1  

! خمۆ ته

  رۆمان

 

 ديدار مه سيفی

، نوسراوەی ديدار مەسيفی]تەمۆخ[وێندنەوەيەك بەسەر ڕۆمانی خ

م قازی مريه

http://maryamghazi.blogfa.com/

گەرا ئەم دەرفەتە دەرەخسێنێ آه نووسەر بزانێت دەيەوێ باسی چ بكات و ئەزموونەآان و يان واقع » رێئال«مەآتەبی

. چۆن لە سە الپەڕەآان تۆمار بكات؟ چۆن رووداوەآان دابڕێژێتەوە آە دەرەنچامی آارەآەی سەرآەوتن بێتديتراوەآانی خۆی

هەر بۆيه شێوازێكی داهێنەرانە و بە جم و جۆڵ بووە آە بەردەوام تەحەولی بەسەرداهاتووه و پەرەی ئەستاندووه و بە چندين لق و

...ويی وسووررێئاڵ، رێئاڵيسمی جادو: پۆی وەك شێوازەآانی

2  

ی له تايبەتمەندييەآانی شێواز »رێئاليست«شێوازی لێكەوتۆتەوە آە دەرفەتی وەی بۆ نووسەر دەرەخسێنێ آه دەگەڵ پەيرەوی له

لە مەآتەبی واقع گەرايی دا ، مرۆڤ . آەڵك وەربگرێ و بەستێنێكی هەراو و بە چێژ بۆ نوسراوەآەی پێك بێنێ و مەآتەبەآانی تر

وەك بوونەوەرێكی آۆمەاڵيەتی وەسف و بە وێنا دەآرێت و لەسەر ئەم باوەڕيە آه مرۆڤ دەست پەروەردەی ژينگە و آۆمەڵگای

ياردەآان، تايبەت مەندييەآانی تەواو و بنە مايی ئەوان تاو و توێ دەآات خۆيەتی و لە هەڵبژاردن و داڕشتنەوەی رووداوەآان و د

. و دەيخاته بەر تيشكی لێكۆڵينەوە و تەفسيری خۆی، و لە رووداوەآانی بەدەگمەن و باوەڕ پێنەآراو و نائاسايی خۆی دە پارێزێ

سەر بە سرنجدان بە ئەم آاريگەرييە هاوتەريبه لەم شێوازەدا راستييەآانی زەينی و عەينی بەسەر يەآدا آاريگەرييان هەيه و نوو

ئێستاش لە سەدی نەوەدی بەرهەمە . پەيوەندی بنەمايی دنيای زەينی و دژبەرەآان دەگەڵ جيهانی عێنی دەرەوه نيشان دەدا

و ئەدەبييەآانی رەوايەتی ، پەيڕەوی ئەم شێوازەن آه هێندێك لە تايبەت مەندييەآانی شێوازەآانی تری وەك سوور رێئال

رێئاليزمی جادووييش بە جۆرێك نێوئاخنی بەرهەم دەآرێت بە بێ ئەوەی آه زابيتەآانی بنەڕەتی واقع گەرايی تووشی خەسار

.دا بە آردەوە آراوه» تەمۆخ«هەر ئەو آارەی لە ڕۆمانی . بێت

و آارامە بۆ بە ئەنجام گەياندنی ئەم پرۆسەيە بەباشی لە آار آراون و نووسەر کتيڤ ئهزمانی شيرين و هەڵبژاردنێ ئەآتەری

دەگەڵ وە آە لە واڵتێكی چەق بەستوو و پڕ شەڕ و شووردا ژيانی بەسەر بردووه آه هۆآاری نزم بوونەوە و گوێمەدەيی

ير دەدات آه آارێكی ئەستەم و دەگمەنه لە ئەندامان پێكدێنێ ئەم رەزاڵەتەی لە خۆی داماڵيوه و دەگەڵ رەوايەتەآەی خۆی لە تەفس

ئەم تەفسيرە خراوەتە ئەستۆی ئەآتەری سەرەآی ڕۆمان آە يەآەم آەسی بگێڕەوەشه و دەزانێ بۆ . واڵتانی دوا آەوتوودا

سەرلەنوێ خوێندەوە پێويستی بە روانينێكی رەخنەگرانە و گومان لێكراوانە هەيە سەبارەت بە هەموو ئەوشتانەی بەر لە

دڕدۆنگی خۆی يەآێك لە جوانيكارييەآانی هۆنەری نووسينەوەيه آه سەرەتای . دنەوەآانی خۆی بەسەريدا داسەپاوەخۆين

ئەگەر بڕياڕە شتێكی نوێ دابڕژێتەوە پيويستە . تێكڕماندنی بۆچوونە قەتيس و چەق بەستووەآانی دنيای دەور و بەری نووسەره

رێتەوە ئەمەش يەآێك له تايبەتمەندييەآانی نووسراوەيەآی مۆدێڕنە آه دەگەڵ هەموو شت سەر لەنوێ تاو و توێ و ئەندازياری بك

لەبەر وەآە يەآێك لە هۆآارەآانی گنخان و نەچوونە پێشی آۆمەڵگاآان . رەخنەگر بوونی ، نايەوێت بڕياڕێكی قەتعی داسەپێنێ

