MụclụcEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜINÓIĐẦU

Chương1.ĐIỀUQUÝGIÁNHẤT

Chương2.KHOAHỌCVÀHYVỌNG

Chương3.HÌNHNGƯỜITRÊNMẶCTRĂNGVÀGƯƠNGMẶTTRÊNSAOHỎA

Chương4.NGƯỜINGOÀIHÀNHTINH

Chương5.BỊPBỢMVÀBÍMẬT

Chương6.ẢOGIÁC

Chương7.THẾGIỚIQUỶÁM

Chương8.SỰKHÁCBIỆTGIỮANHỮNGẢOẢNHTHẬTVÀGIẢ

Chương9.LIỆUPHÁP

Chương10.CONRỒNGTRONGNHÀĐỂXE

Chương11.THÀNHPHỐĐAUKHỔ

Chương12.NGHỆTHUẬTNHẬNDIỆNNHỮNGĐIỀUVÔLÝ

Chương13.ÁMẢNHVỚITHỰCTIỄN

Chương14.PHẢNKHOAHỌC

Chương15.GIẤCNGỦCỦANEWTON

Chương16.KHICÁCNHÀKHOAHỌCBIẾTTỘI

Chương17.CUỘCHÔNNHÂNCỦATHÁIĐỘHOÀINGHIVÀNHỮNGĐIỀUKỲDIỆU

Chương18.GIÓGÂYBỤI

Chương19.LÀMGÌCÓCÂUHỎINGỚNGẨN

Chương20.NHÀCHÁY

LỜINÓIĐẦUNHỮNGNGƯỜITHẦYCỦATÔI

Đólàmộtngàythugióthổimạnhvàonăm1939.Trênnhữngđườngphốbênngoàikhuchungcư,nhữngchiếclárơicuộnxoáythànhnhữnglốcxoáynhỏ,vớicuộcsốngriêngcủachúng.Thậtmaykhiđượcởtrongnhà,ấmápvàantoàn,vớimẹtôiđangchuẩnbịbữatốiởphòngbên.Trongcănhộcủachúngtôi,khôngcònđứatrẻnàolớnhơnmộtchútchọcghẹotachẳngvìlýdogìcả.Chỉmớimộttuầntrước,tôiđãđánhnhaumộttrận–sauchừngấynămtháng,tôikhôngcònnhớđãđánhnhauvớiainữa;cóthểlàSnoonyAgataởtầngba–vàsaumộtcúđấmbạtrấtmạnh,tôithấynắmđấmcủamìnhđãxuyênquaôcửasổlắpkínhtấmcủahiệuthuốcSchechter.

BácSchechterrấtâncần:“Khôngsao,bácmuabảohiểmrồi,”ôngnóikhibôimộtítthuốckhửtrùngđaukhôngtảđượclêncổtaytôi.Mẹtôiđưatôitớibácsĩcóphòngmạchởtầngtrệttrongdãynhàcủachúngtôi.Bằngmộtcáinhíp,ôngrútramộtmảnhthủytinh.Rồiôngkhâuhaimũibằngkimvàchỉ.

“Haimũikhâu!”tốihômđó,bốtôinhắclại.Ôngbiếtrõvềcácmũikhâubởivìônglàmộtthợcắttronglĩnhvựcmaymặc;côngviệccủaônglàdùngmộtlưỡicưađiệnrấtđángsợđểcắtracácmiếngghép–lưngáo,hoặcốngtayáochoàngvàcomlêcủaphụnữ-từcảchồngvảinghễunghện.Sauđó,cácmiếngghépnàyđượcchuyểntớihàngdãyvôtậnnhữngbàngồibênmáykhâu.Ôngrấthàilòngrằngtôiđãđủgiậndữđểátcảcáitínhnhútnhátbẩmsinh.

Cónhiềulúc,đánhtrảlạilàrấttốt.Tôikhôngđịnhlàmbấtkỳđiều

gìliênquanđếnbạolực.Nótựxảyrathôi.Mộtlần,SnoonyđẩytôivàmộtlúcsaunắmđấmcủatôiđãxuyênquacửasổhiệuSchechter.Tôilàmcổtaymìnhbịthương,tạoramộtkhoảnchithuốcmenbấtngờ,làmvỡmộtôcửakính,vàkhôngainổigiậnvớitôicả.CònvớiSnoony,cậuấycònthânthiệnhơnbaogiờhết.

Tôicứbănkhoănchuyệnrútrabàihọcgì.Nhưngngồitrongcănhộấmáp,nhìnxuốngVịnhLowerNewYorkquacửasổphòngkháchvànghĩvềviệcđóthúvịhơnrấtnhiềusovớiviệcthửmộttainạnmớinàođóởtrênphốdướikia.

Nhưthườnglệ,mẹtôithayquầnáovàtrangđiểmlạiđểchuẩnbịđónbốtôivềnhà.Mặttrờigầnnhưđãlặnvàchúngtôicùngnhìnraphíavùngnướcsóngvỗdậpdìu.

“Cóngườiđangđánhnhaungoàikia,giếthạilẫnnhau,”mẹtôinói,taychỉmơhồraxaĐạiTâyDương.Tôichămchúnhìntheo.

“Conbiết,”tôiđáp.“Concóthểnhìnthấyhọ.”

“Không,conkhôngthểthấy,”bàtrảlời,gầnnhưgaygắt,trướckhiquayvàobếp.“Họởquáxa.”

Làmsaomẹbiếtđượcliệumìnhcónhìnthấyhọhaykhôngcơchứ?Tôitựhỏi.Nheonheomắt,tôinghĩmìnhđãnhậnracáidảiđấtmỏngmanhởphíachântrời,nơinónhữngbóngngườinhỏxíuđangxôđẩyvàvungkiếmđâmchémynhưtrongnhữngcuốntruyệntranhcủatôi.Nhưngcólẽmẹnóiđúng.Cólẽđóchỉlàtrongtưởngtượngcủatôi,hơigiốngnhưnhữngconquáivậtlúcnửađêmvẫnthỉnhthoảnglàmtôichoàngtỉnhlúcđangngủsay,quầnáoướtđẫmmồhôi,vàtimđậpthìnhthịch.

Làmcáchnàobạnnóiđượcrằngaiđóchỉđangtưởngtượng?Tôiđămđămnhìnravùngnướcxámxịtchotớikhibóngtôibaophủvàtôiđượcgọiđirửatayđểăntối.Trướcsựthíchthúcủatôi,bốtôibếthốctôilêncánhtayông.Tôicóthểcảmnhậnđượccáilạnhcủathếgiớibênngoàivẫncòntrongbộrâucủaông.

--

MộtngàyChủnhậtcùngnămđó,bốtôikiêntrìgiảithíchchotôivềsố0nhưlàmộtconsốquantrọngtrongmônsốhọc,vềnhữngcáitênngherấtkỳquáicủanhữngconsốlớn,vàvềsựthậtlàkhôngcósốlớnnhất.(“Conluônluôncóthểthêmmộtsốnữa,”ôngnói).Độtnhiên,tôicócáihammuốnrấttrẻconđượcviếtlầnlượtcảdãytoànbộcácsốnguyêntừ1đến1000.Chúngtôichẳngcóthếpgiấynàocả,nhưngbốtôichìaramộttậpbìacáctôngmàuxámmàôngdànhdụmđượckhiđemnhữngchiếcáosơmiđigiặt.Tôiháohứcbắttayvàoviệc,nhưngrấtngạcnhiênrằngsaonólạichậmchạpđếnvậy.Khitôimớiviếtđượcchưaquávàitrămsố,mẹtôibảorằngđãđếnlúctôiphảiđitắm.Tôicảmthấychánnản.Tôiphảiviếtđếnmộtnghìnchứ.Cảđờiluôntrongvaitròhòagiải,bốtôicanthiệpngay:Nếutôivuivẻđitắm,ôngsẽtiếptụcviếtchotôi.Tôivôcùngphấnkhởi.Đếnlúctôiquayra,ôngđangviếtgầnđến900,vàtôicóthểviếtđến1000chỉquágiờđingủbìnhthườngmộtchút.Tầmvóccủanhữngconsốlớnchưabaogiờthôiámảnhtôi.

Cũngvàonăm1939,bốmẹtôiđưatôitớiHộichợThếgiớiNewYork.Ởđó,tôiđượcnghevềviễncảnhmộttươnglaihoànhàocóthểđạtđượcnhờkhoahọcvàcôngnghệcao.Ngườitachôngiấumộtkhoangthờigian,trongđóchứanhiềuđồvậtcủathờiđạichúngtôiđểgửilạichocácthếhệtươnglai–nhữngngườicóthểkhôngbiếtgìnhiềuvềconngườinăm1939.“ThếgiớiNgàymai”sẽtrùphú,

sạchsẽ,hợplývà,nhưtôinghĩ,khônghềcódấuvếtcủangườinghèo.

“Nhìnâmthanh,”mộtsảnphẩmtrưngbàyđưaralờituyênbốkhiếnaicũngphảibốirối.Vàđúngnhưvậy,khiâmthoađượcmộtchiếcbúanhỏgõvào,mộtsóngđiệntừhìnhsinrấtđẹpchạyngangmànhìnhmáyhiệnsóng.“Ngheánhsáng,”mộtápphíchkháckhẳngđịnh.Vàquảthật,khidùngđènpinchiếuvàotếbàoquangđiện,tôicóthểngheđượctiếnggìđónhưtiếngtĩnhđiệntrêncáimáythuthanhhiệuMotorolacủachúngtôikhikimdòsóngnằmgiữacácđiểmcósóng.Rõràngthếgiớicónhữngđiềukỳdiệumàtôichưabaogiờđoánra.Làmthếnàomộtâmthanhlạicóthểtrởthànhmộthìnhảnhvàánhsángtrởthànhtiếngđộng?

Bốmẹtôikhôngphảinhữngnhàkhoahọc.Họgầnnhưchẳngbiếtgìvềkhoahọc.Nhưngkhichotôilàmquenvớicáchhoàinghicùngnhữngđiềukỳdiệu,họdạytôihaicáchtưduyvốnkhôngdễcùngtồntạinhưnglạilàtrungtâmcủaphươngphápkhoahọc.Họkhônglấygìlàmsungtúc.Nhưngkhitôituyênbốrằngtôimuốntrởthànhmộtnhàthiênvăn,tôiđãnhậnđượcsựủnghộhếtmức–thậmchínếuhọ(vàcảtôi)chỉcóhiểubiếthếtsứcsơđẳngvềthếnàolàmộtnhàthiênvăn.Họchưabaogiờđềxuấtrằng,nếucânnhắctấtcảmọiđiềuthìcólẽtốthơncảlàtôinêntrởthànhmộtbácsĩhoặcluậtsư.

Ướcgìtôicóthểnóivớicácbạnvềnhữngngườithầykhoahọcđãtruyềncảmhứngchotôitừthờicònhọcphổthông.Nhưngkhitôinghĩlạithờikỳđó,lạichẳnghềcóaicả.Trongtôichỉcòntrínhớ“thuộclòng”vềBảngTuầnhoàncácNguyêntố,vềđònbẩyvàmặtphẳngnghiêng,vềquanghợpởcâyxanh,vàvềsựkhácnhaugiữaanthracitevớithanđácóbitumen.Nhưngkhônghềcócảmnhậngì

vềnhữngđiềukỳdiệu,khôngcómảymaygìvềtriểnvọngtiếnhóa,vàchẳngcógìvềnhữngýtưởngsailầmmàtấtcảmọingườitừngtintưởng.Trongcácbuổithínghiệmởtrườngphổthông,chúngtôithườngphảitìmchođượcmộtcâutrảlời.Chúngtôisẽbịmấtđiểmnếukhônglàmnổi.Khônghềcósựkhuyếnkhíchtheođuổinhữngđiềuchúngtôiquantâmhoặcnhữnglinhcảmhaynhữngkháiniệmchưađúng.Ởbìasaucủasáchgiáokhoa,luôncótàiliệumàbạncóthểnóirằngthúvị.Nămhọcluônkếtthúctrướckhichúngtôitiếpthuđượctàiliệuđó.Bạncóthểtìmđượcnhữngcuốnsáchtuyệtvờivềthiênvănhọctrongthưviện,nhưngkhônghềcótronglớphọc.Phépchiadàiđượcdạynhưmộtloạtquytắcrútratừmộtcuốnsáchdạynấuănvậy,chẳnghềcógiảithíchlàmthếnàocáibiểuthứcgồmnhữngphépchiangắn,phépnhânvàphéptrừnàylạicóthểđemlạichobạnkếtquảđúng.Ởtrườngphổthông,phéptínhcănbậchaiđượcdạyđầyvẻcungkính,cứnhưthểđólàmộtphươngpháptừngđượctruyềnlạitừnúithiêngSinaivậy.Nhiệmvụcủachúngtôilàchỉviệcnhớnhữnggìchúngtôiđượcyêucầu.Tìmcâutrảlờiđúng,vàđừngbaogiờbậntậmrằngbạnkhônghiểunhữnggìbạnđanglàm.Tôitừnghọcmộtgiáoviênđạisốnămthứhairấtgiỏimàtôiđãhọcđượcrấtnhiềuvềtoánhọc;nhưngôngấycũnglàmộttayưabắtnạtrấtkhoáitròlàmchocáccôgáitrẻphảibậtkhóc.Mốiquantâmcủatôiđốivớikhoahọcvẫnnguyênvẹntrongsuốtnhữngnămhọcphổthôngđónhờviệcđọcsáchvàtạpchívềsựthậtcũngnhưhưcấukhoahọc.

Đạihọcchínhlànơithựchiệnnhữnggiấcmơcủatôi:Tôitìmthấynhữngvịthầykhôngchỉhiểukhoahọcmàthựctếcòncóthểgiảithíchnó.Tôimaymắnđượctheohọcmộttrongnhữngcơsởhọcthuậtdanhtiếngthờiđó,ĐạihọcChicago.TôilàsinhviênvậtlýtạimộtkhoacónhàvậtlývĩđạiEnricoFermi1;tôipháthiệnracáihayđíchthựccủamôntoánhọctừSubrahmanyanChandrasekhar2;tôi

cócơhộiđượctròchuyệnvềhóahọcvớiGiáosưHaroldUrey3;cácmùahè,tôiđượcthựchànhsinhhọcvớiH.J.Muller4tạiĐạihọcIndiana;vàtôihọcvềthiênvănhọchànhtinhtừnhànghiêncứutoànthờigianduynhấtthờiđólàG.P.Kuiper5.

--

1.EnricoFermi(29tháng9năm1901–28tháng11năm1954)làmộtnhàvậtlýMỹsinhtạiItalia,đượctặnggiảithưởngNobelVậtlýnăm1938chocôngtrìnhvềphóngxạcảmbiến.Ôngnổitiếngvớinhữngđónggópchoviệcpháttriểnlýthuyếtlượngtử,vậtlýhạtvàhạtnhân,cùngmôncơkhíthốngkê.ThờikỳThếchiếnII,ônglàmviệctạiĐạihọcChicagovànhữngnghiêncứucủaôngtạiđâyđãdẫntớiviệcxâydựnglòphảnứnghạtnhânđầutiêntrênthếgiớimangtênChicagoPile-1trênmộtsânquầnvợtbêndướiphầnmáichephíatâycủasânvậtđộngAlonzoStaggFieldtrongkhuônviêntrường.PhảnứngdâychuyềnhạtnhântựlựcđầutiênđượctiếnhànhtạiCP-1ngày2tháng12năm1942.–ND

2.SubrahmanyanChandrasekhar(19tháng10năm1910–21tháng8năm1995)lànhàvậtlýthiênvănngườiMỹgốcẤnĐộ,ngườiđoạtgiảiNobelVậtlýnăm1983cùngvớiWilliamA.Fowlervớinhữngpháthiệnquantrọngdẫntớilýthuyếtvềcácgiaiđoạnpháttriểnmuộncủacácsaođỏsiêukhổnglồ.ChandrasekhartừnglàmviệctạiĐạihọcChicagotừnăm1937chotớikhiquađờinăm1995ởtuổi84.-ND

3.HaroldClaytonUrey(29tháng4năm1893–5tháng1năm1981)lànhàvậtlýhóahọcngườiMỹvớicôngtrìnhtiênphongvềchấtđồngvịđemlạichoônggiảiNobelHóahọcnăm1934.Ôngđóngvaitròquantrọngtrongviệcpháttriểnbomnguyêntửvàđặc

biệtcónhiềuđónggópchocáclýthuyếtvềsựpháttriểndạngsốnghữucơtừvậtchấtvôcơ.-ND

4.HermannJosephMuller(tứcH.J.Muller)(21tháng12năm1890–5tháng4năm1967)lànhàditruyềnhọc,nhàgiáodụcngườiMỹđoạtgiảiNobel,nổitiếngvớicôngtrìnhvềhiệuứngvậtlývàgiencủaphóngxạ(độtbiếngienX-quang).Mullerthườngxuyêncảnhbáovềnhữnghiểmhọalâudàicủabụiphóngxạdothửnghiệmhạtnhânvàchiếntranhhạtnhân,giúpnângcaonhậnthứccủacôngchúngtronglĩnhvựcnày.Ôngcũnglàngườiđầutiênmôtảnhữnggìsaunàyđượcđặtthuậtngữlà"tínhphứctạptốigiản",đượcsửdụngtrongluậnđiểmcủanhữngngườitheochủthuyếtsángtạo,đốilậpvớilýthuyếttiếnhóa.-ND

5.GerardPeterKuiper(7tháng12năm1905–24tháng12năm1973tạiMexicoCity)lànhàthiênvănhọcngườiMỹgốcHàLan,đượclấytênđặtchovànhđaiKuiper.KuiperpháthiệnhaivệtinhtựnhiêncủacáchànhtinhtronghệmặttrờilàvệtinhMirandacủaSaoThiênvươngvàvệtinhNereidcủaSaoHảivương.ÔngcũngpháthiệnrakhíCO2trongbầukhíquyểncủaSaoHỏavàsựtồntạicủabầukhíquyểncókhímethanephíatrênvệtinhTitancủaSaoThổvàonăm1944.KuipercũnglàngườiđitiênphongquansátbằngtiahồngngoạisửdụngmáybayConvair990vàonhữngnăm1960.ÔnghỗtrợxácđịnhđịađiểmhạcánhtrênMặttrăngchochươngtrìnhApollovàcũngpháthiệnramộtsốsaonhịnguyên,nhưKUI79.KuiperchủyếulàmviệctạiĐạihọcChicago,trướckhichuyểntớiTucson,Arizonanăm1960đểthànhlậpvàlàgiámđốcPhòngThínghiệmMặttrăngvàHànhtinhtạiĐạihọcArizona.–ND

--

ChínhtừKuipermàtôilầnđầutiêncóđượccảmnhậnvềnhữnggìđượcgọilàcáchtínhmặtsauphongbì:Mộtcáchgiảithíchkhảdĩchovấnđềgìđóchợtđếnvớibạn,bạnchỉviệclấyramộtcáiphongbìcũ,huyđộngkiếnthứcvậtlýcơbảncủamình,viếtvộivàiphươngtrìnhxấpxỉlênphongbì,thaythếbằngcácgiátrịsố,vàxemxemliệucâutrảlờicủabạncóđếnđượcđâuđógầngiảithíchchovấnđềcủabạnkhông.Nếukhông,bạnlạitìmmộtlờigiảikhác.Nókhắcphụcnhữngđiềuvôlýdễdàngchẳngkhácgìdaocắtbơ.

TạiĐạihọcChicago,tôicũngcómaymắnđượchọcquachươngtrìnhgiáodụcđạicươngdoRobertM.Hutchinshoạchđịnh,trongđókhoahọcđượcxemnhưmộtphầnkhôngthểthiếutrong“tấmthảm”lộnglẫycủatrithứcnhânloại.SẽlàkhôngtưởngtượngnổinếumộtnhàvậtlýlạikhôngbiếtđếnPlato,Aristotle,Bach,Shakespeare,Gibbon,Malinowski,vàFreud–cùngnhiềungườikhác.Trongmộtbuổikhoahọcnhậpmôn,quanđiểmcủaPtolemyrằngMặttrờiquayquanhTráiđấtđượctrìnhbàythuyếtphụcđếnmứcmộtsốsinhviênđãcânnhắclạiniềmtincủahọđốivớiCopernicus.ĐịavịcủacácgiáoviêntronggiáotrìnhHutchinsgầnnhưkhôngphảilàmgìvớinghiêncứucủahọcả;ngượclại–khôngnhưtiêuchuẩnđạihọcMỹngàynay–cácgiáoviênđượcđánhgiátheokhảnăngdạy,nănglựctruyềnđạtthôngtinvàtruyềncảmhứngchothếhệsaucủahọ.

Trongbầukhôngkhíhừnghựcnày,tôicóthểlấpđầymộtsốtrongrấtnhiềulỗhổngkiếnthứccủamình.Nhiềuvấnđềvốncựckỳbíhiểm,vàkhôngchỉtronglĩnhvựckhoahọc,trởnênsángtỏhơn.TôicũngtậnmắtchứngkiếnniềmvuisướngcủanhữngngườicóđặcânđượckhámpháchútítvềsựvậnhànhcủaVũtrụ.

Tôiluônbiếtơnnhữngngườithầycủatôivàothậpniên1950,vàcốgắngbảođảmrằngtừngngườitrongsốhọđềubiếtlòngbiếtơn

củatôi.Nhưngkhinhìnlại,dườngnhưtôithấyrõrằngmìnhhọcđượcnhữngđiềuquantrọngnhấtkhôngphảitừcácgiáoviênởtrường,cũngkhôngphảitừcácgiáosưđạihọc,màlàtừbốmẹtôi,nhữngngườichẳngbiếtgìvềkhoahọc,kểtừcáinăm1939xaxămđó.

Chương1.ĐIỀUQUÝGIÁNHẤTToànbộnềnkhoahọccủachúngta,đemđọvớithựctiễn,cònrất

sơđẳngvànhưtròtrẻcon–vàđólạilàđiềuquýgiánhấtmàchúngtacó.

AlbertEinstein

(1879-1955)

Khitôibướcxuốngmáybay,anhtađangđợitôi,taycầmmộttấmbìacóghinguệchngoạctêntôitrênđó.Tôiđangtrênđườngtớidựmộthộinghịcácnhàkhoahọcvàcácphátthanhviêntruyềnhình,nhữngngườirấtnhiệttìnhvớikhảnăngdườngnhưvôvọnglàcảithiệnsựhiệndiệncủakhoahọctrêntruyềnhìnhthươngmại.Cácnhàtổchứcđãchuđáocửmộtláixeđiđóntôi.

Tôixinphéphỏimộtcâuđượckhông?–Anhtahỏikhichúngtôiđợilấyhànhlýcủatôi.

Dĩnhiêntôisẵnlòng.

Rấtdễgâynhầmlẫnkhicótêntrùngvớivịkhoahọcgiađóphảikhôngạ?

Tôiphảimấtmộtlúcmớihiểu.Anhtađanggiễucợttôichăng?Cuốicùng,tôicũnghiểurangọnngành.

Tôichínhlàvịkhoahọcgiađóđây–tôiđáp.

Anhtaimbặtvàsauđómỉmcười.

Tôixinlỗi.Vậylàvấnđềdotôirồi.Tôicứnghĩngàicũngnhưvậy.

Anhtachìatayra.

TôitênlàWilliamF.Buckley.(Chậc,chínhxácthìanhtakhôngphảilàWilliamF.Buckley,nhưngđúnglàanhtacótêngọigiốnghệtmộtphóngviênphỏngvấntrêntruyềnhìnhrấtnổitiếng,chonênrõrànganhtacũngrấtcókhiếubôngđùa).

Khichúngtôiyênvịtrênxeđểbắtđầumộtchuyếnđidài,trongkhimấycáicầngạtnướccứđềuđềugạtquagạtlại,anhtanóivớitôirằnganhtarấtvuivìtôichínhlà“vịkhoahọcgiađó”–anhtacũngcórấtnhiềucâuhỏivềkhoahọc.Liệutôicóvuilòngtrảlời?

Dĩnhiêntôirấtsẵnlòng.

Vàcứthếchúngtôitròchuyệnvớinhau.Nhưnghóaralạikhôngphảilànóivềkhoahọc.AnhtamuốnnóivềnhữngsinhvậtngoàivũtrụđãđượchóađôngvẫnđangnằmtrongmộtcăncứkhôngquângầnSanAntonio,về“lênđồng”(mộtcáchnghenhữnggìđangdiễnratrongtưduyngườichết–nhữnghóarachẳngđượcbaonhiêu),vềcáctinhthể,vềnhữnglờitiêntricủaNostradamus2,vềtửvi,vềtấmvảiliệmTurin…Anhtanóiđếntừngchủđềkỳlạnàyvớitháiđộcựckỳnhiệtthành.Mỗilầntôiđềuphảilàmanhtathấtvọng:

Bằngchứngkhôngcógiátrị-tôicứliêntụcđápvậy.–Cócáchgiảithíchđơngiảnhơnnhiều.

Phảinóilàanhtađọcrấtnhiều.Anhtabiếtđủmọisắctháisuyđoánvề“cáclụcđịabịchìm”làAtlantisvàLemuria.Anhtabiếtrànhrẽnhữnggìmàcáccuộcthámhiểmdướinướcđượccholàđangbắt

đầutìmranhữngcâycộtbịgãyvànhữngtòathápđổcủamộtnềnvănminhrựcrỡmộtthờimànaynhữngphếtíchchỉcònđượccácloàicáphátsángởvùngbiểnsâuvànhữngconthủyquáikhổnglồviếngthăm.Ngoạitrừ…trongkhiđạidươngcòngiữkínrấtnhiềubímật,tôibiếtrằngkhônghềcódấuvếtđạidươnghọchayđịavậtlýgìủnghộchogiảthuyếtvềAtlantisvàLemuria.Vớikiếnthứckhoahọchiệntạithìchúngchưabaogiờtồntạicả.Giờthìtôinóivớianhtanhưvậy,cóhơidodựmộtchút.

Khichúngtôiláixetrongmưa,tôicóthểthấyanhtacànglúccàngcaucó.Tôiđangthảoluậnkhôngchỉmộthọcthuyếtsaisótnàođómàcòncảmộtkhíacạnhquantrọngtrongđờisốngnộitâmcủaanhta.

Vàtrongkhoahọcthựctếcórấtnhiềuđiềuthúvịkhôngkém,vàhuyềnbíhơn,mộttháchthứctrithứclớnhơn–cũngnhưgầnvớichânlýhơnnhiều.Liệuanhtacóbiếtvềcáckhốihìnhthànhphântửsựsốngđangtồntạitrongmànkhíloãnglạnhngắtgiữacácvìsaokhông?Anhtađãnghenóiđếnnhữngdấuchâncủatổtiênchúngtatìmthấytrongtrothannúilửacóđộtuổi4triệunămchưa?RồiquátrìnhnhôcaocủadãyHimalayaskhiẤnĐộvavàoChâuÁnữa?Haylàcáchthứccácloạivirus,đượchìnhthànhgiốngnhưcácốngtiêmdướida,phóngDNAcủachúngquacáclớpphòngthủcủacơthểvậtchủvàpháhỏngbộmáysinhsảncủatếbào;hoặcviệctìmkiếmcácnềnvănminhngoàivũtrụbằngsóngvôtuyến;haynềnvănminhcổđạiEbla1mớiđượcpháthiệngầnđâyvẫnđượcdùngtrongquảngcáobiaEbla?Không,anhtachưahềnghenóiđến.Anhtacũngkhônghềbiết,chodùlàmơhồ,vềđặctínhkhôngxácđịnhlượngtử,vàanhtanhậnraDNAchỉnhưbachữcáiviếthoaghépthườngxuyênđượcnhắctớimàthôi.

--

1.Ebla(naylàTellMardikh,tỉnhIdlib,Syria)làmộtđôthịcổcáchthànhphốAleppokhoảng55kmvềtâynam.Đâylàmộtđôthị-thànhbangquantrọngtronghaithờikỳ,lầnđầuvàocuốithiênniênkỷthứ3trướcCôngnguyênvàlầnhaivàogiữanăm1800và1650trướcCôngnguyên.ĐịadanhnàynổitiếngvớicácthẻbàiEbla,mộttàngthưgồmkhoảng20.000tấmthẻcókýtựhìnhnêm,niênđạikhoảngnăm2250trướcCN,viếtbằngvăntựSumeriađểghilạingônngữcủangườiEblait—mộtngônngữchưađượcbiếtđến.Địađiểmnàyđượcxácnhậnvàonăm1968,khicácnhàkhảocổhọcItaliathuộcĐạihọcRomeLaSapienzatìmđượcmộtbứctượngnữthầnIshtarcómangtênIbbit-Lim,mộtvịvuacủaEblatrongquátrìnhkhaiquậtTellMardikh.Cácthẻbàiđượctìmthấytạimộtcungđiệncóniênđạikhoảngnăm2500–2000trướcCNtrongthậpkỷtiếptheo.–ND

--

Quýông“Buckley”–ănnóihoạtbát,thôngminh,tòmò–rõràngchưahềnghenóivềkhoahọchiệnđại.AnhtacóhammêbẩmsinhđốivớinhữngđiềukỳdiệucủaVũtrụ.Anhtamuốnbiếtvềkhoahọc.Chỉcóđiềutoànbộkiếnthứckhoahọcđãđượcsànglọctrướckhiđếnđượcvớianhta.Cácmôtípvănhóacủachúngta,hệthốnggiáodụccủachúngta,bộmáytruyềnthôngcủachúngtađãđánhtrượtngườiđànôngnày.Nhữnggìxãhộiđượcphéptiếtlộchủyếulạirấtgiảdốivàgâynhầmlẫn.Ngườitachưabaogiờdạyanhtabiếtcáchphânbiệtgiữakhoahọcthựcsựvớisựbắtchướcrẻtiền.Anhtachẳngbiếtgìvềcáchhoạtđộngcủakhoahọc.

CóhàngtrămcuốnsáchnóivềAtlantis–cáilụcđịabíẩnđượcnóilàđãtừngtồntạikhoảng10.000nămtrướcởĐạiTâyDương.

(Hayởđâuđó.MộtcuốnsáchgầnđâyđặtlụcđịanàyởNamCực).CâuchuyệnquaytrởlạithờiPlato,ngườinóirằngnótruyềnđếnôngnhưlànhữngđồnđoáncótừthờixaxưa.Cáccuốnsáchgầnđâumôtảngherấtcócăncứvềtrìnhđộcôngnghệ,đạođứcvàđờisốngtâmlinhrấtcaocủangườiAtlantis,vàcảthảmkịchvềmộtlụcđịacóngườiởbịchìmsâudướinhữngngọnsóng.CómộtAtlantis“ThờiđạiMới”,“nềnvănminhhuyềnthoạicủacácngànhkhoahọctiêntiến,”chủyếutậptrungvào“khoahọc”vềcáctinhthể.TrongbộsáchgồmbatậpcónhanđềKhaisángphalê(CrystalEnlightenment)củaKatrinaRaphaell–bộsáchchịutráchnhiệmchínhchocơnsốtphalêởMỹ-cáctinhthểcủangườiAtlantisđọcđượctưduy,truyềntảiđượcýnghĩ,lànơichứađựnglịchsửcổđạivàlàmôhìnhcũngnhưnguồngốcchocáckimtựthápcủaAiCập.Khônghềcógìgầngiốngnhưlàbằngchứngđượcđưarađểcủngcốchonhữngkhẳngđịnhnày.(CơnsốtphalêcóthểlạitrỗidậysaukhicópháthiệngầnđâycủangànhđịachấnhọcchobiếtlõitrongcủaTráiĐấtcóthểchỉlàmộttinhthểkhổnglồ,gầnnhưhoànhảo,duynhất–củasắt).

Mộtvàicuốnsách–chẳnghạncuốnNhữngtruyềnthuyếtcủaTráiĐất(LegendsoftheEarth)củaDorothyVitaliano–diễngiảinhữngtruyềnthuyếtAtlantisnguyêngốcnhưlàmộthònđảonhỏởĐịaTrungHảiđãbịhủyhoạibởimộtđợtnúilửaphuntrào,hoặclàmộtthànhphốcổđạibịchìmxuốngVịnhCorinthsaumộttrậnđộngđất.Đây,nhưtấtcảchúngtabiết,cóthểlànguồngốccủatruyềnthuyếtnày,nhưngnólàtiếngvọngxaxămtừquátrìnhhủydiệtcủamộtlụcđịanơitừngxuấthiệnmộtnềnvănminhhuyềnbívàcựckỳtiếnbộvềkỹthuật.

Cáimàchúngtahầunhưkhôngbaogiờtìmthấy–trongcácthưviệncôngcộnghoặccáctạpchíbàybántạiquầyhaycácchươngtrìnhtruyềnhìnhphátsónggiờvàng–làbằngchứngtừđáybiểnvà

ngànhkiếntạođịatầnghọc,vàtừquátrìnhlậpbảnđồđáyđạidươngvốnchothấyrànhrànhrằngcóthểkhônghềcólụcđịanàonằmgiữaChâuÂuvàChâuMỹvàobấtkỳgiaiđoạnnàotrongtiếntrìnhthờigian.

Nhữngbàiviếtkhôngxácthựcchuyênđánhlừanhữngngườicảtinlúcnàocũngđầyrẫy.Nhữngnghiêncứumangtínhhoàinghikhótìmhơnnhiều.Nhữngýkiếnnghingờvốnbánkhôngchạy.MộtngườitòmòvàthôngminhchỉdựavàovănhóađạichúngđểđượcbiếtthôngtinvềnhữngchuyệnnhưAtlantisthìchắcchắncảtrămhoặcthậmchínghìnlầnchỉgặpđượcmộtcâuchuyệnbịađượcmặcnhiêncôngnhậnchứkhôngphảimộtđánhgiátỉnhtáovàcânbằng.

CólẽQuýông“Buckley”cũngbiếtnghingờvềnhữnggìanhtatiếpnhậntừvănhóađạichúng.Nhưngngoàichuyệnđó,khómàthấyđượcanhtasailầmđếnđâu.Đơngiảnlàanhtachấpnhậnnhữnggìmàcácnguồnthôngtinsẵncókhắpnơivẫnchorằngđúng.Vớisựcảtincủamình,anhta“lạclối”vàbịlừamộtcáchcóhệthống.

Khoahọckhơidậycảmnhậnngàycàngtăngvềnhữngđiềukỳdiệu.Nhưngkhoahọcgiảhiệucũnglàmđượcnhưvậy.Nhữngđợtphổcậpkhoahọcthưathớtvànghèonànbỏquacácvùngsinhtháimàkhoahọcgiảhiệulấpđầyngaylậptức.Nếuhiểurộngrãirằngnhữngtuyênbốđốivớitrithứcđòihỏiphảicóbằngchứngphùhợptrướckhiđượcchấpnhậnthìđãchẳngcóchỗdànhchokhoahọcgiảhiệu.NhưngmộtdạngLuậtGresham1vẫnthịnhhànhtrongvănhóađạichúngmànhờđó,khoahọcgiảhiệuthắngthếkhoahọcthậtsự.

--

1.LuậtGreshamđượcđặttheotênSirThomasGresham(1519–

1579),nhàtàichínhngườiAnhdướitriềuđạiTudor.Đâylàmộtnguyêntắckinhtế,khẳngđịnhrằngkhimộtchínhphủquácoitrọnggiátrịmộtloạitiềntệvàxemnhẹmộtloạikhácthìloạitiềnbịxemnhẹsẽbiếnmấtkhỏiquátrìnhlưuthông,trongkhiloạitiềnđượccoitrọngsẽtrànngập.Nguyêntắcnàyđượcdiễnđạtnômnalà“Tiềnxấuđấutiềnmạnh”.Quyluậtnàyápdụngkhicóhailoạitiềnhànghóacùnglưuthôngvàđòihỏiđượccùngchấpnhậnlàcógiátrịmặt(giátrịintrênmặtđồngtiền)nhưnhauđểdùngchocácgiaodịchkinhtế.Đồngtiềnđượccoitrọngcóxuhướnglấnátđồngtiềnbịxemnhẹvàđâylàkếtquảcủaviệckiểmsoátgiá.-ND

--

Trênkhắpthếgiới,córấtnhiềungườithôngminh,thậmchícótàirấtsaymêkhoahọc.Nhưngniềmđammêđólạikhôngđượcđềnđáp.Nhiềukhảosátchothấykhoảng95%ngườiMỹ“mùkhoahọc.”ConsốtươngtựcũngtừngđượcghinhậnvớinhữngngườiMỹdađen,hầuhếtlànhữngnôlệmùchữtrướcthờiNộichiến–khimànhữnghìnhphạthàkhắcđượcápdụngchobấtkỳaidạynôlệbiếtđọc.Dĩnhiên,hơicóphầnkhiêncưỡngtrongviệcxácđịnhtỉlệthấthọc,chodùđiềunàyápdụngvớingônngữhayvớikhoahọc.Nhưngbấtkỳđiềugìnhưlàtỉlệthấthọcởmức95%làcựckỳnghiêmtrọng.

Thếhệnàocũnglolắngrằngcáctiêuchuẩngiáodụcđanggiảmsút.Mộttrongnhữngtiểuluậnxaxưanhấttronglịchsửloàingười,cótừthờingườiSumercáchđâykhoảng4.000năm,thanrằnggiớitrẻngudốthơnrấtnhiềusovớithếhệtrướcđó.Hainghìnbốntrămnămtrước,PlatođãđưarađịnhnghĩamùkhoahọctrongCuốnVIIbộPhápluật:

Aikhôngbiếtđếmmột,hai,ba,hoặcphânbiệtđượccácsốchẵn

lẻ,hoặckhôngbiếtđếmtínào,hoặcướctínhngàyvàđêm,vàaihoàntoànkhôngbiếtđếnsựxoayvòngcủaMặttrờivàMặttrăng,cũngnhưcácngôisaokhác…Tấtcảnhữngconngườitựdo,theotôiquanniệm,cầnhọcthậtnhiềunhánhtrithứcnàygiốngnhưmọiđứatrẻởAiCậpvẫnđượcdạydỗkhihọcbảngchữcái.Ởđấtnướcđó,cáctròchơisốhọcđãđượcnghĩrađểdụngchotrẻcon,vàchúnghọcrấthàohứngvàthíchthú…Tôi…đếncuốiđờihếtsứckinhngạcnghenóiđếnsựdốtnátcủachúngtaởnhữngvấnđềnày;vớitôichúngtahìnhnhưgiốnglợnhơnlàconngười,vàtôirấtxấuhổ,khôngchỉvớitrướcchínhmìnhmàtrướctấtcảngườiHyLạp.

TôikhôngbiếttìnhtrạngthiếuhiểubiếtvềkhoahọcvàtoánhọcgópphầnvàosựsuytàncủangườiAthenscổđạiđếnmứcđộnàonhưngtôibiếtrằngcáchậuquảcủatìnhtrạngmùkhoahọctrongthờiđịachúngtacònnguyhiểmhơnrấtnhiềusovớibấtkỳthờikỳnàotrướckia.Sẽrấtnguyhiểmvàliềumạngnếumộtcôngdânbìnhthườngvẫnhoàntoànkhôngbiếtđếntìnhtrạngấmlêntoàncầu,lấyvídụnhưvậy,haycáchiệntượngthủngtầngozone,ônhiễmkhôngkhí,cácchấtthảiphóngxạvàđộchại,mưaa-xít,xóimònlớpđấtmặt,nạnphárừngnhiệtđới,vàsựgiatăngdânsốtheocấpsốmũ.Việclàmvàlươnglậutùythuộcvàokhoahọcvàcôngnghệ.Nếuđấtnướcchúngtakhôngthểsảnxuất,vớichấtlượngcaovàgiáthànhthấp,nhữnghànghóamàngườidânmuốnmua,thìcácngànhcôngnghiệpsẽtiếptụcđểtuộtsựphồnthịnhsangnhữngkhuvựckháccủathếgiới.Hãysuynghĩvềnhữngphânnhánhxãhộicủanănglượngphânhạchvàtổnghợphạtnhân,cácsiêumáytính,các“xalộ”dữliệu,nạopháthai,nguyêntốradon,việcgiảmmạnhvũkhíchiếnlược,nạnnghiệnhút,hiệntượngchínhphủ“nghelén”cuộcsốngcủacáccôngdân,truyềnhìnhđộphângiảicao,antoànhàngkhôngvàsânbay,cấyghépmôbàothai,chiphíytế,cácchấtphụgiathựcphẩm,cácloạithuốcđiềutrịtậmthần,trầmcảmhoặctâmthầnphân

liệt,cácquyềncủađộngvật,hiệntượngsiêudẫn,cácloạithuốcngừathai,cáckhuynhhướngphảnxãhộiđượccholàditruyền,cáctrạmkhônggian,việcduhànhtớiSaoHỏa,việctìmkiếmthuốcchữatrịbệnhAIDSvàungthư.

Chúngtacóthểảnhhưởngđếnchínhsáchquốcgia–hoặcthậmchíđưaranhữngquyếtđịnhthôngminhtrongđờimình–nhưthếnàonếuchúngtakhôngnắmbắtđượcnhữngvấnđềbêndưới?Nhưtôiviết,QuốchộisắpgiảitánVănphòngThẩmđịnhCôngnghệ-tổchứcduynhấtchuyêntráchtưvấnvềkhoahọcvàcôngnghệchoHạviệnvàThượngviện.Trongnhiềunăm,cơquannàyđãchứngtỏđượcnănglựccủamình.TRongsố535nghịsĩHoaKỳ,thậthiếmhoilàtrongthếkỷ20lạicótới1%cókiếnthứcđángkểvềkhoahọc.VịTổngthốngcuốicùngamtườngvềkhoahọclàThomasJefferson.

--

MặcdùcũngcóthểtínhthêmcảTheodoreRoosevelt,HerbertHoovervàJimmyCarter.NướcAnhcómộtnhânvậttươngtựlàThủtướngMargaretThatcher.Nhữngnghiêncứucủabàvềhóahọc,mộtphầndướisựchỉdẫncủanhàkhoahọcđoạtgiảiNobelDorothyHodgkins,làchìakhóachosựủnghộmạnhmẽvàrấtthànhcôngcủaAnhquốcđốivớiviệccấmsửdụngtrênquymôtoànđốivớiCFChủyhoạitầngozone.–TG

--

VậyngườiMỹquyếtđịnhnhữngvấnđềnàynhưthếnào?Họhướngdẫnnhữngngườiđạidiệnchomìnhnhưthếnào?Thựctếaiđưaranhữngquyếtđịnhnày,vàtrêncơsởnào?

---

Hippocrateslàchađẻcủangànhyhọc.Ôngvẫnđượcghinhớ2.500nămsauvớiLờithềHippocrates(mộthìnhthứccảibiếnnàođócủalờithềnàyvẫnđượccácsinhviênykhoatuyênthệtronglễtốtnghiệp).Nhưngôngchủyếuđượctônvinhvìnhữngnỗlựcđưayhọcrakhỏimànđêmmêtíndịđoanđểbướcvàoánhsángkhoahọc.Trongmộtthôngđiệp,Hippocratesviết:“Conngườinghĩchứngđộngkinhlàđiềusiêuphàm,đơngiảnvìhọkhônghiểunó.Nhưngnếuhọgọimọithứhọkhônghiểulànhữngđiềusiêuphàmthìsẽchẳngbaogiờhếtnhữngđiềusiêuphàm.”Thayvìthừanhậnrằngởnhiềukhuvực,chúngtavẫnrấtmôngmuội,chúngtalạicóxuhướngnóiđếnnhữngđiềukiểunhưVũtrụđầyrẫynhữnggìkhôngmôtảđược.MộtvịThầnLỗhổngchịutráchnhiệmchonhữnggìchúngtakhônghiểu.Khikiếnthứcvềykhoađượccảithiệnkểtừthếkỷthứ4trướcCôngnguyên,ngàycàngcónhiềuđiềuchúngtahiểuvàngàycàngítviệcphảiquychosựcanthiệpcủathầnthánh–hoặcliênquanđếncácnguyênnhânhoặcliênquanđếncáchđiềutrịbệnh.Tửvongởtrẻsơsinhvàtrẻnhỏgiảm,tuổithọtănglên,vàyhọccảithiệnchấtlượngcuộcsốngcủahàngtỉngườitrênkhắphànhtinhnày.

Trongchẩnđoánbệnhtật,Hippocratesgiớithiệucácyếutốcủaphươngphápkhoahọc.Ôngủnghộquansátcẩnthậnvàtỉmỉ:“Khôngđượcbỏsótgìcả.Khôngbỏquađiềugì.Kếthợpnhữngquansátmâuthuẫnnhau.Bỏrađủthờigian.”Trướckhiphátminhranhiệtkế,ôngđãvẽđượcbiểuđồnhiệtđộcủanhiềuloạibệnh.Ôngđềxuấtrằng,từcáctriệuchứngcóđược,cácthầythuốccóthểnóirõtiếntrìnhtrướckiavàtrongtươnglaicủatừngloạibệnh.Ôngnhấnmạnhđếntínhtrungthực.Ôngsẵnsàngthừanhậnnhữnghạnchếtrongkiếnthứccủathầythuốc.Ôngkhônghềxấuhổkhichothếhệsaubiếtrằnghơnmộtnửasốbệnhnhâncủaôngđãbịchếtvìnhữngchứngbệnhmàôngđiềutrị.Dĩnhiênnhữnglựachọncủaôngrấthạnchế;thuốcmenởthờiôngchủyếulàthuốcnhuậntràng,gây

nôn,vàanthần.Phẫuthuậtcóđượcthựchiện,vàcảphươngphápđốtnữa.NhiềutiếnbộđángkểđãđạtđượcvàothờicổđạichotớikhiđếchếLaMãsụpđổ.

TrongkhiyhọcpháttriểnmạnhtrongthếgiớiHồigiáothìnhữnggìdiễnratiếpsauđóởChâuÂulạithựcsựlàmộtthờikỳđentối.Nhiềukiếnthứcvềgiảiphẫuvàphẫuthuậtbịthấttruyền.Ngườitalạidựavàocáchđiềutrịbằngcầunguyệnvàphépmàu.Cácthầythuốcthếtụckhôngcònnữa.Cầukinh,thánhdược,tửvi,vàbùachúđượcsửdụngrộngrãi.Việcmổtửthibịcấmngặthoặcbịcoilàphạmpháp,chonênnhữngngườithựchànhykhoabịngăntrởtrongviệclĩnhhộikiếnthứctrựctiếpvềcơthểconngười.Nghiêncứuyhọclâmvàothếbếtắc.

ĐâylàtìnhtrạngmàsửgiaEdwardGibbonmôtảchotoànbộĐếchếphíaĐông,vớithủđôlàConstantinople:

Trongtiếntrìnhsuốt10thếkỷ,khôngmộtphátminhnàođượcthựchiệnđểnângcaophẩmgiáhoặctăngcườnghạnhphúccủaconngười.Khôngmộtýtưởngnàođượcbổsungchocáchệthốngtựbiệncủacổnhân,vàcácmônđồkếthừalạitrởthànhnhữngngườithàygiáođiềucủathếhệmùquángtiếptheo.

Thậmchílúcthuậnlợinhấtthìnênyhọctiềnhiệnđạicũngkhôngcứuchữađượcnhiềungười.NữhoàngAnnelàvịvuadònghọStuartcuốicùngởAnh.Trong17nămcuốicùngcủathếkỷ17,bàmangthai18lần.Nhưngchỉcónămngườiconsinhrasốngsótđược.Chỉcómộtngườitrongsốhọsốngtrọnthờithơấunhưngngườinàycũngchếttrướctuổitrưởngthànhvàtrướclễđăngquangcủamìnhvàonăm1702.Dườngnhưkhôngcóbằngchứngvềtìnhtrạngrốiloạngiennàođó.Nhưngbàđãnhậnđượcsựchămsócytế

tốtnhấtcóthểmuađượcbằngtiền.

Nhữngloạibệnhtừngcướpđisinhmạngcủavôsốtrẻsơsinhvàtrẻnhỏnayđãđượckiểmsoátvàđiềutrịnhờkhoahọc–thôngquaviệcpháthiệnrathếgiớivikhuẩn,thôngquahiểubiếtrằngcácthầythuốcvàcácbàđỡphảirửasạchtayvàkhửtrùngdụngcụ,thôngquadinhdưỡng,sứckhỏecộngđồngvàcácbiệnphápvệsinh,cácchấtkhángsinh,thuốc,vắcxin,việcpháthiệnracấutrúcphântửcủaDNA,sinhhọcphântử,vàhiệnnaylàliệuphápgien.Ítratrongthếgiớipháttriển,cácbậcchamẹngàynaycócơhộinhìnthấyconcáimìnhsốngtớilúctrưởngthànhcaohơnrấtnhiềusovớingườikếvịngaivàngcủamộttrongnhữngquốcgiahùngmạnhnhấttrênTráiđấtởcuốithếkỷ17.Bệnhđậumùatừnglantrànkhắpthếgiới.Diệntíchhànhtinhcủachúngtabịcácloạimuỗimangbệnhsốtréthoànhhànhđãthuhẹprấtnhiều.Quamỗinăm,sốnămmộtđứatrẻbịchẩnđoánmắcbệnhbạchcầucóthểsốngđượcđãtăngđángkể.KhoahọcchophépTráiđấtnuôisốngsốngườinhiềuthêmkhoảng100lầnvàtrongnhữngđiềukiệnbớtnghiệtngãhơnsovớivàinghìnnămtrước.

Chúngtacóthểcầunguyệnchobệnhnhânbịtả,hoặcchúngtacóthểcấpchongườiđó500mgtetracyclinecứsau12giờmộtlần.(Vẫncómộttôngiáo,KhoahọcThiênChúagiáo,khôngcôngnhậnlýthuyếtmầmbệnh;nếucầunguyệnkhôngthànhcông,cáctínđồthànhìnconcáihọchếtchứkhôngchochúnguốngkhángsinh).Chúngtacóthểthửliệupháptròchuyệnphântậmhọcgầnnhưvôhiệuđốivớibệnhnhântâmthầnphânliệthoặccóthểchongườiđódùng300đến500mgclozapinemỗingày.Cácbiệnphápđiềutrịkhoahọchiệuquảgấphàngtrămhoặchàngnghìnlầnsovớicácgiảipháptrên.(Vàthậmchíkhicácgiảiphápnàycóvẻcótácdụngthìchúngtathựctếcũngkhôngbiếtrằngchúngcóvaitrògìkhông:Hiệntượng

thuyêngiảmtựphát,kểcảvớibệnhdịchtảvàtâmthầnphânliệt,cóthểxảyramàkhôngcầncầunguyệnhayphântâmhọc).Từbỏkhoahọccónghĩalàtừbỏrấtnhiềuthứchứkhôngchỉlàđiềuhòanhiệtđộ,máyngheCD,máyxấytóc,vànhữngchiếcxehơichạynhanh.

