ješa denegri

tendencije umjetnosti u francuskoj 1968.-1978./9.

U n a s t o j a n j u d a p r u ž i o s n o v n e r e t r o s p e k t i v n e u-v i d e u u m j e t n i č k a z b i v a n j a u F r a n c u s k o j u t o k u p o s l j e d n j e g decen i j a , ARC j e p o k r e n u o se r i j u o d t r i iz ložbe t i p a »b i lance d' a c t u a l i t é « , o d k o j i h j e p r v a n a r e d u b i l a o n a k o j u j e k o n c i p i r a o Marce ­l in P leyne t , p o s v e ć e n a p o j a v a m a či je se j ez i čke k a r a k t e r i s t i k e m o g u , m a d a n e d o k r a j a p r e c i z n o , o z n a č i t i t e r m i n i m a n o v e a p s t r a k c i j e , n o v o g s l ikar ­s tva , s l i k a r s t v a - s l i k a r s t v a i sl . T e m a t i k a j e t e iz­ložbe i n d i k a t i v n a n e s a m o zbog h i s t o r i z i r a n j a j o š t e k u ć e p r o d u k c i j e , već i zbog n a č i n a n a ko j i j e t u p r o d u k c i j u s a g l e d a o a u t o r n j e n e se lekc i j e M a r c e ­l in P leyne t , k r i t i č a r za čiji su r a d v e z a n e n e k e o d t e m e l j n i h i n t e r p r e t a c i j a d o i s t a v r l o s ložen ih ide j ­n i h k r e t a n j a u f r a n c u s k o m s l i k a r s t v u o d n a s t u p a g r u p e S u p p o r t s - S u r f a c e s do d a n a s . K a d a se ovd je , n a i m e , govor i o i d e j n i m k r e t a n j i m a , t r e b a p o d r a ­z u m i j e v a t i d a su se u F r a n c u s k o j u p o s l j e d n j e m d e c e n i j u u p r a v o u p o d r u č j u s l i k a r s t v a r e f l ek t i r a l e m n o g e p o s t a v k e k o j e n a d i l a z e o k v i r e s l i k a r s k e p r a ­k s e u u o b i č a j e n o m s m i s l u r i ječ i , o t v a r a j u ć i se p r e ­m a n i zu m i s a o n i h t o k o v a , o d s t r u k t u r a l i z m a , semi-o t i k e , p r i b l i ž a v a n j a m a r k s i z m a i p s i h o a n a l i z e i dr . , u k l j u č u j u ć i u t a j k o m p l e k s j o š i d i r e k t n e ili indi-Pariz, Gradski muzej moderne umjetnosti

186

pierre soulages »9. maj 1968.«, 1968.

r e k t n e o b l i k e po l i t i zac i j e p o n a š a n j a u m j e t n i k a i i n t e l e k t u a l a c a . P o t r e b a d a se vod i r a č u n a o s v i m t i m k o m p o n e n t a m a n a m e ć e i zuze tne t e š k o ć e u tu­m a č e n j u ov ih p r o c e s a , p o g o t o v o u k o l i k o se t i p r o ­cesi n e p o z n a j u iz n a j n e p o s r e d n i j e g l i čnog i skus ­tva, n o u s p r k o s t o m e i zazovn im se u k a z u j e već i s a m p o k u š a j i z n o š e n j a j e d n e m a k a r p a r c i j a l n e in­f o r m a c i j e o m a t e r i j a l u ko j i č in i s a s t a v s p o m e n u t e iz ložbe .

Od p o j a v e a p s t r a k t n o g e k s p r e s i o n i z m a u r a n o m p o s l i j e r a t n o m p e r i o d u , p r e k o n e o - d a d e i p o p - a r t a do d a n a s , f r a n c u s k a k u l t u r n a s r e d i n a n e p r e k i d n o se s u o č a v a s p o j a v a m a a m e r i č k e u m j e t n o s t i izgra­đ u j u ć i u t i m s u o č a v a n j i m a a m b i v a l e n t n i o d n o s k o m p l e k s a i n f e r i o r n o s t i i t ežn je za p o n o v n i m zado­b i v a n j e m d o m i n a c i j e . U p r a v o 1968., d a k l e u g o d i n i k o j o m z a p o č i n j e t e m a t i k a o b u h v a ć e n a P leyne to -v o m s e l e k c i j o m , p r i r e đ e n a j e u P a r i z u iz ložba L' art du réel — USA 1948.—1968., o r g a n i z i r a n a p o k o n c e p c i j i E . C. G o o s s e n a , i č in i se d a j e ta j i z b o r a m e r i č k e u m j e t n o s t i , u k o j e m u su p r e v l a d a v a l i p r i ­m j e r i m i n i m a l n e u m j e t n o s t i i p o s t s l i k a r s k e ap ­s t r a k c i j e , j o š j e d n o m p o t a k a o r a s p r a v e o n o v o j ,

