OPŠTE POSTAVKE TEORIJE UPRAVLJANJA

SEMINARSKI RAD

2

OPŠTE POSTAVKE TEORIJE UPRAVLJANJA

SEMINARSKI RAD

2

SADRŽAJ

SADRŽAJ.............................................................................................................................3

OPŠTE POSTAVKE TEORIJE UPRAVLJANJA..........................................................5

UPRAVLJANJE SISTEMIMA – KONCEPT UPRAVLJANJA....................................6

OTVORENI SISTEM UPRAVLJANJA...........................................................................8

ZATVORENI SISTEM UPRAVLJANJA.........................................................................8

KOMBINOVANI SISTEM UPRAVLJANJA.................................................................10

KOMPONOVANJE STANJA SISTEMA UPRAVLJANJA.........................................10

ANALIZA STANJA SISTEMA UPRAVLJANJA.........................................................11

POUZDANOST SISTEMA UPRAVLJANJA................................................................12

SISTEM INFORMACIJE.................................................................................................13

INFORMACIJE U FUNKCIJI PROGRAMIRANJA PROMJENE............................14

ZAKLJUČAK....................................................................................................................16

2

UVOD

Upravljanje je organizacijska funkcija i proces. Upravljanje se realizuje

donošenjem upravljačkih odluka. Upravljanje predstavlja izbor akcija i metoda kojima

raspolažemo a sve u cilju realizacije psotavljenih ciljeva. Kažemo da je upravljanje akcija

jer gdje nema akcije nema ni promjena a samim tim ni adekvatnog upravljanja.

U evoluciji upravljačkih postupaka najznačajniju ulogu su svakako odigrale i nove

metode i tehnike koje su omogućile tehničku podršku ključnih faktora,praćenje njihovih

manifestacija i efikasno reagovanje na šumove i moguće smetnje u sistemu.

Revolucionarne promjene u nauci i tehnologiji omogućavaju da brojne upravljačke

discipline stvaraju drugačiji uzajamni odnos u pogledu primjene novih naučnih rezultata u

oblasti kibernetike, opšte teorije sistema,dinamike sistema itd.

2

OPŠTE POSTAVKE TEORIJE UPRAVLJANJA

Brojni pravci i putevi istraživanja problema upravljanja u sistemima različite

prirode ili uočene fizičke analogije javljaju se kao pokušaji da se afirmiše naučna teorija

upravljanja (upravljačka škola) što je imalo presudan značaj u stvaranju upravljačkog

kapaciteta opšteg (apstraktnog sistema).

O nivou opštosti i apstrakcije teorije upravljanja mišljenja su podjeljena, tako da

jedna grupa autora smatra da ona treba obuhvatiti upravljačke probleme u bilo kom

sistemu. Drugi autori razvijaju ideju njene dekompenzacie koja bi odgovarala pojedinim

klasama sistema, definisani formalnim aributima (deterministički, stohastički, vremenski,

linearni itd.)

Bez obzira na tolerantan odnos i poštovanje različitih škola upravljanja, ipak se u

izradi naučno zasnovanih metodologija savremeni autori orijentišu na sistemski pristup

upravljanju. Pod njim se podrazumjeva odnos prema relaciji dio-cjelina, gdje važi pravilo

da svaki složeni sistem treba bar misaono podjeliti, a potom identifikovati i upravljati

afirmativno dinamikom cjeline.

U sistemskom pristupu vjeruje se da je osobine djelova moguće razumjeti jedino

ako je unaprijed poznata dinamika cjeline, što se zasniva na naučnoj paradigmi da je

cjelina primarna, a iz nje se izvlače osobine djelova. Moderna teorija upravljanja počiva na

predpostavci da skup potencijalnih upravljačkih akcija treba da zadovolji uslov interne i

eksterne stabilnosti koja mora da se apriori utvrdi, i bez mogućnosti revizije i

tranzitivnosti.

Još je koncepcijski suptilnije pitanje da se rangiraju i porede upravljačke opcije s

ciljem da se izabere najbolje-optimalno rješenje, jer se tako otvaraju pitanja binarne logike,

preferencije, indiferentnosti, matematike, informatike itd.u svjetlu prvih rezultata

konkretnog upravljačkog zadatka.

Ostvarivanje minimalne razlike između optimalnog i realizovanog programa u

posmatranom vremenskom periodu tj. U=min (Po-Pr) predstavlja optimalno upravljanje

sistema, jer se na osnovu raspoloživih informacija vrši izbor dejstva u cilju realizacije i

2

ekstremizacije projektovanog cilja. Ako se informacije ostvarene u procesu upravljanja ne

koriste za ostvarivanje upravljačkog dejstva, tada je riječ o otvorenom sistemu upravljanja,

dok ako se takve informacije koriste zaostvarenje upravljačkog dejstva, tada je riječ o

zatvorenim sistemima upravljanja.