.قەتعييەت دان بە بڕيارەآانه و گەڵێك آارەساتی لێكەوتۆتەوه

آوڕی سپی ئەو قارەمانەيە آه بڕيار وايە بێت و رزگاری دەر بێت، آوڕی رەش ئەو دژ قارەمانەيە آه بڕيار وايە بەرهەڵستی

آوڕی سپی بكات و لە ژێر آاريگەری دەسيسەی مووزەردەآان دەستی بە خوێنی برای سپی خۆی سوور دەآات و ئەآتەری

نوێنەری " آوڕەچاوڕۆشنەآه"تووە نەهێنی ئەم رووداوە آارەسات ئامێز و تااڵنه بدرآێنێ و بيداتە دەست سەرەآی رۆمان ها

.بەرەی پرسيار آەری ئەم رۆيە

ری يەآەمدا بە دوای هەزاران روودای خوێناوی و وێرانی و ئاوارەيی و بە آۆما آوژرانی جەماوەر، لە دوای شەڕی دنياگ

سەرييان هەڵدا آه بەگشتی هەموو روانگە و ئايين ومەآتەبەآانی پێش خويان رەد ...بزووتنەوەی وەك نێهێليسم و دادائيسم و

بەاڵم لە ناخی ئەم شەپۆالنەدا آه لێورێژ بوو له حاشا و سڕينەوه . دەآردەوه و ئەوانييان بەر پرسياری ئەم هەل و مەرجه دەزانی

لە دوای . دا بسەلمێنێ» مەرگ«دەيەوێ بااڵدەستی خۆی بەسەر ماشێنی » روح«، ڕاسانێكی هيوابەخش سەرهەڵدەدا آه لەودا

نەمام و آيژی دڵرفێن و آەمەر ئەم هەمووه آارەساتانە ئيتر ئەستەم بوو هۆنەرمەند سەر لەنوێ بير لە آێشانەوەی وێنەی شلكە

3  

باريك بكەنەوە بەسەر چينييە ناسكەآانی سەرتاقان و شاعيران آاتی خۆيان بە وەزن و قافيەی ورد دا بەفيڕۆ دەن آه بەسەر تاقی

ئەم جوانی ناسيانەی رابردوو آه به هۆنەری آالسيك دەناسرێن . برۆی آەوانی و چاوی پڕ لە غمزەی دڵداردا ساغ دەبۆوه

. آە وابوو شێوازێكی تر پێويست بوو بۆ خوێندنەوەيەك و داڕشتنەوەيەآی تر. توانيبوو بەرەنگاری مەرگ و وێرانی ببنەوه نەيان

رييەآان بوونه بەستێنێكی هەراوی رەخنە و دارشتنەوە و،،،بۆ آردنەوەی هەموو ئەم ڕۆمان و شێعر و سەرجەمی ژانره هۆن

.ون و بەردەوام ئەگەری دووپاتە بوونەوەشييان له گۆڕێ دابووگرێ آوێرانەی آه هۆآاری زۆر چارەرەشی بو

بە شوێن خۆيدا پەلكێش بكات بۆ لە حەولی وەی دايه آه ئەويش بتوانێ هێندێك پرسيار ساز بكات و خوێنەر " تەموخ"نووسەری

هەموو ئەم ترس و ئاڵۆزييانەی هەستی پێكردوون و زەينييەت و دەماری خۆی وەك نووسەر . چێژی دۆزينەوەی ئەم پرسيارانه

و ئەآتەرەآانی ڕۆمان وەك نوێنەرانی هاوواڵتی تەنيوە و بەگژداچوونەوە و دەمار گرژی و هەموو ئەم هەڵوێستانەی آاردانەوەی

.ی ئەم هەل و مەرجەن له البەالی رووداوەآان ،له ئاآارەآانی ئەآتەرەآاندا به آردەوە آردووهئاساي

الدەدا و زەينييەتی بگێرەوە دێتە " سوررێئال"دا دەست پێدەآا و وردە وردە بۆ الی مەآتەبی " رێئال"ڕۆمان بەسەر بەستەری

:بۆ وێنە. آی ڕۆڵ دەگێرێ آايه و وەك توخمێكی سەرە

هەستم دەآرد ئەم پيرە دونيايە لە شوێنێكدا بەم ئەستێرەيە بەستراوەتەوه، خەياڵم بۆ گوريسێكی ئەفسووناوی و پەنهان دەچوو آه «

ك سوور چنراوبێت و له پەلكه زێڕينەيەآی رەنگاورەنگ يان آراس و بن آراسەآانی وان بەدەستی حەفت هەزار آيژی بس

»...بچێت

لەو آاتەی بوو آه ئەو ئەستێرەيە ماوەيەك بوو له ! لە سەر تەمۆخەآان فڕێدرا و آوژرا آوڕی سپی لە ئێوارەی سێشەمۆيەآدا«

»...ئاسمانی شەوان ديار نەمابوو

ەدا رووی دەدەن بۆ ئەوەی ئەوبەر و ئەوديوی راستيە شاراوەآان له ژێر آاريگەری ئەمانە هەموو لە جيهانی زەينی بگێڕەو

ئەمانه خەون و خەياڵ نين بەڵكوو بە عەينی . رووداوەآان بە وێنا بكات و واوەتر بڕۆين لە جيهانی ئاشكرا و ماآەيی رێئاڵ

