Temeljni pojmovi pedagogije cjeloživotnog

obrazovanja

Seminarski rad

2

Uvod

Razvoj novih tehnologija bitno utiče na promjene kako radnih tako i društevnih i naposljetku

porodičnih odnosa. Uloga pojedinca u tim interakcijama ostaje aktivna pa se stoga očekuje od

čovjeka da kontinuirano prate novonastale promjene i učestvuje u društvu. Čovjek treba trajno

učiti kako bi bio u mogućnosti pratiti promjene. Informatizacija društva i popratne promjene

ostvarile su takav uticaj da učenje na svim područjima postaje permanentno učenje. Ono se sve

više poklapa sa kontinuiranim usavršavanjem, tj. ne prestaje izlaskom pojedinca iz formalnog

obrazovnog sistema, već se u različitim oblicima nastavlja do kraja njegove radne karijere. Može

se reći da je danas svaki pojedinac ujedno i učenik i učitelj iz čega proističe potreba za stalnim

dopunjavanjem ranije stečenih znanja. Takva konstatacija upućuje na to da se pojedinac treba

obrazovati cijeli život, ako želi adekvatno i učinkovito odgovoriti zahtjevima koje pred njega

postavlja savremeno društvo. Sada već možemo govoriti o permanentnom obrazovanju koje se

odnosi na obrazovanje koje traje cijeli život, a to je neprekidno i kontinuirano obrazovanje.

Pojam permanentno potiče od latinske riječi „permanere=ostati“ i znači „neprekidnost, stalnost,

trajnost, postojanost“ (Klaić, 1981). Taj izraz se koristi u nekoliko različitih značenja, pa ga npr.

Vijeće Evrope koristi u značenju cjeloživotnog obrazovanja, a u Francuskoj se više koristi u

značenju doživotnog obrazovanja, ali i povratnog obrazovanja (Pastuović, 1999). Određenja

neslaganja u terminologiji kao višeznačje određenih pojmova su osnovna motivacija za

detaljnijom razradom temeljnih pojmova koji se pojavljuju unutar okvira cjeloživotnog

obrazovanja.

3

Temeljni pojmovi cjeloživotnog obrazovanja

Organizovano učenje

Organizovano učenje uključuje formalno i neformalno obrazovanje koje pružaju specijalizovane

organizacije kao što su škola i univerzitet, koje zajedno sa drugim organizacijama sa obrazovnim

potencijalom koje imaju druge osnovne funkcije (mediji, nevladine organizacije, biblioteke,

omladinska udruženja i klubovi i dr.), predstavljaju osnovnu institucionalnu podršku

cjeloživotnom učenju. „Neka je aktivnost organizirana ako sadrži sljedeće osnovne faze:

pripremu, izvedbu i vrednovanje učinaka aktivnosti. Obrazovanje i odgajanje je, prema tome,

pripremljeno, metodički artikulirano i evaluirano kognitivno i afektivno učenje“ (Pastuović,

1999, str. 49). Ovakvo tumačenje pojma organizovanosti autor određeuje, jer smatra „da je

organiziranost glavna specifična razlika između obrazovanja i odgoja s jedne strane te prirodnog

učenja s druge“ (Pastuović, 1999, str.49).

Formalno obrazovanje

Uopćeno, formalno obrazovanje je ono obrazovanje koje organizuje neka obrazovna institucija i

koje vodi sticanju priznatog svjedočanstva, diplome ili univerzitetskog stepena. „Formalno

obrazovnanje (eng, formal education) se odnosi na obrazovanje, uglavnom unutar školskog

sustava (od osnovne škole do sveučilišta) koje rezultira javnom ispravom (svjedodžbom ili

diplomom) o završenom stupnju i vrsti obrazovanja. Moguće je i formalno obrazovanje odraslih

izvedeno izvan redovitog školskog sustava što je prije svega namijenjen mladima. Njega mogu

organizirati velike neškolske organizacije kao što su vjerske zajednice, vojska, političke

organizacije te velika poduzeća“ (Pasutović, 1999).

