Almanya’nın GSMH’sına dahil edilir.

• GSYİH ile GSMH arasındaki bağlantı “Net Dış Faktör Gelirleri” ile bulunur ve;

GSMH = GSYİH+NFG şeklinde elde edilir. Net Dış Faktör Gelirleri= Ülke vatandaşlarının yurtdışı kazançları – Yabancıların yurtiçi kazançları • Potansiyel GSMH: Sahip olunan tüm kaynaklarla

üretilebilecek çıktı düzeyini temsil eder.

• Fiili GSMH: Ekonominin mevcut kaynakları ile gerçekte ürettiği çıktı düzeyini temsil eder.

• Potansiyel GSMH> Fiili GSMH ise bu durumuna

GSMH açığı adı verilir.

GSMH = GSYİH + Net faktör gelirleri

Net Milli Hasıla (NMH) = GSMH – Amortismanlar

Milli Gelir (MG) = NMH – Dolaylı vergiler( Ücret+Faiz+Kâr+Rant)

Kişisel Gelir (KG) = MG – dağıtılmamış kurum kârları – Sosyal güvenlik katkıları – kurumlar vergisi + transfer gelirleri + faiz ayarlaması + kâr payları

Harcanabilir Gelir (Yd) = KG – Dolaysız vergiler

Yd= C+S ( Harcanabilir Gelir= Tüketim+ Tasarruf) ve

Yd= Y-T ( Harcanabilir Gelir= Gelir- Vergi)

Şeklinde yorumlanır.

GSYİH tanımdan üç farklı şekilde özdeşlikler elde edilebilir;

Basit Bir Ekonomi Ekonomide devletin yer almadığı ve dış ticaretin olmadığını varsaydığımızda gelir, tüketim ve yatırım harcamalarına eşittir.

Devletin Olduğu Dış Ticaretin Olmadığı Ekonomi Ekonomide devletin ticaret içerisinde varlığını ifade etmektedir. Böyle bir durumda gelir, tüketim, yatırım ve kamu harcamalarına eşittir.

Dış Ticaretin Modele Eklenmesi Devletinde içerisinde bulunduğu bir ekonominin ithalat ve ihracat yapmasını ifade eder. Gelir, tüketim, yatırım, kamu ve net ihracata eşittir.

Y = C + I veya Y = C + S Basit ekonomide; I = S’dir. (Yatırımların tasarruflara eşit olduğunu gösterir.)

Y = C + I + G T > G ise kamu tasarrufu pozitif (bütçe fazlası) T < G ise kamu tasarrufu negatiftir. (bütçe açığı)

Y = C + I + G + NX Net ihracat negatif olursa ithalatın devam edebilmesi için dışarıdan sermaye girişine ihtiyaç duyulacaktır.

48

Milli Gelirin Belirlenmesi

X. MİLLİ GELİRİN BELİRLENMESİ (BASİT KEYNESYEN MODEL)

Harcama yöntemi ile elde edilen GSMH; tüketim, brüt yatırım, kamu harcamaları ve net ihracatın toplamından oluşmaktadır. (GSMH=Y= C+I+G+( X-M)) Söz konusu unsurları sırası ile incelediğimizde;

1. TÜKETİM HARCAMALARI VE TÜKETİM FONKSİYONU (C)

Basit Keynesyen modelde tüketim, harcanabilir cari gelirin istikrarlı bir fonksiyonudur. C=f(Yd). Tüketim ile gelir arasındaki ilişki pozitiftir. C = C0 + c Yd Otonom Tüketim(Co): Gelirden bağımsız olan tüketim harcamalarıdır. Gelir sıfır bile olsa hayatta kalabilmek için yapılan tüketimdir. Uyarılmış tüketim(cYd): Harcanabilir kişisel gelire bağlı olarak değişen tüketimdir.

Harcanabilir kişisel gelir artınca, uyarılmış tüketim ve böylece tüketim artar. Ancak, tüketimdeki artış, harcanabilir gelirdeki artıştan daha azdır.

Marjinal Tüketim Eğilimi (c, MPC): Gelir bir birim arttığında tüketim miktarında meydana gelecek değişmeyi gösterir. Marjinal tüketim eğilimi Keynes’e göre gelir arttıkça azalır ancak analizin daha basit yapılabilmesi için sabit kabul edilecektir. Ayrıca bu büyüklük tüketim doğrusunun eğimidir.

MPC (c ile de gösterilir) 0 ile 1 arasındadır.(0<c<1)

MPC = c = CY

∆∆

tan α = eğim = marjinal tüketim eğilimi = c = MPC = CY

∆∆

Harcanabilir Gelir(Yd): Harcanabilir gelir tüketim ile tasarruf toplamından oluşur. Yd= C+S. Ayrıca harcanabilir gelir ile vergi arasındaki farka eşittir. Yd=Y- T Ortalama Tüketim Eğilimi(APC): Gelirin tüketime ayrılan

kısmıdır. APC = CY

TASARRUF VE TASARRUF FONKSİYONU(S) Tasarruf gelirin tüketilmeyen kısmıdır. Tasarruf, tüketim

gibi harcanabilir gelirin fonksiyonudur ve gelirle pozitif ilişkilidir.

S = S0 + s Yd

Tasarruf Otonom Marjinal Fonksiyonu Tasarruf Tasarruf Eğilimi

Otonom Tasarruf(So): Tasarrufun gelirden bağımsız olan kısmıdır. Bu değer negatiftir ve her zaman otonom tüketimin negatif işaretine eşittir.

So = - Co S = - Co + s.Yd Otonom tüketim 100 ise otonom tasarruf -100’dür. Uyarılmış Tasarruf(sYd):Harcanabilir kişisel gelire

bağlı olarak değişen tasarruftur. Harcanabilir gelir artınca uyarılmış tasarruf ve böylece tasarruf artar. Ancak, tasarruftaki artış, harcanabilir gelirdeki artıştan daha azdır.

Marjinal Tasarruf Eğilimi(s,MPS): Tasarruftaki

değişmenin gelirdeki değişmeye oranıdır. Bu oran tasarruf fonksiyonunun eğimidir.

MPS = s = Tasarruftaki değişmeGelirdeki değişme

= SY

∆∆

Ortalama Tasarruf Eğilimi( APS): Gelirin tasarrufa ayrılan

kısmıdır. APS = SY

Otonom Tüketim

Marjinal tüketim eğilimi

Harcanabilir

Gelir Tüketim Fonksiyonu

Harcanabilir Gelir

CO Otonom tüketim

C (tüketim)

C = CO + c.Yd

Yd

tan = = s = MPS

Y

-Co

S

S=-Co + s.Yd

49


TÜKETİM İLE TASARRUF ARASINDAKİ İLİŞKİ Yd= C+S

Yukarıda yer alan tablo yardımı ile tüketim ve tasarruf arasında üç önemli eşitliğe ulaşabiliriz. - Tabloya dikkat edilirse harcanabilir gelir 0 olduğunda tüketim 30 ve tasarruf -30 olmaktadır. Gelir 0 iken yapılan tüketim otonom tüketim, ve gelir sıfırken yapılan tasarruf otonom tasarruf adını almaktaydı. Buna göre otonom tüketim ile otonom tasarruf toplamı 0'a eşittir ve C0=-S0 dır. - Tabloda harcanabilir gelir 200 birim olduğunda ortalama tüketim eğilimi; APC=

𝐶𝐶𝑌𝑌𝑑𝑑⇒ APC= 170

200⇒APC=0,85 ve

ortalama tasarruf eğilimi; APS= 𝑆𝑆𝑌𝑌𝑑𝑑⇒ APS= 30

200⇒APC=0,15

olur. Buna göre ortalama tüketim ile ortalama tasarruf toplamı 1'e eşittir. (APC+APS=1) - Harcanabilir gelirin 200 birimden 300 birime çıkarsa marjinal tüketim eğilimi; c=

𝛥𝛥𝐶𝐶𝛥𝛥𝑌𝑌𝑑𝑑

⇒c= 70100

⇒c=0,70 ve marjinal

tasarruf eğilimi; ; s=𝛥𝛥𝑆𝑆𝛥𝛥𝑌𝑌𝑑𝑑

⇒s= 30100

⇒s=0,30 olur. Buna göre

marjinal tüketim ile marjinal tasarruf toplamı 1'e eşittir.(c+s=1)

2. YATIRIM (I)

Üretim için makine ve teçhizat, bina gibi dayanıklı mallar talebi ile stok değişmeleri iktisatta yatırım olarak tanımlanır. Yatırımlar ekonominin üretim kapasitesini artırır. Yatırım fonksiyonu→ I= Io – bi Otonom Yatırım Marjinal Yatırım Faiz oranı Eğilimi Otonom Yatırım(Io): Faiz oranından bağımsız olan yatırımdır. Uyarılmış Yatırım(bi): Faiz oranına bağlı olan yatırımdır.

Dikkat edilirse yatırım fonksiyonunda faizin önündeki katsayı eksi işaretlidir. Bunun anlamı yatırım ile faiz oranı arasında ters yönlü ilişkinin varlığıdır. Bununla birlikte Basit Keynesyen modelde yatırımlar sadece otonom kısmı ile alınır ve faiz oranından bağımsız olarak kabul edilir. Buna göre yatırım fonksiyonu; I=I0 olarak kabul edilir. Not: Keynes'e göre yatırımı belirleyen temel faktörler faiz oranı ve yatırımcıların beklentileridir. Gayrisafi yatırım - Net Yatırım = Amortismanlar Not: Normal şartlarda negatif eğimli çizilen yatırım eğrisi, yatırımların otonom kabul edilmesinden dolayı yatay eksene paralel çizilir.

3. KAMU HARCAMALARI (G) Keynesyen modelde analizin daha anlaşılır olması için kamu harcamaları otonom olarak kabul edilir. ( G=G0) Kamu harcamalarının otonom kabul edilmesi çizilen kamu harcama doğrusunun yatay eksene paralel olmasına neden olur.

Bütçe Dengesi Bütçe dengesi; kamu harcamaları (G) ile transfer harcamalarının(Tr) toplamından (kamu harcamalarının toplam değerinden), kamu gelirlerinin yani vergilerin(T) farkına eşittir. Buna göre kamu dengesi; (G+Tr-T) şeklinde formüle edilir. Buna göre; Bütçenin açık vermesi ( G+Tr>T) kamu harcamalarının kamu gelirlerinden büyük olması anlamına gelir ve bütçe dengesinin işareti bütçe açığı durumunda (+) olur. Bütçenin fazla vermesi ( T>G+Tr), kamu gelirlerinin kamu harcamalarından büyük olması anlamına gelir ve bütçe dengesinin işareti (-) olur.

Harcanabilir Gelir( Yd) Tüketim (C) Tasarruf (S)

0 30 -30

100 100 0

200 170 30

300 240 60

400 310 90

500 380 120

I

I0

Y

G

G0

Y

50


4. NET İHRACAT (X – M) Dışa açık bir ekonomide net ihracat; Net İhracat (X-M) şeklinde ifade edilir.

Keynesyen modele göre ihracat otonom kabul edilir ve X=X0 şeklinde ifade edilir. İhracatın otonom kabul edilmesinin sebebi; bir ülkedeki gelir artışlarının söz konusu ülkenin ihracatını her hangi bir şekilde değiştiremeyecek olmasından kaynaklanır.

Keynesyen Modelde ithalat ise gelire bağlıdır. İthalat fonksiyonu aşağıdaki gibidir.

M = Mo + mY

Marjinal ithalat eğilimi; gelirin ne kadarlık bir kısmının ithalata ayrılacağını gösterir. Gelir arttığı zaman bu artışın yüzde kaçlık bir kısmının ithalata yönleneceğini açıklar. Gelir arttıkça ithalat artar. Dış Ticarette Söz Konusu Alternatif Durumlar X – M = 0 → dış ticaret dengesi X > M → dış ticaret fazlası X < M → dış ticaret açığı PLANLANAN TOPLAM HARCAMA EĞRİSİ(AE) Planlanan toplam harcamalar ile ilgili yapılan ayrımı bir kez daha ele alırsak AE=C+I+G+(X-M) formülünde yer alan unsurlar birleştirildiğinde AE eğrisi pozitif eğimli ve başlangıç noktası otonom harcamalar olan bir eğridir. Planlanan harcama fonksiyonunda yer alan faktörler fonksiyonel olarak yazıldığında ve gerekli düzenlemeler yapıldığında; Y=A0+(c(1-t)-m)Y formülü elde edilir. Söz konusu formülde "c,t,ve m" sembolleri sırası ile marjinal tüketim eğilimi, marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğilimidir. Marjinal tüketim eğiliminin artması, marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğiliminin azalması AE eğrisinin eğiminin artmasına neden olurken, marjinal tüketim eğiliminin azalması, marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğiliminin artması AE eğrisinin eğiminin azalmasına neden olur.

Öte yandan A0 ile gösterilen otonom değerler; A0=C0+cTR0+I0+G0+X0-cT0-M0 olarak yazılır. Fonksiyonda yer alan semboller; C0=otonom tüketim cTR0= otonom transfer harcamaları I0=otonom yatırım G0=otonom kamu harcamaları X0= otonom ihracat cT0=otonom vergiler M0= otonom ithalat Otonom harcamalar gelirden bağımsız yapılan harcamalardır ve söz konusu harcamalardaki değişimler AE eğrisinin yukarı ya da aşağı hareketine neden olur. Buna göre AE eğrisinin yukarı kayması ekonomideki harcamaların artması anlamına gelir ki bu durumun nedeni A0 denkleminde pozitif işaretli unsurların artması ve negatif işaretli unsurların azalmasına bağlıdır. Buna göre C0,cTR0,G0,I0 ve X0 değerlerinin artması ile cT0 ve M0 değerlerinin azalması AE eğrisinin yukarı kaymasına neden olur. ÖNEMLİ ÖZDEŞLİKLER Devletin Olmadığı Bir Ekonomide; Y=C+S ve Y= C+I yani I=S Devletin Olduğu Bir Ekonomide; Y= C+I+G Devletin Olduğu Dışa Açık Bir Ekonomide; Y= C+I+G+( X-M) Harcanabilir Gelir; T: Vergi, Tr = Transfer Ödemelerini gösterirken; Harcanabilir gelir; Yd= C+S ve Yd= Y+Tr-T ile ifade edilir. Sektörel Denge Analizi Şu ana kadar incelediğimiz milli gelir(Y) ve harcanabilir gelir (Yd) değerlerini birlikte ele alırsak; Y=C+I+G+(X-M) Yd= Y+Tr-Y Yd= C+S

Bu formülleri birlikte ele alırsak; Y= Yd-Tr+Y olur ve Yd-Tr+Y= C+I+G+(X-M) elde edilir. Yd-C= I+G+Tr-T+(X-M) S-I= ( G+Tr-T) +( X-M) elde sonucuna ulaşılır.

S – I =( G+Tr – T ) + ( X-M)

Özel sektör Bütçe Dış Ticaret Dengesi Dengesi Dengesi

AE

Y 0

A0

AE=C+I+G+(X-M)

X → ihracat

İthalat Otonom ithalat (gelirden bağımsız)

Marjinal ithalat eğilimi

Gelir

M → ithalat

51

Keynesyen Modelde Denge ve Çarpan Analizi

XI. KEYNESYEN MODELDE DENGE VE ÇARPAN ANALİZİ

Basit Keynesyen modelde makro ekonomik denge 3 farklı şekilde ifade edilir. 1. Toplam Planlanan Harcamalar- Gelir Yaklaşımı Toplam planlanan harcamalar; AE= C+I+G+(X-M) şeklinde ifade edilir ve aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi otonom harcamalardan başlayan ve pozitif eğimli bir doğru şeklindedir. Ekonomide orijini iki eşit parçaya bölen ve referans eğrisi olarak adlandırılan eğri ise ekonominin gelir seviyesini(Y) gösterir. Yukarıdaki şekilde görülen AE(toplam harcama) ve Y(gelir) eğrilerine dikkat edilirse ekonomideki denge söz konusu iki eğrinin kesiştiği E noktasında gerçekleşmektedir. E noktasında ekonomideki gelir, harcamalara eşittir. E noktasında oluşan gelir seviyesi (Y0) denge gelir düzeyini ve oluşan harcama düzeyi(AE0) denge harcama miktarını gösterir. Söz konusu denge formülle gösterilecek olursa; Y=AE veya Y= C+I+G+(X-M) şeklinde ifade edilir. Bu formül düzenlenerek yazıldığında; Y=A0+(c(1-t)-m)Y olarak ifade edilir ve A0 ile ifade edilen otonom harcamalardaki değişiklikler AE eğrisinin paralel olarak kaymasına, marjinal ifadeler olan c,t ve m ifadeleri eğrinin eğimini belirler. Planlanan harcama- hasıla yaklaşımına göre ekonomide enflasyonist ve deflasyonist açık söz konusu olabilir.

A) Deflasyonist Açık: Gelir düzeyinin planlanan harcamalardan büyük olması durumudur. Bu durumda stoklar birikir, ekonomi durgunluk içindedir.

Şekilde görüldüğü gibi ekonomideki gelir düzeyi(Y), harcamaları (AE) üzerinde gerçekleştiğinde tam istihdam gelir düzeyi, denge gelir düzeyinin üzerinde gerçekleşmektedir. Böyle bir durumda üreticilerin ürettikleri mallar, harcamalardan daha fazladır ve bundan dolayı elinde kalan malları satmak isteyen üreticiler fiyatları düşürmek zorunda kalırlar. Diğer bir ifade ile ekonomide deflasyonist süreç meydana gelir.

Deflasyonist açık durumunda firmalar ellerindeki malları satamadıklarından dolayı firma stoklarında artışlar meydana gelir.

Deflasyonist açığın varlığı halinde ekonominin dengelenmesi için genişletici politikalar uygulanmalıdır.

B) Enflasyonist Açık Planlanan harcamaların, gelir düzeyinden fazla olması durumudur. Bu durumda ekonomi enflasyonist bir ortama girmiştir. L Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi ekonomideki harcamalar (AE) , gelir düzeyinin(Y) üzerinde gerçekleştiğinde tam istihdam gelir düzeyi, denge gelir düzeyinin altında gerçekleşmektedir. Böyle bir durumda tüketicilerin yaptığı harcamalar gelir düzeyinden( üretim düzeyinden) daha fazladır ve bundan dolayı istedikleri malları piyasada bulamayan tüketiciler fiyatları artırmak zorunda kalırlar. Diğer bir ifade ile ekonomide enflasyonist süreç meydana gelir.

Enflasyonist açık durumunda firmalar piyasadaki harcama miktarını karşılayacak kadar üretim yapamazlar ve bundan dolayı firma stoklarında azalışlar meydana gelir.

Enflasyonist açığın varlığı halinde ekonominin dengelenmesi için daraltıcı politikalar uygulanmalıdır.

Makroekonomik Politikalar

AE

Y 0

E

450

A0

AE=C+I+G+(X-M)

Y

. AE0

Y0

450

Deflasyonist Açık

Y( gelir )

Y0 YT Y (Milli Gelir)

Toplam Harcamalar (AE)

(Tam İstihdam

Geliri)

(Denge Geliri)

Enflasyonist açık

K

450 YT YO

Y

AE

Y ( gelir)

AE = C + I + G+(X-M)

(Denge Geliri) (Tam İstihdam Geliri)

E

Para Politikası Maliye Politikası

E

52


Maliye Politikası: Maliye politikasının iki aracı vardır. Kamu harcamaları (G) ve vergiler (T), Keynese göre ekonomiyi durgunluktan çıkarmak ve tam istihdam seviyesine çekebilmek için genişletici maliye politikası uygulanmalıdır. Genişletici Maliye Politikası: Kamu harcamaları arttırılır veya vergiler azaltılır. G↑ ya da T↓ Daraltıcı Maliye Politikası: Ekonomide enflasyonist bir ortam varken, ekonomiyi bu durumdan çıkarmak için kullanılır. Kamu harcamaları azaltılır veya vergiler arttırılır. G↓ ya da T↑ Para Politikası: Merkez Bankası ekonomik para arzını istediği gibi değiştirerek faiz oranını, yatırım seviyesini ve dolayısıyla milli geliri etkileyebilir. Genişletici para politikası: Para arzı arttırılır. Daraltıcı para politikası: Para arzı azaltılır. 2. Sızıntılar – Enjeksiyonlar Yaklaşımı Toplam harcamalara negatif etki yapan yani ekonomiden çıkan değişkenler sızıntılar olarak adlandırılır. Toplam harcamalara pozitif etki yapan yani ekonomiye eklenen değişkenler enjeksiyonlar olarak adlandırılır Sızıntı - enjeksiyon yaklaşımına göre ekonomideki denge sızıntı toplamının enjeksiyon toplamına eşit olması durumunda gerçekleşir. Buna göre ekonomik denge;

T+S+M= I+G+X olarak ifade edilir. Yukarıdaki şekilde sızıntı ve enjeksiyon kalemleri ve ekonomik denge yer almaktadır. Ekonomik denge sızıntı=enjeksiyon eşitliğinin sağlandığı E noktasında gerçekleşmiştir.

E noktasının solunda kalan noktalarda enjeksiyonlar sızıntılardan daha büyüktür. Bundan dolayı ekonomide gelir düzeyi artmaktadır.

E noktasının sağında kalan bölgelerde ise sızıntılar

enjeksiyonlardan daha büyüktür ve ekonomideki gelir düzeyi azalmaktadır.

3) Sektörel Denge Analizi

Milli gelir(Y) ve harcanabilir gelir (𝑌𝑌𝑑𝑑) değerlerini birlikte ele aldığımızda;

Y=C+I+G+(X-M)

𝑌𝑌𝑑𝑑 = 𝑌𝑌 + 𝑇𝑇𝑇𝑇 − 𝑇𝑇

𝑌𝑌𝑑𝑑 = 𝐶𝐶 + 𝑆𝑆

𝑌𝑌𝑑𝑑 = 𝐶𝐶 + 𝐼𝐼 + 𝐺𝐺 + (𝑋𝑋 −𝑀𝑀) + 𝑇𝑇𝑇𝑇 − 𝑇𝑇 ⇒

𝐶𝐶 + 𝑆𝑆 = 𝐶𝐶 + 𝐼𝐼 + 𝐺𝐺 + (𝑋𝑋 −𝑀𝑀) + 𝑇𝑇𝑇𝑇 − 𝑇𝑇 ⇒

𝑆𝑆 − 𝐼𝐼 = (𝐺𝐺 + 𝑇𝑇𝑇𝑇 − 𝑇𝑇) + (𝑋𝑋 −𝑀𝑀) elde edilir. Elde ettiğimiz son eşitlik sektörel denge analizini gösterir ve buna göre özel sektör dengesi kamu dengesi ile dış ticaret dengesi arasındaki ilişkiyi gösterir.