»ob j ek tua lno j« p r i r o d i u m j e t n i č k o g dje la . N a i m e , u p r a v o j e P leyne t u svo jo j recenz i j i t e a m e r i č k e iz ložbe i s t a k a o — poz iva juć i se na A l t h u s s e r a — d i s t i n k c i j u »rea ln i o b j e k t — o b j e k t sp o zn a j e« , iz čega j e i š ao k a z a k l j u č k u d a j e n a s t a n k u d je la su­v r e m e n e u m j e t n o s t i i m a n e n t n a j e d n a v r s t a »pro­i zvodne a k t i v n o s t i « , d a k l e v r s t a k o n k r e t n o g r a d a ili p r a k s e , a u o snov i s v a k o g r a d a p r a k s e n a l a z i se n e m i n o v n o s t u s p o s t a v l j a n j a r e l ac i j a s p o s t o j e ć i m e k o n o m s k i m i i d e o l o š k i m k o n t e k s t o m . To j e shva­ćan je k o i n c i d i r a l o s g e n e r a l n i m p o z i c i j a m a a u t o r a o k u p l j e n i h o k o rev i je Tel Quel , o s n o v a n e j o š 1960., čiji j e j e d a n o d r e d a k t o r a , z a j e d n o sa Ph . Sol-le rson i J. K r i s t e v o m , počevš i o d 1962. b i o i s a m P leyne t . Za n j i h o v a s h v a ć a n j a , p r e d s t a v l j e n a ov­dje k r a j n j e p a r c i j a l n o , l i t e r a t u r a i u m j e t n o s t zap­r a v o su ob l ik p r o d u k c i j e ili » p r o d u k t i v n e p o t r o š ­nje« , š t o j e u o snov i s u p r o t n o g r a đ a n s k o m kon­c e p t u »s tva ran ja« k a o j e d n e o d n a d h i s t o r i j s k i h o s o b i n a t i h d i sc ip l ina . N e s u m n j i v i su m a r k s i s t i č k i izvor i t a k v e pozic i je (š to j e b i lo i p o t v r đ e n o o p r e ­d j e l j e n j e m p r i p a d n i k a Tel Quela za p o l i t i č k u ljevi­cu) n o n j i h o v m a r k s i z a m ( p o s r e d o v a n G o l d m a n o m i A l t h u s s e r o m ) k r a j n j e j e n e o r t o d o k s a n , p r o ž e t

187

daniel deseuze stepenice, žuto drvo, 1975.

claude viallat bez naslova, 1978.

188

s t r u k t u r a l i z m o m i p s i h o a n a l i z o m , iz čega i pro iz la­zi j e d a n o d t e m e l j n i h z a k l j u č a k a ove o r i j e n t a c i j e : s v a k o j e m i š l j e n j e p o i s t o v j e ć e n o s j e z i k o m u koje­m u se m a n i f e s t i r a , j ez ik j e o d r e đ e n h i s t o r i j s k o m r e a l n o š ć u , n o u n u t a r svo j ih o d r e đ e n j a s a d r ž i j a k u k o m p o n e n t u n e s a m o i n d i v i d u a l n o g , n e g o i socijal­n o n e s v j e s n o g f a k t o r a . Ta j f a k t o r n e s v j e s n o g po­s e b n o j e s v o j s t v e n s i m b o l i č k i m d j e l a t n o s t i m a k a o š to s u l i t e r a t u r a i u m j e t n o s t , č i m e se p o d r a z u m i j e ­va a u t o n o m n o z a s n i v a n j e t i h d i s c ip l i na t r e t i r a n i h p o p u t spec i f i čn ih » o z n a č a v a j u ć i h p r a k s i « : t o j e i r a z log ko j i u v j e t u j e o d l u č n o d i s t a n c i r a n j e t i h p r a k ­sa o d s v a k o g s o c i j a l n o g i p o l i t i č k o g d e t e r m i n i z m a , m a d a i s t o v r e m e n o d o p u š t a n j i h o v u a k t i v n u pa r t i ­c i p a c i j u u a k t u a l n i m i d e o l o š k i m k o n f r o n t a c i j a m a .

P o r e d iz ložbe L'art du réel — USA 1948.—1968., j o š dva p o v o d a p r i d o n i j e l a su o v o m o d m j e r a v a n j u f r a n c u s k e s r e d i n e s p r i m j e r i m a s u v r e m e n e a m e r i č ­ke u m j e t n o s t i : r i j eč j e o r e t r o s p e k t i v a m a B a r n e t t a

N e w m a n a 1972. i Ada R e i n h a r d t a 1973., o b j e m a o-d r ž a n i m u G r a n d Pa la i su , k o j o m j e p r i l i k o m u Pa­r izu , i s t i n a sa z n a t n i m z a k a š n j e n j e m , b i l o p r i k a z a ­n o d je lo ov ih ve l ik ih p r e d s t a v n i k a r e d u k t i v n o g s h v a ć a n j a m e d i j a s l i k a r s t v a . To j e b i o s a m o da l jn j i p o t i c a j j o š r a n i j e z a p o č e t i m t e o r i j s k i m d i skus i j a ­m a o p r i r o d i s l i k a r s t v a , v o đ e n i m u t r e n u t k u ko j i j e i n a č e b i o ob i l j ežen n i z o m i n o v a t o r s k i h p o j a v a i s p o l j e n i h s o n u s t r a n u f ik snog u m j e t n i č k o g ob jek­ta , a k a r a k t e r i s t i č n o j e d a su t e p r i s t u p e z a s t u p a l i k r i t i č a r i f o r m i r a n i n a i s k u s t v i m a s e m i o t i k e i s t r u k ­t u r a l i z m a . N a o snov i o b r a s c a s e m i o l o š k o g č i t a n j a s l ike , š to ga j e d a o j o š 1966. J ean -Lou i s Sche fe r u t e k s t u Nizovi, uloge, figure ( p r e v e d e n o m u časop i ­su U m e t n o s t 15, 1968.), d o š l o j e d o m o g u ć n o s t i p r i ­m j e n e s l i čn ih m e t o d a ana l i ze n a p r i m j e r i m a iz su­v r e m e n e u m j e t n o s t i , č e m u j e p o s e b a n d o p r i n o s d a o u p r a v o P l eyne t r a z m a t r a j u ć i u knj iz i L'enseig­nement de la peinture (Ed . d u Seui l , Pa r i z 1971.) s l uča j eve M a t i s s e a i M o n d r i a n a , t e o d n o s s l i k a r s t v a i r e a l n o s t i ili o p e t o d n o s s l i k a r s t v a i s t r u k t u r a l i z ­m a . U svo jo j d r u g o j knj iz i Art et literature (Ed . d u Seui l , Pa r i z 1977.) P l eyne t s a b i r e t e k s t o v e o n i zu

louis cane veliki dobri zanat II., 1979.