Ởthờikỳsănbắt-háilượmtiềnnôngnghiệp,tuổithọconngườichỉkhoảng20-30năm.ĐócũnglàtuổithọởTâyÂuvàothờikỳcuốiLaMãvàTrungCổ.Tuổithọnàykhôngtăngnổitới40tuổichotớitậnnăm1870.Consốnàytănglên50vàonăm1915,60vào1930,70vàonăm1955,vàhiệnđangtiếngầnđến80(caohơnmộtchútởphụnữavàthấphơnởnamgiới).PhầncònlạicủathếgiớicũngđangđitheolộtrìnhcủaChâuÂutronglĩnhvựctuổithọ.Đâulànguyênnhâncủaquátrìnhchuyểntiếpnhânbảntuyệtvờichưacótiềnlệnày?Lýthuyếtmầmbệnh,cácbiệnphápsứckhỏecộngđồng,thuốcmenvàcôngnghệykhoa.Tuổithọcólẽlàsốđotốtnhấtđốivớichấtlượngcuộcsống.(Nếubạnbịchết,cònlàmđượcgìnữađểmàsungsướng).Đâychínhlàmột“lễvật”quýgiátừkhoahọcdànhchoconngười–khôngkémgìmónquàcuộcđời.

Nhưngvisinhvậtcókhảnăngbiếnđổi.Nhữngloạibệnhmớilannhanhnhưcháyrừng.Cómộtcuộcchiếnkhôngngừngnghỉgiữacácgiảiphápcủavikhuẩnvớibiệnphápđốiphócủaconngười.Chúngtatheokịpcuộccạnhtranhnàykhôngchỉbằngviệcsángchếranhữngloạithuốcvàcáchđiềutrịmớimàcònbằngcáchthâmnhậpsâuhơnvàotrithứcvềbảnchấtcủasựsống–mộtnghiêncứurấtcơbản.

Nếuthếgiớimuốnthoátkhỏinhữnghậuquảkinhkhủngnhấtdotăngtrưởngdânsốtoàncầuvàconsố10-12tỉngườitrênhànhtinhnàyvàocuốithếkỷ21thìchúngtaphảiphátminhranhữngbiệnpháptrồnglươngthựchiệuquảhơnnhưngvẫnantoàn–đikèmvới

giốngcâytrồng,thủylợi,phânbón,thuốctrừsâu,cáchệthốngvậntảivàbảoquản.Việcnàycũngcầnđếngiảipháptránhthaiphổbiếnvàchấpnhậnđược,nhữngbướcđiquantrọngnhằmđemlạibìnhđẳngchínhtrịchophụnữ,vànhữngcảithiệnvềmứcsốngchonhữngngườinghèonhất.Làmsaocóthểthựchiệnđượctấtcảnhữngviệcnàynếuthiếukhoahọcvàcôngnghệ?

Tôibiếtrằngkhoahọcvàcôngnghệkhôngchỉlànhữngkhotàngquàtặngdànhchothếgiới.Cácnhàkhoahọckhôngchỉnghĩravũkhíhạtnhân;họcònthuyếtphụcgiớilãnhđạochínhtrịrằngđấtnướccủahọphảicóloạivũkhíđóđầutiên.Sauđóhọsảnxuấtrahơn60.000loạivũkhíđó.ThờiChiếntranhLạnh,cácnhàkhoahọctạiHoaKỳ,LiênXô,TrungQuốcvàcácnướckhácsẵnsàngđểchocôngdâncủamìnhphơinhiễmphóngxạ-tronghầuhếtcáctrườnghợp,ngườidânkhônghềbiết–đểchuẩnbịchochiếntranhhạtnhân.CácnhàvậtlýởTuskegee,bangAlabamađãkhiếnchomộtnhómcựuchiếnbinhlầmtưởngrằnghọđangđượcđiềutrịbệnhgiangmai,trongkhikhônghềcóviệcđó.NhữnghànhđộngtànáckhủngkhiếpcủacácbácsĩchếđộQuốcxãcũngkhéttiếp.Côngnghệcủachúngtasảnsinhrathuốcgiảmđauthalidomidegâydịtậtthainhi,CFC,chấtđộcmàudacam,chấtkhítấncônghệthầnkinh,ônhiễmkhôngkhívànguồnnước,tìnhtrạngtuyệtchủngcủanhiềugiốngloài,vànhữngngànhcôngnghiệpmạnhđếnmứccóthểhủyhoạikhíhậucủaTráiđất.GầnmộtnửasốnhàkhoahọctrênTráiđấtlàmviệcbánthờigianchogiớiquânsự.Trongkhichỉmộtsốítnhàkhoahọcvẫnbịcoilànhữngkẻngoạiđạo,dũngcảmlêntiếngchỉtríchnhữngviệclàmtaihạicủaxãhộivàđưaranhữngcảnhbáosớmvềcácthảmhọacôngnghệtiềmtàngthìnhiềungườilạiđượcxemlànhữngkẻcơhộidễdãi,hoặclànguồngốccủalợinhuậndoanhnghiệpvàvũkhíhủydiệthàngloạt–khôngbaogiờbuồnđểtâmđếnnhữnghậuquảlâudài.Nhữnghiểmhọacôngnghệmà

khoahọctạora,tháchthứcngấmngầmcủanóđốivớitrithứcđãđượcthừanhận,vàkhókhănthấyrõcủanó,đềulànhữnglýdokhiếnmộtsốngườikhôngtintưởngvànétránhkhoahọc.Cólýdokhiếnngườitalolắngvềkhoahọcvàcôngnghệ.Vàvìthếhìnhảnhmộtnhàkhoahọcđiênvẫnámảnhthếgiớichúngta–giốngnhưnhữnggãđiêncổcồntrongchươngtrìnhtruyềnhìnhdànhchotrẻemsángthứBảyvàvôvànnhữngthỏathuậnhắcámtrongvănhóaphổthông,từTiếnsĩFaustus1tớiTiếnsĩFrankenstein,TiếnsĩStrangelovevàCôngviênkỷJurass.

--

1.Faustus(nguyênvăntiếngĐứclàFaust)lànhânvậtchínhtrongmộttruyềnthuyếtcổcủaĐức,mộthọcgiảrấtthànhcôngnhưngcũngrấtbấtmãnvớicuộcsốngcủamìnhnênđãcómộtthỏaướcvớiquỷsứ,đánhđổilinhhồnmìnhđểlấytrithứcvôhạnvànhữnglạcthútrầntục.CâuchuyệnvềFaustlàcơsởchonhiềutácphẩmvănhọc,hộihọa,điệnảnhvàâmnhạc.TêngọiFaustthườngđượcdùngđểchỉmộtthỏathuậntrongđómộtnhânvậtđầythamvọnghysinhđạođứcđểđạtđượcquyềnlựcvàthànhcông.–ND

--

Nhưngchúngtakhôngthểđơngiảnkếtluậnrằngkhoahọctraoquánhiềuquyềnlựcvàotaynhữngnhàkỹnghệkémđứchaynhữngchínhtrịgiasađọađammêquyềnlựcvàvìvậyquyếtđịnhloạibỏnó.Nhữngtiếnbộvềykhoavànôngnghiệpđãcứuđượcnhiềumạngsốnghơnlàsốngườibịgiếthạivìtấtcảcáccuộcchiếntronglịchsử.Nhữngtiếnbộvềgiaothông,liênlạc,vàgiảitríđãbiếncảivàthốngnhấtthếgiớinày.Theonhiềucuộcthămdòdưluận,khoanúiđượcxếphạngnằmtrongsốnhữngcôngviệcđángtincậyvàđược

kínhnểnhất,bấtchấpcònnhiềuengại.Thanhgươmcủakhoahọcluôncóhailưỡi.Sứcmạnhđángsợcủanóđặtlênvaitấtcảchúngta,kểcảcácchínhtrịgia,nhưngdĩnhiênđặcbiệtlàcácnhàkhoahọc,mộttráchnhiệmmới–chúýhơnnữađếnnhữnghậuquảlâudàicủacôngnghệ,mộttầmnhìntoàncầuvàxuyênthếhệ,mộtđộnglựcđểtránhsađàvàochủnghĩadântộcvàchủnghĩasôvanh.Nhữngsailầmđangtrởnênquáđắtgiá.

--

Bênbànăntốigầnđây,tôiđãhỏicácthựckháchcómặt–tuổiđờitừ30tới60–xembaonhiêungườitrongsốhọcònsốngđượcđếnhômnaynếukhôngcóthuốckhángsinh,máyđiềuhòanhịptim,vàtoànbộnhững“vũkhí”cònlạicủayhọchiệnđại.Chỉmộtcáchtaygiơlên.Vàkhôngphảicủatôi.–TG

--

Liệuchúngtacóbậntâmxemcáigìlàsựthậtkhông?Nócóthànhvấnđềkhông?

…ởđâuhạnhphúclàngudốt

Thìkhônngoanlàchuyệnđiênrồ

ThisĩThomasGrayđãviếtnhưvậy.Nhưngcóđúngthếchăng?EdmundWayTealetrongcuốnsáchviếtnăm1950nhanđềChutrìnhcácmùa(CircleoftheSeasons)hiểurõsongđềnàyhơn:

Vềmặtđạođức,việckhôngquantâmxemliệumộtđiềugìđócóđúnghaykhông,chừngnàođiềuđóvẫnlàmchobạncảmthấyổn,thìcũngtệhạinhưkhôngquantậmxembạncótiềnbằngcáchnàochừngnàobạnvẫncónó.

Thậtnảnkhipháthiệnratìnhtrạngthamnhũngvàbấtlựccủachínhphủ,lấyvídụnhưvậy;nhưngkhôngbiếtchuyệnđóliệucótốthơnkhông?Sựngudốtphụcvụchoquyềnlợicủaaiđây?Nếuconngườichúngtacamchịunhữngxuhướngtruyềnđờilàthùghétnhữngngườixalạthìphảichăngsựtựbiếtmìnhkhôngphảilàthứthuốcgiảiduynhất?Nếuchúngtaluôntinrằngcácvìsaomọcvàlặnvìchúngta,rằngchúngtacólýkhichorằngcómộtVũtrụ,thìliệukhoahọccó“chơikhăm”chúngtabằngviệclàmgiảmbớttínhcaongạocủachúngtakhông?

TrongcuốnPhảhệđạođức(TheGenealogyofMorals),FriedrichNietzsche,nhưnhiềungườitrướcvàsauông,côngkhaichỉtrích“tiếnbộkhôngngừngtrongviệctựxemthườngcủaconngười”cóđượcnhờcáchmạngkhoahọc.Nietzschetiếcnuốivìconngườiđánhmất“niềmtinvàophẩmgiá,vịthếđộctôn,tínhbấtkhảthaythếcủamìnhtrongtiếntrìnhtồnvong.”Vớitôi,nắmbắtđượcVũtrụđúngvớithựctiễncủanósẽtốthơnnhiềusovớiviệccứbámlấyảotưởngđemlạitâmtrạngthỏamãnvàvữngdạ.Tháiđộnàosẽcólợihơnchosựtồntạilâudàicủachúngta?Điềugìchochúngtathêmxunglựctinvàotươnglaicủamình?Vànếusựtựtinchấtpháccủachúngtaxóimònđôichúttrongtiếntrìnhnàythìliệuđócóphảilàmộttổnthấtkhông?Phảichăngkhôngcólýdogìđểhoannghênhđiềuđóvớitưcáchmộttrảinghiệmchínchắnvàtạonêncátính?

ViệcpháthiệnrarằngVũtrụkhoảng8-15tỉchứkhôngphảichỉ6-12nghìnnămtuổigiúpcảithiệnnhậnthứccủachúngtavềsựkỳvĩvàtầmvóccủanó;việcấpủýniệmchorằngchúngtalàmộtsựsắpxếpcựckỳphứctạpcủacácnguyêntử,chứkhôngphảichỉlàmộthơithởcủathầnthánh,giúpcủngcốsựtôntrọngcủachúngtadànhchocácnguyêntử;việcpháthiệnrarằnghànhtinhcủachúng

talàmộttronghàngtỉthếgiớikháctrongdảiThiênhàvàrằngThiênhàcủachúngtalàmộttronghàngtỉthiênhàkhác,đãmởrộngđángkểphạmvicủanhữnggìcóthể;việctìmrarằngtổtiêncủachúngtacũnglàtổtiêncủaloàivượnđãgắnkếtchúngtavớiphầncònlạicủasựsốngvàlàmchonhữngsuyngẫmquantrọng–đôikhiđángthương-vềbảnchấtconngườilàhoàntoàncóthể.

--

“Khôngmộtnhânvậttôngiáoduylýnàotinđiềunày.Thậtlỗithời,”mộttrongnhữngtàiliệuthamkhảocủacuốnsáchnàyđãviếtnhưvậy.Nhưngnhiều“nhàsángtạoluậnkhoahọc”khôngchỉtinmàcòncónhữngnỗlựcngàycàngmạnhvàthànhcôngnhằmgiảngdạyđiềunàyởtrườnghọc,việnbảotàng,vườnthúvàsáchgiáokhoa.Tạisao?Bởivìviệcchothêm“cácvịcha”,tuổicủacácgiáotrưởngvànhữngngườikháctrongKinhthánh,tạoramộtnhânvậtnhưvậy,vàKinhthánhthì“khôngthểsailầm.”–TG

--

Rõràng,khôngcóđườngngượclại.Dùthíchhaykhôngthìchúngtacũngvẫnphảigắnvớikhoahọc.Tốthơncả,chúngtanêntậndụngnó.Cuốicùng,khichúngtadunghòađượcvớinóvàcôngnhậnđầyđủsứcmạnhcùngvẻđẹpcủanóthìchúngtasẽthấy,cảởkhíacạnhtinhthầnlẫnthựctiễn,rằngchúngtađãthựchiệnđượcmộtcuộc‘mặccả’rấtcólợichomình.

Nhưngmêtínvàgiảkhoahọccũngliêntụccanthiệp,làmrốitrítấtcảnhững“quýôngBuckley”trongchúngta,đưaranhữngcâutrảlờidễdãi,bỡncợtquátrìnhkhảosátkỹlưỡng,nhiềulúccònnhấnnhữngcáinútsợsệttrongchúngtavàlàmgiảmgiátrịcủathực

nghiệm,biếnchúngtathànhnhữngkẻcảtinmộtcáchdễdãicũngnhưlànạnnhâncủachínhsựcảtinấy.Đúng,thếgiớisẽlàmộtnơithúvịhơnnếucónhữngchiếcUFOẩnnấptạinhữngvùngnướcsâungoàikhơiBermudavànuốtchửngtàuthủycùngmáybay,hoặcnếungườichếtcóthểkiểmsoátbàntaycủachúngtavàviếtchochúngtacácthôngđiệp.Thếgiớisẽrấtkỳthúnếunhữngngườivịthànhniêncóthểkhiếnchotaingheđiệnthoạibayvọtrakhỏigiáđỡchỉbằngcáchnghĩđếnchúng,hoặcnếunhữnggiấcmơcủachúngtacóthểtiênđoánchínhxáctươnglaithayvìđượcgiảithíchmộtcáchtìnhcờvàbằngkiếnthứccủachúngtavềthếgiới.

Đâyđềulànhữngvídụvềgiảkhoahọc.Chúngdườngnhưsửdụngcácphươngphápvàpháthiệncủakhoahọc,trongkhithựctếbảnchấtcủachúnglàgiảtrá–thườngbởivìchúngdựatrênbằngchứngkhôngđầyđủhoặcvìchúngbỏquanhữngđầumốichỉtớimộtconđườngkhác.Chúngkíchthíchtâmlýcảtin.Vớisựhợptácthiếuhiểubiết(vàthườnglàđồnglõa)củabáochí,cácnhàxuấtbản,phátthanh,truyềnhình,cáchãngphim,vànhữngthứnhưthế,nhữngýtưởngnhưvậyrấtsẵncó.Nhữnggìkhócóđượchơnrấtnhiều,nhưtôinhớđượcquacuộcgặpgỡvớiquýông“Buckley”,lànhữngpháthiệnkhoahọcmangtínhtháchthứchơnvàthậmchígâykinhngạchơn.

Giảkhoahọcdễnghĩrahơnsovớikhoahọc,bởivìviệcđươngđầuvớithựctiễn–nơichúngtakhôngthểkiểmsoátđượckếtquảcủasosánh–dễnétránhhơn.Cáctiêuchuẩncủalậpluận,nhữnggìđượccholàbằngchứng,linhhoạthơnnhiều.Mộtphầnvìchínhnhữnglýdonàynênviệctrìnhbàygiảkhoahọcchocôngchúngdễhơnrấtnhiềusovớikhoahọc.Nhưngđiềuđóchưađủđểlýgiảitạisaogiảkhoahọclạiphổbiếnđếnvậy.

Đươngnhiên,conngườiluônthửnhiềuhệthốngtínđiềukhácnhauđểxemliệuchúngcógiúpíchgìkhông.Vànếuchúngtađangởhoàncảnhtuyệtvọng,chúngtasẵnsàngtừbỏnhữnggìcóthểđượcxemlàgánhnặngcủatháiđộhoàinghi.Giảkhoahọcnóivớinhữngnhucầutìnhcảmmạnhmẽrằngkhoahọcthườngđểlạinhữngđiềudangdở.Nónuôidưỡngnhữngtưởngtượngvềcácsứcmạnhcánhânmàchúngtakhôngcóvàchúngtathèmmuốn(nhưnhữngsứcmạnhđượcgắnchocácsiêuanhhùngtrongtruyệntranhngàynay,vàtrướcđólàchocácvịthần).Ởmộtsốhìnhthứcbiểuhiện,giảkhoahọcđemlạithỏamãnchonhữngngườiđóikhátvềtâmlinh,cứuchữamộtsốbệnh,hứahẹnrằngcáichếtkhôngphảilàkếtthúc.Nócamđoanvớichúngtavềtầmquantrọngvàvịthếtrungtâmvũtrụcủachúngta.NótuyênbốrằngchúngtaluôngắnbóvớiVũtrụ.Đôikhiđâylàmộtkiểuthỏahiệpgiữatôngiáocũvàkhoahọcmới,nhưngđềubịcảhaiphíangờvực.

--

Mặcdùtôithấykhónhìnramộtmốiliênhệvũtrụsâusắchơnsovớinhữngpháthiệnkỳlạcủavậtlýhọcthiênthểhạtnhânhiệnđại:Ngoạitrừhydrogen,tấtcảcácnguyêntửcấuthànhlênchúngta–sắttrongmáuchúngta,calciumtrongxương,carbontrongnão–đềuđượcsảnxuấtởnhữngngôisaođỏkhổnglồcáchxahàngnghìnnămánhsángvàtừhàngtỉnămtrước.Tôirấtthíchnóirằngchúngtalà‘tinhtúthể’(starstuff).–TG

--

Cốtlõicủagiảkhoahọc(vàmộtsốtôngiáo)làýtưởngchorằngviệcướcaorấtcótácdụng.Thậthàilòngkhihoànthànhđượcnhữngkhaokháttronglòngchỉbằngcáchướcao,nhưtrongvănhóadângianvàcáccâutruyệncủatrẻem.Ýniệmnàymớihấpdẫnlàm

sao,đặcbiệtkhisovớinỗlựcvàmaymắncầncóđểđạtđượcnhữnghyvọngcủachúngta.ConcáthầntrongcâuchuyệnÔnglãođánhcávàconcávànghayvịthầnđènsẽbanchochúngtabađiềuước–bấtkỳđiềugìchúngtamuốnngoạitrừviệccóthêmđiềuước.Cóailạikhôngphânvânxemnênxinnhữnggìchứ-nhấtlàđểbảođảmantoàntrongtrườnghợptìnhcờbắtgặpvàngẫunhiênxoaxoamộtcâyđèndầubằngđồngcũkỹ?

Tôinhớtrongcáctruyệntranhvàsáchtruyệntrẻemcómộtvịphápsưcóbộriadàivàchiếcmũchópnhọn,trêntayvungvẩymộtcâygậychốngbằnggỗmun.TênôngấylàZatara.Ôngấycóthểlàmchomọiviệcxảyra,bấtkỳviệcgì.Làmthếnàoôngấylàmđượcnhưvậy?Rấtdễ.Ôngấyđọcngượccácmệnhlệnhcủamình.Chonênnếuôngấymuốncómộttriệuđôla,ôngấychỉviệcnói“alôđuệirttộmatohc.”Chỉcầnvậylàcóngay.Việcnàycóphầngiốngnhưcầunguyện,nhưngbảođảmkếtquảhơn.

Nămlêntámtuổi,tôiđãmấtrấtnhiềuthờigianthửnghiệmviệcralệnhchomộthònđábaylênmộtcáchvôvọng:“nêlyab,áđ.”Chẳngbaogiờcótácdụng.Tôiđổtạidomìnhphátâmchưađúng.

---

Cóthểnóirằnggiảkhoahọcđượcviệndẫnởmứcđộkhôngkémgìchânkhoahọcbịhiểunhầm–ngoạitrừngônngữdiễngiảiởđây.Nếubạnchưabaogiờnghenóiđếnkhoahọc(đếnmứckhôngbiếtnóigìvềcáchvậnhànhcủanó)thìbạnkhócóthểnhậnrarằngmìnhđangsađàvàogiảkhoahọc.Đơngiảnlàbạnnghĩtheomộttrongnhữngcáchthứcmàconngườivẫnluônnghĩ.Cáctôngiáothườnglànơinuôidưỡnggiảkhoahọcđượcnhànướcbảovệ,mặcdùkhôngrõtạisaotôngiáolạiphảiđóngvaitròđó.Từxaxưađến

giờnóvẫnchỉlàmộtsảnphẩmnhântạo.Tạimộtsốquốcgia,gầnnhưtấtcảmọingườiđềutinvàochiêmtinhvàtiềnnhậnthức,kểcảcáclãnhđạochínhphủ.Nhưngđiềunàykhônghẳnngấmvàohọtừtôngiáo;nóđượcđúcrúttừnềnvănhóađangpháttriểntrongđómọingườiđềucảmthấythoảimáivớinhữngcáchthứcnày,vànhữngchitiếtchứngthựchiệndiệnởkhắpmọinơi.

HầuhếtcácsựkiệntôisẽnóiđếntrongcuốnsáchnàyởMỹ-bởivĩđâylànhữngtrườnghợptôibiếtrõnhất,khôngphảivìgiảkhoahọcvàchủnghĩathầnbíởHoaKỳdễthấyhơnsovớinơikhác.NhưngUriGeller,thầyđồngcókhảnănggiaotiếpvớingườingoàihànhtinhvàbẻcongthìa,thìtừIsraelđến.KhicăngthẳnggiatănggiữanhữngtínđồtheochủnghĩathếtụcngườiAlgeriavànhữngngườitheochínhthốnggiáoHồigiáo,thìngàycàngcónhiềungườikínđáoxinýkiếncủa10.000thầybóivànhàtiêntriởđấtnướcnày(khoảngmộtnửatrongsốhọcógiấyphéphànhnghềdochínhphủcấp).CácquanchứccaocấpởPháp,kểcảmộtcựuTổngthống,từngdànhhàngtriệuđôlađầutưvàomộtkếhoạch(vụbêbốiElf-Aquitaine)đểtìmkiếmtrữlượngdầumỏmớitừkhôngkhí.TạiĐức,cótâmlýlongạivề“cáctiaTráiđất”cókhảnănggâyungthưmàkhoahọckhôngthểpháthiệnra;chỉcónhữngchuyêngiadòtìmmạchnướctayvungvẫynhữngcâygậydòmớicóthểcảmnhậnđượcchúng.“Phẫuthuậttâmlinh”rấtthịnhhànhởPhilippines.MaquỷgầnnhưlànỗiámảnhcấpquốcgiaởAnh.KểtừThếchiếnII,tạiNhậtBảnxuấthiệnmộtsốlượnghùnghậucáctôngiáomớitheoxuhướngsiêunhiên.Ướctínhcóđến100.000thầybóihànhnghềởNhậtBản;kháchhàngchủyếulànhữngphụnữtrẻ.AumShinrikyo,mộtgiáopháiđượctinlàdínhlíuđếnvụxảkhísarinđộcvàohệthốngtàuđiệnngầmởTokyovàothángBanăm1995,cóđặctrưnglàthuậtthăngthiên,chữabệnhbằngđứctinvàESPtrongcácgiáolýchínhcủamình.Cáctínđồuốngnước“aothần”–lấytừnướctắm

củaAsahara,giáochủcủahọ.TạiTháiLan,bệnhtậtđượcđiềutrịbằngnhữngviênthuốcchếxuấttừthánhKinhnghiềnthànhbột.“Cácthầyphùthủy”ngàynaybịthiêusốngtạiNamPhi.LựclượnggìngiữhòabìnhcủaAustraliatạiHaititừngcứuthoátmộtphụnữbịtróivàocây;bàấybịkếttộibaylượntừnócnhànàysangnócnhàkhác,vàhútmáutrẻem.ChiêmtinhrấtthịnhhànhởẤnĐộ,cònthuậtđịalýthìphổbiếnkhắpTrungQuốc.

Cólẽgiảkhoahọcquymôtoàncầuthànhcôngnhấtgầnđây–theonhiềutiêuchíthìđãtrởthànhmộttôngiáo–làlýthuyếtẤnĐộgiáovềnhậpthiềntụngchú(transcendentalmeditation–TM).NhữngbàithuyếtphápgâybuồnngủcủangườisánglậpkiêmthủlĩnhtinhthầnMaharishiMaheshYogicóthểxemtrêntruyềnhình.Vớimáitócbạcđiểmnhữngsợiđen,ngồitrongtưthếkiếtgià,xungquanhlànhữngvònghoavàcáclễvậtcókếthoa,trôngôngthậtcóphongcách.Mộthômtronglúcxemlướtquacáckênhtruyềnhình,chúngtôitìnhcờbắtgặpgươngmặtnày.“Bốbiếtôngđólàaikhôngạ?”cậucontraibốntuổicủachúngtôihỏi.“Chúađấy.”TổchứcTMtoàncầucógiátrịướctính3tỉđôla.Chỉcầnđóngmộtkhoảnphí,họhứahẹncóthểdẫnbạnđixuyêntường,làmchobạntrởthànhvôhình,giúpbạnbayđược,bằngcáchngồithiền.Theolờihọnói,bằngcáchsuynghĩđồngđiệuvớihọ,sẽgiúpgiảmtỉlệtộiphạmởWashingtonD.C.vàlàmchoLiênXôsụpđổcũngnhưtạonênnhữngđiềukỳdiệuthếtụckhác.Chưahềcómảymaybằngchứngthựcsựnàođượcđưarachobấtkỳtuyênbốnàonhưvậy.TMbánnhữngphươngthuốcdângian,điềuhànhcáccôngtykinhdoanh,cácphòngmạchvàcáctrườngđạihọc“nghiêncứu”,vàtừngthamgiabấtthànhvàochínhtrường.Vớivịthủlĩnhuytínvàkỳdịnhưthế,vớihứahẹnvìcộngđồngnhưthế,vàvớiviệcđưaranhữngsứcmạnhthầndiệuđểđổilấytiềnvàniềmtincuồngnhiệtnhưthế,rấtnhiềudạnggiảkhoahọcđượctiếpthịvàxuấtkhẩu.

Mỗitrườnghợptừbỏcáchìnhthứckiểmsoátdânsựvàgiáodụckhoahọcthìgiảkhoahọclạibùngphátthêmmộtchút.LeonTrotskyđãmôtảhiệntượngnàytạiĐứcngaytrướckhiHitlerlênnắmquyền(nhưngcũngnằmtrongmộtmôtảcóthểápdụngtươngđươngvớiLiênXônăm1933):

Khôngchỉtrongnhữnggiađìnhnôngdânmàcảtrongnhữngtòanhàchọctrờiởđôthị,vẫntồntạithếkỷ13songsongvớithếkỷ20.Hàngtrămtriệungườisửdụngđiệnnhưngvẫntinvàonhữngsứcmạnhhuyềndiệucủacácdấuhiệuvàphùchú…Nhiềuminhtinhmànbạctớigặpcácôngđồngbàcốt.Phicôngđiềukhiểnnhữngcỗmáykỳdiệudotàinăngcủaconngườitạoravẫnphảiđeobùahộmạngtrongáolót.Sựmôngmuội,ngudốtvàtànácmàhọsởhữumớidồidàolàmsao!

NướcNgalàmộttrườnghợpcóthểlấylàmgương.DướithờiSahoàng,ngườitakhuyếnkhíchmêtín,nhưnglốitưduykhoahọcvàhoàinghi–trừmộtsốrấtítcácnhàkhoahọcdễbảo–bịloạibỏkhôngthươngtiếc.Dướithờicộngsảnchủnghĩa,cảtôngiáovàgiảkhoahọcđềubịngăncấmmộtcáchcóhệthống–ngoạitrừsựmêtínđốivớitôngiáomangtínhhệtưtưởngcủanhànước.Nóđượcquảngbánhưlàkhoahọc,nhưngthựcrachỉlàthứtôngiáohuyềnbítựdungtúngnhất.Lốitưduyphêphán–trừcácnhàkhoahọctrongnhữngcănphòngkiếnthứckínmín–bịnhìnnhậnlànguyhiểmnênkhôngđượcdạyởtrường,vàbịtrừngphạtnếubộclộra.Kếtquảlà,thờihậucộngsản,nhiềungườiNganhìnkhoahọcvớitháiđộnghingờ.Khimọithứđượctiếtlộ,cũngnhưsựthậtvềtháiđộthùhằnsắctộcácnghiệt,thìnhữnggìtừlâuvẫnchìmdướibềmặtđềuphơilộhết.KhuvựcnàygiờtrànngậpUFO,yêutinh,cácthầylangchữabệnhbằngđứctin,nhữngphươngthuốclangbăm,cácloạinướcthánh,vàcảsựmêtíntừthờixaxưa.Tuổithọgiảmsútmạnh,tỉlệtử

vongtrẻsơsinhgiatăng,bệnhdịchlantràn,cáctiêuchuẩnytếdướimứctốithiểu,vàtháiđộcoithườngytếdựphòng,tấtcảcùnggópphầnnângcaocáingưỡngmàởđó,chủnghĩahoàinghiđượckíchthíchtrongmộtcộngđồngdâncưngàycàngtuyệtvọng.Nhưtôiđãviết,đạibiểuDumađượccửtribiếtđếnnhiềunhất,mộtngườimạnhmẽủnghộchonhânvậtchủnghĩadântộccựcđoanVladimirZhirinovsky,làAnatolyKashipirovsky–mộtthầylangchữabệnhbằngđứctintừngtiếnhànhchữabệnhtừxavớiđủthứbệnhtật,từthoátvịđếnAIDS,bằngcáchnhìnđămđămvàobạntừmáythuhình.

MộttìnhhuốngcóphầnkhátươngtựcũngđanghiệnhữuởTrungQuốc.SaukhiMaoTrạchĐôngquađờivànềnkinhtếthịtrườngdầnxuấthiện,cácUFO,lênđồngvànhữngvídụgiảkhoahọcPhươngTâykháccũngxuấthiện,đikèmvớinhữngtậptrungTrungHoacổxưanhưthờcúngtổtiên,tửvivàbóitoán–đặcbiệtlàhìnhthứcbóicỏthivàđoánviệcquabátquáicủaKinhDịch.Báochícủachínhphủcathánrằng“tìnhtrạngmêtínđốivớihệtưtưởngphongkiếnđangsốnglạiởvùngnôngthôncủachúngta.”Đâytừng(vàvẫn)làmộtmốihọaởnôngthôn,chứkhôngphảiởđôthị.

Nhữngngườicó“sứcmạnhđặcbiệt”giànhđượcsựtinphụcrấtlớn.HọnóirằnghọcóthểphátraKhíhay“trườngnănglượngcủaVũtrụ”từchínhcơthểmìnhđểlàmthayđổicấutrúcphântửcủamộthóachấtởcáchxa2000km,đểgiaotiếpvớingườingoàihànhtinh,đểchữabáchbệnh.Mộtsốbệnhnhânđãchếtvìchínhsựchămsóccủamộttrongnhững“bậcthầyKhícông”,ngườiđãbịbắtvàkếtánnăm1993.VươngHồngThành,mộtnhàhóahọcnghiệpdư,tuyênbốrằngcóthểtổnghợpđượcmộtthứchấtlỏngmàchỉcầnmộtlượngnhỏchovàonước,sẽbiếnnướcthànhdầuhỏahoặcthứgìđótươngtự.Đãcólúcôngtađượcquânđộivàcảnhsátmậttài

trợ,nhưngkhingườitahiểuphátminhcủaôngtachỉlàtròbịpthìôngtabịbắtvàbỏtù.Đươngnhiên,ngườitađồnthổirằngkiếpnạncủaôngtakhôngphảilàdolừagạtmàlàvìôngtakhôngchịutiếtlộ“côngthứcbítruyền”củamìnhchochínhphủ.(NhữngcâuchuyệntươngtựcũnglưutruyềnởMỹtrongnhiềuthậpkỷ,thườngvaitròcủachínhphủđượcthaythếbằngmộtcôngtyxehơihoặcdầukhílớnnàođó).TêgiácChâuÁđangbịdồnđếnnguycơtuyệtchủngchỉvìsừngcủachúngđượcnóirằng,khiđemtánnhỏ,cóthểngănđượcchứngliệtdương;thịtrườngcủamặthàngnàyphổbiếnkhắpkhuvựcĐôngÁ.

ChínhphủTrungQuốcvàĐảngCộngsảnTrungQuốcrấtlongạivềnhữngpháttriểnkiểunày.Ngày5thángMườihainăm1994,họđãcùngbanhànhmộtthôngcáochungtrongđócóđoạn:

Giáodụccôngvềkhoahọcđanggiảmsúttrongnhữngnămgầnđây.Đồngthời,cáchoạtđộngmêtinvàmùquánggiatăng,cácvụviệcphảnkhoahọcvàgiảkhoahọcdiễnraliêntục.Dođó,cầnphảisớmápdụngcácbiệnpháphữuhiệuđểtăngcườnggiáodụckhoahọc.Trìnhđộgiáodụckhoahọcvàcôngnghệlàmộtchỉdấuquantrọngchothànhquảkhoahọcquốcgia.Đâylàmộtvấnđềcótầmquantrọngchungtrongpháttriểnkinhtế,tiếnbộkhoahọcvàtiếnbộxãhội.Chúngtaphảihếtsứcchútrọngtriểnkhaigiáodụcnhưmộtphầntrongchiếnlượchiệnđạihóatổquốcxãhộichủnghĩacũngnhưlàmchođấtnướcngàycànggiàumạnh.Ngudốtvàđóinghèokhôngbaogiờlàmụctiêucủachủnghĩaxãhội.

GiảkhoahọcởMỹlàmộtphầncủamộtxuhướngmangtínhtoàncầu.Nguyênnhân,hiểmhọa,cáchchẩnđoánvàđiềutrịcủanóchắcchắnrấtgiốngnhauởmọinơi.Ởđây,cácnhàtâmlinhhọckhôngngừngquảngbá‘sảnphẩm’củahọtrêncácchươngtrình

truyềnhìnhthươngmạivàđượcnhiềunhânvậttronggiớigiảitríhếtsứctánthành.HọcóhẳnkênhriêngmangtênPsychicFriendsNetwork(Mạngbằnghữutâmlinh);mỗinăm,cómộttriệungườiđăngkývàsửdụngnhữnghướngdẫnnhưvậytrongcuộcsốngthườngnhậtcủamình.Vớigiớilãnhđạocaocấpcủanhiềutậpđoànlớn,vớicácchuyêngiaphântíchtàichính,vớicácluậtsưvàchủngânhàng,cóhẳnmộtloạichiêmtinhgia/nhàtiêntri/chuyêngiatâmlinhsẵnsàngtưvấnbấtkỳvấnđềgì.“Nếumọingườibiếtcóbaonhiêungười,đặcbiệtnhữngngườigiàucóvàquyềnthế,đếngặpcácchuyêngiatâmlinh,thìhàmdướicủahọsẽrớtngayxuốngsànnhà,”mộtchuyêngiatâmlinhtừCleveland,bangOhio,đãnóinhưvậy.ỞTrungHoavàLaMãcổđại,chiêmtinhlàlĩnhvựcriêngcủacáchoàngđế;bấtkỳhànhvisửdụngriêngmônnghệthuậtđầyquyềnnăngnàyđềubịcoilàphạmtộichết.XuấtthântừvănhóaNamCalifornianổitiếngcảtin,NancyvàRonaldReaganđềudựavàomộtchiêmtinhgiađểxửlýcácvấnđềcôngcũngnhưtư–nhưngđiềunàycửtrikhônghềbiết.Mộtphầnquátrìnhraquyếtđịnhcóảnhhưởngđếntươnglainềnvănminhcủachúngtalạinằmtrongtaynhữngkẻbấttàilừabịp.ThựctếnàytươngđốiâmthầmởMỹ;địabàncủanórộngkhắpthếgiớikia.

---

Cólẽmộtsốkhíacạnhgiảkhoahọcdườngnhưkhávuivàcólẽchúngtacũngkhátựtinrằngchúngtasẽchẳngbaogiờcảtinđếnmứcđểbịmộthọcthuyếtkiểunhưvậylàmchomêmuội,chúngtabiếtnóvẫnđangdiễnraquanhta.PháiThiềnđịnhtụngchúvàAumShinrikyodườngnhưthuhútđượcmộtsốlượngđôngđảonhữngngườicókiếnthức,mộtsốngườicòncócảbằngcấprấtcaovềvậtlýhoặckỹthuật.Đâykhôngphảilànhữnghọcthuyếtdànhchonhữngkẻđầnđộn.Rõràng,vẫncònđiềugìđóđangdiễnra.

Việckhôngaibậntâmxemtôngiáolàgìvànóbắtđầunhưthếnàocóthểgiúplãngquêntôngiáo.Trongkhinhữngràocảnlớndườngnhưtrảidàigiữamộtluậnđiểmmộttrọngtâmmangtínhcụcbộvềgiảkhoahọcvớicáigìđónhưlàmộttôngiáocấpđộthếgiới,thìsựphânchialạirấtmongmanh.Thếgiớiđemtớichochúngtanhiềuvấnđềđếnmứcgầnnhưkhôngtínhxuể.Rấtnhiềugiảiphápđượcđưara,mộtsốvớithếgiớiquanrấthạnhẹp,mộtsốlạicósứclôicuốnkỳlạ.TheochọnlọctựnhiênkiểuDarwinđốivớicáchọcthuyết,mộtsốpháttriểnmạnhởmộtthờiđiểmnàođó,trongkhihầuhếtbiếnmấtmộtcáchnhanhchóng.Nhưngmộtsốít–đôikhilạilànhữnghọcthuyếtvớvẩnvàíthấpdẫnnhất,nhưlịchsửđãchothấy–cóthểcósứcmạnhlàmthayđổisâusắclịchsửthếgiới.

Sựtiếpnốigiữakhoahọchắcám,giảkhoahọcvàmêtín(kỷnguyênmớihaycũ),chođếntôngiáothầnbí,dựavàokhảihuyền,thựcrarấtmơhồ.Tôicốgắngkhôngsửdụngtừ“sùngbái”trongcuốnsáchnàytheonghĩathôngthườngcủanóvềmộttôngiáomànhiềungườikhôngthích,màcốgắngtìmrađiềucốtlõicủatrithức–ngườitacóthậtsựbiếtnhữnggìhọchorằngmìnhbiếtkhông?Hóaratấtcảmọingườiđềuthạochuyênmôntươngứng.

Trongmộtsốđoạncủacuốnsáchnày,tôisẽphêphántìnhtrạngquánhiềulýthuyết,bởivìởcấpđộtộtcùng,sẽrấtkhóphânbiệtđượcgiảkhoahọcvớitôngiáogiáođiềucứngnhắc.Tuynhiên,tôimuốnthừanhậntínhđadạngkỳlạvàtínhphứctạpcủatưduyvàtậpquántôngiáotrảiquacảthiênniênkỷ;sựpháttriểncủatôngiáotựdovàhệthốngtínhữugiáohộiCơđốcgiáotrongthếkỷqua;vàthựctếrằng–nhưtrongCảicáchTinlành,sựvươnlêncủaDoTháigiáocảicách,VaticanII,vàcáigọilàtràolưuphêphánKinhthánh–tôngiáođãđấutranhvớitìnhtrạngdưthừacủachínhmình(vớimứcđộthànhcôngkhácnhau).Nhưngsongsongvớinhiềunhàkhoahọc

cótháiđộdodựtrongviệctranhluậnhoặcthậmchílàcôngkhaithảoluậnvềgiảkhoahọc,nhiềungườiđềxướngcáctôngiáochủlưucũngtỏralưỡnglựkhiphảiđốimặtvớinhữngngườibảothủcựcđoanvànhữngngườitheotràolưuchínhthống.Nếuxuhướngnàytiếptụcthìcuốicùnglĩnhvựcnàysẽthuộcvềhọ;họcóthểmặcnhiênthắngcuộc.

Mộtthủlĩnhtôngiáoviếtchotôinóivềkhátkhaocủaôngấyđốivới“sựtrọnvẹncónguyêntắc”trongtôngiáo:

Chúngtatrởnênquáđacảm…Mộtbênlàtháiđộmộđạovàtâmlýhọcrẻtiền,cònbênkialàtháiđộngạomạnvàkhôngkhoandungmộtcáchgiáođiềuđãlàmméomóđờisốngtôngiáođíchthựcđếnmứckhóchấpnhận.Nhiềukhitôigầnnhưthấytuyệtvọng,nhưngsauđótôisốngkiênđịnhvàluônhyvọng…Tôngiáochânchính,vốnquenthuộchơnlànhữnglờichỉtríchđikèmnhữngxuyêntạcvàvôlýđượcgánchotôngiáo,cósựquantâmtíchcựcđếnviệckhuyếnkhíchtháiđộhoàinghilànhmạnhphụcvụchonhữngmụcđíchcủachínhmình…Hoàntoàncókhảnăngđểtôngiáovàkhoahọchìnhthànhlênmộtquanhệđốitáchiệuquảchốnglạigiảkhoahọc.Thậtlạlàtôinghĩsớmmuộntôngiáocũngsẽthamgiavàoviệcchốnglạigiảkhoahọc.

Giảkhoahọckhácvớikhoahọcsailạc.Khoahọckhôngthiếunhữngsailầm,vàsẽlầnlượtloạibỏchúng.Nhữngkếtluậnsailầmvẫnthườngđượcđưara,nhưngchúngđượcđưaramộtcáchthămdò.Cácgiảthuyếtđượctrìnhbàysaochochúngcóthểbịchứngminhlàsai.Nhữnggiảthuyếtkếtiếpnhauphảiđươngđầuvớiquátrìnhthựcnghiệmvàquansát.Khoahọcdòdẫmvànhíchdầnđếntrithứctiếnbộ.Dĩnhiên,nhữngcảmxúcdễchịuthườngbịtácđộngkhimộtgiảthuyếtkhoahọcbịbácbỏ,nhưngnhữngphảnchứngnhư

vậyđượcxemlàcốtlõichokhoahọc.

Giảkhoahọcthìngượclại.Cácgiảthuyếtthườngđượctrìnhbàymộtcáchchínhxácđểchúngkhôngbịđảphátrướcbấtkỳthửnghiệmnàođưaraphảnchứng,chonênthậmchívềnguyêntắc,chúngcũngkhôngthểbịlàmmấthiệulực.Khicácgiảthuyếtgiảkhoahọckhôngđịchlạiđượccácnhàkhoahọcthìnhữngâmmưuđànáplạiđượcvạchra.

Khảnăngvậnđộngởnhữngngườikhỏemạnhgầnnhưlàhoànhảo.Chúngtahiếmkhivấpvàngã,ngoạitrừởđộtuổicònnhỏhoặcđãgià.Chúngtacóthểhọcđượcnhữngnhiệmvụnhưđixeđạp,trượtván,nhảydâyhoặcláixehơi,vànhớđượckỹnăngđótrongsuốtquãngđờicònlại.Thậmchínếuchúngtaquahẳnmườinămkhônglàmviệcđóthìnóvẫntrởlạivớichúngtamộtcáchdễdàng.Tuynhiên,tínhchínhxácvàkhảnăngduytrìnhữngkỹnăngvậnđộngcủachúngtacóthểkhiếnchúngtatựtinmộtcáchsailầmvàonhữngnănglựckháccủamình.Nhậnthứccủachúngtacóthểrấtsai.Cólúcchúngtanhìnthấynhữngđiềukhônghiệnhữu.Chúngtalàmồingoncủanhữngảoảnhthịgiác.Thỉnhthoảng,chúngtalạibịảogiác.Chúngtacóxuhướnglàmsai.MộtcuốnsáchminhchứngcótểnLàmthếnàotabiếtđượcnhữnggìkhôngcó:Khảnăngsailầmcủalýtríconngườitrongcuộcsốnghằngngày(HowWeKnowWhatIsn’tSo:TheFallibilityofHumanReasoninEverydayLife)củaThomasGilovichchothấyconngườisaisótrấtcóhệthốngnhưthếnàotrongviệchiểucácconsố,loạitrừnhữngbằngchứngkhócịu,vàdễbịảnhhưởngbởiýkiếncủangườikhác.Chúngtagiỏitrongmộtsốviệcnàođónhưngkhôngphảitấtcảmọiviệc.Tríkhônnằmởchỗtahiểuđượcnhữnghạnchếcủamình.“Vìloàingườilàmộtthứnhẹdạ,”WilliamShakespeaređãdạynhưvậy.Đóchínhlàchỗtháiđộhoàinghinghiệtngãcủakhoahọcbướcvào.

Cólẽ,nétkhácbiệtrõnhấtgiữakhoahọcvàgiảkhoahọclàởchỗkhoahọccósựđánhgiávềnhữngđiểmchưahoànhảovàdễsaisótcủaconngườisắcsảohơnhẳngiảkhoahọc(haylàsựkhảihuyền“khôngsailầm”).Nếuchúngtadứtkhoáttừchốithừanhậnchúngtarấtdễsaisótthìchínhkhiđó,chúngtacóthểtinchắcrằngcáisaisótđó–thậmchílàsaisótnghiêmtrọnghaynhữngsailầmsâusắc–sẽbámtheotamãimãi.Nhưngnếuchúngtacókhảnăngdũngcảmtựđánhgiámộtchút,bấtkỳsuynghĩphiềnmuộnnàomàchúngcóthểtạora,thìcơhộicủachúngtasẽcảithiệnrấtnhiều.

Nếuchúngtachỉdạynhữngpháthiệnvàcácsảnphẩmcủakhoahọc–khôngthànhvấnđềnhữngthứđóhữuíchvàthậmchítruyềncảmhứngđếnđâu–màkhôngtruyềntảiphươngphápphêbìnhcủakhoahọc,thìlàmsaomộtngườitrungbìnhcóthểphânbiệtđượckhoahọcvớigiảkhoahọc?Khiđó,cảhaiđềuđượctrìnhbàynhưmộtsựkhẳngđịnhkhôngđượcchứngminh.ỞNgavàTrungQuốc,việcnàyrấtdễxảyra.Khoahọccủathếquyềnlànhữnggìchínhquyềndạy.Điểmphânbiệtgiữakhoahọcvàgiảkhoahọcđượctạosẵnchobạn.Khôngcầncónhữngđiềurốirắmphứctạpđếnmụmịcảđầuóc.Nhưngkhinhữngthayđổichínhtrịsâusắcxảyravàviệckiểmsoátchặtsuynghĩtựdođượcnớilỏngthìrấtnhiềutuyênbốtựtinhoặcđầyuytín–đặcbiệtlànhữngngườinóivớichúngtanhữnggìchúngtamuốnnghe–lạithuhútđượcđôngđảocôngchúng.Tuynhiên,khôngchắcrằngtấtcảmọiýniệmđềucóthểtinđược.

Mộttháchthứctốithượngchonhữngngườiphổcậpkhoahọclàlàmsángtỏlịchsửkhúckhuỷutrênthựctiễncủanhữngpháthiệnvĩđạicũngnhưnhữnghiểulầmvàtháiđộkhướctừmộtcáchươngngạnhcủanhữngngườilàmkhoahọcđốivớitiếntrìnhthayđổi.Nhiều,cólẽlàhầuhết,giáotrìnhkhoahọcdànhchocácnhàkhoahọctàinăngchớmnởđềcậprấtdèdặtởđây.Trìnhbàymộtcách

hấpdẫnvốntrithứcđúckếttừhàngthếkỷkiêntrì“travấn”Thiênnhiêndễdànghơnrấtnhiềusovớiviệctrìnhbàytỉmỉmộtcỗmáychưngcấtphứctạp.Phươngphápkhoahọc,cóthểrấtkémhấpdẫnvàkhôkhan,quantrọnghơnrấtnhiềusovớinhữngphátkiếnkhoahọc.

Chương2.KHOAHỌCVÀHYVỌNGHaingườigặpmộtlổthủngtrêntrời.

Mộtngườibảongườikiakiệumìnhlên…

Nhưngtrênthiênđườngđẹpđếnmức

Anhchàngnhìnlénquahàngrào

Quênbẵngmọithứ,quênbẵngngườibạnđường

Ngườianhtađãhứasẽgiúpkiệulên

Vàthếlàchạytọtvàotrong

Thiênđườngtránglệ.

TừmộtbàitụngcaIglulikInuit,đầuthếkỷ20,doINUGPASUGJUKkểlạichoKNUDRASMUSSEN,nhàthám

hiểmtớiđảoGreenland.