S – I =( G+TR – T ) + ( X-M)

Özel sektör Bütçe Dış Ticaret Dengesi Dengesi Dengesi

ÇARPAN(ÇOĞALTAN) ANALİZİ

Otonom harcamalarda meydana gelen değişimlerin ekonomideki gelir düzeyini ne kadar değiştireceğini gösteren katsayıya çarpan(çoğaltan) adı verilir.

Ekonomide gelir düzeyindeki değişme; 𝜟𝜟𝜟𝜟 = 𝒌𝒌𝒆𝒆 𝜟𝜟𝑨𝑨𝟎𝟎 temel formülü ile hesaplanır. Formülde yer alan sembolleri incelediğimizde 𝑘𝑘𝑒𝑒 terimi çarpan katsayısını, A0 terimi otonom harcamaları ve 𝛥𝛥𝑌𝑌 terimi ise gelirdeki değişimi ifade eder.

Çarpan Katsayısının Türetilmesi ve Çarpan Çeşitleri

Planlanan harcama yaklaşımda elde edilen denge şartı;Y=A0+(c(1-t)-m)Y formülü ile gösterilmekteydi. Bu formül düzenlendiğinde;

𝑌𝑌 = 11−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

.𝐴𝐴0 formülü ile gösterilir ve formülde yer

alan 1

1−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚 terimi çarpan katsayısıdır.

Sızıntılar

1. Tasarruflar (S) 2. Vergiler (T) 3. İthalat (M)

Enjeksiyonlar

1. Yatırımlar (I) 2. Kamu Harcamaları (G) 3. İhracat (X)

Y

A

E B

YO

Gelir artar

Gelir azalır

S+T+M

S,I,GT,M,X

G+I+X

(Sızıntılar)

(Enjeksiyonlar)

53


𝑘𝑘𝑒𝑒 = 11−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

çarpan formülüne göre marjinal tüketim eğiliminin artması, marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğiliminin azalması çarpan katsayısının artmasına neden olurken, marjinal tüketim eğiliminin azalması, marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğiliminin artması çarpan katsayısının azalmasının azalmasına neden olur.

Formülde yer alan otonom harcamalar açılım şeklinde yazıldığında;

𝐴𝐴0 = 𝐶𝐶0 + 𝑐𝑐𝑇𝑇0 + 𝐼𝐼0 + 𝐺𝐺0 + 𝑋𝑋0 − 𝑐𝑐𝑇𝑇0 − 𝑀𝑀0

olarak ifade edilir ve bu açılım çarpan değerlerinin temel mantığını oluşturur. Buna göre A0 eşitliğinde yer alan sembollerin önündeki katsayılar ile çarpan formülü çarpıldığında gerekli çarpan büyüklükleri elde edilir.

Çarpan Türleri:

- Kamu harcama çarpanı: 11−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

- Yatırım Çarpanı: 11−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

- Transfer Çarpanı: 𝑐𝑐1−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

- Vergi Çarpanı: −𝑐𝑐

1−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

- İhracat Çarpanı: 1

1−𝑐𝑐(1−𝑡𝑡)+𝑚𝑚

- Kamu Denk Bütçe Çarpanı: Marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğilimi yokken (t ve m sıfırken) kamu harcamaları ve vergiler aynı miktarda değiştiğinde çarpan değeri 1'e eşit olacaktır. Buna göre sorularda denk bütçe çarpanı sorulduğuna çarpan değeri 1 olur ve ekonomide gelir değişimi kamu harcamalarındaki değişime eşit olur. - Transfer Denk Bütçe Çarpanı: Marjinal vergi oranı ve marjinal ithalat eğilimi yokken (t ve m sıfırken), transfer harcamaları ve vergiler aynı miktarda değiştiğinde çarpan değeri 0'a eşit olacaktır. Buna göre transfer harcamaları ve vergiler aynı oranda arttığında ekonomide gelir değişimi 0'a eşit olacaktır.

54

IS-LM MODELİ

XII. MAL VE PARA PİYASASI DENGESİ: IS-LM MODELİ 1. IS-LM MODELİ A) IS EĞRİSİ : Mal piyasasındaki dengeyi ifade eden IS eğrisi; mal piyasasında denge düzeyindeki faiz ve gelir bileşimlerinin gösterildiği eğrisidir. a) IS Eğrisinin Şekli Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi IS eğrisi negatif eğimlidir ve IS eğrisi üzerindeki tüm noktalarda yatırım(I) ile tasarruf(S) eşitliği söz konusudur. b) IS Denklemi ve Eğimi IS eğrisinde yer alan yatırım ve tasarruf fonksiyonları ayrı ayrı ele alındığında I=I0-bi ve S=S0+sY dir. Söz konusu denklemlerin eşitlenmesi ile IS denklemi elde edilir ve bu işlen sonucunda gerekli düzenlemeler yapılırsa;

𝐼𝐼 = 𝑆𝑆 ⇒ 𝑖𝑖 =𝐴𝐴0𝑏𝑏−

1𝑘𝑘𝑒𝑒. 𝑏𝑏

.𝑌𝑌 elde edilir.

Formülde yer alan 1

𝑘𝑘𝑒𝑒.𝑏𝑏 ifadesi IS eğrisinin eğimini verir. Buna

göre Çarpan katsayısı (𝑘𝑘𝑒𝑒) ve yatırımın faize duyarlılığı(b) arttıkça IS eğrisinin eğimi azalırken, çarpan katsayısı ve yatırımın faize duyarlılığının azalması IS eğrisinin eğiminin artmasına neden olacaktır. c) IS Eğrisindeki Kaymalar IS eğrisinin sağa ya da sola kayması ekonomide uygulanan maliye politikasına ve buna bağlı olarak ekonomide yapılan harcamaların değişmesine bağlıdır. Buna göre;

Genişletici maliye politikaları (vergilerin azaltılması, kamu harcamalarının arttırılması, transfer ödemelerinin arttırılması) harcamaların artmasına ve IS eğrisinin sağa kaymasına neden olur.

Daraltıcı maliye politikaları( vergilerin arttırılması, kamu harcamalarının azaltılması, transfer ödemelerinin azaltılması), harcamaların azalmasına ve IS eğrisinin sola kaymasına neden olur.

c) IS Eğrisinin Grafiksel Yorumu: Çizilen IS eğrisi yorumlanırken; yatırımın faize duyarlılığı (esnekliği) dikkate alınarak yorum yapılır. YE Yukarıdaki IS eğrisine dikkat edilirse; IS eğrisi yatay eksene dik çizilmiştir. Söz konusu IS eğrisi; Yatırımların faize duyarlılığı sıfırken çizilen IS eğrisidir.

Yukarıdaki IS eğrisine dikkat edilirse IS eğrisi yatay eksene paralel çizilmiştir. Söz konusu IS eğrisi; Yatırımların faize duyarlılığı sonsuzken çizilen IS eğrisidir.

Yukarıdaki şekillere dikkat edilirse; yatırımların faize duyarlılığı (esnekliği) arttıkça çizilen IS eğrisi yatıklaşırken, yatırımların faize duyarlılığı azaldıkça IS eğrisi dikleşir.

B) LM EĞRİSİ: : Üzerindeki tüm noktalarda para arzı(M) para talebi(L) eşitliğinin sağlandığı, diğer bir ifade ile üzerindeki tüm noktalarda para piyasası dengesinin sağlandığı eğri LM eğri eğrisidir.

Para Talebi(L):Ekonomik birimlerin ellerinde tutmak istedikleri para miktarına para talebi denir ve Keynes tarafından elde edilen likidite tercih kuramına göre ekonomik birimler üç farklı nedenle para talebinde bulunur.Para talebi nedenleri işlem,ihtiyat ve spekülatif para talepleridir. - İşlem Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin günlük ihtiyaçları için talep ettikleri para miktarıdır ve işlem amaçlı para talebi gelir ile doğru yönlü ilişki içindedir. Buna göre ekonomik birimlerin gelirleri arttıkça işlem amaçlı para talepleri de artar. - İhtiyat Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin kendilerini güvende hissetmek ve belirsizliklere karşı tedbir amacıyla talep ettikleri para miktarıdır. İhtiyat amaçlı para talebi gelirin fonksiyonudur ve gelir ile ihtiyat amaçlı para talebi arasında pozitif ilişki vardır. Buna göre gelir arttıkça ihtiyat amaçlı para talebi de artacaktır. - Spekülatif Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin kârlı fırsatlardan yararlanmak için ellerinde tuttuğu para miktarıdır.

IS

İ

Y

IS i

Y

IS

i

Y

55

IS-LM MODELİ

Spekülatif para talebi faizin fonksiyonudur ve faiz oranları arttıkça spekülatif para talebi azalır. Para talebi nedenleri ve para talebini etkileyen unsurları birlikte ele alırsak para talebi denklemi; 𝑳𝑳 = 𝒌𝒌𝒌𝒌 − 𝒉𝒉𝒉𝒉 denklemi ile ifade edilir. Formülde yer alan terimleri incelersek; k: para talebinin gelir esnekliği, Y: gelir, h; para talebinin faiz esnekliği ve i: faiz oranlarıdır.

Para Arzı: LM modelinde para arzı Merkez Bankası tarafından belirlenen ve reel para arzı ile ifade edilen dışsal bir büyüklüktür. Buna para arzı; 𝑴𝑴 = 𝑴𝑴

𝑷𝑷 ile ifade edilir.

a) LM Eğrisinin Şekli

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi LM eğrisi pozitif eğimlidir ve LM eğrisi üzerindeki tüm noktalarda para talebi(L) ile para arzı (M) eşitliği söz konusudur.

b) LM denklemi ve Eğim: LM eğrisinde yer alan para talebi ve para arzı denklemlerini eşitler ve faiz oranını yalnız bırakırsak;

𝐿𝐿 = 𝑀𝑀 ⇒ 𝑖𝑖 =𝑘𝑘ℎ 𝑌𝑌 −

1𝑖𝑖 .𝑀𝑀𝑃𝑃 elde edilir.

Formülde yer alan (𝑘𝑘

ℎ) ifadesi LM eğrisinin eğimidir. Buna

göre para talebinin gelir esnekliği(k) arttıkça ve para talebinin faiz esnekliği(h) azaldıkça LM eğrisinin eğimi artar ve dikleşir, para talebinin gelir esnekliği azaldıkça ve para talebinin faiz esnekliği arttıkça LM yatıklaşır. c) LM Eğrisindeki Kaymalar LM eğrisinin sağa ya da sola kayması ekonomide uygulanan para politikasına bağlıdır. Buna göre;

Uygulanan genişletici para politikası( para arzının arttırılması) ve para talebinin azalması LM eğrisinin sağa kaymasına neden olur.

Uygulanan daraltıcı para politikası (para arzının

azaltılması) ve para talebinin artması LM eğrisinin sola kaymasına neden olur.

c) LM Eğrisinin Grafiksel Yorumu: Çizilen LM eğrisi yorumlanırken; para talebinin faize duyarlılığı( esnekliği) dikkate alınarak yorum yapılır.

YE Yukarıdaki LM eğrisine dikkat edilirse; LM eğrisi yatay eksene dik çizilmiştir. Söz konusu LM eğrisi;

Para talebinin faize duyarlılığı sıfırken çizilen LM eğrisidir.

Keynesyen iktisatçılara göre LM eğrisi yatay

eksene paraleldir. Yandaki LM eğrisine dikkat edilirse LM eğrisi yatay eksene paralel çizilmiştir. Söz konusu LM eğrisi;

Para talebinin faize duyarlılığı sonsuzken çizilen LM eğrisidir.

Bunun dışında LM eğrisinin yatay eksene paralel çizilmesi; Likidite Tuzağı ya da Merkez Bankasının faiz hedeflemesine gitmesi olarak

yorumlanır. Keynesyen iktisatçılara göre LM eğrisi yatay eksene

paraleldir. C) IS-LM MODELİNDE DENGE Yukarıdaki şekilde görülen IS ve LM eğrilerine göre ekonomide denge IS eğrisi ile LM eğrisinin kesişim noktası olan E noktasında gerçekleşir.

LM i

Y

LM i

Y

LM

i

Y

LM i

Y

IS

İ0

Y0 0

E

56

IS-LM MODELİ

D) Maliye Politikasının Etkinliği ve Dışlama Etkisi Uygulanan politikaların etkinliği; politika sonucunda gelir düzeyinin değişip değişmemesine bağlıdır. Buna göre politika sonucunda gelir düzeyi (Y) değişiyorsa politika etkin bir politikadır. Uygulanan politikanın etkinlik derecesi ise faiz oranlarının değişip değişmemesine bağlıdır. Uygulanan politika ile birlikte gelir değişirken faiz değişmiyorsa politika tam etkin, politika sonucunda gelir değişirken faiz de değişiyorsa politika kısmi etkin olarak yorumlanır. Dışlama Etkisi(Crowding Out): Kamu harcamalarının artması sonucunda faiz oranlarının artması ve artan faiz oranlarına bağlı olarak özel sektör yatırımlarının azalmasıdır. Yukarıdaki şekle göre pozitif LM eğrisinin varlığı halinde uygulanacak genişletici maliye politikası, faiz oranlarının ve gelir düzeyinin artmasına neden olur. Politika sonucunda gelir değiştiği için politika etkin bir politikadır, ancak faiz oranı da değiştiği için politika kısmi etkin bir politikadır. Bununla birlikte genişletici maliye politikası sonucunda faiz oranlarının artması özel sektör yatırımlarının azalmasına neden olacaktır. Yani dışlama etkisi söz konusudur. Yukarıdaki şekilde LM eğrisi yatay eksene paraleldir, yani para talebinin faize duyarlılığı sonsuzdur.

Uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda gelir artarken faiz değişmemiştir. Buna göre uygulanan politika tam etkindir. LM eğrisinin yatay eksene dik olması durumunda, yani para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması durumunda genişletici para politikası uygulanırsa, gelir değişmez ancak faiz oranları artar. Buna göre uygulanan politika etkisizdir ve tam dışlama vardır. Tam dışlamanın varlığı Klasik iktisatçılar tarafından savunulur. SONUÇ: Uygulanan maliye politikasının etkinliğini belirleyen temel faktör LM eğrisinin konumudur. Buna göre para talebinin faize duyarlılığı (esnekliği) arttıkça uygulanan maliye politikasının etkinliği artar

E) PARA POLİTİKASININ ETKİNLİĞİ Negatif eğimli IS ve pozitif eğimli LM eğrilerinin yer aldığı yandaki şekle göre uygulanan genişletici para politikası sonucunda LM eğrisi sağa kaymış ve bunun sonucunda ekonomide gelir artarken, faiz oranları düşmüştür. Buna göre uygulanan politika gelir ile birlikte faiz oranları da değiştiği için kısmi etkin bir politikadır.

LM i

Y

IS0

İ0

Y0 0

E0

IS1

Y1

İ1 E1

Kısmi Etkin Maliye Politikası

LM

i

Y IS0

İ0

Y0 0

E0

IS1

Y1

E1

Tam Etkin Maliye Politikası

LM i

Y

IS0

İ0

Y0 0

E0

IS1

İ1 E1

Etkisiz Maliye Politikası ( TAM DIŞLAMA)

LM i

Y

IS

İ0

Y0 0

E0

LM1

Y1

İ1 E1

Kısmi Etkin Para Politikası

57

IS-LM MODELİ

Yukarıdaki şekle göre IS eğrisi yatay eksene paraleldir, yani yatırımların faize duyarlılığı(esnekliği) sonsuzdur. Uygulanan genişletici para politikası sonucunda faizler sabit kalırken gelir düzeyi artmıştır. Buna göre uygulanan politika tam etkin bir politikadır. Yukarıdaki şekle göre IS eğrisi dik çizilmiştir, yani yatırımların faize duyarlılığı(esnekliği) sıfırdır. Uygulanan genişletici para politikası sonucunda faizler değişmiş ancak gelir düzeyi değişmemiştir. Buna göre uygulanan genişletici para politikası etkisizdir. SONUÇ: Uygulanan para politikasının etkinliği IS eğrisinin konumuna bağlıdır. Yatırımların faize duyarlılığı arttıkça para politikasının etkinliği artar.

LM0

i

Y

IS İ0

Y0 0

E0

Y1

E1

LM1

Tam Etkin Para Politikası

LM i

Y

IS

İ0

Y0 0

E

LM1

İ1 E1

Etkisiz Para Politikası

58

IS-LM-BP Modeli ve Faiz-Kur İlişkisi

XIII. IS-LM-BP Modeli ve Faiz-Kur İlişkisi

1) Döviz Kuru ve Kurdaki Değişmeler:

Döviz kuru bir birim yabancı para karşısında yerli paranın değerini gösteren büyüklüktür.

A) Kurdaki Değişmeler

- Döviz Kurundaki Artış: Döviz kurundaki artış yerli paranın değer kaybı anlamına gelir. Örneğin 1€=2TL ilen 1€=4TL olduğunda kur artmıştır ve TL değer kaybetmiştir. Söz konusu artış sonucunda yerli ülkede ihracat artarken ithalat azalır ve ülkenin dış rekabet gücü artar.

- Döviz Kurundaki Azalış: Döviz kurundaki azalış yerli paranın değerinin azalması anlamına gelir. Örneğin 1€=2TL iken 1€=1TL olduğunda kur azalmıştır ve TL'nin değeri artmıştır. Söz konusu kur azalışı sonucunda yerli ülkede ihracat azalırken ithalat artar ve ülkenin dış rekabet gücü azalır.

B) Kur Çeşitleri:

- Sabit Döviz Kuru: Döviz kurunun Merkez Bankası tarafından belirlendiği ve Merkez Bankasının piyasadaki tüm talebi karşıladığı sistemdir. Buna göre piyasada döviz kuru değişmeden kalırken, piyasada TL veya yabancı para talebini Merkez Bankası karşılamak zorundadır.

- Esnek(Dalgalı) Döviz Kuru: Döviz kurunun piyasadaki arz ve talep koşullarına göre belirlendiği sistemdir.

C) Faiz, Sermaye Hareketleri ve Kur Arasındaki İlişki:

- Faiz Oranlarının Artışı ve Sonuçları: Yerli piyasada faiz oranlarının dış dünyadaki faiz oranlarına göre artması ülkeye sermaye(sıcak para) girişine neden olur. Söz konusu sermaye girişi yerli para cinsinden gerçekleşir ve buna bağlı olarak TL'ye olan talep artar. TL talebinin artması esnek döviz kurunda TL'nin değerinin artmasına ve kurun azalmasına neden olur. Kısaca özetlemek gerekirse faizler artarsa sermaye girişi olur ve buna bağlı olarak yerli para değer kazanır yani kur azalır.

- Faiz Oranlarının Azalması ve Sonuçları: İç piyasadaki faizlerin dış dünyadaki faiz oranlarının altına inmesi yerli piyasada sermaye çıkışına ve buna bağlı olarak döviz talebinin artmasına neden olur. Döviz talebindeki artış ise dövizin değerinin artmasına ve TL talep ve TL değerinin azalmasına yani kur artışına neden olur. Kısaca ifade edersek; faizlerin azalması sermaye çıkışına ve kur artışına neden olur.

2 ) Ödemeler Bilançosu Eğrisi( BP Eğrisi)

Üzerindeki tüm noktalarda ödemeler bilançosu dengesinin sağlandığı eğri BP eğrisidir.

a) BP Eğrisinin Alternatif Şekilleri

BP eğrisi sermaye hareketliliğinin serbestliğini göre üç farklı şekilde çizilir. Buna göre sermaye hareketliliğinin tam olduğu bir ekonomide BP eğrisi yatay eksene paralel bir doğru şeklinde çizilirken, sermaye hareketliliğinin yasak olduğu bir ekonomide BP eğrisi yatay eksene dik bir doğru şeklinde olacaktır. Sermaye hareketliliğinin kısmi olduğu bir ekonomide ise BP eğrisi pozitif eğimli bir doğru şeklinde çizilir.

b) BP eğrisinin Eğimi: BP eğrisinin eğimi sermaye hareketliliğinin serbestliğine ve marjinal ithalat eğilimine bağlıdır. Buna göre sermaye hareketliliği azaldıkça ve marjinal ithalat eğilimi arttıkça BP eğrisi dikleşirken, sermaye hareketliliği arttıkça ve marjinal ithalat eğilimini azaldıkça BP eğrisi yatıklaşır.

3) Mundell-Fleming Modeli: Dışa açık bir ekonomide uygulanan politikaların etkinliği ve faiz-sermaye ilişkisini açıklayan model olan Mundell-Fleming modeli tam sermaye hareketliliğinde dört farklı şekilde incelenebilir. a) Tam Sermaye Hareketliliğinde Sabit Kurda Genişletici Para Politikası

• Genişletici para politikası sonucunda LM eğrisi sağa kayar ve LM1 konumuna gelir.

• Yeni denge noktası E1 olur ve bu noktada ödemeler dengesi açığı oluşur.

• E1 noktasında faiz oranlarının i1 düzeyine düşmesi sermaye çıkışına ve buna bağlı olarak yabancı para talebinin artmasına neden olur.

• Artan yabancı para talebi sabit kurda merkez bankasınca karşılanır. Merkez bankası piyasaya yabancı para sürerken karşılığında yerli parayı piyasadan toplar.

• Merkez bankasının piyasadan yerli parayı toplaması para arzının azalması anlamına gelir. Azalan para arzı LM eğrisinin sola kaymasına ve ekonomide dengenin tekrar E noktasına kaymasına neden olur.

• Buna göre tam sermaye hareketliliğinde sabit kurda bağımsız para politikası uygulanamaz ve

Y

IS

i

LM

LM1

E0

E1

Y0

i0 BP

İ1

Y1

59


bu duruma üçlü açmaz( bağdaşmayan üçlü) adı verilir.

b) Tam Sermaye Hareketliliğinde Sabit Kurda Genişletici Maliye Politikası

• Genişletici maliye politikası sonucunda IS eğrisi sağa

kayar ve IS1 konumuna gelir. • Yeni denge noktası E1 olur ve bu noktada ödemeler

dengesi fazlası oluşur. • E1 noktasında faiz oranlarının i1 düzeyine yükselmesi

sermaye girişine ve buna bağlı olarak yerli para talebinin artmasına neden olur.

