Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i

mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401

wykład nr 14

1. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (1) -

(Ewa Morawska, Badania nad imigracją/etnicznością w Europie i Stanach Zjednoczonych: analiza porównawcza, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” 2009, nr 1):

dyscypliny naukowe:• socjologia, politologia, geografia społeczna (geografia miast);• wielo-dyscyplinarność studiów europejskich;

główne tematy badawcze - USA:• asymilacja i kultura wielo-segmentowego społeczeństwa przyjmującego:

awans, degradacja, asymilacja etniczna („enklawy etniczne”). • transnarodowość (dwa kraje, wielopłaszczyznowe wzorce powiązań):

współistnienie asymilacji i związków transnarodowych; transnarodowość jako ekspresja pluralizmu kulturowego/etnicznego.

• „urasowiona etniczność” (racialized ethnicity): ujęcie bimodalne i kontekstualne;

• rola płci w zróżnicowaniu mechanizmów migracji oraz integracji imigrantów ze społeczeństwem przyjmującym:

gender w odniesieniu do kobiet.

2. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (2): główne tematy badawcze – Europa:

• Integracja imigrantów (rozumiana jako wielowymiarowe zjawisko adaptacji): badanie z perspektywy wykluczenia imigrantów lub zewnętrznych

czynników utrudniających integrację; • transnarodowość (uwaga na podmiotowość migrantów):

„ponad”- narodowy charakter i związków imigranckich; ale brak analiz współistnienia asymilacji i transnarodowości; badanie tylko I (II) pokolenia;

• płeć: dyskusja na temat rozumienia gender; pojęcie „rasy” (Wielka Brytania)

• tematy „europejskie” (prawie wyłącznie): badanie „etniczności” jako tego „co odróżnia” - grupa etniczna, „realna”,

obecna w doświadczeniu indywidualnym i grupowym; islam – modernizacja islamu, religie publiczne itp.

3. Przykład: badania nad imigracją / etnicznością w USA i w Europie (3):

tradycja badań europejskich (w porównaniu do amerykańskich): • zależność finansowa badań od źródeł państwowych;• silna obecność państwowych ośrodków naukowych;• odpowiedzialność za adaptację imigrantów spada na instytucje

państwowe, a nie na społeczeństwo (mieszkańców); • słaba obecność (praktycznie brak) badaczy z imigracyjnym rodowodem; • słaba orientacja na „podmiotowe” podejście do imigracji.

4. Teorie „integracji” (1): popularność tego pojęcia w Europie (dlaczego?) i jego „otwartość” (łączy

sprzeczne oczekiwania); dodatkowo umacnia ono perspektywę „państwa narodowego”; założenia:

• „interakcyjny” model przystosowań: całościowość procesu adaptacji imigranta i jego „dwukierunkowość” –

uwaga pada na migrantów, jak i społeczeństwo przyjmujące; • różnica wobec doświadczeń amerykańskich: koncentracja na roli państwa i

jego polityce adaptacji imigrantów; • różne doświadczenia „krajowe” – znaczenie tradycji imigracji oraz sposobu

definiowania wspólnoty narodowej (przykłady Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec);

ogólny problem: • znalezienie równowagi między równością społeczną i kulturowym uznaniem

imigrantów, a dążeniem do zachowania solidarności wszystkich mieszkańców i kulturowej spójności społeczeństwa przyjmującego;

• integracja polega na byciu zaakceptowanym jako część społeczeństwa przyjmującego.

5. Teorie „integracji” (2): wymiary integracji:

• strukturalny – imigranci (mniejszości) znajdują się w kluczowych instytucjach społeczeństwa przyjmującego;

• kulturowy – zmiany w postawach i kulturze imigrantów, tak jak i społeczeństwa przyjmującego;

• społeczny – „prywatne” relacje z członkami społeczeństwa przyjmującego; • osobowościowy – subiektywne poczucie przynależności i identyfikowanie się ze

społeczeństwem przyjmującym. nierówności wymiarów „integracji” w tych wymiarach i wzajemne oddziaływanie

na siebie tych wymiarów; obszary integracji Etzinger i Biezeveld (2003):

• socjoekonomiczny (dostęp do rynku pracy, poziom dochodów, usług socjalnych, poziom edukacji, itp.);

• kulturowy (poszanowanie głównych wartości w społeczeństwie przyjmującym, rządy prawa, równość kobiet i mężczyzn itp.);

• prawno-polityczny (dostęp do obywatelstwa, udział w życiu politycznym itp.); • postawy społeczeństwa przyjmującego wobec imigrantów (przypadki dyskryminacji,

programy anty-dyskryminacyjne itp.) • Indeks Polityki Integracji Migrantów (MIPEX).

6. Teorie „integracji” (3): krytyka pojęcia i koncepcji:

• „stygmatyzowanie” obszarów integracji (i problemów) adaptacji imigrantów;• „porównywalność” procesów integracji w różnych krajach; • nacisk na „jednokierunkowość przystosowania imigrantów”; • „ukryta” forma asymilacji; • „statyczność” integracji (brak uwzględnienia mobilności imigrantów); • słuszne oczekiwania normatywne, lecz brak praktycznych (politycznych) narzędzi

do jej wprowadzania. dyskusja nad „integracją” a inne (zbliżone koncepcje):

• „spójności społecznej”: zwrócenie uwagi na całość otoczenia społecznego (całą społeczność lokalną),

w którym znajdują się migranci; wymiar ekonomiczny (rynek pracy) jako decydujący czynnik udanej adaptacji.