Cáithờibiếthyvọng,tôimớichỉlàmộtđứatrẻ.Tôimuốnlàmộtnhàkhoahọcngaytừnhữngngàyđầuđếntrường.Cáithờikhắckếttinhấyđếnkhilầnđầutôihiểuđượcrằngcácngôisaolànhữngmặttrờikhổnglồ,khilầnđầutiêntôihiểurachúngphảicáchxachừngnàomớicóthểxuấthiệnchỉnhưnhữngđốmsángtrênbầutrời.Tôikhôngbiếtchắcthậmchíkhiđómìnhcóbiếtýnghĩacủatừ“khoahọc”haykhôngnhưngtôimuốnbằngcáchnàođóđắmmìnhtrongsựvĩđạicủanó.TôibịcuốnhútbởisựlộnglẫycủaVũtrụ,sữngsờtrướcviễncảnhhiểurõđượcsựvậnđộngcủamọivật,thamgiagiảiđápnhữngbíẩnsâuxa,khámphánhữngthếgiớimới–cólẽtheo

đúngnghĩađen.Tôithậtmaymắnđãphầnnàohoànthànhđượcướcmơđó.Vớitôi,sựlãngmạncủakhoahọcvẫnhấpdẫnvàmớimẻnhưngàyhômđó,cáchđâyhơnnửathếkỷ,khitôiđượcthấynhữngđiềukỳdiệuởHộichợThếgiới1939.

Phổcậpkhoahọc–tứclàcốgắnglàmchocácphươngphápvàpháthiệnkhoahọcdễtiếpcậnvớinhữngngườikhônglàmkhoahọc–diễnratựnhiênvàngaylậptức.Vớitôi,khônggiảithíchđượckhoahọcdườngnhưlàmộtviệcrấtbấtcông.Khibạnyêu,bạnmuốnnóivớicảthếgiới.Cuốnsáchnàylàmộttuyênngôncánhân,phảnánhmốitìnhsuốtđờicủatôivớikhoahọc.

Nhưngcònmộtlýdokhác:Khoahọckhôngchỉlàmộtkhốikiếnthức;nócònlàcáchtưduy.TôicómộtdựđoánvềmộtnướcMỹvàothờiconhoặccháutôi–khimàHoaKỳlàmộtnềnkinhtếdịchvụvàthôngtin;khigầnnhưtấtcảcácngànhchếtạochínhđềuchuyểnsangcácnướckhác;khimànhữngsứcmạnhcôngnghệđángsợnằmtrongtaymộtsốrấtítngười,vàkhôngmộtaiđạidiệnchoquyềnlợicôngchúngcóthểnắmbắtđượcvấnđề;khimàngườidânmấtkhảnăngxácđịnhnhữngchươngtrìnhnghịsựcủariêngmìnhhoặcchấtvấnnhữngngườitrongbộmáycôngquyềnmộtcáchamtường;khimà,bằngcáchnắmlấynhữngtinhthểvàlolắngtrôngchờvàosốtửvicủamình,mọikhảnăngphêpháncủachúngtamaimột,chúngtakhôngcònnhậnbiếtđượcgiữanhữnggìlàtốtvànhữnggìđúng,chúngtadầnquaytrởlạivớimêtíndịđoanvàsựmôngmuộilúcnàokhônghay.

SựsuythoáicủanướcMỹthấyrõnhấtquatìnhtrạngsasútrấttừtừtrongnộidungchínhthứccủagiớitruyềnthôngvốncóảnhhưởngghêgớm,nhữngmẩuâmthanhdài30giây(giờgiảmxuốngchỉcònchưađầy10giây),việclậptrìnhmẫuthứcchungthấpnhất,

nhữngbàitrìnhbàynhẹdạvềgiảkhoahọcvàmêtín,nhưngđặcbiệtlàmộtdạngtônvinhsựngudốt.Nhưtôiđãviết,băngvideosố1đượcthuêởMỹlàbộphimDumbandDumber(Haichàngngốc).Phimhoạthìnhnhiềutập“BeavisandButthead”vẫnrấtphổbiến(vàcóảnhhưởng)đốivớikhángiảtruyềnhìnhtrẻ.Bàihọcđơngiảnlàhọchành–khôngchỉkhoahọc,màbấtcứthứgì–làcóthểtránhđược,thậmchíchẳngcógìđánghoannghênhcả.

Chúngtađãdànxếpđượcmộtnềnvănminhtoàncầutrongđónhữngyếutốquantrọngnhất–giaothông,thôngtinliênlạc,vàtấtcảcácngànhkhác;nôngnghiệp,ytế,giáodục,giảitrí,bảovệmôitrường;vàthậmchíthiếtchếbầucửdânchủ-đềuphụthuộcrấtnhiềuvàokhoahọcvàcôngnghệ.Chúngtacũngđãsắpxếpđượcmọiviệcđểgầnnhưkhôngaihiểuđượckhoahọcvàcôngnghệ.Đâylàmột“toathuốc”chothảmhọa.Chúngtacóthểtránhđượcnómộtlúc,nhưngsớmhaymuộncáisựkếthợpnguyhiểmgiữangudốtvàquyềnlựcsẽnổtungngaymặtchúngta.

Mộtngọnnếntrongmànđêm(ACandleintheDark)lànhanđềmộtcuốnsáchrấtdũngcảmdựatrênKinhthánh,củaThomasAdyvàđượcxuấtbảntạiLondonnăm1656,côngkíchnhữngcuộcsănlùngphùthủyđangdiễnrathờiđónhưlàmộtâmmưuđentốinhằm“lừadốingườidân.”Bấtkỳbệnhtậthaydôngbãogì,bấtcứthứgìbấtthường,đềubịgánchothuậtphùthủy.Nếuphùthủytồntại,Adylậpluận–“nhữngđiềuthếnàycầnrasaonữa,hayvẫnxảyranhưdựđịnh?”Phầnlớnthờigiantronglịchsửcủachúngta,chúngtasợhãithếgiớibênngoài,vớinhữnghiểmnguykhólườngcủanó,đếnmứcchúngtavuivẻbấuvíulấybấtcứđiềugìhứahẹnlàmdịuhoặclýgiảiđượctâmtrạngkhiếpsợđó.Khoahọclàmộtcốgắngrấtthànhcôngđểhiểuvềthếgiới,đểnắmbắtmọiviệc,đểlàmchủchínhchúngta,đểđitheomộtlộtrìnhantoàn.Visinhhọcvàkhí

tượnghọcgiờđâylýgiảinhữnggìmàchỉvàithếkỷtrướccònđượcxemlànguyênnhânđủđểthiêusốngnhiềuphụnữ.

Adycũngcảnhbáomốihiểmhọarằng“cácdântộc[sẽ]tànlụivìthiếukiếnthức.”Cảnhkhốncùngcóthểtránhđượccủaconngườithườngkhôngphảisinhradosựngudạimàbởisựthiếuhiểubiết,đặcbiệtlàsựthiếuhiểubiếtcủachúngtavềchínhmình.Tôilongạirằng,đặcbiệtkhiThiênniênkỷmớiđangngấpnghé,giảkhoahọcvàmêtíndịđoandườngnhưdầndầnthuhútngườitahơn,nhữngbàicamêhoặchấpdẫnvàâmvanghơn.Trướckia,chúngtađãnghenóiđiềunàyởđâunhỉ?Bấtkỳkhinàonhữngthiênkiếnchủngtộchaydântộccủachúngtađượckhơigợi,vàonhữngthờikỳkhanhiếm,trướcnhữngtháchthứcđốivớilòngtựtrọnghoặckhípháchcủadântộc,khichúngtatrăntrởvềmụcđíchvàcáivịtríđãbịthunhỏtrongvũtrụcủachúngta,hoặckhisựcuồngtínđượcxâydựngquanhchúngta–thìkhiđó,nhữngthóiquentưduyđãquenthuộctừthờixaxưasẽnắmquyềnkiểmsoát.

Ngọnlửanếnchậpchờn.Quầngánhsángnhỏnhoicủanórunrẩy.Bóngtốivâyquanh.Lũquỷsứbắtđầuchờnvờn.

---

Córấtnhiềuđiềukhoahọckhônghiểuđược,nhiềubíẩnvẫncầngiảiđáp.TrongmộtVũtrụcáchxahàngchụctỉnămánhsángvàcótuổithọkhoảng10hoặc15tỉnăm,đâycóthểlàtìnhhuốngvĩnhviễn.Chúngtavẫnliêntụcgặpphảinhữngđiềungạcnhiên.NhưngmộtsốcâyviếttôngiáovàKỷnguyênmớikhẳngđịnhrằngcácnhàkhoahọctinrằng“nhữnggìhọtìmrađềucósẵn.”Cácnhàkhoahọccóthểbácbỏnhữngđiềusoirọihuyềnbímàkhônghềcóbằngchứngngoạitrừtuyênbốcủaaiđó,nhưnghọcũngkhótintưởngrằngkiến

thứccủahọvềTựnhiênlàhoànchỉnh.

Khoahọccònlâumớilàmộtcôngcụtrithứchoànhảo.Nóchỉlàthứtốtnhấtmàchúngtacó.Ởkhíacạnhnày,cũngnhưtrongnhiềukhíacạnhkhác,nógiốngnhưnềndânchủ.Khoahọctựnókhôngthểbiệnhộchophươnghướnghànhđộngcủaconngười,nhưngchắcchắnnócóthểlàmsángtỏnhữngkếtquảkhảdĩcủanhữngphươnghướnghànhđộngkhácnhau.

Lốitưduykhoahọcvừamangtínhtưởngtượngvừacótínhkỷluật.Đâylàtrọngtâmchothànhcôngcủanó.Khoahọcyêucầuchúngtaphảitínhđếncácsựthật,thậmchíkhinhữngsựthậtnàykhôngphùhợpvớinhữngđịnhkiếncósẵncủachúngta.Nókhuyênchúngtanêncósẵntrongđầunhữnggiảthuyếtkhácnhauvàxemgiảthuyếtnàophùhợpvớisựthậtnhất.Nóđòihỏichúngtacósựcôngbằngtinhtếgiữatháiđộcởimởvớinhữngýtưởngmới,chodùlàkỳdị,vớiviệcnhìnnhậnmọithứ-nhữngýtưởngmớivàtrithứcđãxácđịnh-bằngtháiđộhoàinghinghiêmkhắcnhất.Cáchsuynghĩnàycũnglàmộtcôngcụquantrọngchomộtnềndânchủtrongmộtkỷnguyênthayđổi.

Mộttrongnhữnglýdokhoahọcthànhcônglàvìkhoahọccóbộmáysửasaithườngtrựcngaytrungtâmcủanó.Mộtsốngườicóthểcoiđâylàmộtđặcđiểmbìnhthường,nhưngvớitôi,mỗilầnchúngtatựphêbình,mỗilầnchúngtakiểmchứngnhữngýtưởngcủamìnhsovớithếgiớibênngoài,chínhlàchúngtađanglàmkhoahọc.Khichúngtatựdungtúngvàkhôngbiếtphêbình,khichúngtatừchốihyvọngvàsựthật,chúngtađangthiênvềgiảkhoahọcvàmêtíndịđoan.

Mỗilầnmộtbàiviếtkhoahọctrìnhbàyđượcmộtchútdữliệu,nó

thườngđikèmvớimộtmứcsaisót–mộtyếutốđơngiảnnhưngkiênđịnhgợinhắcrằngkhôngcókiếnthứcnàolàhoànchỉnhhayhoànhảo.Nólàmộtbướcxácđịnhxemchúngtatintưởngvàonhữnggìchúngtanghĩalàmìnhbiếtđếnmứcnào.Nếumứcsaisótnhỏthìđộchínhxáccủakiếnthứckinhnghiệmcủachúngtacao;nếumứcsaisótlớnthìkiếnthứccủachúngtacàngkhôngchắcchắn.Trừtrongtoánhọcthuầntúy,cònlạikhôngcógìlàchắcchắncả(mặcdùrấtnhiềuthứchắcchắnlàkhôngđúng).

Hơnnữa,cácnhàkhoahọcthườngrấtthậntrọngmôtảtìnhtrạngthậtnhữngnỗlựccủachúngtanhằmhiểuvềthếgiới–từnhữngphỏngđoánvàgiảthuyết,vốnrấtkhôngchắcchắn,đếnnhữngquyluậtcủaTựnhiênvẫnliêntụcđượckhẳngđịnhmộtcáchcóhệthốngthôngquanhiềuhìnhthứcchấtvấnxemthếgiớivậnhànhnhưthếnào.NhưngngaycảcácquyluậtcủaTựnhiêncũngkhôngchắcchắntuyệtđối.Cóthểcónhữngtrườnghợpmớichưabaogiờđượckiểmchứngtrướcđó–bêntrongnhữnglỗđenchẳnghạn,hayngaytrongcácelectron,hoặcgầnđạttớitốcđộánhsáng–trongđóngaycảnhữngquyluậtTựnhiênvẫnđượccangợicũngthấtbạivàvầnđínhchínhchodùchúngcóthểcógiátrịtrongnhữngtrườnghợpbìnhthường.

Conngườicóthểrấtmuốnđạtđượcsựchắcchắntuyệtđối;họcóthểkhaokhátđiềuđó;họcóthểvờnhưđãđạtđượcđiềuđó,giốngnhưtínđộcủamộtsốtôngiáonhấtđịnh.Nhưnglịchsửkhoahọc–kểcảkhẳngđịnhthànhcôngnhấtđốivớivốnkiếnthứcmàloàingườitiếpcậnđược–dạyrằngđiềuchúngtacóthểhyvọngnhấtlàliêntụccảithiệnhiểubiếtcủamình,họchỏitừnhữngsailầmcủamình,mộtcáchtiếpcậntiệmcậnđếnVũtrụ,nhưngvớiđiềukiệnlàsựchắcchắntuyệtđốisẽluônvượtquátầmhiểubiếtcủachúngta.

Chúngtasẽluônbịsavàosailầm.Điềumàmỗithếhệcóthểhyvọngnhấtlàgiảmbớtmứcsaisótmộtchút,vàbổsungthêmvàokhodữliệumàmứcsaisótcóthểápdụng.Mứcsaisótlàmộtsựtựđánhgiáhữuhình,rộngkhắpvềmứcđộđángtincậycủavốnkiếnthứccủachúngta.Bạncóthểthườngthấysaisóttrongcáccuộctrưngcầudâný(“mứcđộkhôngchắcchắnlà+/-3”)HãytưởngtượngramộtxãhộitrongđómọiphátngônghitrongHồsơQuốchội,mọichươngtrìnhtruyềnhìnhthươngmại,mọibàithuyếtgiáođềucósaisóthoặcgìđótươngđươngđikèm.

Mộttrongnhữnglờirănrấtlớncủakhoahọclà“Khôngtinvàonhữnglýlẽcủagiớicóthẩmquyền.”(Cácnhàkhoahọc,vốnđềulànhữngngườicóđịavị,nếuxéttronghệthốngthứbậchiệnhành,dĩnhiênkhôngphảilúcnàocũngtheođúnglờirănnày).Cóquánhiềunhữnglýlẽnhưvậysaihoàntoàn.Nhữngngườicóthẩmquyềncũngphảichứngminhlýlẽcủamìnhnhưtấtcảmọingườikhác.Tínhđộclậpnàycủakhoahọc,tháiđộkhôngsẵnsàngchấpnhậntrithứcthôngthườngcủakhoahọc,khiếnchokhoahọcnguyhiểmđốivớinhữnghọcthuyếtítcótínhtựphêbình,hoặcnhữnghọcthuyếttựphụ.

Vìkhoahọcmangchúngtađếnvớihiểubiếtvềcáchvậnhànhcủathếgiới,chứkhôngphảilàcáchchúngtamongướcnóvậnhành,nênnhữngphátkiếncóthểkhôngphảitrongtrườnghợpnàocũngcóthểlĩnhhộiđượcngaylậptứchoặclàmtavừaý.Cóthểphảidụngcôngmộtchútđểtáicơcấunhữngnếpnghĩcủachúngta.Mộtphầnkhoahọcrấtđơngiản.Khikhoahọctrởnênphứctạpthìđóthườnglàvìthếgiớivốnphứctạp–hoặcvìchúngtaphứctạp.Khichúngtanétránhnóchỉvìdườngnhưnóquákhó(hoặcvìchúngtađượcdạydỗquásơsài),chúngtađãtừbỏmấtkhảnăngkiểmsoáttươnglạicủamình.Chúngtađãbịtướcbỏquyềncủamình.Sự

tựtincủachúngtabịxóimòn.

Nhưngkhichúngtavượtquaràocảnđó,khinhữngpháthiệnvàphươngphápcủakhoahọcđếnđượcvớichúngta,khichúngtahiểuvàđưakiếnthứcnàyvàosửdụng,nhiềungườicảmthấycựckỳhàilòng.Điềunàyhoàntoànđúngvớitấtcảmọingười,nhưngđặcbiệtlàtrẻem–vốnđượcsinhravớiniềmđammêdànhchokiếnthức,vớinhậnthứcrằngchúngphảisốngtrongmộttươnglaidokhoahọcđịnhhình,nhưngcũngthườngbịthuyếtphụckhibướcvàotuổivịthànhniênrằngkhoahọckhôngphảiđểdànhchochúng.Tôibiếtrấtrõ,cảtừviệcngườitagiảithíchvềkhoahọcchotôivàtừnhữngcốgắngcủachínhtôinhằmgiảithíchkhoahọcchongườikhác,rằngthậtsungsướngkhichúngtanắmbắtđượckhoahọc,khinhữngthuậtngữkhóhiểuđộtnhiênhémởýnghĩa,khichúngtanắmbắtđượcbảnchấtcủacảmớchuyệnrắcrối,khimànhữngđiềukỳdiệuphithườngđượctiếtlộ.

TrongcuộchộingộcủanóvớiTựnhiên,khoahọcluônluôngợilêncảmgiácsùngkínhvàesợ.Hànhđộngtìmhiểulàmộthìnhthứctônvinhsựkếthợp,hợpnhất,thậmchítrênquymôkhiêmtốnnhất,vớisựvĩđạicủaVũtrụ.Vàquátrìnhhìnhthànhdầnkiếnthứctrênquymôtoànthếgiớitheothờigianbiếnkhoahọcthànhmộtthứgìđógiốngnhưtrítuệsiêuviệtxuyênquốcgia,xuyênthếhệ.

Từ“tinhthần”(spirit)xuấtpháttừmộttừLatinhcónghĩa“hítthở.”Thứchúngtahítthởlàkhôngkhí,mộtthứvậtchấtrõràng,tuyloãng.Mặcdùbịdùngtheohướngtráingượcnhưngkhôngnhấtthiếtcóhàmnghĩatrongtínhtừ“tinhthần”màchúngtavẫnnóivềbấtcứthứgìkháckhôngphảivậtchất(kểcảthứvậtchấtcấuthànhnênnãobộ),haybấtkỳthứgìbênngoàilãnhđịakhoahọc.Thithoảng,tôicảmthấythoảimáisửdụngtừnày.Khoahọckhôngchỉtương

hợpvớiyếutốtinhthần;nócònlànguồngốcsâuthẳmcủayếutốtinhthần.Khichúngtanhậnrakhônggiancủamìnhtrongvũtrụmênhmôngtínhbằngnămánhsángvàtrongtiếntrìnhthờigian,khichúngtanắmbắtđượcnhữngđiềuphứctạp,vẻđẹp,vàsựtinhtếcủacuộcsống,thìcáicảmgiáctănglênđó,cáicảmxúchânhoanvàmặccảmđượckếthợplạiđó,chắcchắnmangtínhtinhthần.Vànhữngtìnhcảmcủachúngtatronglĩnhvựcnghệthuậthayâmnhạchoặcvănhọccũngvậy,hoặcđốivớinhữnghànhđộngdũngcảmquênmìnhmẫumựcnhưcủaMohanmasGandhihoặcMartinLutherKing.Kháiniệmchorằngkhoahọcvàtinhthầncógìđómangtínhloạitrừlẫnnhauhoàntoànkhôngđúngvớicảhaikhíacạnhnày.

---

Khoahọccóthểrấtkhóhiểu.Nócóthểtháchthứcnhữngtínđiềuquenthuộc.Khicácsảnphẩmcủakhoahọcđượcsửdụngbởicácchínhtrịgiahoặccácnhàcôngnghiệp,nócóthểdẫntớinhữngloạivũkhíhủydiệthàngloạtvànhữngđedọaghêgớmchomôitrường.Nhưngcómộtđiềubạnphảinóivềkhoahọc:Nócungcấpnhiềusảnphẩm.

Khôngphảitấtcảmọinhánhkhoahọcđềucóthểdựđoántươnglai–ngànhcổsinhvậthọckhônglàmđượcviệcđó–nhưngnhiềungànhkháccóthểlàmđượcvàvớiđộchínhxácđếnkinhngạc.NếubạnmuốnbiếtkhinàosẽđếnđợtNhậtthựctiếptheo,bạncóthểthửhỏicácthuậtsĩhoặcthầypháp,nhưngtốthơncảbạnnênhỏicácnhàkhoahọc.HọsẽnóichobạnbiếtcầnđứngởđâutrênTráiđấtnày,khinàothìphảicómặttạiđó,vàliệuđósẽlànhậtthựcmộtphầnhaytoànphần,haychỉlànhậtthựchìnhkhuyên.Họcóthểdựđoánđượcnhậtthực,rấtđúnggiờ,trướccảmộtthiênniênkỷ.Bạncóthểđếngặpphápsưđểgiảimộtlờinguyềngâyrachứngthiếu

máuáctính,hoặcbạncóthểuốngvitaminB12.Nếubạnmuốncứuconcáimìnhkhỏibệnhbạiliệt,bạncóthểcầunguyệnhoặccóthểtiêmchủng.Nếubạnquantâmđếngiớitínhcủađưaconchưarađời,bạncóthểhỏiýkiếncácthầybóichuyênsửdụngdâyrọitấtcảnhữnggìbạnmuốn(trái-phải,contrai;trước-sau,congái–hoặccóthểlàmộtcáchkhác),nhưnghọsẽchỉnóiđúngtrungbìnhvớitỉlệ50-50.Nếubạnmuốnthậtsựchínhxác(ởđâylàchínhxác99%)thìhãythửbằngphươngphápchọcốivàsiêuâm.Hãythửvớikhoahọc.

Thửnghĩxemcóbaonhiêutôngiáocốgắngtạogiátrịchomìnhbằngphươngpháptiêntri.Hãynghĩxemcóbaonhiêungườidựavàonhữnglờitiêntrinày,chodùmơhồ,chodùkhôngthựchiệnđược,đểcủngcốhoặchỗtrợchonhữngniềmtincủahọ.Nhưngđãtừngcómộttôngiáovớikhảnăngtiêntrichínhxácvàmứcđộđángtincậycủakhoahọchaychưa?Trênhànhtinhnàykhôngcómộttôngiáonàokhôngthemmuốncóđượckhảnăngtiênđoánnhữngsựkiệntươnglai–mộtcáchchínhxác,vàliêntụcđượcchứngminhtrướcnhữngtháiđộhoàinghi.Chưacómộtthiếtchếnàocủaconngườitiếngầnđượcđếnchỗđó.

Liệuđâycóphảinhữnggìđangđượctônthờtrênbànthờkhoahọc?Liệuđâycóphảinhữnggìthaythếtínđiềunàybằngtínđiềukhác,tùytiệnnhưnhau.Theoquanđiểmcủatôi,khônghềnhưvậy.Thànhcôngnhậnthấytrựctiếpcủakhoahọclàlýdotôiủnghộviệcsửdụngkhoahọc.Nếucógìđókháchiệuquảhơnthìtôisẽủnghộcáiđó.Phảichăngkhoahọccáchlychínhnóvớisựphêbìnhtriếthọc?Phảichăngnóđịnhnghĩachínhmìnhnhưlàgiữthếđộcquyềnvề“chânlý”?Xinhãythửnghĩlạivấnđềnhậtthựcởtrongtươnglaimộtnghìnnămnữa.Hãysosánhthậtnhiềuhọcthuyếtmàbạncóthểnghĩra,hãylưuýđếnnhữngdựđoánvềtươnglaicủacáchọc

thuyếtnày,cáinàomơhồ,cáinàochínhxác,vàhọcthuyếtnào–tấtcảđềubịảnhhưởngbởikhảnăngphạmsailầmcủaconngười–cócáccơchếsửasaihìnhthànhsẵn.Cầnlưutâmđếnthựctếrằngkhôngcóhọcthuyếtnàolàhoànhảo.Sauđó,chỉviệcchọnrahọcthuyếtcótácdụngnhất(khôngphảilàcảmnhận)saukhiđãsosánhrấtcôngbằng.Nếucáchọcthuyếtkhácnhautỏraưuviệttrongnhữnglĩnhvựcđộclậpvàkhátáchbiệtthìdĩnhiênchúngtahoàntoàntựdolựachọnmộtvàihọcthuyết–nhưngkhônglàmvậynếuchúngđốilậpnhau.Kháchẳnvớikiểusùngbáithầntượng,đâylàmộtbiệnphápgiúpchúngtaphânbiệtnhữnghìnhtượnggiảtừcáichânthật.

Mộtlầnnữa,lýdokhoahọcpháthuyhiệuquảmộtphầnlàvìcáicơchếsửasaiđãhìnhthànhđó.Trongkhoahọc,khôngcócâuhỏicấmkỵnào,khôngcóvấnđềgìlàquánhạycảmhaytinhtếđếnmứckhôngthểkhảosát,khôngcóchânlýbấtkhảxâmphạm.Tháiđộcởimởtrướcnhữngýtưởngmới,kếthợpvớiviệcnghiêncứutỉmỉtấtcảcácýtưởngmộtcáchhoàinghivànghiêmngặtnhất,giúpđãicátlấyvàng.Việcbạnthôngminh,oaivệhayđángyêuđếnđâucũngkhôngcógìkháccả.Bạnphảichứngmìnhtrườnghợpcủamìnhtrướcsựphêphánrấtkiênquyếtcủagiớichuyêngia.Tínhđadạngvàviệctranhluậnđượcđánhgiácao.Cácýkiếnđượckhuyếnkhíchtranhđấu–mạnhmẽvàtheochiềusâu.

Quytrìnhkhoahọcnghecóthểhỗnđộnvàrốiren.Ởmặtnàođó,đúngnhưvậy.Nếubạnkiểmchứngkhoahọcởphươngdiệnthườngnhậtcủanó,dĩnhiênbạnthấyrằngcácnhàkhoahọctrảiquatấtcảtìnhcảm,tínhcáchvàcátínhcủaconngười.Nhưngcómộtkhíacạnhthựcsựấntượngvớingườingoài,vàđólàgăngtaysắtcủaviệcphêbình,đượccoilàchấpnhậnđượchaythậmchíđángaoước.Cácnhàkhoahọctậpviệcnhậnđượctừnhữngngười

thầycủahọsựkhuyếnkhíchnồngnhiệtvàđầycảmhứng.Nhưngmộtsinhviênyếutrongbuổikhảothímiệngbậctiếnsĩphảinhậnnhữngcâuhỏidồndậptừnhữnggiáosưnắmgiữtươnglạicủaứngviêntrongtay.Lẽđươngnhiên,sinhviênrấtlolắng;cóailạikhôngnhưvậychứ?Đúng,họđãchuẩnbịđiềunàysuốtnhiềunăm.Nhưnghọhiểurằngởthờiđiểmsốngcònnày,họphảiđủkhảnăngtrảlờinhữngcâuhỏitìmhiểumàcácchuyêngianêulên.Chonên,khichuẩnbịbảovệnhữngđềtàinày,họphảithựchànhmộtthóiquentưduyrấthữuích:Họphảitiênliệucáccâuhỏi;họphảihỏi:Trongluậnvăncủamìnhcóđiểmyếuởchỗnàokhiếnaiđókháccóthểtìmrakhông?Tôisẽxácđịnhđiềunàytrướckhihọlàmviệcđó.

Bạnngồidựnhữnghộinghịkhoahọcvớinhiềutranhcãi.Bạnthamgiacáchộithảochuyênđềởtrườngđạihọctrongđódiễngiảkhólòngnóiđược30giâymàvẫnkhônghềtốitămmặtmũivìnhữngcâuhỏivàbìnhluậntừphíacửtọa.Bạnkiểmchứngcáchộithảotrongđómộtbáocáoviếtđượcgửitớimộttạpchíkhoahọc,đểcóthểxuấtbản,nhưngsauđóđượcbanbiêntậpgửitớihộiđồngthẩmđịnhkhuyếtdanhcónhiệmvụlàđặtcâuhỏi:Tácgiảđãlàmviệcrấtngungốcchăng?Ởđâycógìđủthúvịđểxuấtbảnkhôngnhỉ?Nhữngkhiếmkhuyếtcủabàiviếtnàylàgì?Cóaikhácđãtìmranhữngkếtquảchínhchưa?Luậnđiểmcóphùhợpkhông,hoặcbàiviếtnàycócầnđệtrìnhlạisaukhitácgiảđãchứngminhnhữnggìchỉđượcnghiêncứuởđâykhông?Vàmọiviệcđềukhuyếtdanh:Tácgiảkhônghềbiếtnhữngngườiphêbìnhlàai.Đâylàchuyệnthườngngàytrongcộngđồngkhoahọc.

Tạisaochúngtalạiphảichấpnhậnnó?Chúngtathíchbịphêbìnhchăng?Không,khôngnhàkhoahọcnàothíchchuyệnnàycả.Tấtcảcácnhàkhoahọcđềucảmthấymộttìnhcảmyêumếnriêngđốivớicácýtưởngvàpháthiệncủamình.Tuyvậy,bạnkhôngđáp

lạicácýkiếnphêbìnhbằngnhữngcâuthếnày:Đợimộtphút;đâythậtsựlàmộtýtưởnghay;tôirấtquantâmđếnnó;nócóhạigìchocácvịđâu;xinđểchonóđượcyên.Thayvàođó,quyluậtkhắcnghiệmnhưngcôngbằnglànếucácýtưởngkhôngcóýnghĩathìbạnphảitừbỏchúng.Đừngphícácnơronthầnkinhvàonhữnggìkhôngcótácdụng.Hãydànhnhữngnơronthầnkinhấychonhữngýtưởngmớigiúpgiảithíchdữliệutốthơn.NhàvậtlýngườiAnhMichaelFaradaytừngnóivềsứcmêhoặcmạnhmẽ

Trongviệctìmkiếmnhữngbằngchứngvàbiểuhiệncólợichonhữngướcmuốncủachúngta,vàcoithườngnhữnggìđốilậpvớichúng…Chúngtađónnhậnmộtcáchthânthiệnnhữnggìđồngývới[chúngta],chúngtaphảnứnglạinhữnggìđốilậpvớimình;nhưngngượclạitheolẽthường,vẫncầncócáitráingược.

Phêbìnhhợplýrấtcólợichobạn.

Mộtsốngườicoikhoahọclàkiêungạo–đặcbiệtkhinócómụcđíchphủnhậnnhữngtínđiềuđãcótồntạilâuhoặckhinóđưaranhữngkháiniệmlạlùngdườngnhưtráilậpvớilẽthường.Nhưmộttrậnđộngđất,nótháchthứcniềmtinnềntảngcủachúngta,tháchthứcnhữngtínđiềuquenthuộccủachúngta,làmchấnđộngcảnhữnghọcthuyếtmàchúngtađãnuôidưỡngđểlàmchỗdựa.Tuynhiên,tôitinrằngkhoahọcrấtkhiêmnhường.CácnhàkhoahọckhôngtìmcáchápđặtnhucầuvàmongmuốncủahọlênTựnhiên,màthayvàođótìmhiểuTựnhiênmộtcáchkhiêmnhườngvàđónnhậnmộtcáchnghiêmtúcnhữnggìhọtìmra.Chúngtanhậnthứcđượcrằngcácnhàkhoahọcđángkínhcũngsai.Chúngtahiểusựkhônghoànhảocủaconngười.Chúngtanhấnmạnhđếnviệcxácminhđộclậpvà-ởchừngmựccóthể-địnhlượngđốivớinhữngnguyênlýtínđiềuđượcđềxuất.Chúngtakhôngngừngkhơigợi,

nghingờ,tìmkiếmnhữngđiềumâuthuẫnhoặcnhữngsaisótnhonhỏkhôngtránhkhỏi,đưaranhữnglờigiảithíchthaythế,khuyếnkhíchdịgiáo.Chúngtadànhnhữngphầnthưởngcaoquýnhấtchonhữngaibácbỏđượcmộtcáchthuyếtphụcnhữngtínđiềuđãđượcxáclập.

Đâylàmộttrongrấtnhiềuvídụ:cácđịnhluậtchuyểnđộngvàđịnhluậtvạnvậthấpdẫngắnliềnvớitêntuổiIsaacNewtonrấtđượccoitrọngtrongsốcácthànhtựucủaloàingười.Batrămnămsau,chúngtasửdụngđộngnăngNewtonđểdựđoánthiênthực.Nhiềunămsaukhirờibệphóng,ởcáchxaTráiđấthàngtỉdặm(vớinhữnghiệuchỉnhnhỏduynhấttừEinstein),contàuvũtrụtớiđượcmộtđiểmđãxácđịnhtrướctrongquỹđạocủathếgiớiđích.Độchínhxácthậtkinhngạc.Rõràng,Newtonđãbiếtnhữnggìôngthựchiện.

Nhưngcácnhàkhoakhôngchấpnhậncứmặcnhiênnhưvậy.HọvẫnkhôngngừngtìmkiếmnhữngvếtrạntrênbộgiápNewton.Ởtốcđộcaovàtrọnglựclớn,vậtlýNewtonsụpđổ.ĐâylàmộttrongnhữngpháthiệnvĩđạicủaThuyếtTươngđốiTổngquátcủaAlbertEinstein,vàlàmộttrongnhữnglýdotrítuệcủaôngđượctônvinhđếnvậy.MônvậtlýNewtoncóýnghĩatrongmộtloạtđiềukiện,kểcảđờisốngthườngnhật.Nhưngtrongnhữngtìnhhuốngđặcbiệtnhấtđịnhđốivớiconngười–rốtcuộc,chúngtakhôngcóthóiquenđilạigầnbằngtốcđộánhsáng–nókhôngđưarađượccâutrảlờiđúng;nókhôngthíchhợpvớinhữngquansátcủaTựnhiên.ThuyếtTươngđốiTổngquátkhôngcógìkhácbiệtvớivậtlýNewtonvềmặtgiátrị,nhưnglạiđưaranhữngdựđoánrấtkhác–nhữngdựđoánrấttươngthíchvớiquansát–trongnhữngcơchếkhác(tốcđộcao,trọnglựcmạnh).VậtlýNewtonhóarachỉởmứcgầnđạttớichânlý,hữuíchtrongcáctrườnghợpchúngtađãquen,nhưnglạivôhiệuvớicáctrườnghợpkhác.Nólàmộtthànhtựurựcrỡvàđángtônvinhcủatư

duyconngười,nhưngnócónhiềuhạnchế.

Tuynhiên,theohiểubiếtcủachúngtavềkhảnăngdễsaisótcủaconngười,lưuýtớiýkiếnchorằngchúngtacóthểtiếpcậnchânlýmộtcáchtiệmcânnhưngsẽchẳngbaogiờđạtđượcnó,cácnhàkhoahọcngàynayđangkhảosátnhữngcơchếtrongđóThuyếtTươngđốiTổngquátcóthểsai.Chẳnghạn,ThuyếtTươngđốiTổngquátdựđóamộthiệntượnggọilàcácsónghấpdẫnvốnchưabaogiờđượcnhậnbiếtmộtcáchtrựctiếp.NhưngnếuchúngkhôntồntạithìThuyếtTươngđốiTổngquátcógìđósaicơbản.Cácẩntinhlànhữngngôisaoneutronquayrấtnhanhcótốcđộchớpsánghiệnđođượctới15đơnvịthậpphân.Haiẩntinhrấtđậmđặctrongquỹđạocủanhauđượcdựđoánphátralượngsónghấpdẫnrấtlớn–màsẽcólúclàmthayđổichútítquỹđạovàchukỳquaycủahaingôisaonày.JosephTaylorvàRussellHulsetừĐạihọcPrincetonđãsửdụngphươngphápnàyđểkiểmchứngnhữngdựđoáncủaThuyếtTươngđốiTổngquáttheomộtcáchhoàntoànmới.Vớitấtcảnhữnggìhọbiết,kếtquảsẽkhôngtươngthíchvớiThuyếtTươngđốiTổngquátvàcóthểđánhđổmộttrongnhữngtrụcộtchínhcủavậtlýhiệnđại.ChúngkhôngchỉsẵnsàngtháchthứcThuyếtTươngđốiTổngquátmàngườitacònrấtkhuyếnkhíchchúnglàmđượcđiềuđó.NhữngquansátđốivớicácẩntinhnhịnguyênđemlạisựxácthựcmộtcáchchínhxácnhữngdựđoáncủaThuyếtTươngđốiTổngquát,vàvìthànhcôngnày,TaylorvàHulsecùngnhậnđượcgiảiNobelVậtlývàonăm1993.Bằngnhiềucáchkhácnhau,cónhiềunhàvậtlýkhácđangkiểmchứngThuyếtTươngđốiTổngquát–chẳnghạnbằngcáchtrựctiếpdòtìmcácsónghấpdẫnkhópháthiện.HọhyvọngápdụngtriệtđểlýthuyếtnàyđếnngưỡngcaonhấtvàpháthiệnxemliệucótồntạimộtcơchếcủaTựnhiêntrongđóbướctiếnvĩđạicủaEinsteinvềtrithứcbắtđầusaisótkhông.

Nhữngnỗlựcnàysẽtiếptụcchừngnàovẫncòncácnhàkhoahọc.ThuyếtTươngđốiTổngquátchắcchắnlàmộtcáchmôtảchưađầyđủvềTựnhiênởcấpđộlượngtử,nhưngthậmchínếukhôngphảinhưvậy,thậmchínếuThuyếtTươngđốiTổngquátđúngởmọinơivàcógiátrịmãimãithìcòncáchnàothuyếtphụcchúngtavềgiátrịcủanóhơnlàmộtnỗlựcchungnhằmpháthiệnnhữngnhượcđiểmvàhạnchếcủanóchứ?

Đâylàmộttrongnhữnglýdocáctôngiáocótổchứckhôngkhiếnchotôithấytintưởng.Nhữngthủlĩnhnàocủacáctínđiềuchínhdámthừanhậnrằngtínđiềucủahọcóthểkhônghoànchỉnhhoặcsailầmvàdámthiếtlậpcácthiếtchếđểtìmranhữngkhiếmkhuyếtmangtínhchủthuyếtcóthểcó?Ngoàiquátrìnhkiểmnghiệmtrongcuộcsốngthườngnhật,liệucóaiđangkiểmnghiệmmộtcáchcóhệthốngnhữngtìnhhuốngtrongđónhữnglờidạytôngiáotruyềnthốngcóthểkhôngcònápdụngđượcnữakhông?(Chắcchắncóthểthừanhậnrằngcáchọcthuyếtvàođạođứctừngvậnhànhrấtổnthỏatrongthờitrungcổhaytrongchếđộgiatrưởnghoặcgiáolýcóthểkhôngcòngiátrịtrongmộtthếgiớirấtkhácmàchúngtađangsốnghiệnnay?)CóbàithuyếtgiáonàocôngtâmkiểmchứnggiảthuyếtvềChúakhông?Nhữngngườihoàinghitôngiáonhậnđượcphầnthưởnggìtừcáctôngiáođãđịnhhình–hay,cũngvớilýdođó,nhữngngườihoàinghikinhtếvàxãhộinhậnđượcphầnthưởnggìtừxãhộinơihọsống?

Khoahọc,nhưAnnDruyannhậnxét,mãimãithìthầmbêntaichúngtarằng“Hãynhớ,bạncònrấtrấtmớimẻởlĩnhvựcnày.Bạncóthểsailầm.Bạnđãtừngsairồiđấythôi.”Bấtchấptấtcảnhữngbànluậnvềtínhkhiêmnhường,xinhãychỉchotôithấygìđócóthểsosánhtrongtôngiáo.NgườitanóiKinhthánhlấycảmhứngtừthầnthánh–mộtcáchnóirấtnhiềuýnghĩa.Nhưngđiềugìsẽxảyranếu

nóchỉđơnthuầnđượctạorabởichínhngườitrầnmắtthịtrấtdễphạmsailầm?Nhiềuphépmàuđượcnhìnnhận,nhưngđiềugìxảyranếuthựcrađóchỉlàsựphatrộngiữatròbịpbợm,nhữngtrạngtháiýthứckhôngquenthuộc,tìnhtrạnghiểusaivềcáchiệntượngtựnhiên,vàbệnhtâmthần?Đốivớitôi,dườngnhưkhôngmộttôngiáovàniềmtinhiệntạinàoxemxétđầyđủsựvĩđại,tránglệ,tinhvivàphứctạpcủacáiVũtrụmàkhoahọcđãkhámphá.Trongtâmthứctôi,thựctếrằngKinhthánhdựbáođượcquáítnhữngpháthiệncủakhoahọchiệnđạicànglàmthăngthêmnghingờvềcảmhứngthầnthánhcủaKinhthánh.

Nhưngdĩnhiêncóthểtôisai.

---

Hãyđọchaiđoạntríchdướiđây–khôngphảiđểhiểuthứkhoahọcđượcmôtả,màlàcóđượccảmnhậnvềcáchtưduycủatácgiả.Ôngấyđốimặtvớinhữngdịthường,nhữngnghịchlýrõràngtrongvậtlý;nhữnggìôngấygọilà“mấtcânxứng.”Chúngtacóthểhọcđượcgìtừnhữngđiềunày?

NgườitabiếtrằngđiệnđộnglựchọccủaMaxwell–nhưvẫnthườngđượchiểuởthờiđiểmhiệntại–khiápdụngchocácbộphậnchuyểnđộng,dẫntớinhữngmấtcânxứngcóvẻnhưkhôngphảilàđặcđiểmvốncótrongcáchiệntượngấy.Lấyvídụvềhoạtđộngđiệnđộngthuậnnghịchcủamộtnamchâmvàmộtthiếtbịdẫnđiện.Hiệntượngcóthểquansátđượcởđâychỉlệthuộcvàochuyểnđộngtươngđốicủathiếtbịdẫnđiệnvànamchâm,trongkhiquanđiểmthôngthườngnêurađiểmkhácbiệtrõrệtgiữahaitrườnghợptrongđómộttronghaibộphậnởtìnhtrạngchuyểnđộng.Nếunhưnamchâmchuyểnđộngvàthiếtbịdẫnđiệnđứngyênthìxungquanhnam

châmxuấthiệnmộttrườngđiệntíchvớimộtnănglượngrõrệtnhấtđịnh,sảnsinhramộtdòngđiệntạinhữngvịtrínơibốtrícácbộphậncủathiếtbịdẫnđiện.Nhưngnếunamchâmtĩnhvàthiếtbịdẫnđiệnchuyểnđộng,khôngcótrườngđiệnnàoxuấthiệnxungquanhnamchâmcả.Tuynhiên,trongthiếtbịdẫnđiện,chúngtalạithấymộtlựcđiệnđộngnhưngkhôngcónănglượngtươngthíchnàotrongđó.Lựcnàylàmtăng–cứchorằngcósựcânbằngchuyểnđộngtươngđốiởcảhaitrườnghợp–cácdòngđiệnvớicùngđườngdẫnvàcườngđộnhưcácdòngđiệndocáclựcđiệntạoratrongtrườnghợpthứnhất.

Nhữngvídụkiểunày,cùngvớinhữngnỗlựckhôngthànhcôngnhằmpháthiệnrabấtcứchuyểnđộngnàocủatráiđấtcóliênquanđến“ête”,đềuchothấyrằngnhữnghiệntượngđiệnđộngcũngnhưcơhọckhônghềcónhữngthuộctínhtươngứngvớiýtưởngvềsựnghỉtuyệtđối.Thayvàođó,nhưđãthấyđốivớinhómsốlượngnhỏđầutiên,chúnggợiýrằngnhữngquyluậttươngtựvềđiệnđộngvàquanghọcsẽcógiátrịvớitấtcảcáckhungthamchiếumàcácphươngtrìnhcơhọccóthểápdụngđược.

Tácgiảđangcốgắngnóivớichúngtađiềugìởđây?Tôisẽthửgiảithíchthôngtinnềntảngởphầnsaucủacuốnsáchnày.Còngiờđây,cólẽchúngtacùngthừanhậnrằngngônngữlàthừathãi,mangtínhkỹthuật,thậntrọng,rõràngvàkhônghềphứctạphơncầnphảivậymộttínào.Từcáchdiễnđạt(hoặctừcáitiêuđềhếtsứcgiảndị“Vềđiệnđộngcủacácvậtchuyểnđộng”),bạnsẽkhôngthểđoánngayđượcrằngbàiviếtnàymiêutảsựứngdụngquantrọngcủalýthuyếtTươngđốiHẹptrongthếgiới,cửangõđitớituyênbốmangtínhchiếnthắngcủamốitươngquangiữakhốilượngvànănglượng,sựgiảmbớtcủatínhtựcaotựđạichorằngthếgiớinhỏbécủachúngtachiếmlĩnhmột“khungthamchiếuưutiên”nàođótrongVũtrụ,vàbằngnhiềucáchkhácnhau,mộtsựkiệnmangtínhthờiđại

tronglịchsửloàingười.Nhữnglờimởđầutrongbàiviếtnăm1905củaAlbertEisteinmangđặcđiểmcủamộtbáocáokhoahọc.Nókhôngmangtínhtựphụcvụ,rấtthậntrọngvàkhádèdặt.Hãythửsosánhsắctháikiềmchếcủanóvớinhữngsảnphẩmcủaquảngcáohiệnđại,nhữngbàidiễnvănchínhtrị,nhữngtuyênbốmangtínhlýthuyếtrấtđaotobúalớn–haylờiquảngbátrênbìacuốnsáchnàycũngvậy.

XinhãylưuýcáchmởđầubàiviếtcủaEisteinbằngviệccốgắnglàmchocáckếtquảthínghiệmcóýnghĩa.Bấtkỳởđâucóthể,cácnhàkhoahọcđềuthínghiệm.Nhữngthínghiệmnàogợimởchohọthườngtùythuộcvàolýthuyếtnàohiệnchiếmưuthế.Cácnhàkhoahọcgắngsứckiểmchứngnhữnglýthuyếtđóđếntậnđiểmtớihạncủachúng.Họkhôngtinnhữnggìhiểnnhiênvềmặttrựcgiác.QuanđiểmchorằngTráiđấtphẳngtừnghiểnnhiênnhưmộtchânlý.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngnhữngconđỉahútmáuchữađượchầuhếtcácloạibệnh.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngmộtsốngườiphảilàmnôlệlàđiềuđươngnhiênvàdothiênmệnh.NgườitatừnghiểnnhiênchorằngcómộtnơiởtrungtâmVũtrụ,vàrằngTráiđấttọalạcởcáivịtrícaoquýấy.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngcótrạngtháinghỉởmứcđộtuyệtđối.Chânlýcóthểkhiếnngườitahoangmanghoặcmangtínhphảntrựcgiác.Nócóthểphủnhậnnhữngniềmtinđãbámrễrấtsâu.Thínghiệmlàcáchchúngtaluậngiảinó.

Trongmộtbữatốinhiềuthậpkỷvềtrước,ngườitamờinhàvậtlýRobertW.Woodđáplễlyrượumừng“Vìvậtlývàsiêuvậtlý”.Cụmtừ“siêuvậtlý”thờiđócónghĩalàmộtmôngìđógiốngnhưtriếthọc,hoặclànhữngchânlýbạncóthểcôngnhậnchỉbằngcáchnghĩvềchúng.Chúngcũngcóthểbaohàmcảgiảkhoahọc.Woodđãđáplạinhưthếnày:

Cómộtnhàvậtlýnảyramộtýtưởng.Ôngcàngsuyngẫmvềnó,dườngnhưnócàngcóýnghĩa.Ôngthamkhảotàiliệukhoahọc.Ôngcàngđọcthìýtưởngcàngtrởnêncótriểnvọng.Dođóchuẩnbịsẵnsàng,ôngtớiphòngthínghiệmvànghĩramộtthínghiệmđểkiểmchứngnó.Thínghiệmthậtkhónhọc.Nhiềukhảnăngđượckiểmtra.Độchínhxáccủacácthôngsốđượctăngdầntrongkhimứcsaisótgiảmđi.Ônghoàntoànthoảimáithínghiệmmàkhôngcầnbậntâmđếnhậuquả.Ôngchỉtoàntâmtoànývàovấnđề:thínghiệmnóilênđiềugì.Kếtthúccôngviệcnày,quaquátrìnhthínghiệmcẩnthận,ýtưởngtìmthấylạichẳngcógiátrịgì.Chonênnhàvậtlývứtbỏnó,đểchođầuócmìnhkhỏivướngbậnvớivấnđềsaisót,vàtiếptụcvớiviệckhác.

--

ĐúngnhưnhàvậtlýtiênphongBenjaminFranklintừngđềcập“Trongkhitiếnhànhnhữngthínghiệmnày,chúngtađãxâynênbaonhiêuhệthống,màchúngtanhanhchóngthấychínhmìnhcónghĩavụphảiphábỏ?”Ítnhất,ôngnghĩ,thínghiệmđápứngđượcviệc“giúplàmchogãConNgườitựphụphảikhiêmnhườnglại.”–TG

--

Sựkhácnhaugiữavậtlývàsiêuvậtlý,Woodkếtluậnkhiôngnângcaolyrượucủamình,khôngphảilàởchỗnhữngngườithựchànhmộttronghailĩnhvựcnàythôngminhhơnnhữngngườithựchànhlĩnhvựckia.Sựkhácbiệtlàcácnhàsiêuvậtlýkhônghềcóphòngthínghiệm.

---

Vớitôi,cóbốnlýdochínhchomộtnỗlựcchungnhằmtruyềntảikhoahọc–trênsóngphátthanh,truyềnhình,phimảnh,báochí,sáchvở,cácchươngtrìnhmáytính,nhữngcôngviêngiảitrí,vàcáclớphọc–tớimọicôngdân.Trongmọihìnhthứcsửdụngkhoahọc,vẫnchưaphảilàđủ-trênthựctếcònkhánguyhiểm–đểtạorachỉmộtchứcthầytunhỏnhoi,thạoviệcvàđượctưởngthưởngxứngđángchonhữngngườicóchuyênmôn.Thayvàođó,mộtsốhiểubiếtcănbảnvềnhữngpháthiệnvàphươngphápcủakhoahọcphảirấtsẵnởquymôrộngnhất.

