tese de mestrado.docx

Upload: odeth-diogo

Post on 05-Jul-2018

224 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    1/224

    Instituto Superior de Ciências Sociais e PolíticasUNIVERSIDADE TÉCNICA DE LISB A

    TE!A ANA"SA# AB RDA$E! DA P L%TICA DE RECURS S &U!AN S C !C NTRIBUT PARA C NSECU'( D S B)ECTIV S ESTRATÉ$IC S

    )or*e &u+,erto Pereira $on-al.es /erra0

    rientador# Pro1essor Doutor Al,ino Pedro An2os LopesCoorientador# Pro1essor Doutor )os3 Luís Nasci+ento

    Relat4rio de est5*io para o,ten-6o de *rau de !estree+ $est6o e Políticas P7,licas

    Lis,oa89:8

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    2/224

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    3/224

    DEDICATÓRIA

    Dedico o presente tra,al;o < +in;a 1a+ília e especial+ente#

    = +e+4ria do +eu pai> )or*e $on-al.es /erra0> cu2o e?e+plo +e ensinou a perse*uir oso,2eti.os co+ ale*ria> +es+o nos +o+entos +ais desa1iantes@

    uero ta+,3+ dedicar este tra,al;o < +in;a +6e> /5ti+a Pereira Bra.o $on-al.es /erra0> pela e?celente +6e ue 3 e por +e ter ensinado a ler@

    = +in;a +ul;er> )uliana> e aos +eus 1il;os> /ilipe e $uil;er+e> se+ eles n6o seria possí.elreali0ar este tra,al;o@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    4/224

    AGRADECIMENTOS

    Por u+ lado> os +eus pro1undos a*radeci+entos .6o para os +eus orientadores> nas pessoasdo Pro1essor Doutor Al,ino Pedro An2os Lopes e do Pro1essor Doutor )os3 Luís Nasci+ento> por tere+ aceite orientar o +eu tra,al;o e pela disponi,ilidade e a+a,ilidade concedidas> aolon*o de todo o período@

    Por outro lado> uero e?pressar os +eus a*radeci+entos < ANA " Aeroportos de Portu*al e <sua Dire-6o de Recursos &u+anos> na pessoa do seu Diretor e restantes cola,oradores e>especial+ente> < coordenadora do est5*io> a Dra@ Elsa $alante> ue 1oi u+a e?celente1acilitadora> uer a ní.el da o,ten-6o da in1or+a-6o> uer da lo*ística ue i+plicou@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    5/224

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    6/224

    RESUMO

    Este estudo .isa con;ecer de ue 1or+a as Pr5ticas de $est6o de Recursos &u+anos FP$R&Gna e+presa ANA " Aeroportos de Portu*al> SA contri,ue+ para a consecu-6o da estrat3*iaor*ani0acional@ Trata"se de identi1icar a con1or+idade das P$R&> co+ a nor+a Portu*uesa NP 8H " Siste+as de $est6o de Recursos &u+anos@

    Para al3+ disso> o estudo inte*ra ainda a operacionali0a-6o de dois instru+entos de an5liseestrat3*ica> desi*nada+ente# iG o +odelo de Porter F: JKG> para a1erir a atrati.idade do setor

    aeroportu5rio Portu*uês iiG o instru+ento SM T> tendente < an5lise interna e e?terna daor*ani0a-6o e < sua Dire-6o de Recursos &u+anos@

    estudo per+itir5 ta+,3+ a identi1ica-6o e classi1ica-6o da estrat3*ia or*ani0acional> ,e+co+o a identi1ica-6o das principais políticas> estrat3*ias e pr5ticas R& instituídas pelae+presa@

    A presente in.esti*a-6o 1oi reali0ada por .ia de u+ est5*io de seis +eses ocorrido na Dire-6ode Recursos &u+anos da ANA"SA e+ Lis,oa e incidiu so,re a totalidade de 1uncion5riosa1etos < re1erida Dire-6o nas se*uintes cate*orias# FiG Diretor FiiG !ana*er FiiiG T3cnSuperior Fi.G T3cnico Ad+inistrati.o@

    A pes uisa orientou"se pelo +3todo ualitati.o induti.o> co+ recurso < t3cnica de entre.istase+iestruturada@ A escol;a do +3todo ualitati.o de.e ter e+ conta os seus tra-os essenciais

    ue s6o# Oa correcta escol;a de +3todos e teorias apropriados o recon;eci+ento e an5lise dedi1erentes perspecti.as a re1le?6o do in.esti*ador so,re a in.esti*a-6o> co+o parte do processo de produ-6o do sa,er a .ariedade dos +3todos e perspecti.asO F/lic > 899 > p@ G@

    uanto < utili0a-6o da t3cnica da entre.ista se+iestruturada> optou"se pela i+ple+enta-6o dare1erida t3cnica> u+a .e0 ue se pretende recol;er a perce-6o de cada entre.istado e pelo1acto da e?pectati.a de os pontos de .ista dos su2eitos sere+ +ais 1acil+ente enunciadasnu+a situa-6o de entre.ista relati.a+ente a,erta do ue nu+a entre.ista estruturada ou nu+

    uestion5rio> pois esta t3cnica parte da ;ip4tese ue Qas entre.istas e uestion5rios

    K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    7/224

    padroni0ados @@@ o,scurece+ +ais do ue clari1ica+ as perspecti.as dos su2eitosO F/lic >899 > p@ G@

    Concluiu"se ue a P$R& da e+presa est5 e+ con1or+idade co+ a Nor+a Portu*uesa NP 8H F899 G e ue a e+presa te+ u+ Siste+a de $est6o de Recursos &u+anos ue aportaP$R& con*ruentes co+ a estrat3*ia or*ani0acional@

    PALAVRAS CHAVE:ANA"SA $est6o Estrat3*ica $est6o de Recursos &u+anos Pr5ticasde Recursos &u+anos

    H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    8/224

    ABSTRACT

    T;is stud ai+s to understand ;o t;e Practices o1 &u+an Resource !ana*e+ent> FP&R!Gin ANA"Aeroportos de Portu*al SA> contri,utin* to t;e ac;ie.e+ent o1 or*ani0ationalstrate* @ T;is is t;e FP&R!G identi1 co+pliance it; t;e standard Portu*uese NP 8H"S ste+s &u+an Resource !ana*e+ent@

    !oreo.er> t;e stud also includes t;e operation o1 t o strate*ic anal sis instru+entsincludin*# iG t;e +odel o1 Porter F: JKG to assess t;e attracti.eness o1 Portu*uese airport

    sector> iiG t;e instru+ent SM T anal sis ai+ed at internal and e?ternal or*ani0ation and its&u+an Resources Depart+ent@

    T;e stud ill also ena,le t;e identi1ication and classi1ication o1 or*ani0ational strate* andt;e identi1ication o1 e policies> strate*ies and &R practices instituted , t;e co+pan @

    T;e present researc; as conducted .ia a si?"+ont; interns;ip occurred in &u+an Resource

    !ana*e+ent ANA@SA in Lis,on> and 1ocused on all e+plo ees o1 t;e a11ections t;at directionin t;e 1ollo in* cate*ories# FiG Director> FiiG !ana*er FiiiG Senior Tec;nician Fi.GAd+inistrati.e Tec;nician@

    T;e researc; as *uided , ualitati.e +et;od inducti.e> usin* se+i"structured inter.ietec;ni ue@ T;e c;oice o1 ualitati.e +et;od s;ould ta e into account t;eir essential 1eaturesare# T;e correct c;oice o1 appropriate +et;ods and t;eories reco*nition and anal sis 1ro+di11erent perspecti.es re1lection o1 t;e researc;er on t;e researc; as part o1 t;e process o1

    no led*e production> t;e .ariet o1 +et;ods and perspecti.es F/lic > 899 > p@ G@

    As t;e use o1 se+i"structured inter.ie tec;ni ue and once ou ant to collect t;e perceptiono1 eac; respondent as c;osen 1or t;e i+ple+entation o1 t;is tec;ni ue ,ecause o1 t;ee?pectation o1 t;e .ie s o1 t;e su,2ects are +ore easil stated in an inter.ie situationrelati.el open t;at a structured inter.ie and a uestionnaire> ,ecause t;is tec;ni ue on t;eassu+ption t;at t;e inter.ie s and standardi0ed uestionnaires @@@ o,scure rat;er t;anclari1 t;e perspecti.es o1 t;e su,2ects F/lic > 899 > p@ G@

    J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    9/224

    It as concluded t;at t;is P$R& co+pan in accordance it; t;e Portu*uese Standard NP 8H F899 G and t;at t;e co+pan ;as a +ana*e+ent s ste+ t;at ,rin*s P$R& &u+anResources con*ruent it; or*ani0ational strate* @

    KEY WORDS:ANA"SA Strate*ic !ana*e+ent> &u+an Resource !ana*e+ent> &u+anResources Practices

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    10/224

    LISTA DE ABREVIAÇÕES

    ANA " Aeroportos e Na.e*a-6o A3rea

    A CI " Consel;o Internacional de peradores Aeroportu5riosAPCER " Associa-6o Portu*uesa de Certi1ica-6oCA " Consel;o de Ad+inistra-6oCRSRS " Centro de Responsa,ilidade Social e Sustenta,ilidadeCSP " Centro de Ser.i-os Partil;adosD$AC " Dire-6o $eral da Aeron5utica Ci.ilD W Dese+pen;o r*ani0acional

    $R& " $est6o de Recursos &u+anos$ER& " $est6o Estrat3*ica de Recursos &u+anos$SI " $lo,al strate*ic Ino.ationDR& " Dire-6o de Recursos &u+anosP$R& W Pr5ticas de $est6o de Recursos &u+anosPU" Perspeti.a Uni.ersalistaICAA " Associa-6o Internacional de Aeroportos Ci.is

    ICA " r*ani0a-6o Internacional de A.ia-6o Ci.ilIP " Instituto Portu*uês de ualidade

    NR& " ,ser.at4rio Nacional de Recursos &u+anosPA " perador de opera-Xes Aeroportu5rias

    P$R& " Pr5ticas de $est6o de Recursos &u+anosSDR& " Siste+a de $est6o de Recursos &u+anosSDR& " Ser.i-o de Desen.ol.i+ento Estrat3*ico de Pessoas

    SAD " Siste+a de A.alia-6o de Dese+pen;oSA P" S ste+s Apllications and ProdutsSYZPE " S Peer to Peer R& " Recursos &u+anosTAP " Transportes A3reos de Portu*al

    :9

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    11/224

    ÍNDICE GERAL

    I@ Introdu-6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ :@: Considera-Xes Iniciais @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ :@8 ,2eti.os $erais @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ :@ ,2eti.os Especí1icos @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@II@ Re.is6o da Literatura @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ 8@: Rela-6o entre as Pr5ticas de Recursos &u+anos e o Dese+pen;o r*ani0acional @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ 8@8 Teoria do Capital &u+ano @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ 8@ $est6o Estrat3*ica de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ 8@ @: Teoria Uni.ersalista @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ 8@ @8 Teoria da Contin*ência @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    8@ @ Teoria Con1i*uracional @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@III@ Caracteri0a-6o do Conte?to E+presarial @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @: A ;ist4ria da ANA @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @8 !odelo Estrat3*ico @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @8@: !iss6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @8@8 Vis6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @8@ Valores @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ Estrutura r*ani0acional @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ Ad+inistra-6o Corporati.a @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ Dire-6o de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ @: !iss6o DR& @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    @ @8 /un-Xes Especí1icas da Dire-6o de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@ @ @ N7cleo de $est6o de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ @ Assessoria < Dire-6o e < $est6o de Pessoas @@@@@@@@@@@@@@@@@ @ @ Ser.i-o de Desen.ol.i+ento Estrat3*ico de Pessoas @@@@@@@@@@@@@@ @K Caracteri0a-6o dos Cola,oradores @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H Principais Políticas de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@: Política de Desen.ol.i+ento de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@ @H@8 Política de /or+a-6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@ Política de $est6o do Dese+pen;o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@ Política de $est6o das Co+pensa-Xes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@ Política de $est6o das Co+petências @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@K Política de Planea+ento de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@ @H@H Política de Recruta+ento e Sele-6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @H@J Rela-Xes La,orais @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J Principais Pr5ticas de Recursos &u+anos @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@: $est6o Pre.isional @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@8 Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@ $est6o de Co+petências @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@ $est6o do Talento ou do Potencial @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@ $est6o do Desen.ol.i+ento Pro1issional @@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@K $est6o Estrat3*ica da /or+a-6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@H $est6o do Con;eci+ento> Valores e Cultura @@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@J Ne*ocia-6o Coleti.a e Re*ula+enta-6o La,oral Interna @@@@@@@@@@@@@ @J@ A.alia-6o da Satis1a-6o dos Cola,oradores @@@@@@@@@@@@@@@@@@ @J@:9 Responsa,ilidade Social @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    ::