• kapitału społecznego: kapitał społeczny społeczności imigracyjnej („łączący” i „spajający”); kapitał a zróżnicowanie etniczne.

7. Koncepcje „transnarodowości” (1): transnarodowość a zmiana sposobu konceptualizacji migracji:

• transformacja cudzoziemców – diaspora. „stara” (Znaniecki, Thomas) i „nowa” transnarodowość; Steven Vertovec, Transnarodowość, Wydawnictwo UJ, Kraków 2012 - co to

znaczy nowa transnarodowość?:• nowoczesne technologie zmieniają poziom, intensywność i szybkość interakcji

imigrantów z krajem ojczystym (krewnymi, instytucjami itp.);• życie wydarzeniami w kraju ojczystym („transnarodowość normatywna”);• skala i znaczenie imigranckich przekazów pieniężnych;• nowoczesne technologie ułatwiają zaangażowanie polityczne w kraju ojczystym;• polityczna aktywność stowarzyszeń imigranckich;• specjalne rządowe programy skierowane na emigrantów - finansowe i pomocy,

akceptacja podwójnego obywatelstwa;• łatwiejsze możliwości publicznej demonstracji utrzymywanych kontaktów

transnarodowych. znaczenie nowoczesnych technologii transportowych i łącznościowych dla

utrzymywania kontaktów z „macierzą”, zmiana perspektywy adaptacji;

8. Koncepcje „transnarodowości” (2):odchodzenie od „nacjonalizmu metodologicznego”; Th. Faist „przestrzenie transnarodowe”:

• „względnie stabilne, trwałe i zwarte relacje społeczne istniejące ponad granicami suwerennych państw narodowych”;

• migrant żyje w dwóch lub większej liczbie „światów”. model „triady” – imigrant, społeczeństwo przyjmujące i wysyłające:

• adaptacja do „przestrzeni ponadnarodowej” (rola „ponadnarodowych więzi i społeczeństwa wysyłającego);

• problem kierunku adaptacji, dynamiczny (procesualny) charakter adaptacji; • „transnarodowość” ekonomiki migrantów, wielorakie obywatelstwo, synkretyczne

(hybrydowe) tożsamości. wymiary:

• gospodarczy (przepływy finansowe), społeczno-kulturowy („wieloraka lojalność”), zróżnicowane modele legalizacji pobytu i obywatelstwa, ułatwienia prawne.

krytyka: • „przestrzenie transnarodowe” a życie w jednym „miejscu” („społeczeństwo

przyjmujące”).;• „dualny” proces adaptacji („asymilacja” i transnarodowość).

9. Transnarodowość a „diasporyzacja migracji”: Robin Cohen (1997):

• diaspory: „prześladowań” (Żydzi, Afrykanie, Ormianie), „imperium” (Brytyjczycy), „pracy’ (Indusi), „handlu” (Chińczycy) i „kultury” (Jamajka – Karaiby).

rozumienie diaspory (Polacy za granicą – czy tworzą oni diasporę/y?): • wspólna pamięć ojczyzny; • wiara w możliwość powrotu do ojczyzny; • kultywowanie tożsamości etnicznej; • poczucie solidarności z rodakami; • brak asymilacji do społeczeństwa przyjmującego i napięcia z władzami

jego państwa. czy „diasporyzacja” współczesnych migracji?:

• stanowi ona wyzwania wobec spójności państwa/społeczeństwa oraz stosunków międzynarodowych.

10. Globalizacja współczesnych migracji – aspekty i problemy:

migracje (kierunki, natężenie) stanowią część szerszego i długiego procesu historycznego tworzącego współczesną globalizację;

nastąpiła zmiana przyczyn migracji: • od „potencjału” do „presji migracyjnej”.

nastąpiło zatarcie podziału na kraje emigracyjne i imigracyjne; sprawy migracji w polityce państwa przesunęły się ze sfery spraw

wewnętrznych do międzynarodowych; istotny stał się problem suwerenności państwa przyjmującego wobec

procesów migracji; wyzwania wobec integracji imigrantów:

• wielokulturowość i „nowe mniejszości”, „etnoklasa”, nacjonalizm, „szowinizm dobrobytu” i „szowinizm kulturowy”;

zmiany kulturowe wskutek migracji – pojawienie się kultury globalnej i synkretyzmu kulturowego.

11. Zakończenie: adaptacja imigrantów jako wyzwanie – jak daleko można „unaradawiać”

imigrantów i jak daleko można odtwarzać społeczeństwo narodowe w sytuacji zróżnicowania kulturowego?;

4 główne problemy adaptacji: • rozumienia adaptacji (integracji), tj. co oznacza ona dokładnie i jakie tempo

powinna ona przyjmować? czy mamy uczynić z imigranta kogoś całkowicie podobnego do nas , czy też upodobnić go w pewnych wymiarach?;

• wymiary adaptacji, tj. czy skupić się na przejmowaniu przez imigrantów naszych zwyczajów, umiejętności, języka itp., czy też koncentrować się na bardziej fundamentalnych zmianach ich tożsamości kulturowej/etnicznej?;

• długości trwania adaptacji, tj. czy adaptacja dotyczy konkretnych ludzi trakcie ich życia, czy to pozwalać jej się pozostać procesem międzypokoleniowym, gdzie kapitał integracyjny jest przekazywany generacyjnie?;

• przymusowości adaptacji, tj. czy winna być ona przymusowa, czy też dobrowolna?