·Mặcdùcórấtnhiềucơhộibịsửdụngsai,khoahọccóthểchínhlàconđườngvàngthoátkhỏinghèonànvàlạclậuchonhữngquốcgiađangnổilên.Nólàmchocácnềnkinhtếquốcgiavànềnvănminhtoàncầuvậnhànhtrơntru.Nhiềuquốcgiahiểuđiềunày.ĐólàlýdovìsaonhiềusinhviêntốtnghiệpđạihọcvềkhoahọcvàkỹsưtạicáctrườngđạihọcMỹ-vẫnlànơitốtnhấttrênthếgiới–làđếntừcácquốcgiakhác.Hệluận,cáimànhiềukhiHoaKỳlạikhôngnắmbắtđược,làtừbỏkhoahọcchínhlàconđườngquaytrởlạiđóinghèovàlạchậu.

·Khoahọccảnhbáochúngtavềnhữnghiểmhọadochínhnhữngcôngnghệlàmthayđổithếgiớicủachúngtamanglại,đặcbiệtlàđốivớimôitrườngtoàncầumàcuộcsốngcủachúngtalệthuộcvào.Khoahọccungcấpmộthệthốngcảnhbáosớmrấtcầnthiết.

·Khoahọcdạychochúngtavềnhữngvấnđềsâuxanhấtcủanguồngốc,bảnchất,vàsốphận–củacácgiốngloàichúngtacó,củacuộcsống,Vũtrụ.Lầnđầutiêntronglịchsửnhânloại,chúngtacóthểđạtđượchiểubiếtthậtsựvềmộtsốvấnđềnày.MọinềnvănhóatrênTráiđấtđềuđãtìmcáchgiảiquyếtnhữngvấnđềnhưvậy

vàrấtcoitrọngtầmquantrọngcủachúng.Tấtcảchúngtađềucảmthấymìnhthậtngốkhitiếpcậnnhữngvấnđềlớnnày.Vềlâudài,mónquàlớnnhấtcủakhoahọccóthểnằmviệcdạychochúngta,bằngnhữngcáchthứcmàkhôngmộtnỗlựcnàokháccủaconngườicóthểlàmđược,điềugìđóvềbốicảnhvũtrụcủachúngta,vềvấnđềchúngtaởđâu,ởthờiđiểmnàovàlàai.

·Nhữnggiátrịcủakhoahọcvànhữnggiátrịcủadânchủrấtphùhợpvớinhau,trongnhiềutrườnghợpcònkhôngthểphânbiệtđược.Khoahọcvàdânchủbắtđầu-ởnhữnghìnhthứcbiểuhiệnvănminhcủachúng–cùnglúcvàcùngmộtnơi,tạiHyLạpvàothếkỷthứ7và6trướcCôngnguyên.Khoahọctraoquyềnlựcchobấtkỳaibỏcônghọcvềnó(mặcdùquánhiềungườiđãbịngănchặnlàmviệcnàymộtcáchrấthệthống).Khoahọcpháttriển,trênthựctếđòihỏi,mạnhnhờviệctựdotraođổicácýtưởng;nhữnggiátrịcủanóđốichọivớisựbímật.Khoahọckhônghềbámchặtlấymộtưuthếđặcbiệthaymộtvịthếưutiênnào.Cảkhoahọcvàdânchủđềukhuyếnkhíchnhữngýtưởngphitruyềnthốngvàtranhluậnmạnhmẽ.Cảhaiđềuđòihỏilẽphải,luậnđiểmchặtchẽ,nhữngtiêuchuẩnnghiêmngặtvềbăngchứngvàsựtrungthực.Khoahọclàmộtcáchđể“bócmẽ”nhữngngườichỉvờnhưhiểubiết.Nólàbứctườngthànhchốnglạithuyếtthầnbí,chốnglạimêtíndịđoan,chốnglạitôngiáobịlợidụngởnhữngnơikhôngcầnđếntôngiáo.Nếuchúngtatrungthànhvớinhữnggiátrịcủakhoahọc,nócóthểchotabiếtkhinàomìnhbịlừadối.Nógiúphiệuchỉnhlạinhữngsaisótcủachúngta.Ngônngữ,quytắc,vàphươngphápcủakhoahọccàngphổbiếnthìchúngtacàngcócơhộitốtđểgiữgìnnhữnggìThomasJeffersonvàcáccộngsựđãnghĩđến.Nhưngdânchủcũngcóthểbịbiếntháithôngquanhữngsảnphẩmcủakhoahọcsâusắchơnbấtkỳnhânvậtmịdânthờitiềncôngnghiệpnàotừngmơước.

Việctìmkiếm“cọngrơm”chânlýtrôinổitrênđạidươngnhầmlẫnvàlòebịpđòihỏisựcảnhgiác,sựtậntụy,vàlòngdũngcảm.Nhưngnếuchúngtakhôngtậpnhữngthóiquentưduycứngrắnnày,chúngtakhôngthểhyvọnggiảiquyếtđượcnhữngvấnđềthậtsựnghiêmtúcmàchúngtagặpphải–vàchúngtacónguycơtrởthànhmộtdântộc,mộtthếgiớitoànnhữngkẻkhờkhạo,làmmồichonhữngkẻlừagạt.

---

MộtngườingoàihànhtinhmớiđặtchânđếnTráiđất–xemxétrấtkỹnhữnggìchúngtatrìnhbàychoconcháumìnhtrêntruyềnhình,đàiphátthanh,phimảnh,báochí,truyệntranh,vànhiềuloạisáchvở-cóthểdễdàngkếtluậnrằngchúngtachỉmảimêdạychúnggiếtngười,cưỡnghiếp,tànbạo,mêtín,nhẹdạ,vàhưởngthụ.Chúngtavẫnluônlàmnhưvậy,vàthôngquaviệcliêntụclặplại,nhiềuconcháuchúngtacuốicùngtiêmnhiễmđiềuđó.Chúngtacóthểtạonênmôhìnhxãhộigìnếu,thayvàođó,chúngtadạychothếhệsauvềkhoahọcvàhyvọng?

Chương3.HÌNHNGƯỜITRÊNMẶCTRĂNGVÀGƯƠNGMẶTTRÊN

SAOHỎANguyệtdũngđạigianglưu…

Phiêuphiêuhàsởtự

Thiênđịanhấtsaâu

“Lữdạthưhoài”,ĐỗPhủ

(TrungQuốc,Đườngtriều,765)

Sôngdàicuồncuộnbóngtrăngthâu.

…

Thânthếchơivơituồngngoạivật,

Bãisatrờirộnggiốngchimâu.

“Nỗiniềmđêmđấtkhách”,dịchthơ:ChiĐiền

Mỗilĩnhvựckhoahọccóphầnbùđắpcủariêngnóchogiảikhoahọc.CácnhàđịavậtlýcóTráiđấtphẳng,Tráiđấtrỗng,Tráiđấtvớicáctrụcchaođảodữdộikhiếnchocáclụcđịatrồilênvàchìmxuốngnhanhchóng,cộngthêmnhữnglờitiêntrivềđộngđất.Cácnhàthựcvậthọccónhữngloạicâyvớiđờisốngtìnhcảmcóthểtheodõiđượcbằngmáypháthiệnnóidối,cácnhànhânloạihọcthìcóngườivượnvẫncònsốngsót,cácnhàđộngvậthọccókhủnglongcòntồntại,và

cácnhàsinhhọctiếnhóathìtranhcãivớinhữngngườigiảithíchKinhthánhtheonghĩađen.Cácnhàkhảocổcónhữngphihànhgiathờicổđại,chữrune,vànhữngbứctượnggiả.Cácnhàvậtlýcónhữngcỗmáychuyểnđộngkhôngngừng,vôsốnhữngchứngnhânphủnhậntínhtươngđốinghiệpdư,vàcólẽcảhiệntượngnấuchảynguội.Cácnhàhóahọcvẫncònthuậtgiảkim.Giớitâmlýhọctheođuổiphântâmhọcrấtnhiềuvàhầunhưtấtcảđềunghiêncứucậntâmlýhọc.Cácchuyêngiakinhtếcónhữngdựbáokinhtếtầmxa.Chođếnnay,giớikhítượnghọccũngcónhữngdựđoánthờitiếttầmxa,nhưtrongNiêngiámNôngdân(Farmer’sAlmanac)dựatheovếtđentrênMặttrời(mặcdùdựbáokhíhậulâudàilạilàvấnđềkhác).Ngànhthiênvăncómôntửvi,vớitưcáchlàmôngiảkhoahọcnổitrộinhấtcủamình.Cáclĩnhvựcgiảkhoahọcnhiềukhigiaocắt,càngkhiếnmọingườidễlầmlẫn–nhưtrongcáccuộctìmkiếmnhữngkhobáođãbịchônvùitừlụcđịaAtlantisbằnghìnhthứcngoạicảm,hoặcnhữngdựđoánkinhtếdựavàotửvi.

Nhưngvìtôichủyếunghiêncứucáchàngtinh,vàvìtôiquantâmđếnkhảnăngcósựsốngngoàiTráiđất,chonênnhữnglĩnhvựcgiảkhoahọcthườngdínhdángđếntôinhấtchủyếuliênquanđếncácthếgiớikhácvànhữnggìchúngtathườnggọilà“ngườingoàihànhtinh.”Trongcácchươngkếtiếp,tôimuốnđưarahaihọcthuyếtgiảkhoahọcgầnđây,cóphầnliênquanvớinhau.Chúngđềucùngchungkhảnăngrằngnhữngđiềukhônghoànhảoliênquanđếnnhậnthứcvàtrigiáccủaconngườiđóngmộtvaitròtrongviệcđánhlừachúngtavềnhữngvấnđềquantrọng.HọcthuyếtthứnhấtchorằngtrênlớpcátởSaoHỏacómộtgươngmặtbằngđákhổnglồtừxaxưađangđămđămvôcảmnhìnlênbầutrời.HọcthuyếtthứhaithìkhẳngđịnhrằngnhữngsinhvậtngoàihànhtinhtừnhữngthếgiớixaxôithỉnhthoảnglạitớithămTráiđất.

Thậmchítómlượcmộtcáchcẩuthảthìchẳnglẽsuyngẫmvềnhữngluậnđiểmnàylạikhôngcóhềgợichútlykỳnàoư?Sẽsaonếunhữngýtưởngkhoahọcviễntưởngrấtcổxưaấy–chắcchắnlàthấmđẫmtâmlýsợsệtvàkhátkhaocủaloàingười–thựctếlạiđúngnhưvậy?Lợiíchcủaaicóthểchịuthiệtthòiđây?Chìmđắmtrongmớtưliệunhưvậythìngayđếnkẻhoàinghiđầnđộnnhấtcũngbịlayđộng.Liệuchúngtacódámchắcmộtcáchtuyệtđốirằngchúngtacóthểgạtbỏnhữngluậnđiểmnhưvậykhông?Vànếunhữngdebunkerdàydạncóthểcảmnhậnđượcsứchấpdẫnthìnhữngngườikhôngđượcrènluyệnvềkỹnăngnghingờkhoahọc,nhưNgài“Buckley”,sẽcảmthấygì?

---

Tronghầuhếtlịchsử-trướckhicótàuvũtrụ,trướccảkínhviễnvọng,khichúngtavẫncònchìmđắmtrongtưduyphépthuật–thìMặttrănglàmộtbíẩn.Gầnnhưkhôngainghĩđếnnóvớitưcáchmộtthếgiới.

ThựctếchúngtanhìnthấygìkhingướcnhìnlênMặttrăngbằngmắtthường?Chúngtanhậnthấyhìnhdạngnhữngvệtsángvàtốikhôngtheoquytắcnàocả-khôngphảilàbiểuhiệngầngũicủabấtkỳsựvậtquenthuộcnào.Nhưng,gầnnhưkhôngcưỡnglạiđược,mắttakếtnốicáchìnhthù,nhấnmạnhmộtsốhình,bỏquanhữnghìnhkhác.Chúngtatìmkiếmmộthìnhmẫu,vàchúngtatìmra.Trongthếgiớihuyềnthoạivàvănhóadângian,nhiềuhìnhảnhđượcnhìnra:mộtngườiphụnữđangdệtvải,vườncâynguyệtquế,mộtconvoiđangnhảykhỏiváchđá,mộtcôgáivớicáigùitrênlưng,mộtconthỏ,nhữngkhúcruộtcủaMặttrăngbịxổrangaytrênbềmặtsaukhibịmộtconchimkhôngbiếtbaynổiđiênmoiruột,mộtphụnữđangđậpvải,mộtconbáobốnmắt.Ngườicủanềnvănhóanàythấy

khóhiểuđượcnhữngđiềukỳquáikiểunhưvâymàngườicủanềnvănhóakhácnhìnra.

HìnhảnhphổbiếnnhấtlàgươngMặtngườitrênMặttrăng.Dĩnhiên,nókhôngthậtsựtrôngđúngnhưmộtngười.Cácđặcđiểmcủanókhôngcânxứng,méomó,ủrũ.Bêntrênmắttráicómộtmiếngbíttếtbòhaygìđó.Còncáimiệngđóthểhiệncảmxúcgìchứ?Mộtchữ“O”đầyngạcnhiênchăng?Haymộtnétbuồn,thậmchílàthankhócchăng?RầurĩcôngnhậnnhữngcựcnhọccủacuộcsốngtrênTráiđấtchăng?Chắcchắnlàgươngmặtquátròn.Taithìkhôngcó.Tôiđoánđỉnhđầuanhtatrọclóc.Tuynhiên,lầnnàonhìnnó,tôicũngnhìnramộtgươngmặtngười.

NềnvănhóadângianthếgiớimôtảMặttrăngnhưmộtthứgìđótẻngắt.ỞthếhệtrướckhicócáctàuvũtrụApollo,trẻemđượckểrằngMặttrănglàmbằngphomátmàuxanhlục(tứclàđãôi)vàvìmộtlýdonàođó,ngườitanghĩđiềunàykhônghềkỳlạmàrấtvuinhộn.Trongsáchcủatrẻemvàtruyệntranh,hìnhngườitrênMặttrăngthườngđượcvẽgiảndịlàmộtgươngmặtđặttrongmộtvòngtròn,khôngquákhácsovới“gươngmặtvuicười”vớihaichấmvàmộtvòngcunglộnngược.Gươngmặtấyhiềntừnhìnxuốngcảnhvuiđùabanđêmcủamuônloàivàtrẻem.

HãyxemlạihaidạngđịahìnhchúngtabiếtkhichúngtakhámpháMặttrăngbằngmắtthường:phầntrán,haigòmávàcằmsánghơn;cònmắtvàmiệngthìtốihơn.Quakínhthiênvăn,nhữngđiểmsángđượcthểhiệnlànhữngcaonguyêncổvớinhiềumiệngnúilửa,cóniênđạinhưchúngtabiếthiệnnay(từphươngphápxácđịnhniênđạibằngphóngxạđộivớicácmẫuvậtmàcácphihànhgiaApollomangvề)cáchđâygần4,5tỉnăm.Nhữngđiểmtốicóvẻlànhữngdòngdungnhambasaltmớihơngọilà“nguyệthải”1mặcdù

chúngtabiếtrõMặttrăngrấtkhô.CácnguyệnhảixuấthiệntrongvàitrămtriệunămđầutiêntronglịchsửMặttrăng,mộtphầndotácđộngtốcđộcaocủacáctiểuhànhtinhkhổnglồvàcácsaochổi.ConmắtbênphảilàVũHải,miếngthịtbòtrùmlênmắttráilàkếthợpcủaTrừngHảivàTĩnhHải(nơitàuApollo11hạcánh),vàcáimiệngmởlệchtâmlàThấpHải.2(Mắtngườibìnhthườngkhôngthểnhìnthấybấtkỳmiệngnúilửanàonếukhôngcóthiếtbịhỗtrợ).

--

1.NguyênvăntiếngAnhlà“mare”,xuấtpháttừtiếngLatinmangnghĩa“đạidương.”–ND

2.TêncácvùngbiểntrênMặttrăngởđâyđượcdịchquathuậtngữtiếngHán.NguyênvăntrongtiếngAnhlầnlượtlàMareImbrium(BiểnMưa),MareSerenitatis(BiểnLặng),MareTranquilitatis(BiểnYêntĩnh),vàMareHumorum(BiểnẨmthấp).–ND

--

HìnhngườitrênMặttrăngthựctếlàmộthồsơvềnhữngthảmhọacổxưa–hầuhếtđềuxảyratrướckhicóconngười,trướccácloàiđộngvậtcóvú,trướccácloàiđộngvậtcóxươngsống,trướccácsinhvậtđabào,vàthậmchícólẽtrướccảkhisựsốnghìnhthànhtrênTráiđất.Việcdungmộtgươngmặtngườiđểmôtảsựdữdộicủavũtrụquảlàmộtýtưởnghàihước.

---

Conngười,cũngnhưcácloàilinhtrưởngkhác,thườngsốngthànhbầyđàn.Chúngtathíchởcùngvớinhau.Chúngtalàđộngvậtcóvú,vàviệcchamẹchămsócconcáilàrấtcầnthiếtđểbảođảm

duytrìnòigiống.Chamẹmỉmcườivớiconcái,concáicườilại,vàmốiliênhệđượchìnhthànhhoặccủngcố.Đứatrẻsơsinhcókhảnăngnhìnđượcthìnósẽnhậnracácgươngmặt,vàchúngtabiếtrằngkỹnăngnàyđượcnãobộchúngtakiểmsoát.Nhữngđứatrẻmàcáchđâymộttriệunămkhôngbiếtnhậndiệnmộtgươngmặtsẽítmỉmcườiđáplạihơn,ítchiếmđượctìnhcảmcủachamẹhơn,vàítpháttriểnđượchơn.Cònngàynay,gầnnhưmọitrẻsơsinhđềunhanhchóngnhậnrađượcmộtgươngmặtngười,vàđáplạibằngmộtnụcườingâythơ.

Nhưmộttácdụngphụvôý,cơchếnhậndạngtrongnãobộchúngtahìnhdungramộtgươngmặttừcảmớchitiếthiệuquảđếnmứcđôikhichúngtanhìnranhữnggươngmặtởnhữngchỗchẳnghềcó.Chúngtakếthợpnhữngmảngsángtốirờirạcvàcốgắngnhìnramộtgươngmặtmộtcáchvôthức.HìnhngườitrênMặttrănglàmộtkếtquảnhưvậy.BộphimBlowupcủaMichelangeloAntonionilàmộtvídụnữa.Cònrấtnhiềuvídụkhác.

Nhiềukhi,đóchỉlàmộtcấutrúcđịalý,chẳnghạndãySơnLão(OldManoftheMountains)ởFranconiaNotch,NewHampshire.Chúngtanhậnrarằngđâychỉlàsảnphẩmcủaquátrìnhbàomònvàsụpđổmộtbềmặtđáchứchẳngphảimộttổchứcsiêunhiênhaymộtnềnvănminhcổchưađượcpháthiệnnàođó.Nhưngdùsao,nócũngkhôngcòngiốngmộtgươngmặtnữa1.CóĐầuQuỷ(Devil’sHead)ởNorthCarolina,ĐáNhânsư(SphinxRock)ởWastwater,xứAnh,LãoBà(OldWoman)ởPháp,ĐáVartanởArmenia.Cólúcđólàmộtngườiphụnữnằmngửa,nhưNúiIxtaccihuatlởMexico.Cólúclạilàcácbộphậncơthể,nhưnúiGrandTetons(NúmVú)ởWyoming–tiếpcậntừphíaTây,cặpđỉnhnúiđượccácnhàthámhiểmngườiPhápđặttên.(Trênthựctếcóbađỉnhnúi).Đôikhilạilànhữnghìnhdạngthayđổidolẫntrongmây.ỞTâyBanNhathờicuối

TrungcổvàPhụchưng,nhữnghìnhảnhĐứcmẹĐồngtrinhMaryđược“khẳngđịnh”bởinhữngngườidânnhìnthấycácvịthánhhiệnratrongcáckhốimây.(TronglúcgiongbuồmrờikhỏiSuva,Fiji,tôitừngnhìnthấyđầucủamộtconquáivậtthậtsựkinhkhủng,miệngháhoác,hìnhthànhtrongmộtđámmâygiông).

--

1.Đầutháng5/2003khốiđánàyđãsụpđổ.-ND

--

Thỉnhthoảng,mộtloạirauhoặcmộtdạngvângỗhaymộttấmdabòcũnggiốnggươngmặtngười.ĐãtừngcóquảcàtímnổitiếngvìquágiốngRichardM.Nixon.Chúngtasuyrađiềugìtừthựctếnày?Sựcanthiệpcủathánhthầnhoặcngườingoàihànhtinhchăng?HayĐảngCộnghòacanthiệpvàobộgiencủacàtím?Khônghề.Chúngtathừanhậnrằngcórấtnhiềuquảcàtímtrênthếgiớivàrằngsớmhaymuộnchúngtacũngtìnhcờpháthiệnramộtquảgiốngvớigươngmặtngười,thậmchímộtgươngmặtrấtcụthể.

Khigươngmặtlàcủamộtnhânvậttôngiáo–chẳnghạnmộtcáibánhngôgiốngvớigươngmặtJesus–cáctínđồcóxuhướngnghĩngayđếnbàntaycanthiệpcủaChúa.Trongmộtthờiđạihoàinghihơnbaogiờhết,họrấtcầnđượclàmyênlong.Nhưngdườngnhưkhôngchắcrằngmộtphépmàuđangđượctiếnhànhvớimộtphươngtiệntầmthườngnhưvậy.Hãythửnghĩxemcóbaonhiêuchiếcbánhngôđãđượclàmrakểtừkhithếgiớibắtđầu,sẽrấtlạnếunhưchỉcómộtvàichiếckhônghềcónhữngđặcđiểmtươngtựdùlàmơhồ.

--

NhữngtrườnghợpnàyrấtkhácvớithánhtíchđượcgọilàTấmvảiniệmTurin,divậtchothấymộthìnhảnhquágiốngvớihìnhngườiđếnmứckhôngthểlàmộtkếtcấutựnhiênbịhiểusaiđược.Phươngphápxácđịnhniênđạicarbon-14chothấyrằngdivậtnàykhôngphảilàtấmvảiniệmcủaJesusmàlàmộttròbịpmangtínhsùngđạocótừthếkỷ14–thờikỳkhimàviệcsảnxuấtranhữngthánhtíchtôngiáomangtínhlừadốilàmộtngànhthủcônggiađìnhrấtphátđạtvàlợinhuậncao.–TG

--

Nhữngthuộctínhthầnkỳđãđượcgánchonhânsâmvàrễcâyphonggia,1mộtphầnvìchúnghơigiốngvớihìnhdạngconngười.Mộtsốmầmhạtdẻcũngthểhiệngươngmặtcười.Mộtsốloạisanhôtrôngnhưbàntay.Mộcnhĩtrênthựctếtrônggiốngvànhtai,vàhìnhthùgìđókhágiốngnhữngconmắtkhổnglồcóthểnhìnthấytrêncánhcủamộtsốloàibướmnhấtđịnh.Mộtsốtrườnghợpnàycóthểkhôngđơnthuầnlàtrùnghợp;cácloàiđộngvàthựcvậtgợilênmộtgươngmặtcóthểkhônghẳnđãbịtiêuhóabởinhữngsinhvậtcógươngmặt–hoặcnhữngsinhvậtsợnhữngkẻsănmồicógươngmặt.Một“cáiquebiếtđi”làmộtgiốngcôntrùngđặcbiệtgiảtrangthànhmộtcáique.Lẽtựnhiên,nócóxuhướngsốngtrênvàquanhcâycối.Việcbắtchướcgiốnghệtthếgiớithựcvậtcủanógiúpnóthoátkhỏicácloàichimvànhữngsinhvậtsănmồikhác,vàđâygầnnhưchắcchắnlàlýdohìnhdạngcủanódầndầnhìnhthànhtheothuyếtchọnlọctựnhiêncủaDarwin.Nhữnghìnhthứcvượtranhgiớigiữacácvươngquốcsựsốngnhưvậykháđángngại.Mộtđứatrẻnhìnthấymộtconbọquecóthểdễdàngtưởngtượngracảmộtđámque,cànhvàcâycốihànhquânvìmộtmụcđíchđángngạinàođó.

--

1.NguyênvăntiếngAnh:mandrake.MandrakelàtêngọichungchocácthànhviêncủagiốngthựcvậtMandragora,đặcbiệtlàloàiMandragoraofficinarum,thuộchọcàdược(Solanaceae).Vìphonggiacórễgiốnghìnhngườinêntừlâuchúngđãsửdụngtrongcácnghithứcmathuật.Theotruyềnthuyết,khirễcâybịđàolên,nósẽhétrấttovàgiếtchếttấtcảnhữngainghethấy.Mộtsốtácgiảthờixưatừngghichéplạicáchđàorễcâynày:Phảiđàoxungquanhcâychotớikhiphầndướirễlộra,sauđóbuộcmộtconchóvàocâyvàngườiđàophảitránhđi.Conchóđitheochủsẽkéorễcâylênvàchếtthaychochủ.TrongtậpHarryPottervàCănphòngbímật,rễcâyphonggiađượcGiáosưSprouttrồngđểchữachomộtsốnhânvậtbịhóađákhinhìnkhôngtrựcdiệnvàomắtcủaTửxàBasilisk.–ND

--

Nhiềuvídụkiểunàyđượcmôtảvàminhhọatrongmộtcuốnsáchnăm1979cótênSựgiốngnhautựnhiên(NaturalLikeness)củaJohnMichell,mộtngườiAnhnhiệtthànhủnghộthuậthuyềnbí.ÔngxemxétrấtnghiêmtúcnhữngtuyênbốcủaRichardShaver,người,nhưmôtảbêndưới–đóngvaitròtrongkhởinguồncủacơnsốtUFOtạiMỹ.ShavercắtcáctảngđácótạinôngtrạiWisconsincủamìnhvàpháthiệncảmộtlịchsửtoàndiệncủathếgiới,đượcviếtbằngmộtthứngônngữhìnhtượngmàchỉcóôngmớicóthểđọcđược.MichellcũngchấpnhậngiátrịbềngoàinhữngtuyênbốcủakịchgiakiêmlýthuyếtgiatheotrườngpháisiêuthựcAntoninArtaud,ngườimàmộtphầnchịuảnhhưởngcủachấtgâyảogiác,đãnhìnranhữnghìnhảnhkhiêudâm,mộtngườiđànôngđangbịtratấn,nhữngconvậtdữtợn,vànhiềuthứkhác,từnhữnghoavănphíangoàicáctảngđá.“Toànbộcảnhquanthểhiệnrằng,”Michellnói,“nólàsựsángtạocủamộttưduyduynhất.”Nhưngmộtcâuhỏithenchốtđặtra:Tư

duyđónằmbêntronghaybênngoàicáiđầucủaArtaud?Artaudkếtluận,vàMichelltánđồng,rằngnhữnghoavănrànhrànhtrênđáđượctạorabởimộtnềnvănminhcổ,chứkhôngphảibởitrạngtháiýthứcbịtácđộngảogiácphầnnàocủaArtaud.KhiArtaudtừMexicotrởlạiChâuÂu,ôngđượcchẩnđoánmắcchứngđiên.Michellđãcôngkhaichỉtrích“cáchnhìnduyvật”soixétnhữnghìnhảnhcủaArtaudvớitháiđộhoàinghi.

MichellchochúngtôixemmộtbứcảnhMặttrờiđượcchụpbằngánhsángXquang,trônghơigiốngmộtgươngmặtvàbáovớichúngtôirằng“nhữngtínđồcủaGurdjieff1nhìnthấygươngmặtcủaThầymình”tronghàoquangmặttrời.Cóvôsốnhữnggươngmặttrêncâycối,núinon,vàđátảngtrênkhắpthếgiớiđãđượcsuyluậnlàsảnphẩmcủatrítuệcổđại.Cólẽmộtsốđúnglànhưvậy:Mộttròđùarấtthựctiễn,hoặcmộtbiểutượngtôngiáohấpdẫn,đểtạoranhữngcâuchuyệnđểtrôngnhữngkhuvựcấygiốngnhưmộtgươngmặtkhổnglồkhinhìntừxa.

--

1.GeorgeIvanovichGurdjieff(1877?–1949)làmộtthầygiáotinhthầnrấtcóảnhhưởngtừđầuđếngiữathếkỷ20.Ôngdạyrằngđasốconngườisốngcảđờitrongtrạngthái“mộngdu”thôimiên,vàrằngcóthểtiếnđếnmộtcấpđộýthứccaohơnvàđạtđượctoànbộtiềmnăngconngười.Gurdjieffpháttriểnmộtphươngphápđểlàmđượcđiềunày,gọilà"Côngtrình"theonhữngnguyêntắcvàchỉdẫncủaông.PhươngphápcủaGurdjieffnhằmđánhthứcýthứccủaaiđórấtkhácvớicácphươngphápcủacácthầytuhaythuậtsĩyoga,chonênphươngphápcủaôngcũngđượcgọilà“Conđườngthứtư”.Cólúcôngmôtảphươngphápcủamìnhlà“ThiênChúagiáobítruyền.”Ôngkhẳngđịnhrằngnhữnglờidạymàôngđưatớiphương

Tâytừnhữngtrảinghiệmvàchuyếnduhànhcủamìnhchothấychânlýtìmthấytrongcáctôngiáocổcóliênquanđếnsựtựnhậnthứctrongđờisốngthườngnhậtcủaconngườivàvịtrícủaloàingườitrongvũtrụ.–ND

--

Quanđiểmchorằnghầuhếtnhữnghìnhdạngnàylànhữngcấutrúctựnhiêndocácquátrìnhhìnhthànhđávàtínhđốixứnghaichiềucủacâycốivàđộngvật,cộngthêmmộtchútchọnlọctựnhiên–tấtcảđượcxửlýthôngqua“máylọc”rấtthiênkiếndonhậnthứccủachúngta–Michellmôtảlà“chủnghĩaduyvật”vàmột“ảotưởngthếkỷ19.”“Chịutácđộngcủanhữngtínđiềuduylý,thếgiớiquancủachúngtautốivàhạnchếhơntựnhiên.”TheoquytrìnhmàôngxemxétthìnhữngmụcđíchcủaTựnhiênkhôngđượctiếtlộ.

Quanhữnghìnhảnhmàôngđưara,Michellkếtluậnrằng

Sựbíẩncủachúngvẫnchưađượcgiảiđáp,mộtnguồnbấttậnvềnhữngđiềukỳdiệu,thíchthúvànghiêncứu.Tấtcảnhữnggìchúngtabiếtchắclàthiênnhiêntạorachúngvàđồngthờichochúngtabộmáyđểnhậnthứcchúngcùngvớitưduyđểhiểurõsứcquyếnrũkhôngcùngcủachúng.Vìlợiíchvàniềmvuitolớnnhất,chúngcầnđượcxemnhưdothiênnhiênbantặng,bằngconmắttrongtrẻo,đượclàmsángtỏbằngnhữnglýthuyếtvàđịnhkiến,vớitầmnhìnđadạng,cósẵntrongtấtcảchúngta,giúplàmgiàuvàtôncaocuộcsốngloàingười,chứkhôngphảibằngtầmnhìnđơnlẻbịnhồinhétcủanhữngkẻngumuộivàngoancố.

---

Cólẽ,tuyênbốgiảmạonổitiếngnhấtvềmộthìnhảnhkỳlạlà

tuyênbốliênquanđếnnhữngconkênhtrênSaoHỏa.Lầnđầutiênđượcnhìnthấyvàonăm1877,chúngđượcxácnhậnbởiliêntiếpcácnhàthiênvănhọcchuyênnghiệptậntụyquansátquanhữngkínhthiênvănlớntrênkhắpthếgiới.Ngườitađãnhậnthấycómộtmạnglướinhữngđườngthẳngđơnvàkép,đanchéotrênbềmặtSaoHỏavàvớiđộđềuđặnhìnhhọckỳlạnhưvậythìchúngchỉcóthểcónguồngốcrấtthôngminh.Nhữngkếtluậnmangtínhgợiýđãđượcrútranóivềmộthànhtinhkhôkhan,nơicómộtnềnvănminhkỹthuậtlâuđờivàthôngtháihơntoàntâmtoànývàoviệcbảovệcácnguồnnước.Hàngtrămconkênhđãđượclậpbảnđồvàđặttên.Nhưng,thậtkỳlạ,chúnglạikhônghềxuấthiệntrêncácbứcảnh.Điềunàygợirarằngmắtngườicóthểghilạiđộtrongsuốtkhíquyểnhoànhảohiệnratrongnhữngkhoảnhkhắcngắnngủi,trongkhicáctấmảnhkhôngbiếtphânbiệtlạiít‘chớp’đượcnhữngcảnhsangrõmàchủyếulànhữnglúcmờmờ.Mộtsốnhàthiênvănnhìnthấynhữngconkênh.Nhiềungườikhácthìkhông.Cólẽmộtsốnhàquansátcókỹnăngnhìnthấycácconkênhtốthơn.Hoặccólẽtoànbộviệcnàychỉlàmộtdạngảogiácnhậnthứcnàođó.

ÝtưởngchorằngSaoHỏalànơichứasựsống,cũngnhưsựthịnhhànhcủa“ngườiHỏatinh”trongvănchươnggiảtưởng,khởipháttừnhữngconkênhnày.Chínhtôicũngtừngmêmệtdòngvănhọcnày,vàkhitôilàmộtchuyêngiathínghiệmtrêntàuduhànhMariner9tớiSaoHỏa–tàuvũtrụđầutiênbayvòngquanhquỹđạocủahànhtinhđỏ-lẽtựnhiêntôirấtháohứcmuốnthấytìnhhìnhthựctiễnnhưthếnào.VớicáctàuMariner9vàViking,chúngtacóthểvẽđượcbảnđồhànhtinhnàytừcựcnàytớitậncựckia,tìmranhữngđặcđiểmnhỏhơnhàngtrămlầnsovớinhữngđặcđiểmrõnétnhấtcóthểnhìnđượctừTráiĐất.Tôikhônglấygìlàmngạcnhiênkhichẳngthấymộtdấuvếtnàocủacácconkênhcả.Cũngcómộtvàiđặcđiểmtuyếnmàchúngtađãnhậndiệnđượcquakínhviễn

vọng–chẳnghạn,mộtthunglũngđứtgãydài5000kmrấtdễnhậnra.Nhưnghàngtrămkênhmương“kinhđiển”vậnchuyểnnướctừcácchỏmcựcquanhữnghoangmạckhôcằntớinhữngthànhphốvùngxíchđạokhônẻthìkhônghềtồntại.Chúngđềuchỉlàảoảnh,mộthìnhthứcsaichứcnăngkếthợpgiữatay-mắt-nãocủaconngườiởngưỡngphângiảikhichúngtanhìnquamộtbầukhíquyểnhỗnloạnvàkhôngổnđịnh.

Ngaycảcácnhàkhoahọcchuyênnghiệp–kểcảnhữngnhàthiênvănnổitiếngđãcónhữngpháthiệnđượcxácnhậnvàđượccangợi–cũngkếtiếpnhauphạmnhữngsailầmnghiêmtrọng,thậmchírấtsâusắctrongvấnđềnhậndiệncáchìnhảnh.Đặcbiệt,nếunhữnggìchúngtanghĩrằngmìnhđangnhìnthấydườngnhưcónhữnghàmýsâuđậmthìkhiđóchúngtakhôngthểthựchiệntựphêbìnhvàtựkiềmchếmộtcáchthíchđángđược.GiaithoạikênhmươngSaoHỏachínhlàmộtcâuchuyệnmangtínhcảnhbáorấtquantrọng.

Vớicácconkênh,nhữngtàuvũtrụđãcungcấpphươngtiệnđểđínhchínhlạinhữnghiểulầmcủachúngta.Nhưngđúnglàtừquátrìnhthámhiểmbằngtàuvũtrụnày,cũngxuấthiệnmộtsốtuyênbốđầyámảnhvềnhữnghìnhảnhbấtngờ.Trongnhữngnămđầuthậpniên1960,tôinhấnmạnhrằngchúngtaquáchúýđếnkhảnăngtìmranhữngdivậtcủacácnềnvănminhcổ-hoặclànhữngthứthuộcvềmộtthếgiớinhấtđịnh,hoặclànhữngthứdocácvịkháchtừnơikhácđếnkiếntạonên.Tôikhôngngỡrằngviệcnàysẽdễdànghaycóthểthựchiệnđược,vàchắcchắntôikhôngchorằngcóbấtkỳđiềuđángđểxemxéttrừphicóbằngchứngchắcchắn.

BắtđầutừbáocáođầytínhkhơigợicủaJohnGlennvề“nhữngconđomđóm”bayquanhkhoangkhônggiancủamình,mỗilầnmột

phihànhgiabáocáorằngnhìnthấygìđókhônghiểungayđược,làlạicónhữngngườinghĩngayđến“ngườingoàihànhtinh.”Nhữngcáchgiảithíchđơngiản–nhữnghạtsơntróckhỏithântàutrongmôitrườngvũtrụchẳnghạn–bịgạtbỏvớitháiđộkhinhthị.Sứcquyếnrũcủanhữngđiềukỳlạlàmchonhữngkhảnăngphêbìnhcủachúngtacùnnhụt.(Cứnhưthểviệcmộtngườitrởthànhmộtmặttrăngvẫnchưađủkỳlạ).

ỞthờiđiểmcósựkiệntàuApollohạcánhlênMặttrăng,nhiềungườikhôngphảichuyêngia–nhữngngườisởhữucáckínhviễnvọngloạinhỏ,nhữngngườicuồngtínvềđĩabay,nhữngcâybútchocáctạpchíkhônggianvũtrụ-miệtmàinghiêncứunhữngtấmảnhđượcgửivềđểtìmkiếmnhữngđiểmdịthườngmàcácnhàkhoahọcvànhàduhànhcủaNASAbỏsót.Khônglâusauđó,cónhữngbáocáovềcácchữcáiLatinvàsốA-rậpkhổnglồđượckhắctrênbềmặtMặttrăng,rồicáckimtựtháp,đườngcaotốc,chữthập,cácUFOrựcrỡ.NgườitacũngnóiđếncáccâycầutrênMặttrăng,rồiđếnăngtênvôtuyến,vếtbánhxecủanhữngphươngtiệnkhổnglồ,vàsựtànphábịbỏlạibởinhữngcỗmáycóthểchẻmiệngnúilửaralàmhai.NhữngmọituyênbốnhưthếnàyhóarađềulàcấutrúcđịalýtựnhiêncủaMặttrăngbịcácnhàphântíchnghiệpdưđánhgiásai,hoặcdonhữngphảnxạbêntrongcácmắtkínhcủacácmáyảnhHasselbladcủaphihànhgia,vànhữngnguyênnhântươngtự.Mộtsốngườirấtnhiệtthànhcònnhậnranhữngcáibóngđổdàicủacáctênlửađạnđạo–nhữngtênlửacủaLiênXônhằmvàoMỹ.Nhưngnhữngtênlửanày,cònđượcmôtảlà“ngọntháp”,hóaralànhữngquảđồithấpcóbóngđổdàikhiMặttrờiởgầnđườngchântrờicủaMặttrăng.Mộtchútkiếnthứclượnggiáchọccũnggiúpxuatanảotưởngnày.

Nhữngtrảinghiệmnàycũngđưaramộtlờicảnhbáorõrang:Với

mộtđịahìnhphứctạpđượctạohìnhbằngnhữngquytrìnhmớilạthìgiớinghiệpdư(vàđôikhicảnhữngngườichuyênnghiệp)kiểmchứngcácbứcảnh,đặcbiệtlàgầnđếnngưỡngphângiải,cóthểsẽgặprắcrối.Nhữnghyvọngvàsợhãicủahọ,tâmlýhưngphấnvớiviệccóthểthựchiệnnhữngpháthiệnquantrọng,cólẽđãlấnátcáchtiếpcậnmangtínhthậntrọngvàhoàinghicủakhoahọc.

NếuchúngtakiểmchứngnhữnghìnhảnhhiệncóvềbềmặtSaoKim,cólúctasẽnhìnthấymộtdạngđịamạorấtlạ-lấyvídụ,trônggiốngnhưmộtbứcchândungthôcủaJosephStalindocácnhàđịachấtMỹpháthiệnkhiphântíchhìnhảnhrađaquỹđạocủaLiênXô.Tôikếtluận,chẳngcóaithừanhậnrằngnhữngngườiủnghộStalinđãlàmgiảnhữngđoạnbăngtừ,hoặcrằngLiênXôtrướcđâynhúngtayvàocáchoạtđộngkiếntạovớiquymôchưatừngcóvàchưađượctiếtlộchođếnnaytrênbềmặtSaoKim–nơimọitàuvũtrụhạcánhxuốngđềubịthiêucháychỉtrongmộthaitiếng.Quanđiểmchínhlàđặcđiểmnày,chodùnólàgì,làdođịachất.SựthậtcũngtươngtựvớinhữnggìcóvẻlàchândungcủanhânvậthoạthìnhthỏBugsBunnytrênmặttrăngArielcủaSaoThiênVương.MộthìnhảnhchụpdướidạngcậnhồngngoạiquaKínhViễnvọngKhônggianHubblevềmặttrăngTitancủaSaoThổchothấynhữngđámmâyhỗnđộntạothànhmộtgươngmặtcườitobằngcảthếgiới.Tấtcảcácnhàkhoahọchànhtinhđềucómộtvídụmàhọthích.

NgànhthiênvănhọcnghiêncứuThiênhàcũnglàcóvôsốnhữngbứcchândungđượcchụpảnhlại–chẳnghạn,Đầungựa(Horsehead),Eskimo,Concú(Owl),Ngườilùn(Homunculus),NhệnđenNamÂu(Tarantula),vàTinhvânBắcMỹ,tấtcảđềulànhữngđámmâykhívàbụihỗnđộn,đượcchiếusángbởicácngôisaoởmộtquymôkhiếnhệmặttrờicủachúngtatrởnênnhỏxíu.Khigiớithiênvănlậpbảnđồphânbốcủacácthiênhàtrảirộngtớivàitrăm

triệunămánhsang,họnhậnthấybảnthânmìnhđangpháchọaramộtnhândạngkháthômộcđượcgọilà“Ngườique.”Hìnhthểấyđượchiểulàgìđógiốngnhưnhữngbongbóngxàphòngkhổnglồởgầnnhau,nhữngthiênhàđượchìnhthànhtrênbềmặtcủanhữngbongbóngởgầnnhauvàgầnnhưkhôngcóthiênhànàoởphíabêntrong.ĐiềunàychothấynhiềukhảnănglàchúngsẽhìnhthànhlênmộtmôhìnhvớiđộđốixứnghaichiềutrôngnhưNgườique.

SaoHỏaônhòahơnSaoKimrấtnhiều,mặcdùcáctàuđổbộVikingkhôngcungcấpbằngchứngthuyếtphụcnàovềsựsống.Địahìnhcủanócựckỳhỗntạpvàđadạng.Với100.000bứcảnhcậncảnhhiệncó,khôngcógìlạkhirấtnhiềutuyênbốđượcđưaratrongthờigianquavềđiềugìđóbấtthườngtrênSaoHỏa.Chẳnghạn,cómột“gươngmặthânhoan”rạngrỡởbêntrongmộtmiệngtrũnghìnhthànhdovachạmvớibềngangtới8kmtrênSaoHỏa,vớimộtloạtdấuvếtcácmảnhvụnvươngvãixungquanhởphíangoài,làmchonótrôngnhưmộtMặttrờiđangmỉmcườivẫnthườngđượcthểhiện.NhưngkhôngmộtainóirằngcấutrúcnàyđượckiếntạobởimộtnềnvănminhSaoHỏatiêntiến(vàcựckỳvuivẻ),cólẽđểthuhútsựchúýcủachúngta.Chúngtacôngnhậnrằng,vớinhữngvậtthểđủmọikíchcỡrơitừtrêntrờixuống,vớibềmặttrồilên,chìmxuống,vàtựtáitạosaumỗivachạm,vớicácnhântốxaxưanhưnước,suốibùnhayhiệnđạinhưcátdịchchuyểntheogióđangtácđộngđếnphầnbềmặtthìrấtnhiềukiểuđịamạođượctạora.Nếuchúngtaxemxétkỹ100.000bứcảnh,khôngcógìlạlàthỉnhthoảngchúngtasẽbắtgặpchitiếtgìđótrôngnhưmộtkhuônmặt.Vớibộnãođượclậptrìnhđểlàmviệcnàyngaytừbéthìviệcchúngtakhôngthểtìmramộtthứnhưvậyởđâuđómớilàđiềulạ.

MộtvàingọnnúinhỏtrênSaoHỏatrônggiốngcáckimtựtháp.TạicaonguyênThiênđường(Elysium),cómộtnhómnúinhưvậy–

núilớnnhấtcóchânrộngtớivàiki-lô-met–vàtấtcảđềutheomộthướng.Cógìđóhơikỳquáiliênquanđếnnhữngkimtựthápnàytronghoangmạc,gợinhớđếncaonguyênGizehởAiCập,vàtôirấtthíchđượckiểmchứngchúngkỹhơnnữa.Nhưngliệucóhợplýkhinóirằngcócácpha-ra-ôngSaoHỏakhông?

NhữngđặcđiểmtươngtựcũngđượcbiếtđếntrênTráiĐấtởdạngthunhỏ,đặcbiệttạiNamCực.Mộtsốrấtgầncácbạn.NếuchúngtakhôngbiếtgìvềchúngthìliệucókháchquankhikếtluậnrằngchúngđượctạorabởinhữngngườiAiCậpsốngởhoangmạcNamCựckhông?(Giảthuyếtkhôngphùhợpmấyvớinhữngquansát,nhưngrấtnhiềuđiềukhácmàchúngtabiếtvềmôitrườngvùngcựcvàsinhlýhọccủaconngườilạiphảnbáclạiđiềuđó).Trênthựctế,chúngđượctạorabởiquátrìnhbàomòndogió–hàngloạtphântửmịnbịnhữngtrậngiómạnhcuốnđithổicùngmộthướngvà,quanhiềunăm,tạcđẽonhữnggìtừnglàgòđồikhôngđềunhauthànhnhữngkimtựthápcânđốihoànhảo.Chúngđượcgọilànhữngdreikanter(tamdiệntháp),mộttừtrongtiếngĐứcmangnghĩabamặt.Đâylàtrậttựđượctạoratừhỗnđộnnhờnhữngquátrìnhtựnhiên–điềuchúngtathườngxuyênthấytrongVũtrụ(chẳnghạntrongcácthiênhàxoáyốcquaytròn).Mỗilầnđiềuđóxảyra,chúngtalạiháohứcsuyluậnrasựcanthiệptrựctiếpcủamộtĐấngSángtạonàođó.

TrênSaoHỏa,cóbằngchứngchothấygiócòndữdộihơnởbấtkỳnơinàotrênTráiĐất,cótốcđộđạttớinửatốcđộâmthanh.Nhữngtrậnbãobụiởquymôcảhànhtinhrấtphổbiến–cuốntheonhữnghạtcátmịn.Quanhiềuthờiđạitínhtheothờigianđịalý,cảchuỗiliêntụcnhiềuphântửdichuyểnnhanhhơntrongbấtkỳtrậnbãonàoởTráiĐấtsẽtạoranhữngthayđổisâusắctrênbềmặtđávàđịamạo.Khôngcógìquálạnếumộtvàiđặcđiểm–thậmchílà

nhữngđặcđiểmrấtlớn–đượcnhữngquátrìnhlưuthônggiógọtđẽothànhnhưnghìnhdạngkimtựthápmàchúngtanhìnthấy.

---

CómộtnơitrênSaoHỏagọilàCydonia,nơicómộtgươngmặtđárấtlớnbềngangtới1kmđămđămnhìnkhôngchớpmắtlêntrời.Đâylàmộtgươngmặtkhônglấygìlàmthânthiện,nhưnglạilàgươngmặtgiốngngườithấyrõ.Trongmộtsốmôtả,nócóthểdoPraxiteles1tạclên.Nónằmởmộtkhuvựccảnhquannơinhiềungọnđồithấpđãđượcbàothànhcáchìnhdạngkỳlạ,cólẽnhờsựkếthợpnàođógiữacácsuốibùncổvàquátrìnhbàomòndogió.Từnhiềuhốtrũngvachạm,địahìnhxungquanhtrôngnhưcóđộtuổiítnhấtvàitrămtriệunăm.

--

1.PraxitelesthànhAthens,làđiêukhắcgianổitiếngnhấtởthếkỷ4trướcCôngnguyên.Ônglàngườiđầutiênđiêukhắchìnhtượngphụnữkhỏathânvớikíchthướcbằngngườithật.MặcdùkhôngtácphẩmđiêukhắcnàocủaPraxitelescòntồntạinhưngcácbảnsaochépthìrấtnhiều.–ND

--

Thỉnhthoảng,“Gươngmặt”lạithuhútsựchúý,cảởHoaKỳlẫnởLiênXôtrướcđây.BáoWeeklyWorldNews,mộttờbáolácảibàybánởsiêuthịkhôngđượccangợivềtínhchínhtrực,sốrangày20tháng11năm1984chạyhàngtít:

TUYÊNBỐGÂYKINHNGẠCCỦAGIỚIKHOAHỌCLIÊNXÔ:TÌMTHẤYPHẾTÍCHĐỀNTHỜTRÊNSAOHỎA.TÀUTHĂMDÒ

VŨTRỤPHÁTHIỆNTÀNTÍCHCỦANỀNVĂNMÌNH50.000NĂM

NhữngpháthiệnấyđượcgánchomộtnguồntinkhuyếtdanhtừLiênXôvàmôtảrấtgaycấnnhữngpháthiệndomộttàuvũtrụkhônghềtồntạicủaLiênXôthựchiện.