ێنەر لە زەينييەتی بگێڕەوه له دنيای ڕۆمان وەژوور ئێمەی خو. گەياندنی بەشی ناديار بەاڵم هەست پێكراوه آه زەينيەتی تەنيوە

لە بەرەی پێشوو .. دەآەوين و بەسەر چێژی ئەم هات و چۆيەدا لە دنيای عەينی دەرەوەی زەينييەتی بگێڕەوە ، وەديار دەآەوينەوە

چاوەآان خۆيان لە دا زۆر شت بە نەهێنی ماوەتەوه، زمان له ئاستی درآاندنی زۆريەك لەرووداوەآان آپ و بێدەنگ آراوه و

آوێری داوه جا لە ترسان بێت يان لە نەزانين، بەاڵم نووسەر ئەم ئومێدە لە چاوە زيت و شادەآانی آوڕە چاوڕۆشنەآە دا بەدی

دەآات آه ئەم ئەهێنيانه بۆ بەرەی نوێ بدرآێنێ و چ بيهەوێ و چ نەی هەوێت ئا لێرەدا تووشی داوەری دێت و دياری آردنی

فێرآارييەآی لێرەدا تەواو هەستی پێدەآرێت ئەوەيه آه بەرەی نوێ دەبێت پرسيارآەر بێت و مافی وەی .چاآه و خراپه

لێرە بارێكی موزاعەف دەخرێته . پێبدرێت آه رابڕدووی خۆی بە هەموو چاآە و خراپەآانيەوه بناسێت و دەرسی لێوەربگرێت

نووسەر بە ڕای من بۆ آەم آردنەوەی ئەگەری پڕمەترسی هەر چەند آه. ئەستۆی بگێڕەوە وئەرآێكێ گرينگی دراوەتە دەست

چۆنييەتی ئەم داوەرييە، رێگه دەربازبوونێكی باش دەدۆزێ تەوه و بە گێڕانەوەی ڕووداوەآان داوەری دەداتەوە دەست بەرەی

4  

رەآەی رەچاوی نوێ و خۆی لە دانی بڕيارێكی قەتعی آه دەتوانێ دەرئەنجامی ئاسايی ئەم رويكەردە بێ آە وەك مەنتيقی آا

. بەرەی پرسيار آەر بەرەيەآی زيندوويه ، بەرەيەآه آه دەتوانی مزگێنی دەری داهاتوويەك باش بێت. گرتووه، رزگار دەآات

رەوتێكی تيژتێپەر بۆ چاآه سازی ئەخاته بەر رێ . بەرەيەآه آه مەترسی گنخان و ناآارامەيی دانيشتوان و آۆمەلگا ئەسترێتەوه

نووسەر ئەزموونەآانی خۆی ، هەڵەآان و چەواشەآارييەآانی دانيشتوان بە . اوانی تاقمێكی دياريكراوداو دەسەاڵت ناچێته پ

بۆ ئەوەی مێژوو . هەموو هۆآارەآانييەوه دەداته دەست وەها بەرەيەك آه چاوی ڕۆشنه و ورد دەڕوانێته دەور و بەری خۆی

ی گرفتەآان سەرەداوێكی بە دەست خۆمانەوەيە و وا نييه آه بە الچوونی دووپاتە و چەند پاتە نە بێتەوه ، بۆ ئەوەی بزانن آه تەواو

دەسەاڵتێكی نيانی يان ملهۆڕ هەموو گرفتێك چارەسەری بكرێ ، نووسەر نايەوێت تاوانی هەموو ئەم هەل و مەرجه بخاتە

به چۆنييەتی ئەستۆی دوژمنان و هۆآاری مل ئەستوور بوونی زۆردارەآان بەسەر ناوچه و ژيان و چارەنووسمان

باس لە خەسار، . رەخنه هاوآات بەرەوڕووی زۆرلێكراو و زۆردار دەآرێتەوه. هەڵسووآەوتی خۆشماندا گرێ دەداتەوه

سپی دەآەوێته ژێر ! ڕەش و سپی: دەسپێكی چاآەسازييە، چاآه سازی بۆ واڵتێك آه تەنيا دوو رەنگ لەودا لە گەڕياندابووه

نووسەر خەريكی . ەش و هەوايەآی ڕەشی وەهمناآدا بێ سەر و شوێن دەچێتآاريگەری ڕەش و ئيتر هەموو شت لە آ

و ئەم گڵۆپه لە چاوی آوڕە چاوڕۆشنەآە . داگيرساندنەوەی گڵۆپێكه بوو روون آردنەوەی زۆر نەهێنێ بێ سەر و شوێن آراو

ونەوە، شوێنێكی آوشەندەيە بۆ واڵتی بێدەنگ و آپ و بەڵێ داسەپاو، واڵتێكی شياو نييه بۆ گۆڕانكاری و پێداچو. داگيرساوه

مەڵبەندی بەڵێ و بێدەنگی هاوتەريبه . بێدەنگی و بەڵێ تەنانەت ئەگەری دابەشينی هێمنايەتيش نييه . تەفسير و خيرەدوەرزی

دەگەڵ گێژه ڵووآە و تەنوورەی سەرلێشواوی و بە هەزاران آارەساتی جەحەننەمی آه ئارا و قارا لە زەينييەت هەڵدەگيرێ و لە