4

Neformalno obrazovanje

Neformalno obrazovanje (eng.nonformal education) je, prema Pastuoviću (1999), organizirano

učenje koje se provodi izvan redovitog školskog sustava. Ono može, ali i ne mora, rezultirati

formalnom potvrdom o uspješno savladanom obliku obrazovanja (takvo obrazovanje nije

školovanje već je, npr. seminar, tečaj ili kakav drugi oblik), ali takva potvrda nema status javne

isprave iz čijeg sadržaja bi proizlazila prava završenih polaznika i obaveza budućeg poslodavca

ili druge obrazovne ustanove na davanje prioriteta prilikom natječaja za prijem u odnosu na

druge kandidate koji takvu potvrdu nemaju.

Informalno obrazovanje

Informalno obrazovanje (eng. informal education) se odnosi na obrazovanje što nije ni formalno

ni neformalno obrazovanje. „Za njega je bitno odsustvo vanjske organizirane pomoći osobi koja

uči, ali i to da ona ipak uči organizirano, tj. namjerno i planski. Budući da ljudi, u pravilu, ne

mijenjaju vrijednosti i stavove namjerno, štoviše, pružaju otpor njihovoj promjeni, informalnim

se načinom provodi obrazovanje, ali ne i odgoj. Informalno obrazovanje je samoobrazovanje

koje se provodi prema individualnim „projektima učenja“ čiji je projektant i izvođač osoba koja

uči. Samoosposobljavanje i usavršavanje na radu je najmasovniji oblik informalnog obrazovanja

odraslih“ (Pastuović, 1999, str.54).

Cjeloživotno obrazovanje

Termin cjeloživotno obrazovanje u različitim se kulturama i državama različito prihvata i shvata.

„U zemljama engleskog govornog područja kontinuirano obrazovanje (continuing education) se

ugalvnom odnosi na trajno profesionalno obrazovanje odraslih, dok se njihovo trajno (doživotno)

5

neprofesionalno obrazovanje naziva obrazovanjem odraslih (adult education). Takvo različito

razumijevanje pojmova kontinuiranog obrazovanja i obrazovanja odraslih je rezultat tradicije

obrazovnog razvoja u Velikoj Britaniji i ne bi ga u nas prilikom prevođenja trebalo podržavati“

(Pastuović, 1999, str.53). ekonomski razvoj neke države zavisi od kvaliteta njenih ljudskih

resursa. Korištenje tih resursa i ulaganje u njihov kvalitet primarni su faktori razvoja.

Cjeloživotni način obrazovanja je osnovna pretpostavka rasta i razvoja, te postaje neophodan u

vrijeme brzih promjena za razvoj potrebnih vještina i znanja.

Obrazovni sistem cjeloživotnog obrazovanja usmjereniji je korisnicima. Pojedinci postaju aktivni

učesnici obrazovnog procesa, čemu doprinosi upotreba informacijsko-komunikacijske

tehnologije (ICT). Upotreba ICT-a u obrazovanju nudi mogućnost za inovacije metoda učenja i

poučavanja. Uloga tutora i učitelja se mijenja jer su od učenika odvojeni prostorom i vremenom.

Učitelji i odgajatelji postaju voditelji, mentori i posrednici. U kontinuitetu cjeloživotnog učenja

više dolaze do izražaja neformalno i informalno obrazovanje i učenje. Termin „cjeloživotno

obrazovanje“ označava kontinuirano učenje tokom životnog vijeka. Ideja cjeloživotnog

obrazovanja potiče iz pretpostavke da je čovjek najveće bogatsvto društva i da zato u njega treba

ulagati. Uz pojam cjeloživotnog obrazovanja vezane su naučne discipline andragogija i

gerontologija. Andragogija (grč. Aner=čovjek + agein=voditi) je nauka koja proučava

problematiku obrazovanja odraslih osoba. Gerontologija (grč. gerontos=starac + agein=voditi) je

naučna disciplina koja proučava obrazovanje i samoobrazovanje starijih osoba.

Pojam „cjeloživotno“ naglašava vremesku dimenziju, obrazovanje tokom cijelog života, stalno

ili povremeno. Cjeloživotno učenje podrazumijeva sticanje i osavremenjivanje svih vrsta

6

sposobnosti, interesa, znanja i kvalifikacija od predškolskog perioda do razdoblja nakon

penzionisanja.