Nhưngcâutruyện“Gươngmặt”gầnnhưhoàntoànlàmộtcâutruyệncủaMỹ.NóđượcmộttrongnhữngtàuvũtrụVikingbaytheoquỹđạotìmranăm1976.Mộtquanchứcphụtráchdựánđãbácbỏđiềunày,chorằngđâylàmột‘tròđùa’doánhsángvàbóngtốitạora.ViệcphủnhậnnàyđãdẫntớilờiquykếtsauđórằngNASAđangcốchegiấumộtpháthiệncủaThiênniênkỷ.Mộtsốkỹsư,chuyêngiamáytínhvànhữngngườikhác–mộtsốtrongđólànhânviênhợpđồngcủaNASA–đãtựmàymòtìmcáchlàmrõhìnhảnh.Cólẽhọhyvọngtìmranhữngpháthiệnấntượng.Điềuđócóthểchấpnhậnđượctrongkhoahọc,thậmchícònđượckhuyếnkhích–chừngnàocáctiêuchíbằngchứngcủabạnởmứccao.Mộtsốngườitrongnhómnàytỏrakháthậntrọngvàxứngđángđượctuyêndươngvìđãthúcđẩychủđềnày.Nhữngngườikháctỏraítthậntrọnghơn,khôngchỉsuydiễnrằngGươngmặtđólàtácphẩmđiêukhắccỡlớnđíchthựccủamộtconngười,màcòntuyênbốđãtìmramộtthànhphốởgầnđóvớinhữngđềnthờvàpháođài.Từnhữnglýlẽsai,mộtcâyviếtđãtuyênbốrằngnhữngtượngđàinàycómộtđịnhhướngthiênvănđặcbiệt–mặcdùkhôngphảilúcnàymàlànửatriệunămtrước–đểtừđócáckỳquanCydoniađượcdựnglênvàocáithờikỳxaxămấy.Nhưngnhưthếthìlàmsaonhữngngườixâydựnglạicóthểlàconngườiđượcchứ?Nửatriệunămtrước,tổtiêncủachúngtacònđangbậnrộnvớiviệclàmchủcáccôngcụđávàlửa.Họkhôngcótàuvũtrụ.

--

Ýtưởngchungnàykhôngcógìmới,ítnhấtđãcóítnhấtmộtthếkỷtừthờikỳxuấthiệncâuchuyệnvềkênhmươngSaoHỏacủaPercivalLowell.Xinlấymộttrongrấtnhiềuvídụ:Trongcuốnsáchnăm1936nhanđềTàuvũtrụbayxuyênkhônggian:Buổibìnhminhcủaduhànhliênhànhtinh(RocketsThroughSpace:TheDawnofInterplanteraryTravel)củamình,P.E.Cleatorđãsuyluận:“TrênSaoHỏa,nhữngphếtíchđổnátcủacácnềnvănminhcổcóthểđượctìmthấy,âmthầmchứngminhchothờihoàngkimcủamộtthếgiớiđangsuytàn.”–TG

--

GươngmặttrênSaoHỏađượcsosánhvới“nhữnggươngmặttươngtự…đượcxâydựngtrongnhữngnềnvănminhtrênTráiĐất.CácgươngmặtđềunhìnlênbầutrờibởivìchúngnhìnlênChúatrời.”HoặcGươngmặtấyđượckiếntạobởinhữngđốitượngcònsốngsótsaumộtcuộcchiếntranhliênhànhtinhvàđãrờikhỏibềmặtSaoHỏa(vàMặttrăng)bịtànphánhamnhở.Vậycáigìđãtạoranhữngmiệngtrũngđó?PhảichăngGươngmặtlàtàntíchcònsótlạicủamộtnềnvănminhconngườiđãtuyệtchủngtừlâu?NhữngngườitạoranócónguồngốctừTráiĐấthaySaoHỏa?LiệuGươngmặtcóphảiđượckiếntạobởinhữngvịkháchduhànhgiữacácvìsaođãdừngchântrênSaoHỏa?Phảichăngnóđượcđểlạiđểchúngtapháthiện?CóthểhọcũngđãđếnTráiĐấtvàkhởitạocuộcsốngởđóchăng?Hayítnhấtlàcuộcsốngcủaloàingười?Phảichănghọ,chodùhọlàai,lànhữngvịthần?Rấtnhiềusuyđoánnhiệtthànhđãđượcnêulên.

Gầnđâyhơn,cónhữngtuyênbốvềmộtsựliênhệgiữa“cáctượngđài”trênSaoHỏavà“nhữngvòngtrònruộnglúa”trênTráiĐất;vềnhữngnguồncungnănglượngvôtậnđangđợiđượckhai

tháctừcáccỗmáyHỏatinhcổxưa;vàvềmộtâmmưucủaNASAnhằmchegiấusựthậtkhôngđểcôngchúngMỹbiết.Nhữngtuyênbốnhưvậykhôngđơnthuầnlànhữngsuyđoánkhinhsuấtthuầntúyvềnhữngđịamạobíẩn.

Vàotháng8năm1993,khitàuvũtrụMarsObservergặpsựcốngaytrongkhitiếpcậnSaoHỏa,đãcónhiềungườibuộctộiNASAdàndựngsựcốđểcóthểnghiêncứuGươngmặtmộtcáchchitiếtmàkhôngphảicôngbốcáchìnhảnhracôngchúng.(Nếuđúngvậy,mànkịchnàyquáưtinhvi:TấtcảcácchuyêngiavềđịamạoHỏatinhđềuchẳngbiếtgìvềviệcnày,vàmộtsốngườitrongchúngtađangphảirấtnỗlựcthiếtkếnhữngtàuvũtrụmớibaytớiSaoHỏasaochobớtnguycơgặpphảisựcốđãhủyhoạitàuMarsObserver).ThậmchícócảngườiđứngbiểutìnhbênngoàicổngPhòngThínghiệmSứcđẩyPhảnlực,lênánđiềumàhọcholàlạmquyềnnày.

TờbáolácảiWeeklyWorldNewssốngày14tháng9năm1993đãdànhtoànbộtrangnhấtchotựabài“ẢnhmớicủaNASAchothấycóconngườitrênSaoHỏa!”(NewNASAPhotoProvesHumansLivedonMars!)Mộtgươngmặtgiả,đượckhẳngđịnhlàdotàuMarsObserverchụptừquỹđạoSaoHỏa(thựctế,cóvẻtàuvũtrụnàyđãhỏngtừtrướckhiđếnđượcquỹđạo),đượcmột“nhàkhoahọcvũtrụhàngđầu”khônghềcóthậttuyênbốchứngminhrằngngườiHỏatinhđãthuộcđịahóaTráiĐấttừ200.000nămtrước.Thôngtinnàybịỉmđi,theolờiôngta,đểngăn“cơnhoảngloạntrêntoànthếgiới.”

Hãygạtbỏcâuchuyệnđâuđâuchorằngmộtpháthiệnkiểunhưvậythựctếsẽdẫntới“cơnhoảngloạntrêntoànthếgiới.”Vớibấtkỳaiđãchứngkiếnmộtpháthiệnkhoahọckỳdiệuđanghìnhthành–tanhớngaytớivụvachạmcủasaochổiShoemaker-Levy9vớiSaoMộcvàotháng7năm1994–rõrànglàcácnhàkhoahọccóxu

hướngrấtsôinổivàkhônghềgiấudiếm.Họcóhammuốnkhôngsaocưỡngđượctrongviệcchiasẻdữliệumới.Chỉcóthôngquathỏathuậntrước,khôngphảiảnhhưởngbởiquákhứ,cácnhàkhoahọcmớithậtsựphảitôntrọngbímậtquânsự.Tôiphảnđốiquanniệmchorằngvềmặtbảnchất,khoahọcmangtínhbímật.Đặctínhvàvănhóacủakhoahọc,vàvìlýdochínhđáng,làtậpthể,hợptácvàcởimở.

Nếuchúngtagiớihạnmìnhtrướcnhữnggìbiếtđếntrênthựctế,vàbỏquangànhcôngnghiệpbáolácảichuyêntạoranhữngpháthiệnmangtínhthờiđạitừkhôngkhíthìchúngtasẽởđâuđây?KhichúngtachỉbiếtchútítvềGươngmặt,nólàmchúngtasởndagà.Khichúngtabiếtthêmchútnữa,thìbíẩnnhanhchóngchìmlắng.

SaoHỏacómộtvùngbềmặtrộnggần150triệuki-lô-métvuông,tươngđươngdiệntíchđấtliềntrênTráiĐất.Khuvựccó“nhânsư”Hỏatinhngựtrịrộngkhoảng1ki-lô-métvuông.Liệucóphảilàlạlùngkhimộtdiệntíchchỉbằngcỡcontembưuchính(tươngđối)trongsố150triệutrôngnhưnhântạo–đặcbiệtnếuxétđếnthiênhướngthíchtìmkiếmcácgươngmặttừkhimớilọtlòngcủachúngta?Khichúngtakiểmtravôsốnhữngngọnđồi,núimặtbànvànhữnghìnhdạngbềmặtphứctạpkhácởxungquanh,chúngtanhậnrarằngđặcđiểmnàynanávớinhiềuđặcđiểmchẳnghềgiốnggươngmặtngườitínào.Tạosaolạicósựgiốngnhưvậy?PhảichăngcáckỹsưHỏatinhcổxưachỉkiếntạolạingọnnúinày(chậc,cóthểcònvàinơikhácnữa)vàđểnguyênnhữngnơikháckhôngcảitiếnbằngcáccôngtrìnhđiêukhắctượngđài?Haychúngtasẽkếtluậnrằngnhữngngọnnúiđồsộkháccũngđượcđẽokhắcthànhhìnhdạnggươngmặt,nhưnglànhữnggươngmặtkhóhiểuhơn,khôngquenthuộcvớiconngườitrênTráiĐất?

Nếuchúngtanghiêncứuhìnhảnhnguyêngốckỹcànghơn,chúngtathấyrằng“cáimũi”đượcbốtrírấtcóchiếnlược–đặcđiểmlàmnổibậtấntượngcủamộtgươngmặt–trênthựctếlàmộtđốmđentươngứngvớinhữngdữliệubịmấttrongquátrìnhtruyềnsóngvôtuyếntừSaoHỏatớiTráiĐất.HìnhảnhrõnétnhấtcủaGươngmặtchothấymộtbênđượcMặttrờichiếusáng,cònbênkiathìtốiđen.Sửdụngdữliệusốhóanguyêngốc,chúngtacóthểtăngđộtươngphảnởphầntối.Khilàmnhưvậy,chúngtathấygìđókhônghềgiốnggươngmặttínào.Gươngmặtchỉcònlànửagươngmặt.MặcdùchúngtahồihộpđếnnínthởvàtimđậpthìnhthịchnhưngnhânsưHỏatinhđúnglàrấttựnhiên–khôngphảinhântạo,khônghềgiốngvớimộtgươngmặtngười.Cólẽnóđượckiếntạobởiquátrìnhđịalýtừtừtrảiquahàngtriệunăm.

Nhưngcóthểtôinhầm.Rấtkhóbiếtchắcvềmộtthếgiớichúngtaquansátđượcquáítỏiởcựlythậtgần.Nhữngđặcđiểmnàycầnđượcchúýkỹhơnvớiđộphângiảicaohơn.Nhiềubứcảnhchitiếthơnvề“Gươngmặt”chắcchắnsẽgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềvềđộcânđốivàgiúpgiảiquyếtcuộctranhluậngiữađịachấthọcvớiđiêukhắctượngđài.NhữngmiệngtrũngvachạmtìmthấytrênhoặcgầnGươngmặtcóthểgiảiquyếtcâuhỏivềđộtuổicủanó.Trongtrườnghợp(khôngchắctheoquanđiểmcủatôi)cáccấutrúcgầnkềthậtsựtừnglàmộtthànhphốthìsựthậtđócũngrấtcầnđượcxemxétkỹhơn.Liệucócácđườngphốbịđứtgãykhông?Cócáclỗchâumaitrên“pháođài”không?Cácđềnthờkimtựtháp,1cáctòatháp,cácđềnthờcócộtchống,nhữngthánhđườngđồsộ,nhữngbứcbíchhọarộnglớn?Haychỉlànhữngtảngđá?

--

1.Nguyênvăn:ziggurat(cácđềnthờthầnhìnhkimtựtháp)là

nhữngcấutrúcđồsộđượcxâydựngởthunglũngLưỡngHàcổđạivàphíatâycaonguyênIran,cóhìnhdạngkimtựthápbậcthanggồmnhiềutầngchồnglênnhau.Mỗizigguratlàmộtphầncủamộtquầnthểđềnthờbaogồmsân,cácphòngkho,phòngtắm,khusinhhoạt,vàcómộtthànhphốđượcxâydựngbaoquanh.Đỉnhmỗizigguratlàđiệnthờ.Mộtchứcnăngthiếtthựccủazigguratchínhlànơicaoráochocácthàytếtránhnướclụtdânglênhằngnămởvùngnày.Chứcnăngthứhailàbảođảmanninh.Vìchỉcóthểvàođiệnthờbằngbalốicầuthangnêncóthểdễdàngngănkhôngchonhữngngườilạnhòmngócácnghithứctiếnhànhtrongđiệnthờ.–ND

--

Thậmchínếunhữngtuyênbốnàykhôngcóthực–nhưtôinghĩ–chúngcũngrấtđángđểkiểmchứng.KhôngnhưhiệntượngUFO,ởđâychúngtacócơhộiđểlàmmộtthửnghiệmdứtkhoát.Kiểugiảthuyếtnàyrấtdễgiảmạo,mộtthuộctínhgiúpnódễdàngxuấthiệntronglĩnhvựckhoahọc.TôihyvọngrằngnhữngtàuthámhiểmcủaNgavàMỹtrongtươnglạitớiSaoHỏa,đặcbiệtlàcáctàubayquanhquỹđạovớicácmáyảnhtruyềnhìnhđộphângiảicao,sẽđặcbiệtcốgắng–cùngvớihàngtrămsứmệnhkhoahọckhác–quansátgầnhơnnữacáckimtựthápvànhữnggìmộtsốngườigọilàGươngmặtvàthànhphố.

---

ThậmchínếutấtcảmọingườiđềuthấyrõrằngnhữngđặcđiểmcủaSaoHỏachỉlàđịalývàkhôngphảinhântạothì,tôiđoánchừng,nhữnggươngmặtđồsộtrongvũtrụ(vànhữngkỳquantươngtự)sẽkhônghềphainhạt.ĐãcónhữngtờbáosiêuthịđưatinvềnhữnggươngmặtgầnnhưgiốnghệtnhìnthấytừSaoKimtớiSaoHải

Vương(nổitrongcácđámmây?).Những“pháthiện”thườngđượcgánchotàuvũtrụhưcấucủaNgavàcácnhàkhoahọckhônggiantưởngtượng–dĩnhiênđiềunàylàmchomộtngườicóóchoàinghithêmkhókiểmchứngđượccâuchuyện.

MộttrongnhữngtờbáoủnghộthuyếtgươngmặttrênSaoHỏatuyênbố

TINTỨCĐỘTPHÁMANGTẦMTHẾKỶBỊNASAKIỂMDUYỆTVÌSỢNHỮNGBIẾNĐỘNGVÀTHẤTBẠITÔNGIÁO.PHÁTHIỆNPHẾTÍCHLẠLÙNG

CỔXƯATRÊNMẶTTRĂNG

Một“thànhphốrộnglớn,quymôbằngcảbìnhnguyênLosAngeles,dàyđặcnhữngmáivòmkínhđồsộ,bịbỏhoangtừhàngtriệunămtrước,vàbịpháhủybởicácsaobăngvớitòathápkhổnglồcaotới5dặm,vớikhốilậpphươngkhổnglồmộtdặmvuôngtrênđỉnh”được“XÁCNHẬN”–trênMặttrăngvốnđãđượcnghiêncứurấtkỹlưỡng.Bằngchứngư?NhữngbứcảnhdocáctàuApollovàngườimáycủaNASAchụpnhưngbịchínhphủ‘dìmbớt’tầmquantrọngvàtấtcảcácnhàkhoahọcvềMặttrăngkhônglàmviệccho“chínhphủ”bỏsóttrongnhiềuthếkỷ.

SốbáoWeeklyWorldNewssốrangày18tháng8năm1992đưatinmộtpháthiệncủa“mộtvệtinhNASAbímật”về“hàngnghìn,thậmchícólẽhàngtriệu,giọngnói”bắtnguồntừhốđenởtrungtâmthiênhàM51,tấtcảcùng“hátđihátlại‘Vinhquang,vinhquang,vinhquangChúaởtrêncao’.”BằngtiếngAnhhẳnhoi.Thậmchícóhẳnmộtbàibáo,đượcminhhọađầyđủdùđenđặc,vềmộttàuthămdòvũtrụđãchụpđượchìnhảnhChúa,hoặcítnhấtlàđôimắtvàsống

mũicủangài,xuấthiệnởTinhvânThiênLang(Orion).

TờWWNsốrangày20tháng7năm1993trưngramộttiêuđềchữkhổlớntràntrang“ClintongặpgỡJFK!”cùngvớimộtbứcảnhgiảmạomôtảTổngthốngJohnKennedygiànua,lưngcòng,vẫnbímậtsốngsótsauâmmưuámsát,ngồitrênmộtchiếcxelănởTrạiDavid.Ởnhiềutrangbêntrongtờbáo,chúngtađượcnghenóivềmộtcâuchuyệnđángquantâmkhác.Trongbài“Tiểuhànhtinhngàytậnthế”,mộttàiliệuđượccholàtốimậttríchdẫnnguồnđượccholàcácnhàkhoahọc“hàngđầu”vềcáiđượccholàmộttiểuhànhtinh(“M-167”)đượccholàsẽvavàoTráiĐấtvàongày11tháng11năm1993và“cóthểđồngnghĩavớisựchấmdứtsựsốngtrênTráiĐất.”TổngthốngClintonđượcmôtảlàđang“liêntụcnghethôngbáovềvịtrívàtốcđộcủatiểuhànhtinh.”CólẽđâylàmộttrongnhữngvấnđềmàôngđãthảoluậntrongcuộcgặpvớiTổngthốngKennedy.ThựctếrằngTráiĐấttránhđượcthảmhọanàythậmchícònkhônghềxuấthiệntrongmộtmẩutincótínhhồitưởngsaukhingày11tháng11năm1993trôiquaêmđềm.Ítnhấtthìphánđoáncủatácgiảbàiviếtkhôngđènặngtrangnhấtbằngtintứcvềhồikếtcủathếgiớiđãđượcchứngminhlàđúng.

Mộtsốngườixemđâychỉlàmộtdạngtròvui.Tuynhiên,chúngtasốngtrongmộtthờiđạikhimộthiểmhọadàihạncóthậtdựatrênthốngkêvềsựvachạmcủamộttiểuhànhtinhvớiTráiĐấtđãđượcxácđịnh.(Mônkhoahọcthậtsựnàydĩnhiênchínhlànguồncảmhứng,nếunóichođúng,củacâuchuyệntrênWWN).Cáccơquanchínhphủđangtìmhiểuxemnênlàmgìvớiviệcnày.Nhữngcâuchuyệnnhưthếnàynhuộmđẫmchủđềnàyvớisựthổiphồngvàvẻkỳbí,khiếnchocôngchúngcàngkhónhậnbiếtđượcnhữnghiểmnguythậtsựtừnhữnghưcấucủabáolácải,vàcóthểtinrằngsẽcảntrởkhảnăngcủachúngtatrongviệcthựchiệnnhữngbước

phòngngừađểgiảmnhẹhiểmnguy.

Cácbáolácảithườngbịkiện–thườngbởicácdiễnviênkhăngkhăngphủnhậnviệchọđãcónhữnghànhđộnggâykhóchịu–vànhữngkhoảntiềnlớnđôikhibịthaytayđổichủ.Báolácảiphảicoinhữngvụkiệncáonhưvậylàmộttrongnhữngkhoảnchiphíđểtiếnhànhmộthoạtđộngkinhdoanhrấtcólợinhuận.Đểtựvệ,họthườngnóirằnghọphómặctấtcảchocáccâyviếtvàkhôngchịutráchnhiệmkiểmchứngsựthậtvềnhữnggìhọxuấtbản.SalIvone,biêntậpviênquảnlýcủatờWeeklyWorldNews,khithảoluậnvềnhữngcâuchuyệnôngấyxuấtbản,đãnóirằng“Theotấtcảnhữnggìtôibiết,chúngcóthểlàsảnphẩmcủatrítưởngtưởng.Nhưngvìchúngtôilàbáolácải,chúngtôikhôngcầnphảitựvấnmìnhvềmộtcâuchuyện.”Thóiquenhoàinghikhônggiúpbánđượcbáo.Cáccâyviếtđãlykhaimảngbáolácảimôtảvềnhữngbuổi“sángtạo”trongđócáccâybútvàbiêntậpviênbịaranhữngcâuchuyệnvàtítbàitừđầuđếncuối,càngtháiquácàngtốt.

Xétởgócđộđộcgiảđôngđảocủahọ,phảichăngkhôngcónhiềungườitiếpnhậncáccâuchuyệntheođúngnộidungbềnổi,nhữngngườitinrằngbáolácải“khôngthể”inranhữngđiềukhônghềcónhưvậy?Mộtsốđộcgiảmàtôitròchuyệnnhấnmạnhrằnghọchỉđọcnhữngcâuchuyệnấyđểgiảitrí,giốngnhưhọxem“vậtnhau”trêntruyềnhình,rằnghọkhônghềtin,rằngcảngườixuấtbảnlẫnđộcgiảđềuhiểucácbáolácảichỉlànhữngthứkỳquáichuyênkhaithácchuyệnnhốnhăng.Chúngđơnthuầntồntạibênngoàibấtkỳlĩnhvựcnàochịuràngbuộcbởinhữngquyđịnhvềbằngchứng.NhưngtôilạithấyrằngthựctếcórấtđôngngườiMỹtintưởngvàocácbáolácải.

Trongthậpniên1990,mảngbáolácảimởrộng,hămhởăntươi

nuốtsốngnhữngmảngtruyềnthôngkhác.Báo,tạpchí,haycácchươngtrìnhtruyềnhìnhhoạtđộngtheonhữngkiềmthúcngặtnghèokhôngbánchạybằngnhữngsảnphẩmtruyềnthôngvớinhữngtiêuchuẩnkémchânthậthơn.Chúngtacóthểthấyđiềunayởthếhệtruyềnhìnhlácảimớiđãđượcthừanhận,vàngàycàngtăngởnhữnggìđượccoilàcácchươngtrìnhthờisựvàthôngtin.

Nhữngbàibáonhưvậyvẫntồntạivàpháttriểnmạnhvìchúngbánchạy.Vàchúngbánchạy,theotôinghĩ,vìcónhiềungườitrongchúngtarấtthèmmuốnđượcnếmtrảicảmgiácthayđổitrongcuộcsốngbuồntẻcủamình,đượcsốnglạicảmgiáckỳdiệumàchúngtacònnhớtừthờiniênthiếu,vàvớimộtsốítcâuchuyện,đượctin–vàoAiđócaoniênhơn,hiểubiếthơnvàthôngtháihơnđangtìmkiếmchúngta–thậtsựlànhưvậy.Niềmtinrõràngkhôngđủchonhiềungười.Họkhaokhátcóbằngchứng,chứngcứkhoahọc.Họmongđợisựxácnhậnkhoahọc,nhưnglạikhôngchịuchấpnhậnnhữngtiêuchíngặtnghèovềchứngcứgiúpđemlạiđộtincậychoxácnhậnđó.Thậtnhẹngười:nghingờbịxóabỏ!Rồi,gánhnặngkhóchịucủaviệctìmkiếmchínhbảnthânmìnhsẽđượctrútbỏ.Chúngtalolắng–vàvìlýdochínhđáng–vềvấnđềtươnglaiconngườisẽrasaonếuchúngtachỉbiếtdựavàochínhbảnthânmình.

Đâylànhữngphépmàuhiệnđại–đượcxácnhậnmộtcáchtrơtráobởinhữngngườinhàonặnrachúngtừconsốkhông,phớtlờbấtkỳquytrìnhxemxétkỹlưỡngvàhoàinghimộtcáchchínhthứcnào,vàrấtsẵncóvớichiphíthấpởmọisiêuthị,cửahàngtạphóavàcáccơsởnhuyếuphẩm.Mộttrongnhữngđiểmtựphụcủabáolácảilàchúngtạorakhoahọc,thứcôngcụhoàinghicủachúngta,xácnhậnnhữngtínđiềuxaxưacủachúngtavàtácđộngđếnsựhộitụcủagiảkhoahọcvàgiảtôngiáo.

Nhìnchung,tâmtrícủagiớikhoahọcluônmởrộngkhikhámphánhữngthếgiớimới.Nếuchúngtabiếttrướcvềnhữnggìmìnhtìmthấy,sẽchẳngcầnphảiđitớinữa.TrongcácđiệpvụtớiSaoHỏahoặctớinhữngthếgiớikỳdiệukháctrongtươnglai,trongkhurừngvũtrụmênhmôngcủachúngta,nhữngđiềukỳlạ-thậmchímộtsốcònđậmchấthuyềnthoại–làhoàntoàncóthể,thậmchícònrấtchắcchắn.Nhưngconngườichúngtaluôncónăngkhiếuđánhlừachínhmình.Tháiđộhoàinghiphảilàmộtthànhphầntrongbộcôngcụcủanhàthámhiểu,hoặcchúngtasẽlạcđường.Ởngoàikiacóvôsốnhữngđiềukỳdiệumàkhôngcầnchúngtaphảiphátminhgì.

Chương4.NGƯỜINGOÀIHÀNHTINH

“Thậtsự,điềulàmtôitinkhôngcócưdânnàotrênthiêncầunàylàởchỗ,vớitôidườngnhưkhôngcósinhvậtcótrigiácnàolạisẵn

lòngsốngởđâycả.”

“Chậc,đúngvậy!”Micromegasnói,“cólẽnhữngsinhvậtsốngởđókhôngcótrigiácnhạybén.”

Mộtsinhvậtlạnóivớisinhvậtlạkhác,trênđườngtiếpcậnTráiĐất,trongMicromegas:APhilisophicalHistory(1752)củaVoltaire

Trờivẫntốiom.Bạnđangnằmtrêngiường,nhưnghoàntoànthứcgiấc.Bạnpháthiệnmìnhbịtêliệt.Bạncảmthấycóaiđótrongphòng.Bạncốgắnghéttolên.Nhưngkhôngthể.Mộtvàisinhvậtxamxámnhỏbé,chỉcaohơn1mchútxíu,đangđứngdướichângiường.Đầucủahọhìnhquảlê,trọclóc,vàquálớnsovớithânhình.Haimắtcủahọrấtto,gươngmặtvôcảmvàgiốnghệtnhau.Họmặcáochoàngvàđigiàycaocổ.Bạnhyvọngđâychỉlàmộtgiấcmơ.Nhưngbạngầnnhưcóthểnóirằngchuyệnnàyđangthậtsựdiễnra.Họnhấcbổngbạnlênvà,thậtkỳlạ,họvàbạncũngchuiquatườngphòngngủcủabạn.Bạntrôilolửngtrongkhôngkhí.Bạnbaydầnlêncaovềphíamộtcontàuvũtrụhìnhđĩabằngkimloại.Khiđãvàotrongđó,bạnđượcđưavàomộtphòngkiểmtraytế.Mộtsinhvậttolớnhơnnhưngcũngynhưvậy–chắcchắnlàmộtbácsĩ–tiếpquảnmọiviệc.Nhữnggìtiếptheothậmchícònkinhkhủnghơn.

Cơthểbạnđượcxemxétrấtkỹbằngcáiloạidụngcụvàmáymóc,đặcbiệtlàcáccơquansinhdụccủabạn.Nếubạnlàđànông,

họcóthểlấymẫutinhtrùng;nếubạnlàphụnữ,họcóthểlấytrứnghoặcphôithai,hoặccấytinhdịch.Họcóthểbắtbạnphảiquanhệtìnhdục.Sauđó,cóthểbạnđượcdẫntớimộtcănphòngkhác,nơinhữngđứatrẻhoặcbàothai,nửangườivànửagiốngnhữngsinhvậtnày,đămđămnhìnbạn.Bạncóthểđượcnhắcnhởvềhànhvixấucủaconngười,đặcbiệtlàtrongviệchủyhoạimôitrườnghoặclantruyềnđạidịchAIDS;nhữngviễncảnhvềtìnhtrạngtànphátrongtươnglaiđượcđưara.Cuốicùng,nhữngsứthầnxámxịtlạnhlùngnàyđưabạnrakhỏitàuvũtrụvàtrởlạigiườngvẫntheocáchxuyênquatường.Đếnlúcbạncóthểcửđộngvànóiđượcthì…họcđãbiếnmất.

Cóthểbạnkhôngnhớđượcbiếncốnàyngay.Thayvàođó,cóthểbạnchỉthấymộtkhoảngthờigiannàođóbịmấtmộtcáchkhóhiểu,vàcứthắcmắcvềđiềuđó.Vìtấtcảmọiviệcdườngnhưrấtkỳquáichonênbạncũnghơilolắngvềsựminhmẫncủamình.Lẽtựnhiên,bạnthấydodựkhikểvềnó.Đồngthời,trảinghiệmnàybấtthườngđếnmứckhólònghélộra.Tấtcảchỉđượccôngkhaikhibạnnghenóiđếnnhữngtrườnghợptươngtự,hoặckhibạnđượcthôimiênbởimộtchuyêngiatrịliệubằnghìnhthứcgiaocảm,hoặcthậmchíkhibạnnhìnthấymộttấmảnh“sinhvậtlạ”trênmộttrongrấtnhiềutờtạpchí,sáchphổthôngvàcác“chuyênđề”truyềnhìnhvềUFO.Mộtsốngườinóirằnghọcóthểnhớranhữngtrảinghiệmnhưthếtừthờiniênthiếu.Họnghĩrằngconcáihọhiệnnaybịsinhvậtlạbắtcóc.Việcnàydiễnratrongcácgiađình.Đólàmộtchươngtrìnhưusinh,họnóivậy,nhằmcảithiệndựtrữnòigiốngcủaloàingười.Cólẽcácsinhvậtlạvẫnluônlàmviệcnày.Mộtsốngườinóirằngcólẽđóchínhlànguồngốcconngườixuấthiện.

Nhưminhchứngquacáccuộcthămdòdưluậnđượctiếnhànhquanhiềunăm,hầuhếtngườiMỹtinrằngchúngtavẫnđượcviếng

thămbởinhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtđếntrongcácUFO.TrongcuộcthămdòcủaRopernăm1992đốivớigần6.000ngườiMỹtrưởngthành–đặcbiệtlạiđượcủythácbởinhữngngườichấpnhậncâuchuyệnbắtcóccủasinhvậtlạ-cóđến18%nóirằngthỉnhthoảngtỉnhgiấctrongtrạngtháitêliệt,nhậnthấycómộthoặcvàisinhvậtlạtrongphòng.Khoảng13%nóivềnhữngkịchbảnlạlùngliênquanđếnmộtkhoảngthờigianbịmất,và10%nóiđếnchuyệnbaylơlửngtrongkhôngkhímàkhôngcósựtrợgiúpgìvềmáymóc.Căncứtheonhữngkếtquảnày,cácnhàtàitrợchocuộcthămdòkếtluậnrằng2%ngườiMỹđãtừngbịbắtcóc,nhiềungườibịbắtnhiềulần,bởinhữngsinhvậtđếntừcácthếgiớikhác.Câuhỏiliệucóđúngnhữngngườithamgiatrảlờiđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóchaykhôngthựctếchưabaogiờđượcnêuravớihọ.

Nếuchúngtatinvàokếtluậncủanhữngngườitàitrợvàdiễngiảicáckếtquảcủacuộcthămdòdưluậnnày,vànếusinhvậtlạkhôngphảilàmộtphầncuộcsốngcủangườiMỹ,thìconsốchocảhànhtinhnàysẽlàhơnmộttrămtriệungười.Điềunàycónghĩalàcứvàigiâylạixảyramộtvụbắtcóctrongvàithậpkỷqua.Điềungạcnhiênlàrấtnhiềuhàngxómlánggiềngkhônghềhaybiết.

Điềugìxảyraởđây?Khibạnnóichuyệnvớinhữngkẻbắtcóctựmôtảbảnthân,hầuhếtcóvẻrấtchânthật,mặcdùbị‘tróichặt’trongnhữngcảmxúcmãnhliệt.Mộtsốthầythuốctâmthầntừngkhámchohọnóirằnghọkhôngtìmthấybằngchứngvềbệnhtâmthầnởnhữngngườinàynhiềuhơnsovớinhữngngườicònlạitrongchúngta.Tạisaolạicóaiđónóirằngbịnhữngsinhvậtlạbắtcócnếunhưđiềuđóchưahềxảyra?Phảichăngtấtcảnhữngngườinàyđềusailầm,hoặcnóidối,hoặccóảotưởngvềcùngmộtcâuchuyện(hoặccâuchuyệngiốngnhau)?Hayphảichăngsẽlàngạomạnvàthậmchílàkhinhkhinếunghingờtrigiáccủaquánhiềungườinhư

vậy?

Mặtkhác,cóthậtsựđãcómộtcuộcxâmlượcquymôlớncủasinhvậtlạ;cónhữngphácđồytếkhóchịuđượctiếnhànhtrênhàngtriệunamgiới,phụnữvàtrẻemvôtội;cónhữngconngườirõràngbịsửdụngnhưnguồngiốngdựtrữtrongnhiềuthậpkỷ-vàtấtcảnhữngđiềunàykhôngđượcbiếtmộtcáchrộngrãivàđượcđềcậpbởitruyềnthôngcótráchnhiệm,cácnhàvậtlý,cácnhàkhoahọcvàcácchínhphủtừngtuyênthệbảovệsinhmạngvàsựbìnhyênchocáccôngdâncủamình?Hay,nhưnhiềungườigợiý,phảichăngcómộtâmmưulớnởcấpchínhphủnhằmgiấudiếmsựthậttrướccáccôngdân?

Tạisaonhữngsinhvậttiếnbộđếnvậytronglĩnhvựcvậtlývàkỹthuật–vượtquađượcnhữngkhoảngcáchrấtxagiữacácvìsao,đixuyênquatườngnhưnhữngbóngma–lạiquálạchậutronglĩnhvựcsinhhọc?Nếunhữngsinhvậtlạđangtìmcáchbímậttiếnhànhcôngviệccủahọthìtạisaohọlạikhôngxóatoànbộkýứcvềcácvụbắtcóc?Việcnàyquákhóthựchiệnvớihọchăng?Tạisaonhữngcôngcụkhámnghiệmlạivĩmôvàgợinhớđếnnhữnggìcóthểtìmthấytạicácphòngmạchđịaphươngnhưvậy?Tạisaophảirắcrốivớinhữngvụgiaophốigiữasinhvậtlạvàconngười?Tạisaolạikhôngđánhcắpvàitếbàotrứngvàtinhtrùng,đọcbộmãgienđầyđủ,vàsauđósảnxuấtrathậtnhiềubảnsaotùythíchvớibấtkỳbiếnđổigiennàophùhợpvớisứctưởngtượng?Thậmchíloàingườichúngta,vốnchưathểvượtquavũtrụbaolahayđixuyêntường,cũngcóthểnhânbảnvôtínhcáctếbào.Loàingườisaocóthểlàkếtquảcủamộtchươngtrìnhlaigiốngxalạnếunhưchúngtacóchungđến99,6phầntrămgienhoạtđộngvớitinhtinh?Chúngtagầngũivớitinhtinhhơncònhơncảchuộtcốngsovớichuộtnhắt.Mốiquantamđếnviệcsinhsảntrongnhữngmôtảnàyphấtlênmộtngọncờcảnhbáo–hãy

đặcbiệtcânnhắcsựcânbằngkhókhăngiữaxunglựcdụctínhvàứcchếxãhộivốnluôntiêubiểuchođiềukiệncủaconngười,vàcảthựctếrằngchúngtađangsốngtrongmộtthờikỳđầyrẫynhữngcâuchuyệnrùngrợn,cảthậtvàgiả,vềtìnhtrạnglạmdụngtìnhdụctrẻem.

Tráingượcvớinhiềubáocáocủagiớitruyềnthông,nhữngngườitiếnhànhthămdòýkiếndưluậntheokiểuRoper1vànhữngngườiviếtbáocáo“chínhthức”chưabaogiờhỏixemliệucóđúnglàchủthểcủahọđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóchaykhông.Họtựsuydiễnđiềuđó:Nhữngngườitừngthứcgiấcvàthấynhữngsinhvậtlạhiệndiệnxungquanhmình,nhữngngườidườngnhưbaylơlửngtrongkhôngtrung,vànhữngtrườnghợptươngtự,đềubịbắtcóccả.Nhữngngườiđithămdòýkiếnthậmchícònkhôngkiểmchứngxemliệuviệccảmnhậnthấycóaiđóhiệndiện,việcbaylơlửng,v.v…làmộtphầntrongcácbiếncốgiốngnhauhaytáchbạchnhau.Kếtluậncủahọ-rằnghàngtriệungườiMỹđãtừngbịbắtcóc–khôngxácthực,dựatrênmẫuthửnghiệmrấtcẩuthả.

--

*Chẳnghạn,tờPublishersWeeklysốrangày4tháng9năm1994:“TheomộtcuộcthămdòcủaGallop,hơnbatriệungườiMỹtinrằnghọđãbịsinhvậtlạbắtcóc.”-TG

1.ElmoRoper(1900—1971),ngườiMỹ,làngườiđầutiênthựchiệnthămdòýkiếnmộtcáchkhoahọcđểđưaracácdựbáochínhtrị.ÔngđãbalầndựđoánđúngviệctáiđắccửcủaTổngthốngFranklinD.Rooseveltvàocácnăm1936,1940và1944.–ND

--

Nhưngítnhấtvẫncóhàngtrăm,cólẽhàngnghìn,ngườinóirằnghọtừngbịbắtcóc,từngtìmkiếmcácchuyêngiatrịliệutheohìnhthứcgiaocảm,hoặcthamgiavàocácnhómhỗtrợnhữngngườibịbắtcóc.Nhiềungườikháccóthểcónhữngvấnđềtươngtựnhưnghọsợbịchêcườihoặcmangtiếngmắcbệnhtâmthầnnênkhôngnóirahoặctìmkiếmsựgiúpđỡ.

Mộtsốngườitừngbịbắtcóccũngnóirằnghọrấtphânvânkhinóivìsợtháiđộgaygắtvàphảnbáccủanhữngngườihoàinghicựcđoan(mặcdùnhiềungườisẵnsàngxuấthiệntrongcácchươngtrìnhtọađàmtrênđàihoặctrêntruyềnhình).Sựthiếutựtincủahọthậmchícònlantớicảcửtọalànhữngngườiđãtinvàocácvụbắtcóccủasinhvậtlạ.Nhưngcólẽcònmộtlýdokhác:Bảnthâncácchủthểcũngkhôngdámchắc–ítnhấtlàlúcđầu,ítnhấtlàtrướckhinhiềungườikểlạicâuchuyệncủamình–rằngliệuđócóphảilàmộtsựkiệnmàhọnhớđượchaychỉlàmộttrạngtháitâmlý?

---

“Mộtdấuhiệukhôngthểlầmlẫncủaviệcchuộngsựthật,”–JohnLockeviếtvàonăm1690,“làkhôngtintưởngvàobấtkỳđịnhđềnàonhiềuhơnsovớikhảnăngxácnhậncủanhữngbằngchứnglàmcơsởchođịnhđềđó.”Vềvấnđềvậtthểbaykhôngxácđịnh(UFO),bằngchứngthuyếtphụcđếnmứcnào?

Cụmtừ“đĩabay”xuấthiệnkhitôibướcvàobậctrunghọc.BáochíđầyrẫycáccâuchuyệnvềnhữngcontầuđếntừkhônggianbaolangoàiTráiĐất.Điềuđóvớitườngcóvẻhoàntoànđángtincậy.Córấtnhiềuvìsaokhác,ítnhấtmộtvàinơitrongsốđócóthểcócáchệhànhtinhnhưcủachúngta.NhiềuvìsaocóđộtuổingangbằnghoặcthậmchícònhơncảMặtTrời,chonêncóđủthờigianđểsựsống

thôngminhpháttriển.Thờikỳđó,PhòngthínghiệmSứcđẩyPhảnlựcCaltechvừaphóngmộttênlửahaigiaiđoạnlênbầukhíquyểnTráiĐất.Rõràng,chúngtađangtrênđườngtớiMặtTrăngvàcáchànhtinh.Tạisaonhữngsinhvậtkhác,tồntạilâuhơn,thôngminhhơn,lạikhôngthểđitừngôisaocủahọtớichỗchúngtachứ?Saolạikhông?

GiaiđoạnnàychỉmớivàinămsauvụnémbomxuốngHiroshimavàNagasaki.CólẽnhữngchủnhâncủacácUFOrấtlongạichochúngtavàtìmcáchgiúpchúngta.Hoặccólẽhọmuốnbảođảmrằngchúngtavàvũkhínguyêntửcủachúngtakhôngthểtìmtớivàlàmphiềnhọ.Nhiềungườidườngnhưđãnhìnthấyđĩabay–trongsốđócócảnhữngnhânvậttrụcộttrongcộngđồng,cácsĩquancảnhsát,phicôngláimáybaythươngmại,binhsĩ.Vàngoàimộtvàiýkiếncườicợtvàbỉbác,tôikhôngthểtìmthấybấtkỳlýlẽphảnbácnào.Làmsaotấtcảcácnhânchứngnàycóthểcùngnhầmlẫnchứ?Thêmnữa,cácđĩabaycũngđượcpháthiệntrênrađa,vàhìnhảnhcủachúngcũngđãđượcchụplại.Quývịcóthểthấynhữngtấmảnhtrênbáovàcáctạpchí.ThậmchícòncócảnhữngbàiviếtvềcácđĩabaybịrơivớinhữngxácsinhvậtlạnhỏthóđangđượclưugiữtrongcáchầmướplạnhcủaKhônglựcởmiềnTâyNam.

Vàinămsauđó,xuthếchungnổibậtlúcấyđượctổngkếtlạitrongtạichíLifebằngnhữnglờilẽnày:“Khoahọchiệnnaykhôngthểgiảithíchnhữngđốitượngnàylàcáchiệntượngtựnhiên–màchỉcóthểlànhữngthiếtbịnhântạo,đượctạoravàvậnhànhbởimộttrítuệsiêuviệt.”Khôngcóthứgì“từngđượcbiếthoặctạoratrênTráiĐấtnàycóthểgiảithíchđượcchohoạtđộngcủanhữngthiếtbịnày.”

VàkhôngcómộtngườilớnnàomàtôibiếttỏraámảnhvớiUFO.Tôikhôngthểđoánratạisaolạinhưvậy.Thayvàođó,họquantâm

đếnTrungHoaCộngsản,vũkhíhạtnhân,chủnghĩaMcCarthy,vàtiềnthuênhà.Tôitựhỏiliệuhọcóquyếtđịnhđúngnhữnggìlàquantrọngvớihọkhông.

Vàođạihọc,khoảngđầunhữngnăm1950,tôibắtđầuhọcchútítvềkhoahọcvậnhànhrasao,nhữngbímậtthànhcônglớnlaocủanó,cáctiêuchuẩnbằngchứngphảikhắtkhenhưthếnàonếuchúngtathựcsựbiếtđiềugìđólàsựthật,cóbaonhiêukhởiđầusailầmvàkếtcụcbếtắcđãámảnhtưduyconngười,nhữngthiênkiếncủachúngtacóthểảnhhưởngđếncáchtadiễngiảibằngchứngnhưthếnào,vàcáchệthốngniềmtinvẫnđượccáchệthốngchínhtrị,tôngiáovàhọcthuậtủnghộvàtônvinhmộtcáchrộngrãihóaralạithườngxuyênrấtsailầmchứkhôngphảichỉsaichútít.

TôitìmđượcmộtcuốnsáchcónhanđềNhữngảotưởngphổbiếnphithườngvàsựđiênrồcủađámđông(ExtraordinaryPopularDelusionsandtheMadnessofCrowds),củatácgiảCharlesMackayviếtnăm1841,vàhiệnvẫnđượcinấn.Trongsách,cóthểtìmthấynhiềucâuchuyệnvềcáccơncuồngloạnkinhtếkiểubùngnổrồivỡbongbóng,kểcảcác“Bongbóng”MississippivàSouthSeahayhiệntượngsốthoatulipHàLan,1nhữngphivụlừabịpđámngườigiàucóvàdanhvọngcủanhiềuquốcgia.Trongđó,cócảđámnhữngnhàgiảkim,kểcảcâuchuyệnthấmthíavềôngKellyvàBácsĩDee(cùngvớicậucontrai8tuổicủaDeelàArthur,rấtấntượngvớikhảnăngcủachamìnhtrongviệcgiaotiếpvớithếgiớilinhhồnbằngcáchnhìnvàomộtquảcầuthủytinh);nhữngđoạnmôtảrấtđaubuồnvềphéptiêntri,bóitoánvàdựbáobấtthành;tìnhtrạngkhủngbốđốivớigiớiphùthủy;nhữngngôinhàbịmaám;“sựngưỡngmộcủadânchúngdànhchonhữngtêntrộmvĩđại”;vànhiềuđiềukhác.ĐượckhắchọarấthấpdẫnlàBátướcSt.Germain,ngườiđượcchosốngthọhàngtrămtuổinếukhôngnóilàbấttử.(Khi,trongbữatối,tháiđộngờvực

đượcthểhiệntrongchitiếtôngấykểlạicuộctròchuyệnvớiRichardSưtửTâm,ôngquaysangngườihầucủamìnhđểxácthực.“Ngàiquênrồi,thưangài,”ngườihầutrảlời,“tôichỉmớiphụcvụngài500nămthôiạ.”“À,đúng,”St.Germainnói,“cóhơitrướcthờigiancủaanhthật.”

--

1.BongbóngMississippilàmộtdựántàichínhtạiPhápởthếkỷ18tạoramộtcơnsốtđầucơvàkếtthúcbằnghiệntượngsụpđổtàichính.DựánnàydoJohnLaw,nhàthámhiểm,nhàlýthuyếtkinhtếkiêmphùthủytàichínhngườiScot,kiếntạo.Năm1716LawthànhlậpngânhàngBangqueGénérale,cóquyềnpháthànhgiấybạc.Nămsau,ôngthànhlậpCôngtyCompagnied’Occident,sauđổitênlàCompagniedesIndes,độcquyềnpháttriểncáclãnhthổrộnglớncủaPháptạithunglũngSôngMississippiởBắcMỹ.NhucầumuacổphầncủaCompagniedesIndesđểkiếmlờităngmạnh,dẫntớimộtcơnsốtđầucơvàtiếpđếnlàbùngnổthịtrườngchứngkhoánkhắpChâuÂu.ChínhphủPháplợidụngtìnhhìnhnàyđểinmộtsốlượnglớntiềngiấy,dẫnđếntìnhtrạnglạmphátphimã.Kếtcụclànăm1720,giátrịcủacổphiếusụtgiảm,gâyravụsụpđổthịtrườngchứngkhoántạiPhápvànhiềunướckhác.

SouthSealàmộtcôngtycổphầncủaAnhthànhlậpnăm1711,đượcđộcquyềnkinhdoanhtạicácthuộcđịaNamMỹcủaTâyBanNha.HiệntượngđầucơcổphiếucủacôngtyđãdẫntớimộtbongbóngkinhtếlớngọilàBongbóngSouthSeavàonăm1720,gâyratìnhtrạngphásảnchonhiềungười.

CơncuồngloạnhoaTuliplàmộtgiaiđoạntrongthờihoàngkimcủaHàLantrongđógiáhợpđồngchogiốnghóatuliptăngvọtvàsau

đóđộtngộtsụtgiảm.Ởđỉnhđiểmcủacơnsốt,vàotháng2năm1637,mộtsốcâytulipgiốngcógiácaogấp10lầnthunhậphằngnămcủamộtthợthủcônglànhnghề.Thờikỳnàyđượccoilàbongbóngđầucơđầutiênđượcghinhận.Thuậtngữ"tulipmania"hiệnnaythườngđượcsửdụngmangnghĩaẩndụđểchỉbấtkỳbongbóngkinhtếlớnnào.–ND

--

MộtchươngđầyhấpdẫnvềcáccuộcThậptựchinhbắtđầu

Mọithờiđạiđềucóchuyệnđiênrồriêngcủanó;mộtkếhoạch,dựán,hayýtưởngkỳcụcnàođóđeođẳnglấynó,đượckíchthíchbằnghammuốnlợilộc,nhucầunhiệtnáo,hoặcchỉlàhammuốnbắtchước.Savàonhữngđiềunày,sẽcótìnhtrạngcuồngloạn,đượckíchthíchbởinhữngnguyênnhânchínhtrịhoặctôngiáo,hoặckếthợpcảhai.

BảnintôiđọcđầutiêncómộtcâutríchdẫntừBernardM.Baruch,nhàtàiphiệtkiêmcốvấnchonhiềuđờitổngthống,tuyênbốrằngnhờđọcMackaymàôngcóđượchàngtriệubạc.

Đãcómộtlịchsửrấtdàivềnhữngtuyênbốkhôngđúngrằngtừtínhcókhảnăngchữabệnh.Chẳnghạn,ParacelsussửdụngmộtnamchâmđểhútbệnhtậtrakhỏicơthểconngườivàthảivàoTráiĐất.NhưngnhânvậtchủchốtphảilàFranzMesmer.Đạikháitôihiểutừ“mesmerize”cónghĩalàgìđógiốngnhưthôimien.NhưngkiếnthứcthựcsựđầutiêncủatôivềMesmerlạicóđượctừMackay.ThầythuốcởthànhViennenàynghĩrằngvịtrícủacáchànhtinhcóảnhhưởngđếnsứckhỏeconngười,vànắmbắtđượcquanhữngđiềukỳdiệucủađiệnvàtừtính.ÔngmuavuichogiớiquýtộcPhápđanghồisuyđồingayđêmtrướckhinổracuộcCáchmạngPháp.

Họtụtậptrongmộtcănphòngtối.Khoáctrênngườichiếcáobàolụatrangtríhoabằngvàngvàvungvẩymộtcâyđũangà,Mesmervạchnhữngdấuhiệucủamìnhxungquanhmộtcáithùngchứaaxítsulfuricloãng.BậcthầyNamchâmcùngcáccộngsựnamtrẻtuổicủamìnhnhìnxoáyvàomắtbệnhnhâncủahọ,vàxoabópcơthểhọ.Họnắmchặtnhữngthanhsắtnhúngvàodungdịchhoặccầmtaynhau.Trongtrạngtháimêloạncósứclâylan,đámquýtộc–đặcbiệtlànhữngphụnữtrẻ-đãđượcchữabệnhxong.