هەزاران هەزار هاوار بوومەلەرزەيەك ساز دەآات آه لەوانەيە هيچشتێك خۆی لە ئەم بە رواڵەت بێدەنگييە لەپڕ الفاوی بە بڕی

ئەو باس . . نووسەر خۆی لە گێژەنێكی سامناآداوه و باسی ئەم آێشە گرينگ و بێكۆتاييە ،بەرپرسيارێكی ئەستەمە. بەر ڕانەگرێ

له واڵتانی خاوەن سيستەمێكی تووتاليتار آه هەموو شت دەچێته ژێر دەسەاڵتی اليەن يان : لە ديوە خانی ڕەش و سپی دەآات

تاآێكی ديارا آراو يان ئايين و ئيدۆلۆژيەآی و ياسايەآی نەگوڕ و دەمار گرژ بەدەگمەن نەبێ له دوو رەنگ دوو دەنگ زياتر

لە وەها آۆمەڵگايەآدا قەتعی بوون و ...و فەرماندەر ، خۆ بەدەستەوە نادەن ، سپی و ڕەش ، ژێر دەست و بااڵدەست ، فەرمانبەر

نەگوڕی و پێداگری و دەسەاڵتی بێ ئەوال ئەوالی خاوەن دەسەاڵت له نێو خۆيدا آێشە ساز دەآات و لەسەرەوەی هەموان حەول

رابەری دا رادەوەستێ بۆ دەسەاڵت دەبێته آێشەی سەرەآی و هۆآاری ملمالنی ئەندامان و تەنانەت برا پشتی برا بەردەدا و لە بە

و آۆمەڵگايەك آه ! چاآە و خراپه، جوانی و ناحەزی، ديسانيش سپی و ڕەش: و ديارە لەم نێوە دووبەرە خۆی بەدەستبوە دەدات

دەبێته ڕمبازونی ئەم دوو بەرەيە بە شاهيدی مێژوو شەرمەزاری تێداچوون بووه چونكه ئەم پۆلێنبەندييە لە ناخی خۆيدا

نستی نييه بەڵكۆۆ ئاآامی دەسەاڵتدارييەآی زۆردارانەيە آه مافی تاآەآان دەآەوێته ژێر ويست و دڵخوازی پۆلێنبەندييەآی زا

گرفتی هەرە گەورەی واڵتانی دواآەوتوو . ئەوە سيستەمێكی چەوت و نەگونجاوه آه ئەم آەش و هەوايە دادەسەپێنێ. زۆردارەآان

تەنيا دوو رەنگ هەن يان ڕەش يان سپی و ! بمێنێ و خراپە دەبێ بمرێ و چاآه دەبێ! هەموو شت يان چاآه يان خراپە: ئەمەيە

هەڵبەت نووسەر ئەگەرچی . ئيتر جێگايەك بۆ رەنگەآانی تر نييه و ئەگەريش هەبێ دەتوانێ هەڕەشە بكات و مەترسيدار بێت

دزێوە آە دەتوانێ آەوتۆته داوی ئەم پۆلێنمەندييه مەترسی داره و پاآانەی آوڕی سپی دەآات و آوڕی ڕەش چەوت و

هەڕەشەيەآی گەورە بێ بۆ عەقلييەتی مەتنێكی مۆدێڕن بەاڵم هۆآاری ئەم ڕەش بوونەش باس دەآات و شۆآێكی ژيان بەخش

دەداتە وە بە ئەم بەشه و باس له ئەم گرفتانه دەآات آه تووشی ژيانی آوڕی ڕەش هاتووه و سەرەنجام ئەم آەسايەتييە ی بۆ پێك

5  

وانێ تەواو ڕەش بێ و ئەگەر لە هەل و مەرجێكی شياودا گەورە بووبا بۆی هەبوو ڕەش نەبێت و لە بيری آه وابوو نات.هێناوه

هەروەها آۆڕی سپی لە سەرەتاوه سرەنجی دراوەتێ و خۆشەويستی و مەتمانەی ديتووه و لە . آۆشتنی آوڕی سپيدا نەآەوێ

آوو آوڕی ڕەش له بيری تۆڵە ئەستاندنەوه و آۆشتنی براآەی وانەيە ئەگەر ئەويش له هەموو ئەم خۆشەويستييانه بێ بەری با وە

تی و چۆنييەتی تەعامولی ئەم بەشە دەگەڵ تاك هەل و مەرجی آۆمەاڵيە. خۆيداباآه ئەويش بۆی هەبوو آوڕێكی سپی نەبا

خوێندنەوەی آۆمەڵگا ، تەنيا و بە بێ دەورێكی بااڵی هەيه له چۆنييەتی شكڵ گرتنی آەسايەتی ئەو دا و ناآرێ ئەم ئاآارانه بە

له دوامين پێداچوونەوەآانی سەزايی له رۆژئاوا دا سەرەئەنجام آۆمەڵناسان بە ئەم . بخرێتە بەر باس و خەسارناسی بكرێن

قەناعەتە گەيشتن آه آەس بە تەوای تاوانبار نييە هەر بۆيه له چۆنييەتی سەزاداندا چاآه سازييان بەرێوەبرد و حەوليانداوه آه جيا

بەنديخانەآان ببێته شوێنێكی بازپەروەری بۆ قەرەبوو آردنەوەی ...البردنی سەزای لە سێدارە دان و شەرمەزارآردن و له