189

u m j e t n i k a k o j i o d g o v a r a j u n j e g o v o m s h v a ć a n j u p r i r o d e s l i k a r s t v a (R. M o t h e r w e l l , S a m F r a n c i s , Cy T w o m b l y , J. B i s h o p , J u d i t Reigl , S. H a n t a i , O. De-b r e , L. Cane , D. Dezeuze, C. Via l la t , M. Devade , A. Ki r i l i , D. Th io l a t ) . Svi t i a u t o r i (s i z u z e t k o m M o t h e r w e l l a i T w o m b l y j a ) bi l i s u u k l j u č e n i u iz­l ožbu Tendencije umjetnosti u Francuskoj 1968.— 1978./9., p a s t o g a ovi pr i loz i , za r a z l i k u o d p rven­s t v e n o t e o r i j s k o g k a r a k t e r a n j egove p r v e kn j ige , d a j u t e m e l j n i uv id u k o n k r e t n a o p r e d j e l j e n j a Pley-n e t a k a o m i l i t a n t n o g k r i t i č a r a , o p r e d j e l j e n j a k o j a o n d a l j e p r e c i z i r a u s a d r ž a j u svoje p o s l j e d n j e , ne­d a v n o o b j a v l j e n e kn j ige eseja , i n t e r v j u a i p r e d a v a ­n j a p o d n a z i v o m Transculture (Ed . 10 /18 , Pa r i z 1979.).

F o r m a c i j a u d u h u s t r u k t u r a l i z m a p o t i č e P l e y n e t a d a p o s t a v i p i t a n j e o m o g u ć n o s t i z a s n i v a n j a s l ikar­s t va k a o v r s t e s i s t e m a , p r i č e m u j e s i m p t o m a t i č n o da o n u p o t r e b l j a v a p o j a m »s i s tem«, a n e » s t r u k t u ­r a« , š t o p o k a z u j e d a se poz iva n a i z v o r n u t e r m i n o ­log i ju De S a u s s u r e a ko j i j e , k a k o u p o z o r a v a E . B e n v e n i s t e , i sk l juč ivo u p o t r e b l j a v a o is t i p o j a m — »s i s t em« . P l e y n e t na l az i a r g u m e n t e d a i u l i k o v n i m u m j e t n o s t i m a u t v r d i odv i j an j e o n o g e p i s t e m o l o š ­k o g p r e l o m a (koj i u filozofiji i n a u c i ob i l j ežava ju m i s a o M a r x a , N i e t z s c h e a i F r e u d a , a u l i t e r a t u r i d je lo L a u t r é a m o n t a i M a l l a r m é a ) , d o k j e n o s i l a c t og p r e l o m a u s l i k a r s t v u C é z a n n e u č i j e m r a d u p o p r v i p u t do laz i d o o č i t o v a n j a s t r o g e i s i s t e m a t s k e

a r t i k u l a c i j e i z v r š e n i h z a h v a t a , a n a t e m e l j u t a k v e a r t i k u l a c i j e s l i k a r s t v o se o d n jega n a d a l j e p o č i n j e z a s n i v a t i k a o a u t o n o m a n l ingvis t i čk i k o d , d a k l e n e više k a o a k t i v n o s t s l i k a n o g i l u z i o n i r a n j a n e k e d a n e ili m o g u ć e r e a l n o s t i . (Nije s u v i š n o o v d j e u k a z a t i n a p o d a t a k d a se u t r a ž e n j u j e d n o g d r u k č i j e g s imp­t o m a p r e l o m a , ko j i naz iva » f r a k t u r o m m o n o k r o m i -je« , B e r n a r d L a m a r c h e - V a d e l s p u š t a j o š da l j e u h i s t o r i j u — sve do Mane t a . ) Pos l j ed ice Cézanneo-vog p r e l o m a P l eyne t v id i i n a f o r m a l n o m p l a n u i n a p l a n u p o n a š a n j a : iz p r v o g p r o i s t j e č e l in i ja k o j a da l j e ide k a k u b i z m u i a p s t r a k t n o j u m j e t n o s t i , a iz d r u g o g po laz i l in i ja k o j a o d D u c h a m p a v o d i iz­l a s k u izvan d o m e n e d i sc ip l ine s l i k a r s t v a . P r v a li­n i ja , d a k l e l in i ja h i s t o r i j s k o g k o n t i n u i t e t a s l ikar­s tva k a o s l i k a r s t v a , j e s t o n a o s n o v n a t e m a k o j a za­o k u p l j a i n t e r e s P l eyne ta , d o k o d r u g o j l ini j i , pogo­t o v o o n j e n i m a k t u a l n i m k o n z e k v e n c i j a m a k a o š t o su b o d y a r t , p e r f o r m a n c e i sl., o n iznos i n iz nega­t i v n i h o p a s k i . Poz iva juć i se n a već s p o m e n u t i kl ju­čni t e k s t J. L. S c h e f e r a o slici Igrači šaha P a r i s a B o r d o n e a (dak le o slici s r e n e s a n s n i m k o n c e p t o m p r o s t o r a ) , P l eyne t u o č a v a i z m j e n u t o g a p r o s t o r ­n o g k o n c e p t a u m o d e r n o m s l i k a r s t v u po lazeć i u-p r a v o o d C é z a n n e a i izvodi z a k l j u č a k o n a p u š t a n j u k l a s i č n o g n a č i n a p r e d s t a v l j a n j a p r o s t o r a u k o r i s t n o v o g n a č i n a k o n k r e t n e a r t i k u l a c i j e p r o s t o r a . Po­s l j ed ica j e t og p r o c e s a i z a m j e n a p o j m a »s i s t em slike« ( k a k o p r e d l a ž e J. L. Schefer ) p o j m o m »si­s t e m s l ika r s tva« k a o spec i f ične v r s t e p r o d u k t i v n o -