• Artan para talebi sabit kurda merkez bankasınca karşılanır. Merkez bankası piyasaya yerli para sürerken karşılığında yabancı parayı piyasadan toplar.

• Merkez bankasının piyasaya yerli para sürmesi para arzının artması anlamına gelir. Artan para arzı LM eğrisinin sağa kaymasına ve ekonomide dengenin E2 noktasına kaymasına neden olur.

• Tam sermaye hareketliliğinde sabit kurda genişletici maliye politikası tam etkin bir politikadır.

c) Tam Sermaye Hareketliliğinde Esnek Kurda Genişletici Para Politikası

• Genişletici para politikası sonucunda LM eğrisi sağa

kayar ve LM1 konumuna gelir.

• Yeni denge noktası E1 olur ve bu noktada ödemeler dengesi açığı oluşur.

• E1 noktasında faiz oranlarının i1 düzeyine düşmesi sermaye çıkışına ve buna bağlı olarak yabancı para talebinin artmasına ve yerli para talebini azalmasına neden olur.

• Azalan yerli para talebi yerli paranın değerinin düşmesine ve döviz kurunun artmasına neden olur.

• Artan döviz kuru ihracatın artması ve ithalatın azalmasına neden olarak ekonomideki harcamaların artmasına neden olur.

• Harcamaların artması IS eğrisinin sağa kaymasına ve yeni denge noktasının E2 olmasına neden olur.

• Buna göre tam sermaye hareketliliğinde esnek döviz kurunda genişletici para politikası tam etkin bir politikadır.

d) Tam Sermaye Hareketliliğinde Esnek Kurda Genişletici Maliye Politikası

• Genişletici maliye politikası sonucunda IS eğrisi sağa

kayar ve IS1 konumuna gelir. • Yeni denge noktası E1 olur ve bu noktada ödemeler

dengesi fazlası oluşur. • E1 noktasında faiz oranlarının i1 düzeyine yükselmesi

sermaye girişine ve buna bağlı olarak yerli para talebini artmasına neden olur.

• Artan yerli para talebi yerli paranın değerinin artmasına ve döviz kurunun düşmesine neden olur.

• Düşen döviz kuru ihracatın azalması ve ithalatın artmasına neden olarak ekonomideki harcamaların azalmasına neden olur.

• Harcamaların azalması IS eğrisinin sola kaymasına ve denge noktasının tekrar E noktasına kaymasına neden olur.

• Buna göre tam sermaye hareketliliğinde esnek döviz kurunda genişletici maliye politikası etkisiz bir politikadır.

4) Devalüasyon Ve Devalüasyonun Etkileri:

Y

IS0

i

LM

LM1

E0

E1

Y0

i0 BP

İ1

Y1

IS1

E2

Y2

Y

IS0

i

LM

LM1

E0

E1

Y0

i0 BP

İ1

Y1

IS1

Y2

E2

Y

IS0

i

LM

E0

E1

Y0

i0 BP

İ1

Y1

IS1

60


a) Devalüasyon: Sabit kurda yerli paranın yabancı paralar karşısında düşen değerinin otorite tarafından kabul edilmesine devalüasyon adı verilir.

b) Devalüasyon ve J Eğrisi: Devalüasyon uygulaması sonucunda devalüasyon yapılan ülkede ihraç ve ithal mal fiyatları hemen değişirken, ithalat ve ihracat miktarları bu değişime gecikmeli cevap verir. Buna bağlı olarak devalüasyonun ilk yapıldığı aşamada ülkedeki döviz gelirinin seyri önce bozulurken daha sonra devalüasyondan beklenen etki gerçekleşir. Buna göre devalüasyon yapıldığında ülkedeki döviz gelirinin seyri önce bozulurken daha sonra düzelir. Söz konusu değişimi gösteren eğriye J eğrisi adı verilir.

c) Marshall-Lerner Endeksi: Devalüasyonun ekonomiyi olumlu şekilde etkilemesi ihracat esnekliği ile ithalat esnekliği toplamının 1'den büyük olmasına bağlıdır. Bu duruma Marshall-Lerner endeksi denir ve bu endeks;

𝐸𝐸𝑋𝑋 + 𝐸𝐸𝑀𝑀 > 1 formülü ile gösterilir.

61

AD-AS MODELİ

XIV. TOPLAM TALEP(AD)-TOPLAM ARZ(AS) ANALİZİ

A) TOPLAM TALEP(AD) EĞRİSİ: Çeşitli fiyatlar düzeyinde üzerindeki her noktada mal ve para piyasalarının eşanlı dengede olduğu gelir seviyelerini gösteren eğridir. AD eğrisi IS – LM eğrilerinden elde edilir ve negatif eğimlidir.

a) AD Eğrisinin Şekli Yukarıdaki şekilde yer alan AD eğrisi negatif eğimli bir doğru şeklindedir. Çizilen AD eğrisinin eksenlerinde fiyatlar genel düzeyi(P) ve gelir(Y) yer alır. b) AD Eğrisinin Yer Değiştirmesi Çizilen toplam talep (AD) eğrisi uygulanan maliye ve para politikalarından dolayı yer değiştirir. Buna göre uygulanan genişletici para ve maliye politikaları AD eğrisinin sağa kaymasına yol açarken, uygulanan daraltıcı para ve maliye politikaları AD eğrisinin sola kaymasına neden olur. B) TOPLAM ARZ(AS) EĞRİSİ: Ekonomideki tüm firmaların, her fiyat düzeyinde satmak istedikleri gelir- çıktı düzeyini gösteren eğridir. a) AS eğrisinin Şekli Toplam arz eğrisinin şekli iktisadi okullara göre farklılık gösterir. Klasiklere Göre AS eğrisi Y Klasiklere göre AS eğrisi hem kısa dönemde hem de uzun dönemde dik çizilir. Bunun nedeni klasiklerin ekonomide tam istihdamın varlığını kabul etmesidir. Keynesyenlere Göre AS eğrisi Keynes'e göre AS eğrisi yatay eksene paralel çizilir. Bunun nedeni ekonomide her zaman eksik istihdamın olmasıdır.

Diğer Modellere Göre AS eğrisİ Yeni Klasik, Yeni Keynesyen ve Monetarist yaklaşıma göre AS eğrisi kısa dönemde pozitif eğimli, uzun dönemde ise dik çizilir. b) AS Eğrisinin Yer Değiştirmesi: AS eğrisinin sağa kayması; maliyetlerin azalması, hava şartlarının iyi gitmesi, verimlilik artışları ve teknolojinin gelişmesine bağlıdır. Maliyetlerin artması, havaların kötü gitmesi ve teknolojik gerileme ise AS eğrisinin sola kaymasına neden olur. C) AD-AS DENGESİ Yukarıdaki şekle göre ekonomide denge AS ile AD eğrilerinin kesişim noktasında oluşur. Denge varken oluşan denge fiyatı P0 ve denge geliri Y0'dır. D) AD-AS DENGESİNDE ENFLASYON a) Talep Enflasyonu Toplam harcamalarda (talepte) meydana gelen bir artış sonucunda toplam talep eğrisi AD sağa kayar ve ekonomik denge E0 noktasından E1 noktasına kayar. Dikkat edilirse bu durumda fiyatlar genel seviyesi artarken (enflasyon olurken) gelir seviyesi de artmıştır.

AD

P

Y Kısa Dönem AS eğrisi

A

P

Y

AS

P

Y

AS

P

Y

AS P

Y0

AD0

P0

P1

AD1

Y1

E0

E1

AS P

Y

AD

P

Y

62

AD-AS MODELİ

b) Arz Enflasyonu (Stagflasyon) AS1 Ekonomide maliyetlerin artmasına bağlı olarak AS eğrisinin sola kayması durumunda denge noktası E0 noktasından E1 noktasına kayar. Bu durumda bir yandan fiyatlar genel düzeyi yükselirken (enflasyon olurken) diğer taraftan gelir seviyesi azalır. (ekonomide durgunluk olur) Bu duruma stagflasyon denir. Stagflasyon: Durgunluk içindeki enflasyondur.

AS2 P

Y

AD

P0

Y0 Y1

P1

E0

E1

63

Formüller

A) MİKRO İKTİSATTA KULLANILAN FORMÜLLER

1) Tüketim Denge Şartı: 𝑴𝑴𝑴𝑴𝒙𝒙𝑴𝑴𝑴𝑴𝒚𝒚

= 𝑷𝑷𝒙𝒙𝑷𝑷𝒚𝒚

MUx= X malının marjinal faydası

MUy= Y malının marjinal faydası

Px= X malının fiyatı

Py= Y malının fiyatı

2) Tüketicinin Bütçe Kısıtı: 𝑴𝑴 = 𝑷𝑷𝒙𝒙.𝑿𝑿 + 𝑷𝑷𝒚𝒚.𝒀𝒀

M= Bütçe

X= X malı miktarı

Px= X malı fiyatı

3) Talep Fonksiyonu: 𝑸𝑸𝒅𝒅 = 𝒂𝒂 − 𝒃𝒃𝑷𝑷

Qd= Talep miktarı

a= Sabit tam sayı

b= talep doğrusunun eğiminin tersi (𝑏𝑏 = 1𝑒𝑒ğ𝑖𝑖𝑖𝑖

)

P= malın fiyatı

4) Talebin Fiyat Esnekliği:

%𝜟𝜟𝑸𝑸%𝜟𝜟𝑷𝑷

= 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝒅𝒅𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊𝑭𝑭𝑴𝑴𝒚𝒚𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊

=𝑸𝑸𝟐𝟐−𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟏𝟏

𝑷𝑷𝟐𝟐−𝑷𝑷𝟏𝟏𝑷𝑷𝟏𝟏

Q1= ilk miktar

Q2= değişimden sonraki miktar

P1= ilk fiyat

P2= değişimden sonraki fiyat

5) Yay Esnekliği :

𝑸𝑸𝟐𝟐−𝑸𝑸𝟏𝟏𝑸𝑸𝟐𝟐+𝑸𝑸𝟏𝟏𝑷𝑷𝟐𝟐−𝑷𝑷𝟏𝟏𝑷𝑷𝟐𝟐+𝑷𝑷𝟏𝟏

6) Talep Fonksiyonunda Esnekliğin Bulunması: Q=a-bP talep fonksiyonunda esneklik;

E= −𝒃𝒃 . 𝑷𝑷𝑸𝑸

𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓ü𝑙𝑙ü 𝑖𝑖𝑙𝑙𝑖𝑖 ℎ𝑖𝑖𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑙𝑙𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑓𝑓.

7) Çapraz Talep Esnekliği:

%𝜟𝜟𝑸𝑸𝑩𝑩%𝜟𝜟𝑷𝑷𝑨𝑨

=𝑩𝑩 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑒𝑒 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒𝑴𝑴𝒅𝒅𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊𝑨𝑨 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑒𝑒 𝑭𝑭𝑴𝑴𝒚𝒚𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒𝑴𝑴𝒅𝒅𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊

Not:

- Çapraz esneklik pozitif ise mallar ikame maldır.

- Çapraz esneklik negatif ise mallar tamamlayıcı mallardır.

- Çapraz esneklik 0 ise mallar ilgisiz mallardır.

8) Gelir Esnekliği : %𝜟𝜟𝑸𝑸%𝜟𝜟𝜟𝜟

= 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝒅𝒅𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊𝜟𝜟𝒛𝒛𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒅𝒅𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒀𝒀ü𝒛𝒛𝒅𝒅𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊

Not:

- Gelir esnekliği negatif ise mal düşük maldır.

- Gelir esnekliği pozitif ise mal normal maldır.

- Gelir esnekliği 1'den büyükse mal lüks maldır.

- Gelir esnekliği 0 ile 1 arasında ise mal zorunlu maldır.

9) Üretim Denge Şartı: 𝑴𝑴𝑷𝑷𝑳𝑳𝑴𝑴𝑷𝑷𝑲𝑲

= 𝒘𝒘𝑴𝑴

MPL= Emeğin Marjinal Ürünü

MPK= Sermayenin Marjinal Ürünü

w= ücret( emeğin fiyatı)

r= faiz ( sermayenin fiyatı)

10) Üreticinin Maliyet Kısıtı: 𝑴𝑴 = 𝑴𝑴𝑷𝑷𝑳𝑳.𝒘𝒘 + 𝑴𝑴𝑷𝑷𝑲𝑲. 𝑴𝑴

M= Maliyet Kısıtı

MPL= Emeğin marjinal ürünü

MPK= Sermayenin marjinal ürünü

w= Ücret

r= Sermaye

64

Formüller

11) Toplam Maliyet (TC) = Toplam Sabit Maliyet ( TFC)+ Toplam Değişken Maliyet (TVC)

12) Ortalama Sabit Maliyet( AFC):

𝑨𝑨𝑭𝑭𝑨𝑨 =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝒛𝒛𝒂𝒂𝒊𝒊 𝑺𝑺𝒂𝒂𝒃𝒃𝑴𝑴𝑴𝑴 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑴𝑴𝒚𝒚𝒛𝒛𝑴𝑴

Ü𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒊𝒊 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒=𝑻𝑻𝑭𝑭𝑨𝑨𝑸𝑸

13) Ortalama Değişken Maliyet (AVC) :

𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨 =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝒛𝒛𝒂𝒂𝒊𝒊 𝑫𝑫𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑴𝑴𝒚𝒚𝒛𝒛𝑴𝑴

Ü𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒊𝒊 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒=𝑻𝑻𝑨𝑨𝑨𝑨𝑸𝑸

14) Ortalama Toplam Maliyet (AC):

𝑨𝑨𝑨𝑨 = 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝒛𝒛𝒂𝒂𝒊𝒊 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑴𝑴𝒚𝒚𝒛𝒛𝑴𝑴Ü𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒊𝒊 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴

= 𝑻𝑻𝑨𝑨𝑸𝑸

𝒗𝒗𝒛𝒛𝒚𝒚𝒂𝒂 𝑨𝑨𝑨𝑨 = 𝑨𝑨𝑭𝑭𝑨𝑨+ 𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨𝑨

15) Marjinal Maliyet (MC):

𝑴𝑴𝑨𝑨 =𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝒛𝒛𝒂𝒂𝒊𝒊 𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝑴𝑴𝒚𝒚𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒅𝒅𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊Ü𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒊𝒊 𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒𝑴𝑴𝒅𝒅𝒂𝒂𝑴𝑴𝑴𝑴 𝒅𝒅𝒛𝒛ğ𝑴𝑴ş𝑴𝑴𝒊𝒊

=𝜟𝜟𝑻𝑻𝑨𝑨𝜟𝜟𝑸𝑸

16) Mal Piyasalarındaki Eşitlikler:

a) Toplam Kâr: TP=TR-TC

TP: Toplam Kâr

TR: Toplam Hasılat( P.Q)

TC= Toplam Maliyet

b) Aşırı Kâr Durumları: TR>TC veya AR>AC veya MR>MC olursa aşırı ya da ekonomik kâr vardır.

AR: Ortalama Hasılat(gelir)

AC: Ortalama Maliyet

MR: Marjinal Hasılat

MC: Marjinal Maliyet

c) Başabaş Eşitlikleri ( Normal Kâr Eşitlikleri): TR=TC veya AR=AC

d) Maksimum Kâr ( Piyasa Dengesi, Optimum Nokta): MR=MC

B) MAKRO İKTİSATTA KULLANILAN FORMÜLLER

1) Ekonomik Büyüme Oranı

a) Yıllık Büyüme Oranı (g): Reel GSYİH değerleri birer yıl arayla veriliyorsa bu formül kullanılır.

𝒈𝒈 = 𝒀𝒀𝑴𝑴 − 𝒀𝒀𝑴𝑴−𝟏𝟏𝒀𝒀𝑴𝑴−𝟏𝟏

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

Yt: Son yıl reel GSYİH değeri

Yt-1: Bir önceki yılın reel GSYİH değeri

b) Ortalama Büyüme Oranı: Reel GSYİH değerleri arasında birden daha fazla yıl var ise bu formül kullanılır.

𝑶𝑶𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛𝒂𝒂𝒊𝒊𝒂𝒂 𝑩𝑩ü𝒚𝒚ü𝒊𝒊𝒛𝒛 = (�𝒀𝒀𝒛𝒛𝑻𝑻𝑴𝑴𝒀𝒀𝑴𝑴𝒛𝒛𝑴𝑴

�𝟏𝟏𝑴𝑴− 𝟏𝟏).𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

n: Yıl Sayısı

c) 70 Kuralı: Bir ekonominin belirli bir büyüme hızı ile kaç yıl sonra iki kat büyüyeceğini gösterir.

𝟕𝟕𝟏𝟏 𝑩𝑩ü𝒚𝒚ü𝒊𝒊𝒛𝒛 𝑶𝑶𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒

2) Enflasyon Oranı:

𝝅𝝅 = 𝑷𝑷𝑴𝑴 − 𝑷𝑷𝑴𝑴−𝟏𝟏𝑷𝑷𝑴𝑴−𝟏𝟏

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

Pt: Son yılın fiyatlar genel seviyesi

Pt-1: Bir önceki yılın fiyatlar genel seviyesi

3) GSYİH Zımni Deflatörü: 𝑫𝑫𝒛𝒛𝑫𝑫𝒛𝒛𝒂𝒂𝑴𝑴ö𝑴𝑴 = 𝑵𝑵𝑻𝑻𝒊𝒊𝑴𝑴𝑴𝑴𝒂𝒂𝒛𝒛 𝜟𝜟𝑺𝑺𝒀𝒀İ𝑯𝑯𝑹𝑹𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛 𝜟𝜟𝑺𝑺𝒀𝒀İ𝑯𝑯

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

65

Formüller

4) İşsizlik Oranı İle İlgili Formüller:

a) 𝑴𝑴ş𝒈𝒈ü𝒄𝒄ü = Ç𝒂𝒂𝒛𝒛𝑒𝑒ş𝒂𝒂𝑴𝑴𝒛𝒛𝒂𝒂𝑴𝑴 + İş𝒛𝒛𝑴𝑴𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝑴𝑴

b) İşsizlik Oranı (u): 𝒖𝒖 = İş𝒛𝒛𝑴𝑴𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝒛𝑴𝑴İş𝒈𝒈ü𝒄𝒄ü

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

c) İstihdam Oranı : İ𝒛𝒛𝑴𝑴𝑴𝑴𝒔𝒔𝒅𝒅𝒂𝒂𝒊𝒊 𝑶𝑶𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒 = Ç𝒂𝒂𝒛𝒛𝑴𝑴ş𝒂𝒂𝑴𝑴𝒛𝒛𝒂𝒂𝑴𝑴İş𝒈𝒈ü𝒄𝒄ü

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

d) İşgücüne Katılım Oranı:

İş𝒈𝒈ü𝒄𝒄ü𝑴𝑴𝒛𝒛 𝑲𝑲𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒𝒛𝒛𝑒𝑒𝒊𝒊 𝑶𝑶𝑴𝑴𝒂𝒂𝑴𝑴𝑒𝑒 = İş𝒈𝒈ü𝒄𝒄ü𝑲𝑲𝒖𝒖𝑴𝑴𝒖𝒖𝒊𝒊𝒛𝒛𝒂𝒂𝒛𝒛 𝑶𝑶𝒛𝒛𝒊𝒊𝒂𝒂𝒚𝒚𝒂𝒂𝑴𝑴 𝑺𝑺𝑴𝑴𝒗𝒗𝑴𝑴𝒛𝒛 𝑵𝑵ü𝑫𝑫𝒖𝒖𝒛𝒛

.𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏

5) GSYİH İle İlgili Formüller...

• GSYİH+ NFG= GSMH

GSYİH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla

GSMH: Gayrisafi Milli Hasıla

NFG: Net Dış Faktör Gelirleri

Net Dış Faktör Gelirleri= Ülke vatandaşlarının yurtdışı kazançları – Yabancıların yurtiçi kazançları

• GSMH- Amortisman= Safi Milli Hasıla (SMH) • SMH- Dolaylı Vergiler= Milli Gelir (MG) • MG- ( Dağıtılmayan Kâr Payları+ SGK

Primleri+Kurumlar Vergisi)-( Kamu Borçlanma Faizi+ Transfer Ödemeleri= Kişisel Gelir(KG)

• KG- Dolaysız Vergiler = Harcanabilir Gelir (Yd)

6) Milli Gelir (Y) ile İlgili Formüller

Y=C+I+G+(X-M)

Y: Milli gelir

C= Tüketim

I= Yatırım

G= Kamu Harcamaları

X-M: Net İhracat

X= İhracat

M= İthalat

• Milli Geliri Oluşturan Unsurların Ayrı Ayrı Yazılımı....

a) C=C0+cYd

C0: Otonom Tüketim ( Gelirden bağımsız tüketim)

c: Marjinal Tüketim Eğilimi

Yd: Harcanabilir Gelir... ( Yd= C+S veya Yd= Y+TR-T)

S: Tasarruf

TR: Transfer Ödemeleri

T: Vergi

b) I=I0 ( yatırımın tamamı otonomdur yani gelirden bağımsızdır)

c) G=G0 ( Kamu harcamalarının tamamı otonomdur yani gelirden bağımsızdır)

d) X=X0 ( İhracatın tamamı otonomdur yani gelirden bağımsızdır)

e) M= M0+mY

M0: otonom ithalat

m: marjinal ithalat eğilimi

7) Ekonomide Sızıntı ve Enjeksiyonlar

Sızıntı Kalemleri: Ekonomide harcamaların azalmasına yol açan kalemlerdir. Sızıntılar; Vergi(T), Tasarruf(S) ve İthallattır(M)

Enjeksiyon Kalemleri: Ekonomide harcamaların artmasına neden olan kalemlerdir. Enjeksiyonlar; Kamu Harcamaları(G), Yatırım (I) ve İhracattır(X)

Ekonomide Denge Sızıntı= Enjeksiyon olduğunda gerçekleşir....

Denge= T+S+M=G+I+X

8) Sektörel Denge Analizi:

S-I=( G+TR-T)+(X-M)

S-I: Özel sektör dengesi

(G+TR-T): Kamu dengesi( bütçe dengesi)

(X-M): Dış ticaret Dengesi

1


1. Aşağıdakilerden hangisi iktisat biliminin özellikleri arasında yer almaz?

A) İktisat bilimi insan davranışlarının sadece iktisadi

yönünü seçip inceler B) İktisat analitiktir C) İktisat deneylerle kanıtlanabilen teoriler oluşturur D) İktisat sosyal bir bilimdir. E) İktisat biliminin temel inceleme konusu kıtlıktır.

2. İktisadın temel amacı aşağıdaki sorunlarının

hangisine çözüm bulmaktır?