هەموو ئەم آەمايەتييانەی آه هۆآاری ئەم تاوان و ئاآارانەی له ئەم آەسەدا پێك هێناوه، هەروەك ژنی ئەوەڵ خەتای خۆی نەبووه

حەفتماڵە شوێنێكی لەبار نەبووه ...اك دابگيرسێنێ و زارۆآان يان مردوون يان آوژراون وآه نەيتوانيوه وەجاخی حەفتماڵە روون

بۆ پاراستنی بەرەی نوێ هەروەك دوايە بۆ ژنی دووهەميش ئەم هەل و مەرجه دووپات دەبێتەوه و بە خۆی و بە زارۆآانی تێدا

ێته ئەستۆی ئەو و ژنی دووهەم لەوپەڕی خۆشەويستی هەربۆيه ژنی يەآەم لەبڕی وەی آه هۆآاری ئەم آەمايەسييە دەخر. دەچێت

نووسەر لە ڕۆمانی خۆيدا دەورێكی بااڵی . و حورمەتەوه لە جێگای ئەودادەنيشێ سەری لێدەشێوێ و سەرەنجام خۆی هەڵدەدێرێ

دەگرێ، داوه به ژن وهەم وەآوو تەمسيل و هەميش وەآوو نيماد و هەميش لە جێگای خۆی وەك يەك ژن آەڵكێكی ئامرازی وەر

بۆ وێنە ژنی يەآەم دەتوانێ نوێنەری سووننەتی هەموو ئەم هەل و مەرجانە بێت آه نەيتوانی بەرەی نوێ بۆ حەفتماڵە ساز بكات و

پير و پەآكەوتوويە و ناآارامه و ژنی دووهەم بە ڕەندی و جوانی و هەست بزوێنی خۆی نيمادی بەرەيەآی آارامە و . بپارێزی

بەاڵم ئايا گرفتی حفتماڵە . ی حەفتماڵە و بی هەيە زيندوويی مەتنەآەش هەر داوێنی ئەم ژنەدا بكەوێتەوهژيان بەخش بێت بۆ رزگار

نەبوونی زارۆ بوو ئايا تەنيا بە هاتنی ژنی دووهەم و نەگۆڕينی هەل و مەرجی گشتی حەفتماڵه گرفتەآە چارەسەر بوو يان

ەوه و دەپڕژێتە سە هۆآاری هەموو ئەم مەترسيانەی حفتماڵەيان تووشی ئەوانيش بوونەوە قوربانی؟ نووسەر جوابی ئەوبەشە دەدات

نووسەر لەوە غافڵ نييە آە ژنی هەوەڵ وەك بەرەی پێش تاوانبار نێ و لە آاتێكدا آه ژنی ئەوەڵ پەلكێش . چارەڕەشی آردووه

:دەآرێت بۆدەرێ دەڵێ

ئەومشەوە چەندان جار بۆ چارە و بەختی خۆم ئۆف و هەنيسكم هەڵكێشابوو بە رژدی لە خەمی ويشدا بووم ، لە بەر خۆمەوه «

:و لە جێگايەآی تر»...دەمگوت چش تا سەر بێوچە بمينمەوە

»وە چ نارش و مانايەآە بۆ وی هەنە آولسەر مرنا و ژێر آەوتنا مرۆييەآا دی هاتينە چێكردن؟گەلۆ ژينا ئە«

:ئەم آێشە ڕۆحی و هەژانه عاتيفييانە ،مرۆڤی دانەسەآناوی تەياری ئاڵ و گۆڕ آردووه و دەڵێ

آێوييەآان، جريوەی باڵندەی گچكە و جوان و هەناسە سواری سەر دار و درەخت و زيڕە و گريەی دەگەڵ غارغارێنی ئەسپه «

»..بێپسانەوەم ، مرۆييە شەآەت ماندووەآان هەناسەی پڕ ئومێد و هيوايان بۆ ژينيكی نوێ و ئازاد هەڵدەمشت

:و هێزێكی شاراوە سەرهەڵدەدات و هانی دەدات

6  

»!ڕابە سەر خۆ و چ وەختان بە خەسار و هەدەر مەدە! هۆ خۆرتێت گوندی«

: زارەدايە آه خۆی ئاشكرادەآات ئەم ئارەزووه دامرآاوه لە زەنا زەنای ئەم هەمووه ئا

ئەوان توانيبوويان له چەنگ . پەلكەزێڕينەی پاش بارانی بەهار بوو آه لەئاسمان و روون و گچكەآەی نێو شاخان دابەزيبوو«

».وە گرينگ بووميرەزاڵمەآانی ميری ددان شاش ڕابكەن و ئەم هيوا و ئومێدەيان زۆر بەال

ئەم ڕۆمانە لە درێژەی باسەآەی دا بە شێوەی نيمادی دەپڕژێته سەر باسی شۆڕشه جوانەمەرگەآەی پێشوو بەر لە بەستنی پەيمانی

ئەلجەزاير آه لەدوای ئەودا ئەم دەسكەوتی بەتااڵن دەچێت، پەيمانێيك آە لەپشت تێداچوونی دانيشتواندا ، بەرژەوەندی زلهێزەآان