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    12/224

    @ rienta-6o Estrat3*ica DR& @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @:9 Principais Pro2etos e Ati.idades R& @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @:9@: Pro2eto Capital &u+ano @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @:9@8 Criati.idade e $est6o da !udan-a @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    IV@ An5lise Estrat3*ica @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @: Classi1ica-6o da Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @8 !odelo das Cinco /or-as de Porter @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ @ An5lise SM T @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@V@ !etodolo*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@VI@ Apresenta-6o dos dados das entre.istas @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@VII@ ConclusXes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@: Discuss6o Re1le?6o dos Resultados @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@: $est6o Pre.isional W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@8 $est6o Pre.isional W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@ H@:@ Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@ H@:@ Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@ @ Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento W Conte?to E?terno @@@@@@@@@ H@:@K $est6o de Co+petências W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@H $est6o de Co+petências W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@J $est6o de Dese+pen;o W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@ $est6o de Dese+pen;o W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@:9 $est6o do Talento @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@:: $est6o do Talento W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@:8 $est6o do Talento W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @ :98 H@:@: $est6o do Desen.ol.i+ento Pro1issional W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@ H@:@: $est6o do Desen.ol.i+ento Pro1issional W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@: $est6o Estrat3*ica da /or+a-6o W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@:K $est6o Estrat3*ica da /or+a-6o W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@:H $est6o da Cultura> Con;eci+ento e Valores W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@ H@:@:J $est6o da Cultura> Con;eci+ento e Valores W Pro2eto Pr4prio e

    Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    H@:@: Ne*ocia-6o Coleti.a e Re*ula+enta-6o La,oral Interna @@@@@@@@@@@@ H@:@89 Ne*ocia-6o Coleti.a e Re*ula+enta-6o La,oral Interna W Estrat3*ia @@@@@@ H@:@8: $est6o das Co+pensa-Xes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@88 $est6o das Co+pensa-Xes W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@8 $est6o das Co+pensa-Xes W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@8 Responsa,ilidade Social W Estrat3*ia @@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@:@8 Responsa,ilidade Social W Pro2eto Pr4prio e Desen.ol.i+ento do Setor Interno @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@8 Principais reco+enda-Xes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ H@ @ uadro co+ as principais conclusXes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    VIII@ Li+ita-Xes da In.esti*a-6o @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@I[@ Estudos /uturos I+plica-Xes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@[@ Re1le?6o /inal @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    :8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    13/224

    Re1erências Bi,lio*r51icas @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?os @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o : W $ui6o da Entre.ista @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o 8 W Entre.ista n@\ : @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    Ane?o W Entre.ista n@\ 8 @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o W Entre.ista n@\ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o W Entre.ista n@\ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o K W Entre.ista n@\ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o H W Entre.ista n@\ K @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o J W Entre.ista n@\ H @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Ane?o W Entre.ista n@\ J @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    14/224

    ÍNDICE DE FIGURAS

    /i*ura n@\ : W !odelo das H di+ensXes de $R& de P1e11er @@@@@@@@@@@@@@@@/i*ura n@\ 8 W !odelo c7,ico da estrutura de contin*ência interna de $R& @@@@@@@@@@/i*ura n@\ W r*ano*ra+a da ANA"SA @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@/i*ura n@\ W r*ano*ra+a da DR& @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@/i*ura n@\ W !odelo das 1or-as de Porter @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@/i*ura n@\ K W Síntese do !odelo das 1or-as de Porter aplicado < ANA"SA @@@@@@@@@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    15/224

    ÍNDICE DE QUADROS

    uadro n@\ : W !apa de caracteri0a-6o do e1eti.o ANA @@@@@@@@@@@@@@@@@@

    uadro n@\ 8 W !apa de caracteri0a-6o do e1eti.o ANA por *3nero> 1ai?a et5ria e r5ciosalarial @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ W !apa de caracteri0a-6o da 1or+a-6o por n7+ero de ;oras @@@@@@@@@@@uadro n@\ W An5lise SM T < ANA"SA @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ W An5lise SM T < DR& da ANA"SA @@@@@@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ K W !apa de entre.istados por cate*oria pro1issional @@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ H W !apa de reali0a-6o de entre.istas por cate*oria pro1issional @@@@@@@@@uadro n@\ J W !apa de cate*orias e su,cate*orias da pes uisa @@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ W Dados relati.os < cate*oria $est6o Pre.isional @@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ :9 W Dados relati.os < cate*oria Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento @@@@@@uadro n@\ :: W Dados relati.os < cate*oria $est6o de Co+petências @@@@@@@@@@@@uadro n@\ :8 W Dados relati.os < cate*oria $est6o do Dese+pen;o @@@@@@@@@@@@@uadro n@\ : W Dados relati.os < cate*oria $est6o do Talento @@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ : W Dados relati.os < cate*oria $est6o do Desen.ol.i+ento Pro1issional @@ HJuadro n@\ : W Dados relati.os < cate*oria $est6o Estrat3*ica da /or+a-6o @@@@@@@@@uadro n@\ :K W Dados relati.os < cate*oria $est6o da Cultura> Con;eci+ento e

    Valores @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ :H W Dados relati.os < cate*oria Ne*ocia-6o Coleti.a e Re*ula+enta-6o

    La,oral Interna @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@uadro n@\ :J W Dados relati.os < cate*oria $est6o das Co+pensa-Xes @@@@@@@@@@@uadro n@\ : W Dados relati.os < cate*oria Responsa,ilidade Social @@@@@@@@@@@@uadro n@\ 89 W Principais ConclusXes @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    16/224

    I. INTRODUÇÃO

    . C!"#$%&'()* I"$+$($#

    Nu+ conte?to co+petiti.o e+ r5pida +udan-a co+o o atual> as or*ani0a-Xes s6o e?postas au+a press6o concorrencial crescente e as 1or-as li*adas < .anta*e+ co+petiti.a> tais co+o o produto> o ser.i-o e a tecnolo*ia> tornara+"se de al*u+a 1or+a +enos i+portantes e+ 1un-6oda r5pida di1us6o da in1or+a-6o t3cnica@ Assi+> a *est6o de recursos ;u+anos F$R&G de.e

    apresentar u+a pr5tica alin;ada co+ a estrat3*ia da or*ani0a-6o de 1or+a a ser consideradaco+o parceira de ne*4cio FBil;i+> 899JG@

    setor aeroportu5rio n6o 3 al;eio a esta realidade de co+ple?idade crescente> u+a .e0 ue> por 1or-a da +undiali0a-6o dos +ercados e do +o.i+ento de re1or+a do setor p7,lico naEuropa e nos Estados Unidos da A+3rica> co+ a i+ple+enta-6o das políticas do Ne Pu,lic!ana*e+ent> se assistiu nos 7lti+os trinta anos a +udan-as si*ni1icati.as no *o.erno destas

    sociedades> ue era+ predo+inante+ente detidas por capitais p7,licos e> atual+ente> co+ ali,erali0a-6o e desre*ula-6o do setor> assiste"se < altera-6o da propriedade dos aeroportosco+ a entrada de capital pri.ado F$illen> 899JG@ Assi+> de acordo co+ o autor> os aeroportos>nas principais econo+ias> est6o a*ora .oltados para u+a 1iloso1ia de e1iciência e orienta-6o para o +ercado@

    Vasi*; ] $or2idoo0 F899KG re1ere+ ue os aeroportos s6o a Qcoluna .erte,ralO do siste+a

    +undial de transporte co+ercial> u+ siste+a ue te+ co+o ele+entos predo+inantes otransporte de passa*eiros e de car*as@ Na perspeti.a dos autores> a e?pans6o do transportea3reo de passa*eiros e car*a ocasionou o au+ento dos custos operacionais e a e?posi-6o <dí.ida por parte dos *o.ernos e e+presas p7,licas *estoras de aeroportos> le.ando o estado a procurar no.os ca+in;os uanto < *est6o da in1raestrutura aeroportu5ria@

    Nesta perspeti.a> a pri.ati0a-6o dos aeroportos e a trans1erência de ati.os e propriedade de

    entidades p7,licas para pri.adas resulta+ e+ ,ene1ícios e *an;os> n6o s4 a ní.el da e1iciênciaoperacional dos aeroportos> co+o ta+,3+ indu0e+ < +el;oria da e1iciência 1inanceira>

    :K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    17/224

    +ateriali0ada no au+ento do .olu+e de receitas> do lucro e redu-6o da e?posi-6o do riscoderi.ado da reali0a-6o de pro2etos de iniciati.a estatal> despro.idos de .ia,ilidade econ4+ica@

    s autores sustenta+> ainda> ue os ,ene1ícios decorrentes da pri.ati0a-6o dos aeroportos se

    estende+ a u+ con2unto de a*entes inter.enientes> desde passa*eiros> co+pan;ias a3reasco+erciais> propriet5rios de aerona.es> *o.erno central e ad+inistra-6o direta e local>co+unidade> a*entes inter.enientes estes ue constitue+ as parte+ interessadasFsta e;oldersG no ^+,ito da ati.idade aeroportu5ria@

    Pela sua especi1icidade> os aeroportos s6o e+presas co+ple?as ue atua+ e+ duas 5reas1uncionais di1erenciadas> representando duas 1un-Xes principais# FiG as 1un-Xes aeroportu5ri

    ue representa+ o ne*4cio principal ou core,usiness e FiiG 1un-Xes n6o aeroportu5rias ues6o ati.idades inter"relacionadas ue se co+,ina+ para 1acilitar o transporte a3reo e deinterc^+,io entre o ar e o transporte de super1ície FVasi*; ] &aririan> 899 G@

    Se*undo $illen F899JG> por u+ lado> a +aior parte da receita dos aeroportos pro.3+ done*4cio a.ia-6o e deri.a+ de ta?as e encar*os de co+pan;ias a3reas pelo uso de pistas eter+inais aeroportu5rios> tendo co+o clientes principais# FiG passa*eiros co+pan;ias a3reas ede car*as e operadores de ,ases co+o locat5rios@ Por outro lado> a se*unda 1onte de receitados aeroportos s6o as pro.enientes do retal;o e da ati.idade co+ercial> incluindo i+o,ili5rio>tendo co+o clientes diretos# FiiG passa*eiros e+,arcados e dese+,arcados e operadores done*4cio de retal;o co+o locat5rios@ De re1erir ue este se*+ento de ne*4cio se desi*natecnica+ente co+o ne*4cio n6o aeroportu5rio@

    Nesta perspeti.a> o desa1io ue se coloca < *est6o da in1raestrutura aeroportu5ria> e+ ter+osde co+petiti.idade e sustenta,ilidade> i+plica a *est6o e1ica0 do capital ;u+ano> o ue .e+ao encontro do o,2eti.o do presente relat4rio de est5*io ue pretende a,ordar duas uestXes1unda+entais#

    aG alin;a+ento da pr5tica de *est6o de recursos ;u+anos da ANA " Aeroportos de Portu*alco+ a nor+a portu*uesa da ualidade da *est6o de recursos ;u+anos NP 8H FIP > 899 G ,G A *est6o de recursos ;u+anos F$R&G e o seu alin;a+ento co+ a estrat3*ia da or*ani0a-6o@

    :H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    18/224

    +o.i+ento de desre*ula-6o e pri.ati0a-6o no setor aeroportu5rio perspeti.a u+ con2untode oportunidades e desa1ios < *est6o e e?plora-6o das in1raestruturas aeroportu5rias@ Co+ o+ercado li,erali0ado> os aeroportos est6o e?postos ao escrutínio per+anente das partes

    interessadas nos do+ínios a+,iental> da e1iciência> da e1ic5cia e da ualidade do ser.i-o prestado@

    Assi+> tendo e+ conta os o,2eti.os e?postos> pretende"se analisar os deter+inantes da rela-6oentre a estrat3*ia or*ani0acional e as políticas de recursos ;u+anos da ANA " Aeroportos dePortu*al> SA> operacionali0ando dois instru+entos de an5lise estrat3*ica> no+eada+ente> o+odelo das cinco 1or-as de Porter e o instru+ento de an5lise SM T@ Co+ a an5lise de Porter> pretende"se .eri1icar a atrati.idade do setor aeroportu5rio> ou se2a> analisar os di1erentesse*+entos de ne*4cio < lu0 das cinco 1or-as de Porter F: JKG# A+ea-as de entrada de no.osconcorrentes A+ea-as de produtos su,stitutos Poder ne*ocial dos 1ornecedores Poder ne*ocial dos co+pradores Ri.alidade entre concorrentes atuais@

    Relati.a+ente < aplica-6o do +odelo SM T> espera"se proceder < an5lise interna e e?terna daor*ani0a-6o e < sua *est6o de recursos ;u+anos> co+ o o,2eti.o de identi1icar 1or-as>

    1ra ue0as> oportunidades e a+ea-as> ,e+ co+o caracteri0ar o tipo de estrat3*ia perse*uida pela or*ani0a-6o@ No se*undo capítulo> pretende"se real-ar a i+port^ncia da *est6o ecerti1ica-6o pela ualidade dos siste+as de *est6o de recursos ;u+anos@

    Deste +odo> ser5 reali0ada a a.alia-6o ao S$R& da ANA " Aeroportos de Portu*al> co+ ,asena nor+a portu*uesa Siste+a de $est6o de Recursos &u+anos FNP 8HG> ue assenta o seuconceito no princípio da ,oa *est6o de recursos ;u+anos> ue de.e ser# Q @@@ atrair> +antedesen.ol.er pessoas dentro de ual uer or*ani0a-6oO FIP > 899 > p@ G@ Nesta perspeti proceder"se"5 < .eri1ica-6o da aplica-6o das reco+enda-Xes da re1erida nor+a> ,e+ co+o <a.alia-6o da con1or+idade da e?ecu-6o da P$R& e+ 1un-6o do re1erencial nor+ati.o@