A) İşsizlik B) Enflasyon C) Bütçe açığı D) Kıtlık E) Dış ticaret açığı

3. İktisadın, mevcut durumu inceleyerek ne olduğunu

belirlemeye çalışan ve değer yargısı içermeyen bölümüne ne ad verilir?

A) Normatif iktisat B) Mikro iktisat C) Makro iktisat D) Pozitif iktisat E) Refah iktisadi

4. İktisadın mevcut durumunu inceleyerek insan

davranışı ve insanların piyasa, endüstri, firma ve birey gibi nispeten küçük birimlerle ilişkili tercihlerini inceleyen dalı aşağıdakilerden hangisi?

A) Kalkınma iktisadı B) Normatif iktisat C) Mikro iktisat D) Makro iktisat E) Sosyal iktisat

5. Aşağıdakilerden hangisi ekonomik birimlerden biri

değildir?

A) Uluslararası ekonomik kuruluşlar B) Firmalar C) Hane halkı D) Dış dünya E) Devlet

6. Aşağıdakilerden hangisi ihtiyaçların özelliklerinden

biri değildir?

A) İnsan ihtiyaçları sınırlıdır. B) İhtiyaçların şiddeti birbirinden farklıdır. C) İhtiyaçlar tatmin edildikçe şiddeti azalır. D) Bazı ihtiyaçlar karşılandıkça şiddeti artar. E) İhtiyaçlar ve ihtiyaçları tatmine yarayan araçlar

ikame edilebilir.

7. Aşağıdakilerden hangisi dayanıksız mallara örnek değildir?

A) Mum B) Benzin C) Radyo D) Şeker E) Ekmek

8. Çalışanların eğitilmesi sonucu elde ettikleri bilgi

birikimleri ve yeteneklerine ne ad verilir?

A) Fiziki sermaye B) Maksimum sermaye C) Beşeri sermaye D) Finansal sermaye E) Minimum sermaye

9. Mal ve hizmet üretiminde kullanılan fiziksel ve

zihinsel çabaların tümüne ne ad verilir?

A) Sermaye B) Emek C) Toprak D) Beşeri sermaye E) Girişimci

10. İhtiyacın karşılanabilmesi için beraber tüketilmesi

gereken mallar ne tür mallardır?

A) İkame mallar B) Serbest mallar C) Ekonomik mallar D) Tamamlayıcı mallar E) Düşük mallar

11. Mal gruplarına göre sınıflandırıldığında

kullandığımız cep telefonları için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Dayanıklı malı- yatırım malı- serbest mal B) Dayanıksız mal- tüketim malı- ekonomik mal C) Dayanıklı mal- tüketim malı- ekonomik mal D) Dayanıksız mal- üretim malı- ekonomik mal E) Dayanıklı mal- tüketim malı- serbest mal

12. Temel ekonomik sorunların birbirinden bağımsız

hareket eden üretici ve tüketici kararıyla belirlendiği sisteme ne ad verilir?

A) Karma ekonomik sistem B) Aksak ekonomik sistem C) Kumanda ekonomileri D) Piyasa ekonomileri E) Tam rekabet ekonomileri

2


13. Bir ülkedeki üretim faktörlerinin tamamının ya da büyük bir kısmının devlete ait olduğu ve üretim-dağıtım kararlarının devlet tarafından verildiği ekonomik sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Serbest piyasa ekonomisi B) Karma ekonomik sistem C) Dışa açık ekonomi D) Pazar ekonomisi E) Planlı ekonomi

14. Aşağıdakilerden hangisi bir akım değişkendir?

A) Servet B) Sermaye C) Toplam istihdam D) Dolaşımdaki bozuk para E) Gayrisafi millî gelir

15. Aşağıdakilerden hangisi üretim imkânları eğrisini ifade eder?

A) Değişken kaynaklarla üretilebilecek maksimum mal

miktarını B) Üretim için en uygun faktör değişim oranının

alternatif bileşimlerini C) Üretim faktörlerinin fiyatlarının oranını D) Mevcut tüm kaynak ve teknolojiyle en fazla

üretilebilecek mal ve hizmetlerin alternatif bileşimlerini

E) Ekonomideki üretim faktörlerinin verimliliğini 16. Üretim imkânları eğrisinin orjine göre içbükey

olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Azalan fırsat maliyeti B) Sabit fırsat maliyeti C) Fırsat maliyeti D) Artan fırsat maliyeti E) Parasal maliyet

17. Sabit fırsat maliyeti söz konusu olduğunda üretim

imkânları eğrisinin şekli nasıl olur?

A) Orijine göre içbükey B) Orijine göre dışbükey C) Pozitif eğimli eğri D) Negatif eğimli düz bir doğru E) Yatay eksene paralel bir doğru

18. Üretim imkânları eğrisi üzerindeki noktalar

aşağıdakilerden hangisini ifade eder?

A) Kaynakların etkin olmayan kullanımını B) İki mal arasında sabit fırsat maliyeti olduğunu C) Toplumun mevcut kaynakları ile üretemeyeceği

mal miktarını D) Ekonominin büyüdüğünü E) Etkin olarak gerçekleştirilen üretimi

19. Aşağıdakilerden hangisi üretim imkânları eğrisinin sağa kaymasına neden olur?

A) Üretim maliyetlerinin azalması B) Marjinal faydanın artması C) Tüketicinin zevk ve tercihlerinin değişmesi D) Teknolojinin gelişmesi E) Girdi miktarının azalması

20. Bir maldan daha fazla üretmek için diğer maldan

artan miktarlarda vazgeçmek aşağıdakilerden hangisini ifade eder?

A) Artan fırsat maliyeti B) Sabit maliyet C) Azalan marjinal maliyet D) Alternatif maliyet E) Üretimde etkinlik

3

Tüketim Teorisi

1. Toplam faydanın maksimum olduğu noktada marjinal fayda nasıldır?

A) Sıfır B) Pozitif C) Negatif D) Maksimum E) Minimum

2.

Tüketim Miktarı

Toplam Fayda

Marjinal Fayda

0 0 - 1 80 80 2 105 25 3 ? 15

Buna göre 3. birim tüketimin toplam faydası aşağıdakilerden hangisidir?

A) 15 B) 25 C) 80 D) 105 E) 120

3. Yalnız bir mal tüketen bir tüketicinin toplam fayda

fonksiyonu ax-x2 dir. ( x miktarı gösterirken, a pozitif bir katsayıdır) Bu tüketicinin doyum noktasındaki tüketimi 2 birim olduğuna göre, a kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

4. U(c)=2c-3c2 şeklinde verilen bir fayda fonksiyonu

için c malının marjinal faydasını sıfır yapan c malı tüketim miktarı kaç olur? (c, tüketim malıdır.)

A) 1/4 B) 1/3 C) 1/2 D) 1 E) 3/2

5. Aşağıdakilerden hangisi farksızlık eğrisinin

özelliklerinden biri değildir?

A) Birbirini kesmemeleri B) Orjine göre dışbükey olmaları C) Negatif eğimli olmaları D) Orjinden uzaklaştıkça daha yüksek fayda düzeyini

göstermeleri E) Üzerindeki her noktanın farklı fayda düzeylerini

göstermesi

6. Aynı fayda düzeyini koruyabilmek için, bir malın bir biriminden vazgeçildiği zaman öteki maldan ikame edilmesi gereken miktarı ifade eden katsayıya ne ad verilir?

A) Maksimum fayda oranı B) Toplam fayda oranı C) Optimum ikame oranı D) Ortalama fayda oranı E) Marjinal ikame oranı

7. Tüketicinin bir birim daha çok X malı tüketmek için

vazgeçmesi gereken Y malı miktarını veren değişim oranı aşağıdakilerden hangisidir? (KPSS 2005)

A) –Px/Py B) –Py/Px C) MUx/MUy D) MUy/MUx E) PxMUy/PyMUx

8. Kayıtsızlık eğrilerinin orjine göre dışbükey olma

nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Marjinal fayda B) Azalan fırsat maliyeti C) Azalan marjinal ikame oranı D) Artan fırsat maliyeti E) Artan marjinal ikame oranı

9. Birlikte kullanılan mallar için çizilen farksızlık

eğrilerinin şekli nasıldır?

A) Yatay eksene paralel bir doğru B) Düşey eksene paralel bir doğru C) Dik açı yapıp eksenlere paralel olarak uzanan bir

doğru D) Orjine göre içbükey bir eğri E) Orjine göre dışbükey bir eğri

10. U= min(X,Y) şeklinde bir fayda fonksiyonuna sahip

bir tüketici için denge nerede gerçekleşir?

A) Farksızlık eğrisi üzerindeki her noktada B) Bütçe doğrusunun farksızlık eğrisini kestiği noktada C) Bütçe doğrusunun farksızlık eğrisine teğet olduğu

noktada D) Farksızlık eğrisinin köşe noktasında E) Bütçe doğrusunun eksenleri kestiği noktalardan

birinde 11. Tüketicinin reel gelirinin ölçütü aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Kayıtsızlık eğrisinin dikey ve yatay ekseni kestiği noktalar.

B) Bütçe doğrusunun dikey ve yatay ekseni kestiği noktalar.

C) Bütçe doğrusu ile kayıtsızlık eğrisi arasında kalan alan.

D) Bütçe doğrusunun kayıtsızlık eğrisine teğet olduğu alan

E) Bütçe doğrusunun kayıtsızlık eğrisine eşit olduğu alan

4

Tüketim Teorisi

12. Ali fiyatı 2 TL olan X malından 100 birim ve fiyatı 4 TL olan Y malından 50 birim tüketmektedir. X malının fiyatı 5 TL’ye ve Y malının fiyatı da 8 TL’ye çıkarsa, aynı miktarda X ve Y malı satın alabilmesi için Ali’nin geliri kaç TL artmalıdır? (KPSS 2002)

A) 350 B) 500 C) 600 D) 700 E) 1050

13. Kayıtsızlık eğrileri orijine göre kesin olarak dış

bükey olan bir tüketicinin dondurma ve pasta tüketimine harcamak üzere 20 TL’si bulunmaktadır. Dondurmanın fiyatı 2 TL, pastanın fiyatı 4 TL dir.

Aşağıdakilerden hangisi bu tüketici için fayda maksimizasyonu sağlayan bir dondurma- pasta bileşimidir?

Dondurma Pasta

A) 2 4 B) 4 4 C) 5 0 D) 6 3 E) 9 0

14. MU, ilgili maldan elde edilen marjinal faydayı, P ise

ilgili malın fiyatını gösterdiğine göre, aşağıdakilerden hangisi A ve B gibi iki mal tüketen bir tüketicinin fayda maksimizasyonunu sağlayan mal bileşimini gösterir?

A) MUA+PA= MUB+PB B) MUA.PA= MUB.PB C) MUA/PA= MUB/PB D) MUA-PA= MUB-PB E) MUA= MUB

15. A tüketicisi X,Y ve Z malından bir tüketim sepeti

oluşturarak dengeye ulaşmıştır. Tüketicinin X ve Y malından elde etmiş olduğu marjinal fayda sırasıyla 14 ve 8 birimdir. Y ve Z malının fiyatı sırasıyla 4 ve 8 TL’dir.

Buna göre X malının fiyatı ve Z malından elde edilen marjinal fayda sırasıyla kaçtır?

A) 7-16 B) 7-14 C) 4-14 D) 5-10 E) 14-4

16. U(x,y)= xayb fayda fonksiyonuna sahip bir tüketici faydasını en yükseğe çıkardığı taktirde malları eşit miktarda tüketiyorsa, y malının fiyatı x malının fiyatının kaç katıdır?

A) b/a B) a/b C) b D) a E) 2b/a

17. X ve Y malı tüketen bir tüketicinin fayda fonksiyonu;

U(x,y) = 10X1/2Y1/3 şeklindedir. X malının fiyatı 2,Y malının fiyatı 4, tüketicinin gelirli 270 ise, tüketicinin elde ettiği maksimum fayda değeri kaçtır? (KPSS 2004)

A) 140 B) 160 C) 270 D) 300 E) 640

18. U(X,Y)=X0,5Y2 şeklinde verilen bir fayda

fonksiyonunda X ve Y mallarının fiyatları 1’er TL olsun. Eğer gelir 50 TL ise optimal X malı tüketimi ne kadar olur? (X ve Y tüketim mallarıdır.)

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

19. X malının fiyatı Y malının fiyatına eşitken tüketici

faydasını maksimize ediyorsa X ve Y mallarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) X’in marjinal faydası Y’ninkine eşittir. B) Tüketilen X malı miktarı Y malı miktarına eşittir. C) X ve Y malları tam ikame mallrdır. D) X ve Y malları tamamlayıcı mallardır. E) Gelirin arttığı durumda bile tüketilen X ve Y malı

miktarı değişmez. 20. A ve B mallarının bulunduğu bir ortamda gelir

tüketim eğrisi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) A malı düşük mal olabilir. B) B malı normal mal olabilir. C) B malı düşük mal olabilir. D) Her iki mal da normal mal olabilir. E) Her iki mal da düşük mal olabilir.

5

Tüketim Teorisi

21. İki mallı bir ekonomide fiyatlar ve tüketicinin geliri iki kat arttığında bütçe doğrusunda meydana gelecek değişiklikle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (KPSS 2007)

A) Bütçe doğrusunun eksenleri kestiği değerlerde bir

artış olur. B) Bütçe doğrusunun eksenleri kestiği değerlerde bir

azalış olur. C) Bütçe doğrusunun eğimi azalabilir veya artabilir. D) Bütçe doğrusunda herhangi bir değişiklik olmaz. E) Bütçe doğrusunda meydana gelecek değişikliği

bilebilmek için daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. 22. Bir tüketicinin bir mala ilişkin bireysel talep eğrisini

elde etmek için aşağıdaki eğrilerden hangisi kullanılır?

A) Fiyat-gelir eğrisi B) Gelir-ikame eğrisi C) Fiyat-tüketim eğrisi D) Gelir-tüketim eğrisi E) Engel eğrisi

6


1. Bir malın satın alınmak istenen miktarı ile fiyatı arasındaki ters yönlü ilişkiye ne ad verilir?

A) Arz kanunu B) Kıtlık kanunu C) Talep kanunu D) Nedret yasası E) Fayda kanunu

2. Aşağıdakilerden hangisinde meydana gelecek bir

değişiklik piyasa talep eğrisi üzerinde hareket edilmesine neden olur?

A) Tüketicinin geliri B) Diğer malların fiyatları C) Tüketicinin zevk ve tercihleri D) Malın kendi fiyatı E) Tüketicinin beklentileri

3. Aşağıdakilerden hangisi gerçekleştiğinde talep

eğrisi sağa kayar?

A) Alıcı sayısının azalması B) Zevk ve tercihlerin ilgili mal aleyhine değişmesi C) Fiyatın düşeceği beklentisi D) Tamamlayıcı malın fiyatının yükselmesi E) İkame malın fiyatının yükselmesi

4. Aşağıdakilerden hangisi bir malın arzını etkileyen

unsurlardan biridir?

A) Gelir dağılımı B) Teknoloji C) Zevk ve tercihler D) Tüketicinin geliri E) Tüketici ihtiyaçları

5. Aşağıdakilerden hangisi bir X malı için çizilen arz

eğrisi boyunca harekete yol açar?

A) Üreticilerin beklentilerindeki değişme B) Girdi fiyatlarındaki değişme C) Üretim tekniklerindeki değişme D) X malının fiyatındaki bir değişme E) Diğer malların fiyatlarındaki değişme

6. Aşağıdakilerden hangisi arz eğrisinin yer

değiştirmesine neden olan faktörlerden biri değildir?

A) Girdi fiyatlarındaki değişmeler B) Teknoloji ve verimlilik C) Diğer malların fiyatlarındaki değişmeler D) Endüstrideki tüketici sayısı E) Gelecek hakkındaki beklentiler

7. Çeşitli fiyat düzeylerinde herhangi bir X malının talep edilen miktarı 180 br, arz edilen miktarı 50 br ise X malı piyasasında aşağıdaki durumlardan hangisi söz konusudur?

A) Artık B) Piyasa dengesi C) Piyasa temizlenmesi D) Denge fiyatı E) Kıtlık

8. Talepteki artış arzdaki artıştan daha büyük olursa

denge fiyatı ve miktarı hangi yönde değişir?

A) Denge fiyatı değişmez, denge miktarı artar. B) Denge miktarı ve denge fiyatı artar. C) Denge fiyatı artar, denge miktarı azalır. D) Denge miktarı azalır, denge miktarı artar. E) Denge fiyatı artar, denge miktarı değişmez.

9. Diğer faktörlerin değişmediği varsayımı altında,

çayın ikamesi olan kahvenin fiyatının artması aşağıdakilerden hangisine neden olur?

A) Kahve talebinin artmasına B) Kahve talebi eğrisinin sağa kaymasına C) Çay talebinin sabit kalmasına D) Çay talebinin düşmesine E) Çay talebinin artmasına

10. Bir mal için piyasada denge sağlanmışken malın

tamamlayıcısı olan diğer malın fiyatında bir artış olması durumunda oluşacak yeni denge noktasında aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) Denge fiyatı ve denge miktarı azalır B) Denge fiyatı ve denge miktarı artar C) Denge fiyatı artar, denge miktarı azalır D) Denge miktarı azalır, denge miktarı sabit kalır E) Denge fiyatı azalır, denge miktarı değişmez

11.

I. Sübvansiyon II. İkame malların fiyatları III. Zevk ve tercihler IV. Firma sayısı

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri talep fonksiyonu içinde yer alır?

A) I, II B) I, III C) II, IV D) II, III E) I, IV

7


12. Piyasada arz miktarı talep miktarından fazlayken kısa bir süre sonra piyasada dengesinin sağlandığı gözlemlenmiştir. Buna göre piyasa dengesinin sağlanmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Malın fiyatının yükselmesi B) Malın fiyatının azalması C) Zevk ve tercihlerdeki değişmeler D) Üretici sayısının azalması E) Tüketici sayısının artması

13. Taban fiyatı uygulamasının temel amacı

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mal ve hizmet arz edenleri korumak B) Mal ve hizmet tüketenleri korumak C) Sermaye birikimini desteklemek D) Yatırımların istikrarlı bir düzeyde gerçekleşmesini

sağlamak E) Ekonomide fiyat istikrarını sağlamak

14. Tavan fiyatı uygulamasında, talep fazlası ortaya

çıkabilmesi için gerekli koşul aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tavan fiyatı>Denge miktarı B) Tavan fiyatı<Denge fiyatı C) Tavan fiyatı= Denge fiyatı D) Tavan fiyatı< denge miktarı E) Tavan fiyatı> denge fiyatı

15. Aşağıdakilerden hangisi tavan fiyatı uygulamasının

neden olacağı olumsuzluklardan biri değildir?

A) Karaborsa fiyatının oluşması B) Ahlaki olmayan paylaşım yöntemlerinin kullanılması C) Aşırı üretim nedeniyle arz fazlasının ortaya çıkması D) Kaybedilen zaman anlamındaki maliyetlerin artması E) Satılan malın kalitesinin düşürülmesi

16. Tavan fiyat uygulamasının temel amacı

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Üreticileri korumak B) Tüketicileri korumak C) Çalışanları korumak D) İhracatçıları korumak E) Kiracıları korumak

17. Bir mal ya da hizmet için devlet tarafından

belirlenmiş maksimum fiyata ne ad verilir?

A) Tavan fiyat B) Taban fiyat C) Marjinal fiyat D) Narh E) Sabit fiyat

18. Belirli bir parasal değerin yüzdesi şeklinde alınan vergilere ne ad verilir?

A) Spesifik vergiler B) Advalorem vergiler C) Müterakki vergiler D) Kelle vergisi E) Sabit vergiler

19. Genellikle üretimde ve ithalatta uygulanan miktar

kısıtlamalarına ne ad verilir?

A) Sübvansiyon B) İkame C) Kota D) Tarife E) Arbitraj

20. Devletin yurt dışından ithal edilecek olan bir ürüne

kota uygulamasını kaldırması durumunda, bu ürünün fiyatında ve talebinde ortaya çıkan değişiklik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ürünün fiyatı ve talebi değişmez B) Ürünün fiyatı ve talebi artar C) Ürünün fiyatı ve talebi azalır D) Ürünün fiyatı artar, talebi azalır E) Ürünün fiyatı düşer, talebi artar

21. İthalat kotasının temel amacı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) İthalatı arttırmak B) İhracatı arttırmak C) Ulusal endüstrileri dış rekabetten korumak D) Ücretleri arttırmak E) Vergi gelirleri arttırmak

22. Tüketicinin bir malı satın almaya razı olduğu fiyat ile satın aldığı fiyat arasındaki farka ne ad verilir?

A) Transfer kazancı B) Diferansiyel rant C) Tüketici rantı D) Üretici rantı E) Toplam rant

8

Esneklik

1. Bir mala ilişkin talebin fiyat esnekliği katsayısı -2 olarak hesaplandığına göre, bu malın talep miktarını yüzde 50 oranında arttırabilmek için fiyat yüzde kaç düşürülmelidir?

A) 5 B) 10 C) 25 D) 30 E) 50

2. Bir malın fiyatı 100 TL iken, talep miktarı 25 adettir.

Malın fiyatı 300 TL’ye çıktığında talep miktarı 15 adete düşüyorsa, yay esnekliğinin değeri kaçtır?

A) -2 B) -1 C) -0.5 D) -0.2 E) -0.1

3. Bir mala ait talebin fiyat esnekliği katsayısının -0,8

olması, aşağıdakilerden hangisini ifade eder?

A) Malın fiyatındaki bir birimlik düşüşün, malın talep edilen miktarını yüzde 0,8 oranında artıracağını

B) Malın fiyatındaki bir birimlik düşüşün, malın talep edilen miktarını yüzde 0,8 oranında azaltacağını

C) Malın fiyatındaki bir birimlik artışın, malın talep edilen miktarını yüzde 0,8 oranında artıracağını

D) Malın talep edilen miktarındaki bir birimlik artışın, malın fiyatını yüzde 0,8 oranında azaltacağını

E) Malın talep edilen miktarındaki bir birimlik düşüşün, malın fiyatını yüzde 0,8 oranında artıracağını

4. Bir malın fiyatındaki %5’lik bir azalma, talep edilen

mal ve hizmet miktarında %3’lük bir artışa neden oluyorsa, talebin fiyat esnekliğine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Esnektir B) Tam esnektir C) Birim esnektir D) İnelastiktir E) Tam inelastiktir

5. Fiyattaki değişme oranının talep miktarını da aynı

oranda etkilemesine ne ad verilir?