Budući da deskritivni pristup nema dovoljno kapaciteta da objasni niz fenomena u

izučavanju brojnih pojava, dolazi do afirmacije analitičkog pristupa koji se sastoji u

izdvajanju i proučavanju uopštenih vektorskih jednačina promjena upravljačkog stanja.

UPRAVLJANJE SISTEMIMA – KONCEPT UPRAVLJANJA

Sistem upravljanja čine upravljački i upravljani djelovi sistema,ali da bi došlo do

promjene mora postojati i izvršni organ koji posjeduje upravljačko dejstvo, što se može

predstaviti sledećom slikom (slika 1):

Slika 1

Između upravljanog i upravljačkog organa,kao i izmeđuupravljačkog i izvršnog

organa instaliran je tok informacija. tako da se koncept integralnog modela upravljanja

može predstaviti sledećom slikom (slika 2):

Slika 2

2

Upravljanje je izbor akcije kao nosioca promjene, jer gdje nema akcije nema ni

promjene, a gdje nema izbora nema ni adekvatnog upravljanja.

Dakle upravljanje predstavlja izbor dejstva na osnovu raspoloživih informacija u

cilju realizacije postavljenog programa,dok kibernetsko (optimalno) upravljanje

predstavlja minimiziranje odstupanja programiranog djelovanja između optimalnog i

realizovanog programa, jer ekstremizira funkciju cilja.

Da bi se potpuno shvatilo upravljanje sistemom neophodno je uvesti funkciju

procjene koja se može nazvati pokazateljem kvaliteta upravljanja. Time omogućavamo da

se sa dovoljnom tačnošću utvrdi da li je ponašanje sistema kojim upravljamo

zadovoljavajuće ili je uloženo upravljačko znanje nedovoljno u odnosu na cilj.

Objekt upravljanja se uvijek posmatra u jednoj amfornoj sredini u kojoj je potrebno

profilisati upravljačku artikulaciju sa svim faktorima koji djeluju ili mogu djelovati na

sistem što se može prikazati na sledeći način (slika 3):

Slika 3

M- uticaj okoline na objekt

X-uticaj okoline

Y'-mnoštvo spoljašnjih dejstava

Y-spoljašnja dejstva koja se koriste u postupku upravljanja (ulazno-upravljačka dejstva).

Im-informacije o stanju okoline

Io-informacije o objektu upravljanja

Ix-informacije o stanju objekta

2

U teoriji i praksi upravljanja postoje tri osnovne vrste sistema upravljanja:

otvoreni, zatvoreni i kombinovani.

OTVORENI SISTEM UPRAVLJANJA

Sistemi u kojima se u postupku upravljanja ne koriste informacije o vrijednostima

izlaznih veličina ostvarenih u toku procesa upravljanja, nazivaju se otvoreni sistemi

upravljanja.

Otvoreni sistem upravljanja podrazumjeva takve objekte kod kojih postoje radni

procesi koji teže da održe jedan konstantan režim ili program odvijanja radnih operacija,

što se može ilustrovati na sledeći način (slika 4):

Slika 4

ZATVORENI SISTEM UPRAVLJANJA

Sistemi u kojima se za formiranje upravljačkih dejstava koriste informacije o

upravljanim (izlaznim) veličinama nazivaju se zatvorenim ili regulacionim sistemima

upravljanja.

2

Ako na objekt upravljanja spolja djelujeu poremećajna dejstva, može doći do

devijacije u odvijanju procesa. Ako se informacije o nastalim promjenama poremećajnih

dejstava iz okoline, kao i procjene njihovih uticaja na objekt ne mogu ustanoviti ili

preduhitriti, sistem postaje interan i ulazi u fazu korektivne nesposobnosti izlaznih

veličina.Tada se njihova kompenzacija mora vršitit mjerenjem izlazne veličine (Ix) i mora

se utvrditi njihovo odstupanje od unaprijed zadate ili očekivane vrijednosti (Xo). Ovakav

vid upravljanja zove se regulacija ili kontrola.