judit reigI mantra, 1979.

190

- t r a n s f o r m a c i j s k e p r a k s e k o j a se i zv r šava n e više u obavez i p r e m a m o d e l u r e a l n o s t i , već p r i j e svega u obavez i p r e m a m o d e l i m a v l a s t i t e t e r m i n o l o g i j e i v l a s t i t e h i s t o r i j e . A u n u t a r t e i z m i j e n j e n e p e r s p e k ­t ive u o č a v a n j a p r i r o d e s l i k a r s t v a dolaz i sve više do i z r aža j a n u ž n o s t t e o r i j s k o g f u n d i r a n j a t e d i sc ip l ine k o j a s a m o m p r a k s o m s l i k a n j a f o r m i r a v la s t i t i je-z ički s i s t e m , s o s o b i n a m a s v o j s t v e n i m i sk l juč ivo ovoj ( d a k l e s l i k a r s k o j ) i z r aža jno j t e r m i n o l o g i j i . T a j e s p o z n a j a i b i l a r a z l o g o m P l e y n e t o v o g a f in i t e t a p r e m a p r i m j e r i m a a m e r i č k o g s l i k a r s t v a k o j e o d P o l l o c k a , N e w m a n a i R e i n h a r d t a p a sve d o Ste l le , M o r r i s a Lou i sa , N o l a n d a , Kel ly ja , Agnes M a r t i n i d r u g i h u m j e t n i k a za sn iva i p r i m j e n j u j e ona j emi­n e n t n o s l i k a r s k i k o d š t o ga P l e y n e t r a z u m i j e v a p o d t e r m i n o m »Ideo log i j a p o v r š i n e « ( Idéo log ie de la s u r f a c e ) . S l i k a r s t v o d o s t i ž e s v o j u b i t u p r a v o z a h v a l j u j u ć i t o j k a r a k t e r i s t i č n o j p o v r š i n s k o j , da­k le » t o p o l o š k o j « , p r i r o d i s l i k a n o g p r o s t o r a . S l ikar ­s tvo j e u v j e t o v a n o t o m m a t e r i j a l n o m č i n j e n i č n o š ć u p o d l o g e - p o v r š i n e , u č e m u j e m o g u ć e uoč i t i s rod­

n o s t i ov ih P l e y n e t o v i h s h v a ć a n j a s p o z n a t i m teza­m a v o d e ć e g t e o r e t i č a r a a m e r i č k e p o s t s l i k a r s k e ap­s t r a k c i j e C l e m e n t a G r e e n b e r g a k o j i t v r d i d a su » r a v n i n a i d v o d i m e n z i o n a l n o s t b i l e j e d i n a svo j s tva k o j a s l i k a r s t v o n i j e di je l i lo n i s j e d n o m d r u g o m u m j e t n o š ć u « , a n a t e m e l j u t a k v i h h i s t o r i j s k i h i te­o r i j s k i h p r i m j e r a f o r m i r a n e su P l e y n e t o v e p r e d i -lekc i je p r e m a r a d u s l i k a r a , k o j e j e u k l j u č i o u sa­s t a v iz ložbe Tendencije umjetnosti u Francuskoj 1968.—1978./9.

S a m a iz ložba p o d i j e l j e n a j e u d v a b l o k a , o d k o j i h p r v i o b u h v a ć a a u t o r e čij i r a d u a m b i j e n t u P a r i z a z a u z i m a d a n a s poz ic i ju h i s t o r i j s k i h p r e t h o d n i k a i a n t i c i p a t o r a p r o c e s a t r a n s f o r m a c i j e o d p o j m a »sli­ke« k p o j m u »s l ika r s tva« , d o k d r u g i u g l a v n o m obu­h v a ć a o n e m l a đ e u m j e t n i k e š to u t o k u p o s l j e d n j i h g o d i n a t eže r e v a l o r i z i r a n j u t r a d i c i j e čistom s l ikar ­s k o g p r i s t u p a i z r aženog u p o j m u »p ic tu ra l i t é« , ka­k o t o s h v a ć a n j e o z n a č u j e s a m P leyne t . U p r v o m b l o k u , ko j i s v a k a k o č ini k v a l i t e t n u j e z g r u iz ložbe,