دەستييان هەيە لە هەموو گرفتەآاندا و بە تەآنۆلۆژييەآانييان ، بەڵێن و بڕيارەآانييان دڵی دانيشتوانی ئەو زلهێزانەی. ڕاوەستاوه

ئەم ڕۆمانە بە نيماد گەلێكی جوانەوە بە رەوپيری گرفتەآان دەچێت و هەموو ئەم آايە پێكردن و گەمەو . حەفتماڵە سەرخۆش دەآەن

شانبدات آه تەنانەت له آێشەی نێوان آوڕی ڕەش و سپيدا دەستێكی ڕەش لە دەرەوەڕا تا ني. و بێنەو بەرەيە بە باشی بە وێنا دەآا

ناتەبايی و زيز بوون و مەراقی دانيشتوانی تەالری حەفتماڵه ، بەگژ يەآتردا آردنەوه، خەيانەت و : دەور دەگێڕێ

نووسەر . نێونەتەوەيی و نەتەوەييانهو بە ئاسانی آەوتنه نێوداوی ئەم گەمە سياسييە ...گەورەآردنەوەی گرفتبكانی ناوخۆ و

رەخنەێ ئەمە بەرز دەآاتەوه ؛ه گرفتەآان سەرچاوه و بناوانی لە نێو حەفتماڵەوە دەست پێدەآا و درز و آەلێن لەوێڕا چرژی بە

.خۆيانداوه و ئەم چڕژه بە مەترسيدارترين شێوه بە دەست سمێڵ بادراوەآان و دەست و پەيوەندييەآانيان پڕ آراوەتەوه

يەآێك لە هۆآارە سەرەآييە آانی بوونی تەرح بە داستان ئەوەيە آه لە شوێن رووداوەآاندا ، آاريگەری عاتيفی و رۆحی له سەر

واته آەش و هەوای زاڵ بەسەر ڕۆماندا زۆر » فەزا سازی«بە وێنا بكرێت و لە آاتی وا دا توخمی ئەآتەرەآان وەديار آەوێ و

لەم ڕۆمانەدا وەك ڕۆمانی . گرينگه آه چۆن دارێژرابێتبوه و هەموو شت دەآرێ بە آردەوە خۆی نيشان بدات نەك بە گێڕانەوه

:بۆ وێنە. ەوە آراون تا گێڕانەوهئەم آارە باش بە رێوە چووه و دياردەآان زۆرتر بە آرد» ئيلشا«

دەستم چەند جارێك بە چەرم و گۆشتی هەڵتەآاوی دەآەوت و پتر دەتاليەوه و بۆنەآەی گێژ و بێزاری دەآردم و لێ لەبەر زگی «

».بەتاڵم ئاوێكی زەرد زەرد دەڕشامەوه

:و ئەم فەزاسازييە لە زەينييەتی خۆشيدا ديارە

»...واردمۆتەيەك بوو هەردەم بير و هۆش و ئەنديشەمی دەآرۆشت و دەخ«

بە تايبەتی لە بەشی باس له هۆآارەآانی دەست تێوەردانی زلهێزبكان لە چارە نووسی دانيشتواندا بە باڵو آردنەوەی بۆنی نەوت

ەش و هەوای رۆمان بە بۆنی نەوت پڕ دەبێت ئا لێرەڕا آ. دەست و باڵی ڕۆمان زۆر بەتاقەت دەآا بۆ شی آردنەوەی گرفتەآان

هەر بۆيە نووسەر بە گەڕانەوەی سمێل . و پێدەچێ واڵمی هێندێك لە پرسيارەآانی آوڕە چاوڕۆشنەآە خۆی بەدەستەوە دابێت

. بادراوەآان بە هەموو پڕوپاگەندە و تەآنۆلوژی و هەموو ئەوشتانەی ئەندامانی حەفتماڵەی پێ سەرخۆش بووه ، دڵشاد نييه

7  

حەفتماڵە بۆ سەربەخۆيی بە يەآجاری خەريكی دارەدارەيه و پێويستە هەموو اليەنەآانی بەآردەوەبوونی ئەم پرۆسەيە بناسێ و

بۆ ئەوەی لە هەمان آاتدا آه پەيوەندی هەمەاليەنەی هەيە بۆ جارێكی تر نەبێته دەستەچيلەی آايە و گەمەی . لەآارييان گرێ

ميری ! سەر ئەم باوەڕەن آه چااڵوەآانی نەوت لە جێگای دروستی خۆيان هەڵنەآەوتوون بەرژەوەندێ هەموو ئەوانەی آه لە

ددان شاش قەاڵچۆ آرا و بە سەزای خۆی گەيشت ولە بڕی وەی پێويسته هەروەها ئاڵ و گۆڕی بنەڕەتی بە سەر چۆنييەتی

حەفتماڵە لە شوێنێك . ای من باش جێكەوتووهئەمە داڵغەی سەرەآی ڕۆمانه آە بەڕ. ئيدارە و سيستەمی دەسەاڵتداری دا بەرێوەبچێ

و چاخێكی مێژوويی ئەستەم دايە ، زارۆيەآی ناسكه آه بە تاقی ئاسمانەوە هەڵواسرابێ، پەڕانپەڕی بە سمێڵ بادراوەآان بە