Mesmertrởthànhnhânvậtkhiếnquầnchúngxúcđộng.Ônggọiđólà“từtínhđộngvật.”Mặcdùvậy,vớimộtthầythuốctheophươngphápthôngthường,cáchnàykhônglợichokinhdoanh,chonêncácthầythuốcPhápgâysứcépđòiVuaLouisXVIphảiđànáp.Họnóirằng,Mesmerlàmộtmốiđedọachosứckhỏecôngchúng.MộthộiđồngđượcViệnKhoahọcPhápbổnhiệm,trongđócócảnhàhóahọctiênphongAntoineLavoisier,vànhàngoạigiaokiêmchuyêngiavềđiệnngườiMỹ,BenjaminFranklin.Họtiếnhànhthínghiệmkiểmsoát:Khicáctácdụngtừtínhđượctriểnkhaimàkhôngcósựnhậnbiếtcủabệnhnhânthìkhônghềchữatrịđượcgìhết.Hộiđồngkếtluậnrằng,kếtquảchữatrị,nếucó,đềunằmtrongsuynghĩcủakhángiảmàthôi.Mesmervàcáctínđồcủamìnhkhônghềnaonúng.Mộttrongsốhọsaunàythúcđẩyquanđiểmdướiđâyvềtưduy:

Hãyquêntoànbộkiếnthứcvậtlýcủaquývịtrongchốclát…Hãyvứtbỏkhỏitưduycủamìnhtấtcảnhữngphảnkhángcóthểxảyra…Đừngtranhluậntrongvòngsáutuần…Hãythậttintưởng,thậtkiênnhẫn;gạtbỏhếtkinhnghiệmquákhứ,vàđừnglắngnghelýtrí.

Ồ,vâng,cònmộtlờikhuyêncuốicùngnữa:“Đừngtừhóatrướcnhữngkẻtọcmạch.”

MộtthứnữalàmchotatỉnhngộlàcuốnMốtnhấtthờivànhữngngụybiệnnhândanhkhoahọc(FadsandFallaciesintheNameofScience)củaMartinGardner.ỞđâycónóiđếnWilhelmReichkhámphárachìakhóavềcấutrúccácthiênhàngaybêntrongnănglượngcủatrạngtháicựckhoái;AndrewCrossetạoracácloạicôntrùngsiêunhỏtừmuốibằngphươngphápđiệnnăng;HansHorbigervớisựbảotrợcủachếđộQuốcxãtuyênbốrằngNgânhàkhôngphảicấuthànhtừcácvìsao,màlànhữngnắmtuyết;CharlesPiazziSmythpháthiệntừcácchiềucủaĐạiKimtựthápGizehmộtbảngniênđạithếgiớitừgiaiđoạnSángtạotớilầntrởlạicủaChúalúcphánquyếtcuốicùng;L.RonHubbardviếtmộtbảnthảocóthểkhiếnngườiđọcphátđiên(Tôitựhỏiđiềunàyđãđượcchứngminhchưa?);trườnghợpBrideyMurphy,dẫndắthàngtriệungườitớikếtluậnrằngrốtcuộccóbằngchứngnghiêmtúcvềsựđầuthai;“nhữngminhchứng”củaJosephRhinevềtrigiácngoạicảm(ESP–extra-sensoryperception);bệnhviêmruộtthừađượcchữachạybằngbiệnphápthụtnướclạnh,cácbệnhdovikhuẩnthìchữabằngcácốngđồng,cònbệnhlậuthìbằngánhsángmàulục–vàtrongtấtcảnhữngcâuchuyệntựhuyễnhoặcvàbịpbợmnày,tôingạcnhiênthấycómộtchươngnóivềUFO.

Dĩnhiên,đơnthuầnbằngviệcviếtnhữngcuốnsáchghilạinhữngniềmtinkhôngxácthực,MackayvàGardnercóphầntỏratrịchthượngvànghiệtngã.Chẳngnhẽhọkhôngchấpnhậnđiềugì?Nhưngthậtngạcnhiênlàbiếtbaonhiêutuyênbốđượctranhluậnvàbảovệmộtcáchsaysưavềtrithứcrốtcuộclạichẳngcóýnghĩagìcả.Dầndầntôihiểurằngsựsailầmcủaconngườilàđiềutấtyếuvàcóthểcócáchgiảithíchkhácchonhữngchiếcđĩabiếtbay.

Ngaytừthờicònnhỏ,từrấtlâutrướckhitôinghenóiđếncácđĩabay,tôiđãquantâmđếnkhảnăngvềsựsốngngoàivũtrụ.Tôivẫn

thíchthúvớichủđềnàykhálâusaukhinhiệthuyếtbanđầucủatôidànhchoUFOphainhạt–khitôihiểuhơnvềnhữnggìmàtayđốccôngtànnhẫngọilàphươngphápkhoahọc:Mọithứxoayquanhvấnđềbằngchứng.Vớimộtcâuhỏiquantrọngđếnvậy,bằngchứngphảirấtchặtchẽ.Chúngtacàngmuốnnóđúngthìchúngtacàngphảithậntrọng.Chưacótuyênbốcủanhânchứngnàođủmạnhcả.Ngườitathườngmắcsailầm.Ngườitavẫndiễnnhữngtròđùađểmuavui.Ngườitathổiphồngsựthậtvìtiềnhoặcđểgâychúýhaymuadanh.Ngườitađôikhilạihiểunhầmnhữnggìhọnhìnthấy.Ngườitanhiềulúcthậmchícònnhìnthấynhữngthứkhônghềhiệndiệnởđó.

Vềcơbản,tấtcảcáctrườnghợpUFOđềuchỉlàgiaithoại,mộtđiềugìđóđượcquảquyếtnhưvậy.UFOđượcmôtảrấtkhácnhautùytừngtrườnghợplàchuyểnđộnghoặcbaylượnrấtnhanh;hìnhđĩa,hìnhđiếuxìgà,hoặchìnhquảcầu;chuyểnđộngimlặnghoặcgâyồn;thảiracộtlửadữdội,hoặckhônghềthảiragìcả;kèmtheonhữngánhđènnhấpnháy,hoặcphátsángđồngmộtmàubạc,hoặctựphátsáng.Tínhchấtphongphúcủanhữngtrườnghợpquansátđượcchothấyrằngchúngkhônghềcóchungnguồngốc,vàrằngviệcsửdụngnhữngthuậtngữnhưUFOhoặc“đĩabay”chỉgâynhầmlẫnchovấnđềnàybằngviệcgộpchungmộtloạthiệntượngchẳngliênquangìđếnnhau.

Cógìđóhơikỳquặctrongviệcphátminhracụmtừ“đĩabay.”Khitôiviếtchươngsáchnày,tôiđểtrướcmặtmìnhphầnvănbảnghilạimộtcuộcphỏngvấnvàongày7tháng4năm1950giữaEdwardR.Murrow,nhàbáonổitiếngcủahangCBS,vàKennethArnold,mộtphicôngdânsựtừngnhìnthấygìđórấtlạthườngởgầnNúiRainierthuộcbangWashingtonvàongày24tháng6năm1947vàlàngườinghĩracụmtừtrên.Arnoldkhẳngđịnhrằngbáochí

Khôngtríchdẫnđúnglờitôi…Khitôinóivớibáogiớihọđãtríchdẫnsailờitôi,vàtrongtrạngtháiphấnkhích,lầnlượtcácbáođềudẫntheochotớikhikhôngaibiếtchínhxáchọnóigìnữa…Nhữngvậtthểnàyítnhiềuchaođảogiốngnhưnhữngconthuyềntrênmặtnướcnổisóng…Vàkhitôimôtảcáchchúngbaylượn,tôinóirằngchúngbaygiốngnhưngườitavớlấymộtcáiđĩavàlianóngangquamặtnước.Hầuhếtcácbáođềuhiểusaivàtríchdẫnsaicâunày.Họnóirằngtôinóilàchúnggiốngnhưnhữngcáiđĩa;tôinóirằngchúngbaygiốngnhưcáiđĩa.

Arnoldnghĩôngđãnhìnthấymộtloạtchínvậtthể,mộttrongsốđótạoramột“luồngsánglamtuyệtđẹp.”Ôngkếtluậnđólàmộtloạimáybaycócánhmới.Murrowtổngkết:“Đólàmộttríchdẫnsailệchmangtínhlịchsử.TrongkhicáchgiảithíchnguyêngốccủaôngArnoldbịngườitaquênlãngthìthuậtngữ“đĩabay”lạitrởthànhmộttừcửamiệng.”NhữngchiếcđĩabaycủaKennethArnoldtrôngvàvậnhànhhoàntoànkhácvớinhữnggìmàchỉvàinămsausẽđượcnêurõtrongcáchhiểucủacôngchúngvềthuậtngữnày:mộtthứgìđógiốngnhưmộtchiếcđĩanhẹrấtlớnvàdichuyểnnhanh.

Hầuhếtmọingườiđềubáocáotrungthựcnhữnggìhọnhìnthấy,nhưngnhữnggìhọthấylàcáchiệntượngtựnhiên,nếukhôngquenthuộclắm.MộtsốtrườnghợpnhìnthấyUFOhóarachỉlànhữngchiếcmáybaymớimẻ,nhữngmáybaythôngthườngvớikiểubốtríđènkháclạ,nhữngkhinhkhícầuởtầngcao,nhữngloàicôntrùngphátsáng,nhữnghànhtinhnhìntrongcácđiềukiệnkhíquyểnkháclạ,nhữngảoảnhthịgiácvànhữngđámmâyhìnhhạtđậuhiệnralừnglững,séthòn,ảonhật,saobăngkểcảnhữngquảcầulửamàulục,vàcácvệtinh,đầunhọncủatênlửa,vàbộphậntăngthếđạnđạođangbaytrongkhíquyển.Cóthểtinrằng,mộtsốítcólẽlànhữngsaochổinhỏđangtanbiếnởtầngtrêncủakhíquyển.Ítnhất

mộtsốbáocáocủacácmáyrađalàdo“truyềnâmbấtthường”–cácsóngvôtuyếnđitheonhữngđườngcongdohiệntượngnghịchchuyểnnhiệtđộkhíquyển.Theotruyềnthống,chúngđượcgọilàcác“thiênthần”rađa–mộtthứgìđódườngnhưhiệndiệnnhưnglạikhôngcó.Quývịcóthểgặpphảinhữngtrườnghợpquansátbằngmắthoặcrađađồngthờimàkhônghềcóbấtkỳthứgì“ởđó”cả.

--

Cóquánhiềuvệtinhnhântạotrêncaođếnmứcchúngthườngxuyêntạoranhữnghiệntượnglóamắtởđâuđótrênthếgiới.HaihoặcbachiếcbốccháytrongbầukhíquyểnTráiĐấtmỗingày,cácmảnhvỡcháyđùngđùngthườngrấtdễthấybằngmắtthường.–TG

--

Khichúngtachúýđếngìđólạlùngtrênbầutrời,mộtsốngườitrongchúngtatrởthànhnhữngnhânchứngtồi,dễphấnkhíchvàkhôngcònkhảnăngphêphán.Đãtừngcónghingờrằnglĩnhvựcnàythuhútđámlừađảovàlòebịp.NhiềubứcảnhchụpUFOhóaralàgiảmạo–nhữngmôhìnhthunhỏđượctreolênbằngnhữngsợidâymỏngmanh,thườngđượcchụpbằngmộtkiểuphơisángđúp.MộtUFOđượchàngnghìnngườinhìnthấytrongmộttrậnbóngđáhóaralàtròđùacủađámnamsinhviên–mộtmảnhbìacứng,vàicâynến,vàmộtcáitúinylonmỏng,tấtcảđượcphốihợplạiđểtạothànhmộtkhinhkhícầukhínóngrấtthôsơ.

Tàiliệuvềchiếcđĩabaybịrơinguyêngốc(vớinhữngngườingoàihànhtinhnhỏbévàbộrănghoànhảocủahọ)hóaralàmộttròlừađảo.FrankScully,câyviếtcủatờVariety,sángtạomộtcâuchuyệndomộtngườibạnlàmnghềbándầukểlại;nóđóngvaitrò

trungtâmtrongcuốnsáchănkháchviếtnăm1950củaScullycónhanđềPhíasaunhữngchiếcđĩabay(BehindtheFlyingSaucers).MườisáusinhvậtlạđãchếtđếntừSaoThủy,mỗisinhvậtcaokhoảng1m,đãđượctìmthấybêntrongmộttrongbachiếcđĩabaybịrơi.Ngườitathuhồiđượcnhữngcuốnsổtayvớicácđồhìnhlạlùng.Giớiquânsựđanggiữkínnhữngthứnày.Hàmýđưararấtsâusắc.

NhữngkẻđánhlừalàSilasNewton,ngườichobiếtđãsửdụngsóngvôtuyếnđểtìmkiếmvàngvàdầu,vàmộtvị“TiếnsĩGee”bíẩnmàsaunàyhóaralàmộtôngGeBauer.NewtonchếtạomộtbánhrăngtừcỗmáyUFOvàtrưngranhữngtấmảnhđĩabaycậncảnh.Nhưngôngấykhôngchophépthẩmđịnh.Khimộtngườicótháiđộhoàinghi,bằngtròảothuậttay,đánhtráobánhrăngvàgửithứnàyđiphântích,hóaranóđượclàmbằngnhômnồinấu.Âmmưađĩabayrơilànàylàmột“giaothời”nhonhỏtrongcảmộtphầntưthếkỷtoànnhữngtròlừagạtdoNewtonvàGeBauerdàndựng–chủyếubánnhữnghợpđồngdầuvôgiátrịvànhữngloạimáymócthămdò.Năm1952,họbịFBIbắtgiữ,vànămsaubịkếttộilạmdụngtínnhiệm.Những“kỳtích”củahọ-đượcnhàsửhọcCurtisPeeblesghichéplại–sẽkhiếnchonhữngtínđồUFOphảithậntrọngvớinhữngcâuchuyệnđĩabayrơitừvùngTâyNamnướcMỹkhoảngnăm1950.Khôngnhưtatưởngđâu.

Ngày4tháng10năm1957,tàuSputnik1,vệtinhnhântạoquayquanhquỹđạoTráiĐấtđầutiên,đượcphónglên.Trongsố1.178trườnghợpnhìnthấyđĩabaytạiMỹvàonămđó,có701vụ,hoặc60%-chứkhôngphải25%nhưquývịnghĩ–xảyratrongkhoảngthờigiantừtháng10đếntháng12.HàmẩnrõrangchínhlàdovệtinhSputnikvàviệcthôngtinvềnóđãtạoranhữngbáocáovềUFO.Cólẽngườitanhìnbầutrờiđêmnhiềuhơn,vànhìnthấynhiềuhiệntượngtựnhiênhơnmàhọkhônghiểu.Hoặccóthểlàhọnhìnlên

nhiềuhơnvàthấynhiềutàuvũtrụlạvẫnluônhiệndiệntrênđóchăng?

Ýtưởngđĩabaycónhữngtiềnlệđángngờ,từmộtvụlừađảocóchủđịnhvớitiêuđềTôinhớLemuria!,doRichardShaverviết,đượcxuấtbảnvàosốtháng3năm1945củatạpchíkhoahọcgiậtgânAmazingStories.Đóđúnglàmộtthểloạimàtôinghiếnngấukhicònlàmộtđứatrẻ.Tôiđọcđượcrằng,sinhvậtlạngoàivũtrụcưtrútạinhữnglụcđịabịmấttừ150.000nămtrước,dẫntớisựxuấthiệncủamộtchủngtộcnhữngsinhvậtsốngngầmtronglòngđấtcótàixuấtquỷnhậpthầnchịutráchnhiệmvềnhữngnỗikhổcựccủaloàingườivàsựtồntạicủaquỷdữ.ThậmchítrướccảkhiArnoldnhìnthấyđĩabay,chủbiêncủatạpchí,RayPalmer–chỉcaokhoảng1,2m,ynhưnhữngsinhvậtsốngngầmtronglòngđấtmàôngđãnóiđến–đãthúcđẩyýtưởngchorằngTráiĐấtđãtừngđượcviếngthămbởicontàuvũtrụxalạhìnhđĩavàrằngchínhphủđanggiấukínthôngtinvềnó.Chỉtừnhữngbìatạpchínhưvậy,hàngtriệungườiMỹđãtiêmnhiễmcáiýtưởngvềcácđĩabaytrướccảkhithuậtngữnàyrađời.

Nhìnchung,nhữnggìđượccholàbằngchứngdườngnhưrấtmỏngmanh–hầuhếtthườngbiếnhóathànhtâmlýcảtin,sựlừagạt,ảogiác,thựctrạnghiểusaivềthếgiớitựnhiên,nhữnghyvọngvàsợhãiđộilốtchứngcứ,vàthóihámdanh,tiềntàihoặcmuốngâychúý.Tôinhớmìnhđãnghĩrằng,thậtquátệ.

Kểtừđó,tôiđủmaymắnđểđượcthamgiavàoviệcpháinhữngcontàuvũtrụtớicáchànhtinhkhácnhằmtìmkiếmsựsống,vàlắngnghecáctínhiệuvôtuyếncóthểcóphátđitừnhữngnềnvănminhxalạ,nếucó,trêncáchànhtinhxaxôi.Nhưngnếunhữngtínhiệuđángngờkhôngphảiluônsẵncóđểchonhữngngườicótháiđộhoàinghinhậnbiếtđượcthìchúngtakhôngthểgọiđólàbằngchứng

vềsựsốngởngoàivũtrụđược–chodùchúngtathấyýtưởngnàyhấpdẫnđếnđâuđichăngnữa.Chúngtasẽchỉcònbiếtchờđợichotớikhicóđượcnhữngdữliệutốthơn,nếunhưđếnmộtlúcnhưvậy.ChúngtachưatìmthấychứngcứthuyếtphụcvềsựsốngbênngoàiTráiĐất.Chúngtachỉmớiởgiaiđoạnrấtsơkhaicủacôngcuộctìmkiếmmàthôi.Nhữngthôngtinmớimẻvàxácthựchơncóthểsẽxuấthiệnvàongàymai,chotấtcảchúngtacùngbiết.

Tôikhôngnghĩcóaiđócóthểcònquantâmhơncảtôiđếnviệcliệucóphảichúngtavẫnđượckháchlạviếngthămkhông.Điềuđósẽtiếtkiếmchotôirấtnhiềuthờigianvànỗlựcnhằmnghiêncứuvềsựsốngngoàivũtrụmộtcáchtrựctiếpvàởngaygầnđâuđây,thayvìgiántiếpvàởkhoảngcáchxaxôidiệuvợi.Thậmchínếusinhvậtlàrấtnhỏbé,khắckhổ,vàbịámảnhvềmặttìnhdục–nhưngnếuhọởđây,tôivẫnmuốnbiếtvềhọ.

---

Nhữngkỳvọngcủachúngtavề“cácsinhvậtlạ”mớikhiêmnhườnglàmsao,vàcáctiêuchíbằngchứngmànhiềungườitrongchúngtasẵnsàngchấpnhậncóthểtìmđượctrongtrườngthiêntiểuthuyếtvềnhữngvòngtròntrêncánhđồngmớigiảtạolàmsao.NókhởinguồntừAnhquốcvàlanrakhắpthếgiớinhưmộtđiềugìđókhôngchỉlàlạlùngmàthôi.

Nhữngngườinôngdânhoặckháchbộhànhđãpháthiệnranhữngvòngtròn(và,ởnhữngnămsau,nhiềuđồhìnhphứctạphơn)inrõtrênnhữngcánhđồnglúamì,yếnmạch,lúamạch,vàcảidầu.Khởiđầubằngnhữngvòngtrònđơngiảnvàogiữathậpniên1970,hiệntượngnàypháttriểndầntheonămtháng,chotớicuốithậpniên1980vàđầunhữngnăm1990khuvựcnôngthôn,đặcbiệttạinam

xứAnh,đượctôđiểmbằngnhữnghìnhkỷhàkhổnglồ,mộtsốcókíchthướcbằngcảsânbóngđá,inrõtrêncánhđồngngũcốctrướcvụthuhoạch–nhữngvòngtròntiếptuyếnvớinhữngvòngtròn,hoặcđượckếtnốibằngcáctrục,nhữngđườngsongsonguốnlượn.Mộtsốhìnhchothấymộtvòngtròntrungtâmcóbốnvòngtrònnhỏhơnbốtríđốixứngvâyquanh–rõràng,ngườitakếtluậnrằngchúngđượctạorabởimộtchiếcđĩabayvàbốnchânhạcánhcủanó.

Mộttròbịpchăng?Khôngthể,gầnnhưtấtcảmọingườiđềunóivậy.Cóhàngtrămtrườnghợp.Nhiềukhinóđượchìnhthànhchỉtrongmộthoặchaitiếnglúcđêmkhuya,vàvớiquymôlớnđếnvậy.Khônghềtìmthấyvếtchâncủanhữngkẻđùadaidẫntớihoặcđikhỏicácđồhình.Vàbêncạnhđó,độngcơcóthểlàgìđểthựchiệnmộttròđùanhưvậychứ?

Nhiềuphỏngđoánhiếmhoihơncũngđượcđưara.Nhữngngườicóchútkiếnthứckhoahọcđãtớikhảosáthiệntrường,bắtbẻmọilýlẽ,xuấtbảnnhiềutạpchídànhriêngchochủđềnày.Phảichăngnhữngđồhìnhlàdonhữngcơnlốcxoáylạcótêngọi“trụlốc,”hoặcthậmchínhữngcơnlốclạlùnghơnnữagọilà“lốcvòngnhẫn”?Cònséthònthìsao?CácnhàđiềutrangườiNhậtđãcốgắngmôphỏnglại,trongphòngthínghiệmvàởquymônhỏ,vậtlýplasmamàhọnghĩđangtồntrạitrênhànhtinhWiltshirexaxôi.

Nhưngđặcbiệtkhinhữngđồhìnhtrêncánhđồngtrởnênphứctạphơnthìnhữngcáchgiảithíchkhítượnghoặcđiệnhọclạicànggượngép.HiểnnhiênlàđódoUFOtạora,nhữngsinhvậtlạđangliênlạcvớichúngtabằngmộtthứngônngữhìnhhọc.Hoặccólẽđólàtácphẩmcủaquỷsứ,hoặcTráiĐấtvẫnbịdàyvòlâunayđangkêuthanvềtìnhtrạngsuythoáimànóphảigánhchịudobàntayConngười.HàngđoàndukháchKỷnguyênmớitìmđến.Nhiềungười

hăngháithứctrắngđêmvớimáyghiâmvàkínhnhìnđêmhồngngoại.Cácphươngtiệntruyềnthônginvàđiệntửtrênkhắpthếgiớirasứctruylungcácchuyêngiangũcốccantrường.Nhữngcuốnsáchănkháchvềngườingoàihànhtinhchuyênlàmbiếndạnghoamàuđượccôngchúnghồihộpvàngưỡngmộđónnhận.Đúng,thựctếngườitakhônghềnhìnthấyđĩabaynàođápxuốngruộnglúamì,khônghềcóhìnhkỷhànàođượcghilạitronglúcđangđượctạoracả.Nhưngngườitacứthừanhậnnguồngốclạlùngcủachúng,vàgiớitruyềnthôngcứlienhệvớinhữngcơquancóthẩmquyền.“Nănglượngorgone”đượcpháthiệntrongnhữngvòngtrònđó.

NhiềucâuhỏiđượcnêuratạiQuốchội.HoànggiatriệutậpThượngNghịsĩSollyZuckerman,nguyêntrưởngcốvấnkhoahọctạiBộQuốcphòng,đểthamvấnđặcbiệt.Ngườitanóirằngcóthểcómatrongtrườnghợpnày;rồicả,cácHiệpsĩĐềnthánhMaltavànhiềuhộikínkhácnữa.CáctínđồtônthờquỷSatăngcũngbịliêncan.BộQuốcphòngtìmcáchgiấunhẹmmọiviệc.Vàivòngtrònvớvẩnvàthôkệchđượccholànhữngcốgắngcủagiớiquânsựnhằmđánhlạchướngdưluận.Báolácảithahồkhaithác.TờDailyMirrorthuêhẳnmộtnôngdâncùngcontraiôngtatạoranămvòngtrònvớihyvọngnhửtờbáođốiđịchlàDailyExpressnhảyvàođưatin.ThếnhưngtờExpresskhôngmắcmưu,ítnhấtlàtrongvụviệcnày.

Cáctổchức“ngũcốchọc”đuanhauxuấthiệnvàthànhmộtnhómriêng.Cácnhómđốiđịchgửichonhauđủthứhầmbàlằng.Nhữnglờicáobuộcvềnănglựcyếukémhoặccòntệhơnnữađượcđưara.Sốlượngcác“vòngtròn”trêncánhđồngtănglênđếnhàngnghìn.HiệntượngnàycònlangsangcảHoaKỳ,Canada,Bulgaria,Hungary,NhậtBản,HàLan.Cácđồhình–đặcbiệtnhữnghìnhphứctạphơn–bắtđầuđượctríchdẫnngàycàngnhiềutrongcáctranhluậnvềsựghéthămTráiĐấtcủasinhvậtlạ.Ngườitacònvẽracả

nhữngmốiliênhệrấtkhiêncưỡngvới“Gươngmặt”trênSaoHỏa.Mộtnhàkhoahọcmàtôiquenbiếtviếtthưchotôinóirằngtrongnhữnghìnhnàyẩngiấukiếnthứctoánhọccựckỳtinhdiệu;chúngchỉcóthểlàkếtquảcủamộttríthôngminhsiêuviệt.Thựctế,mộtvấnđềmàgầnnhưtấtcảcácnhànghiêncứungũcốcđềunhấttrílànhữngđồhìnhtrêncáchđồngxuấthiệnsaunàyquáphứctạpvàđẹpnênkhôngthểlàsảnphẩmdosựcanthiệpcủaconngườichứđừngnóilàdonhữngkẻlừađảovôtráchnhiệmvàbêthanàođótạora.RõràngngườitanghĩngayđếntríthôngminhngoàiTráiĐất…

Năm1991,DougBowervàDaveChorley,haianhchàngđếntừSouthampton,tuyênbốrằnghọlànhữngngườitạoracácđồhìnhtrêncánhđồngtrongsuốt15năm.Họnghĩraviệcđóvàomộtbuổitốitạiquánrượuquenthuộccủahọ,ThePercyHobbes.HọđãrấtthíchthútrướcnhữngbàiviếtvềUFOvànghĩcóthểsẽrấtthúvịnếuđánhlừanhữngngườicảtinvàochuyệnUFO.Mớiđầu,họlàmcholúamìđổrạpxuốngbằngthanhsắtnặngmàBowerdùnglàmdụngcụchốngtrộmởcửahậuhiệubánkhungtranhcủaanhấy.Sauđó,họsửdụngvángỗvàdâychão.Nhữngcôngtrìnhđầutiêncủahọchỉmấtcóvàiphút.Nhưngvốnlànhữnganhchàngtinhnghịchthành“bảnchất”vàcũnglànhữngnghệsĩthựcthụ,tháchthứcbắtđầutăngdầntronghọ.Dầndần,họthiếtkếvàthựchiệnnhữngđồhìnhngàycàngcôngphuhơn.

Mớiđầu,dườngnhưchẳngaichúý.Khônghềcócơquantruyềnthôngnàođưatin.Thểloạinghệthuậtcủahọchẳngđược“bộtộc”UFOmảymayđểtâm.Họsắpsửatừbỏcácvòngtròntrêncánhđồngđểchuyểnsangtròlừabịpgìđókhácthỏamãnvềmặttìnhcảmhơn.

Độtnhiên,cácvòngtròntrêncánhđồngđượcchúý.GiớiUFO

họcsaynhưđiếuđổ.BowervàChorleyvôcùngphấnkhởi–đặcbiệtkhicácnhàkhoahọcvànhữngngườikhácbắtđầuđưaranhữngnhậnđịnhrấtcósứcnặngrằngkhôngcótríthôngminhthuầntúycủaconngườinàocóthểthựchiệnđược.

Họthậntrọnglênkếhoạchchotừng“phivụ”banđêm–nhiềukhitheođúngnhữnghìnhvẽtỉmỉmàhọđãchuẩnbịbằngmàunước.Họtheodõisátsaonhữngcáchgiảithíchcủamọingười.Khimộtnhàkhítượngởđịaphươngsuyluậnramộtloạilốcxoáybởivìtấtcảhoamàuđềubịrạpxuốngtheochiềukimđồnghồ,họbènphảnbáclạinhậnđịnhcủaôngấybằngcáchtạoramộthìnhmớivớimộtvòngtrònbênngoàiđổngượcchiềukimđồnghồ.

Ítlâusau,nhữngđồhìnhtrêncánhđồngkhácxuấthiệnởmiềnnamxứAnhvàcácnơikhác.Nhữngtaylừađảobắtchướcmộtcáchmáymócliềnxuấthiện.BowervàChorleybèntạoramộtthôngđiệpđáplạitrêncánhđồnglúamì:“WEARENOTALONE”(Chúngtôikhôngđơnđộc).ThậmchímộtsốngườixemđâylàmộtthôngđiệpđíchthựccủangườingoàiTráiĐất(mặcdùđúngracầnphảilà“YOUARENOTALONE”(Cácbạnkhôngđơnđộc).DougvàDavebắtđầukýtênvàonhữngtácphẩmnghệthuậtcủamìnhbằnghaichữD;thếlàchuyệnnàycũngđượcgánchomộtmụcđíchbíẩnnàođócủasinhvậtlạ.NhữnglầnvắngmặtvàobanđêmcủaBowerkhiếnchovợanhấy,Ilene,nghingờ.Saurấtnhiềukhókhăn–IlenebámtheoDavevàDougvàomộtbuổitối,vàsauđónhậpvàonhữngngườicảtinđếnchiêmngưỡngtácphẩmcủahọvàongàyhômsau–côấymớichịutinrằngnhữngbuổivắngmặtcủachồngmìnhhoàntoànvôhại.

Cuốicùng,BowervàChorleychánvớitròđùangàycàngcầukỳnày.Mặcdùcóđiềukiệnthểlựcrấtsungmãnnhưnggiờđâycảhai

đềuđãởvàođộtuổilụctuầnvàcóphầngiàđểthựchiệnnhữngchuyếnđiđêmtrêncánhđồngcủanhữngngườinôngdânxalạvàthườnglàkhôngdễmến.Cóthểhaingườithấybựctứcvớinhữngngườichỉđếnchụpảnhtácphẩmcủahọvàtuyênbốrằngnhữngnghệsĩtạorachúnglàsinhvậtlạ.Vàhọthấylorằngnếuhọcứchầnchừ,ngườitasẽkhôngtintuyênbốcủahọnữa.

Vậylàhọthúnhậntấtcả.Họchứngminhvớicácphóngviêncáchhọthựchiệnngaycảnhữnghìnhphứctạpnhất.Quývịcóthểnghĩrằngkhôngbaogiờcóchuyệnmộttròlừalạiđượcduytrìquanhiềunămđếnnhưvậy,vàchúngtasẽchẳngbaogiờlạinghenóirằngaiđócóthểcóđộngcơđểđánhlừanhữngngườinhẹdạtinrằngsinhvậtlạcótồntạinhưvậy.Nhưnggiớitruyềnthôngkhôngmấychúý.Nhữngnhàngũcốchọcyêucầuhọbơnbớtlại;nóichocùng,họlàmniềmvuicủaviệctưởngtượngranhữngchuyệnkỳlạgiảmđirấtnhiều.

Kểtừđó,nhữngtaybịpchuyêntạoracácvòngtròntrêncánhđồngkháccũng‘hắtnướctheomưa’,nhưngchủyếutheomộtmôthứclộnxộnhơnvàkhôngtạocảmhứngbằng.Vàlúcnàocũngvậy,việcthúnhậnchuyệnđánhlừathườngbịlấnátbởitâmlýháohứcbanđầu.NhiềungườinghenóiđếnnhữngđồhìnhtrêncáccánhđồngvàmốiliênhệvớiUFOcủachúng,nhưnglạicụthứngkhitêntuổiBowervàChorleyhoặcýtưởngchorằngtoànbộviệcnàycóthểchỉlàmộttròlừabịpđượcnêulên.MộtcâuchuyệnchứađựngnhiềuthôngtinđượcnhàbáoJimSchnabel(cuốnRoundinCircles,PenguinBooks,1994)–nhiềunộidungbàiviếtcủatôilấytừđây–đượcinra.Schnabeltrướcđóđãcùngthamgiavớicácchuyêngiangũcốcvàcuốicùngtựmìnhđưaramộtvàiđồhìnhrấtthànhcông.(Ôngấythíchdùngtrụclănlàmvườnhơnlàvángỗ,vànhậnthấyrằngchỉcầndùngchângiậnhoamàucũngkháổn).Nhưngtácphẩm

củaSchnabel,vốnđượcmộtnhàphêbìnhgọilà“cuốnsáchnựccườinhấtmàtôiđọcđược,”cũngchỉthànhcôngởmộtchừngmựcnhấtđịnh.Nhữngtaybịpbợmtrởnênnhàmvàchẳngcònđượcchuộngnữa.

---

Nhữngnguyêntắccủatháiđộhoàinghikhôngđòihỏiphảinắmvữngmộtmứcđộcaocấpnàođó,nhưnhữngngườimuaxehơiđãquasửdụngthànhcôngnhấtđãminhchứng.Ýtưởngvềviệcứngdụngmộtcáchdânchủtháiđộhoàinghichínhlàởchỗmọingườiđềunêncónhữngcôngcụquantrọngđểđánhgiámộtcáchhiệuquảvàmangtínhxâydựngnhữngkhẳngđịnhvềmặtkiếnthức.Tấtcảnhữnggìkhoahọcđặtdấuhỏilàápdụngtháiđộhoàinghiđúngnhưchúngtacókhimuamộtchiếcxehơiđãquasửdụnghoặckhiđánhgiáchấtlượngcủanhữngloạithuốcgiảmđauhoặcbiaquảngcáotrêncácchươngtrìnhtruyềnhìnhthươngmại.

Nhưngnhữngcôngcụhoàinghinóichungkhôngcósẵnvớicáccôngdântrongxãhộichúngta.Chúnghiếmkhiđượcnhắcđếntrongtrườnghọc,thậmchícảtronglĩnhvựctrìnhbàykhoahọc,lĩnhvựcsôinổinhấtcủanó,mặcdùtháiđộhoàinghithườngxuyênxuấthiệnbộtpháttừnhữngđiềuthấtvọngcủacuộcsốngthườngngày.Nềnchínhtrị,kinhtế,quảngcáo,vàcáctôngiáocủachúngta(cảcũvàmới)vẫnrấtnhẹdạcảtin.Mộtngườicótháiđộhoàinghicóthểchorằng,chínhnhữngngườicógìđóđembán,nhữngngườimuốngâyảnhhưởngtớicôngluận,nhữngngườinắmquyềnlực,luôncóquyềnlợigắnchặtvớiviệcngăntrởtháiđộhoàinghi.

Chương5.BỊPBỢMVÀBÍMẬTHãytinvàomộtnhânchứngtrongtấtcảnhữngvấnđềkhônghề

dínhdángđếnlợiíchriêng,nhữngđammê,địnhkiếncủangườiđócũngnhưtìnhyêuđốivớinhữngđiềukỳdiệu.Khicódínhtớinhữngyếutốnàythìcầncóbằngchứngxácthựctươngxứngvớimứcđộ

làmảnhhưởngtớikhảnăngchứngthựcchovụviệc.

ThomasHenryHuxley

(1825-1895)

KhimẹcủaTravisWalton,nhânvậtnổitiếngbịsinhvậtlạbắtcóc,đượcthôngbáorằngmộtchiếcUFOđãbắtcontraibàđibằngmộtánhchớpvàsauđóđưacậutavàovũtrụ,bàđãtrảlờirấtthờơ“Vậyư,thìnhữngchuyệnnhưthếnàyvẫnxảyramà.”Liệucóđúngvậychăng?

ViệcđồngýrằngUFOhiệndiệntrênbầutrờicủachúngtakhôngcónghĩalàrấttánđồngvớiluậnđiểm:“UFO”làmộtcụmtừviếttắtcho“UnidentifiedFlyingObject”(Vậtthểbaykhôngxácđịnh).Đâylàmộtthuậtngữmangtínhbaohàmhơncả“Đĩabay.”Thựctếrằngcónhữngthứđượcnhìnthấynhưngngườiquansátbìnhthường,hoặcthậmchímộtchuyêngiatronglĩnhvựcnàođó,cũngkhônghiểunổilàđiềutấtyếu.Nhưngtạisaochúngtalạikếtluậnđólàmộtcontàuđếntừcácvìsaonếunhưchúngtanhìnthấythứgìđóchúngtakhôngnhậnra?Córấtnhiềukhảnăngthựctiễnhơnđểlýgiảikiamà.

Saukhinhữngsựkiệntựnhiênbịhiểusai,nhữngtròlừabịpvànhữngsailệchvềmặttâmlýđượcloạirakhỏitậphợpdữliệu,liệu

cócòntàndưnàocủabấtkỳvụviệcrấtđángtincậynhưngcựckỳkỳquáinàonữakhông,đặcbiệtlànhữngvụviệccóbằngchứngtựnhiên?Liệucòncó“tínhiệu”nàoẩngiấutrongnhữngtiếngồnàođókhông?Theoquanđiểmcủatôi,khônghềcótínhiệunàođượcpháthiệncả.Cónhữngvụviệcrấtxácthựcnhưnglạichẳnghềlạlùng,vàcónhữngvụviệclạlùngnhưnglạikhôngxácthực.Chưahềcótrườnghợpnào–mặcdùcóhơnmộttriệubáocáovềUFOkểtừnăm1947–trongđócóthứgìđólạlùngđếnmứcnóchỉcóthểlàmộtcontàuvũtrụđếntừngoàiTráiĐấttừngđượcghinhậnvớimứcđộxácthựcđếnmứccóthểloạitrừkhảnănghiểusai,lừabịphayảogiác.Bảnthântôivẫncóphầnlêntiếng“Dởtệ.”

ChúngtathườngxuyênnghenóiđếnnhữngtuyênbốvềUFOrấtphilýđượctruyềnbố,nhưnghiếmkhichúngtanghenóiđếnchuyệnchỉtríchchúng.Điềunàykhôngcógìkhóhiểu:cáigìbánđượcnhiềubáovàsáchhơn,cáigìthuđượcmứcxếphạngcaohơn,cáigìthúvịhơnđểtintheo,cáigìvangvọngvớinhữngdằnvặtđaukhổcủathờiđạichúngtahơn–nhữngxáctàuxalạcóthật,haynhữngkẻlợidụnglongtinlãoluyệnchuyênsănlùngnhữngngườinhẹdạ;nhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtvớisứcmạnhvôbiênđùabỡnloàingười,haynhữngtuyênbốxuấtpháttừsựyếuđuốivàthiếuhoànhảocủaconngười?

Đãnhiềunăm,tôiliêntụcdànhthờigianchovấnđềUFO.Tôinhậnđượcnhiềuthưtừnóivềchủđềnày,thườngđikèmvớinhữngmôtảmắtthấytaingherấtchitiết.Cólúclạirấtdễcóđượcnhữngpháthiệnquantrọngnếutôigọichongườiviếtthư.Saukhicócácbàigiảng–gầnnhưvềbấtkỳchủđềnào–tôithườngđượchỏi“NgàicótinvàoUFOkhông?”Tôinhậnthấyrằngcâuhỏinàythườngđượcnêuratheokhíacạnhđâylàvấnđềniềmtinchứkhôngphảibằngchứng.Tôigầnnhưkhôngbaogiờđượchỏi“Bằngchứngcho

thấyUFOlànhữngcontàuvũtrụxalạxácthựcđếnđâu?”

Tôithấyrằngtháiđộcủanhiềungườilàđãcótừtrước.Mộtsốngườitintưởngrằngnhữnglờichứngthựccủanhânchứnglàđángtincậy,rằngngườitakhônghềbịaramọiviệc,rằngảogiáchaytròbịpvớiquymônhưvậylàkhôngthểcó,vàrằngchắcchắnchínhphủvẫnluôncóâmmưubưngbítsựthậtvớichúngta.NiềmtinvàoUFOpháttriểnnhờtháiđộthiếutintưởngđốivớichínhphủ,xuấtphátrấttựnhiêntừtấtcảcáctrườnghợpchínhphủnóidối–trongbốicảnhcăngthẳnggiữayênổncủacôngchúngvới“anninhquốcgia.”Sựdốitrávànhữngâmmưugiữimlặngcủachínhphủđãtừngbịphơibàyvớinhiềuvấnđềkhácnênkhócóthểnóirằngviệcgiấudiếmchủđềlạlùngnàylàkhôngthểxảyra,rằngchínhphủsẽkhôngbaogiờchegiấunhữngthôngtinquantrọngtrướccôngdâncủamình.Mộtcáchgiảithíchphổbiếnvềviệctạisaophảibưngbítlànhằmtránhtìnhtrạnghoảngloạntrênkhắpthếgiớihoặcsựxóimònlòngtinđốivớichínhphủ.

TôilàmộtthànhviêncủaủybanTưvấnKhoahọcKhônglựcHoaKỳcónhiệmvụthẩmnghiêncứuvềUFOcủalựclượngkhôngquân–mangtên“DựánSáchXanh”,nhưngtrướcđóvàthườngvẫnđượcgọilà“DựánĐốkỵ”.Chúngtôinhậnthấynỗlựcđanglàmrấtyếuvàtùytiện.Vàogiữathậpniên1960,“DựánSáchXanh”đặttrụsởchínhtạiCăncứKhôngquânWright-PattersontạiOhio–nơi“SởTìnhbáoKỹthuậtNướcngoài”(chủyếutìmhiểuxemLiênXôcónhữngloạivũkhímớinào)cũngđặttrụsở.Họcóhồsơvềnhữngcôngnghệtốitântrongtay.QuývịhỏivềmộtsựkiệnUFOnàođóvà,cógìđógiốngnhưáolenvàáovéttạitiệmgiặtkhôngàynay,quývịphảilụccảchồnghồsơchotớikhihồsơquývịmuốnđếntayquývị.

Nhưngnhữnggìnằmtrongsốhồsơđólạikhôngđánggiácholắm.Chẳnghạn,nhiềungườigiànóiđếnnhữngánhsangbaylơlửngphíatrênthịtrấnNewHampshirenhỏbécủahọtrongsuốthơnmộtgiờ,vàtrườnghợpnàyđượcgiảithíchlàcánhcủanhữngoanhtạccơchiếnlượcxuấthiệntừmộtcăncứkhôngquângầnđótrongquátrìnhbaytập.Khônglẽcácoanhtạccơphảimấthơnmộtgiờmớibayquađượcthịtrấn?Khôngthể.HayoanhtạccơbayquađúnglúccótinbáovềUFO?Cũngkhôngthể.Ngàicóthểgiảithíchvớichúngtôi,thưangàiĐạitá,làmthếnàocácoanhtạccơchiếnlượclạicóthểđượcmôtảlà“baylơlửng”đượckhông?Không.NhữngđiềutraSáchXanhcẩuthảthựchiệnvaitròkhoahọcrấtít,nhưngchúnglạiphụcvụmụcđíchquantrọnglàthuyếtphụccôngchúngrằngkhôngquânđanglàmnhiệmvụ;vàrằngcólẽkhôngcógìliênquanđếnUFOcả.

Dĩnhiên,điềuđókhôngngănđượckhảnănglàmộtnghiêncứukhácvềUFO,nghiêmtúcvàkhoahọchơn,đangđượctiếnhànhởđâuđó–domộtthiếutướngchứkhôngphảimộttrungtáchỉđạo.Tôinghĩchuyệnnàyhoàntoànlàchắcchắn,khôngphảivìtôitinchúngtavẫnđangđượcsinhvậtlạghéthăm,màvìnhữnggìbịgiấuđitronghiệntượngUFOchínhlànhữngdữliệutừngđượccoilàcótầmquantrọngvềmặtquânsự.ChắcchắnnếucócácUFOnhưbáocáo–nhữngcontàurấtnhanhvàrấtdễđiềukhiển–thìgiớiquânsựđãcónhiệmvụtìmchorachúnghoạtđộngnhưthếnào.NếucácUFOdoLiênXôtạorathìtráchnhiệmcủakhôngquânlàbảovệchúngta.XemxétnhữngđặcđiểmhoạtđộngđángchúýđãđượcghinhậnthìnhữnggợiýchiếnlượcvềcácUFOcủaLiênXôngangnhiênbaylượntrêncáccơsởquânsựvàhạtnhâncủaHoaKỳlàđiềuđánglongại.MặtkhácnếucácUFOdongườingoàihànhtinhtạorathìchúngtacóthểhọchỏicôngnghệ(nếuchúngtatiếpcậnđượcmộtchiếcđĩabaythôi)vàgiànhđượcưuthếlớntrongChiến

Tranhlạnh.VàthậmchínếugiớiquânsựtinrằngUFOkhôngphảidoLiênXôhayngườingoàihànhtinhtạorathìvẫncólýdochínhđángđểtheodõichặtcácbáocáo:

Trongnhữngnăm1950,cáckhinhkhícầuđượckhôngquânsửdụngrộngrãi–khôngchỉnhưnhữngphươngtiệndựbáothờitiết,nhưvẫnquảngcáorầmrộ,haycácthiếtbịphảnxạrađa,nhưvẫnđượccôngnhận,màcònbímậtlàmnhữngphithuyềndothámtựđộng,vớicácmáyảnhcóđộphângiảicaocùngcácthiếtbịtìnhbáođặcbiệt.Trongkhibảnthâncáckhinhkhícầukhôngbímậtlắmnhưngcácchươngtrìnhdothámmàchúngtiếnhànhthìlạirấtbímật.Cáckhinhkhícầuởtầngcaodườngnhưmanghìnhdángđĩabaykhiquansáttừmặtđất.Nếuquývịđánhgiásaitầmcaocủachúngthìquývịcóthểdễdàngtưởngtượngrằngchúngdichuyểnnhanhmộtcáchvôlý.Đôikhi,đượcmộttrậngióthổiđi,chúngtạoranhữngthayđổiđộtngộtvềphươnghướng,mộtđặcđiểmkhôngthấycóđốivớimáybayvàdườngnhưbấtchấpnguyêntắcbảotồnđộnglượng–nếuquývịkhôngnhậnrarằngchúngrỗngkhôngvàgầnnhưkhôngnặngbaonhiêucả.

Nổitiếngnhấttrongnhữnghệthốngkhinhkhícầuquânsựnàylà“Skyhook”,từngđượcthửnghiệmrộngrãitạiHoaKỳvàođầunhữngnăm1950.Cácdựánvàhệthốngkhinhkhícầukhácđượcchếtạolà“Mogul”,“MobyDick”,“Grandson”và“Genetrix.”UrnerLidell,ngườichịutráchnhiệmvềmộtsốđiệpvụnàytạiPhòngThínghiệmNghiêncứuHảiquan,vàlàngườisaunàytrởthànhmộtquanchứccủaNASA,từngkểvớitôirằngôngấynghĩđếntấtcảcácbáocáoUFOđềulàdocáckhinhkhícầuquânsự.Trongkhicụmtừ“tấtcả”điquáxathìtôinghĩrằngvaitròcủachúnglạichưađượcđánhgiámộtcáchđầyđủ.Theotôibiếtthìvẫnchưahềcómộtthửnghiệmcókiểmsoátchủđộngvàcóhệthống–trongđócáckhinhkhícầutầng

caođượcbímậtphónglênvàtheodõi,vàcácbáocáoUFOtừnhữngtrạmquansátbằngmắtvàrađađượcghinhận.

Năm1956,nhữngvụkhinhkhícầudothámcủaHoaKỳbaytrênvùngtrờicủaLiênXôbắtđầu.Ởđỉnhđiểm,cóhàngchụckhinhkhícầuphónglênmỗingày.Cácchuyếnbaykhinhkhícầusauđóđượcthaythếbằngcácloạimáybaytầngcao,chẳnghạnU-2,nhưngrồicũngđượcthaythếmộtloạtbằngcácvệtinhdothám.NhiềuUFOxuấthiệntronggiaiđoạnnàyrõranglàcáckhinhkhícầukhoahọc.Nhữngkhinhkhícầutầngcaohiệnvẫnđangđượcphónglên–kểcảnhữngthiếtbịmangtheocácmáycảmbiếntiavũtrụ,cáckínhviễnvọngquanghọcvàhồngngoại,cácthiếtbịthusóngvôtuyếnchuyênkhảosátbứcxạnềnvũtrụ,vànhữngthiếtbịkhácởphíatrêntầngkhíquyểnTráiĐất.

ĐãtừngcóvụồnàovềmộthoặcvàiđĩabayđượccholàbịrơigầnRoswell,NewMexico,vàonăm1947.Mộtsốbáocáobanđầuvàcácbứcảnhtrênbáochívềvụviệchoàntoànthíchhợpvớiýtưởngchorằngcácmảnhvỡlàmộtkhinhkhícầutầngcaobịrơi.Nhưngnhữngcưdânkháctạikhuvựcnày–đặcbiệtlànhiềuthậpkỷvềsau–lạinhớđếnnhữngthứlạlùnghơn,nhữngchữtượnghìnhbíẩn,nhữnglờiđedọacủagiớichứcquânsựnhắmvàocácnhânchứngnếunhưhọkhônggiữkínnhữngđiềuhọbiết,vàcâuchuyệnkinhđiểnrằngcỗmáyvàcácxácsinhvậtlạđãđượcđưalênmộtmáybayvàbaytớiSởChỉhuyTrangthiếtbịHàngkhôngtạiCăncứKhôngquânWright-Patterson.Mộtsố,nhưngkhôngphảilàtấtcả,câuchuyệnvềxácsinhvậtlạđượcmangđicóliênquantớivụviệcnày.

PhilipKlass,mộtngườiluônhoàinghiUFO,từngtiếtlộmộtbứcthưđượccôngbốsauđóđềngày27tháng7năm1948,mộtnăm

sau“sựkiện”Roswell,từThiếutướngC.B.Cabell–khiđólàGiámđốcTìnhbáoKhônglựcHoaKỳ(vàsaunày,vớitưcáchmộtquanchứcCIA,lànhânvậtchínhtrongvụHoaKỳxâmnhậpCuBatạiVịnhConlợn).CabellthẩmvấnnhữngngườibáocáovớiôngấyvềkhảnăngUFOcóthểlàgì.Ôngấykhônghềcómanhmốigìcả.Trongmộtphúcđáptổnghợpngày11tháng10năm1948,cóchứanhiềuthôngtinhiệnlưugiữtạiSởChỉhuyTrangthiếtbịHàngkhông,chúngtôithấyngàiGiámđốcTìnhbáođượcbáocáorằngkhôngcóaikháctrongKhônglựccólấymộtmanhmối.ĐiềunàychothấykhảnăngchắcchắnrằngcácmảnhvỡUFOvànhữngngườitrênđóđãđượcđưatớiWright-Pattersonmộtnămtrướcđó.