Doživotno (trajno, kontinuirano) obrazovanje

Ovaj termin se često koristi kao sinonim pojmu cjeloživotnog obrazovanja. Takvo

izjednačavanje se postepeno napušta. Pastuović (1999) objašnjava da razlika između

cjeloživotnog i doživotnog obrazovanja jeste u tome što se cjeloživotna edukacija odnosi na

obrazovanje tokom cijelog života (od rođenja do smrti), a doživotno obrazovanje se odnosi na

obrazovanje od završetka nekog stepena formalnog obrazovanja (obično nakon obaveznog

obrazovanja) do smrti, ili barem do kraja radnog vijeka. Cjeloživotnim obrazovanjem se

usklađuje odgoj i obrazovanje djece, mladih i odraslih, a doživotnim obrazovanjem se usklađuju

samo oblici formalnog, neformalnog i informalnog obrazovanja odraslih.

Društvo koje uči

U sedamdesetim godinama prošlog vijeka javila se teza o „društvu koje uči“. Ona se svidjela

mnogim nosiocima odlučivanja, političarima i industrijalcima. Svi su bili ubijeđeni da učenje

može biti odgovor na aktuelne ekonomske, političke i socijalne probleme.

Tu je riječ o obrazovnom odgovoru na temeljna obilježja i zahtjeve novog doba, čije su osnovne

odrednice globalizacija i umrežavanje, brz tehnološki razvitak, privreda utemeljena na

informacijama te ubrzano zastarijevanje informacija i znanja (Špiranec, 2003). Značenje koje

leži u osnovi „društva koje uči“ je „bolji svijet“. „Društvo koje radi“ ima tendenciju da postane

„društvo koje uči“, što znači da preovlađujuća vrijednost novog poretka neće biti rad nego

učenje. Društvo koje uči je, prema mišljenju Špiraneca (2003), pokušaj da se proširi informalno

7

učenje, naročito na srednjim nivoima savremenog društva (građansko društvo i zajednice). Ono

pomjera naglasak sa obrazovanja i obuke na učenje kojem pristupaju pojedinci i organizacije bez

velike umiješanosti države. Društvo koje uči nije nerealan produžetak formalnog obrazovanja

nego prostor za alternativno učenje, gdje neformalno obrazovanje učestvuje sa najvišim

procentom. Nadalje, ono prestavlja novi koncept koji ističe promjene do kojih mora doći u

društvu kao odgovor na aktuelni razvoj događaja, te implicirašire i sveobuhvatnije perspektive

ljudskog učenja i ne tiče se samo pojedinaca nego i globalnih drupštvenih uslova i interakcija

između raznih učesnika u društvu. Jedna od osnovnih pretpostavki je priznavanje međuzavisnosti

interesa zajednice i interesa pojedinca (Špiranec, 2003).

Obrazovanje odraslih

Od svih definicija koje određuju koncept obrazovanja odraslih, najprihvatljivija je definicija

prihvaćena na UNESCO-voj konferenciji 1976. godine: „Termin obrazovanja odraslih označava

korpus organizovanih edukacijskih procesa svih sadržaja, nivoa i metoda, bez obzira da li odrasli

nastavljaju ili zamjenjuju započeto školovanje, bez obzira razvija li odrasla osoba svoje

sposobnosti, proširuje svoje znanje, poboljšava svoje tehničke ili stručne kvalifikacije ili ih

preusmjerava te dovodi do promjene svojih stavova ili ponašanja, i u perspektivi potpunog

osobnog razvoja i u perspektivi potpunog osobnog razvoja i u perspektivi sudjelovanja u

uravnoteženom i nezavisnom socijalnom, privrednom i kulturnom razvoju“ (Pastuović, 1999).

Obrazovanjem odraslih se popunjavaju praznine, nadoknađuje propušteno i uklanjaju nedostaci

iz prošlosti, nastavlja se opći razvoj, prate nova dostignuća i omogućava stalno usavršavanje.

Sistem odgoja i obrazovanja odraslih proizlazi iz općeljudskih ili genričkih, konkretnih

društvenih i personalnih vrijednosti. Temeljni smisao nalazi u odgojnom idealu koji je usmjeren

8

ka ostvarivanju mnogostrano razvijenih i neotuđenih osobnosti. Taj smisao je saglasan sa ličnom

težnjom pojedinca za samorealizacijom i društvenim nastojanjima za unapređivanjem

međuljudskih odnosa (Vukasović, 1998).