191

P l e y n e t j e o k u p i o a u t o r e r az l i č i t i h k u l t u r n i h izvo-ra, n o u j e d n o i a u t o r e č i j a se evo luc i j a odv i j a l a pu­t o v i m a p r i b l i ž a v a n j a z a j e d n i č k o j t ežn j i k pov r š in ­s k o j , » topo lo ško j« o rgan i zac i j i s l i k a r s k o g p r o s t o r a . T o m c i l ju k r e t a l a su se, d a k l e , s a s v i m n e z a v i s n o j e d n i o d d r u g i h t r i p r o b l e m s k a t o k a : t o su na jp r i ­j e J e a n Dego t t ex , S i m o n H a n t a i i J u d i t Reigl ko j i p o l a z e o d i s k u s t v a n a d r e a l i s t i č k o g a u t o m a t i z m a ( s i m p t o m a t i č n o j e d a su svi t i a u t o r i z a s t u p l j e n i u B r e t o n o v o j kn j iz i Le Surréalisme et la peinture), z a t i m do laze P i e r r e S o u l a g e s , M a r t i n B a r r é i Oli­v ie r D e b r é k o j i p r i p a d a j u p o s l i j e r a t n o j p a r i š k o j ško l i a l i k o j i s u m i m o i š l i d o m i n a n t n u p o s t k u b i s t i č -k u f o r m a c i j u t e ško le i o d p o č e t k a se iz jasni l i za p r i m j e n u ges t a , p o t e z a i r az l i vene b o j e , t e na j zad , a m e r i č k i u m j e t n i c i S a m F r a n c i s , J o a n Mi tche l l i J a m e s B i s h o p ko j i su p o v r e m e n o ili u p o s l j e d n j e v r i j e m e p r e t e ž n o d je lova l i u P a r i z u o s l an j a juć i se i p a k n a i s k u s t v a n j u j o r š k o g a k c i o n o g s l i k a r s t v a ili n a r e d u k t i v n e p o s t a v k e n o v e a p s t r a k c i j e . M e đ u s o b ­n o raz l i č i t i k u l t u r n i i h i s t o r i j s k i t eme l j i t i h t r i j u o r i j e n t a c i j a (a u n u t a r n j i h i r az l i č i t ih i nd iv idua l ­n i h poz ic i j a ) v o d e i p a k z a k l j u č k u d a j e t ežn ja k d v o d i m e n z i o n a l n o j , p l o š n o j p r o j e k c i j i p r o s t o r a z a j e d n i č k a o s o b i n a sv ih o n i h p r i s t u p a ko j i p r i hva ­ća j u i s k u s t v o iden t i f ikac i j e p o v r š i n e p l a t n a i n a to j p o v r š i n i f o r m i r a n i h z n a k o v a , š t o p r a k t i č k i i t e o r i j s k i z a p o č i n j e d j e l o m Cézannea . N o k r e ć u ć i se p r e m a to j i den t i f ikac i j i p o v r š i n e - p r o s t o r a s l i k a r s t v o j e u t o k u svo je k a s n i j e h i s t o r i j e u v iše n a v r a t a do­lazi lo n a p r a g n a p u š t a n j a p l a s t i č k e p r i r o d e p roce ­sa s l i k a n j a i d o p r e l a s k a u j e d n u v r s t u fi lozofije ( n a j p r i j e s M a l j e v i č e m a n a k r a j u s R e i n h a r d t o m , p r i č e m u s u o b o j i c a b i l i u v j e r e n i d a s l ika ju pos ­l j e d n j u m o g u ć u s l iku) , m a d a j e u s p o r e d o s t o m l i n i j o m m e n t a l n e r e d u k c i j e f o r m e i s t o v r e m e n o t ra ­j a l a i t e ž n j a č u v a n j u o d r e đ e n e k v a l t i t e t e s l ikan ja , k v a l i t e t e š t o j e P leyne t r a z u m i j e v a p o d već s p o m e ­n u t i m t e r m i n o m »p ic tu ra l i t é« . Za sve a u t o r e p r ed ­s t a v l j e n e u p r v o m b l o k u P l e y n e t o v e se lekc i je ka­r a k t e r i s t i č a n j e u p r a v o ta j os jeća j p i k t u r a l n o s t i , š to p o t v r đ u j e d a su ovi a u t o r i p r v e n s t v e n o s l i ka r i koji ga je a p r i o r n i a f i r m a t i v n i o d n o s p r e m a disci­p l in i s l i k a n j a i d a l e k o su o d t o g a d a se k o r i s t e m e d i j e m s l ike k a o i z a z o v o m a u t o k r i t i č k e ref leksi ­j e o p r i r o d i , g r a n i c a m a i s t a t u s u o p e r a c i j a k o j i m a se b a v e . I d u ć i k d a l j n j i m z a k l j u č c i m a m o g l o b i se č a k u t v r d i t i d a su u p i t a n j u s l i ka r i ko j i o s t a j u v j e r n i t r a d i c i j i » d o b r o g s l i k a r s t v a « k a k v o se kon­s t a n t n o gaj i u Pa r i zu , a d a je i s a m P leyne t b i o s v j e s t a n t e o k o l n o s t i k o n t r a d i k t o r n i h p r i s t u p a či-t a n i u p o j e d i n i h o p u s a , sv jedoč i i j e d a n p a s u s u n j e g o v o m u v o d n o m t e k s t u , gd je o n n a v o d i opse r ­vac i j u W i l l i a m a R u b i n a o S o u l a g e s u , s l i k a r u ko­j e g a u F r a n c u s k o j s m a t r a j u b r u t a l n i m i e l emen­t a r n i m u m j e t n i k o m , n o za k o j e g a a m e r i č k i k r i t i ­