Kao poslijedica restrikcije takvih informacija,alarmantno se javlja netolerantno

odstupanje od zadate vrijednosti Xo, čijom urgentnom regulacijom sistem ponovo

dovodimo u upravljačku ravnotežu, što se može pokazati na sledeći način (slika 5):

Slika 5

Medjutim ovaj sistem ima svoje slabosti zato sto moramo sačekati da poremećajna

dejstva iz okoline izvrše svoj negativan uticaj na sistem pa tek na osnovu izmjene

vrijednosti izlazne veliičine možemo vršiti korekciju.

2

KOMBINOVANI SISTEM UPRAVLJANJA

Za realizaciju kombinovanog sistema,u upravljački uređaj sistema upravljanja

dovode se kako informacije o poremećajnim dejstvima (Im) tako i informacije o

egzistentnoj vrijednosti (IX) korištenjem kanala povratne sprege, kao i vrijednost

zahtjevane izlazne veličine (X0), što se može ilustrovati sledećom slikom (slika 6):

Slika 6

KOMPONOVANJE STANJA SISTEMA UPRAVLJANJA

Stanje sistema predstavlja n-dimenzionalnu promjenjivu koja u uređenom nizu sukcesivnih

perioda opisuje ponašanje sistema u vremenu, čineći upravljački posmatrano

transformaciju ulaza u izlaze i izlaza u nove ulaze.

Veza dijela realnog svijeta sa njegovim ostatkom ostvaruje se kroz razmjenu tj.kroz ulaze i

izlaze sistema koji su doslovno nosioci materije, energije i ideja i informacija što

jednostavno možemo ilustrovati sledećom šemom (šema 1):

Šema 1

2

Ulaz predstavlja razmjenu spoljne sredine koja može da se realizuje zahvaljujući

neograničenosti izvora materije, energije, ideja i informacija ili pod uticajem spoljašnje

sredine i sopstvene kontrole. Izlazi su stvarna reakcija sistema i zavise od ulaznih veličina i

stanja sistema, tako da i proističu iz navedene kombinacije.

Elementi komponovanja sistema mogu se svrstati u dve osnovne grupe

promjenjivih. Prva se odnosi na promjenjive atribute elemenata koji opisuju stanje sistema

u određenom trenutku,a druga na promjenjive koje mjenjaju vrijednost elemenata stanja.

Time je svakom elementu stanja sistema pridružen bar jedan element njegove promjene

koji se nalazi u nekom ulaznom ili izlaznom toku, tako da se u elementima stanja sistema

akumulira razlika ulaznih i izlaznih promjena.

ANALIZA STANJA SISTEMA UPRAVLJANJA

Stanje sistema je funkcija vremena koja daje potpunu informaciju o ponašanj

sistema u datom trenutku i okolnostima, kao i o elementima stanja i o elementima

promjene stanja, odnosno količini protoka u određenom intervalu.

Stanje sistema po definiciji čini skup koordinata parametara stanja koji utiču na

ponašanje i promjene u skladu sa prirodom (strukturom) djelovanja sistema. Brzina

promjene stanja sistema zavisi prvenstveno od njihove građe i varira u širokim

granicama,sa određenim prelaznim režimom iz predhodnog u naredno stanje.

Veličina stanja kojih može biti beskonačno mnogo, mogu biti mjerljive (profit),

nemjerljive (imidž), diskretne, tekuće itd.

Analiza stanja apstraktnih sistema se vrši radi sagledavanja mogućih poboljšanja

postojećih ili iznalaženja načina izgrađivanja novih konkretnih sistema a sastoji se iz

sledećih koraka:

2

Definisanje pojave kao sistema tj. određivanje granica, cilja, ulaza, gustine veza u

sistemu itd.

Posmatranje dijela sistema kao crne kutije čije unutrašnje funkcionisanje u kojem

se odvijaju određene operacije i procesi ne poznajemo. Bijela kutija je analogni

model, gdje se između datih ulaznih i izlaznih veličina može uspostaviti određena

zakonitost. Siva kutija je apstraktna predodžba sistema gdje poznajemo ulaze i

izlaze, a samu strukturu sistema samo dijelimično.

Definisanje ulaza i izlaza kao veza sa okolinom u vidu materije, energije,

informacija, znanja, novca i ideja.

Klasifikovanje i utvrđivanje zavisnosti i repertoara ulaznog i izlaznog vektora

utvrđuje se prirodom sistema.

Svaka promjena u sistemu nastaje pod uticajem efekata određenog broja faktora iz

okoline ili iznutra, iz kojih izdvajamo samo one koji bitno utiču na stanje sistema.