مەترسی ميرانی ددان شاش گەمارۆدراوه، بۆی هەيە لە وەها هەرێمێكی ئەستەم دا ئەم تاوسە حەوت رەنگيلەيە بۆ جارێكی تر لە

آەوێ، مەترسی بزر بوون و توانەوە لە ناخی ئەم ئەژدەهاآه رەشە آە هەموو شت لە ناخی برسی و جەم مردووی ئەودا

بۆ خۆی ڕەقەمێكی مەبارەآە و ئەم زانيارييەی لە پشت ئەم رەقەمە » حەفت«ڕۆدەچێ و هێشتا بەرۆآی حەفت ماڵەی بەرنەداوه،

سەلماندنی جياواز بوونی ئەو بەشه و حەول بۆ پاك و پێس آردنی لە اليەن زەينييەتی ڕاوەستاوە بۆتە پاڵپشتێكی گەوره بۆ

ئەم پيرۆز بوونە هەر لەدەرگا سەمەرە و بێوێنەآەی حەفتماڵە ڕا دەستی پێكردووه ، بە وێنا . نووسەرەوه بەسەر ئەم بەشەدا دياره

يارمەتی شێوازی سوور رێئال دەمانباتە ئەوديوی شاراوەی آردنی ئەم هەمووه ئەفسوون و رەمز و رازەی لەم دەرگايەدا هەيە بە

پردە بازێكه بۆ سەر دنيای زەينی نووسەر لە مەر باوەڕ و . راستييەآان آه لە وانەيە لە دنيای رێئال دا بە تەواوی هەستی پێنەآرێ

.بۆچوونەآانی لەم پێيەدا

ارەمانەآانی چيرۆآدا لە ئەدەبياتی فارسی و رۆژئاواييەآاندا ئەوەآە پێشوێن و مۆرآی ئاآاری آەسايەتی بەاڵم لەمەڕ نێوی ق

ميری «چيرۆك لە نێوی ئەواندا پێشاوپێش خۆی پێشبينی بكرێت بە پێويست نازانن و هێندێ آليشەييە، بۆ وێنە بەرلەوەی آە

ی وەی دەآرێ آه مرۆڤێكی نەگريس و خوێنرێژ و نالەبار بێت و يان بە آردەوەآانی بناسێندرێ بە نێوەآەی پێشبين» ددان شاش

آەسێكی دڵتەڕه آە لە جياتی خەنجەر و چەك رەيحانەی بۆن خۆشی لە پشتێند بەستووە و پياوی » ميری رەيحان لە پشتێند«

ڕۆ دەدات و بێ آەلكييان دەآات ، ئەم چەشنە نێو لێنانە نووسينەوەی بەشەآانی ديكه بۆ ناسينی ئەم آەسايەتييانه بە في. شەڕێ نييە

هەر وەها ئەم آاره لە بەشێك لە نێوی آەسايەتی ڕۆمانەآانی بەختيار عەلی دا بەرچاو دەآەوێ آە دەتوانێ خەسارێك بێ بۆ

.ڕۆمان

خەياڵی ناسكی نووسەر لە تەواوی ئەم ڕۆمانه دا جێگای سرەنجه، لە واڵتێكی بە نەفرەتكراوی لە خوێن گەوزاودا آه جگه لە

هەڕەشە و مەترسی چی تێدا بەدای نەآراوه ، ئەم دەست وەسەر خستنەی نووسەر بپ پاراستنی هەموو ئەم جوانييانە بۆته هۆی

آه بيسەلمێنێ فەلسەفەی جوانی و هۆنەر و ئەوين ئەم اليەنە بەتاقەتەيه آە هيچ شتێك تەنانەت ڕەشترين چارەنووسەآانيش ئەوە

زەينەەتی پڕ لە جوانی نووسەر وەك تاوسێكی حەوت رەنگيلە باڵی بەسەر هەموو .ناتوانێ بۆ هەميشه حەشاری دا و بيشارێتەوه

. ێد دەبخشێ و لە جەنگەی هەموو گرفتەآاندا پشتی خوێنەر دەگرێ آە لە تاقەتی نەخائەم ناحەزييانەدا آێشاوه و هيوا و ئوم

.ئەخاتە شوێن بەهارێكی تەڕ و آەسكڕەشماڵەآان هەردەم

بەاڵم دوابەدوای ئەودا . بێ» آوڕ«رۆيە پێويسته نووسەر آە باس لە زارۆ دەآات لەم بيرۆآە پياوساالرانەدا ئەسيرە آە ئەم زا

من وا هەست دەآەم لە هەمانكاتدا آه ئەم راستييەی درآاندووه و . دەلێ آە ئەم داخوازييە وەك تۆقێكی ئەبەدی خرابووه ئەستووم

8  

يا وەك آوڕ درۆی دەگەڵ خوێنەر نەآردووه لە هەمانكاتيشدا چەشنێك ناتەبا بوونی خۆی بۆ دەست نيشان آردنی زارۆ تەن

.نيشانداوه و بەر لەوەی بۆخۆی بيری لێكردبێتەوە وەك تۆقێكی ئەبەدی خراوەتە ئەستووی

نووسەر باس لە دوورێيانێك دەآات آه پێويسته بۆ تێپەڕ آردنی تەيار بين، تەيار بوون لە آولييەتی خۆيدا هەڵگری مانايەآی