    Co+ ,ase nos pressupostos anterior+ente descritos e na te+5tica e+ estudo> este tra,al;oser5 su,di.idido e+ de0 capítulos@ pri+eiro capítulo ir5 descre.er a introdu-6o> onde ser6odestacados os o,2eti.os *erais e especí1icos do estudo> ,e+ co+o a sua pro,le+5tica central@

    :J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    19/224

    No se*undo capítulo> pretende"se ela,orar a re.is6o da literatura onde se ir5 apro1undar al*uns conceitos ue s6o cruciais < an5lise dos dados> ,e+ co+o a al*uns +odelos te4ricos

    ue se de,ru-a+ so,re a te+5tica e+ an5lise@ terceiro capítulo pretende a,ordar o percurso

    ;ist4rico e as principais características da e+presa al.o do re1erido estudo@

    uarto capítulo re1ere"se < an5lise estrat3*ica@ No uinto capítulo apresenta"se a+etodolo*ia utili0ada na pes uisa@ )5 no se?to capítulo apresenta+"se es ue+atica+ente osdados recol;idos@ Por sua .e0> o s3ti+o capítulo co+preender5 a an5lise e discuss6o ere1le?6o dos resultados o,tidos> na ual se proceder5 < re1le?6o crítica dos dados> partindose+pre dos pressupostos re1eridos pelos autores enunciados@

    oita.o capítulo ir5 de,ru-ar"se so,re as li+ita-Xes do estudo@ nono capítuloco+preender5 os estudos 1uturos@ Por 7lti+o> o d3ci+o capítulo dar5 lu*ar < re1le?6o 1inal@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    20/224

    ., O- &/$0!# G&'($#

    A ANA " Aeroportos de Portu*al> SA> co+o e+presa *lo,al ue 3> pode ser u+ caso paradi*+5tico de estudo> n6o s4 da estrat3*ia> +as ta+,3+ do papel dese+pen;ado pela*est6o de recursos ;u+anos@ Lo*o> no 1inal do est5*io de.er"se"5 ter reali0ado#

    aG A.alia-6o da con1or+idade n6o con1or+idade dos re uisitos do siste+a de *est6o derecursos ;u+anos relati.a+ente < NP 8H FIP > 899 G

    ,G A.alia-6o da con1or+idade n6o con1or+idade da responsa,ilidade da *est6o de topo>relati.a+ente < NP 8H FIP > 899 G

    cG A.alia-6o da con1or+idade n6o con1or+idade do processo de planea+ento R&relati.a+ente < NP 8H FIP > 899 G

    dG A.alia-6o da con1or+idade n6o con1or+idade da *est6o de recursos ;u+anosrelati.a+ente < NP 8H FIP > 899 G

    eG A.alia-6o da con1or+idade n6o con1or+idade dos processos de +edia-6o> an5lise e+el;oria relati.a+ente < NP 8H FIP > 899 G

    1G Aplica-6o do +odelo das cinco 1or-as de Porter < estrat3*ia da or*ani0a-6o*G Aplica-6o da an5lise SM T < ANA"SA e < sua *est6o de recursos ;u+anos@

    89

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    21/224

    .1 O- &/$0!# E#2&+34$+!#

    Associados aos o,2eti.os *erais> 1ora+ ta+,3+ ela,orados os se*uintes o,2eti.os especí1icos#aG Identi1icar as principais estrat3*ias de1inidas para a ANA"SA> classi1icando"as na

    +atri0 SM T ,G Identi1icar as principais políticas> pr5ticas e ati.idades da *est6o de recursos ;u+anoscG Identi1icar os principais deter+inantes estrat3*icos da ANA"SA> utili0ando por isso o

    +odelo das cinco 1or-as de PorterdG Classi1icar esses deter+inantes atra.3s de u+a an5lise SM T e> por 1i+> relacion5"los

    co+ a pr5tica de *est6o de recursos ;u+anos@

    8:

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    22/224

    II. REVISÃO DA LITERATURA

    ,. R&5()6! &"/'& (# P'7/$+(# %& R&+8'#!# H89("!# & ! D&92&" ! O';("$

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    23/224

    Nesta perspeti.a> &uselid F: G re1or-a ue as P$R& tê+ u+ i+pacto positi.o nu+con2unto de .ari5.eis or*ani0acionais> desde as co+petências dos indi.íduos < a uisi-6o edesen.ol.i+ento de recursos ;u+anos@

    Para $uest ] Con a F89::G> a rela-6o entre P$R& e os indicadores de dese+pen;oor*ani0acional est5 con1ir+ada na literatura de $R&@ Por3+> os autores re1erencia+ ue arela-6o ue se esta,elece e+ +uitos casos 3 t3nue> por n6o ;a.er u+ processo claro deli*a-6o entre a pr5tica e o dese+pen;o or*ani0acional@

    De acordo co+ os autores> +ais do ue < +era o,ser.^ncia da presen-a da P$R&> de.e ser dada rele.^ncia a u+ con2unto de aspetos ue te+ a .er co+ a e1ic5cia da P$R&> a suai+ple+enta-6o> ,e+ co+o o papel ue dese+pen;a+ as atitudes e co+porta+entos dosindi.íduos> entendidos co+o +ediadores potenciais entre os R& e as rela-Xes de dese+pen;o@

    E+ concord^ncia co+ os autores re1eridos> &uselid F: > p@ K G a1ir+a ue Q @@@

    de ele.ado rendi+ento> tê+ u+ i+pacto na +oti.a-6o e reten-6o de talento e pode+ +el;orar o con;eci+ento> co+petências e ;a,ilidades dos indi.íduos por u+ lado> e concorre+ paraencora2ar a saída dos indi.íduos de ,ai?o dese+pen;oO@

    autor ar*u+enta ainda ue> pr5ticas co+o a 1or+a-6o 1or+al e in1or+al> co+o a 1or+a-6o ,5sica de co+petências> a 1or+a-6o e+ conte?to de tra,al;o> coac;in*> +entorin*> *est6o dodesen.ol.i+ento> todas elas in1luencia+ o desen.ol.i+ento dos cola,oradores> co+ i+pactono dese+pen;o or*ani0acional@

    Bil;i+ F89:8G a1ir+a ue o con;eci+ento disponí.el acerca da in1luência das ,oas pr5ticas ou+5s pr5ticas de *est6o de recursos so,re a produti.idade e e1ic5cia or*ani0acional 3 +uitoescasso> 1altando u+a teoria *eral e?plicati.a do papel das pessoas na e1ic5cia e dedese+pen;o or*ani0acional@

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    24/224

    Na perspeti.a do re1erido autor> o sucesso co+petiti.o depende das aptidXes e capacidadesdas pessoas para desen.ol.er u+a 1or-a de tra,al;o .irada para a e?celência> pois as pessoass6o ;o2e consideradas o principal recurso das or*ani0a-Xes> dei?ando de ser encaradas co+o

    custos operacionais@

    Baron ] Ar+stron* F899HG re1ere+ ue a ala.anca para o sucesso or*ani0acional de.e ser ocapital ;u+ano> entendido co+o o con2unto de con;eci+ento> ;a,ilidades> capacidades e+desen.ol.er e ino.ar ue u+ *rupo det3+ nu+a dada or*ani0a-6o@

    s autores esclarece+ a i+port^ncia da apreens6o do conceito do capital ;u+ano pelasor*ani0a-Xes> por ue atra.3s da deli+ita-6o e *est6o das suas .5rias co+ponentes> aor*ani0a-6o pode> assi+> 1a0er o uso +ais produti.o dos seus recursos ;u+anos> atra.3s det3cnicas de +edi-6o> an5lise e a.alia-6o do capital ;u+ano disponí.el@

    Ainda na perspeti.a dos re1eridos autores> o processo de *est6o do capital ;u+ano 1ornece a ,ase para o desen.ol.i+ento de políticas e pr5ticas R& ue +el;ora+ as capacidades

    inerentes per+itindo +el;orias no dese+pen;o or*ani0acional e re1or-o dosní.eis de en.ol.i+ento dos indi.íduos@

    Para Lopes F89::G> a nature0a do tra,al;o e a $R& est6o e+ pro1unda trans1or+a-6o e tal1acto i+plica> para as or*ani0a-Xes> a re1or+ula-6o das pr5ticas estrat3*icas e das pr5ticast5ticas> con1erindo"l;es ade ua-6o e coerência@ autor esclarece ue u+a das uestXescentrais co+ ue se de,ate+ os in.esti*adores da *est6o de pessoas 3 o pro,le+a da

    ,urocrati0a-6o das pr5ticas de $R&> ou se2a> a pre.alência das pr5ticas t5ticas ead+inistrati.as> por oposi-6o para o autor> a ên1ase de.e estar do lado das pr5ticas estrat3*icas e políticas> pois s6oestas ue est6o correlacionadas co+ a e1ic5cia or*ani0acional> de.endo a or*ani0a-6oarticular os se*uintes ele+entos de *est6o de recursos ;u+anos> co+ .ista ao seudese+pen;o# FiG !o,ili0a-6o da inteli*ência dos su2eitos e ades6o ao pro2eto or*ani0acional

    FiiG /le?i,ilidade no tra,al;o e co+,ate ao tra,al;o rotineiro e e+po,recido FiiiGDesen.ol.i+ento do espa-o de autono+ia dos su2eitos Fi.G Rota-6o de tare1as e de postos

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    25/224

    para au+entar a poli.alência e *arantir aprendi0a*e+ or*ani0acional e enri ueci+ento dotra,al;o F.G Participa-6o nos lucros da e+presa F.iG Desen.ol.i+ento do potencial e dasco+petências F.iiG /or+a-6o e treino co+o suporte da rota-6o de postos F.iiiG Partil;a da

    in1or+a-6o Fi?G Pro+o-6o da co+unica-6o ascendente e trans.ersal F?G E.ita-6o daautono+ia e da 1alta de transparência na *est6o@

    uanto < rela-6o entre P$R& e e1ic5cia or*ani0acional> u+ con2unto de conceitos> tais co+oele.ado co+pro+eti+ento> ele.ado dese+pen;o e ele.ado en.ol.i+ento te+ sido associado : J> p@ KG@

    autor acrescenta ue as P$R& dentro de u+ siste+a pode+ ser usadas e co+,inadas para oalcance de .anta*ens co+petiti.as@ Nesta perspeti.a> ela,orou o +odelo das H di+ensXes da$R& considerando as se*uintes di+ensXes# FiG $arantia de se*uran-a no e+pre*o FiiGRecruta+ento seleti.o de no.os tra,al;adores FiiiG E uipas auto*eridas e descentrali0a-6o dato+ada de decis6o co+o princípio ,5sico do pro2eto or*ani0acional Fi.G Co+pensa-6ocontin*ente relati.a+ente ao dese+pen;o or*ani0acional F.G /or+a-6o e?tensi.a F.iGRedu-6o das distin-Xes de status e ,arreiras> incluindo e indu+ent5ria> a lin*ua*e+> osarran2os de escrit4rio e as di1eren-as salariais entre os ní.eis F.iiG Partil;a e?tensa dein1or+a-Xes 1inanceiras e de dese+pen;o e+ toda a or*ani0a-6o FP1e11er> : J> p@ KG@

    +odelo das sete di+ensXes da *est6o DR& apresenta três tipos de conse uências noscola,oradores#

    QFiG re.ela+ ue u+ +aior controlo so,re o tra,al;o> re1or-ando o en.ol.i+ento ee+pen;a+ento indi.idual> *erando o au+ento su,stancial da capacidade de tra,al;oFiiG os tra,al;adores sente+"se encora2ados a desen.ol.er os con;eci+entos e asco+petências> ,e+ co+o a +el;orar continua+ente a ualidade do tra,al;o FiiiG

    uando os ní.eis ;ier5r uicos +ais ,ai?os to+a+ consciência de u+a autono+iaacrescida> o tra,al;o 3 e?ecutado de +odo +ais respons5.elO FLopes> 89::> p@ : G@

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    26/224

    Autonomia e descentralização de poder em favor das equipas de trabalho Seleção rigorosa nas admissões de pessoal

    Redução das diferenças de estatuto/tratamento mais igualitário e criação de uma pirâmide hierárquica ac

    nvolvimento dos empregados!transpar"ncia na informação sobre a performance organizacional#

    Segurança/estabilidade de emprego Remuneração elevada face aos concorrentes$ mas contingente face a performance da organização

    Investimento na formação/Desenvolvimento das pessoas

    %artilha da informação

    Lopes F89::G considera ue o siste+a de ,oas pr5ticas su*eridas por P1e11er 3 interpretado daliteratura e cultura de *est6o dos EUA> daí a ên1ase ue o autor coloca na 5rea do contrato detra,al;o e a ausência de re1erência < centralidade do cliente> no ue respeita < inte*ra-6o pela

    co+unica-6o F/i*@:G@

    F$;8'( n\ :!odelo das H di+ensXes de $R& de P1e11er@

    F!"/ adapta-6o li.re de Lopes F89::> p@: KG@

    8K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    27/224

    8H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    28/224

    ,., T&!'$( %! C(2$/(5 H89("!