A) Tam esnek talep B) Birim esnek talep C) İnelastik talep D) Esnek talep E) Tam inelastik talep

6. Yatay eksene dik çizilmiş bir talep eğrisi için talebin

fiyat esnekliği aşağıdakilerden hangisi ile değerlendirilir?

A) Esnektir B) Birim esnektir C) Tam esnektir D) Tam inelastiktir E) İnelastiktir.

7. Negatif eğimli tüm talep eğrilerinde, talep eğrisinin fiyat eksenini kesme noktasında esneklik değeri aşağıdakilerden hangisidir? A) Sonsuz B) 1 C) 0 D) -1 E) -3

8. Bir malın fiyatındaki düşüş karşısında toplam hasılat

artıyorsa, talebin fiyat esnekliğinin değeri nasıldır?

A) e>1 B) e<1 C) e=0 D) e=1 E) e=sonsuz

9. Talebi esnek olan bir maldan elde edilen toplam

gelirin artırılabilmesi için aşağıdakilerden hangisinin yapılması gerekir?

A) İkame malın fiyatının düşürülmesi B) Tamamlayıcı malın fiyatının yükselmesi C) Malın fiyatının yükselmesi D) Tüketicinin gelirinin artması E) Malın fiyatının azalması

10. Q= 8P-0,5 talep fonksiyonuna göre malın fiyatının

artması durumunda aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

A) Maldan elde edilen toplam gelir artar B) Maldan elde edilen toplam gelir değişmez C) Maldan elde edilen toplam gelir azalır D) Malın talep esnekliği esnek olduğu için toplam gelir

için bir şey söylenemez E) Maldan elde edilen toplam gelir önce artar, sonra

azalır 11. Fiyat tüketim eğrisi pozitif iken toplam hasılatın

arttırılması için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?

A) Malın fiyatı arttırılmalıdır B) Malın fiyatı düşürülmelidir C) Malın miktarı azaltılmalıdır D) Malın miktarı arttırılmalıdır E) Malın fiyat ve miktarı sabit tutulmalıdır

12. Q= 20-2P fonksiyonunda malın fiyatı 5 TL ise talebin

fiyat esnekliği kaçtır?

A) -0,5 B) -1 C) -1,5 D) -2 E) -4

9

Esneklik

13. Talebin fiyat esnekliğinin sıfır olması durumunda vergi yükünün dağılımı nasıl olur?

A) Verginin tamamını üretici öder B) Vergi yükünü üretici ve tüketici paylaşır C) Verginin tamamını tüketici öder D) Vergi yükünün tamamını devlet karşılar E) Vergi yükünün çoğunu üretici öder

14. Vergiyi ödeyen mükellefin, bunun bir kısmını veya

tamamını fiyat mekanizması aracılığı ile diğer kişilere aktarmasına ne ad verilir?

A) Advalorem vergi B) Vergi muafiyeti C) Spesifik vergi D) Vergiden kaçınma E) Vergi yansıması

15. Aşağıdakilerden hangisi talebin fiyat esnekliğini

etkileyen etkenlerden biri değildir?

A) Tüketilen ürünün ikame derecesi B) Ürünün tüketici bütçesindeki yeri C) Fiyat değişmelerinin geçici veya sürekli olduğunun

bilinmesi D) Malın tatmin ettiği ihtiyacın türü E) Girdilerin üretime ayarlanabilme derecesi

16. Çapraz talep esnekliği negatif olan mallara ne ad

verilir?

A) Düşük mal B) Tamamlayıcı mal C) Normal mal D) İkame mal E) Snop mal

17. Çapraz fiyat esnekliği bir malın talebindeki yüzde

değişimin bir malın fiyatındaki yüzde değişime oranlaması ile hesaplanır. Buna göre çapraz fiyat esnekliği konusunda aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Çapraz talep esnekliği sıfırsa her iki mal da zorunlu

maldır. B) Çapraz fiyat esnekliği her zaman -1 ile 1 değerleri

arasında tanımlanır. C) Talep eğrisinin eğimi arttıkça çapraz fiyat esnekliği

de artar. D) Tamamlayıcı malların çapraz talep esnekliği

pozitiftir. E) İkame malların çapraz talep esnekliği pozitiftir.

18. Aşağıdakilerden hangisi arz esnekliğini etkileyen

faktörlerden biri değildir?

A) Üretilen mal miktarı arttıkça maliyetlerin nasıl değiştiği

B) Malın stoklanabilme özelliği C) Alternatif maliyetler D) Zaman E) Üretimde ikame edilebilir malların olup olmaması

19. Bir malın fiyatı 100TL iken arz edilen miktarı 30 birim, malın fiyatı 120 TL’ye yükseldiğinde satılmak istenen miktar 60 birime yükseliyorsa arzın fiyat esnekliği kaç olur?

A) 0.2 B) 0.5 C) 2 D) 4 E) 5

20. Pozitif eğimli ve miktar eksenine kıvrılan Engel

Eğrisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Mal düşük maldır. B) Mal giffen maldır. C) Mal normal maldır. D) Malın gelir esnekliği negatiftir. E) Malın gelir esnekliği sıfırdır.

10

Üretim Teorisi

1. Üç işçinin toplam ürününün 120, dört işçinin toplam ürününün 160 olduğu bir üretim sürecinde, dördüncü işçinin ortalama ürün ve marjinal ürün değeri sırasıyla kaçtır?

A) 10 ve 30 B) 30 ve 10 C) 40 ve 40 D) 40 ve 30 E) 160 ve 40

2. Yukarıdaki tabloya göre, iş gücünün marjinal

verimliliği, işçi sayısı kaçtan kaça çıktığında azalmaya başlar?

A) 1’den 2’ye B) 2’den 3’e C) 3’ten 4’e D) 4’ten 5’e E) 5’ten 6’ya

3. Buğday üretiminde kullanılan gübre için azalan

verimler yasasının geçerli olduğu bir durumda, diğer değişkenler sabitken gübre miktarının iki katına çıkması aşağıdakilerden hangisine neden olur?

A) Ortalama maliyeti azalır. B) Üretim miktarı azalır. C) Marjinal maliyeti azalır. D) Üretim miktarını iki kattan daha fazla arttırır. E) Üretim miktarında iki kattan daha az artış yaratır.

4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Toplam fiziki ürün maksimumken marjinal fiziki ürün

sıfırdır. B) Toplam fiziki ürün azalarak artarken ortalama fiziki

ürün azalır. C) Marjinal fiziki ürün ortalama fiziki ürünün

altındayken ortalama fiziki ürün artar. D) Toplam fiziki ürün azalırken marjinal fiziki ürün

negatif olur. E) Toplam fiziki ürün artarak artarken marjinal fiziki

ürün artar. 5. Üretimin ikinci bölgesinde aşağıdakilerden hangisi

geçerlidir?

A) Marjinal ürün ortalama ürüne eşit veya ortalama üründen küçüktür.

B) Marjinal ürün ortalama üründen büyüktür. C) Marjinal ürün negatiftir. D) Ortalama ürün artmaktadır. E) Toplam ürün artan bir hızla artmaktadır.

6. İş gücünün marjinal verimliliği ile ortalama verimliliği arasındaki ilişki ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Marjinal verimlilik ortalama verimliliğe eşitse

ortalama verimlilik artmaktadır. B) Marjinal verimlilik ortalama verimliliğe eşitse

ortalama verimlilik negatiftir. C) Marjinal verimlilik ortalama verimliliğe eşitse

ortalama verimlilik maksimumdur. D) Marjinal verimlilik ortalama verimlilikten küçükse

ortalama verimlilik artmaktadır. E) Marjinal verimlilik ortalama verimlilikten büyükse

ortalama verimlilik azalmaktadır.

7. Marjinal ürünün ortalama ürüne eşit olduğu noktada aşağıdakilerden hangisi geçerli olur?

A) Ortalama ürün eğrisinin eğimi negatiftir. B) Ortalama ürün eğrisinin eğimi pozitiftir. C) Ortalama ve marjinal ürün değerleri sıfırdır. D) Marjinal ürün maksimum değerdedir E) Ortalama ürün maksimum değerdedir.

8. Aşağıdakilerden hangisi eş ürün eğrilerinin

özelliklerinden biri değildir?

A) Sol yukardan sağ aşağıya inerler B) Birbirlerini kesmezler C) Orijine göre iç bükeydirler D) Orijine göre dış bükeydirler. E) Negatif eğimli olmalarının nedeni azalan marjinal

teknik ikame oranıdır. 9. Malı üreten bir firma için sermayenin ve işgücünün

marjinal ürün değerleri sırasıyla 0,5 ve 1’dir. Buna göre sermayenin birim maliyeti 0,2 ise iş gücünün birim maliyeti kaçtır?

A) 0,1 B) 0,25 C) 0,4 D) 2,5 E) 10

10. Bir firmanın üretim fonksiyonu; Q=K1/2L1/3 biçimindedir. Firmanın bütçesi 270TL, sermayenin birim fiyatı 2 TL ve işgücünün birim fiyatı da 4 TL’dir. Bu firmanın maksimum üretim düzeyi kaç birimdir?

A) 27 B) 270 C) 81 D) 25 E) 30

İşçi Sayısı

Toplam Üretim

1 8 2 20 3 35 4 45 5 52 6 57

11

Üretim Teorisi

11. Q= (𝑳𝑳𝟐𝟐 + 𝑲𝑲𝟐𝟐)𝟏𝟏𝟐𝟐

CES üretim fonksiyonunda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Her durumda ölçeğe göre sabit getiri vardır. B) Her durumda ölçeğe göre azalan getiri vardır. C) Yalnızca (K + L) > 1 olduğunda ölçeğe göre artan

getiri, diğer hâllerde ölçeğe göre azalan getiri vardır. D) Yalnızca (K + L) < 1 olduğunda ölçeğe göre azalan

getiri, diğer hâllerde ölçeğe göre artan getiri vardır. E) Her durumda ölçeğe göre artan getiri vardır.

12. Emek (L) ve sermaye (K) girdilerini kullanarak üretim

yapan bir firma için CES üretim fonksiyonu 𝑸𝑸 = 𝑳𝑳

𝟏𝟏𝟐𝟐 +𝑲𝑲

𝟏𝟏𝟐𝟐 ise bu fonksiyonla ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Bütün üretim düzeyleri için ölçeğe göre azalan getiriye sahiptir.

B) Bütün üretim düzeyleri için ölçeğe göre artan getiriye sahiptir.

C) Bütün üretim düzeyleri için ölçeğe göre sabit getiriye sahiptir.

D) Fonksiyonun ölçeğe göre getirisi, üretim düzeyine bağlı olarak değişmektedir.

E) Fonksiyonun ölçeğe göre getirisi, K = L olduğu durumlar dışında belirsizdir.

13. Y, K ve L sırasıyla üretim, sermaye ve işgücü

miktarını gösterdiğine göre, aşağıdakilerden hangisi ölçeğe göre sabit getirinin olduğu bir üretim yapısını göstermektedir?

A) Y= 5K1/2L3/4 B) Y=K1/3L1/3 C) Y=0,2K4/5L2/5 D) Y=3K1/3L2/3 E) Y=0,2K1/5L3/5

14. Eş ürün eğrilerinin orijine göre dışbükey olması

durumunda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) İstihdam edilen emek miktarı arttıkça marjinal teknik ikame oranı azalır.

B) Emek ve sermaye girdileri arasında tam ikame edilebilirlik vardır.

C) Emek için azalan marjinal verimler yasası işlerken sermaye için bu durum söz konusu değildir.

D) Ölçeğe göre sabit getiri söz konusudur. E) Üretimin tamamen emek veya tamamen sermaye

girdisi kullanılarak gerçekleştirilmesi mümkündür. 15. İki girdi kullanarak üretim yapan bir firmanın eş ürün

eğrileri negatif doğrular şeklinde ise aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Firmanın MRTS oranı girdi kullanım miktarına bağlı

olarak değişir. B) Firmanın MRTS oranı mutlaka 1’e eşit olmak

zorundadır. C) Artan MRTS oranı geçerlidir. D) Azalan MRTS oranı geçerlidir E) MRTS sabittir.

16. f(K,L) = min [K,2L] şeklinde verilen bir üretim fonksiyonunda ikame marjinal teknik ikame oranı (MRTS) kaçtır?

A) 0 B) 1/2 C) 1 D) 2 E) ∞

12

Maliyet Teorisi

1. Firmanın üretimde kullandığı bütün girdilerin maliyeti olan ve açık ile örtülü maliyetleri kapsayan maliyet türüne ne ad verilir?

A) Sosyal maliyet B) Toplam maliyet C) Ortalama maliyet D) Minimum maliyet E) Marjinal maliyet

2. Oyuncak bebek üreten firmanın toplam maliyet

fonksiyonu TC = 100 + 2Q + Q2 ise değişken maliyet eğrisi aşağıdakilerden hangisine eşittir? (Q: Üretilen oyuncak bebek miktarıdır.) A) 100 B) 2 + 2Q C) (100/Q) + 2 + Q D) 2Q + Q2 E) 100 + 2Q

3. Toplam sabit maliyet eşitliği aşağıdakilerden

hangisidir? (TFC: Toplam sabit maliyet, TVC: Toplam değişken maliyet)

A) TFC = TC – AVC B) TFC = TVC / TC C) TVC = TC / TVC D) TFC = TC – TVC E) TFC = TC x TVC

4. Kısa dönemde üretim artarsa sabit maliyetler ve değişken maliyetler nasıl değişir?

Sabit Maliyetler Değişken Maliyetler

A) Artar. Değişmez. B) Düşer. Değişmez. C) Değişmez. Değişmez. D) Artar. Düşer. E) Değişmez. Artar.

5. Bir firma üretimini artırmak amacıyla daha fazla emek istihdam ederek aşağıdaki maliyetlerden hangisini daima düşürebilir?

A) Marjinal maliyet B) Ortalama değişken maliyet C) Ortalama toplam maliyet D) Ortalama sabit maliyet E) Toplam maliyet

6. Marjinal maliyetin tanımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bir birim daha fazla emek istihdam etmenin toplam

maliyette yaratacağı değişmedir. B) Bir birim daha fazla sermaye istihdam etmenin

toplam maliyette yaratacağı değişmedir. C) Bir birim daha fazla çıktı üretmenin toplam maliyette

yarattığı değişmedir. D) Toplam maliyetin toplam çıktı miktarına oranıdır. E) Toplam çıktı miktarının toplam maliyete oranıdır.

7. Gömlek üretimine ilişkin toplam maliyet fonksiyonunun TC = 50 + 2Q şeklinde verildiği durumda üretilecek beşinci gömleğin birim maliyeti kaç TL’dir?

A) 2 B) 10 C) 12 D) 52 E) 60

8. Kısa dönemde işletmenin sabit maliyetini gösteren grafiğin şekli aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A) Dikey eksene paralel bir doğru B) Yatay eksene paralel bir doğru C) Yatay eksene dik bir doğru D) Önce artan sonra azalan bir eğri E) Önce azalan sonra artan bir doğru

9. Marjinal maliyet eğrisinin minimum noktalarında

kestiği eğriler aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? (AC: Ortalama maliyet, AVC: Ortalama değişken maliyet, AFC: Ortalama sabit maliyet)

A) TVC B) AVC C) AVC, AFC D) AC, AVC E) AC, AFC

10. Firmanın ürettiği çıktı miktarı arttıkça ortalama

değişken maliyeti de artıyorsa firmanın maliyetleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Ortalama sabit maliyet artar. B) Ortalama toplam maliyet düşer. C) Marjinal maliyet düşer. D) Marjinal maliyet, ortalama değişken maliyetten daha

az olur. E) Marjinal maliyet, ortalama değişken maliyetten daha

fazla olur.

13

Maliyet Teorisi

11. Belirli bir üretim düzeyinde, ortalama maliyetlerin marjinal maliyetlerden fazla olduğu bir durumda marjinal maliyetler nasıl değişir?

A) Artar. B) Sabit kalır. C) Azalır. D) Sıfır olur. E) Çıktı büyüklüğüne bağlı olarak artar ya da azalır.

12. Kısa dönemde, bir firmanın marjinal maliyeti

artarken ortalama değişken maliyetinin düştüğü durumda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Firmanın ortalama sabit maliyetleri artmaktadır. B) Firmanın marjinal maliyeti, ortalama değişken

maliyetinin üzerindedir. C) Firmanın marjinal maliyeti, ortalama sabit

maliyetinin altındadır. D) Firmanın marjinal maliyeti, ortalama değişken

maliyetinin altındadır. E) Firmanın marjinal maliyeti, ortalama sabit

maliyetinin üzerindedir. 13. 50 adet kitap basımı için 500 TL sabit maliyete

katlanan işletmenin ortalama toplam maliyeti 25 TL ise işletmenin değişken maliyeti kaç TL’dir?

A) 500 B) 750 C) 875 D) 1250 E) 1750

14. Bir firma bir maldan 100 birim üretirken üstlendiği ortalama maliyet(AC) 4 TL, marjinal maliyet(MC) ise 5 TL'dir. Bu durumda aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Ortalama maliyet tüm üretim düzeylerinde sabittir. B) Ortalama maliyet en düşük seviyededir. C) Üretim arttıkça ortalama maliyet artacaktır. D) Toplam maliyet 500 TL'dir. E) Üretim arttıkça ortalama sabit maliyet değişmez.

15. Üretim arttıkça kısa dönem marjinal maliyeti değişmeyen, ancak kısa dönem ortalama toplam maliyeti azalan bir firma için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Ortalama değişken maliyet her üretim seviyesinde

sabittir. B) Üretim arttıkça bir noktadan sonra ortalama

maliyetler artacaktır. C) Toplam maliyet sabittir. D) Üretim arttıkça ortalama sabit maliyet değişmez E) Toplam sabit maliyet sıfırdan büyüktür.

16. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin başlangıçta üretim arttıkça azalmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (Kaymakamlık 2008)

A) Artan marjinal getiriler B) Azalan ortalama sabit maliyetler C) Sabit marjinal maliyetler D) Ölçek ekonomileri E) Ölçeğe göre sabit getiri

17. Geniş bir üretim aralığında ölçeğe göre artan

getiriye sahip bir firmanın, uzun dönem ortalama maliyetleri bu aralıkta nasıl değişir? (KPSS 2008)

A) Önce minimum bir değere kadar azalır, sonra artar. B) Önce maksimum bir değere kadar artar, sonra

azalır. C) Sabit kalır. D) Azalır. E) Artar.

18. Üretim sürecinde negatif dışsal ekonomilerin

etkisinde olan bir firma için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Uzun dönemde firma ortalama maliyetin azalan

kısmındadır. B) Uzun dönemde firma ortalama maliyetin artan

kısmındadır. C) Uzun dönemde firma ortalama maliyet minimum

noktasındadır. D) Uzun dönemde firmanın ortalama maliyet eğrisi

aşağı kayar. E) Uzun dönemde firmanın ortalama maliyet eğrisi

yukarı kayar.

14


1. Aşağıdakilerden hangisi tam rekabet piyasasının varsayımlarından biri değildir? A) Piyasaya giriş ve çıkışların serbest olması B) Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında tam bilgiye

sahip olması C) Piyasada çok sayıda satıcı olması D) Piyasada üretilen malların homojen olması E) Piyasadaki alıcı sayısının sınırlı olması

2. Tam rekabet piyasasında firmanın toplam gelirinin

doğrusal çizilmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Değişken maliyetlerin azalması B) Sabit maliyetlerin sıfır olması C) Ortalama gelirin azalması D) Üretim miktarının artması E) Marjinal gelirin sabit olması

3. Herhangi bir tam rekabetçi firmanın ürününün

talebinin fiyat esneklik değeri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) İnelastiktir. B) 1’e eşittir. C) 0’a eşittir. D) 1 ile 100 arasındadır. E) Sonsuzdur.

4. Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir

firmanın ortalama geliri aşağıdakilerden hangisine eşittir?

A) Malın satış fiyatına B) Firmanın toplam gelirine C) Firmanın üretim miktarına D) Firmanın marjinal maliyetine E) firmanın toplam maliyetine

5. Bir malın piyasa fiyatının iki katına çıkması

durumunda, rekabetçi bir firma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (Kaymakamlık 2010)

A) Firma uzun dönemde ekonomik kar elde eder. B) Karı maksimize eden üretim düzeyi iki katına çıkar. C) Karı maksimize eden yeni üretim düzeyinde fiyat

marjinal maliyetten daha çok yükselir. D) Kar maksimize eden yeni üretim düzeyinde fiyat

marjinal hasılattan daha çok yükselir. E) Marjinal hasılat iki katına çıkar.

6. Tam rekabetçi bir firmanın marjinal geliri nasıldır?

A) Ürettiği malın fiyatına eşittir. B) Ürettiği malın fiyatından düşüktür. C) Ürettiği malın fiyatından fazladır. D) Malın talep esnekliği 1’den büyükse o malın

fiyatından fazladır. E) Malın talep esnekliği 1’den büyükse o malın

fiyatından düşüktür.

7. Tam rekabet piyasasındaki bir firmanın başa baş noktası aşağıdakilerden hangisidir?

A) Marjinal Gelir = Ortalama Maliyet B) Marjinal Maliyet = Ortalama Maliyet C) Toplam Gelir = Toplam Maliyet D) Marjinal Gelir = Toplam Maliyet E) Toplam Gelir = Ortalama Maliyet

8. Tam rekabetçi bir firma için kar maksimizasyonunun

sağlandığı üretim düzeyinde, toplam hasılat (TR) ve toplam maliyet (TC) eğrileriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) TC eğrisi TR eğrisini alttan keser. B) TC eğrisi TR eğrisini yukarıdan keser. C) Aynı eğime sahiptirler. D) Birbirlerine daima teğet olurlar. E) Birbirlerine teğet olamazlar.

9. Rekabetçi bir endüstride firmaların ortalama ve

marjinal maliyet eğrilerinin U şeklinde olduğu varsayıldığında, kısa dönem kâr maksimizasyonunun gerçekleştiği üretim düzeyiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Marjinal maliyet, marjinal hasılata eşittir ve marjinal

maliyet eğrisinin eğimi, marjinal hasılat eğrisinin eğiminden büyüktür.

B) Marjinal maliyet, marjinal hasılata eşittir ve marjinal maliyet eğrisinin eğimi, marjinal hasılat eğrisinin eğiminden küçüktür.