ئا . دەگرێتە بەر خۆی...ەموو اليەنەآای بيری ، جەستەيی و تايبەت مەندييەآانی ئەخالقی وەك بوێری و زانايی و زۆره و ه

ديارە آەڵكەڵه و داڵغەی نووسەر بۆ . دا تووشی هێندێك شوعار دێت آە ئەگەر نەش نووسرێتەوه ڕۆمان تووشی خەسار نابێت لێر

يشاندووه آه گرد و آۆی نووسراوەآەشی بە هێندێك ئامۆژگاری بە ئەنجام رزگاری بە يەآجاری نەتەوەآەی ئەم ترسەی رێن

بگەێنێ آە ئەگەر نەی آات تووشی خەسار نايات و ئەگەر بە پێويستی دەزانێ و ئەوە مافی سەرەآی خۆو وەك نووسەره ،

ردەوە بكات چاآتره لە وەی آه پێويستە لە البەالی رووداوەآان و لە زمانی ئەآتەرەآانی دا بيدرآێنێ، واتە بڕيارەآانی بە آ

هەڵبەت با لە حەق نەگوزەرێم آه ئەم هەڵوێست بە روخساری ڕۆمانەآەوە بەختەوەرانە آەم رەنگه و زۆر بەر چاو . بيدرآێنێ

.نييه

لەم ڕۆمانەدا نە تەواو ئاواڵەيە و نە تەواو داخراو ، واتە باس لە رابيتەی عيلەت و مەعلوولی ، بەرقەرار آردنی » پيرەنگ«

پەيوەندێكی مەنتقی نێوان رووداوەآان و دياری آردنی هۆآارەآان بە باشی جێكراوه ، بۆ وێنە دەزانين بۆ چی آەسايەتی

ڕۆمان بەردەوام ژن دێنێ، حەفتماڵه بۆ چی آەوتۆتە شوێنێك مابەينی هەرد و ئاسمان، سمێڵ بادراوەآان و ميرانی سەرەآی

...ددان شاس بۆ چی چاوييان لە دووی حەفتماڵەيە و لە چی دەگەڕێن؟،

ڕۆمانەش توانيوێتی ئەرآی خۆی بۆ خەسارناسی و باس لە آێشەآانی ئەم بەشەی نووسەر لە بەرچاوی بەم جۆرە من پێموايە ئەم

دا ڕاپەرێنێ و دەگەڵ وەش چێژی هونەری و ئەدەبی ڕۆمان نەبۆته قوربانی راستييەآان و » تەمۆخ«گرتووە لە قالبی ڕۆمانی

دارم آاآە ديدار تەمەن درێژ بێت و بەردەوام بەشداری ئەم هيوا. پێ بە پێی يەك هاتوونەتە پێش و آارە آەيان ڕاپەڕاندووه

بزووتنەوە فەرهەنگييە بێت آە هەلێكی لە باری لە هەرێمی آوردستان بۆ رەخساوه و يەآێكه لە مەزنترين دەسكەوتەآانی خەباتی

ستێنێكی هەراوه بۆ گەيشتن بە بزووتنەوەی فەرهەنگی پێشداهاتی هەموو چاآە سازييەآه و بە. دەيان ساڵەی دانيشتوانی ئەم بەشە

.چڵە پۆپەی ژيانێكی ئينسانی و بێ وەی

زستانی 2012

9  

تێبينی: رۆمانی ته مۆخ هێشتاکه چاپ نه کراوه ، پێشتر به ئيمه يڵ بۆ خاتوو مريه م له مهاباد، خاتوو شوکريه و کاک يونس و عومه ر و

ک ريه هه. بووناردرا کۆڵن، هه ر، کاک ئارام له ڤانکوڤه زيد و ناسيار له سدنی، کاک بايه ردار سنجاوی له ولێر، کاک سه هه ژار له هه

له ر رۆژگارێک گه ئه. فراندنی پترن ی سپاس و ئه جێگه که هربڕيوو کانی خۆی ده رنج و تێبينييه جۆرێک سه روو به ی سه م ئازيزانه له

ک دوو وهو نووسين وه خوێندنه ميشه ر و بۆ هه تا سه وا هه وێت، ئه که ريبمان چنگ نه با و هاوته ته وه شتێکی پێکه چتاقه دونيا

کی درێژی بۆ يه وه ناسيبێت خوێندنه وه نزيکه ی منی له وه م پێشتر بێ ئه خاتوو مريه. وه مێننه م تا زۆر ده ، کهکتريی ريی يه واوکه ته

م ئه .ياندم ی پێ راگه که واڵه هه وه سپاسه به ی شاعيرری فاريق رابه کاکه ،بووم و دار نه ی ئاگه و کاته و له رۆمانی ئيلشا کردبوو

کێک بۆ مه ک ئه ن، وهرگرت ت وه ، پاش روخسه وه ته می قازی باڵوکراوه ی خاتوو مريه که نگييه رهه جوان و فه وێبالگه له يه وه خوێنده

گوڕ و به ی وه ئومێدی ئه به. وه مه باڵوبکه يه وه م خوێندنه کان پێم خۆش بوو ئه نگه يدای رۆمان و سايتی ده رانی ئازيز و شه خوێنه

. م بۆ چاپخانه زوو بيبهريک بم و خه بييه ده ئه م کاره پتر به وقێکی شه

سيفی ديدار مه