    conceito de capital ;u+ano e as suas ideias iniciais ti.era+ ori*e+ nos Estados Unidos daA+3rica e assu+e+ pri+eira+ente *rande i+port^ncia na an5lise da rela-6o entre a educa-6oe recursos ;u+anos FBil;i+> 89:8G@ Se*undo o autor> o *rande i+pulso 1oi so,retudo depoisda se*unda *uerra +undial> co+ os tra,al;os de autores co+o !inde F: JG> Sc;ult0 F: K:G>Bec er F: K8G> Ben"Porat; F: KHG e Meiss F: JKG@ Estes autores de1ende+ a ideia de in.esti+ento na educa-6o 1or+a-6o 3 an5lo*o ao in.esti+ento e+ capital 1ísico@

    Baron ] Ar+stron* F899HG de1ine+ o capital ;u+ano co+o o con2unto de con;eci+ento>;a,ilidades> capacidades e+ desen.ol.er e ino.ar> detido por indi.íduos de u+a dadaor*ani0a-6o@ Nesta perspeti.a> os autores a1ir+a+ ue apreens6o do conceito do capital;u+ano 3 i+portante> por ue> atra.3s da deli+ita-6o e *est6o das suas .5rias co+ponentes> aor*ani0a-6o pode assi+ 1a0er o uso +ais produti.o das pessoas> atra.3s de t3cnicas de+edi-6o> an5lise e a.alia-6o do seu capital ;u+ano@

    Assi+> a perspeti.a or*ani0acional da *est6o do capital ;u+ano de.e suscitar as se*uintesuestXes#

    QFiG uais s6o os indicadores de dese+pen;o c;a.e ue cria+ .alor_ FiiG ueco+petências possui a or*ani0a-6o_ FiiiG ue co+petências necessita aor*ani0a-6o de ter no presente e no 1uturo para concreti0ar os seus intentosestrat3*icos_ Fi.G Co+o desen.ol.er u+a cultura e u+ a+,iente ue *aranta+

    ue o con;eci+ento indi.idual e or*ani0acional satis1a-a as necessidades daor*ani0a-6o e dos indi.íduos_ F.G De ue 1or+a pode a or*ani0a-6o *arantir uea+,os " con;eci+entos e?plícitos e t5citos " s6o retidos pela or*ani0a-6o eincorporados nos processos de tra,al;o co+ e1ic5cia_O FAr+stron*> 899K> p@ KG@

    Para Baron ] Ar+stron* F899HG> o processo de *est6o do capital ;u+ano 1ornece a ,ase parao desen.ol.i+ento de políticas e pr5ticas> recursos ;u+anos ue +el;ora+ as capacidades

    inerentes per+itindo +el;orias no dese+pen;o or*ani0acional e re1or-o dosní.eis de en.ol.i+ento dos indi.íduos@

    8J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    29/224

    Sendo o capital ;u+ano o con2unto representado pelo stoc de con;eci+ento acu+ulado>;a,ilidades> e?periência> criati.idade e outros atri,utos da 1or-a de tra,al;o rele.antes de u+adeter+inada or*ani0a-6o> a pr5tica ue i+plica a sua *est6o de.e estar aliada <i+ple+enta-6o de siste+as de +edi-6o e an5lise> ue .6o per+itir a +ontante +ensurar o.alor dos atri,utos da or*ani0a-6o e deste +odo per+itir o uso desta in1or+a-6o para osucesso or*ani0acional F Nal,antian> $u00o> Yie11er ] Do;ert > 899 G@

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    30/224

    ,.1 G/6! E#/'(/=;$+( %& R&+8'#!# H89("!#

    Durante as 7lti+as d3cadas ;ou.e u+a +udan-a de perspeti.a relati.a+ente ao 1oco da pes uisa e+ +at3rias de *est6o estrat3*ica de recursos ;u+anos FDeler ] Doti> : KG@ Paraos autores> a *rande di1eren-a co+ o passado prende"se co+ o 1oco da pes uisa ue passou deu+a a,orda*e+ +icro analítica para u+a a,orda*e+ +acro or*ani0acional> ue te+ co+oo,2eti.o principal de+onstrar a i+port^ncia da P$R& no sucesso das or*ani0a-Xes@

    Atual+ente> e?iste u+ a+plo consenso entre pes uisadores e co+unidade e+presarial de ue

    as or*ani0a-Xes> na prossecu-6o dos seus o,2eti.os estrat3*icos> tê+ de i+ple+entar u+aP$R& con*ruente co+ a estrat3*ia> de 1or+a a +el;orar a per1or+ance or*ani0acionalFMal er> : 8G@

    Neste sentido> ca,e enunciar os tra,al;os desen.ol.idos por De.anna> /o+,run ] Tic;F: J G> nos uais se e?plorou pela pri+eira .e0 a li*a-6o entre estrat3*ia e *est6o de recursos;u+anos@ De acordo co+ Mri*t; ] Snell F899:G> o curso te4rico da $ER& te+ pri.ile*iado

    a 1or+a co+ ue a $R& de.e suportar a i+ple+enta-6o da estrat3*ia or*ani0acional> ,e+co+o a de+onstra-6o do seu .alor para a e+presa@

    Bo?al F: KG assinala ue a .anta*e+ co+petiti.a e+ ter+os de capital ;u+ano se re1ere ao potencial de atra-6o de talentos ue possua+ u+a produti.idade de tra,al;o ele.ada@ Paraal3+ disso> o autor re1ere ue u+ dos *randes desa1ios ue as or*ani0a-Xes en1renta+ se prende co+ a *est6o das +utualidades> ou se2a> o alin;a+ento de interesses de 1or+a a criar

    u+a 1or-a de tra,al;o talentosa e co+ ní.eis ele.ados de co+pro+eti+ento@

    Para Mrit*t;> &os isson ] Busenit0 F899:G> a .anta*e+ co+petiti.a atin*ida pela .ia daestrat3*ia da $R& 3 sustent5.el> na +edida e+ ue outras or*ani0a-Xes concorrentes n6o aconse*ue+ replicar deste +odo> os autores re1ere+ ue a .anta*e+ co+petiti.a alicer-adaso,re ati.os intan*í.eis> ou se2a> construída a partir da co+,ina-6o entre .5rios ati.os> s6o+ais di1íceis de identi1icar e replicar@ Nesta perspeti.a 3 de real-ar ue +uitos destes ati.os

    intan*í.eis> co+o o con;eci+ento e a criati.idade> est6o inti+a+ente li*ados

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    31/224

    A *est6o e apro.eita+ento do capital ;u+ano tornara+"se preocupa-Xes da co+unidadecientí1ica nas 7lti+as d3cadas> sendo ue> nos 7lti+os trinta anos> se .eri1ica u+a +udan-a deorienta-6o da 1iloso1ia> .alores e +iss6o dos departa+entos de R& F$o+e0"!e2ia> 899:G@

    autor re1ere ue estes departa+entos tê+ dei?ado de ser unidades t3cnicas encarre*adas deresol.er pro,le+as de pessoal Fe1eti.idade do tra,al;o 1ol*as rota-6o de pessoalG> para ser ati.os participantes no processo de 1or+ula-6o e i+ple+enta-6o da estrat3*ia e+presarial@

    Entretanto> no tocante ao desen.ol.i+ento cientí1ico da $ER&> as críticas s6o 1eitasso,retudo por e?istire+ três di1erentes +odos de teori0a-6o aplicadas ao ca+po de estudo>sendo ue as di1eren-as entre estas alternati.as n6o tê+ sido e?plicadas e> por este 1acto> ocorpo cientí1ico da $ER& te+ sido criticado pela 1alta de solide0 da 1unda-6o te4rica FDeler] Doti> : KG@ Se*undo os autores> e?iste+ três perspeti.as te4ricas 1unda+entais relati.as <*est6o estrat3*ica de recursos ;u+anos# iG Teoria Uni.ersalista iiG Teoria da Contin*ência eiiiG Teoria Con1i*uracional@

    Para Bil;i+ F89:8G> as di.er*ências entre as três perspeti.as te4ricas n6o s6o u+ 1en4+eno passa*eiro> +as per+anente e irredutí.el dos processos or*ani0acionais@ Assi+> conclui ore1erido autor ue nen;u+a das t3cnicas por si s4 asse*ura a esta,ili0a-6o necess5ria> +as s6otodas con*ruentes@

    ,.1. T&!'$( U"$0&'#(5$#/(

    Para Deler ] Dot F: KG> a perspeti.a uni.ersalista FPUG 3 considerada a +ais si+plista

    relati.a+ente < an5lise das estrat3*ias de recursos ;u+anos> u+a .e0 ue parte de u+a ,asede 1unda+enta-6o te4rica> na ual a aplica-6o de P$R& de ele.ado dese+pen;o 3 se+pre pre1erí.el> independente+ente do conte?to or*ani0acional e+ ue se insere+> ou se2a> ad+ite

    ue e?iste u+a rela-6o linear> direta> entre as políticas de ele.ado dese+pen;o e odese+pen;o or*ani0acional> e ue esta rela-6o 3 *enerali05.el a toda a popula-6oor*ani0acional@ s autores re1or-a+ ue a TU de1ine co+o pr5ticas de ele.ado dese+pen;oa uelas ue te4rica ou e+pirica+ente est6o li*adas ao dese+pen;o de toda a or*ani0a-6o

    desta 1or+a> ne+ todas as P$R& de.e+ ser consideradas estrat3*icas> ;a.endo u+ consensoalar*ado so,re uais as pr5ticas ue de.e+ ser consideradas@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    32/224

    Bil;i+ F89:8G a1ir+a ue a PU se caracteri0a pela +udan-a de en1o ue do ní.el +icro Ftendo por ,ase o co+porta+ento indi.idualG para o +acro Ftendo por ,ase o todo or*ani0acionalG> per+itindo> por u+ lado> u+a +aior inte*ra-6o 1uncional das 1un-Xes de $R& e> por outrolado> a re.ela-6o da rela-6o entre as características or*ani0acionais e as P$R&> co+ recursos< utili0a-6o de dados ualitati.os e uantitati.os@

    Para &uselid F: G> o ar*u+ento de ue o dese+pen;o or*ani0acional 3 +el;orado co+ ouso de pr5ticas de $R& de alto dese+pen;o 3 coerente co+ as perspeti.as de a2uste interno

    Fco+ple+entaridade entre as ati.idades de recursos ;u+anosG e a2uste e?terno Fcon*ruênciaentre as ati.idades de recursos ;u+anos co+ a estrat3*ia or*ani0acionalG@

    autor re1or-a ue a i+ple+enta-6o de pr5ticas de ele.ado dese+pen;o> dentro de u+conte?to de a2usto interno> le.a+ < +el;oria do dese+pen;o or*ani0acional e+ ual uer tipode or*ani0a-6o e to+a co+o e?e+plo o uso de pr5ticas de *est6o de dese+pen;o e deincenti.os> ue tê+ i+pacto positi.o nas atitudes e co+porta+entos dos indi.íduos@

    Para Bec er ] $er;art F: KG> dois aspetos s6o 1unda+entais para a e1ic5cia or*ani0acional#iG a or*ani0a-6o> .isando o seu sucesso> de.e identi1icar e aplicar as +el;ores pr5ticas e iiGde.e+ ser apresentados ar*u+entos ue 2usti1i ue+ a rela-6o entre u+a dada pr5ticaindi.idual e a per1or+ance or*ani0acional@

    Entretanto> as in.esti*a-Xes tê+"se enca+in;ado no sentido de identi1icar e aconsel;ar +el;ores pr5ticas de *est6o ou uais as pr5ticas +ais ade uadas a deter+inado conte?toor*ani0acional@

    E+ concord^ncia co+ P1e11er> Deler ] Dot F: KG> considera"se ue ne+ todas as pr5ticasde recursos ;u+anos de.e+ ser consideradas estrat3*icas> ;a.endo u+ consenso entre os+es+os so,re ue pr5ticas de.e+ ser consideradas estrat3*icas para a or*ani0a-6o@ Assi+> a pre+issa ,5sica para a *est6o estrat3*ica de recursos ;u+anos 3 a de ue as or*ani0a-Xes> naado-6o de ual uer estrat3*ia> de.e+ i+ple+entar u+a pr5tica de recursos ;u+anos coerenteco+ a estrat3*ia se*uida@

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    33/224

    De acordo co+ !artín"Alc50ar> Ro+ero"/ern5nde0 ] Sanc;e0"$arde F899 G> tendo e+conta as restantes teorias de $R&> a PU apresenta u+a de1iciente ar*u+enta-6o te4rica>e.idente na sua ,ase te4rica contudo> os ar*u+entos da PU continua+ a ser ra0o5.eis e est6osustentados nu+ con2unto de pes uisas reali0adas> co+o Leonard F: 9G Terspstra ] Ro0ellF: G &uselid F: > : G> Deler ] Dot F: KG@