C) Marjinal maliyet, marjinal hasılata eşittir ve marjinal maliyet eğrisi, marjinal hasılat eğrisini üstten keser.

D) Ortalama maliyet, marjinal hasılata eşittir ve ortalama maliyet eğrisinin eğimi, marjinal hasılat eğrisinin eğiminden büyüktür.

E) Ortalama maliyet, marjinal hasılata eşittir ve ortalama maliyet eğrisi, marjinal hasılat eğrisini alttan keser.

10. Bir tam rekabet firması için kâr maksimizasyonunun

birinci sıra koşulu fiyatın marjinal maliyete eşit olmasıdır. Kar maksimizasyonunun ikinci sıra koşuluna göre, karın maksimize olduğu üretim düzeyinde aşağıdakilerden hangisi gereklidir?

A) Marjinal maliyetin artıyor olması B) Marjinal maliyetin azalıyor olması C) Marjinal maliyetin eğiminin marjinal hasılatın

eğiminden küçük olması D) Marjinal maliyet eğrisinin negatif eğimli olması E) Marjinal hasılat eğrisinin negatif eğimli olması

15


11. Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir firma, cari üretim düzeyinde marjinal hasılatın marjinal maliyetten büyük (MR > MC) olduğunu belirlemiştir. Buna göre firmanın aşağıdakilerden hangisini yapması gerekir?

A) Üretimini azaltması B) Üretimini arttırması C) Üretimini durdurması D) Denge durumuna göre daha fazla kâr elde ettiği için

girdi kullanımını sabitlemesi E) Denge durumuna göre daha fazla kâr elde ettiği için

hiçbir şey yapmaması 12. Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir

firmanın toplam maliyeti TC = Q2 + 2 Q + 10 olarak verilmiştir. Piyasada geçerli olan fiyat P = 12’dir. Tam rekabetçi bu firmanın optimum üretim miktarı kaç birimdir?

A) 2 B) 3 C) 5 D) 7 E) 10

13. Tam rekabet piyasasında bir firmanın kısa dönem

toplam maliyet fonksiyonu SRTC=Q2+20Q+5 şeklindedir. Buna göre, malın piyasa fiyatı 40 TL iken denge üretim düzeyi (Q) kaç olur?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

14. Tam rekabet piyasasında bulunan bir firma,

aşağıdaki durumların hangisinde kısa dönemde üretim faaliyetini durdurma kararı alır?

A) Toplam sabit maliyetler çok fazlaysa B) Toplam hasıla sabit maliyetleri karşılamıyorsa C) Toplam hasıla toplam maliyetleri karşılamıyorsa D) Toplam hasıla değişken maliyetleri karşılamıyorsa E) Firma pozitif kâr elde edemiyorsa

15. Bir firma kısa dönemde kapanma noktasında üretim

yapıyorsa bu durum ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Firmanın toplam hasılatı ve sabit maliyetleri sıfırdır. B) Firmanın toplam hasılatı ile toplam değişken

maliyetleri sıfırdır. C) Firma, yalnızca normal kar elde eder. D) Firma, elde ettiği hasılatta yalnızca sabit

maliyetlerini karşılayabilir. E) Firma, elde ettiği hasılatta yalnızca değişken

maliyetlerini karşılayabilir.

16. Tam rekabetçi firma aşağıdaki durumlardan hangisinde üretime devam etmek yerine üretimi durdurur?

A) Fiyat, kısa dönem ortalama toplam

maliyetten(SRATC) düşük, ortalama değişken maliyetten (AVC) büyük ise

B) Fiyat, ortalama değişken maliyetten(AVC) düşük ise C) Fiyat, kısa dönem ortalama maliyete(SRATC) eşit

ise D) Fiyat, ortalama değişken maliyete (AVC) eşit ise E) Fiyat, ortalama değişken maliyetten büyük ise

17. Tam rekabet koşullarında çalışan bir firmanın kısa

dönem arz eğrisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ortalama toplam maliyet eğrisinin yükselen kısmı B) Marjinal maliyet eğrisinin ortalama toplam maliyet

eğrisinin üzerinde kalan kısmı C) Marjinal maliyet eğrisinin ortalama sabit maliyet

eğrisinin üzerinde kalan kısmı D) Ortalama değişken maliyet eğrisinin yükselen kısmı E) Marjinal maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet

eğrisinin üzerinde kalan kısmı 18. Tam rekabetçi bir firmanın kısa dönem arz eğrisi

aşağıdakilerden hangisidir? (Kaymakamlık 2004)

A) Ortalama maliyetin minimum noktasının yukarısında kalan marjinal maliyet eğrisi

B) Ortalama değişken maliyet eğrisinin minimum noktasının yukarısında kalan marjinal maliyet eğrisi

C) Sıfır ekseninin yukarısında kalan ortalama maliyet eğrisi

D) Ortalama değişken maliyet eğrisinin yukarısında kalan ortalama maliyet eğrisi

E) Ortalama sabit maliyet eğrisinin yukarısında kalan marjinal maliyet eğrisi

19. Aşağıdakilerden hangisi söz konusu olduğunda tam

rekabetçi firma, kısa dönemde üretimi durdurur?

A) Ortalama hasılatın ortalama değişken maliyetten büyük olması durumunda

B) Ortalama hasılatın ortalama değişken maliyetten küçük olması durumunda

C) Ortalama hasılatın ortalama değişken maliyete eşit olması durumunda

D) Ortalama hasılatın ortalama toplam maliyete eşit olması durumunda

E) Ortalama hasılatın ortalama toplam maliyetten küçük olması durumunda

20. Tam rekabetçi bir firmanın faaliyet kârının sıfır

olması durumunda, aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkar?

A) Toplam Hasılat = Toplam Maliyet B) Toplam Hasılat > Toplam Değişken Maliyet C) Toplam Hasılat = Toplam Değişken Maliyet D) Toplam Hasılat < Toplam Değişken Maliyet E) Toplam Hasılat – Toplam Sabit Maliyet > Toplam

Değişken Maliyet

16


21. Tam rekabet piyasasında faaliyette bulunan bir firmanın toplam maliyet eğrisi TC = Q2 + 36 ise, uzun dönemde bu ürünün fiyatı kaç olur?

A) 32 B) 8 C) 16 D) 12 E) 0

22. Tam rekabet piyasasında üretim yapan bir firma için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Firmanın talep doğrusu aynı zamanda ortalama

maliyet doğrusudur. B) Firmanın kısa dönemde denge üretim düzeyi, toplam

gelir eğrisi ile toplam maliyet eğrisinin eğimlerinin birbirine eşit olduğu noktadadır.

C) Normal kâr düzeyinde üretim yapan firmanın üretici rantı sıfırdır.

D) Firmanın kısa dönem arz eğrisi, marjinal maliyet eğrisinin, ortalama maliyet eğrisinin üstünde kalan kısımdır.

E) Firmanın sahip olduğu talep doğrusunun eğimi sıfırdır.

17

Monopol ve Monopolcü Rekabet Piyasası

1. Aşağıdakilerden hangisi tekel ve tam rekabet piyasalarının ortak varsayımlarından biridir?

A) Piyasada çok sayıda firma olması B) Piyasada çok sayıda alıcı olması C) Fiyatın veri olarak kabul edilmesi D) Tüketicilerin tam bilgiye sahip olması E) Kaynakların etkin dağılımı

2. Monopolcü bir firmanın karşı karşıya olduğu talep eğrisi nasıldır?

A) Monopolcü rekabetçi firmanın talep eğrisinden daha

esnektir. B) Piyasa talep eğrisi ile aynıdır. C) Her zaman marjinal hasılat eğrisinin altındadır. D) Sonsuz esnektir. E) Tam rekabetçi piyasadakinden daha yatıktır.

3. Negatif eğimli ve doğrusal bir talep eğrisinden elde

edilen toplam hasılat eğrisinin şekliyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?

A) Yataydır. B) Dikeydir. C) U şeklindedir. D) Ters U şeklindedir. E) Talep fonksiyonu bilinmeden bir şey söylenemez.

4. Tekelci bir firma için marjinal hasılatının fiyattan küçük olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tekelci firmanın arz eğrisinin olmaması B) Tekelci firmanın ürettiği mala olan talebin negatif

eğimli olması C) Tekelci firmanın ürettiği malları istediği fiyattan

satabilmesi D) Tekelci firmanın ürettiği mala olan talebin sonsuz

esnekliğe sahip olması E) Tekelci firmanın ürettiği mala olan talebin

esnekliğinin sıfır olması

5. Talebin fiyat esnekliğinin 1’den küçük olması durumunda tekelci bir firma ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Firmanın marjinal hasılatı belirsizdir. B) Firmanın marjinal hasılatının değeri sıfırdır. C) Firmanın marjinal hasılatı pozitiftir. D) Firmanın fiyatını düşürdüğünde toplam hasılatı

artar. E) Firmanın fiyatını düşürdüğünde toplam hasılatı

azalır. 6. Tekelci bir firmanın malı için olan talep eğrisinin

birim fiyat esnekliğine sahip olduğu noktada marjinal hasılatın alacağı değerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Pozitif bir değer alır. B) Negatif bir değer alır. C) Bire eşittir. D) Sıfıra eşittir. E) Sonsuzdur.

7. Monopol firmanın kâr maksimizasyonunu sağladığı üretim düzeyinde marjinal hasılatı sıfıra eşitse aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Monopolcü zarar etmektedir. B) Monopolcünün toplam hasılatı maksimumdur. C) Monopolcü fiyat düşürdüğünde toplam hasılatı artar. D) Monopolcü fiyat yükselttiğinde toplam hasılatı artar. E) Monopolcünün satış fiyatı marjinal maliyete eşittir.

8. Monopolcü bir firmanın talep fonksiyonu P = 80 – 2Q

şeklinde iken firmanın marjinal maliyeti 20 birimdir. Buna göre firmanın kâr maksimizasyonunu sağladığı üretim miktarı kaç birimdir?

A) 30 B) 25 C) 20 D) 15 E) 10

9. Talep fonksiyonu Qd=60-P olan tekelci firmanın

toplam maliyet fonksiyonu TC= Q2-4Q+10 şeklindedir. Bu durumda tekelci firmanın kârını maksimize eden fiyat düzeyi aşağıdakilerden hangisidir?

A) 16 B) 21 C) 42 D) 44 E) 54

10. Tekelci bir firmanın marjinal hasılatı 20 ve talebin

fiyat esnekliği 2 olduğuna göre bu firmanın kârını maksimize eden fiyat kaçtır?

A) 0 B) 10 C) 20 D) 40 E) 45

11. Tekelci bir firmanın ürettiği malın fiyatı 4 ve talebin fiyat esnekliği 2 ise bu firmanın marjinal hasılatın değeri kaçtır?

A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 4 E) 8

12. Monopolcü firma için aşağıdakilerden hangisi

doğrudur?

A) Fiyatı etkileme gücü olduğundan kısa dönemde zarar ederek dengeye gelmesi mümkün değildir.

B) Fiyat, marjinal hasılata(MR) eşittir. C) Monopolcü firma sonsuz esnek bir talep eğrisi ile

karşı karşıyadır. D) Monopolcü firmanın arz eğrisi üretilemez. E) Uzun dönemde, fiyatın uzun dönem marjinal

maliyete eşit olduğu noktada dengeye gelir.

18

Monopol ve Monopolcü Rekabet Piyasası

13. Bir doktor hastalarının gelirlerine göre zengin ve fakir olmak üzere iki gruba ayırıp, zengin hastalarından daha yüksek, fakir hastalıklarından ise daha düşük bir ücret talep etmektedir. Doktorun bu uygulamasına ne ad verilir? A) Gini fiyatlaması B) Lerner fiyatlaması C) Birinci derece (tam) fiyat farklılaştırması D) İkinci derece fiyat farklılaştırması E) Üçüncü derece fiyat farklılaştırması

14. Satın alınan mal miktarı değiştikçe farklı fiyatın uygulandığı fiyat politikasına ne ad verilir?

A) 1. dereceden fiyat farklılaştırması B) 2. dereceden fiyat farklılaştırması C) 3. dereceden fiyat farklılaştırması D) İki kısımlı fiyatlandırma E) Marj fiyatlaması

15. Tekel piyasasında bir firmanın uzun dönemde ekonomik (aşırı ya da normal üstü) kâr elde edebilmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Piyasaya girişin serbest olması B) Yeni firmaların piyasaya girmesinin engellenmesi C) Fiyat farklılaştırmasının yapılması D) Ürünlerin farklı fiyattan farklı alıcılara satılması E) Piyasadaki üreticilerin büyük ölçekli olması

16. Monopolcü rekabet piyasası ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Birbirinden bağımsız hareket eden çok sayıda alıcı

vardır. B) Piyasaya girişi engelleyen yasal düzenlemeler

vardır. C) Her firmanın ürünü diğer firmaların ürünlerinden

farklı özelliklere sahiptir. D) Satıcılar belirli aralıklarla da olsa, piyasa fiyatını

etkileyebilirler. E) Ürün farklılaştırması bu piyasanın en önemli

özelliğidir. 17. Aşağıdakilerden hangisi tekelci rekabet piyasasının

özelliklerinden biridir?

A) Her bir firmanın farklılaştırılmış bir ürün satması B) Piyasaya giriş engellerinin bulunması C) Her bir firmanın malına olan talebin sonsuz esnek-

liğe sahip olması D) Firmalar tarafından homojen bir malın satılması E) Piyasada tekel konumunda tek bir firmanın bulun-

ması

18. Monopolcü rekabet konusu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Tek bir üretici, çok sayıda tüketici vardır. B) Grup talep eğrisi, algılanan talep eğrisine göre daha

az esnektir. C) Kısa dönemde aşırı kâr elde edilmesi durumunda

uzun dönemde yeni firmalar piyasaya girmezler. D) Üretilen ürünler birbiriyle tam olarak ikame edilir. E) Üretilen malın marjinal maliyeti her zaman sıfıra

eşittir.

19. Tam rekabet piyasası ile tekelci rekabet piyasasının, piyasa yapıları bakımından ortak olan özellikleri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Reklamın söz konusu olmaması B) Firmaların homojen bir mal üretmeleri C) Piyasada az sayıda firma olması D) Firmaların malına olan talebin sonsuz esnekliğine

sahip olması E) Giriş engellerinin olmaması

19

Oligopol Piyasası

1. Cournot düopol piyasasında bir firmanın davranışı aşağıdaki varsayımlardan hangisine dayanır?

A) Rakibinin fiyatının sabit olduğu B) Rakibinin üretim düzeyinin sabit olduğu C) Rakibinin, fiyat indirimlerine aynı miktardaki

indirimle karşılık vereceği, ancak fiyat artışlarında kendisini takip etmeyeceği

D) Rakibinin makul düzeyde olan tüm fiyat değişikliklerine yanı miktarda değişikliklerle karşılık vereceği

E) Rakibinin marjinal maliyetinin kendisininkinden düşük olacağı

2. Cournot düopol modelinde aşağıdaki sonuçlardan hangisi geçerlidir?

A) Denge durumunda fiyat ve üretim miktarı tam

rekabettekinin aynıdır. B) Her düopolcü kârını maksimum yapan üretim

miktarını belirlerken, diğer düopolcünün üretim miktarını değiştirmeyeceğini düşünür.

C) Denge üretim miktarı tam rekabettekinden büyüktür. D) Malın piyasa fiyatı monopoldekine eşittir. E) İstikrarlı bir çözüm yoktur, fiyat sürekli dalgalanır.

3. Dört firmanın yer aldığı Cournot modelinde firmalar

toplam piyasa talebinin ne kadarını karşılayacak kadar üretim yapmaktadır?

A) 2/3 B) 4/5 C) 3/4 D) 2/4 E) 1/4

4. Firmaların homojen mal üretimleri durumunda

ortaya çıkacak Bertrand denge fiyatıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Cournot denge fiyatına eşittir. B) Tekel fiyatına eşittir. C) Stackelberg fiyatına eşittir. D) Firmaların marjinal maliyetlerinden bağımsızdır. E) Firma sayısından bağımsızdır.

5. Homojen bir malın üretildiği Bertnad düopol piyasası denge fiyatıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Tekel fiyatına eşittir. B) Tam rekabet fiyatının üzerindedir. C) Cournot piyasası denge fiyatından büyüktür. D) Cournot piyasası denge fiyatına eşittir. E) Cournot piyasası denge fiyatından küçüktür.

6. Aşağıdakilerden hangisi Cournot ve Stackelberg oligopol modelleri arasındaki farklardan biridir?

A) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre

toplam endüstri üretimi daha büyük, fiyat daha düşüktür.

B) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha büyük, fiyat daha yüksektir.

C) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha az, fiyat daha yüksektir.

D) Stackelberg dengesinde, Cournot dengesine göre toplam endüstri üretimi daha az, fiyat daha düşüktür.

E) Stackelberg ve Cournot dengelerinde toplam endüstri üretimi aynıdır; fiyat hakkında bir şey söylenemez.

7. Aşağıdaki endüstrilerden hangisinin

modellemesinde, Stackelberg modeli Cournot modelinden daha uygundur?

A) Firmaların açık işbirliği yapabildikleri endüstri B) Bütün firmaların eşanlı olarak piyasaya giriş

yaptıkları endüstri C) Bir firmanın üretim kararını diğerlerinden önce

alabildiği endüstri D) İkiden fazla firmanın bulunduğu endüstri E) Firmaların kârlarını maksimize edebilmek için

fiyatlarını seçtikleri endüstri 8. Aşağıdaki modellerin hangisinde üretim ve fiyat

yönünden en düşük rekabet söz konusudur?

A) Edgeworth – Bertrand B) Cournot – Edgeworth C) Chamberlin D) Bertrand E) Edgeworth

9. Cournot ve Bertrand oligopol modelleriyle ilgili

aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Firmalar üretim miktarlarını Cournot modelinde aynı zamanda belirlerken, Bertrand modelinde farklı zamanlarda belirler.

B) Firmalar üretim miktarlarını Bertrand modelinde aynı zamanda belirlerken, Cournot modelinde farklı zamanlarda belirler.

C) Firmalar Cournot modelinde fiyatı belirlerken, Bertrand modelinde üretim miktarlarını belirler.

D) Firmalar Cournot modelinde üretim miktarlarını belirlerken, Bertrand modelinde fiyatı belirler.

E) Firmalar Cournot modelinde tam bilgiye sahipken, Bertrand modelinde eksik bilgiye sahiptir.

20

Oligopol Piyasası

10. Piyasadaki girişimcilerin rekabeti ortadan kaldırmak için yaptıkları anlaşma ile oluşturdukları birliğe ne ad verilir?

A) Girişim B) Kartel C) Kooperatif D) Baskı grubu E) Sendika

11. Oligopol piyasalarında artan fiyatlar için fiyat

katılığını açıklayan teori aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dirsekli talep teorisi B) Saf oligopol piyasası teorisi C) Direkt maliyet teorisi D) Edgeworth teorisi E) Monopol piyasası teorisi

21

Faktör Piyasası

1. Belirli bir indekse göre ödenen faize ne ad verilir?

A) Sabit faiz B) Kanuni faiz C) Temerrüt faizi D) Değişken faiz E) Reel faiz

2. Piyasada para arz ve talebi tarafından belirlenen faiz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sabit faiz B) Kanuni faiz C) Serbest faiz D) Reel faiz E) Nominal faiz

3. Borçlunun aldığı borcu zamanında ödememesi

durumunda, gecikmiş olduğu borcundan dolayı alacaklıya ödemesi gereken faize ne ad verilir?

A) Reel faiz B) Nominal faiz C) Temerrüt faizi D) Değişken faiz E) Kanuni faiz

4. Marjinal toprağın getirisine ne ad verilir?

A) Kalite rantı B) Diferansiyel rant C) Şehir rantı D) Mutlak rant E) Ekonomik rant

5. Topraklar arasındaki kalite farkından ya da pazara

uzaklık farkından doğan ranta ne ad verilir?

A) Ekonomik rant B) Transfer geliri C) Şehir rantı D) Mutlak rant E) Diferansiyel rant

6. Adi kârdan girişimciye ayrılan ücret çıkarıldığında

geriye kalan kâra ne ad verilir?

A) Klasik kâr B) Net kâr C) Asgari kâr D) İş kârı E) Olağan kâr

7. Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörlerini gösterir?

A) İşgücü, sermaye, hammadde, para B) Kira, ücret, faiz, kâr C) Üretim, dağıtım, fiyatlama, pazarlama D) Doğal kaynak, emek, sermaye, girişimci E) İşçi, firma, devlet, hane halkı

8. A şirketinde işçi Ali’nin de katılımı ile toplam elma üretimi 10 kg’dan 15 kg’a çıkmıştır. İşçi giderlerinden başka maliyet yoktur ve elmalar 2 TL / kg fiyatla satılmıştır. Bu durumda, Ali’nin marjinal hasılat ürünü ve Ali’ye ödenecek maksimum ücret sırasıyla kaçtır?

A) 5,2 B) 2,2 C) 10,10 D) 3,5 E) 5,10

9. Diğer değişkenler sabitken ekonominin genelinde iş

gücü verimliliğinde ortaya çıkan bir artışın iş gücü piyasasına etkisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Reel ücret artar, çünkü iş gücü talep eğrisi sağa

kayar. B) Reel ücret düşer, çünkü iş gücü talep eğrisi sola

kayar. C) Reel ücret artar, çünkü iş gücü arz eğrisi sağa

kayar. D) Reel ücret düşer, çünkü iş gücü arz eğrisi sola

kayar. E) Reel ücret düşer, çünkü iş gücü arz eğrisi sağa

kayarken, iş gücü talep eğrisi sola kayar. 10. Aşağıdakilerden hangisi klasik modelde üretim ve

işgücü arzını belirleyen faktörlerden biridir?

A) İşçilerin boş zamandan sağladıkları faydanın değişmesi

B) Merkez bankasının bağımsızlığı C) Devlet harcamalarının düzeyi D) Yatırım malları talebinin düzeyi E) Para miktarı

11. Önceden saati 6 milyon TL’den haftada 40 saat

çalışırken, şimdi saati 7 milyon TL’den haftada 35 saat çalışan bir işçi için aşağıdakilerden hangisi söz konusudur?

A) Gelir ve ikame etkileri birbirini götürmektedir. B) İkame etkisi daha önemlidir. C) Gelir etkisi daha önemlidir. D) Gelir ve ikame etkileri aynı ölçüde önemlidir. E) Her iki etki de önemlidir.