Koordinate od kojih zavisi ponašanje sistema, a time i ostvarenje postavljenog cilja

nazivamo ulaznim veličinama, a elemante kojima su pridružena ulazna dejstva

nazivamo izlaznima. Izlazne veličine predstavljaju odraz ulaznih veličina i stanja

sistema, tako da je najčešće dovoljno posmatrati samo neke koji karakterišu proces za

izučavanje spoljnih i unutrašnjih dejstava sistema.

POUZDANOST SISTEMA UPRAVLJANJA

Nema potpuno pouzdanih i apsolutno determinisanih sistema upravljanja,ali je

takođe i činjenica da je ta granica pouzdanosti, koja je veoma fleksibilna, neposredno

uslovljena stepenom složenosti sistema. Dakle,što je sistem kompleksniji to je

nepouzdaniji. Ako imamo neki elementarni sistem upravljanja čiji ulaz može da ima samo

dvije vrednosti 0 i 1, i recimo da izlaz može da uzme 5 vrijednosti, tada pouzdanost

sistema upravljanja možemo posmatrati na sledeći način (šema 2):

Šema 2

2

Da bi povećali pouzdanost sistema, tj. njegovu upravljivost napravimo više

podsistema koje povezujemo na razne načine i integrišemo u sistem upravljanja, što se

može prikazati sledećom slikom (slika 7):

Slika 7

I je srednja vrijednost svih izlaza.

SISTEM INFORMACIJE

Informacije o budućnosti su se prikupljale još u starom vijeku, što je bilo

objašnjavano proročanstvom kao rezultatom mašte, intuicije i nadahnuća, pa sve do

današnjeg vremena predviđanja koje se zasniva na podacima, informacijama,i njihovim

logičkim povezivanjem sa zakonima prema kojima funkcioniše sistem. Upravljanje

funkcionisanjem sistema i promjenama uopšte, prvenstveno zavisi od broja i kvaliteta

informacija kao stimulansa čiji je obim potrebno povećati pri donošenju poslovnih odluka.

Povezanost informacija a time i pojava na koje se odnose ubrzano raste po vrsti i trajanju,

tako da svaka nova informacija utiče na strukturu prethodnih veza što znači da ih treba

neprestano proizvoditi, ažurirati i osvježavati u borbi protiv zablude.

Veoma delikatno pitanje je sistematizacija informacija prema pojedinim

kriterijima,odnosno izgradnja koncepcije sistema informacija kao baze informacionog

odnosno poslovnog sistema. U teoriji i praksi kao odgovor na ova pitanja je formiranje

podsistema informacija prema njihovim izvorima ili prema srodnosti pojava o kojima daju

saopštenja.

2

Primjer strukture podsistema sistema informacija u poslovnom sistemu, prema S.

Marjanoviću dat je sledećom slikom (slika 8):

Slika 8

Informacije o intervenisanju i intervencijama se odnose na hijerarhijski više

funkcije koje pri operativnom menadžmentu intervenišu nad hijerarhijski nižim.

INFORMACIJE U FUNKCIJI PROGRAMIRANJA PROMJENE

Informacije kao input svakog sistema daju podsticaj izvjesnoj energiji da izvrši

promjene na materiji koje će omogućiti ostvarivanje postavljenog cilja.

Osnovni zadatak informacija da obezbjedi kontinuitet efikasnog funkcionisanja

sistema,odnosno omoguće upravljanje iznenađenjima i tako smanje dezorganizaciju.

2

Zavisnost dezorganizacije od informisanosti prilagođeno S.Marijanoviću, može se

prikazati sledećim dijagramom (dijagram 1):

Dijagram 1

Iz dojagrama se vidi da se dezorganizacija smanjuje samo ako se informisanost

povećava informacijama o pojavi višeg stepena apstrakcije koje određuju promjene. To

znači da granice određuju zakone a zakoni određuju pravilnost promjene, pravlinosti

određuju odnose i povezanost itd.

Tako su na primjer promjene sa činjenicama dozvoljene ako ne izazivaju

nedopuštene promjene u njihovom odnosima, ali ako su te promjene neizbježne, one su

nedopuštene.

2

ZAKLJUČAK

Uočavanjem promjena u svim oblastima društva, statističkim je radom lako

zaključiti da su one uticale na ukupan društveni rezultat, tako da su upravljački bili suočeni

sa problemima ovladavanja izvorima poremećaja u ponašanju sistema Zato bi odstupanje

stvarnih dešavanja od predviđenih, u mjeri koja se ne može opravdati samo slučajnim

događajima trebao da bude predmet izučavanja problema upravljanja.

2

LITERATURA

1. Mikić Đ. (2007), Sistemi – Struktura i upravljanje, Banja Luka Panevropski univerzitet “Apeiron“