č a r t v r d i d a j e z a p r a v o i n a d a l j e vezan za »kuhi­nju« t i p i č n o p a r i š k o g s l i k a r s k o g u k u s a . Za r a z l i k u o d t i h a u t o r a , čiji r a d p o d r a z u m i j e v a k o n z e k v e n c i j e n a d r e a l i s t i č k o g a u t o m a t i z m a , l i r s k e a p s t r a k c i j e i a p s t r a k t n o g e k s p r e s i o n i z m a , impl ic i ­r a j u ć i t i m e i n t u i t i v n o i i n d i v i d u a l i s t i č k o s h v a ć a n j e u m j e t n i č k o g j ez ika , m l a đ i a u t o r i ko j i se j a v l j a j u u p e r i o d u k r i z n i h z b i v a n j a o k o 1968. n e m i n o v n o isu m o r a l i p o s t a v i t i p i t a n j e soc i j a lnog i i d e o l o š k o g ok­v i r a n j i h o v e poz ic i je , š to o t v a r a p u t t e o r i j s k o m u t e m e l j e n j u n o v o g u m j e t n i č k o g d i s k u r s a . J a s n o se p o k a z u j e d a p o s t u p a k l i šen t e o r i j s k e r i g o r o z n o s t i n e m o ž e više o p s t a t i u v r e m e n u g e n e r a l n o g p r o b l e -m a t i z i r a n j a p r i r o d e u m j e t n o s t i : » s p o n t a n a « p ro iz ­v o d n j a l i š ena re f leks i je o v l a s t i t i m h i s t o r i j s k i m i l i n g v i s t i č k i m i z v o r i m a p o t p u n o se n a p u š t a , p r i j e svega z a t o š t o n e o d a j e z n a k o v e n e k e p o u z d a n e s p o z n a j e o k a r a k t e r u s o c i o - e k o n o m s k o g k o n t e k s t a u k o j e m u se t a p r o i z v o d n j a odv i j a . K a r a k t e r i s t i č ­n o j e d a se d v a k l j u č n a i n o v a t o r s k a f e n o m e n a u f r a n c u s k o j u m j e t n o s t i o k o 1968. j a v l j a j u u o b l i k u g r u p n i h n a s t u p a : r i j eč j e o g r u p a m a B . M . P. T. ( B u r e n , Mosse t , P e r m a n t i e r , T o r o n i ) i S u p p o r t s --Sur faces , p r i č e m u o b j e g r u p e teže u t v r đ i v a n j u t e o r i j s k e i i d e o l o š k e p o d l o g e v l a s t i t o g r a d a . D o k j e g r u p a B . M. P. T. već o d s a m o g p o č e t k a o t v o r e n o d e k l a r i r a l a svoj iz lazak izvan p o d r u č j a »sl ikar­s tva k a o s l i k a r s t v a « , S u p p o r t s - S u r f a c e s z a p r a v o se j av l j a k a o f r a n c u s k i o d g o v o r n a snažn i va l n o v e s l i k a r s k e p r a k s e u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a ( R y m a n , M a r d e n , M a n g o l d i dr .) i u p o j e d i n i m e v r o p s k i m z e m l j a m a (Girke , Gau l , G r a u b n e r , E r b e n i d r . u N j e m a č k o j ; Griffa, V e r n a , Gas t i n i , M o r a l e s , Zap-p e t t i n i i d r . u I ta l i j i ; B e r g h u i s u N i z o z e m s k o j i td . ) , s t i m š to j e za ovu g r u p u b i l a k a r a k t e r i s t i č n a v r l o z a o š t r e n a i d eo lo g i j sk a d e b a t a za k o j u d a n a s i s â m P leyne t t v r d i d a j e če s to s k r e t a l a n a t e r e n vu lga r ­n o g soc io log izma . S i t u a c i j a o k o g r u p e S u p p o r t s --Sur faces v r l o j e k o m p l i c i r a n a , s a s t a v g r u p e var i ­r a o j e o d iz ložbe do iz ložbe (na izložbi u ARC-u u r u j n u 1970., k a d g r u p a p r v i p u t n a s t u p a p o d t i m n a z i v o m , sud je lova l i su B i o u l è s , Devade , Dezeuze , S a y t o u r , Va lens i i Via l la t ) , n o već o d 1971. do laz i d o o d v a j a n j a j e d n o g k r i l a k o j e z a o š t r a v a p i t a n j e s t r o g i h t e o r i j s k i h p r e t p o s t a v k i r a d a , a C a n e i De­v a d e o s n i v a j u č a s o p i s Peinture — Cahiers théori­ques u k o j e m u j e r e d o v n o s u r a đ i v a o i P l eyne t . Iz te z a j e d n i č k e s k l o n o s t i t e o r i j s k o m r a d u v j e r o j a t n o i p ro i z l aze P l e y n e t o v e p r e f e r e n c i j e p r e m a C a n u i D e v a d e u (od p r i p a d n i k a n e k a d a š n j e g r u p e S u p ­p o r t s - S u r f a c e s n a izložbi u ARC-u t u su j o š Biou­lès , Dezeuze , P i n c e m i n i Via l l a t ) , m a d a se u s p o r e ­đ i v a n j e m g l ed i š t a dvo j ice r e d a k t o r a č a s o p i s a Pein­ture s g l e d i š t i m a s a m o g P l e y n e t a m o ž e u t v r d i t i po ­s t o j a n j e z n a t n i h r az l i ka i s p o l j e n i h p r i j e svega u vezi s p i t a n j e m po l i t i zac i j e u m j e t n i č k o g d i s k u r s a .