12. Ücret artışının ikame etkisi gelir etkisinden daha küçükse aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Emek arz eğrisi pozitif eğimlidir. B) Emek arz eğrisi negatif eğimlidir. C) Emek talep eğrisi pozitif eğimlidir. D) Emek talep eğrisi negatif eğimlidir. E) Emek arzı, emek talebinden daha büyüktür.

22

Faktör Piyasası

13. Monopsoncu bir emek piyasasında, firma için tanımlı kâr maksimizasyonu koşulunda aşağıdakilerden hangisi geçerlidir?

A) Firma için marjinal emek maliyeti ücrete eşittir. B) Firma için ortalama emek maliyeti ücret düzeyinin

üzerindedir. C) Firma için marjinal emek maliyeti ücret düzeyinin

altındadır. D) Firma için ortalama emek maliyeti ücret düzeyinin

altındadır. E) Firma için marjinal emek maliyeti ücret düzeyinin

üzerindedir. 14. Rekabetçi piyasada faaliyet gösteren bir firma için

emeğin marjinal verimliliği MPL = 24L-1/2 fonksiyonu ile temsil edilmektedir. Firmanın ürettiği ürün fiyatı 1, emeğe ödenen saat başına ücret ise 12’dir. Buna göre, firma kârını maksimize edebilmek için ne kadar emek istihdam etmelidir?

A) 1/6 B) 1/2 C) 1 D) 2 E) 4

15. Yalnız emek girdisi kullanarak Q(L) = L0,5 üretim fonksiyonuna göre üretim yapan bir firmanın girdi fiyatı 2 TL ve çıktı fiyatı 16 TL iken en yüksek kârı elde etmek için ne kadar çıktı üretmesi gerekir? (L, emek miktarı)

A) 0 B) 2 C) 4 D) 6 E) 16

23


1. Aşağıdakilerden hangisi makro iktisadın inceleme alanına giren konulardan biri değildir?

A) Enflasyon B) İşsizlik C) Ödemeler Bilançosu D) Firma arzı E) Reel gelirin yıllık büyüme oranı

2. 2005 yılı reel GSYİH değeri 217 milyar dolar, 2004 yılı

reel GSYİH değeri ise 200 milyar dolardır. Bu verilere göre bu ekonomide ekonomik büyüme oranı kaçtır?

A) 2 B) 8,5 C) 4 D) 5 E) 17

3. (Z) ülkesinin 2008 ve 2010 yıllarında 1987 yılı

fiyatlarıyla reel gayrisafi yurtiçi hasılası sırasıyla 420 milyar ve 1.680 milyar TL’dir. Bu verilere göre (Z) ülkesinin uzun dönem büyüme hızı nedir?

A) %1 B) %4 C) %100 D) %400 E) %250

4. Kişi başına düşen milli gelirin 10.000 dolar olduğu A

ülkesinde kişi başına milli gelirin 20.000 dolar olması için %5'lik büyüme oranı kaç yıl boyunca sürdürülmelidir?

A) 5 B) 10 C) 12 D) 14 E) 18

5. 2000 yılı fiyatlar genel seviyesi 80, 1999 yılı fiyatlar genel seviyesi 60’dır. Bu ekonomide enflasyon oranı kaçtır?

A) 17 B) 25 C) 33 D) 40 E) 60

6. Tüketici fiyatları endeksi nedir?( Kaymakamlık 2003)

A) Ülke içinde üretilen mal ve hizmetlerin fiyatları göz

önünde bulundurularak bulunan değerdir. B) Belli bir dönemde ithal mallar dahil tüketicilerin satın

aldıkları belli mal ve hizmetlerin fiyatları göz önüne alınarak bulunan değerdir.

C) Reel milli geliri ifade eder. D) Nominal milli geliri ifade eder. E) Bir ekonomide ülke vatandaşları tarafından bir yılda

üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal değerini ifade eder.

7. TÜİK tarafından Tüketici fiyatları ve üretici fiyatları endekslerinin hesaplanmasında kullanılan son temel yıl aşağıdakilerden hangisidir?

A) 1987 B) 1992 C) 1994 D) 2003 E) 2005

8. Ekonomideki reel çıktı düzeyini ölçmek için

aşağıdaki fiyat indekslerinden hangisi kullanılır?

A) Üretici fiyatları indeksi B) İmalat sanayi fiyat indeksi C) Toptan eşya fiyatları indeksi D) Tüketici fiyatları indeksi E) Gayrisafi millî hasıla zımni deflatörü

9. Gayrisafi millî hasıla (GSMH) zımni deflatörü aşağıdakilerden hangisine eşittir?

A) (Nominal GSMH / Reel GSMH) x 100 B) (Reel GSMH / Nominal GSMH) x 100 C) (Reel GSMH Büyümesi / Nominal GSMH

Büyümesi) x 100 D) (Nominal GSMH Büyümesi / Reel GSMH

Büyümesi) x 100 E) (Reel GSMH x Nominal GSMH) x 100

10. Bir ekonomideki nominal GSMH 4601,GSMH

deflatörü 107 ise, reel GSMH aşağıdakilerden hangisine eşittir?

A) 4630 B) 4520 C) 430 D) 4300 E) 4600

11. İşsizlik oranının tanımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) İşsiz sayısının toplam nüfusa oranı B) Çalışmayan insan sayısının toplam işgücü sayısına

oranı C) Toplam nüfus ile toplam çalışan sayısı farkının

toplam çalışan sayısına oranı D) Toplam nüfus içinde iş bulamayanların oranı E) Toplam işgücü içinde iş bulamayanların oranı

12. Bir ülkede toplam nüfus 100 milyon, sivil işgücü 50 milyon iken 47 milyon işçi istihdam ediliyorsa, bu ülkedeki işsizlik oranı yüzde kaçtır?

A) 3 B) 6 C) 7 D) 9 E) 10

24


13. Bir İngiliz vatandaşının BİST (Borsa İstanbul)’te satın aldığı bir Türk firmasına ait hisse senedinden elde ettiği faiz geliri Türkiye’nin ödemeler dengesi bilançosuna nasıl kaydedilir?

A) Cari hesaba artı olarak B) Cari hesaba eksi olarak C) Sermaye hesabına artı olarak D) Sermaye hesabına eksi olarak E) Rezerv hesabına artı olarak

14. Aşağıdakilerden hangisi Fisher denklemini ifade

eder?

A) Reel faiz oranı = Nominal faiz oranı – Beklenen enflasyon

B) Reel faiz oranı = Nominal faiz oranı + Beklenen enflasyon

C) Reel faiz oranı = Nominal faiz oranı + Gerçekleşen enflasyon

D) Nominal faiz oranı = Reel faiz oranı + Gerçekleşen enflasyon

E) Nominal faiz oranı = Reel faiz oranı – Gerçekleşen enflasyon

15. GSMH hesaplanırken bir ekonominin belli bir

dönemde ürettiği mal ve hizmetler neye göre değerlendirilir?

A) Piyasa fiyatlarına B) Faktör maliyetine C) Sağladıkları kârlara D) Yatırım maliyetlerine E) Tüketim miktarlara

16. Aşağıdakilerden hangisinde yer alan değerler

toplandığında, milli gelir hesaplamalarında karşılaşılan çifte sayım sorunu ortaya çıkar?

A) Otomobil ve otomobil lastiği sektörlerinde yaratılan

katma değerler B) Yatırım harcamaları ve hükümet harcamaları C) Un üretimi ve fırıncılık sektörlerinde üretilen çıktı

değerleri D) Ekonomideki ücretlerle sermaye gelirleri değerleri E) Tüketicilerin ekmek üzerine yaptıkları harcama ile

buğday üreticilerinin katma değerleri

17. Aşağıdakilerden hangisi GSYH’nin hesaplamasında karşılaşılan sorunlardan biri değildir?

A) İstatistiksel verilerin sağlıklı olarak toplanması B) Malların kalitelerindeki değişme C) Kayıt dışı ekonomi D) Üretimin neden olduğu çevre kirliliği E) İşi savsaklama ve iş saatlerinin azalması

18. Aşağıdakilerden hangisi GSYH’nin harcama yöntemiyle hesaplamasında kullanılan değerlerden değildir?

A) Tüketim harcamaları B) Dolaylı vergiler C) Yatırım harcamaları D) Kamu harcamaları E) Net ihracat

19. Bir ekonomide gayri safi yurt içi hasıla 6000 birim, gayri safi yatırım 800 birim, net yatırım 200 birimdir. Buna göre net yurtiçi hasıla kaç birimdir?

A) 5200 B) 5370 C) 5400 D) 5430 E) 5800

20. Nominal gayri safi yurtiçi hasıla konusu ile ilgili

olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Yurt dışındaki vatandaşların faktör kazanımlarını da içerir.

B) Kayıt dışı üretimleri de içerir. C) İlgili yıldaki fiyatlar kullanılarak hesaplanır. D) Eğitim, güvenlik gibi kamu hizmetlerini içermez. E) Yurt içindeki yabancı uyrukluların üretim

faaliyetlerini içermez.

21. Gayri Safi Millî Hasıla ile Gayri Safi Yurtiçi Hasıla arasındaki fark, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yıpranma B) Net ihracat C) Vergiler D) Yabancı tasarruf E) Net faktör ödemeleri

22. Nominal milli gelir nedir?

A) Vasıtalı vergilerin dahil olduğu gelirdir. B) Amortismanın çıkartılmadığı gelirdir. C) Enflasyon oranının düşülmediği gelirdir. D) Doğrudan vergilerin düşülmediği gelirdir. E) Enflasyondan arındırılmış gelirdir.

23. Gayrisafi milli hasılanın (GSMH) tanımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bir ekonomide ülke sınırları içinde üretilen tüm nihai

ve ara mallar ile hizmetlerin parasal değeridir. B) Bir ekonomide üretilen tüm nihai ve ara mallar ile

hizmetlerin mal değeridir. C) Bir ekonomide ülke vatandaşları tarafından üretilen

tüm nihai mal ve hizmetlerin enflasyondan arındırmış değeridir.

D) Bir ekonomide ülke vatandaşları tarafından üretilen tüm nihai mallar ile hizmetlerin parasal değeridir.

E) Bir ekonomide ülke vatandaşları tarafından üretilen tüm nihai mallar ile hizmetlerin reel değeridir.

25


24. Sahip olunan tüm kaynaklar ile üretilebilecek çıktı düzeyini ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) GSMH B) Potansiyel GSYİH C) Fiili GSYİH D) GSYİH E) Nominal GSYİH

25. Aşağıdakilerden hangisi, Gayrisafi Milli Hâsıla

(GSMH) tanımı içinde yer alırken Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içinde yer almaz?

A) Konut içinde yapılan yatırım harcamaları B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından

gönderdiği gelirler C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları

26. GSMH’den aşağıdaki kavramlardan hangisi

çıkarılırsa Net Milli Hasıla (NMH) bulunur?

A) Dolaylı vergiler B) Transfer gelirleri C) Kişisel vergiler D) Dolaysız vergiler E) Amortismanlar

27. Kapalı bir ekonomide tüketim harcamaları 1000,

tasarruflar 100 ve kamu harcamaları 300 birimdir. Denk bütçe varsayımı altında bu ekonomideki GSYİH değeri kaç birimdir?

A) 800 B) 1100 C) 1200 D) 1300 E) 1400

26


1. C= 25+0,6Y tüketim fonksiyonuna göre tasarruf fonksiyonu aşağıdakilerden hangisidir?

A) S= 25+0,4Y B) S=25+0,6Y C) S= -25+0,6Y D) S=-25+0,4Y E) S=75+0,4Y

2. Marjinal tüketim eğiliminde meydana gelen bir azalış

sonucu tasarruf fonksiyonu nasıl değişir?

A) Yatıklaşır. B) Dikleşir. C) Aşağı doğru kayar. D) Yukarı doğru kayar. E) Önce yatıklaşır sonra dikleşir.

3. Gelir düzeyi 100, tasarruf fonksiyonu da S= -25+0,7Y

ise gerçekleşen tüketim harcaması miktarı kaçtır?

A) 35 B) 45 C) 55 D) 70 E) 110

4. Ortalama tasarruf eğilimi aşağıdakilerden hangisini

ifade eder?

A) Toplam tüketimin toplam gelire bölümünü B) Toplam tüketimdeki değişmenin toplam gelirdeki

değişmeye bölümünü C) Toplam tasarrufun toplam gelire bölümünü D) Toplam tasarruftaki değişmenin toplam gelirdeki

değişmeye bölümünü E) Toplam tasarruftaki değişmenin toplam tasarrufa

bölümünü 5. Harcanabilir kişisel gelirin artması aşağıdakilerden

hangisine sebep olur?

A) Uyarılmış tüketimin azalmasına B) Uyarılmış tasarrufun artmasına C) Otonom tüketimin artmasına D) Otonom tasarrufun artmasına E) Marjinal tüketim eğiliminin artmasına

Harcanabilir Gelir Tüketim

200 205 225 225 250 245

275 265

6. Yukarıdaki bilgilere göre, marjinal tasarruf eğilimi

kaçtır?

A) 0,20 B) 0,25 C) 0,30 D) 0,75 E) 0,80

7. Harcanabilir gelir 800 milyon TL’den 1 milyar TL’ye, planlanmış tüketim harcamaları da 600 milyon TL’den 760 milyon TL’ye yükseldiğine göre marjinal tasarruf eğilimi kaçtır?

A) 0,15 B) 0,20 C) 0,25 D) 0,64 E) 0,80

8. Keynes’e göre, tüketim harcamaları aşağıdakilerden

hangisinin istikrarlı bir fonksiyonudur?

A) Harcanabilir gelir B) Net gelir C) Şirket gelirleri D) Gayrisafi gelir E) Millî gelir

9. Bu şekle göre, marjinal tüketim eğiliminde bir artış meydana geldiğinde tasarruf fonksiyonu nasıl değişir?

A) Yukarıya doğru kayar. B) Aşağıya doğru kayar. C) Daha yatık duruma gelir. D) Daha dik duruma gelir. E) Dikey eksene paralel hâle gelir.

10. Bir ekonomide gayri safi yurtiçi hasıla 6000 birim,

harcanabilir gelir 5100 birim ve bütçe açığı 200 birimdir. Tüketim 3800 birim ve dış ticaret açığı 100 birim ise bu durumda yatırım kaç birimdir?

A) 1.300 B) 1.200 C) 1.100 D) 1.000 E) 900

27


Özel tüketim : 5 Özel sabit sermaye yatırımları : 1,2 Özel işletme stok yatırımları : 0,8 Devlet harcamaları : 3 İhracat : 2 İthalat : 3

11. Bu verilere göre, toplam talep kaç birimdir?

A) –9 B) 3 C) 6,2 D) 9 E) 11

12. Gayrisafi yurtiçi hasıla 3000, gayrisafi yatırım 400,

net yatırım 100, tüketim 2000, hükümetin mal ve hizmet alımları 500, bütçe fazlası 50 birim olan bir ekonomide tasarruflar ne kadar?

A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

13. Hükümet harcamalarının hesaba katılmadığı kapalı

bir ekonomide, C=60+0.6 Y ve l = lo = 30 iken denge gelir düzeyinde tasarruflar ne kadar olur?

A) 60 B) 30 C) 26 D) 22 E) 20

14. Toplam tüketim fonksiyonunun C = 100 + 0,5Yd olduğu bir ekonomide hükümet harcamaları 500, planlanmış yatırımlar 150 ve vergiler de 500 birim ise denge milli gelir düzeyi kaç birimdir? (C: tüketim harcamaları, Yd: harcanabilir gelir)

A) 800 B) 900 C) 1000 D) 1100 E) 1200

15. Yukarıdaki verilere göre ekonomide tasarruflar ne

kadardır?

A) 300 B) 400 C) 500 D) 600 E) 700

16. Temsili bir ekonomide tüketim C=100+0,7Yd, transfer ödemeleri TR=50, vergiler T=50, yatırım harcamaları I= 150, hükümet harcamaları G=100, ihracat X=100 ve ithalat M= 50+0,1 Y ise denge milli gelir seviyesi nedir? ( Yd: Harcanabilir Gelir, Y: Milli gelir) A) 500 B) 800 C) 1000 D) 1200 E) 1500

17. Kapalı bir ekonomide tüketim (C) = 100 + 0,8Yd,

yatırım (I) = 108, hükümet alımları (G) = 100, vergiler (T) = 60 ve transfer ödemeleri (TR) = 50 ise millî gelir denge düzeyi nedir?

A) 1500 B) 2000 C) 2500 D) 3000 E) 3500

28


f u a t h o c a . n e t

1. Bir ekonomiyle ilgili olarak aşağıdaki bilgiler verilmiştir; Y net milli geliri, Ca tüketimi, IN net yatırımı, Xn ihracatı, G hükümet harcamalarını ve T net vergileri göstermektedir? (Rakamlar milyar TL’dir) Ca = 25 + 0,75 (Y-T) In = Ino = 50 Xn = Xno = 10 G = Go = 70 T = 0,2 Y Bu ekonomi için denge net milli gelir düzeyi kaç milyar TL’dir?

A) 387.5 B) 390 C) 405.5 D) 412 E) 518.5

2. Keynesyen modelde deflasyonist açığı gidermek için aşağıdaki yollardan hangisi izlenmelidir?

A) Hükümet harcamaları arttırılmalıdır. B) Transfer ödemeleri azaltılmalıdır. C) Gelir ve tüketim azaltılmalıdır. D) Vergi oranı arttırılmalıdır. E) Selektif kredi işlemleri uygulanmalıdır.

3. Makro-ekonomik denge, tam istihdam düzeyindeki

reel GSYİH’nin altında olan bir ekonomide aşağıdakilerden hangisi söz konusudur?

A) Dış ticaret açığı vardır B) Enflasyonist açık vardır C) Bütçe açığı vardır D) Cari işlemler açığı vardır E) Deflasyonist açık vardır

4. Enflasyon sorunu olan bir ekonomide hangi maliye

politikası uygulaması yapılır?

A) Kamu harcamalarının arttırılması B) Devletin transfer ödemelerinin arttırılması C) Açık piyasa işlemleri ile piyasadan devlet tahvili

alınması D) Reeskont oranlarının azaltılması E) Vergilerin arttırılması

5. Tam istihdam düzeyinde olan bir ekonomide aşağıdakilerden hangisi deflasyonist açık yaratır? A) Parasal ücretlerde artış olması B) Para arzının artması C) Girdi kullanım oranının artması D) Döviz gelirlerinin artması E) Vergi oranlarının artması

6. Basit Keynesyen modele göre, marjinal tüketim eğilimi 0,75 olduğu bir durumda yatırım harcamalarındaki 200 milyon TL’lik otonom artış denge üretim düzeyini kaç milyon TL arttırır? A) 150 B) 200 C) 350 D) 550 E) 800

7. Kapalı ve devlet harcamalarının değişmediği bir

ekonomide basit çoğaltan modeline göre, marjinal tüketim eğilimi 0,80 ise yatırım harcamaları 5 birim düştüğünde, reel GSYİH nasıl değişir? A) 25 birim artar. B) 25 birim azalır. C) 20 birim azalır. D) 20 birim artar. E) 20 birimden daha fazla ancak 25 birimden daha az

artar.

8. Kapalı bir ekonomide tüketim fonksiyonu, C= 100+0,5 Yd, hükümet harcamaları 500, yatırımlar 150 ve vergilerde 500 birim ise, hükümet harcamalarındaki 100 birimlik bir artış sonucu denge gelir düzeyi nasıl değişir? (Sayıştay 2006) A) 200 birim artar. B) 100 birim artar. C) 200 birim azalır. D) 100 birim azalır. E) Değişmez.

9. Diğer koşullar sabitken, marjinal tüketim eğilimi 0.75 olduğu bir durumda hem devlet harcamalarında hem de vergilerde ortaya çıkacak 5 birimlik bir düşüşün milli gelir düzeyindeki net etkisi nasıl olur? A) 20 birim artar. B) 20 birim düşer. C) 5 birim artar. D) 5 birim düşer. E) Eski düzeyinde kalır.

10. Marjinal tasarruf eğiliminin 0,25 ve vergi oranının 0,2 olduğu kapalı bir ekonomide yatırım çoğaltanı kaçtır? A) 1,25 B) 1,33 C) 2 D) 2,5 E) 4

29



11. Toplam gelirdeki her bir birimlik artışın vergilerde 0,5 birimlik bir artış yarattığı durumda, marjinal tüketim eğilimi 0,8 ise vergilerdeki 12 birimlik bir artış denge gelir düzeyini nasıl etkiler? A) 24 birim arttırır. B) 20 birim arttırır. C) 20 birim azaltır. D) 16 birim arttırır. E) 16 birim azaltır.

12. Tüketim fonksiyonu C= 100+0.5Yd olan kapalı bir

ekonomide hükümet harcamaları 500,planlanmış yatırımlar 150 ve vergilerde 500 birim ise bu ekonomiye ilişkin denk bütçe çarpanı kaçtır? A) -10 B) -5 C) -1 D) 0 E) 1

13. Bir ekonomide marjinal tüketim eğilimi 0,6 ve

marjinal ithalat eğilimi 0,1 ise devlet harcamalarında 1000 TL’lik bir artış olduğunda gelir kaç TL artar? A) 1250 B) 1550 C) 2000 D) 2250 E) 2750

14. Marjinal tasarruf eğilimi 0.20, çoğaltan katsayısı 2

ise marjinal ithalat eğilimi kaçtır? A) 0,10 B) 0,30 C) 0,40 D) 0,50 E) 1

15. Bir ekonomide tasarruf:95, yatırım:50, kamu harcamaları: 80, ihracat:40 ,ithalat 60 ve vergiler 35 olduğuna göre transfer ödemeleri kaçtır? A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50

16. Dışa açık ekonomide, özel sektör tasarrufları ile yatırımları arasındaki fark(S-I) aşağıdakilerden hangisine eşittir? A) Net ihracata B) Dış dengeye C) Bütçe dengesi ile dış dengenin toplamına D) Toplam net yatırıma E) Birincil bütçe dengesine

17. Aşağıdakilerden hangisi sızıntı niteliği taşıyan değişkenlerden biridir? A) Yatırım B) Para arzı C) Kamu harcamaları D) İhracat E) İthalat

18. Aşağıdakilerin hangisinde toplam sızıntılar birlikte verilmiştir? A) Vergi, ihracat, ithalat B) Vergi, tasarruf, ihracat C) Vergi, tasarruf, ithalat D) Yatırım harcamaları, kamu harcamaları, ihracat E) İhracat, vergi, kamu harcamaları

19. Bir ekonomide tasarruflar 100, yatırımlar 250 ve hükümet alımları 50 birim ise aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Bütçe 150 TL açık vermektedir. B) Bütçe 150 TL fazla vermektedir. C) Bütçe 100 TL açık vermektedir. D) Bütçe 50 TL fazla vermektedir. E) Bütçe 50 TL açık vermektedir.