    ,.1., T&!'$( %( C!"/$";>"+$(

    A corrente de in.esti*adores ue adota a a,orda*e+ contin*encial> +ais con;ecida pelaa,orda*e+ da !ic;i*an Business Sc;ool> 3 representada por De.ana> /ro+,run ] Tic;F: J G> citados por Bil;i+ F899 G@ Se*undo Bil;i+ F899 G> a perspeti.a te4rica contin*encireal-a a necessidade de desen.ol.i+ento dos siste+as de *est6o de pessoas> de.endo estes ser co+patí.eis co+ os *randes o,2eti.os da or*ani0a-6o> in1luenciando assi+ a +el;oria da

    ualidade e produti.idade@

    Para Deler ] Doti F: KG> a perspeti.a da contin*ência ad.o*a ue e?iste u+a rela-6o entrea estrat3*ia de recursos ;u+anos e o dese+pen;o or*ani0acional e ue> para ue esta rela-6ose tradu0a e+ e1eito positi.o> as P$R& de.e+ estar alin;adas < estrat3*ia de ne*4cio>de.endo a or*ani0a-6o aplicar u+a política de recursos ;u+anos con*ruente co+ todos osrestantes aspetos da or*ani0a-6o@

    re1erido *rupo de autores de+onstra ue as P$R& n6o de.e+ ser encaradas co+o solu-Xes

    de per si> +as de.e+ ser selecionadas e aplicadas de acordo co+ o conte?to or*ani0acional noual se insere+> pois a rela-6o entre P$R& e D depende de outras .ari5.eis> co+ as uais

    as pr5ticas de.er6o ser contin*entes@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    34/224

    &onting ê ncias

    'umanas

    &onting ê ncias

    organizacionais

    &onting ê ncias

    (peracionais

    )empo

    F$;8'( "? ,!odelo c7,ico da estrutura de contin*ência interna da $R&@

    F!"/&: adapta-6o li.re de Barrette F899 > p@ 88 G@

    Se*undo Barrette F899 > p@ 88 G> QA ;ar+oni0a-6o das contin*ências internas n6o represente+ si a 1onte de o,2eti.os da $R&> +as si+> o conte?to de a2usta+ento entre o,2eti.os eP$R& priorit5rias decorrentes da orienta-6o estrat3*icaO F/i*@8G@

    Nesta perspeti.a> o autor a1ir+a ue as contin*ências internas se su,di.ide+ e+ três

    cate*orias principais> sendo# FiG Contin*ências ;u+anas Fcaracterísticas da +6o de o,ra>idade> di.ersidade e co+petências> con1litos inter*rupais> estilo de *est6o do+inante e

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    35/224

    reparti-6o do poder in1or+alG FiiG Contin*ências or*ani0acionais Fta+an;o> cultura e 1iloso1iR&> estrutura do poder 1or+al> locali0a-6o *eo*r51ica> sindicali0a-6o e ciclo de .ida daor*ani0a-6oG FiiiG Contin*ências operacionais Fciclo de .ida do produto e ser.i-o> siste+a de

    in1or+a-6o e controlo> processo de decis6o> or*ani0a-6o do tra,al;o> planea+ento do espa-o1ísico e tecnolo*ia da produ-6oG@

    Para !artín"Alc50ar et al@ F899 G> a rela-6o entre .ari5.el independente e .ari5.el dependentene+ se+pre se produ0 de u+a 1or+a linear> +as resulta da .aria-6o de u+a ou .5rias.ari5.eis críticas deno+inadas por .ari5.eis contin*entes> ue s6o +ani1estadas atra.3s detrês cate*orias *en3ricas de rela-Xes de contin*ência> desi*nada+ente# FiG Vari5.eisestrat3*icas FiiG Vari5.eis or*ani0acionais FiiiG Deter+inantes a+,ientais> e?ternas <or*ani0a-6o> co+o o a+,iente co+petiti.o> tecnol4*ico> +acroecon4+ico e la,oral@

    Bil;i+ F89:8G assinala ue a perspeti.a contin*encial espel;a a tendência de alar*a+ento dasdi+ensXes e+ an5lise e se associa < crescente i+port^ncia do papel estrat3*ico da $R& e dacultura or*ani0acional@ Assi+> as políticas de $R& encontra+"se inte*radas na estrat3*ia*eral da or*ani0a-6o> de.endo a $R& ser a.aliada pelo contri,uto ue d5 para o sucesso daestrat3*ia da or*ani0a-6o@

    De acordo co+ !artín"Alc50ar et al@ F899 G> a +etodolo*ia usada pela PC assenta e+ doisen uadra+entos te4ricos e+ pri+eiro lu*ar> as teorias co+porta+entais e> e+ se*undo> ateoria dos recursos da e+presa@ s autores a1ir+a+ ue a aplica-6o da l4*ica de an5lise deestrat3*ias de recursos ;u+anos criadas por $al,rait; ] Nat;anson F: HJG resultou nu+

    ar*u+ento 1unda+ental para a ne*a-6o da e?istência de pr5ticas e siste+as de recursos;u+anos> +el;ores ue outros e+ todas as circunst^ncias> ao constatar ue a rela-6o entre as pr5ticas> ou siste+a de recursos ;u+anos> e o dese+pen;o or*ani0acional estar5 se+precondicionada pelo e1eito de terceiras .ari5.eis nas uais de.e ser consistente@

    Para Deler ] Doti F: KG> a *rande di1eren-a entre a a,orda*e+ uni.ersalista e acontin*encial reside no 1acto de a teoria contin*encial i+plicar a intera-6o das .ari5.eis

    or*ani0acionais> +ais do ue a +era rela-6o linear entre as PR$& e o dese+pen;o@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    36/224

    ,.1.1 T&!'$( C!"4$;8'(+$!"(5

    Deler ] Dot F: KG enuncia+ ue a perpecti.a con1i*uracional da $ER& consiste nu+aa,orda*e+ do con2unto das P$R&> entendidas co+o u+ siste+a suscetí.el de operar .5riascon1i*ura-Xes> sendo ue estas .5rias con1i*ura-Xes de P$R&> se esti.ere+ alin;adas co+ aestrat3*ia or*ani0acional> ser6o suscetí.eis de operar o sucesso or*ani0acional@

    De acordo co+ os autores> de 1or+a a ser e1ica0> a or*ani0a-6o de.er5 desen.ol.er u+a$est6o de Recursos &u+anos ue per+ita u+a con1i*ura-6o de P$R&> ue> por u+ lado>

    aporte+ u+ ní.el ele.ado de coerência entre as +es+as Finte*ra-6o ;ori0ontalG e> por outrolado> ue as +es+as pr5ticas R& se2a+ i*ual+ente con*ruentes co+ a estrat3*ia e+presarialFinte*ra-6o .erticalG@ Assi+> para a re1erida teoria> u+a con1i*ura-6o ideal ser5 a uela ueaporte u+ *rau ele.ado de ;ori0ontalidade entre as P$R&@

    A teoria con1i*uracional> contraria+ente> re2eita o princípio da linearidade de e1eito dasP$R& e centra"se no conceito de siner*ia> ue caracteri0a> para os seus precursores> a

    nature0a da rela-6o entre as P$R& e o dese+pen;o or*ani0acional@ Conse uente+ente> o.alor total de P$R& n6o de.e ser o,tido na so+a das partes> +as atra.3s do e1eito siner*3tico

    ue *era+ nu+a dada con1i*ura-6o sist3+ica@

    K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    37/224

    III. CARACTERI@AÇÃO DO CONTE TO EMPRESARIAL

    presente capítulo pretende apresentar o percurso ;ist4rico e as principais características da

    e+presa ANA " Aeroportos de Portu*al e espel;ar a sua tra2et4ria desde a sua 1unda-6o at3 ao presente@ Assi+> o capítulo ser5 di.idido e+ três partes@ Nu+a pri+eira> ser5 enunciada a;ist4ria da e+presa desde a sua 1unda-6o aos te+pos recentes> ,aseada na pu,lica-6o daANA> Memórias de duas décadas ao serviço de Portugal @

    No se*undo su,capítulo> proceder"se"5 < an5lise das principais características da ANA "Aeroportos de Portu*al nas se*uintes di+ensXes# iG Estrutura or*ani0acional Fsiste+a ue

    suporta os processos da e+presaG F!int0,er* ] uinn> : JG iiG Ad+inistra-6o corporati.aFa coordena-6o le.ada a ca,o para asse*urar a con1or+idade dos atos de *est6o co+ as re*rasde *est6o corporati.as instituídasG FMillia+son 8998G e iiiG An5lise das principais políticas> pr5ticas e pro2etos reali0ados no ^+,ito da *est6o de recursos ;u+anos da ANA@

    setor aeroportu5rio portu*uês 3 u+a ala.anca i+portante para o desen.ol.i+ento daecono+ia portu*uesa> no *eral> e das re*iXes> e+ particular> e te+ apresentado índices de

    dese+pen;o e renta,ilidade co+par5.eis aos setores con*3neres na Europa@

    H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    38/224

    1. A $#/ '$( %( ANA

    A ANA " Aeroportos de Portu*al 1oi 1undada e+ : 8 co+ a a,ertura do Aeroporto deLis,oa esta data representa> para o setor aeron5utico Portu*uês> o início da cati.idade e+ter+os co+erciais> sendo ue os períodos su,se uentes 1ora+ +arcados pelodesen.ol.i+ento e e?pans6o do setor de transporte a3reo e+ Portu*al@

    Nesta perspeti.a> entre : 8 e : H8> 1ora+ construídos os se*uintes aeroportos# Porto> /aro>

    Santa !aria> Ponta Del*ada> &orta e /lores@ Todas as re1eridas unidades de ne*4cio esta.a+ acar*o da Dire-6o $eral da Aeron5utica Ci.il FD$ACG> estrutura criada pelo *o.erno da alturae encarre*ue da *est6o e desen.ol.i+ento da in1raestrutura aeroportu5ria@ Nu+a 1ase posterior> a re1erida Dire-6o 1oi su,stituída nas suas atri,ui-Xes pela Dire-6o $eral deA.ia-6o Ci.il@

    No 1inal dos anos setenta e +ais precisa+ente e+ : HJ 1oi criada 1or+al+ente a ANA "

    Aeroportos e Na.e*a-6o A3rea> EP@ A e+presa iniciou a sua ati.idade co+o u+a e+presa p7,lica> *o0ando de autono+ia ad+inistrati.a e 1inanceira e co+ patri+4nio pr4prio@ Nestaaltura> a ANA"EP tin;a co+o o,2eti.o principal o planea+ento> a constru-6o e a e?plora-6odas in1raestruturas aeroportu5rias e de na.e*a-6o a3rea> e+ ter+os co+erciais e e+ re*i+e dee?ce-6o> constituindo desta 1or+a u+ +onop4lio no setor aeroportu5rio FDec@ Lei n@\ :88 HH

    De acordo co+ a pu,lica-6o Memórias de duas décadas ao serviço de Portugal > uatro

    períodos s6o cruciais para co+preender a e.olu-6o da e+presa nas 7lti+as três d3cadas@

    Período de : JK " : J

    E+ : J9 ocorrera+ +udan-as si*ni1icati.as e+ Portu*al> particular+ente e+ : JK> co+ aades6o < Co+unidade Econ4+ica Europeia@ Este período 1oi +arcado por u+a 1orte e?pans6o

    da econo+ia> ue> s4 no período de : JK a : :> cresceu a u+a ta?a +3dia real de >H` aoano FA*uiar"Conraria> Ale?andre ] De Pin;o> 89:8G@

    J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    39/224

    tr51e*o a3reo nacional aco+pan;ou o cresci+ento econ4+ico e> para a ANA> 1oi u+a3poca de in.esti+ento e desen.ol.i+ento das in1raestruturas ,5sicas> co+ a reno.a-6o dossiste+as de controlo de Tr51e*o A3reo e dos aeroportos de Lis,oa> Porto e /aro> e ocresci+ento das ati.idades n6o aeroportu5rias> co+o o retal;o> 1ree s;ops> rent a car eestaciona+ento@ /oi neste período ue i+ple+entou o pro2eto de constru-6o da sua sede e dosedi1ícios para os parceiros internacionais> co+o o Eurocontrol> ICAA FAssocia-6oInternacional de Aeroportos Ci.isG> ICA F r*ani0a-6o Internacional de A.ia-6o Ci.ilG eA CI FConsel;o Internacional de peradores Aeroportu5riosG@

    Período de : 9 " : 8

    A d3cada de : 9 co+e-ou co+ a crise do $ol1o P3rsico> ue te.e u+ i+pacto ne*ati.o naa.ia-6o e na econo+ia +undial@ utras 1ontes de insta,ilidade 1ora+ a $uerra na )u*osl5.ia>a reuni1ica-6o ale+6 e a desacelera-6o da econo+ia dos Estados Unidos da A+3rica@ Estascircunst^ncias si*ni1icara+> para a ANA"EP> o 1i+ de u+ ciclo de in.esti+entos auto

    1inanciados> o,ri*ando"a ao recurso ao cr3dito para suportar o seu desen.ol.i+ento@Entretanto> apesar das di1iculdades e incerte0a dos +ercados> a e+presa continuou co+ o seu plano de desen.ol.i+ento das in1raestruturas> co+ desta ue para os aeroportos de Lis,oa>/aro e Ponta Del*ada@