192

P l a y n e t , n a i m e , o t k l a n j a s v a k o u p l e t a n j e v a n j s k i h f a k t o r a u i n t e r n u p r i r o d u u m j e t n o s t i , o n j e s k l o n o b r a n i a u t o n o m i j e » s l i ka r s tva k a o s l i ka r s tva« i č in i se d a u p r a v o t o o b j a š n j a v a n j egove n e d a v n e a f i n i t e t e p r e m a p o z i c i j a m a n a j m l a đ i h s l i k a r a ko j i d a n a s v i še n e n a s t u p a j u s t e o r i j s k i m a m b i c i j a m a već i s k l j u č i v o s a m b i c i j a m a r eva lo r i zac i j e p o j m a č i s t e » p i k t u r a l n o s t i « .

O s o b i n e k o j e d i je le a u t o r e o k o S u p p o r t s - S u r f a c e a o d s l i k a r a n a r e d n e g e n e r a c i j e u k a z u j u se k a o razl i­k e između r e d u k t i v n o g i p o s t r e d u k t i v n o g s t a d i j a u k o n s t i t u c i j i u m j e t n i č k o g j ez ika . A u t o r i u g r u p i S u p ­p o r t s - S u r f a c e s i nz i s t i r a ju , n a i m e , n a o d u s t a j a n j u od u p o t r e b e sv ih o n i h s r e d s t a v a k o j a n e p r i d o n o ­se i z g r a d n j i p r i m a r n e m a t e r i j a l n e g r a đ e s l ike (dva e k s t r e m n a p o l a t o g o d u s t a j a n j a m a r k i r a j u Via l la t ko j i iz laže p l a t n o bez o k v i r a i Dezeuze k o j i izlaže o k v i r bez p l a t n a ) , i n a o s n o v i t a k v i h i n t e r v e n c i j a m o ž e se zak l j uč i t i d a j e u p i t a n j u v r s t a u m j e t n o ­st i k o j a se u k l j u č u j e u k o n t e k s t u t o k u 60-ih godi­n a a k t u a l n o g m i n i m a l i z m a . N o već j e u k r u g u a u t o r a o k o S u p p o r t s - S u r f a c e a doš lo d o r e a k c i j a p r o t i v t i h u o s n o v i poz i t i v i s t i čk ih p o s t a v k i j ez i čke r e d u k c i j e , a p o s e b n o su C a n e i D e v a d e n a g l a š a v a l i i r a c i o n a l n e i p o d s v j e s n e m o m e n t e u u m j e t n i č k o m r a d u , š t o m o ž e b i t i p o s v e s h v a t l j i v o k a d se zna za u t j e c a j L a c a n a n a č i t a v u d u h o v n u k l i m u v r e m e n a u k o j e m u su t i u m j e t n i c i f o r m i r a n i . T a k o , n a pr i ­m j e r , C a n e g o v o r i o s l i k a r s k o m r a d u k a o o »pre­p u š t a n j u ž u d n j i b o j e « , d o k D e v a d e d i r e k t n o pove­zuje g e s t u a l n o s t s l i k a r s t v a s i n s t i n k t o m s e k s u a l n o ­st i . M e đ u t i m , za m l a đ e f r a n c u s k e s l i k a r e n a r e d n e g e n e r a c i j e v iše se n e p o s t a v l j a p i t a n j e t e o r i j s k o g u t v r đ i v a n j a t o g p r o c e s a , već p i t a n j e p r a k t i č k o g ve r i f i c i r an j a k o n z e k v e n c i j a k o j e p ro i z l aze iz usva­j a n j a p r e t p o s t a v k i o p r i r o d i s l i k a r s t v a k a o u os­n o v i č u l n o g n a č i n a i n d i v i d u a l n o g m a n i f e s t i r a n j a . R a d o v i a u t o r a k a o š t o su D. Th io l a t , J . P . P é r i c a u d , J. Y. Lang lo i s , P . Nivol le t , N . C a s s e g r a i n i d r u g i , o k o j i m a j e P l e y n e t j o š p r i j e u k l j u č e n j a u o v u iz­l o ž b u p i s a o u t e k s t u Dopo U Minimalismo (F lash Art 82—83 , 1978.), p o k a z u j u t u t ežn ju r e a f i r m a c i j i p o j m a » p i k t u r a l n o s t i « , l i š enog sv ih t e o r i j s k i h p re ­t enz i j a , k a o i p r e t e n z i j a za i d e o l o š k i m djelova­n j e m u d o m e n i u m j e t n o s t i , v r a ć a j u ć i se t i m e n a i s k u s t v a svo j ih p r e t h o d n i k a m e đ u a m e r i č k i m i ev­r o p s k i m s l i k a r i m a f o r m i r a n i m j o š u t o k u 50-ih i 60-ih g o d i n a , s l i k a r i m a o d k o j i h su n e k i b i l i p r ed ­s t av l j en i u p r v o m , h i s t o r i j s k o m b l o k u ove iz ložbe. P r i m j e d b a k o j a b i se r a d u t i h n a j m l a đ i h f rancu­s k i h u m j e t n i k a m o g l a izn i je t i b i l a b i s l i čna o n o j već s p o m e n u t o j p r i m j e d b i k o j u j e u p o v o d u Sou-l agesa i s t a k a o W. R u b i n : u n a t o č to j t e žn j i za p r e p u š t a n j e m s p o n t a n i m i i n t u i t i v n i m i m p u l s i m a , č in i se d a j e o v d j e i n a d a l j e u p i t a n j u j e d n a v r s t a