ĐiềuKhôngquânlolắngnhấtlàcácUFOchínhlàsảnphẩmcủaNga.TạisaongườiNgalạithửnghiệmcácđĩabaytrênbầutrờiHoaKỳlàmộtcâuđốvớibốncâutrảlờicóthểcódướiđây:“(1)NhằmbácbỏniềmtincủaHoaKỳvàobomnguyêntửnhưlàvũkhíquyếtđịnhvàhiệnđạinhấttrongchiếntranh.(2)Đểtiếnhànhcácnhiệmvụdothámhìnhảnh.(3)ĐểkiểmtrakhảnăngphòngvệkhôngphậncủaHoaKỳ.(4)Đểtiếnhànhnhữngchuyếnbaythườngxuyên(chocácoanhtạccơchiếnlược)trênlãnhthổHoaKỳ.”GiờđâychúngtabiếtrằngUFOkhôngphảilàcủaNga,vàmặcdùquykếtchomốiquantâmcủaLiênXôcóthểlàcácmụctiêu(1)tới(4)nhưngcácđĩabaykhôngphảilàcáchhọtheođuổinhữngmụctiêunày.

Nhiềubằngchứngvề“sựkiện”Roswelldườngnhưđềuchỉtớimộtloạtkhinhkhícầutầngcao,cólẽđượcphónglêngầnPhitrườngQuânsựAlamogordohoặcBãiphóngThínghiệmBạchSa,rồibịrơigầnRoswell,tớicácmảnhvỡcủanhữngthiếtbịbímậtđượcgiớiquânsựvộivãthulượm,tớinhữngbảntintrênbáolúcbanđầunóirằngđólàmộtcontàuvũtrụtừmộthànhtinhkhác(“KhônglựcbắtđượcđĩabaytạinôngtrạigầnvùngRoswell”),tớivôsốnhữnghồi

tưởngxuấthiệntrongnhiềunăm,vàtớinhữnghồiứcsốnglạikhicócơhộinổidanhhoặckiếmtiền.(HaibảotàngUFOtạiRoswelltrởthànhnhữngđiểmdulịchhàngđầu).

Mộtbáocáonăm1994theoyêucầucủaBộtrưởngKhôngquânvàBộQuốcphòngnhằmphúcđápđềnghịcủamộtnghịsĩbangNewMexicođãxácđịnhcácmảnhvỡRoswelllàtừmộthệthốngdòtìmâmthanhtầnsốthấptầmxatuyệtmậtđặttrênkhinhkhícầugọilà“DựánMogul”–mộtkếhoạchnhằmphátgiácnhữngvụnổvũkhíhạtnhâncủaLiênXôởđộcaođỉnhtầngđốilưu.CácthanhtraviêncủaKhônglực,khilụclọikỹnhữnghồsơmậtcủanăm1947,đãkhôngtìmthấybằngchứnggì:

Khôngcódấuhiệuvàcảnhbáo,báođộng,hoặcnhịpđộhoạtđộngtácchiếncaohơnđượcghithườngđượcđưaranếunhưcómộtcontàulạ,vớinhữngmụcđíchkhôngrõ,thâmnhậpvàolãnhthổHoaKỳ…Mọihồsơchothấyrằngkhôngcóđiềunàotrongsốnàyxảyra(hoặcnếucóthìnóđượckiểmsoátbởimộthệthốnganninhhiệuquảvàchặtchẽđếnmứckhôngmộtai,dùởHoaKỳhaynơinơikhác,cóthểmôphỏnglại.NếumộthệthốngnhưthếđãpháthuyhiệuquảthìnócũngsẽđượcsửdụngđểbảovệnhữngbímậthạtnhâncủachúngtatrướcLiênXô,điềumàlịchsửtrướcđâyđãchứngminhrànhrànhlàkhôngphảinhưvậy).

CácmụctiêurađađượctiếnhànhbằngkhinhkhícầuphầnnàodocáccôngtyđồchơitạiNewYorksángtạora.Nhữngcôngtynàycócảloạthìnhtượngtrangtríđượcghinhớmãisuốtnhiềunămsaunàynhưlànhữngkýtựcủasinhvậtlạ.

ThờihoàngkimcủaUFOtươngứngvớithờikỳkhiphươngtiệnchínhđểphóngvũkhíhạtnhânđượcchuyểntừmáybaysangtên

lửa.Mộtvấnđềkỹthuậtbanđầuvàquantrọngliênquanđếngiaiđoạnhồiquyển–tứclàchođầuđạnhạtnhânquaytrởlạixuyênquakhíquyểnTráiĐấtmàkhôngthiêuhủytrongsuốtquátrìnhnày(vìcáctiểuhànhtinhvàsaochổiđềubịpháhủykhiđiquatầngkhíphíatrên).Mộtsốvậtliệunhấtđịnh,mônhìnhhọcdạngchóp,vàcácgócthâmnhậppháttriểnhơnnhữnglĩnhvựckhác.Cácquansátđốivớiquátrìnhhồiquyển(hoặcnhữngđợtphóngngoạnmụchơn)cóthểchothấyrấtrõsựtiếnbộcủaHoaKỳtrongngànhcôngnghệchiếnlượcquantrọngnàyhoăc,tệhơnnữa,nhữngchitiếtkémhiệuquảtrongthiếtkế;nhữngquansátnhưvậycóthểgợiýnhữnggiảiphápphòngthủmàmộtđốithủcóthểsửdụng.Điềudễhiểulàchủđềnàyđượcxemlàcựckỳnhạycảm.

Rõrànglàphảicónhữngtrườnghợptrongđógiớichứcquânsựđượcyêucầukhôngnóivềnhữnggìhọđãnhìnthấy,hoặckhinhữnglầnchứngkiếntưởngnhưvôthưởngvôphạtđộtnhiênlạiđượcxácđịnhlàtốimậtvớinhữngtiêuchícầnbiếtđượckiểmsoátgắtgao.CácquanchứckhôngquânvàcácnhàkhoahọcdânsựnghĩđếnđiềunàynhữngnămsaunàyđềucóthểkếtluậnrằngchínhphủđãdàndựngmộtbiệnphápchegiấuUFO.NếunhữngđầuđạnbịxemlàUFOthìnhiệmvụlàrấtcôngbằng.

Hãyxemxétkhảnănglừabịp.TrongtìnhtrạngđốiđầuchiếnlượcgiữaHoaKỳvàLiênXô,sựtươngthíchvềphòngkhônglàmộtvấnđềthiếtyếu.Nóchínhlàhạngmục(3)trongdanhsáchcủaTướngCabell.Nếuquývịcóthểtìmramộtđiểmyếuthìnócóthểlàchìakhóadẫntới“chiếnthắng”trongmộtcuộcchiếntranhhạtnhântổnglực.Cáchbảođảmduynhấtđểkiểmnghiệmkhảnăngphòngthủcủađốiphươnglàchomáybaybaylượnbêntrênbiêngiớicủahọvàxemhọmấtbaonhiêulâumớipháthiệnranó.HoaKỳđãthựchiệnviệcnàyđềuđặnđểkiểmnghiệmkhảnăngphòngkhôngcủa

LiênXô.

Nhữngnăm1950và1960,HoaKỳcócáchệthồngphòngthủrađatântiếnnhấtphủkíncácvùngduyênhảiphíatâyvàđôngcủamình,vàđặcbiệtlànhữngvùngtiếpcậnphíabắc(nơicónhiềukhảnăngcácoanhtạccơhaytênlửatấncôngcủaLiênXôsẽthâmnhậpnhất).Nhưngvẫncómộtchỗhiểm–khôngcóhệthốngcảnhbáosớmđángkểnàobaoquátvùngphíanamvốnhiểmtrởvềmặtđịalýhơnnhiều.Dĩnhiênđâylàthôngtinquantrọngchomộtđốithủtiềmnăng.Nóngaylậptứcgợiraâmmưuđánhlừa:MộthoặcvàimáybaysiêuhạngcủađốithủphóngtừvùngCaribbean,giảsửnhưvậy,tiếnvàokhôngphậnHoaKỳ,thâmnhậpvàitrămdặmngượctheoSôngMississippichotớikhimộtrađaphòngkhôngcủaHoaKỳpháthiệnra.Sauđó,nhữngkẻxâmnhậpvộivàngrútlui.(Hoặc,vớitưcáchmộtthửnghiệmkiểmsoát,mộtđơnvịmáybayHoaKỳđượcđiềuđộngriêngvàcửthamgiacácđợtxuấtkíchkhôngcôngbốnhằmxácđịnhxemkhảnăngphòngkhôngcủaMỹđếnđâu).Trongtrườnghợpnhưthế,cóthểcókhảnăngxảyraviệccácquansátviêndânsựvàquânsựnhìnthấycảbằngmắtvàtrênrađacũngnhưsẽcónhiềuthôngbáođộclậpvềviệcnhìnthấycácvậtthểbay.Nhữnggìđượcbáolạikhôngkhớpvớibấtkỳloạimáybayđãbiếtnào.Khônglựcvàcáccơquanhàngkhôngdândụngđềutuyênbốrằngkhôngcómáybaynàocủahọliêncancả.ThậmchínếuhọthúcgiụcQuốchộichitiềnchomộtHệthốngCảnhbáoSớmởphíanamthìchưachắcKhônglựcđãchịuthừanhậnrằngcácmáybayLiênXôhoặcCubađãvàotớitậnNewOrleans,khôngxaMemphis,trướckhicóbấtkỳaiphátgiácra.

Ởđâymộtlầnnữachúngtacómọilýdođểhyvọngvàomộtnhómđiềutrakỹthuậtcấpcao,cácquansátviêncủaKhônglựcvàdânsựđượcyêucầuphảikínmiệng,vàkhôngchỉvềsựxuấthiện

màcảviệcbưngbítthôngtintrênthựctế.Mộtlầnnữa,âmmưugiữimlặngnàychẳngcầngìliênquantớitàuvũtrụcủasinhvậtlạcả.Thậmchínhiềuthậpkỷvềsau,BộQuốcphòngvẫncónhữnglýdorấtquanliêuđểimhơilặngtiếngvềnhữngchuyệnkhiếnhọlúngtúngnhưvậy.CóxungđộtlợiíchtiềmtànggiữanhữnglongạithiểncậncủaBộQuốcphòngvớigiảiphápchocâuchuyệnUFOđầybíẩn.

Thêmvàođó,điềugìđócảCơquanTìnhbáoTrungươnglẫnKhônglựcHoaKỳđềucảmthấylolắngchínhlàcácUFOlàphươngtiệncảntrởcáckênhliênlạckhixảyrakhủnghoảngởcấpquốcgia,vàgâynhiễuviệcpháthiệnmáybaycủakẻthùcảtrênrađalẫnbằngmắt–mộtvấnđềtínhiệu-nhiễu1chínhlàmặttráicủahànhđộnglừabịp.

---

1. Nguyêngốc“signal-to-noise”(thườngviếttắtlàSNRhoặcS/N)làchỉsốdùngtrongkhoahọcvàkỹthuậtđểsosánhmứcđộcủamộttínhiệumongmuốnvớimứcđộtiếngồn(nhiễu)nền.Nếutỉsốcaohơn1:1nghĩalàtínhiệulớnhơntiếngồn.Tỉsốtínhiệu-nhiễucũngđượcdùngđểchỉtỉsốgiữathôngtinhữuíchvớicácdữliệusailệchhoặckhôngliênquanxuấthiệntrongđàmthoạihoặctraođổi.Chẳnghạn,trêncácdiễnđànthảoluậntrựctuyến,thưcrác(spam)bịxemlà"nhiễu"ảnhhưởngđến"tínhiệu".-ND

---

Xemxéttấtcảnhữngvấnđềnày,tôihoàntoàntinrằngítnhấtmộtsốbáocáovàphântíchvềUFO,vàcólẽcảđốnghồsơ,đãđượcgiấukíntrướccôngchúnglànhữngngườiphảinộpthuế.ChiếntranhLạnhđãqua,côngnghệhỏatiễnvàkhinhkhícầuđãquá

lỗithờihoặcquáphổbiến,vànhữngngườicảmthấylúngtúngđềukhôngcòntạivịnữa.Điềutệnhấtcóthểxảyra,xéttừgócđộquânsự,làcóthểcótrườnghợpđượcthừanhậnrộngrãihơnrằngcôngchúngMỹđangbịđánhlạchướnghoặcnóidốivìmụctiêuanninhquốcgia.Đãđếnlúccáchồsơphảiđượctiếtlộhoặccôngbốchomọingười.

CơquanAnninhQuốcgia(NSA)cònlongạimộttrườnghợpkếthợpgiữatínhcáchbàymưuvớivănhóagiữbímật.Tổchứcnàygiámsátđiệnthoại,sóngphátthanhvàcáchìnhthứcthôngtinliênlạckháccủacảbạnbèlẫnđốithủcủaHoaKỳ.Họđọclénthưtừcủacảthếgiới.Lượnggiaodịchbịhọchặnmỗingàyrấtlớn.Trongnhữngthờiđiểmcăngthẳng,rấtnhiềunhânviênNSAthànhthạonhữngngônngữphùhợpphảingồitrướctaingheđểtheodõimọichuyệnđangdiễnra,từnhữngmệnhlệnhđãđượcmãhóaphátđitừBộTổngtưlệnhcủaquốcgiamụctiêutớinhữngcuộctròchuyệnphòngthe.Vớinhữngtưliệukhác,cócáctừkhóagiúpmáyvitínhlựachọnranhữngđiệntíncụthểđángchúýhoặcnhữngcuộcđàmthoạivềcácvấnđềquanngạikhẩncấphiệntại.Mọithứđượclưulại,đểkhicầnđếncóthểtìmlạibăngtừ-nhằmtruynguyênlầnxuấthiệnđầutiêncủamộttừmã(codeword)hoặctráchnhiệmchỉhuytrongmộtcuộckhủnghoảng.Mộtsốtrườnghợpchặngiaodịchđượcthựchiệntừcácchốtnghetạicácquốcgiagầnkề(ThổNhĩKỳvớitrườnghợpNga,ẤnĐộvớitrườnghợpTrungQuốc),từmáybayvàcáccontàuđanglưuthonggầnđó,hoặctừcácvệtinhtìmkiếmtrongquỹđạoTráiĐất.GiữaNSAvàcáccơquananninhcủanhữngnướckhácvốnđươngnhiênkhônghềmuốnbịnghelénvẫncócuộcchạyđuavềcácbiệnphápvàbiệnphápđốiphólại.

GiờđâyvấnđềvốnđãnangiảinàycònđượctăngthêmbằngLuậtTựdoThôngtin(FOIA).NSAnhậnđượcyêucầuphảicôngbố

toànbộthôngtinhọcóvềUFO.Theoluật,họcótráchnhiệmphúcđáp,nhưngdĩnhiênkhônglàmtiếtlộ“cácphươngphápvànguồntin.”NSAcũngcónghĩavụkhôngđánhđộngcácnướckhác,dùlàbạnbèhaykẻthù,vềnhữnghoạtđộngcủamình,bằngmộthìnhthứcgâykhóchịuvàkhóxửvềmặtchínhtrị.Dođó,mộttrườnghợpchặngiaodịchđiểnhìnhmàNSAthựchiệntheoyêucầucủaluậtFOIAsẽlàmộtphầnbatrangviếtbịkiểmduyệt,mộtdòngchữnóirõ“đãghinhậnmộtUFOởtầmcaothấp,”kếtiếplàhaiphầnbatrangviếtbịkiểmduyệt.QuanđiểmcủaNSAlàviệccôngbốphầncònlạicủatrangviếtsẽcókhảnănglàmảnhhưởngđếnnguồntinvàphươngpháp,hoặcítnhấtcũngđánhđộngquốcgiacóliênquanvềviệccácgiaodịchvôtuyếnhàngkhôngcủahọđãbịchặnnhưthếnào.(NếuNSAbỏngỏnhữngtínhiệutruyềntừmáybaytớithápthuphátdườngnhưrấtmờnhạtởxungquanhthìrấtcókhảnăngquốcgialiênquansẽnhậnrarằngcáccuộcđốithoạikiểmsoátkhônglưuquânsựcủahọđangbịtheodõivàchuyểnsangcácphươngtiệnthôngtinliênlạc–chẳnghạnthayđổitầnsố-khiếnchoviệcchặnsongcủaNSAtrởnênkhókhănhơn).NhưngnhữngngườitinrằngcóâmmưuUFOđangnhậnđượchàngchụctrangtàiliệugầnnhưđềuđãbịkiểmduyệt,theoyêucầuFOIAcủahọ,rấtdễsuydiễnrằngNSAnắmtrongtaynhiềuthôngtinvềUFOvàđâylàmộtphầncủaâmmưugiữimlặng.

KhinóichuyệnvớicácviênchứccủaNSA,tôiđượcbiếtcâuchuyệnsauđây:NhữngtrườnghợpchặnsóngđiểnhìnhthườnglàliênlạcvôtuyếnmáybaydânsựhoặcquânsựthôngbáorằnghọnhìnthấyUFO,tứclàmộtvậnthểkhôngxácđịnhởkhônggianxungquanh.ĐóthậmchícóthểlàmộtmáybayHoaKỳđangthựchiệnnhiệmvụdothámhoặcgâynhiễu.Tronghầuhếtcáctrườnghợp,cóthểlàgìđóbìnhthườnghơnnhiều,vàviệcxácminhcũngđượcbáocáolạitrongcáchoạtđộngchặnsóngcủaNSAsaunày.

LôgictươngtựcóthểsửdụngđểkhiếnchoNSAdườngnhưchínhlàmộtphầntrongbấtkỳâmmưunào.Chẳnghạn,theolờihọnói,đãcóphúcđápđượcđưarakhicóđềnghịtheoluậtFOIAvềnhữnggìNSAbiếtliênquanđếncasĩElvisPresley.(ĐãcóbáocáovềnhữngtrườnghợpthấyPresleyhiệnhồnvàthựchiệnnhữngcachữabệnhmầunhiệm).Chà,NSAchỉbiếtvàiviệc.Chẳnghạn,mộtbáocáovềtìnhtrạngkinhtếcủamộtquốcgianàođóchobiếtcóbaonhiềubăngvàCDcủaElvisPresleyđãđượcbántạiđó.Thôngtinnàycũngđượccungcấpnhưlàmộtvàidòngrõràngtrongcảmộtđạidươngnhữngchitiếtbịkiểmduyệtlượcbỏ.LiệuNSAcócandựvàomộtkếhoạchchegiấuliênquanđếnElvisPresleykhông?DĩnhiêncánhântôikhôngđiềutraviệcthôngtinliênlạcliênquanđếnUFOcủaNSA,nhưngvớitôicâuchuyệncủahọcóvẻrấtđángtincậy.

Nếuchúngtatinrằngchínhphủđanggiữbímậtnhữngchuyếnviếngthămcủasinhvậtlạ,thìchúngtacầnnghĩđếnvănhóagiữbímậtcủacáccơquanquânsựvàtìnhbáo.Chíít,chúngtacóthểthúcépviệctiếtlộnhữngthôngtinliênquancótừnhiềuthậpkỷtrước–trongđóbáocáocủaKhônglựcvàotháng7năm1994về“SựkiệnRoswell”làmộtvídụđiểnhình.

QuývịcóthểtìmthấyhơihướngphongcáchhoangtưởngcủanhiềuchuyêngiaUFO,cũngnhưsựngâyngôtrướcvănhóagiữbímật,trongmộtcuốnsáchcủacựuphóngviênbáoNewYorkTimes,HowardBlum(cuốnOutThere–Ngoàikia;NhàxuấtbảnSimonandSchuster,1990):

Tôikhôngthểtránhđượcviệcđâmsầmvàonhữngngõcụtbấtngờ,chodùtôiđãcốgắngxoaysởthếnào.Tôiđiđếnchỗtinrằng,toànbộcâuchuyệnvẫnluôndaidẳng,mộtcáchchủtâm,vượtra

khỏitầmkiểmsoátcủatôi.

Tạisaovậy?

Đâylàmộtcâuhỏirấtthựctếnhưngkhôngkhảthi,đượccânbằngngayởđỉnhđiểmnhữngnghingờmỗilúcmộttăngcủatôi.Tạisaotấtcảnhữngphátngônnhânvàcơquanchínhthứcnàyđềurasứcgâykhódễchonhữngcốgắngcủatôi?Tạisaonhữngcâuchuyệnhômnayđúngvàđếnhômsaulạisai?Tạisaolạicótìnhtrạnggiấudiếmmộtcáchkiênquyếtvàmạnhmẽnày?Tạisaocácnhânviêntìnhbáoquânsựlạiloantruyềnthôngtinsailạc,khiếnchonhữngngườitinvàoUFOnhưhóarồ?Chínhphủđãpháthiệnrađiềugìởngoàikia?Họđangtìmcáchchegiấuđiềugì?

Dĩnhiên,cósựphảnbáclại.Mộtsốthôngtinđượcxácđịnhmộtcáchhợppháp;nhưvớiphầncứngquânsự,việcgiữbímậtđôikhithậtsựlàlợiíchquốcgia.Hơnnữa,cáccộngđồngquânsự,chínhtrịvàtìnhbáocóxuhướngcoitrọngviệcgiữbímậtvìmụcđíchcủahọ.Đâylàmộtcáchbịtmiệngnhữngngườihaychỉtríchvàlẩntránhtráchnhiệm–vìkhôngđủthẩmquyềnhoặctệhơnnữa.Nótạoramộtnhómtinhtúy,mộtnhómhuynhđệlànơicóthểkýthácniềmtincủacảquốcgia,khácvớisốđôngcôngdânmàngườitanhândanhđểgiữbímậtthôngtintrướcnhất.Chỉvớimộtsốítngoạilệ,việcgiữbímậtcựckỳkhôngphùhợpvớinềndânchủvàkhoahọc.

MộttrongnhữnggiaocắtcótínhkíchthíchnhấtgiữaUFOvàchuyệngiữbímậtchínhlàcáctàiliệumệnhdanhMJ-12.Cuốinăm1984,làthờiđiểmdiễnracâuchuyện,mộtphongbìcóchứamộtchiếchộpphimđãtrángnhưngchưarửađượcnhétvàohòmthưgiađìnhcủamộtnhàsảnxuấtphimtênlàJaimeShandera,ngườirấtquantâmđếnUFOvàviệcchegiấucủachínhphủ-đángchúýlà,

đúnglúcôngsắpsửarangoàiăntrưavớitácgiảcủamộtcuốnsáchnóivềnhữngsựkiệntạiRoswell,NewMexico.Khiđượcrửara,cuộnphim“hóaralà”cáctrangliêntiếpcủamộtmậtlệnh“đíchdanh”1đềngày24tháng9năm1947trongđóTổngthốngHarryS.Trumancóvẻđãthànhlậpmộtủybangồm12nhàkhoahọcvàquanchứcchínhphủđểkiểmtramộtloạtđĩabaybịrơicùngnhữngxácsinhvậtlạnhỏbé.LàmthànhviêntrongủybanMJ-12làđiềurấtđặcbiệtbởivìđâylànhữngngườithuộcgiớiquânsự,tìnhbáo,khoahọcvàkỹthuậtđượctriệutậpđểđiềutranhữngvụtainạnnhưvậynếuchúngxảyra.TrongcáctàiliệuMJ-12,cónhữngtàiliệuthamkhảovàphụlụcvềbảnchấtcủasinhvậtlạ,côngnghệtàucủahọvàvânvân,nhưngcácphụlụclạikhôngcótrongcuốnphimbíẩnkia.

Khônglựcnóirằngtàiliệunàykhôngcóthật.ChuyêngiaUFOPhilipJ.Klassvànhữngngườikhácpháthiệnthấycónhữngbấthợplývềmặttừvựngvàinấnchothấytoànbộvụnàychỉlàmộttròlừabịp.Nhữngngườichuyênsưutầmmỹthuậtrấtquantâmđếnnguồngốctranhảnhcủahọ-tứclà,aisởhữunógầnđâynhấtvàaisởhữutrướcđó…vàcứnhưvậytruyngượclạitớingườinghệsĩđầutiên.Nếucónhữnggiánđoạntrongchuỗimắtxíchnày–nếumộtbứctranh300nămtuổicóthểlầnngượclạiđượccó60nămvàsauđóchúngtakhôngcònbiếtgìvềnhữngtưgiahoặcbảotangđãtrưngbàynó–thìcầnphảinghingờvềkhảnăngnólàđồgiả.Vìlợinhuậncủaviệclàmgiảtronglĩnhvựcmỹthuậtrấtcaonêngiớisưutầmphảirấtthậntrọng.ĐâychínhlàlúccáctàiliệuMJ-12dễbịcôngkíchnhấtvàcósựnghingờvềvấnđềnguồngốcnày–bằngchứngbỗngnhiênxuấthiệnngaytạicửanhàcứnhưcógìđóbướcratừmộtcâuchuyệncổtích,chẳnghạn“Chàngthợgiàyvàđámyêutinh,”vậy.

---

1. Nguyêngốc“eyesonly”,làcụmthuậtngữdùngđểphânloạinhữngtàiliệumàchỉđíchdanhngườinhậnmớiđượcxem.–ND

---

Tronglịchsửloàingười,cónhiềutrườnghợpcóđặcđiểmtươngtự-mộttàiliệucónguồngốcmơhồđộtnhiênxuấthiệnmangtheonhữngthôngtinquantrọngchứngminhmạnhmẽchotrườnghợpcủanhữngngườiđãcópháthiệngìđó.Saukhiđiềutrakỹlưỡngvàmạnhbạo,trongmộtsốtrườnghợp,tàiliệuđượcchứngminhlàtròlừađảo.Khôngcógìkhókhăntrongviệchiểuđộngcơcủanhữngtròlừađảo.MộtvídụđiểnhìnhlàcuốnsáchDeuteronomy–đượcVuaJosiahpháthiệnbịgiấutrongĐềnthánhởJerusalem.Vàkỳdiệuthay,VuaJosiahđãtìmthấytrongDeuteronomysựxácthựcchotấtcảnhữngquanđiểmcủamình,đúngthờiđiểmđangcómộtđợtđấutranhcảiđạolớn.

MộttrườnghợpkháclàvănkiệnvẫnđượcgọilàSựdângcúngcủaConstantine.ConstantineĐạiđếlàHoàngđếđãđưaThiênChúagiáotrởthànhtôngiáochínhthứccủaĐếchếLaMã.ThànhphốConstantinople(naylàIstanbul),thủđôcủaĐếchếĐôngLaMãtronghơnmộtnghìnnăm,đượcđặttheotênông.Ôngmấtnăm337.Vàothếkỷ9,nhữngchitiếtxácnhậnSựdângcúngcủaConstantineđộtnhiênxuấthiệntrongcáctàiliệucủaThiênChúagiáo;trongđó,ConstantineđồngýdângtoànbộĐếchếTâyLaMã,baogồmcảRomechoGiáohoànglúcđólàSylvesterI.Câuchuyệnnàycònnóirằng,mónquànhỏnàyphầnnàođểbàytỏlòngbiếtơnvìSylvesterđãchữakhỏibệnhphongchoConstantine.Đếnthếkỷ11,cácgiáohoàngthườngxuyênnhắcđếnSựdângcúngcủaConstatineđểbảovệchonhữngtuyênbốcủahọkhôngchỉvớinhữngnhàlãnhđạogiáohộimàcảnhữngnhàlãnhđạothếtụcởmiềntrungItalia.Trong

suốtthờiTrungĐại,SựdângcúngđượcphânxửlàhoàntoànxácthựcbởicảnhữngngườiủnghộlẫnnhữngngườiphảnđốicáctuyênbốđươngthờicủaNhàthờ.

LorenzoxứVallalàmộttrongnhữnghọcgiảởItaliathờiPhụchưng.Làngườiưatranhluận,cứngnhắc,hayphêphán,kiêucăng,môphạm,ôngđãbịnhữngngườicùngthờichỉtríchvìtháiđộbángbổthánhthần,xấcxược,liềulĩnhvàngạomạn–cùngvớinhữngkhiếmkhuyếtkhác.Saukhiôngkếtluậnrằngtrênthựctế,xétvềmặtngữpháp,KinhTinkínhcủacácThánhTôngđồkhôngthểdo12ThánhTôngđồviếtra,Tòaándịgiáođãtuyênbốônglàmộtkẻdịgiáo,vàchỉcósựcanthiệpcủangườibảotrợchoông,VuaAlfonsoxứNaples,mớingănđượcviệcôngbịxửtử.Khôngnaonúng,năm1440,ôngđưaramộtluậnthuyếtchứngminhrằngvănkiệnvềSựdângcúngcủaConstantinelàmộtsựngụytạothôthiển.NgônngữviếtvănkiệnnàylàchữLatinhdùngtrongcungđìnhởthếkỷ4khingônngữCockneylàtiếngAnhcủanhàvua.NhờLorenzoxứValla,NhàthờThiênChúagiáoLaMãkhôngcònrasứcđòihỏicaitrịcácnướcChâuÂutheovănkiệnSựdângcúngcủaConstantinenữa.Tácphẩmnày,mànguồngốccònmộtlổhổngdàiđến5thếkỷ,nhìnchungđượchiểulàdomộttănglữcóliênhệvớitriềuchínhcủaNhàthờdựnglênvàothờiCharlemagne,khichếđộgiáohoàng(vàđặcbiệtlàGiáohoàngAdrianI)đangcốthuyếtphụcviệcthốngnhấtnhàthờvànhànước.

Giảđịnhrằngcảhaivănkiệnđềuthuộcvềcùngmộtnhóm,thìnhữngtàiliệuMJ-12làmộttròbịpkhônkhéohơnsovớivănkiệnSựdângcúngcủaConstantine.Nhưngvềvấnđềnguồngốc,lợilộcvànhữngđiểmmâuthuẫnvềmặtngôntừthìchúngđềucónhiềuđiềuchung.

MộtkếhoạchnhằmgiữkínvốnhiểubiếtvềsựsốngngoàiTráiĐấthaynhữngcuộcbắtcóccủasinhvậtlàgầnnhưhoàntoànbímậtsuốt45năm,vớihàngtrămnếukhôngnóilàhàngnghìnnhânviênchínhphủbiếtđếnbímậtnày,làmộtvấnđềkhálớn.Chắcchắn,nhữngbímậtcủachínhphủthườngxuyênđượcgiữkín,thậmchínhữngbítmậtthuộclợiíchchungcủacảcộngđồng.Nhưngquanđiểmbềngoàicủaviệcgiữbímậtấylàđểbảovệđấtnướcvàcáccôngdân.Mặcdùvậy,ởđâylạikháchẳn.Mụcđíchcủanhữngngườinắmtinmậtvềanninhlàkhôngđểngườidânbiếtvềmộtcuộctấncôngliêntụccủasinhvậtlạnhằmvàoloàingười.Nếunhữngsinhvậtlạthựcsựđangbắtcóchàngtriệungườitrongchúngtathìkhôngđơnthuầnchỉlàvấnđềanninhquốcgianữa.NósẽtácđộngđếnanninhcủatoànbộloàingườiởkhắpmọinơitrênTráiĐất.Nếunhưvậy,liệucóhợplýkhikhôngmộtaivớikiếnthứcvàbằngchứngthựcsự,ởgần200quốcgia,đứngrathổicòi,lêntiếngvàsátcánhvớiloàingườichứkhôngphảilànhữngsinhvậtlạ?

KểtừkhichấmdứtChiếntranhLạnhNASAvẫnđangcốgắngtìmkiếmnhữngnhiệmvụđểbiệnhộchosựtồntạicủamình–đặcbiệtlàmộtlýdochínhđángđểconngườixuấthiệntrongvũtrụ.NếuTráiĐấthằngngàyvẫncónhữngsinhvậtlạthùnghịchghéthămthìlẽnàoNASAlạikhôngnắmngaylấycơhộinàyđểtăngthêmngânsáchcủamình?VànếumộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạđangtiếpdiễnthìtạisaoKhônglực,thườngdocácphicôngdẫndắt,lạikhôngthamdựnhữngchuyếnduhànhvũtrụcóconngườimàdồnhếtngânsáchchonhữngcỗmáykhôngngườilái?

HãynhớlạiTổchứcSángkiếnQuốcphòngChiếnlượctrướcđây,chịutráchnhiệmvềcáccuộc“Chiếntranhgiữacácvìsao.”Tổchứcnàygiờđanggặpkhókhăn,đặcbiệtlàmụctiêulậpcăncứphòngthủtrongvũtrụ.Têngọivàtầmnhìncủanóđãđượcgiảm

bớt.GiờnómangtênTổchứcPhòngthủTênlửaĐạnđạo.NóthậmchíkhôngcònbáocáotrựctiếpvớiBộtrưởngQuốcphòngnữa.SựbấtlựccủanhữngcôngnghệnhằmbảovệHoaKỳtrướcmộtcuộctấncôngquymôlớnbằngcácloạitênlửahạtnhânlàrấtrõràng.Nhưnglẽnàochúngtalạikhôngmuốnítnhấtlàthửtriểnkhainhữngthếtrậnquốcphòngtrongvũtrụnếunhưchúngtađangđốimặtvớimộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạ?

BộQuốcphòng,giốngnhưcácbộtươngtựởmọiquốcgia,pháttriểnđượcnhờcókẻthù,cảthựctếlẫntưởngtượng.Sẽcựckỳbấthợplýởchỗsựtồntạicủamộtđịchthủnhưvậylạibịémnhẹmbởimộttổchứcđượchưởnglợinhiềunhấtnhờsựtồntạicủachínhđịchthủấy.ToànbộtìnhhìnhthờihậuChiếntranhLạnhcủacácchươngtrìnhkhônggianquânsựvàdânsựcủaHoaKỳ(vàcácnướckhác)đềulớntiếngphảnbáclạiýtưởngchorằngcónhữngsinhvậtlạtrongsốchúngta–dĩnhiêntrừphitintứcđượcgiấukíntrướcnhữngngườicótráchnhiệmlênkếhoạchquốcphòng.

---

VìcónhữngngườichấpnhậnmọibáocáovềUFOnêncũngcónhữngngườibácbỏngaylậptứcvàkiênquyếtýtưởngvềsựviếngthămcủasinhvậtlạ.Họnóirằngkhôngcầnthiếtphảikiểmchứng,vàthậmchírất“phikhoahọc”khicứsuynghĩvấnđềnày.TôitừnggiúptổchứcmộtcuộctranhluậncôngkhaitạicuộchọpthườngniêncủaHiệphộiVìsựTiếnbộKhoahọcHoaKỳgiữacácnhàkhoahọcủnghộvàphảnđốiquanđiểmchorằngmộtsốUFOchínhlànhữngcontàuvũtrụ;vàrồimộtnhàvậtlýcótiếng,ngườicónhữngcáchnhìnđốivớinhiềuvấnđềmàtôirấtkínhtrọng,đãdọadùngPhóTổngthốngHoaKỳgâysứcépvớitôinếutôicứkhăngkhăntheođuổichuyệnđiênrồnày.(Tuynhiên,cuộctranhluậnđãđượctổchứcvà

côngbố,cácvấnđềđượcxácđịnhrõhơnmộtchút,vàtôikhôngnghenóiđếntintứcgìtừSpiroT.Agnew).

Mộtnghiêncứunăm1969củaViệnKhoahọcQuốcgia,trongkhicôngnhậnrằngcónhữngbáocáo“khôngdễgiảithích”,kếtluậnrằng“lờigiảithíchítkhảdĩnhấtvềUFOlàgiảthuyếtvềnhữngcuộcviếngthămcủanhữngsinhvậtthôngminhđếntừvũtrụ.”Hãynghĩxemcóthểcóbaonhiêu“cáchgiảithích”khác:nhữngnhàduhànhthờigian;quỷsứđếntừxứsởphùthủy;nhữngdukháchđếntừmộtchiềukhônggiankhác–nhưNgàiMxyztplk(haylàMxyzptlknhỉ?Tôiluônquêncáitênnày)từvùngZrffftrongChiềukhônggianthứnămtrongloạttruyệntranhSiêunhân;nhữnglinhhồncủaâmphủ;haymộthiệntượng“phiCartes”khôngtuântheonhữngquyluậtcủakhoahọchoặcthậmchílàlogic.Mỗicách“giảithích”nàytrênthựctếđềuđượcđưaramộtcáchrấtnghiêmtúc.Cụmtừ“ítkhảdĩnhất”thựcsựnóilênđiềugìđó.Sựcườngđiệunàylàmộtchỉsốchothấytoànbộchủđềnàyđãtrởlênkhóchịuvớinhiềunhàkhoahọcđếnmứcnào.

Ngườitanóirằngcảmxúccóthểtuôntràovớimộtvấnđềmàchúngtathựcsựbiếtrấtít.Điềunàyđặcbiệtđúngvớisựxônxaogầnđầyvềnhữngtrườnghợpđượccholàbịsinhvậtlạbắtcóc.Sauhết,nếuđúngnhưvậy,mộttronghaigiảthuyết–sựxâmlăngcủanhữngngườingoàiTráiĐấthấpdẫnvềmặttìnhdụchoặcmộtđạidịchảogiác–dạychochúngtađiềugìđómàchắcchắnchúngtanênbiết.Cólẽlýdochonhữngcảmxúcmạnhmẽlàcảhaikhảnăngđềucónhữnghàmẩnkhôngdễchịugì.

NữthầnRạngđông

Sốlượngbáocáovàsựnhấtquáncủanhữngbáocáoấycho

thấyrằngcóthểcócơsởgìđóchonhữngtrườnghợpnhìnthấynàychứkhôngđơnthuầnlàdothuốcgâyảogiác.

Máybaybímật,báocáo,

HiệphộiCácnhàkhoahọcMỹ,

20tháng8năm1992

NữthầnRạngđông(Aurora)làmộtmáybaydothámtầmcaotốimậtcủaMỹ-thếhệkếtiếpcủaU-2vàSR-71Blackbird.Cóthểnótồntạihoặckhônghềtồntại.Vàonăm1993,cónhữngbáocáocủanhữngngườinhìnthấynóởgầnCăncứKhôngquânEdwardstạiCaliforniavàHồGroom,Nevada,vàđặcbiệtlàtạikhuvựcHồGroomgọilàKhuvực51nơimáybaythửnghiệmcủaBộQuốcphòngđượcthửnghiệm.Nhìnchungnhữngbáocáonàyrấtnhấtquán.Cácbáocáoxácnhậnthuđượctừkhắpnơitrênthếgiới.Khôngnhưnhữngthếhệtiềnnhiệm,ngườitanóirằngloạimáybaynàysiêuthanh,dichuyểnnhanhhơnnhiều,cólẽnhanhgấp6đến8lần,sovớitốcđộcủaâmthanh.Nóđểlạimộtvệtkỳlạđượcmôtảlà“nhữngchiếcbánhrántrênmộtsợithừng.”Cólẽnócũnglàmộtphươngtiệnđểphóngnhữngvệtinhbímậtloạinhỏvàoquỹđạo,đượcpháttriển,ngườitađoánchừngvậy,saukhithảmhọaChallengerchothấytínhchấtkhôngđángtincậytheotừnggiaiđoạncủatàuconthoiđốivớingânsáchquốcphòng.NhưngCIA“thềsốngthềchếtrằngkhônghềcóchươngtrìnhnhưthế,”theolờiThượngNghịsĩvàlàcựuphihànhgiaJohnGlenn.ChuyêngiathiếtkếchínhcủamộtsốloạimáybayHoaKỳtốimậtcũngnóigiốngnhưvậy.MộtquanchứcKhôngquântừngkịchliệtphủnhậnsựtồntạicủamộtloạimáybaynhưthế,hoặcbấtkỳchươngtrìnhnàonhằmchếtạoloạimáybayấy,trongKhônglựcHoaKỳhayởnơinàokhác.Phảichăngôngấynóidối?“Chúng

tôiđãxemxéttấtcảnhữngtrườnghợpquansátnhưvậy,nhưchúngtôiđãlàmvớicácbáocáovềUFO,”mộtphátngônviêncủaKhônglựcnói,cólẽvớinhữngngôntừđượclựachọncẩnthận,“vàchúngtôikhôngthểgiảithíchđược.”Trongkhiđó,vàotháng4năm1995,Khônglựctiếpnhận4.000mẫuđấtgầnKhuvực51.Diệntíchmàcôngchúngkhôngđượcphéptiếpcậnngàycàngmởrộng.

Vậyhãythửxemxéthaikhảnăng:mộtlàNữthầnRạngđôngcótồntại,vàhailànókhôngtồntại.Nếunótồntại,rõrànglàcóhẳnmộtkếhoạchchínhthứcnhằmchegiấusựtồntạinày,việcgiữbímậtđórấthiệuquả,vàloạimáybaynàycóthểđãđượcthửnghiệmhoặctiếpliệuởkhắpnơitrênthếgiớimàkhôngcómộtbứcảnhnàohoặcbấtkỳbằngchứngnàokhácđượccôngbố.Mặtkhác,nếuNữthầnRạngđôngkhônghềtồntạithìchắcchắnđãcómộtcâuchuyệnhoangđườngđượcdựnglên,vàđiquáxa.Tạisaonhữnglờiphủnhậnchínhthứcvànhấtquánlạiđượcđưarakhôngmấyđủsứcnặngnhưvậy?Phảichăngsựtồntạicủamộtđiệpvụ-trongtrườnghợpnàylàNữthầnRạngđông–cóthểgiúptạoramộttêngọichungchocảmộtloạthiệntượngkhácnhau?Dùthếnàođichăngnữa,thìcóvẻnhưNữthầnRạngđôngvẫncóliênquanđếncácUFO.

Chương6.ẢOGIÁCCũngnhưtrẻconrùngmìnhvàsợmọithứtrongbóngtốimịt

mùng,chúngtađôikhiởtrongánhsángnhưnglạisợnhữngđiềukhôngđángsợhơnsovớinhữnggìtrẻconkhiếphãiởtrongbóng

tối…

ThisĩLucretius

Bảnchấtsựvật

(khoảngnăm60trướcCôngnguyên)

Cácnhàquảngcáophảibiếtvềđốitượngnhắmtớicủamình.Đólàmộtvấnđềrấtđơngiảnliênquanđếnsảnphẩmvàsựtồnvongcủadoanhnghiệp.Dođó,chúngtacóthểtìmhiểucáchgiớidoanhnhântựdo,thươngmạicủaMỹnhìnnhậnnhữngngườimêUFObằngcáchxemxétnhữngquảngcáotrêncáctạpchíchuyênvềUFO.Đâylàmộtsốtiêuđềquảngcáo(rấtđiểnhình)từmộtsốtạpchíUFOUniverse:

·Khoahọcgianghiêncứucaocấppháthiệnbímật2000nămvềtiềntài,quyềnlựcvàtìnhyêulãngmạn.

·Đãxếphạng!Trêncảtốimật.Âmmưucủachínhphủgiậtgânnhấtthờiđạichúngtacuốicùngđãđượctiếtlộvớithếgiớibởimộtsĩquanquânđộivềhưu.

·“Nhiệmvụđặcbiệt”củabạnlàgìkhiđangởtrênTráiĐất?Sựthứcgiấcquymôvũtrụcủanhữngnhâncôngánhsáng,nhữngvụhoánhồnđổixác,&tấtcảnhữngđạidiệnsinhratrêncácvìsaođã

bắtđầu!

·Đâylàđiềuquývịđangchờđợi.24điềmbáoUFOsiêuhạngtừthếgiớithầnlinhgiúpcảithiệncuộcđời.

·Tôiđãcóbạngái.Cònquývị?Đừngbỏlỡ!Cóngayđi!

·Hãyđặtmuangaytờtạpchítuyệtvờinhấtvũtrụ.

·Hãymangmaymắn,tìnhyêuvàtiềnbạcvàođờimình!Nhữngsứcmạnhnàyđãpháthuytácdụngsuốtnhiềuthếkỷ!Chúngcóthểgiúpchoquývị.

·Bướcđộtpháphithườngtrongnghiêncứutâmlinh.Chỉmất5phútđểchứngminhrằngsứcmạnhtâmlinhthầndiệuthựcsựcótồntại!

·Quývịcóđủcanđảmđểtrởnênmaymắn,đượcyêuthươngvàgiàucókhông?Vậnmayđượcbảođảmsẽđếnvớiquývị!Hãyđónnhậnmọithứquývịmuốnvớinhữnglábùamạnhnhấtthếgiới.

·Hắcynhân:Đặcvụcủachínhphủhaysinhvậtlạ?

·Tăngsứcmạnhcủađáquý,bùamê,điềmbáovàbiểutượng.Cảithiệnhiệuquảcủamọithứquývịlàm.TăngcườngsứcmạnhtinhthầnvàkhảnăngcủaquývịvớiMÁYPHÓNGĐẠIsứcmạnhtinhthần.

·Máyhúttiềnnổitiếng:Quývịcóthíchcónhiềutiềnkhông?

·KinhthánhLael,thánhkinhcủamộtnềnvănminhbịmất.

·Mộtcuốnsáchmớicủa“ChỉhuyX”từánhsángnộitâm:Những

ngườiđiềukhiểnvàngườithốngtrịTráiĐấttrongbímậtđãđượcxácđịnh.ChúngtalàsởhữucủamộttríthôngminhngoàiTráiĐất!

Sợichỉxuyênsuốtgắnkếtnhữngmẩuquảngcáonàylạivớinhaulàgì?KhôngphảilàUFO.Chắcchắnđóchínhlàtâmlýkỳvọngdotínhcảtincủamộtbộphậncôngchúng.ĐólàlýdovìsaochúngđượcbốtrítrongcáctạpchívềUFO–bởivìnhìnchunghànhđôngmuamộttờcácchínhưvậygiúpphânloạiđộcgiả.Rõràng,cónhữngngườimuacáctạpchíđịnhkỳnàyvớitâmtrạngcóphầnhoàinghivàhọbịhạthấpbởinhữngkỳvọngnhưvậycủanhữngnhàquảngcáovàbiêntậpviên.Nhưngnếuhọđoánđúngvềphầnđôngđộcgiảcủamìnhthìđiềuđócóthểmangýnghĩagìchomẫuthứcvềhiệntượngbắtcócngườicủasinhvậtlạ?

Thỉnhthoảng,tôilạinhậnđượcthưcủaaiđócó“liênhệ”vớinhữngsinhvậtngoàiTráiĐất.Tôiđượcmời“hỏihọbấtkỳđiềugì.”Vàtrongnhiềunăm,tôiđãchuẩnbịđượcmộtdanhsáchcáccâuhỏi.XinnhớrằngnhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtrấtpháttriển.Chonêntôihỏinhữngviệcnhưthếnày“XinhãyđưaramộtbằngchứngngắngọnvềĐịnhlýcuốicùngcủaFermat1.”HoặcPhỏngđoánGoldbach2.Vàsauđótôiphảigiảithíchnhữngvấnđềnàylàgì,bởivìsinhvậtngoàiTráiĐấtsẽkhônggọiđólàĐịnhlýCuốicùngcủaFermat.Chonêntôisẽviếtraphươngtrìnhđơngiảnvớinhữngđiềudẫngiải.Tôichưabaogiờcóđượccâutrảlời.Mặtkhác,nếutôihỏiđiềugìđónhưlà“Chúngtôicóổnkhông?”tôigầnnhưluônnhậnđượccâutrảlời.Bấtkỳđiềugìmơhồ,đặcbiệtliênquanđếnnhữngđánhgiáđạođứcthôngthườngthìnhữngsinhvậtlạnàyđềucựckỳhàohứngtrảlời.Nhưngvớibấtkỳvấnđềgìcụthể,trongđócókhảnăngpháthiệnxemhọcóthựcsựbiếtbấtkỳđiềugìhơnnhữnggìđaphầnconngườiđãbiếtkhông,thìđềuchỉnhậnđượcsựimlặng.Cóthểsuyrađiềugìđótừkhảnăngtrảlờicáccâuhỏirấtkhácbiệt

này.