    Entretanto> o ano de : : 1oi +arcado pelo apro1unda+ento da li,erali0a-6o do +ercadoeuropeu> co+ o 1i+ dos +onop4lios e do controlo tari15rio na a.ia-6o co+ercial europeia>

    +edidas ue trou?era+ *randes desa1ios para o setor aeron5utico@ Para 1a0er 1ace a u+conte?to +arcado pela incerte0a> a ANA"EP procedeu> e+ : 8> a u+a pro1unda re1le?6oestrat3*ica> de 1or+a a *arantir u+a +aior e1iciência no ne*4cio aeroportu5rio@

    Período de : " : J

    Por in1luência das altera-Xes de con2unturas .eri1icadas co+ a li,erali0a-6o do +ercadoeuropeu> a ANA"EP procedeu a u+a re.is6o estrat3*ica ue resultou na reorienta-6o dae+presa no sentido da +el;oria da sua co+petiti.idade@ Assi+> a e+presa adotou u+ +odelo

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    40/224

    de *est6o descentrali0ado> ue trans1eria capacidade de decis6o para as .5rias 5reas dene*4cio# os Aeroportos> os Centros de Controlo de Tr51e*o A3reo> a 5rea de ati.idadesco+erciais e a 5rea de Estudos e Pro2etos de In1raestrutura Aeron5utica@ Deste +odo> a

    estrutura or*ani0ati.a *an;ou si+plicidade e e1ic5cia operacional@

    utra +edida to+ada neste período 1oi a institui-6o de u+a política tari15ria co+ capacidadede atra-6o de *randes clientes> co+ u+a +el;or rela-6o custo ,ene1ício@ Deste +odo> co+ aatri,ui-6o de di.ersas concessXes nos di.ersos ra+os de ne*4cio> a ANA"EP e?pandiu arenta,ili0a-6o co+ercial dos seus aeroportos@ /oi neste período ue a ANA"EP a1ir+ou a suacapacidade de prestar ser.i-os a terceiros> no país e no e?terior@ Deste +odo> os aeroportos do/unc;al e !acau 1ora+ os pri+eiros a con1iar < e+presa a sua *est6o@

    Neste sentido> a e+presa +ante.e o seu pro*ra+a de in.esti+ento e+ in1raestruturas> e+ter+os de +el;oria nos .5rios aeroportos e na *est6o do tr51e*o a3reo> .eri1icando"se u+a1ase de e?pans6o econ4+ica e do tr51e*o> co+ intensa concorrência entre destinos eaeroportos@

    A ANA"EP respondeu co+ u+ contínuo cresci+ento> coroado no ano da E?po J co+ u+dese+pen;o record no .olu+e de ne*4cios correspondente e+ escudos a 8@ K F+il;ares decontosG> o ue representou u+ cresci+ento de :9>J` relati.a+ente ao período ;o+4lo*o e+: H@ A ní.el do resultado lí uido re*istou"se u+ cresci+ento de : > ` 1ace ao ano de : H@Assi+> a ANA transportou> e+ : J> no con2unto dos sete aeroportos so, sua ad+inistra-6o>cerca de : > +il;Xes de passa*eiros> representando u+ acr3sci+o de :>H +il;Xes de

    passa*eiros relati.a+ente ao ano anterior> correspondendo a u+ cresci+ento de :8>H`@ +es+o dese+pen;o ocorreu ao ní.el do tr51e*o do +o.i+ento de aerona.es> co+ u+acr3sci+o de :K>K`> e do tr51e*o de +ercadorias> co+ :H` de cresci+ento 1ace ao +es+o período de : H@

    Dois anos antes da c;e*ada do s3culo [[I> no 1inal de : J> por iniciati.a do *o.ernoPortu*uês atra.3s do decreto"lei 9 J> a ANA " Aeroportos> EP cindia"se e+ duas no.as

    e+presas@ Entretanto> da cis6o da ANA"EP sur*e> por u+ lado> a sociedade an4ni+a ANA "Aeroportos de Portu*al> SA dedicada < *est6o> e?plora-6o e desen.ol.i+ento das

    9

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    41/224

    in1raestruturas aeroportu5rias@ Por outro lado> e 1icando a car*o da e?plora-6o e *est6o dotr51e*o a3reo> o *o.erno portu*uês criou a NAV"EP> sociedade coleti.a de direito p7,lico>estando su2eita < tutela e superintendência dos !inistros das /inan-as e do E uipa+ento> do

    Planea+ento e da Ad+inistra-6o do Territ4rio@

    Esta iniciati.a *o.erna+ental en uadrou"se nas orienta-Xes das direti.as europeias para odesen.ol.i+ento da a.ia-6o ci.il na Europa> ue recon;ece+ ue os aeroportos assu+e+ u+ papel i+portante no desen.ol.i+ento da econo+ia e preconi0a+ para os +es+os oincre+ento da sua capacidade> ,e+ co+o a +el;oria da ualidade do ser.i-o p7,lico prestado> pro+o.endo o cresci+ento> a conecti.idade e a +o,ilidade sustent5.el FBoston>899JG@

    Assi+> a ANA"EP dei?a.a u+ le*ado de in1raestruturas e de ,ons indicadores econ4+icos esociais@ Ao lon*o dos anos se*uintes 1oi"se 1or+ando o $rupo ANA> co+posto> entre outras> pela ANA! " Aeroportos e Na.e*a-6o A3rea da !adeira Porta " &andlin* de Portu*al NAER " no.o aeroporto> criada para concreti0ar o no.o aeroporto de Lis,oa ADA "Ad+inistra-6o de Aeroportos> e+ !acau@

    Período de : " 899J

    =s portas do s3culo [[I> e e+ pleno 1inal do ano de : > nascia a ANA> SA nu+ conte?tode acelerada *lo,ali0a-6o> co+ u+ +o.i+ento cada .e0 +ais intenso de transporte de ,ens e pessoas@ A sua co+petiti.idade e a do país dependia+ das respostas a essa no.a realidade@

    U+a das respostas 1oi a re1or+ula-6o estrat3*ica 1eita nesta altura> ue de1iniu a ANA co+o#Qu+ *rupo de re1erência na presta-6o de ser.i-os aeroportu5riosO FANA> : # p@ G> *ru

    ue inte*ra.a> entre outras e+presas> a Port a > a operar desde 8999 no ;andlin*> e a NAER>criada e+ : J para i+ple+entar e desen.ol.er o no.o aeroporto de Lis,oa@

    A constru-6o do no.o aeroporto 1oi decidida pelo *o.erno> n6o s4 para responder < anunciadasatura-6o do aeroporto da Portela> +as para dotar o país de u+ p4lo atl^ntico de li*a-6o <

    Europa@ E+ : 1oi de1inida a sua locali0a-6o e e+ 8999 o seu +odelo# u+a parceria p7,lico"pri.ada> a articular co+ a pri.ati0a-6o da pr4pria ANA@

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    42/224

    Entretanto> prosse*uiu a e?pans6o do aeroporto internacional de Lis,oa> co+ .ista a alcan-ar a sua plena capacidade> en uanto o Aeroporto S5 Carneiro *an;ou u+ no.o plano dedesen.ol.i+ento> .ocacionando"se para ser.ir todo o Nordeste I,3rico@ Aeroporto da!adeira> u+a o,ra de en*en;aria co+ple?a> a,riu o ar uip3la*o .isando con.ertê"lo no +el;or aeroportoturístico da Península@

    A orienta-6o para a e?pans6o e a co+petiti.idade so1reu u+ s3rio re.3s co+ o :: de

    sete+,ro@ A crise na econo+ia e na a.ia-6o le.ara+ a u+a 1orte perda de receitas> a*ra.ada pelo au+ento dos custos co+ a se*uran-a@ A insta,ilidade internacional e as di1iculdadesecon4+icas do país .iera+ p r e+ causa os *randes pro2etos> co+o o do no.o aeroporto deLis,oa> suspenso pelo *o.erno e+ 899 @ Neste conte?to> *an;ou ainda +ais rele.^ncia aado-6o de u+a estrutura +ais le.e e co+ +enores custos> capa0 de partil;ar recursos e procedi+entos entre todo o *rupo@ A reestrutura-6o> ocorrida entre 8998 e 899 > 1oi +ais u+ passo na cria-6o das condi-Xes indispens5.eis < pri.ati0a-6o@

    De real-ar ue anos su,se uentes 1ora+ de cresci+ento> se+pre aci+a da +3dia europeia@ sin.esti+entos prosse*uira+ co+ a e?pans6o do Aeroporto de Lis,oa> a reno.a-6o dosAeroportos de /aro e Ponta Del*ada e a total re+odela-6o do Aeroporto do Porto@ A aposta no+ar etin* aeroportu5rio le.ou < con uista de de0enas de no.as rotas> +uitas delas para no.osdestinos@

    A partir de 899 > a +oderni0a-6o da e+presa *an;a u+ i+pulso ainda +ais 1orte@ A Vis6o> a!iss6o e os Valores s6o re.istos@ De1ine+"se as políticas de e+presa@ In.este"se e+ no.os+3todos de *est6o> e+ ino.a-6o tecnol4*ica e na 1or+a-6o@

    E+ 899H> a ANA cria u+a no.a identidade corporati.a e u+a no.a assinatura de +arca> uetradu0 e descre.e o seu core ,usiness# QDa+os .ida aos aeroportosO@

    U+ ano +ais tarde> a ANA 1oi certi1icada pela APCER nas .ertentes da ualidade> A+,iente>Se*uran-a e Sa7de do Tra,al;o e Responsa,ilidade Social@ /oi a pri+eira e+presa do país e a

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    43/224

    pri+eira de *est6o aeroportu5ria no +undo a conse*uir e+ si+ult^neo as re1eridas uatrocerti1ica-Xes> a ue se .eio 2untar> e+ 899 > a certi1ica-6o e+ In.esti*a-6o> Desen.ol.i+entoe Ino.a-6o@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    44/224

    1., M!%&5! E#/'(/=;$+!

    Para Cole F899 G> a i+ple+enta-6o da Vis6o> !iss6o> Valores e Princípios te+ co+o o,2eti.o principal *arantir# iG Posiciona+ento de +ercado iiG Alin;a+ento dos cola,oradoresrelati.a+ente < estrat3*ia iiiG Cria-6o de u+a estrutura consistente para o plano de ne*4ciosi.G Ser.ir de *uia do dia das ati.idades e a-Xes> co+o pontos de re1erência para os processosde decis6o@ Deste +odo> o autor salienta ue a Vis6o> !iss6o> Valores e Princípios per+ite+ a +iss6o representa o prop4sito 1unda+ental e a ra06o de ser dae?istência de u+a dada or*ani0a-6o e encora2a u+a aloca-6o +ais 1ocada dos recursosFIreland ] &itt> : 8G@

    Para a ANA " Aeroportos de Portu*al> SA> o ano de 899 3 u+ +arco no re1or-o do seutra2eto de +odernidade> u+a .e0 ue a e+presa procedeu < re.is6o da sua Vis6o> !iss6o>Valores e Princípios de ne*4cio@ Assi+> a ANA esta,eleceu a sua +iss6o se*uintes ter+os#

    Q$erir de 1or+a e1iciente as in1raestruturas aeroportu5rias a seu car*o> li*andoPortu*al ao +undo> e contri,uir para o desen.ol.i+ento econ4+ico> social e culturaldas re*iXes e+ ue se insere@ É ainda o,2ecto da sua +iss6o> o1erecer aos seusclientes u+ ser.i-o de ele.ada ualidade> criando .alor para os acionistas easse*urando ele.ados ní.eis de uali1ica-6o pro1issional e +oti.a-6o dos seuscola,oradoresO FANA> 89::,> p@::G@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    45/224

    1.,., V$#6!

    Para Bil;i+ F899JG> a .is6o or*ani0acional esta,elece u+ cen5rio de lon*o pra0o parae+presa> assu+indo"se co+o re1erência# QPosicionar a ANA " Aeroportos de Portu*al> SA>co+o u+a e+presa *estora de aeroportos de recon;ecida co+petência> asse*urando u+dese+pen;o 1undado na con1ian-a dos parceiros e clientes e orientado para a rendi,ilidade esustenta,ilidadeO FANA> 89::,> p@::G@

    1.,.1 V(5!'