»l i jepog s l ikan ja« k o j e — k a o š t o j e t o b i o s luča j i s a u t o r i m a iz g r u p e S u p p o r t s - S u r f a c e s — više n e g o l i n i j o m p r e k i d a i de l i n i j o m k o n t i n u i t e t a s već d u b o k o u k o r i j e n j e n i m p i k t u r a l n i m senzibi l i te ­t o m t r a d i c i j e p a r i š k e ško le . K a d se već govor i o r e l a c i j a m a i z m e đ u p o j m a p r e ­k i d a i p o j m a k o n t i n u i t e t a , t r e b a i s t ać i d a P l e y n e t n o v a z b i v a n j a n a p o l j u s l i k a r s t v a n e s a g l e d a v a u k o n t e k s t u p r o c e s a m i n i m a l n a u m j e t n o s t — kon­c e p t u a l n a u m j e t n o s t — a n a l i t i č k o s l i k a r s t v o — ana­l i t i čka fo togra f i j a , k a o š t o t o p r e d l a ž u t a l i j a n s k i k r i t i č a r i F i l i b e r t o M e n n a u knj iz i La linea analitica dell ' arte moderna i G io rg io C o r t e n o v a u k a t a l o g u iz ložbe Empirica: l 'ar te tra addizione e sottrazione, V e r o n a 1975. P l eyne t se t a k o đ e r n i k a d a n e poz iva n a t e r m i n »ana l i t i čko« , k a o š t o t o r a d e f r a n c u s k i k r i t i č a r i C a t h e r i n e Mil le t i B e r n a r d L a m a r c h e --Vadel , bez o b z i r a n a t o d a se svi on i u s v o j i m tek­s t o v i m a o s v r ć u n a niz i s t i h u m j e t n i k a ( B a r r é , De-go t t ex , Devade , Via l la t , P i n c e m i n , M o s s e t i d r . ) . Raz log j e t o m e , č ini se , o v a j : p o j a m »ana l i t i čnos t i« p ro iz l az i iz s c i j e n t i s t i č k e t e r m i n o l o g i j e i i m a n e n ­t a n j e s t a n o v i š t i m a k o j a se z a s n i v a j u n a filozofiji l og ičkog poz i t i v i zma , a u p r a v o to su k o n c e p t i k o j e P l eyne t o t k l a n j a , n a r a v n o , k a d j e r i j eč o n j i h o v i m m o g u ć i m r e p e r k u s i j a m a u d o m e n i s u v r e m e n e u-m j e t n o s t i . P l eyne t k o n s t a t i r a k r i z u p o j m a »mo-d e r n o s t i « i k r i z u p o j m a »avanga rde« u p r a v o z b o g t o g a š t o u u p o t r e b i t i h p o j m o v a v id i s i m p t o m e e-v o l u c i o n i s t i č k o g s h v a ć a n j a h i s t o r i j s k o - u m j e t n i č k i h p r o c e s a , i s t i čuć i d a j e d a n a s o p r a v d a n o govo r i t i o dezi luzi j i sv ih p o s t a v k i k o j e p ro i z l aze iz a p r i o r i s t i č -k e teze o »p rog re su« , š t o se u k r a j n j e m i s h o d u u-k a z u j e s a m o k a o j e d n a o d m n o g i h deviza domi ­n a n t n i h ideo log i ja . S t o g a za P l e y n e t a n o v o s l ikar ­s tvo n i j e j e d n a o d e t a p a t o g a l o g o c e n t r i č k o g pr i ­s t u p a u m j e t n o s t i (kao š t o t o s m a t r a j u k r i t i č a r i ko j i n o v o m s l i k a r s t v u p r i d a j u a t r i b u t »ana l i t i čko«) , već j e t o l in i ja ko j a , s j e d n e s t r a n e , n a s t a v l j a t ra ­d ic i ju p i k t u r a l n o s t i p o s e b n o i n i c i r a n e M a t i s s e o m (č i jem j e r a d u P leyne t u knj iz i L ' e n s e i g n e m e n t de la peinture p o s v e t i o j e d a n o d svo j ih k l j u č n i h tek­s t o v a p o d n a z i v o m Le système de Matisse), a s d ru -go s t r a n e č u v a t r a d i c i j u i r a c i o n a l n e p r i r o d e u-m j e t n o s t i , l in i ja k o j a u o s t a l o m i m a j a k e k o r i j e n e u n i zu h i s t o r i j s k i h i p o s l i j e r a t n i h a v a n g a r d i . N e u lazeć i , n a r a v n o , u ovoj i n f o r m a c i j i n i u k a k v e di­s k u s i j e s P l e y n e t o v i m n a č e l n i m t e o r i j s k i m i ideo­l o š k i m p o z i c i j a m a , z a k l j u č i m o d a j e u p i t a n j u k r i ­t i čk i r a d u k o j e m u se r e f l e k t i r a r a s p o l o ž e n j e pos t -a v a n g a r d n o g s t a d i j a u s h v a ć a n j u h i s t o r i j s k i h p r o ­cesa u m o d e r n o j u m j e t n o s t i , a n e k e o d a r g u m e n a ­t a za t o svoje s h v a ć a n j e t a j j e k r i t i č a r p r a k t i č n o d e m o n s t r i r a o u p r o b l e m s k o m p ro f i l u svoje a u t o r ­s k e iz ložbe Tendencije umjetnosti u Francuskoj 1968.—1978./9.