Obrazovanje odraslih se bitno razlikuje od obrazovanja djece. Svaka obrazovna skupina, kao i

svaki odrasli učenik u grupi, donosi sa sobom različita, prethodno stečena znanja i iskustva, čije

prihvatanje i uvažavanje doprinose dodatnoj motivaciji za završetak upisanog programa i daljnje

učestvovanje u procesu obrazovanja/učenja. Ponekad ta znanja i iskustva mogu biti veća od

nastavnikovih. Stoga učenik-odrasla osoba, mora biti subjekt obrazovnog procesa, a obrazovni

proces mora biti usmjeren ka ostvarenju njegovih prepoznatih potreba. Da se poseban naglasak u

obrazovanju odraslih stavlja na učitelje i odgajatelje govor i Memorandum Europske Unije o

cjeloživotnom učenju (2000), u kojem se kaže da sposobnost i povjerenje za razvoj i primjenu

metoda učenja i poučavanja otvorenog učestvovanja bi trebale postati temeljna stručna vještina

učitelja i odgajatelja, kako u formalnim tako i u neformalnim obrazovnim situacijama.

Permanentno obrazovanje

Termin permanentno obrazovanje (permanent education) se koristi u nekoliko različitih

značenja. Pastuović (1999) ističe da ga Vijeće Evrope koristi u značenju doživotnog

obrazovanja, ali i povratnog obrazovanja (education recurrente). Kod nas se taj termin

poistovjećuje sa kontinuiranim obrazovanjem. Kontinuirano obrazovanje predstavlja sve druge

organizovane obrazovne aktivnosti, uključujući dalje kurseve za obuku prema programima

društvenih institucija. Vizek-Vidović (2004) naglašava da je pružanje mogućnosti za učenje

tokom cijelog života općeprihvaćeno i specifično za razvijenije obrazovne sisteme. Uvažavanje i

primjena principa permanentnog obrazovanja doprinosi svestranom razvoju čovjeka i njegovih

9

potencijalnih sposobnosti kao osnovne pretpostavke da čovjek bude stavrni činilac društvenih,

naučnih, tehničko-tehnoloških i općekulturnih promjena. Pašalić-Kreso i sar. (2005) rezimiraju

krucijalni značaj permanentnog obrazovanje, ističući da svi oni koji imaju ključni interes u

obrazovanju i poučavanju imaju cilj da pripreme ljude da se postepeno transformišu u društvo

koje počiva na sticanju vještina, u društvo u kojem čovjek nastavlja da uči i da predaje cijelog

života.

Zaključak

Obzirom da je rad imao za cilj definisanje temeljnih pojmova koji se pojavljuju unutar

cjeloživotnog obrazovanja, mišljenja smo da ovako izdvojeni pojmovi mogu donekle naglasiti

nejasno naglašene granice između pojedinih termina. Mišljenja smo da ovakav skroman doprinos

može pomoći u prepoznavanju razlika između npr. informalnog, neformalnog i formalnog

obrazovanja, kao i cjeloživotnog, doživotnog te permanentnog obrazovanja.

10

Literatura

Klaić, B. (1981). Rječnik stranih riječi. Zagreb: Nakladni Zavod Matice Hrvatske

Memorandum EU o cjeloživotnom učenju (2000). Bruxelles. Tekst je preuzet sa http://www.eaea.org/doc/memorHR.doc.html

Pašalić-Kreso, A., Muratović, H, Rangelov-Jusović, R. I Trbić, Dž. (2005). Nacionalni izvještaj Bosna i Hercegovina

Pastuović, N. (1999). Edukologija:integrativna znanost o sustavu cjeloživotnog obrazovanja i odgoja. Zagreb: Znamen

Špiranec, S. (2003). Informacijska pismenost-ključ za cjeloživotno obrazovanje. Zagreb:Edupoint

Vizek Vidović, V. (2004). Obrazovanje učitelja i nastavnika u Europi iz perspektive cjeloživotnog učenja. Zagreb: Institute za društvena istraživanja

Vukasović, A. (1998). Pedagogija. Zagreb:Hrvatski katolički zbor MI

11