    Na perspeti.a de Car.al;o ] /ilipe F899JG> os .alores s6o senti+entos ou cren-as ue pretende+ estruturar a cultura e a pr5tica de u+a dada or*ani0a-6o@ No plano dos .alorese+presariais 1ora+ identi1icados uatro .alores essenciais> de ue se destaca+#iG Dedica-6o ao cliente# co+ este .alor a e+presa pretende real-ar o ri*or> pro1issionalis+o e inte*ridade no relaciona+ento co+ os clientes> co+ as co+unidadesnacional e local> co+ os acionistas e co+ os parceiros internos e e?ternos

    iiG Responsa,ilidade# o conceito de responsa,ilidade 3 encarado na ANA " Aeroportosde Portu*al> SA> co+o u+ es1or-o de +el;oria contínua> assente na a,ertura de espíritoe na criati.idade> ue de.e ser e?ercida pelos cola,oradores ao ní.el da e?ecu-6o das pr5ticas de *est6oiiiG Espírito de e uipa# para a ANA"SA> o espírito de e uipa 3 u+ .alor essencial naco+unica-6o dos cola,oradores> de.endo ser incorporado nos processos deco+unica-6o e partil;a de in1or+a-6o e na assun-6o de parcerias@ Assi+> o cola,orador

    de.er5 entender o tra,al;o indi.idual co+o parte do tra,al;oi.G Desen.ol.i+ento de cola,oradores# a e+presa desen.ol.e u+ con2unto de Pro2etose ati.idades ue .isa+ incre+entar o e+pen;o no cresci+ento pro1issional e pessoal detodos os cola,oradores.G rienta-6o para os resultados# e+pen;o e dili*ência na reali0a-6o de +etasa+,iciosas@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    46/224

    1.1 E#/'8/8'( O';("$ a principal característica 3 a ele.ada estandardi0a-6o a ní.el dasresponsa,ilidades> uali1ica-Xes> circuitos de co+unica-6o> processos de tra,al;o e lin;a;ier5r uica> onde se de1ine a estrutura de poder FBil;i+> 899JG@

    A estrutura adotada pela ANA te+ e+ lin;a de conta as características essenciais da e+presa>

    resultantes do seu tipo de ati.idade e da sua dispers6o *eo*r51ica@

    F$;8'( "? 1r*ano*ra+a da ANA"SA@

    F!"/&: Adapta-6o li.re de ANA> 89::,@

    K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    47/224

    consel;o de ad+inistra-6o 3 constituído por cinco +e+,ros e 3 o 4r*6o respons5.el pela*est6o da e+presa e pela super.is6o do consel;o de responsa,ilidade social e sustenta,ilidadeFCRSRSG@

    CRSRS 3 u+ consel;o consulti.o> constituído pelas .alências 1unda+entais FEcon4+ica>A+,iental e SocialG> Co+unica-6o e Representante dos Tra,al;adores para aResponsa,ilidade Social> co+ o o,2eti.o de se pronunciar so,re# lin;as estrat3*icas para aresponsa,ilidade social e sustenta,ilidade> planos> or-a+entos e o,2eti.os e> ainda>+onitori0ar periodica+ente os resultados@

    Nesta perspeti.a> a estrutura da e+presa encontra"se di.idida e+ três *rupos# iG centrocorporati.o# presta apoio consulti.o> uer uer e 3 representado por no.e dire-Xes> desi*nada+ente# Dire-6o de planea+ento econtrolo de *est6o Secretaria $eral Dire-6o /inanceira Dire-6o de Ser.i-os )urídicos e decontencioso Dire-6o de Recursos &u+anos Dire-6o de Estrat3*ia e !ar etin*Aeroportu5rio Dire-6o de Auditoria e r*ani0a-6o Dire-6o da ANA Consultin* Dire-6o deDesen.ol.i+ento iiG Unidades de Ne*4cio# a uelas ue *era+ os pro.eitos e su,di.ide+"see+ Unidades A.ia-6o e N6o A.ia-6o@ Este tipo de unidades apresenta característicasse+el;antes a u+a estrutura di.isionada co+ u+ ní.el de especiali0a-6o 1uncional ele.ado@Se*undo Bil;i+ F899JG> este tipo de estruturas ade ua"se a or*ani0a-Xes orientadas para produtos e +ercado di.ersi1icados iiiG Unidades de Ser.i-o# presta+ ser.i-os especí1icosapoiando as Unidades de Ne*4cio e o Centro Corporati.o@

    Para al3+ destas di.isXes> cada estrutura apresenta"se su,di.idida e+ 4r*6os de 1or+a aasse*urar as responsa,ilidades críticas da e+presa@ Assi+> os 4r*6os de estrutura da e+presas6o constituídos por# Dire-6o> Di.is6o> Ser.i-o> Departa+ento@ Co+ estes 4r*6os pretende"se*arantir ue as responsa,ilidades críticas est6o de.ida+ente asse*uradas@ Entretanto> e?iste+ainda outras responsa,ilidades a1etas a# N7cleos> Assessorias> $a,inetes e Representantes da$est6o@

    H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    48/224

    1. A%9$"$#/'()6! C!'2!'(/$0(

    Por ser u+a e+presa p7,lica> a ANA est5 su2eita ao cu+pri+ento de u+ con2unto de nor+asderi.adas do direito p7,lico e pri.ado> ,e+ co+o ao respeito e con1or+idade da sua pr5tica>co+ nor+as especiais deri.adas da especi1icidade do seu o,2eto social FDec Lei n@\ 9 JG@

    Nesta perspeti.a> a e+presa adotou princípios de ,o+ *o.erno> destinadas ao setor e+presarial do estado> e?pressas nas resolu-Xes do consel;o de +inistros n@\ 899H e n@H9 899J> +edidas ue .isa+ ade uar as pr5ticas societ5rias no plano da *est6o 1inanceira e

    or-a+ental e da estrutura de ad+inistra-6o e 1iscali0a-6o> política de re+unera-Xes e políticade pre.en-6o de con1lito de interesses FANA> 89::a> p@:8G@

    J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    49/224

    *ireetor de Recursos'umanos

    Assesoria +*irecção e +

    ,estão de%ro-ectos

    Serviço de*esenvolvimento

    strat.gico de %essoas /S* R'

    01cleos R'

    &onselho de Administracao

    1. D$'&)6! %& R&+8'#!# H89("!#

    A Dire-6o de Recursos &u+anos da ANA> SA 3 parte inte*rante do centro corporati.o dae+presa> ue 3 a estrutura por e?celência de apoio ao Consel;o de Ad+inistra-6o@ A rela-6oentre a DR& e o CA esta,elece"se de 1or+a .ertical> ;a.endo u+ 1orte co+pro+eti+entoentre a *est6o de topo e a DR&@ Deste +odo> a DR& est5 or*ani0ada atra.3s de u+a estrutura1le?í.el co+ u+ ní.el de ;ierar ui0a-6o redu0ido> per+itindo a articula-6o entre as redes dene*4cios ou ati.idades aut4no+as FBil;i+> 899JG@ Assi+ sendo> a DR& 3 co+posta por u+diretor> dois assessores de dire-6o pertencentes ao departa+ento de assessoria e < dire-6o de pro2etos@

    A re1erida Dire-6o co+preende> ainda> oito n7cleos R& e+ cada aeroporto *erido pelae+presa> sendo ue cada n7cleo inte*ra u+ respons5.el R& ue *arante a li*a-6o entre aDR& e as unidades de ne*4cio@

    A estrutura da Dire-6o en*lo,a ta+,3+ o Ser.i-o de Desen.ol.i+ento estrat3*ico de pessoas>

    ser.i-o co+posto por no.e respons5.eis pelo desen.ol.i+ento e i+ple+enta-6o das .5rias pr5ticas> processos e ati.idades de R&@

    F$;8'( "? r*ano*ra+a da

    DR&@/onte# adapta-6o

    li.re de ANA>899K@

    1. .M$##6!DRH

    De acordo co+ Bil;i+ F899 > p@ 89 G> Qpara ue as e uipas de tra,al;o 1uncione+ ,e+ s6o

    necess5rias duas condi-Xes " !iss6o e Co+petênciasO@ Para o autor> en uanto a +iss6o

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    50/224

    *arante a ani+a-6o das e uipas de tra,al;o e 1acilita a lideran-a das +es+as> as co+petênciasdetidas por cada indi.íduo constitue+ a ,ase de cria-6o dos *rupos de tra,al;o@

    Nesta perspeti.a> 3 +iss6o da Dire-6o de Recursos &u+anos da ANA propor e *arantir ae?ecu-6o de políticas de *est6o e desen.ol.i+ento de Recursos &u+anos> contri,uindo para ae?istência de ele.ados ní.eis de uali1ica-6o pro1issional e +oti.a-6o dos cola,oradores>.isando a ualidade do ser.i-o e retorno de .alor para o acionista@ Ca,e ta+,3+ < DR&asse*urar o desen.ol.i+ento das rela-Xes la,orais e *arantir a cria-6o e o desen.ol.i+entodos nor+ati.os e processos ade uados ao planea+ento> recruta+ento e sele-6o> 1or+a-6o>*est6o de dese+pen;o e *est6o de reco+pensa dos cola,oradores@

    1. ., F8")* E#2&+34$+(# %( D$'&)6! %& R&+8'#!# H89("!#

    S6o 1un-Xes especí1icas da es1era de atri,ui-6o da Dire-6o de Recursos &u+anos da ANA W Aeroportos de Portu*al> SA *arantir a 1or+a-6o inicial e+ responsa,ilidade social esustenta,ilidade e *arantir a o,ten-6o de .alores e +etas para os se*uintes indicadores#

    iG Percenta*e+ de cola,oradores a,ran*idos por acordos de contrata-6o coleti.aiiG Ta?a de ades6o no c5lculo do ca,a0

    social.iiiG $arantir a a.alia-6o da satis1a-6o dos cola,oradoresi?G Intera*ir na resolu-6o de uestXes de Responsa,ilidade Social ue se prenda+ co+ arela-6o co+ os cola,oradores e representantes dos +es+os@

    1. .1 N +5&! %& G/6! %& R&+8'#!# H89("!#

    N7cleo de $est6o de Recursos &u+anos 3 u+ 4r*6o de assessoria no ^+,ito da to+ada de decisXes relati.as a $R&@ Participa+ na *est6o de

    9

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    51/224

    recursos ;u+anos da dire-6o orientando e aplicando os procedi+entos nor+ati.os>decorrentes das políticas de recursos ;u+anos tra-adas a ní.el +acro or*ani0acional@ Assi+ aANA"SA te+ esta,elecidos oito n7cleos R&> representando cada u+ deles u+a das suas

    unidades de ne*4cio@

    1. . A###!'$( D$'&)6! & G/6! %& P#!(#

    Este 4r*6o 1uncional e?erce as co+petências dele*adas pela Dire-6o de Recursos &u+anosde entre as 1un-Xes atri,uídas> ca,e"l;e assessorar a Dire-6o no e?ercício das atri,ui-Xes e

    co+petências dele*adas> *erir so, orienta-6o da Dire-6o ou participar na *est6o de pro2etos@

    1. . S&'0$)! %& D&"0!50$9&"/! E#/'(/=;$+! %& P#!(#

    S6o atri,ui-Xes do ser.i-o de desen.ol.i+ento estrat3*ico de pessoas SDR& contri,uir para ae?istência> e+ cada +o+ento> dos +eios ;u+anos na uantidade e ualidade necess5rias>de1inindo e super.isionando o processo de procura> atra-6o> escol;a e decis6o dos candidatos

    necess5rios para col+atar as carências uantitati.as de recursos ;u+anos na e+presa@ +es+o de.e *arantir> na sua atua-6o> a n6o discri+ina-6o> o desen.ol.i+ento da re*i6o e aesta,ilidade no e+pre*o@ É ta+,3+ a es1era de atua-6o do +es+o asse*urar o acol;i+ento deno.os cola,oradores> estruturando> i+ple+entando e a.aliando os respeti.os pro*ra+as derecursos ;u+anos> co+o os de Recruta+ento> Sele-6o e Acol;i+ento@

    Ca,e ta+,3+ a este departa+ento pro+o.er o alin;a+ento do dese+pen;o e do potencial doscola,oradores> apostando no seu pro*ressi.o desen.ol.i+ento e no cu+pri+ento dosco+pro+issos assu+idos> atra.3s do aco+pan;a+ento e apoio < 1i?a-6o de o,2eti.os ea.alia-6o do dese+pen;o e < identi1ica-6o do seu potencial> de.endo pro+o.er a inte*ra-6oda !iss6o ANA e das orienta-Xes estrat3*icas e a concilia-6o entre os o,2eti.os *lo,ais dae+presa e os o,2eti.os indi.iduais dos cola,oradores F$est6o do dese+pen;o e do potencialG@

    SDR& te+ ta+,3+> no ^+,ito das suas atri,ui-Xes> a tare1a de e?ecutar a-Xes ue .isa+*arantir o desen.ol.i+ento pessoal e pro1issional contínuo dos cola,oradores> no sentido de

    os adaptar pro+o.endo a ino.a-6o atra.3s dainte*ra-6o das co+ponentes de $est6o de Dese+pen;o e do Potencial> $est6o de

    :

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    52/224

    Co+petências e $est6o do Desen.ol.i+ento Pro1issional na ela,ora-6o do uadro dere1erência da /or+a-6o@

    No ^+,ito da *est6o estrat3*ica da 1or+a-6o> s6o atri,ui-Xes do SDR& pro+o.er e participar na identi1ica-6o das necessidades 1or+ati.as> propondo as +etodolo*ias ade uadas>recorrendo < an5lise dos resultados o,tidos pelos siste+as identi1icados e do pro2eto dedesen.ol.i+ento da e+presa e participar na de1ini-6o do processo de a.alia-6o eaco+pan;a+ento e na a.alia-6o dos pro*ra+as 1or+ati.os desen;ados para suprir asnecessidades identi1icadas F$est6o estrat3*ica da 1or+a-6oG@ Deste +odo> produ0 e di.ul*a osindicadores de recursos ;u+anos ue per+ite+ a +onitori0a-6o da e.olu-6o dos recursos;u+anos da e+presa FSiste+a de in1or+a-6o de *est6o recursos ;u+anosG@