20. Tüketim fonksiyonunun C=200+0,75YD ve gelir vergisi oranının 0,20 olduğu durumda ihracatta meydana gelen 40 TL'lik bir artışın denge milli gelir üzerinde yol açacağı artış ne kadar olacaktır?

A) 160 B) 100 C) 72 D) 84 E) 240

30

IS-LM Modeli


1. IS eğrisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) IS eğrisi negatif eğimlidir. B) IS eğrisi mal piyasasının dengede olduğu noktaları

gösterir. C) Faiz oranlarındaki değişiklik IS eğrisinin kaymasına

neden olur. D) Otonom harcamalardaki değişiklik IS eğrisinin

kaymasına neden olur. E) Gelirdeki değişiklik IS eğrisi üzerinde hareket

etmeyi ifade eder.

2. Aşağıdakilerden hangisi IS eğrisini sağa kaydıran nedenlerden biri değildir?

A) Tüketim harcamalarındaki artış B) Kamu harcamalarındaki artış C) Vergilerdeki artış D) Yatırım teşvikleri E) Servet artışı

3. IS eğrisinin eğimini aşağıdakilerden hangisi belirler?

A) Nominal gelir B) Reel gelir C) Finansal yenilikler D) Yatırımların faiz oranlarına duyarlılığı E) Maliyetlerin faiz oranlarına duyarlılığı

4. Marjinal tüketim eğiliminin düşük olması aşağıdakilerden hangisini gösterir? A) LM eğrisinin göreli olarak yatık olduğunu B) LM eğrisinin göreli olarak dik olduğunu C) IS eğrisinin göreli olarak yatık olduğunu D) IS eğrisinin göreli olarak dik olduğunu E) LM eğrisinin sonsuz eğimli olduğunu

5. Yatırımların faize duyarlılığının yüksek olması aşağıdakilerden hangisine neden olur?

A) IS eğrisinin göreli olarak dik olmasına B) IS eğrisinin göreli olarak yatık olmasına C) LM eğrisinin göreli olarak dik olmasına D) LM eğrisinin göreli olarak yatık olmasına E) LM eğrisinin göreli olarak yatık ve IS eğrisinin göreli

olarak dik olmasına 6. Aşağıdakilerden hangisi LM eğrisi ile ilgili yanlıştır?

A) Sol aşağıdan sağ yukarıya seyreder. B) Tasarrufla yatırım arasındaki oranı gösterir. C) Çeşitli milli gelir düzeylerinde para arz ve talebini

eşitleyen faiz hadlerinin seyrini gösterir. D) Milli gelir arttıkça para arz ve talebinin daha yüksek

faiz hadlerinde eşitlendiği görülür. E) Faiz oranlarındaki değişiklik LM eğrisi üzerinde

harekete yol açar.

7. LM eğrisinin eğimini belirleyen temel faktör nedir? A) Para stoku B) Harcanabilir gelir C) Marjinal tasarruf eğilimi D) Para talebinin faize karşı duyarlılığı E) Marjinal tüketim eğilimi

8. Aşağıdakilerden hangisi LM eğrisini sağa kaydıran

unsurlardan biri değildir?

A) Nominal para arzının artması B) Fiyatlar genel düzeyinin düşmesi C) Reel para arzının artması D) Merkez bankasının sıkı para politikası uygulaması E) Halkın finansal piyasada tahvil talebinin artması

9. Aşağıdakilerden hangisi para piyasasında dengeyi

sağlayan faiz haddi-hasıla düzeyi bileşimlerinin geometrik yeri olan LM eğrisinin daha dik konuma gelmesine neden olur?

A) Para talebinin faiz haddine tam duyarlı olması B) Para talebinin gelir düzeyine hiç duyarlı olmaması C) Para talebinin gelir düzeyine duyarlılığının düşük

olması D) Para talebinin faiz haddine duyarlılığının yüksek

olması E) Para talebinin faiz haddine duyarlılığının düşük

olması 10. Merkez Bankası belirli bir faiz oranı saptarsa IS-LM

modeli için aşağıdakilerden hangisi geçerli olur?

A) IS yatay olur. B) IS dik olur. C) LM yatay olur. D) LM dik olur. E) IS ve LM yatay olur.

11. Mal ve para piyasasında eşanlı olarak ortaya çıkan

genel denge koşulu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Para arzının, para talebinden büyük olması B) Para arzının, para talebine eşit olması C) Toplam arzın, toplam talebe eşit olması D) IS ve LM eğrilerinin kesişmesi E) Kamu harcamalarının kamu gelirlerine eşit olması

12. Daraltıcı bir para politikası sonucunda faiz oranı,

yatırımlar ve milli gelir nasıl değişir?

Faiz oranı Yatırımlar Milli gelir A) Artar Azalır Azalır B) Değişmez Değişmez Değişmez C) Azalır Azalır Azalır D) Azalır Artar Artar E) Artar Azalır Artar

31

IS-LM Modeli


13. LM eğrisinin Keynesyen bölgesinde toplam harcamalar artarsa aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkar?

A) Faiz artar gelir azalır. B) Faiz artar gelir artar. C) Faiz azalır gelir azalır. D) Faiz aynı kalır gelir artar. E) Faiz aynı kalır gelir azalır.

14. Artan faiz oranlarının özel sektörün yatırımlarını

dışlamasına ne ad verilir?

A) Crowding-out etkisi B) Reel balans etkisi C) Hyteresis etkisi D) Likidite etkisi E) Negatif çarpan etkisi

15. Hangi durumda tam dışlama söz konusudur?

A) IS eğrisi yatıksa B) IS eğrisi dikse C) IS eğrisi ve LM eğrisi görece yatıksa D) LM eğrisi düşeyse E) LM eğrisi yatıksa

16. Yatırım talep eğrisi dikey ise para ve maliye

politikalarının etkinliği ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Para politikası etkinken maliye politikası etkin

değildir. B) Para politikası etkin değilken maliye politikası

etkindir. C) Para politikası, maliye politikasından daha fazla

etkindir. D) Hem para hem de maliye politikası etkin değildir. E) Hem para hem de maliye politikası etkindir.

17. Keynesyen aktarma mekanizmasına göre, uygulanan

para politikası ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Para talebinin gelir esnekliği ne kadar yüksekse,

para politikasının gelir düzeyini etkileme gücü de o kadar yüksek olacaktır.

B) Para talebinin faiz esnekliği ne kadar yüksekse, para politikasının gelir düzeyini etkileme gücü de o kadar yüksek olacaktır.

C) Yatırımların faiz esnekliği ne kadar yüksekse, para politikasının gelir düzeyini etkileme gücü de o kadar yüksek olacaktır.

D) Marjinal vergi oranı ne kadar yüksekse, para politikasının gelir düzeyini etkileme gücü de o kadar yüksek olacaktır .

E) Marjinal tüketim eğilimi ne kadar düşükse, para politikasının gelir düzeyini etkileme gücü de o kadar yüksek olacaktır.

18. Para talebinin faize karşı tamamen duyarsız olduğu varsayımına dayanarak IS ve LM eğrileriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) IS eğrisi negatif eğimli, LM eğrisi pozitif eğimlidir. B) IS eğrisi yataydır. C) IS eğrisi dikeydir. D) LM eğrisi yataydır. E) LM eğrisi dikeydir.

19. IS-LM dengesi söz konusu iken, kamu harcamalarındaki bir artış aşağıdakilerden hangisine yol açar? A) IS eğrisinin sola kaymasına ve sadece faizlerde

azalmaya B) IS eğrisinin sağa kaymasına ve hem faiz oranında

hem de gelir düzeyinde artışa C) IS eğrisinin sağa kaymasına, gelir düzeyinde artışa

ve faiz oranında azalışa D) IS eğrisinin sola kaymasına, gelir düzeyinde

azalmaya ve faiz oranında artışa E) LM eğrisinin aşağı ve sağa doğru kaymasına, gelir

düzeyinde artışa ve faiz oranında azalmaya

20. Planlanmış yatırımların faiz oranından bağımsız olduğu varsayılan bir ekonomide para arzı artışının yaratacağı etki ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Faiz oranında bir değişme olmaz. B) Faiz oranı artar. C) Faiz oranı artar. D) Çıktı düzeyinde bir değişme olmaz. E) Çıktı artar ancak yatırımda bir değişme olmaz.

32



1. Milli paranın yabancı paralar karşısında düşmüş olan değerinin devletçe resmen kabul edilip kambiyo fiyatlarının yeniden ve düşük kıymete göre düzenlenmesi işlemine ne ad verilir? A) Revalüasyon B) Enflasyon C) Deflasyon D) Devalüasyon E) Stagflasyon

2. Devalüasyonun başarılı olabilmesi için Marshall- Lerner koşulu hangisidir? (ex: ihraç mallarının yurt içi talep esnekliği, em: ithal mallarının yurt içi talep esnekliği) A) ex+em>1 B) ex+em<1 C) ex+em=1 D) ex=em E) İhraç malları arz esnekliği oldukça düşük ve

ex+em>1

3. Marshall-Lerner koşulunun tanımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ulusal paranın değer kaybetmesi, cari işlemler

dengesi üzerinde her zaman olumlu bir etkiye sahiptir.

B) İthalat bağımlılığı, ulusal paradaki değer kaybının cari işlemler dengesi üzerindeki etkisini her zaman güçlendirir.

C) İhraç mallarının dış talep esnekliğinin yüksek olması, ulusal paradaki değer kaybının cari işlemler dengesi üzerindeki olumlu etkilerinin gözlenmesi için yeterlidir.

D) Ulusal paranın değer kaybetmesinin, ihraç mallarının dış talep esnekliği ile ithal mallarının iç talep esnekliği toplamının bire eşit olmasını gerektirir.

E) Ulusal paranın değer kaybetmesinin, ihraç mallarının dış talep esnekliği ile ithal mallarının iç talep esnekliği toplamının birden büyük olmasını gerektirir.

4. J eğrisi etkisine göre, bir ülkede devalüasyon yapılması sonucunda ortaya çıkacak etkiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Çok kısa dönemde ihracatı artarken, ,ithalatı azalır.

B) Çok kısa dönemde ithalat artarken, ihracat azalır.

C) Dış ticaret üzerindeki olumlu etkisi gecikmelidir. D) İstihdam düzeyinde çok kısa dönemde düşüşe

neden olur. E) İstihdam düzeyinde uzun dönemde düşüşe

neden olur.

5. Marshall-Lerner’e göre J eğrisi neyi gösterir? A) Para değerinin yükselme seyrini B) Devalüasyon yapıldığında döviz gelirinin seyrini C) İhracat-ithalat oranlarını D) Dış ticaret açığını E) Devalüasyonun başarı koşullarını

6. Ulusal paranın devalüe edilmesi durumunda önce dış ticaret dengesinin kötüleşmesi, ancak bu durumun belirli bir süre sonra tersine dönmesi aşağıdakilerden hangisi ile açıklanmaktadır? A) Net ihracatın başlangıçta negatif olması B) Net ihracatın başlangıçta pozitif olması C) Net ihracatın başlangıçta sıfır olması D) J eğrisi etkisi E) Ticaret saptırıcı etki

7. Devalüasyonun yarattığı etkiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Fiyatlar genellikle hemen etkilenir, ihraç ve ithal

edilen miktarlar fiyatlardaki değişmelere hemen yanıt verir.

B) Fiyatlar genellikle gecikmeli etkilenir, ihraç ve ithal edilen miktarlar fiyatlardaki değişmelere gecikmeli yanıt verir.

C) Fiyatlar genellikle gecikmeli etkilenir, ihraç ve ithal edilen miktarlar fiyatlardaki değişmelere hemen yanıt verir.

D) Fiyatlar genellikle hemen etkilenir, ihraç ve ithal edilen miktarlar fiyatlardaki değişmelere gecikmeli yanıt verir.

E) Fiyatlar üzerindeki etkisi önemsizdir, ihraç ve ithal edilen miktarlar da etkilenmez.

33



8. Sermaye hareketliliğin tam olduğu ve sabit döviz kuru rejiminin söz konusu olduğu durumda, devlet harcamalarındaki bir artış sonucunda IS ve LM eğrilerindeki kaymalarla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) IS ve LM sola kayar. B) IS ve LM sağa kayar. C) Sadece IS eğrisi kayar. D) LM sol, IS sağa kayar. E) IS sola, LM sağa kayar.

9. Tam sermaye hareketliliği ve esnek döviz kuru varsayımlarının geçerli olduğu bir ekonomide para arzındaki bir artış, GSYH’yi aşağıdaki mekanizmalardan hangisi etkisiyle kaydırır? A) Faiz oranları düşer, ihracat artar, ithalat azalır; yani

IS eğrisi sağa kayar. B) Faiz oranları düşer, para talebi artar, döviz kuru

yükselir; yani LM sağa kayar. C) Reel faiz oranı değişmez, para talebi değişmez

fakat kamu harcamaları artar; yatay IS eğrisi üzerinde sağa doğru ilerlenir.

D) Faiz oranı düşer, döviz talebi artar, bütçe açığı artar; LM eğrisi sola kayar.

E) Faiz oranı düşer, para talebi artar, ithalat artar; yani LM eğrisi sağa kayar.

10. Mundell-Fleming Modeli’ne göre dalgalı kur rejimi altındaki dışa açık küçük bir ekonomide kamu harcamalarındaki bir artış, döviz kurunu ve gelir düzeyini nasıl etkiler? A) Döviz kuru artar gelir düzeyi artar. B) Döviz kuru azalır gelir düzeyi değişmez. C) Döviz kuru değişmez gelir düzeyi artar. D) Döviz kuru ve gelir düzeyi değişmez. E) Döviz kuru değişmez gelir azalır.

34

AD-AS Modeli


1. Aşağıdakilerden hangisi mal ve para piyasasının eşanlı dengede olduğu fiyat düzeyi - hasıla bileşimlerini gösterir?

A) Toplam arz eğrisi B) IS eğrisi C) LM eğrisi D) Taylor kuralı eğrisi E) Toplam talep eğrisi

2. Para miktarındaki bir azalma sonucunda diğer şeyler

değişmezken toplam talep ve toplam arz eğrileri nasıl değişir?

Toplam Talep Toplam Arz

A) Sola kayar. Sola kayar. B) Sola kayar . Değişmez . C) Sağa kayar . Değişmez. D) Değişmez. Sola kayar . E) Sağa kayar . Sağa kayar.

3. Aşağıdakilerden hangisi toplam talep eğrisini sağa

kaydırır?

A) Hükümet harcamalarında bir düşme B) Gelecekte olması beklenen bir gelir düşüşü C) Para arzındaki bir düşme ile faiz oranlarındaki bir

artış D) Kişisel gelir vergisindeki bir azalma E) Fiyatlar genel düzeyindeki bir artış

4. Aşağıdakilerden hangisi toplam talep eğrisinin dik olmasına yol açar? A) Likidite tuzağı B) Ücret ve fiyatların esnek olması C) Ücret ve fiyatların yapışkan olması D) Ekonominin tam istihdamda olması E) Para talebinin faize duyarsız olması

5. Yatırımların faize duyarlılığı azaldıkça aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir? A) Toplam talep eğrisinin eğimi artar. B) Toplam talep eğrisinin eğimi değişmez. C) Toplam talep eğrisinin eğimi değişmeden sağa

kayar. D) Toplam talep eğrisi yatıklaşır. E) Toplam talep eğrisi eğimi değişmeden sağa kayar.

6. Devlet harcamalarındaki bir artış toplam talep eğrisini nasıl etkiler? A) Eğrinin eğimi artar. B) Eğrinin eğimi azalır. C) Eğrinin eğimi değişmez ancak bir bütün olarak sağa

kayar. D) Eğrinin eğimi değişmez ancak bir bütün olarak sola

kayar. E) Hem eğrinin eğimi değişir hem de bir bütün olarak

sola kayar.

7. Toplam talep eğrisinin konumu değişmediği halde, eğri üzerinde bir hareket olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Yatırım harcamalarındaki bir değişme B) Para arzındaki bir değişme C) Hükümet harcamalarındaki bir değişme D) Fiyatlar genel düzeyindeki bir değişme E) Nominal faiz oranındaki bir değişme

8. Açık bir ekonomide fiyatlar ve diğer değişkenler sabitken, kısa dönem faiz oranlarının artması sonucu aşağıdakilerden hangisi meydana gelir? A) Yerli para değer kazanır ve toplam talep azalır. B) Yerli para değer kazanır ve toplam talep artar. C) Yerli para değer kaybeder ve toplam talep artar. D) Yerli para değer kaybeder ve toplam talep azalır. E) Döviz talebi artar.

9. Aşağıdakilerden hangisi, toplam arz eğrisini sağa

kaydırır?

A) Fiyatlar genel düzeyindeki artış B) Petrol fiyatlarındaki artış C) Nominal ücretlerdeki artış D) Vergi oranlarındaki artış E) İş gücü verimliliğindeki artış

10. Petrol fiyatlarındaki bir azalma toplam talep ve

toplam arz eğrileri üzerinde nasıl bir etki yaratır? A) Toplam arz eğrisi sağa kayar. B) Toplam arz eğrisi sola kayar. C) Toplam talep eğrisi sola kayar. D) Toplam talep eğrisi sağa kayar. E) Eğriler değişmez ancak eğri üzerinde hareket olur.

35

AD-AS Modeli


11. Klasiklere göre devlet harcamalarının artması aşağıdakilerden hangisine neden olur? A) İhracatın artmasına B) Toplam arzın düşmesine C) İthalatın artmasına D) Yatırımların artmasına E) Fiyatların artmasına

12. Toplam arz eğrisinin dikey olduğu durumda aşağıdakilerden hangisi çıktı miktarını değiştirir? A) Para ve maliye politikası değişiklikleri B) Sadece para politikası değişiklikleri C) Sadece maliye politikası değişiklikleri D) Sermaye, emek ve teknolojik değişiklik E) Toplam talepteki değişiklikler

13. AD- AS modeline göre, kısa dönemde para miktarındaki bir düşüşün denge genel fiyat düzeyi ve denge çıktı düzeyi üzerindeki etkisi nasıldır? A) Fiyat artar, çıktı artar. B) Fiyat artar, çıktı azalır. C) Fiyat azalır, çıktı azalır. D) Fiyat azalır, çıktı artar. E) Fiyat artar, çıktı değişmez.

14. Aşağıdaki durumların hangisinde, başlangıçta denge

durumunda olan bir ekonomide hem resesyon, hem enflasyon ortaya çıkar? A) Toplam talep eğrisi sola kayarsa B) Toplam arz eğrisi sola kayarsa C) Toplam talep eğrisi sağa kayarsa D) Toplam arz eğrisi sağa kayarsa E) Toplam talep sola, toplam arz sağa kayarsa

15. Bir ekonomide, yüksek enflasyonla birlikte yüksek

işsizlik oranlarının da söz konusu olduğu duruma ne ad verilir?

A) Deflasyon B) Resesyon C) Enflasyon D) Depresyon E) Stagflasyon

36

Cevap Anahtarı

Cevap Anahtarı Test 01 Test 02 Test 03 Test 04 Test 05 Test 06 Test 07 Test 08 Test 09 Test 10 Test 11 Test 12 Test 13 Test 14 Test 15 Test 16 1 C 1 A 1 C 1 C 1 C 1 B 1 E 1 B 1 B 1 D 1 D 1 D 1 A 1 C 1 D 1 E 2 D 2 E 2 D 2 C 2 C 2 D 2 E 2 B 2 B 2 C 2 B 2 B 2 A 2 C 2 A 2 B 3 D 3 D 3 E 3 A 3 E 3 D 3 E 3 D 3 B 3 C 3 C 3 C 3 E 3 D 3 E 3 D 4 C 4 B 4 B 4 D 4 C 4 E 4 A 4 B 4 E 4 D 4 D 4 C 4 E 4 D 4 C 4 A 5 A 5 E 5 D 5 B 5 A 5 D 5 E 5 E 5 E 5 E 5 C 5 B 5 E 5 B 5 B 5 A 6 A 6 E 6 D 6 D 6 C 6 C 6 A 6 D 6 A 6 D 6 B 6 A 6 E 6 B 6 D 6 C 7 C 7 C 7 E 7 A 7 E 7 C 7 C 7 B 7 C 7 C 7 D 7 B 7 B 7 D 7 D 7 D 8 C 8 C 8 B 8 A 8 C 8 B 8 C 8 D 8 C 8 A 8 E 8 A 8 A 8 D 8 B 8 A 9 B 9 C 9 E 9 E 9 C 9 D 9 A 9 D 9 D 9 A 9 A 9 C 9 D 9 E 9 A 9 E

10 D 10 D 10 A 10 A 10 A 10 E 10 A 10 D 10 B 10 A 10 D 10 B 10 D 10 C 10 B 10 A 11 B 11 B 11 D 11 A 11 A 11 E 11 B 11 C 11 A 11 C 11 E 11 D 11 E 11 D 11 E 12 D 12 B 12 B 12 B 12 A 12 D 12 C 12 D 12 B 12 B 12 C 12 E 12 A 12 D 13 E 13 A 13 A 13 C 13 D 13 B 13 E 13 E 13 E 13 B 13 B 13 C 13 D 13 C 14 E 14 C 14 B 14 E 14 A 14 C 14 D 14 B 14 E 14 A 14 C 14 B 14 A 14 B 15 D 15 A 15 C 15 E 15 E 15 B 15 E 15 B 15 C 15 A 15 C 15 B 15 D 15 E 16 D 16 A 16 B 16 B 16 A 16 D 16 B 16 B 16 C 16 C 16 C 16 B 17 D 17 C 17 A 17 E 17 D 17 E 17 A 17 A 17 A 17 E 17 C 18 E 18 E 18 B 18 C 18 E 18 B 18 B 18 B 18 C 18 E 19 D 19 A 19 C 19 E 19 B 19 E 19 C 19 B 19 B 20 E 20 E 20 E 20 C 20 C 20 C 20 B 20 D

21 D 21 C 21 D 21 E 22 C 22 C 22 A 22 C 23 D 24 B 25 B 26 E 27 E

temel İktisadi kavramlar · 2018-03-07 · temel İktisadi kavramlar e) orijine göre dışbükey...

Documents