    Por 1i+> te+ ainda a 1un-6o de aco+pan;ar as ati.idades inerentes ao !odelo Inte*rado de$est6o> dili*enciando para ue os processos R& este2a+ per+anente+ente atuali0ados e para

    ue os processos corporati.os se2a+ inte*ral+ente cu+pridos@

    8

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    53/224

    1. C('(+/&'$ o n7+ero de tra,al;adores e1eti.os na ANA"SA era de :@: > sendo ue:@::K se encontra.a+ a car*o da e+presa e :@:9H ao ser.i-o@ É ta+,3+ de re1erir ue J> `dos tra,al;adores e1eti.os possui u+ .ínculo per+anente co+ a e+presa@ s restantescola,oradores distri,ue+"se da se*uinte 1or+a# contratos a ter+o F9> `G> re uisitados F9>K`Ge +andato br*6os Sociais F9>K`G FANA> 89::,G@

    De acordo co+ o Relat4rio de Sustenta,ilidade FANA> 89::,> p@ H:G> QAos cola,oradorescontratados a ter+o s6o o1erecidos os +es+os ,ene1ícios dos cola,oradores da e+presa uese encontra+ sindicali0adosO@

    uadro de pessoal re*istou> e+ 89::> u+a di+inui-6o de KJ e1eti.os> resultante dadi1eren-a entre JK saídas e :J entradas@ As entradas 1ora+ +aioritaria+ente por trans1erênciasinternas no seio do $rupo ANA e do *rupo de uali1ica-6o de uadros superiores@ Dos JK

    tra,al;adores ue saíra+> 1ora+ por aposenta-6o re1or+a> por re.o*a-6o de contrato por +7tuo acordo e por caducidade de contrato a ter+o FANA> 89::,G@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    54/224

    E.olu-6o e caracteri0a-6o detal;ada do e1eti.o da ANA"SA899 89:9 89::

    Total de E1eti.o :@:H9 :@: H :@:9HRela-6oc e1eti.o

    &o+ens H H89 KJ8 K8`!ul;eres H H 8 J`A-ores :K : J : 8 :8`Be2a 9 K :`/aro :H :H :K : `Lis,oa KJ: KH K K `Porto : K : K : : `

    9 J H `9 a 9 H : HK H K ` 9 K: H : 8J`

    9 K: H :

    Q8(%'! "? !apa de caracteri0a-6o do e1eti.o ANA@

    F!"/&: ANA> 89::,> p@ H:@

    No ^+,ito da ade ua-6o dos recursos ;u+anos> salienta+"se os se*uintes aspetos# iG A idade+3dia dos cola,oradores 3 de > anos> posicionando"se no re1erencial atin*ido no ano de

    8999 iiG ní.el de escolaridade +3dia cresceu de :8>H para : anos> re*istando"se u+re1or-o no n7+ero de tra,al;adores co+ ;a,ilita-Xes ao ní.el do Ensino superior iiiG índice de a,sentis+o e+ 89:: 1oi de K> `> tendo"se .eri1icado u+ li*eiro cresci+entorelati.a+ente ao ano anterior na orde+ dos 9> ` i.G E?cetuando os 4r*6os sociais> .eri1ica"se na ANA u+ e uilí,rio entre os sal5rios au1eridos pelos ;o+ens e pelas +ul;eres nasdi1erentes cate*orias de 1un-Xes e?istentes na e+presa@

    De acordo co+ o Relat4rio de Sustenta,ilidade FANA> 89::,> p@ JG 3 u+ o,2eti.o per+anente da ANA QCriar u+a at+os1era onde as uestXes do *3nero e da 1ai?a et5ria n6ose2a+ ra0Xes para discri+ina-6o> *arantido assi+ u+ .erdadeiro e uilí,rio entre todos os seuscola,oradoresO@

    Caracteri0a-6o do e1eti.o da ANA"SA por *3nero> 1ai?a et5ria e r5cio salarial

    Cate*oriade /un-Xes

    Total deCola,oradores

    $3nero /ai?a Et5riaR5cio

    Salarial! & 9 9 a 9 9 F& !G

    br*6os Sociais H 8 9 8 :KH`

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    55/224

    C;e1ias :8 J J 9 KH K ::8`uadros

    Superiores8: :9 ::9 : :H8 9 :9 `

    uadros !3dios JJ :9 J 89 ::Alta+enteuali1icados

    K9K 8 9 KK 8 8 : 9 K`

    uali1icados K8 9 :K K `Se+

    uali1icadosJ 9 8 K :9

    Total Fn\G :@:9H 8 KJ8 H :Total F`G :99` J> ` K:>` >8` KJ>K` 8J> ` :98`

    Q8(%'! "? ,!apa de caracteri0a-6o do e1eti.o ANA por *3nero> 1ai?a et5ria e r5cio salarial@

    F!"/&: ANA> 89::,> p@ H8@

    De real-ar ue na ANA"SA a 1or+a-6o dos cola,oradores 3 encarada co+o u+a 1erra+entade desen.ol.i+ento pro1issional e a e+presa te+ 1eito in.esti+entos consider5.eis e+in.esti*a-6o> ue l;e per+itira+ ue> no ano 89::> :99` da sua 1or-a de tra,al;o ti.esseacesso a a-Xes de 1or+a-6o@

    N7+ero de ;oras por tipo de /or+a-6oIntra E+presa Inter E+presa Total

    &oras :8@8 8 :@ J : @8HHuadros

    Superiores ` 8H> ` > ` :>J`&oras @ 8 :8 @

    uadros !3dios ` J>J` 9> ` >H`&oras 88@:J 8@ :K 8 @999

    Alta+enteuali1icados ` > ` K> ` >J

    &oras :@:8K HJ :@89

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    56/224

    uali1icados ` 8> ` 9>8` 8>H`&oras @ @8 : @J8

    Total ` JJ>8` ::@J` :99`

    Q8(%'! "? 1!apa de caracteri0a-6o da 1or+a-6o por n7+ero de ;oras@F!"/&: ANA> 89::,> p@ H G@

    K

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    57/224

    1. P'$"+$2($# P!53/$+(# %& R&+8'#!# H89("!#

    No ano de 899K> a ANA procedeu < re.is6o da sua Vis6o> !iss6o> Valores e Políticas principais@ Assi+> re1or+ulou a política de recursos ;u+anos@ prop4sito 1oi o da cria-6o de+ecanis+os ue per+itisse+ a di1erencia-6o ualitati.a dos cola,oradores> ,e+ co+o pro+o.er a +oti.a-6o> recon;ecendo as co+petências e e?periências e> por .ia delas> tirar o+5?i+o apro.eita+ento do talento da 1or-a de tra,al;o> encora2ando a,orda*ens proati.as>co+ o 1i+ de *arantir u+ ní.el ele.ado da ualidade dos ser.i-os@

    A aposta no dese+pen;o de cada indi.íduo e no a2usta+ento das co+petências a e+presa i+ple+entou u+ con2unto de iniciati.as e ati.idades> co+o 1oi areali0a-6o de +edidas dos índices de satis1a-6o dos cola,oradores@ Para o e1eito> a e+presacontratou o ,ser.at4rio Nacional de Recursos &u+anos para i+ple+entar o uestion5rio

    dos índices de satis1a-6o de cola,oradores de acordo co+ a sua política recursos ;u+anos@

    A ANA i+ple+entou ta+,3+ o !odelo Inte*rado de $est6o de Recursos &u+anos> ue te+co+o 1inalidade pro+o.er a li*a-6o entre as políticas de recursos ;u+anos e a estrat3*ia*lo,al da ANA@

    No ^+,ito do Pro*ra+a de desen.ol.i+ento de 2o.ens *estores> ;ou.e o pri+eiro +ailin* de 2o.ens *estores> ue *erou ideias i+portantes para a +el;oria da co+unica-6o interna e ore1or-o do espírito de e uipa@

    Co+ o intuito de proceder < ti+i0a-6o da 1or-a la,oral e < +el;oria da produti.idade> ae+presa criou u+ plano de incenti.o da +o,ilidade interna e consolidou a ,ase de oti+i0a-6odos e+pre*ados@

    H

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    58/224

    No se*ui+ento das iniciati.as e?postas> a ANA W Aeroportos de Portu*al> de1iniu u+ no.ouadro de políticas de recursos ;u+anos> co+ as di+ensXes de política ue ser6o a,ordadas

    nos pontos se*uintes@

    1. . P!53/$+( %& D&"0!50$9&"/! %& R&+8'#!# H89("!#

    Esta política te+ co+o o,2eti.o central asse*urar o desen.ol.i+ento e reten-6o doscola,oradores da ANA"SA> de +odo a ue a atua-6o dos recursos ;u+anos se tradu0a e+.anta*e+ co+petiti.a para a e+presa> retorno para o acionista e ,ene1ício para a co+unidadee sta e;olders@

    1. ., P!53/$+( %& 4!'9()6!

    A política de 1or+a-6o 3 encarada co+o u+ instru+ento de apoio e desen.ol.i+ento pessoale pro1issional contínuo dos cola,oradores> per+itindo a sua adapta-6o atra.3s de +etodolo*ias ade uadas>

    .isando a +oti.a-6o dos cola,oradores> o cresci+ento sustentado da e+presa e o ,ene1ício para a co+unidade FANA> 899KG@

    1. .1 P!53/$+( %& G/6! %! D&92&" !

    A política de *est6o de dese+pen;o .isa pro+o.er o alin;a+ento do dese+pen;o doscola,oradores> atra.3s do recon;eci+ento do +3rito> co+ ,ase no cu+pri+ento dos

    co+pro+issos assu+idos> da criati.idade e da e?celência> apostando no seu pro*ressi.odesen.ol.i+ento pessoal e pro1issional@

    1. . P!53/$+( %& G/6! %(# C!92&"#()*

    A política de *est6o das co+pensa-Xes te+ co+o prop4sito proporcionar ní.eis deco+pensa-6o ue recon;e-a+ a contri,ui-6o dos cola,oradores na concreti0a-6o da +iss6oda e+presa> assentes no e uilí,rio 1inanceiro> na co+petiti.idade e na e uidade interna> e+estreita li*a-6o co+ a a.alia-6o de dese+pen;o@

    J

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    59/224

    1. . P!53/$+( %& G/6! %& C!92&/>"+$(#

    A política de *est6o de co+petências .isa asse*urar a *est6o de uadros re1erenciais deatri,utos pessoais> con;eci+entos e capacidades t3cnicas e ;a,ilitacionais direta+entecorrelacionados co+ as di1erentes 1un-Xes da or*ani0a-6o> .isando a sustenta-6o da +iss6o dae+presa e re1letindo os seus .alores@

    1. . P!53/$+( %& P5("&(9&"/! %& R&+8'#!# H89("!#

    Esta política .isa asse*urar a identi1ica-6o> atra.3s da an5lise de co+petências> dos d31ices ee?cedentes de 1or+a a deter+inar necessidades 1uturas de recursos ;u+anos> alin;adas co+ o plano estrat3*ico> co+ ,ase e+ pro*ra+as de a-6o> tendo e+ .ista a aloca-6o e ade ua-6oe1eti.a dos recursos ;u+anos +a?i+i0ando a e1iciência e co+petiti.idade dae+presa@

    1. . P!53/$+( %& R&+'8/(9&"/! & S&5&)6!

    Esta política .isa suprir as necessidades de recursos ;u+anos> ualitati.as e uantitati.as>atra.3s dos +el;ores +eios de capta-6o> sele-6o e ad+iss6o> *arantindo a n6o discri+ina-6o>o desen.ol.i+ento econ4+ico da re*i6o e a esta,ilidade no e+pre*o@

    1. . R&5()* L(-!'($#

    A pr5tica das rela-Xes la,orais .isa asse*urar o respeito das nor+as le*ais e con.encionais> ,e+ co+o a sua aplica-6o ;ar+oni0ada> desi*nada+ente e+ +at3ria de or*ani0a-6o detra,al;o> condi-Xes de tra,al;o> 3tica e di5lo*o social> .isando a +oti.a-6o dos cola,oradorese a pa0 social na e+presa@

  • 8/15/2019 Tese de mestrado.docx

    60/224

    1. P'$"+$2($# P'7/$+(# %& R&+8'#!# H89("!#

    As P$R& tê+ u+a in1luência i+portante na +udan-a social no conte?to das rela-Xesla,orais@ s autores estudados re1ere+ ainda ue 3 por .ia das P$R& ue os co+ponentes dacon1ian-a s6o ala.ancados F!a er> Da.is ] Sc;oor+an> : G@ É i*ual+ente atra.3s dasP$R& ue se constitue+> 2unta+ente co+ as pessoas e os processos> as +ais i+portantes1ontes de sucesso da or*ani0a-6o FBil;i+> 89:8G@

    A partir da estrat3*ia da ANA"SA e das suas necessidades de ne*4cio prepara+"se eestrutura+"se os +ais di.ersos pro2etos> planos e tare1as e+ todas as 5reas da e+presa@ Para aDire-6o de Recursos &u+an