---

1. ĐịnhlýcuốicùngcủaFermat(còngọilàĐịnhlýlớnFermat)làmộttrongnhữngđịnhlýtoánhọcnổitiếng.ĐịnhlýnàyđượcPierredeFermatphỏngđoánlầnđầunăm1637trênlềmộtấnbảnArithmeticatrongđóôngnóirằngđãcócáchchứngminhnhưngquádàikhôngđủviếttrênlề.Nộidungđịnhlýnóirằng:Khôngcóbasốnguyêndươnga,b,vàcnàocóthểthỏamãnphươngtrìnhan+bn=cnvớibấtkỳgiátrịnguyênnàocủanlớnhơn2.Chotớiđầuthếkỷ20,cácnhàtoánhọcchỉchứngminhđịnhlýnàyđúngvớin=3,4,5,7vàcácbộisốcủanó.NhàtoánhọcngườiĐứcErnstKummerđãchứngminhđịnhlýnàyđúngvớimọisốnguyêntốtới100(trừ3sốnguyêntốphichínhquylà37,59và67).CuốicùngnóđượcAndrewWileschứngminhnăm1995saugần8nămròngnghiêncứu.–ND

2. PhỏngđoánGoldbachlàmộttrongnhữngvấnđềlýthuyếtsốvàtoánhọcchưacólờigiảilâuđờinhất.Ngày7tháng6năm1742,nhàtoánhọcĐứcChristianGoldbachviếtmộtláthưgửiLeonhardEulertrongđóôngđềxuấtphỏngđoán:“Mọisốtựnhiêncóthểviếtdướidạngtổngcủahaisốnguyêntốthìđềucóthểviếtdướidạngtổngcủanhiềusốnguyêntố.”Sauđóôngđềxuấtmộtphỏngđoánthứhaiởbênlềláthư:“Mọisốtựnhiênlớnhơn2đềucóthểviếtdướidạngtổngcủabasốnguyêntố.”Haiphỏngđoánnàyhiệnđượcxemlàtươngđương.Eulerphúcđáptrongmộtláthưngày30tháng6cùngnămvànhắcGoldbachvềmộtcuộctròchuyệntrướcđócủahọ,trongđóGoldbachnóiđếnphỏngđoánbanđầucủamình:“Mọisốtựnhiênchẵnlớnhơn2đềucóthểviếtdướidạngtổngcủahaisốnguyêntố.”Cũngtrong

thưnày,Eulernóirằng“mọisốtựnhiênchẵnđềulàtổngcủahaisốnguyêntố.Tôixemđâylàmộtđịnhlýhoàntoànđúng,mặcdùtôikhôngchứngminhđược."PhỏngđoánGoldbachkhônggiảiđượcsuốthơn250năm,chođếnnăm1930,nhàtoánhọcNgaL.G.Snhirenmanmớichỉchứngminhtrườnghợpnhỏ:mỗisốchẵnn≥4cóthểbiểudiễnthànhtổngcủa20sốnguyêntố.Năm1937nhàtoánhọcNgaI.M.VinogradovđãchứngminhbàitoánvớisốlẻkhálớnlàsốlớnhơnsốNo>e16,038,e≈2,1782...–ND

3. Nghĩranhữngcâuhỏimàkhôngconngườinàohiệnnaybiếtcâutrảlờinhưnglạicóthểlậptứcnhậnrangaycâutrảlờiđúnglàmộtbàitậpthúvị.Nghĩranhữngcâuhỏitrongnhữnglĩnhvựcngoàitoánhọcsẽcàngkhóhơn.Cólẽchúngtanêntổchứcmộtcuộcthivàthuthậpnhữngcâutrảlờihaynhấtvề“Mườicâuhỏichosinhvậtlạ.”-TG

---

Thờikỳtrướckhicómẫuthứcsinhvậtlạbắtcócngười,theolờithuậtlạicủanhữngngườibịđemlêncácUFO,họđượcnghenhữngbàigiảngmởmangđầuócvềhiểmhọacủavũkhíhạtnhân.Ngàynay,khinhữngchỉdẫnnhưvậyđượcđưara,sinhvậtngoàiTráiĐấtdườngnhưthườnggắnliềnvớivấnđềsuythoáimôitrườngvàAIDS.TôitựhỏimìnhrằnglàmthếnàomànhữngvịchủnhâncủacácUFOlạiquantâmtớinhữngvấnđềthờithượnghoặccấpthiếttrênhànhtinhnàyđếnvậy?TạosaokhônghềcómộtlờicảnhbáodùlàngẫunhiênnàovềkhíCFChayvấnđềthủngtầngozonengàytừthậpniên1950,hoặcvềvirusHIVvàonhữngnăm1970,khimànhữngcảnhbáonhưthếthựcsựcótácdụng?Tạosaongaylúcnàykhôngbáođộngchochúngtavềmộtsốhiểmhọamôitrườngvàsứckhỏecộngđồngmàchúngtavẫnchưanhậnra?Phảichănglà

nhữngsinhvậtlạchỉhiểubiếtgiốngnhưnhữngngườinóirằngthấysinhvậtlạxuấthiện?Vànếumộttrongnhữngmụcđíchchínhcủaviệcviếngthămlàcảnhbáovềnhữnghiểmhọatoàncầuthìtạisaolạichỉnóivớimộtvàingườivớinhữngbáocáorấtđángngờ?Tạisaokhôngsửdụngcácmạngtruyềnhìnhvàomộtbuổitốinàođó,hoặcxuấthiệnvớinhữngthiếtbịnghenhìncảnhbáothậtsinhđộngngaytrướcHộiđồngBảoanLiênHợpQuốc?Chắcchắnđiềuđókhôngcógìlàquákhóvớinhữngchủthểcóthểđilạitrongkhônggiantínhbằngnămánhsáng.

---

Ngườicómối“liênhệ”vớiUFOthànhcôngvềmặtthươngmạisớmnhấtlàGeorgeAdamski.ÔngấymởmộtnhàhàngnhỏởchânnúiPalomartạiCalifornia,vàdựngmộtkínhthiênvănnhỏởsânsau.TrênđỉnhnúilàkínhthiênvănlớnnhấtTráiĐất,gươngphảnxạhơn5mcủaViệnCarnengieWashingtonvàViệnCôngnghệCalifornia.AdamskitựxưnglàGiáosưAdamskicủaĐàiThiênvănNúiPalomar.Ôngấycònxuấtbảnmộtcuốnsách–tôinhớlànótừnggâyxônxao–trongđóôngmôtảôngđãgặpgỡnhữngsinhvậtlạtrôngrấtxinhđẹp,vớimáitócdàivàngóngvà,nếutôinhớchínhxác,khoácáochoàngtrắngtạihoangmạcgầnđóvànhữngsinhvậtnàyđãcảnhbáoAdamskivềnhữnghiểmhọacủachiếntranhhạtnhânnhưthếnào.HọđếntừSaoKim(nơicónhiệtđộbềmặthơn4820CmàhiệnchúngtabiếtlàmộttrởngạichotínhxácthựccủaAdamski).Cánhânôngấyhoàntoànbịthuyếtphục.SĩquancủaKhônglựcchínhthứcchịutráchnhiệmvềcáccuộcđiềutraUFOthờiđóđãmôtảAdamskibằngnhữnglờinày:

Nhìnngườiđànôngđóvànghecâuchuyệncủaôngta,quývịlậptứccósựthôithúctintưởngôngtangay.Cólẽđólàvẻngoài

củaôngta.Ôngtamặcbộđồbảohộđãsờnnhưnggọngang.Ôngtacómáitócđangngảbạcvàđôimắtthànhthựcnhấtmàtôitừngnhìnthấy.

NgôisaocủaAdamskidầndầnnhạtnhòakhiôngvềgià,nhưngôngcòntựxuấtbảnnhữngcuốnsáchkhácvàlànhânvậthiệndiệnrấtlâutạicáccuộcgặpcủanhững“tínđồ”đĩabay.

CâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườiđầutiêntrongthờihiệnđạilàcâuchuyệnvềBettyvàBarneyHill,mộtcặpvợchồngởNewHampshire–bàvợlàmộtngườilàmcôngtácxãhộicònôngchồnglàmộtnhânviênBưuđiện.Trongmộtlầnláixelúctốimuộnvàonăm1961quadãynúiWhite,BettyđãnhìnthấymộtUFOsángrựcnhưmộtvìsaodườngnhưbámtheohọ.VìBarneysợnócóthểlàmhạihọnênhaivợchồngrờikhỏiđườnglớnđivàođườngnúihẹphơn,vàvềđếnnhàtrễhaitiếngsovớidựđịnhcủahọ.TrảinghiệmnàythúcgiụcBettyđọcngaymộtcuốnsáchmôtảvềUFOnhưlànhữngcontàuvũtrụđếntừcácthếgiớikhác;chủnhâncủachúnglànhữngconngườibénhỏthỉnhthoảnglạibắtcócconngười.

Khônglâusauđó,bàtrảiquamộtcơnácmộngkinhkhủnglặpđilặplạitrongđóbàvàBarneybịbắtcócvàđưalênUFO.Barneytìnhcờngheđượcvợkểlạigiấcmơnàyvớibạnbè,đồngnghiệpvànhữngđiềutraviênUFOtìnhnguyện.(ThậtlạlàBettykhônghềthảoluậnchuyệnnàytrựctiếpvớichồngmình).Khoảngmộttuầnsautrảinghiệmtrên,họlạimôtảvềmộtUFOgiốngnhư“chiếcbánhđa”vớinhữnghìnhnhânmặcđồngphụcnhìnthấyquanhữngôcửasổtrongsuốtcủaphithuyền.

Vàinămsau,bácsĩtâmthầncủaBarneygiớithiệuôngtớigặpmộtchuyêngiatrịliệubằngthôimiênởBostonlàBenjaminSimon.

Bettycũngđếnđểđượcthôimiên.Khibịthôimiênriêng,họđãbổsungthêmcácchitiếtvềnhữnggìxảyratronghaitiếngđồng“bịmất”:HọnhìnthấychiếcUFOđápxuốngđườngcaotốc,vàhọbịđưavàotrongphithuyềntrongtìnhtrạngbấtđộngmộtphần.Trongphithuyền,nhữngsinhvậtgiốngconngười,màuxámxịtvànhỏthóvớinhữngchiếcmũidài(mộtchitiếtkhôngđồngnhấtvớimẫuthứclúcđó)bắthọphảikiểmtraytếrấtkhácthường,kểcảđâmmộtmũikimvàorốnBetty(trướckhiphươngphápchọcốiđượcnghĩratrênTráiĐất).HiệnnaycónhiềungườitinrằngnhữngsinhvậtkiađãlấytrứngcủaBettyvàtinhtrùngcủaBarney,mặcdùchitiếtnàykhôngcótrongcâutruyệnbanđầu.ViênthuyềntrưởngcònchoBettyxemmộtbảnđồvũtrụvớinhiềuchòmsaovànhữnglộtrìnhđượcđánhdấucủaphithuyền.

---

Thờigiangầnđâyhơn,BàHillcóviếtrằngtrongcácvụbắtcóccủasinhvậtlạtrênthựctế,“khônghềthấycósựquantâmvềtìnhdục.Tuynhiên,họthườngxuyêntựtiệnsửdụngmộtsốđồđạc[củangườibịbắtcóc],nhưcầncâu,đồtrangsứccácloại,kínhđeomắthoặcmộtcốcxàphònggiặt.”–TG

---

MartinS.KottmeyerđãchothấylàcóthểtìmđượcnhiềumôtíptrongcâuchuyệncủagiađìnhHilltừmộtbộphimnăm1953mangtênNhữngkẻxâmlượctừSaoHỏa(InvadersfromMars).VàcâuchuyệncủaBarneyvềdiệnmạocủasinhvậtlạ,đặcbiệtlàđôimắttocủahọ,đượcđưaratrongmộtbuổithôimiênchỉ12ngàysaubuổitrìnhchiếumộttậptrongloạtphimtruyềnhìnhGiớihạnvũtrụ(TheOuterLimits)trongđócómộtsinhvậtlạynhưvậy.

TrườnghợpcủagiađìnhHillđượcthảoluậnrấtrộngrãi.Nócònđượcdựngthànhmộtphimtruyềnhìnhnăm1975đểđưaraýtưởngrằngnhữngkẻbắtcóclạlùng,xámxịt,nhỏthótồntạingaytrongchúngta,thâmnhậpvàolinhhồncủahàngtriệungười.NhưngthậmchímộtvàinhàkhoahọcthờiđótừngnghĩrằngmộtsốUFOthựctếcóthểchínhlànhữngtàuvũtrụlạcũngtỏrarấtthậntrọng.CuộctiếpxúcnàygâychúýdokhônghềcótrongdanhmụcnhữngtrườnghợpUFOđượcJamesE.McDonald,mộtnhàvậtlýkhíquyểntạiĐạihọcArizona,lậpra.Nhìnchung,nhữngnhàkhoahọcxemxétvấnđềUFOmộtcáchnghiêmtúcđềucóxuhướngtránhkhông“kếtthân”vớinhữngcâuchuyệnbịsinhvậtlạbắtcóc–trongkhinhữngngườitinvàoviệcsinhvậtlạbắtcóclạiítthấylýdođểphântíchnhữngánhsángnhỏnhoitrênbầutrời.

TheolờiMcDonald,quanđiểmcủaôngvềUFOkhôngdựavàobằngchứngkhôngthểphảnbác,màlàmộtkếtluậntốihậu:Đốivớiông,tấtcảnhữngcáchgiảithíchkhácdườngnhưcàngkhótinhơn.Vàogiữathậpniên1960,tôisắpxếpchoMcDonaldtrìnhbàynhữngtrườnghợphaynhấtcủaôngtạimộtcuộchọpriêngvớinhữngnhàvậtlývàthiênvănhọchàngđầu,nhữngngườitrướcđóchưahềquantâmgìđếnvấnđềUFO.ÔngấykhôngchỉthấtbạitrongviệcthuyếtphụchọrằngchúngtavẫnđangđượcnhữngngườingoàiTráiĐấtviếngthămmàôngấycònthấtbạitrongviệckíchthíchmốiquantâmcủahọ.Vàđâylàmộtnhómcóchỉsốngạcnhiênrấtcao.ĐơngiảnvìchỗMcDonaldnhìnthấylànhữngsinhvậtlạthìhọthấynhữngcáchgiảithíchbìnhthườnghơnrấtnhiều.

TôirấtvuicócơhộidànhvàigiờvớiôngbàHillvàvớiBácsĩSimon.KhôngthểnhầmlẫnđượcvềtínhđứngđắnvàngaythậtcủaBettyvàBarney,vàcảmxúchỗntạpcủahọvềviệctrởthànhnhữngnhânvậtcủacôngchúngtronghoàncảnhkỳquặcvàrắcrốinhư

vậy.VớisựchophépcủagiađìnhHill,Simonchotôinghe(và,theolờimờicủatôi,cảMcDonald)mộtsốbăngâmthanhcácbuổithôimiêncủahọ.Chođếngiờ,ấntượngmạnhnhấtcủatôilàsựsợhãitộtđộtronggiọngnóicủaBarneykhiôngấymôtả-nóichínhxáchơnlà“sốnglại”–cuộcgặpgỡ.

Simon,trongkhilàngườiđiđầuđềxướngchonhữngưuđiểmcủaphươngphápthôimiêntrongchiếntranhcũngnhưthờibình,khônghềbịcuốnvàocơnsốtcủacôngchúngvềUFO.ÔngấyhưởngmộtphầnvừaphảitrongsốtiềnnhuậnbúttừcuốnsáchănkháccủaJohnFuller,Chuyếnđiđứtquãng(InterruptedJourney),nóivềtrảinghiệmcủanhàHill.NếuSimonkhẳngđịnhcâuchuyệncủahọlàxácthựcthìdoanhsốbánsáchcóthểđãtăngvọtvàôngấysẽđượchưởnglợitàichínhrấtlớn.Nhưngôngấykhônglàmvậy.Ôngấycũnglậptứcphảnđốiquanniệmchorằnghọnóidối,hoặcnhưgợiýcủamộtchuyêngiatâmthầnkhác,rằngđâylàmộtfolieàdeux–mộtảogiácchungtrongđómộtngườiphụthuộccócùngảogiácvớingườithânchiphốimình.Vậyrútrađiềugì?GiađìnhHill,theolờichuyêngiachữabệnhbằngtâmlýliệupháp,đãtrảiquamộtloại“giấcmơ.”Cùngmộtlúc.

---

Cólẽcórấtnhiềunguồncủanhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngười,giốngnhưcáctrườnghợpnhìnthấyUFO.Chúngtahãyđiểmquamộtsốkhảnăng:

Năm1894,ĐiềutraquốctếvềnhữngtrườnghợpảogiácthứcgiấcđượcxuấtbảnởLondon.Từthờikỳđótớigiờ,nhữngkhảosátlặpđilặplạichothấyrằng10đến25%nhữngngườibìnhthườngđãtrảiquamộtảogiácsốngđộng,ítnhấtmộtlầntrongđời–nghethấy

mộtgiọngnóihoặcnhìnthấymộthìnhthùkhimàkhônghềcóaiởđó.Hiếmgặphơn,cóngườicảmnhậnđượcmộtmùivịđầyđedọa,hoặcnghethấytiếngnhạc,hoặcnhânđượcmộtkhámpháxuấthiệnhoàntoànkhôngquacácgiácquan.Trongmộtsốtrườnghợp,đâytrởthànhnhữngsựkiệncánhânmangtínhthayđổihoặcnhữngtrảinghiệmtôngiáosâusắc.Ảogiáccóthểlàmộtcáchcửathấpbịbỏquatrênbứctườngđitớimộtsựhiểubiếtkhoahọcvềnhữngđiềuthiêngliêng.

Cólẽđãhàngchụclầnkểtừngàychamẹtôiquađời,tôivẫnnghethấyhọgọitêntôi,bằngmộtgiọngthườngđàm.Dĩnhiênhọgọitôithườngvàolúctôilàmgìđócùnghọ-làmviệcnhà,nhắctôivềmộttráchnhiệm,điăntối,gópchuyện,nghemộtsựkiệntrọngngày.Tôivẫnnhớhọnhiềuđếnmứccóvẻchẳngcógìlạlùngnếunãotôithỉnhthoảnglạiđánhthứcmộthồiứcrõràngvềgiọngnóicủahọ.

Nhữngảogiácnhưthếcóthểxảyravớinhữngngườihoàntoànbìnhthườngtrongnhữnghoàncảnhhoàntoànbìnhthường.Nhữngảogiáccũngcóthểđượcgợilênnhờmộtđốnglửatrạitrongđêm,hoặctrongtìnhtrạngứcchếtìnhcảm,hoặckhibịcơntaibiếnbiếnđộngkinh,đaunửađầuhaysốtcao,hoặcdoănkiêngkéodài,mấtngủhaychứngmấtcảmgiác(chẳnghạn,trongtìnhtrạngbịbiệtgiam),hoặcthôngquanhữngloạimatúygâyảogiácnhưLSD,psilocybin,mescalinehayhashish.(Chứngmêsảngcủangườinghiệnrượunặng(DT)làmộtbiểuhiệnnổitiếngcủamộttriệuchứngcainghiệnrượu).Cũngcónhữngphântử,chẳnghạnphenothiazine(Thorazinechẳnghạn)làmchocácảogiáctanđi.Chắcchắnlàcơthểngườibìnhthườngtạoracácchất–cólẽbaogồmcảnhữngloạiproteinnãonhỏxíugiốngnhưmorphinegọilàendorphin–tạoraảogiác,vànhữngchấtkháckiềmchếnhữngảogiácấy.Nhữngnhàthámhiểmlừngdanh(vàkhôngquákíchđộng)nhưĐôđốcRichard

Byrd,ThuyềntrưởngJoshuaSlocum,vàSirErnestShackletonđềutrảiquanhữngảogiácsốngđộngkhiđốimặtvớisựtrơtrọivàcôđộckhácthường.

Chodùtiềnsửphântửvàthầnkinhcủachúngcólàgìthìcácảogiácvẫnrấtthật.Chúngđượctìmthấyởnhiềunềnvănhóa,vàđượcxemnhưmộtdấuhiệucủasựkhaisángtinhthần.Chẳnghạn,trongcộngđồngthổdânchâuMỹởĐồngbằngphíaTây,haynhiềunềnvănhóaSiberiabảnđịa,tươnglaicủamộtchàngtraiđượctiênđoánbởitínhchấtcủaảogiácmàanhtatrảiquasaumộtnghilễtrưởngthànhthànhcông;ýnghĩacủanóđượcthảoluậnhếtsứcnghiêmtúcgiữacácbôlãovàphápsưcủabộlạc.Córấtnhiềutrườnghợptrongcáctôngiáotrênthếgiới,trongđógiớitănglữ,cácnhàtiêntri,hoặccácđấngcứuthếtựtìmvàosamạchoặcnúicaovà,vớisựhỗtrợcủacáiđóivàmấtcảmgiác,gặpgỡthầnlinhhaymaquỷ.NhữngtrảinghiệmtôngiáodoảogiáclàmộtdấuhiệucủavănhóathanhniênphươngTâynhữngnăm1960.Tuynhiên,trảinghiệmthườngđượcmôtảmộtcáchtrangtrọngbằngnhữngngôntừnhư“siêuviệt”,“thiêngliêng”,“linhthiêng”và“thầnthánh.”

Ảogiácrấtphổbiến.Nếuquývịcóảogiác,điềuđókhôngcónghĩalàquývịbịđiên.Tàiliệunhânchủnghọcrấtsẵnvềtâmthần-dântộchọcảogiác,nhữnggiấcmơnãohoạtđộngtíchcực(REM),vàlênđồng,trongđócónhiềuyếutốchunggiữacácnềnvănhóavàtrảiquanhiềuthờikỳ.Ảogiácthườngđượcdiễngiảinhưlàsựnhậpxáccủacáclinhhồnxấuhoặctốt.NhànhânchủngởĐạihọcYalelàWestonLaBarrecòntiếnxatớichỗchorằng“mộttrườnghợpkỳlạcóthểđượctạoraởnhiềunềnvănhóalàảogiác,”vàrằng“toànbộmụcđíchvàchứcnăngcủanghilễcóvẻlà…[một]nhómmongmuốngợiraảogiácthựctế.”

ĐâylàsựmôtảcủaLouisJ.West,nguyêngiámđốcykhoacủaBệnhviệnTâmthầnThầnkinhtạiĐạihọcCalifornia,LosAngeles,coiảogiácnhưlàmộtvấnđềnhiễutiếngồn.Đoạnnàytríchtừbảninlầnthứ15cuốnTừđiểnbáchkhoaBritanica:

Hãytưởngtượngmộtngườiđứngbênmộtôkínhcửasổkhépkínđốidiệnvớilòsưởi,nhìnrakhuvườnlúcchiềutà.Ngườiđóchămchúnhìnrathếgiớibênngoàiđếnmứckhônghìnhdungrađượcbàitríbêntrongcănphòng.Tuynhiên,khingoàitrờitốihơn,hìnhảnhcácđồvậttrongcănphòngphíasauanhtacóthểthấyđượcphảnchiếulờmờtrongkínhcửasổ.Cólúc,ngườiđócóthểnhìnthấyhoặclàkhuvườn(nếuanhtachămchúnhìnraxa)hoặclàhìnhchiếunộithấtcănphòng(nếuanhtatậptrungnhìntấmkínhchỉcáchvàiphânngaytrướcmặt).Đêmxuống,nhưnglửavẫncháysángtronglòvàchiếusángcănphòng.Giờngườiđónhìntrongkínhthấyhìnhphảnchiếusinhđộngtoànbộnộithấtcănphòngphíasaumình,trôngcóvẻnhưởbênngoàiôcửasổ.Ảogiácnàytrởnênmờhơnkhilửalụidần,vàcuốicùng,khicảbênngoàivàtrongphòngtốihẳn,chẳngnhìnthấygìnữa.Nếuthỉnhthoảngánhlửabùnglên,nhữnghìnhảnhtrongkínhsẽlạixuấthiện.

Theomộthìnhthứctươngtự,nhữngtrảinghiệmảogiácnhưlànhữnggiấcmơbìnhthườngxảyrakhi“ánhsángbanngày”(tínhiệutiếpnhậnquagiácquan)bịgiảmđitrongkhi“ánhsángnộithất”(mứcđộđánhthứcnãochung)vẫn“rựcrỡ,”vànhữnghìnhảnhkhởinguồntừtrongcác“cănphòng”củanãobộchúngtacóthểđượchiểu(gợiảogiác)nhưthểchúngxuấthiệntừbênngoàinhững“cửasổ”củacácgiácquanchúngta.

Mộtphéploạisuykháccóthểlànhữnggiấcmơ,nhưcácvìsao,chiếusángliêntục.Mặcdùcácvìsaothườngkhôngnhìnthấyđược

vàobanngày,vìmặttrờiquárựcrỡ,nhưngnếubanngày,cónhậtthực,hoặcnếumộtngườiquansátchọncáchnhìnthậtkỹmộtlúcsauhoànghônhoặctrướclúcbìnhmình,hoặcnếungườiđóthỉnhthoảngtỉnhgiấctrongmộtđêmquangđãngđểnhìnlênbầutrời,thìkhiđócácvìsao,giốngnhưnhữnggiấcmơ,cóthểnhìnthấyđược,mặcdùthườngbịquênmất.

Mộtkháiniệmliênquantớinãobộhơnlàkháiniệmvềmộthoạtđộngxửlýthôngtinliêntục(mộtloại“suốitiềmthức”)khôngngừngbịảnhhưởngbởinhữnglựccảýthứcvàvôthứcvàcấuthànhlênnguồncungcấptiềmnăngchonhữngnộidungmộngmị.Giấcmơlàmộttrảinghiệmtrongđócánhân,trongmộtvàiphút,cónhậnthứcnàođóvềdòngdữliệuđangđượcxửlý.Ảogiácởtrạngtháithứcgiấccũngsẽliênquanđếnhiệntượngtươngtự,đượctạorabởimộttậphợpnhữnghoàncảnhtâmlývàsinhlýcóphầnkhácđi…

Cóvẻnhưlàtoànbộcáchứngxửvàtrảinghiệmcủaconngười(bìnhthườncũngnhưbấtthường)đềukèmtheocáchiệntượngảogiác.Trongkhimốiquanhệgiữanhữnghiệntượngnàyvớibệnhtâmthầnđãđượcghirõtrongnhiềutàiliệuthìvaitròcủachúngtrongđờisốngthườngnhậtcólẽlạichưađượcxemxétđầyđủ.Hiểubiếtkỹhơnvềảogiácởngườibìnhthườngcóthểđemlạinhữngcáchlýgiảichonhiềutrảinghiệmvẫnđượcgắnvớitínhchấtphithường,“ngoạicải”hoặcsiêunhiên.

Chúngtachắcchắnsẽbỏquađiềugìđóquantrọngvềbảnchấtcủachínhchúngtanếuchúngtakhôngchịuđốidiệnvớisựthậtrằngảogiáclàmộtphầncủaloàingười.Tuynhiên,khôngvìthếmàđiềunàybiếnảogiácthànhmộtphầncủamộtthựctếbênngoàihơnlàbêntrong.Từ5đến10%trongchúngtacựckỳdễámthị,cóthểrơivàotrạngtháithôimiênsâutheomệnhlệnh.Khoảng10%ngườiMỹ

chobiếtđãtừngnhìnthấymộthoặcnhiềubóngma.Consốnàycònlớnhơnsốngườiđượccholànhớrằngmìnhđãbịsinhvậtlàbắtcóc,gầnngangbằngvớisốngườichobiếtđãnhìnthấymộthoặcvàiUFO,vàíthơnsốngườimàtrongtuầncuốicùngởcươngvịtổngthốngcủaRichardNixon–trướckhiôngtừchứcđểtránhbịbuộctội–nghĩrằngôngđanglàmviệcrấttốttrêncươngvịmộtTổngthống.Ítnhấtcó1%trongchúngtabịtâmthầnphânliệt.Consốnàylênđếnhơn50triệubệnhnhântâmthầnphânliêntrênhànhtinhnày,cònnhiềuhơncảdânsốnướcAnh.

Trongcuốnsáchnăm1970nóivềácmộngcủamình,nhàtâmthầnhọcJohnMack–tôisẽnóithêmnhiềuvềông–viết:

Thờiniênthiếu,cómộtthờikỳtrongđónhữnggiấcmơđượcxemlàrấtthậtvàtrongđónhữngsựkiện,quátrìnhchuyểnhóa,sựbanthưởng,vàlờihămdọamàchúngđượccấuthànhlênđượcđứatrẻxemnhưlàmộtphầncuộcsốngthườngnhậtthựctếcủamìnhgiốngnhưnhữngtrảinghiệmbanngày.Khảnăngthiếtlậpvàduytrìnhữngđiểmriêngbiệtrõrànggiữacuộcsốngtrongmơvàcuộcsốngởthếgiớibênngoàilàrấtkhókhănvàđòihỏivàinămmớihoànthànhđược,khôngthểlàmđượcngaycảvớinhữngtrẻembìnhthườngtrướcđộtuổitừ8đến10.Ácmộng,dotínhchấtsốngđộngvàcườngđộảnhhưởngrấtthuyếtphucjcủachúng,đặcbiệtkhóchotrẻđánhgiámộtcáchduythực.

Khimộtđứatrẻkểmộtcâuchuyệnhoangđường–mộtphùthủytrợnmắttrợnmũitrongmộtcănphòngtốităm;mộtconhổiẩnnấpdướigầmgiường;chiếcbìnhbịmộtconchimsặcsỡbayquacửasổlàmvỡchứkhôngphảivì,tráivớiquyđịnhtronggiađình,mộttráibóngđượcđátrongnhà–phảichănglànóđangcốýnóidối?Chắcchắnphụhuynhthườnghànhxửnhưthểđứatrẻkhôngthểphânbiệt

đượcgiữatưởngtượngvàthựctế.Mộtsốtrẻcótrítưởngtượngrấtnăngđộng;sốkháclạikhôngđượcphúchokhảnăngnày.Mộtvàigiađìnhcóthểtôntrọngkhảnăngtưởngtượngvàkhuyếnkhíchtrẻ,trongkhiđồngthờinóinhữnglờinhưthếnày“Ồ,đókhôngphảilàchuyệnthật;đóchỉlàcontưởngtượngrathôi.”Nhữnggiađìnhkháccóthểkhôngchấpnhậnchuyệnbahoakhoáclác–điềunàylàmchoviệcđiềuhànhgiađìnhvàphânxửnhữngtranhchấpthêmkhókhăn–vàkhôngkhuyếnkhíchconcáihọtưởngtượng,cólẽthậmchícòndạychúngnghĩđólàđiềuđángxấuhổ.Mộtvàiphụhuynhcóthểchưarõvềsựkhácbiệtgiữathựctếvàtượngtượng,hoặccóthểthậmchícònrấtnặngvềtưởngtượng.Từtấtcảnhữngthiênhướngvàcáchnuôidạytrẻnày,mộtsốngườilớnlênvớimộtkhảnăngtưởngtượngnguyênvẹn,vàcórấtthạoviệctánchuyện,pháttriểncảsanggiaiđoạntrưởngthành.Nhữngngườikhácthìlớnlênvớiniềmtinrằngbấtkỳaikhôngbiếtsựkhácnhaugiữathựctạivàtưởngtượngđềubịkhùng.Hầuhếtchúngtaởđâuđóquãnggiữa.

Nhữngngườibịbắtcócthườngnóirằnghọnhìnthấy“sinhvậtlạ”khicònniênthiếu–tiếnvàoquacửasổhoặctừdướigậmgiườnghaybướcratừtủ.Nhưngởnơinàotrênthếgiớicũngcótrẻkểnhữngcâuchuyệntươngtự-vớicácnàngtiên,phúcthần,ma,ngườilùn,phùthủy,yêutinh,vàvôsố“nhữngngườibạn”tưởngtượngkhác.Chúngtanênhìnhdungrahainhómtrẻkhácnhau–mộtlànhómnhìnthấynhữngsinhvậttrênTráiĐấttưởngtượngvànhómkianhìnthấynhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtthựcsự.Phảichăngnhưvậysẽcàngkhônghợplýởchỗcảhainhómđềucùngnhìnthấy,hoặccóảotưởng,vềcùngmộtviệc?

Hầuhếtchúngtađềunhớ,khilên2hoặclớnhơnmộtchút,chúngtarấtsợhãinhững“quáivật”hoàntoàntưởngtượngnhưngcóvẻrấtthật,đặcbiệtlàbanđêmhoặctrongbóngtối.Tôivẫncòn

nhớrõnhữngdịptôicựckỳhãihung,núpkíndướiđốngchănchotớikhitôikhôngthểchịuđượcnữa,vàsauđóchạytrốnsangphòngngủcủabốmẹ-giánhưtôicóthểđếnđượcđótrướckhirơivàonanhvuốtcủa…Hiệntại.HọasĩtruyệntranhMỹGaryLarson,ngườichuyênvẽthểloạikinhdị,đềtrongmộtcuốnsáchcủaôngnhưsau:

Khitôicònnhỏ,cănnhàcủachúngtôiđầyrẫyquáivật.Chúngsốngtrongtủ,dướigậmgiường,trêngácxép,trongtầnghầmvà–khitrờitối–gầnnhưkhắpmọinơi.Cuốnsáchnàydànhtặngchochatôi,ngườiđãbảovệtôitrướctấtcảbọnchúng.

Cólẽcácchuyêngiatrịliệuchongườibịsinhvậtlạbắtcócnênlàmnhiềuhơnthế.

Mộtphầnlýdotrẻemsợbóngtôicóthểlàvì,trongtoànbộlịchsửtiếnhóacủachúngtachotớitậncáchđâychỉvàikhắc,chúngchưabaogiờngủmộtmình.Thayvàođó,chúngđượcngườilớn–thườnglàMẹ-bảobọcantoàn.ỞPhươngTâykhaisáng,chúngtađểtrẻmộtmìnhtronggianphòngtối,chúcchúngngủngon,vàcảmthấykhókhănkhôngrõtạisaonhiềulúcchúngỉuxìu.Trẻemcónhữngtưởngtượngvềnhữngquáivậtđángsợchínhlàmộttiếnhóarấttốt.Trongmộtthếgiớiluôncósưtửvàlinhcẩurìnhrậpthìnhữngcâuchuyệntưởngtượngnhưthếgiúpngănngừakhôngđểnhữngđứatrẻmớitậpđikhôngcókhảnăngtựvệthơthẩnđitáchxakhỏinhữngngườibảohộchúng.Làmthếnàocỗmáyantoànnàycóthểhữuhiệuchomộtđộngvậtmớilớnđầyhiếukỳtrừphinótạoratâmlýsợhãikhủngkhiếp?Nhữngngườikhôngsợsệtquáivậtcóxuhướngkhôngcóhậuduệ.Cuốicùng,nhưtôihìnhdung,trongquátrìnhtiếnhóacủaloàingười,gầnnhưtấtcảtrẻemđềusợquáivật.Nhưngnếuchúngtacókhảnănggợilênnhữngconquáivậtđángsợkhicònnhỏthìtạisaomộtsốtrongchúngta,ítnhấtlàthỉnhthoảng,

lạikhôngnêntưởngtượngramộtđiềugìđótươngtự,mộtđiềugìđóthậtsựđángsợ,mộtảogiác,khiđãtrưởngthành?

Ngườitavẫnnóirằngcácvụsinhvậtlạbắtcócxảyrachủyếukhiđanglơmơngủhoặckhitỉnhgiấc,hoặclúcláixeđườngdàilàlúcrấtdễcónguycơrơivàotrạngtháimơmàngtựthôimiên.Cácchuyêngiatrịliệuchongườibịsinhvậtlạbắtcócthấylungtúngkhibệnhnhâncủahọnóirằnghọhãihungkêucứutrongkhivợchồnghọcứngủsaynhưchếtngaybêncạnh.Nhưngđiềunày–chúngtakêucứumàkhôngainghethấycả-khôngphảicũngrấtđặcthùvớinhữngkhimơsao?Phảichăngnhữngcâuchuyệnnàycógìđóliênquantớigiấcngủvà,nhưBenjaminSimonđãđềxuấtvớigiađìnhHill,mộtdạnggiấcmơ?

Mộttriệuchứngtâmlýphổbiến,mặcdùchưađượcbiếtmộtcáchđầyđủkhágiốnghiệntượngsinhvậtlạbắtcócđượcgọilàbóngđè.Nhiềungườiđãtrảiquahiệntượngnày.Nóxảyratrongthếgiớichạngvạnggiữatrạngtháithứcgiấchoàntoànvàsayngủhoàntoàn.Trongmộtvàiphút,cóthểcònlâuhơn,quývịnhưtêliệuvàcựckỳlolắng.Quývịcảmthấymộtsứcnặngtrênngựcnhưthểcóaiđóđangngồihoặcnằmbêntrên.Nhịptimcủaquývịđậpnhanh,quývịthởkhónhọc.Quývịcóthểtrảiquanhữngảogiácnghehoặcnhìn–thấyngười,quỷ,ma,độngvật,hoặcchim.Trongbốicảnhphùhợp,trảinghiệmnàycóthểcó“đầyđủsứcmạnhvàtácđộngcủathựctế”,theolờiRobertBaker,mộtchuyêngiatâmlýtạiĐạihọcKentucky.Đôikhicòncómộtyếutốnhụcdụcthêmvàoảogiác.Bakerchorằngnhữngxáotrộngiấcngủphổbiếnnàychínhlànguyênnhânphíasaunhiềunếukhôngnóilàhầuhếtcáccâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóc.(Ôngvànhữngngườikhácchorằngcónhữngdạngcâuchuyệnbắtcóckhácnữa,donhữngngườithíchtưởngtượng,hayđámlừađảo,bịara).

Tươngtự,cuốnThưSứckhỏeTâmthầnHarvard(HarvardMentalHealthLetter),xuấtbảntháng9năm1994,nhậnxét

Bóngđècóthểkéodàivàiphút,vàđôikhiđikèmvớinhữngảogiácnhưmơrấtsốngđộngtạoranhữngcâuchuyệnvềsựxuấthiệncủathầnthánh,mavànhữngsinhvậtngoàiTráiĐất.

QuacôngtrìnhtrướckiacủachuyêngiabệnhhọcthầnkinhngườiCanadaWilderPenfied,chúngtabiếtrằngkíchđiệntạicáckhuvựctrungtâmnãobộgợiranhữngảogiácpháttriểnmạnh.Nhữngngườibịđộngkinhthùytháidương–liênquanđếnmộttầngxungđiệnđượctạoratựnhiêntạimộtphầnnãobêndướitrán–trảiquamộtloạtnhữngảogiácgầnnhưkhôngthểphânbiệtđượcsovớithựctế:baogồmcảsựhiệndiệncủamộthoặcvàisinhvậtlạlùng,tâmtrạnglolắng,hiệntượngbaylơlửngtrongkhôngtrung,nhữngtrảinghiệmtìnhdục,vàcảmgiácthờigianbịmất.Cũngcócảcảmgiácgiốngnhưhiểubiếtsâusắcvềnhữngcâuhỏihócbúanhấtvànhucầuloanbáođiềuđó.ÍtnhấtlàtrongmộttrườnghợpđượcnhàkhoahọcthầnkinhngườiCanadaMichaelPersingerbáocáolại,việcdùngthuốcchốngđộngkinh,carbamazepine,đãgiúpmộtphụnữkhỏicảmgiáclặpđilặplạilàtrảiquamộtkịchbảnbịsinhvậtlạbắtcóc.Chonênnhữngảogiácnhưvậy,đượctạoratựphát,hoặcvớisựhỗtrợcủahóachấthaykinhnghiệm,cóthểđóngmộtvaitrò–cólẽlàvaitròtrungtâm–trongnhữngcâuchuyệnvềUFO.

Nhưngquanđiểmnhưvậyrấtdễbịchếgiễu:UFOlạiđượcgiảithíchlà“nhữngảogiácđồngloạt.”Mọingườiđềubiếtrằngkhônghềcócáigọilàảogiácchung.Phảivậykhông?

---

KhikhảnăngvềsựsốngngoàiTráiĐấtbắtđầuđượcphổbiến

rộngrãi–đặcbiệtbởiPercivalLowelvớithuyếtvềnhữngconkênhtrênSaoHỏa,ởthờiđiểmchuyểngiaothếkỷ-ngườitabắtđầunóiđếnmốiliênhệvớisinhvậtlạ,chủyếulàngườiSaoHỏa.Cuốnsáchnăm1901củanhàtâmlýTheodoreFlournoy,TừẤnĐộđếnHỏaTinh(FromIndiatothePlanetMars),môtảmộtđồngcốtnóitiếngPháptrongtrạngtháinhậpđồngđãvẽnhữngbứctranhvềngườiSaoHỏa(họtrônggiốngnhưchúngta)vàcònđưaracảbảngchữcáivàngônngữcủahọ(rấtgiốngtiếngPháp).BácsĩtâmthầnCarlJung,trongluậnvăntiếnsĩnăm1902củaông,cũngmôtảmộtthiếunữThụySĩđãrấtkíchđộngkhinhậnraramột“cưdânvũtrụ”đếntừSaoHỏa,ngồiđốidiệnvớicôtrêntàuhỏa.Côđượckểrằng,ngườiHỏatinhkhônghềbiếtđếnkhoahọc,triếthọc,vàlinhhồnnhưnglạicónềncôngnghệtiêntiến.“NhữngcỗmáybaylượntồntạitrênSaoHỏatừrấtlâu;toànbộSaoHỏađượcphủkínnhữngkênhmương,”vàvânvân.CharlesFort,nhàsưutầmcáccâuchuyệnkhácthường,quađờinăm1932,từngviết“CólẽcónhữngcưdâncủaSaoHỏa,đangbímậtgửinhữngbáocáovềthếgiớinàychochínhphủcủahọ.”Trongnhữngnăm1950,cómộtcuốnsáchcủaGeraldHeardtiếtlộrằngchủnhâncủađĩabaylànhữngconongSaoHỏarấtthôngminh.

NhưngsaukhicácconkênhđượcchứngminhlàhãohuyềnbởitàuMariner9vàonăm1971,vàsaukhikhônghềcóbằngchứngthuyếtphụcchothấycáctàuViking1và2tìmthấyvikhuẩntrênSaoHỏavàonăm1976,tháiđộnhiệtthànhcủacôngchúngdànhchonhữngcưdânSaoHỏakiểuLowelnhạtdầnvàchúngtaítnghenóiđếnnhữngcuộcthămviếngcủangườiSaoHỏa.Nhữngsinhvậtlạsauđóđượcbáolạilàtừnhữngnơikhácđến.Tạisaovậy?TạisaokhôngphảilàSaoHỏanữa?VàsaukhibềmặtcủaSaoKimđượcpháthiệnlàđủnóngđểlàmchảychì,thìkhônghềcóchuyệnvềngườiSaoKimđếnthăm.Phảichăngmộtsốcâuchuyệnnàyđãđiều

chỉnhtheoxuhướngniềmtinhiệnhành?Điềuđónóilêngìvềnguồngốccủachúng?

Rõràngloàingườirấtdễbịảogiác.CónghingờthấyrõlàcóđúngngườingoàiTráiĐấtcótồntại,thườngxuyênghéthămhànhtinhcủachúngtakhông,hoặcbắtcócvàquấyrầychúngtahaykhông.Chúngtacóthểtranhluậnvềnhữngchitiết,nhưngchắcchắncómộtcáchgiảithíchđượcủnghộhơnhẳncáccáchkhác.Luậnđiểmchínhquývịcóthểcókhiđólà:Tạisaohiệnnaynhiềungườilạinóiđếnmộtloạtảogiáccụthểnàynhưvậy?Tạisaolạilànhữngsinhvậtnhỏbéxámxịt,vànhữngchiếcđĩabay,cùngvớinhữngthínghiệmtìnhdục?

Chương7.THẾGIỚIQUỶÁMCónhữngthếgiớibịquỷám,

Nhữngvùngđấttốitămhoàntoàn

ÁONGHĨATHƯ

(ẤnĐộ,khoảngnăm600trướcCôngnguyên)

Tâmlýsợnhữngthứvôhìnhlàmầmmốngtựnhiêncủađiềumàtrongmỗingườiđượcgọilàtôngiáo

ThomasHobbes

Leviathan

(1651)

Cácvịthầnquansátchúngtavàdẫndắtsốphậnchúngta,nhiềunềnvănhóadạynhưvậy;nhữngthựcthểkhác,độcáchơn,chịutráchnhiệmvềsựtồntạicủacáixấu.Cảhailoạithựcthểnày,chodùđượccoilàtựnhiênhaysiêunhiên,cóthậthaytưởngtượng,đềuphụcvụchonhucầucủaconngười.Thậmchínếuchúnghoàntoànkỳquặc,thìngườitavẫncảmthấytinvàochúngsẽtốthơn.Chonên,trongmộtthờiđạikhinhữngtôngiáotruyềnthốngđangcónguycơlépvếtrướckhoahọcthìkhoácchocácvịthầnvàquỷdữngàyxưabộtrangphụckhoahọcvàgọihọlàsinhvậtlạsẽlàđiềukhôngtựnhiên?

---

Niềmtinvàoquỷdữrấtphổbiếntrongthếgiớicổđại.Ngườitanghĩchúnglànhữngsinhvậttựnhiênchứkhôngphảisiêunhiên.Hesiodthỉnhthoảngcónhắcđếnchúng.Socratesmôtảcảmhứngtriếthọccủaônglàtácphẩmcủamộtconquỷnhântừtrongcánhânông.Thầycủaông,DiotimaxứMantineia,dạyông(trongNghịluận(Symposium)củaPlato)rằng“MọithứmaquỷđềulàtrunggiangiữaThầnlinhvàcáichết.Thầnlinhkhôngcóliênhệvớiconngười.”Bànóitiếprằng“Chỉcóthôngquamaquỷmớicósựgiaotiếpvàđàmthoạigiữaconngườivàthầnlinh,chodùlúcthứcgiấchaytronggiấcngủ.”

Plato,họctròxuấtsắcnhấtcủaSocrates,dànhchomaquỷmộtvaitròrấtlớn:“Khôngconngườinàođượcphúsứcmạnhsiêuviệtđểcóthểsắpxếpcácmốiquanhệcủaconngười,vàkhôngmangtrongmìnhđầyrẫysailầmvàxấcxược…”

Chúngtakhôngchobòlàmchúatểloàibò,haydêlàmchúaloàidê,nhưngbảnthânchúngtalàmộtgiốngloàisiêuviệtvàcaiquảnchúng.TrongquyềnnăngcủaChúa,vớitìnhyêuchúngsinhcủangài,ngàiđưaquỷdữ,mộtgiốngloàisiêuviệt,lêntrênchúngta.Vàquỷdữ,khôngthuakémgìchúngta,caiquảnchúngtavàđemlạichochúngtasựbìnhyêu,sungkính,trậttựvàcônglýkhôngbaogiờmaimột,làmchocácbộtộcngườihạnhphúcvàđoànkết.

Ôngkiênquyếtbácbỏrằngquỷdữlànguồngốccủaxấuxa,vàmôtảThầnÁitình,ngườinắmgiữnhữngcảmxúcnhụcdục,nhưmộtquỷdữchứkhôngphảivịthần,“khôngbấttửcũngchẳngdễchết,”“khôngtốtcũngchẳngxấu.”NhưngtấtcảnhữngngườitheotrườngpháiPlatosaunày,kểcảnhữngngườitheotrườngpháiTânPlatovốnrấtcóảnhhưởnglêntriếtlýThiênChúagiáo,đềuchorằngmộtsốmaquỷtốtvàmộtsốxấu.Xuhướngnàyvẫnthayđổiqualại

nhưconlắc.Aristotle,họctrònổitiếngcủaPlato,xemxétrấtnghiêmtúcquanđiểmchorằngnhữnggiấcmơlàdomaquỷtạora.PlutarchvàPorphyrygợiýrằngmaquỷ,vốnđầyrẫytrongbầukhôngkhítrêncao,đếntừMặttrăng.

CácGiáophụThiênChúagiáothờisơkhai,mặcdùthấmnhuầnhọcthuyếtTânPlatotừnềnvănhóacủamình,đềurấtquantâmđếnchuyệntáchbiệthọvớihệthốngtínđiều“ngoạigiáo.”Họdạyrằngtấtcảtôngiáongoạigiáođềucóthờcúngmaquỷvàconngười,haiđốitượngbịhiểusailàcácvịthần.KhiThánhPaulnói(Ephesians6:14)vềthóiácđộcởnhữngnơicaoxa,ôngkhôngchỉnóiđếnsựsađọacủachínhquyềnmàcònnóiđếnmaquỷ,nhữngthựcthểsốngởnhữngnơicaoxa:

Vìchúngtatranhđấuchốnglạikhôngchỉbảntínhconngười,màcònchốnglạicảcácbậcvươnggiả,chốnglạicườngquyền,chốnglạinhữngkẻcaitrịphầnbóngtốicủathếgiớinày,chốnglạithóiácđộctinhthầnởnhữngnơicaoxa.

Ngaytừđầu,córấtnhiềuýnghĩađượcgánchomaquỷ,khôngchỉđơnthuầnlàmộtẩndụthicanhằmchỉthóixấutrongtâmhồnconngười.

ThánhAugustinerấtkhóchịuvớimaquỷ.Ôngtríchdẫntưtưởngngoạigiáophổbiếnthờikỳcủaông:“Thầnthánhchiếmngựnhữngtôngiáocaoquýnhất,conngườithấpnhất,cònmaquỷởgiữa…Họcócơthểbấttử,nhưnglạicónhữngcảmxúctrongtưduychungvớiloàingười.”TrongCuốnVIIIbộThànhphốcủaChúa(bắtđầuởtrang413),Augustinesosánhtruyềnthốngcổxưanày,thaythếthầnthánhbằngChúa,vàtạodựnghìnhảnhquỷdữ-vớiquanđiểmrằngchúngrấtđộcác,khônghềcóngoạilệ.Chúngkhônghềcónhững

đứctínhcứurỗiloàingười.Chúnglànguồngốccủamọithóixấuxavậtchấtvàtinhthần.Ônggọichúnglà“nhữngđộngvậttrênkhông…luônhàohứnggâyhại,cămghétsựngaythẳng,kiêungạo,đốkỵ,vàvôcùngmánhkhóe.”ChúngcóthểtựnhậnlàtruyềnđạtnhữngthôngđiệpgiữaChúavàconngười,mạoxưnglànhữngthiênthầncủaChúa,nhưngđiềunàychỉlàcáibẫyđểlừachúngtatựdiệtvong.Chúngcóthểbiếnthànhbấtkỳhìnhthứcnào,vàbiếtrấtnhiềuthứ-từ“demon”cónghĩalà“trithức”trongtiếngHyLạp-đặcbiệtlàvềthếgiớivậtchất.Tuyuyênbác,chúnglạikhôngcólòngnhânái.Chúngsănlung“nhữngbộócláucávàbịgiamhãmcủaconngười,”nhưlờiTertullianviết.“Chúngtrúngụtrongkhônggian,cáctinhtúlàlánggiềngcủachúng,chúnggiaothiệpvớicácđámmây.”

---

Từ“science”cónghĩalà“trithức”trongtiếngLatin.Đãxảyratranhcãi,kểcảchúngtakhôngtìmhiểuthem.–TG

---

Vàothếkỷ11,MichaelPsellus,nhàthầnhọc,triếthọcvàchínhtrịgiaByzantinerấtcóảnhhưởng,đãmôtảmaquỷbằngnhữngtừnày:

Nhữngđộngvậynàytồntạitrongcuộcsốngcủachínhchúngta,vốnđầynhữngcảmxúc,vìchúnghiệndiệntrongcảmxúc,vànơicưngụcủachúngchínhlànơicủavậtchất,giốngnhưđịavịvàthứbậccủachúngvậy.Vìlýdonàynênchúngcũngkhótránhkhỏinhữngcảmxúcvàbịcâuthúcbởinhữngcảmxúcấy.

OneRichalmus,chatrưởngtuviệnSchonthal,khoảngnăm1270đãviếtratoànbộluậnthuyếtvềmaquỷ,vớinhiềukiếnthứcmắtthấy

tainghe:Ôngnhìn(nhưngchỉkhiđãnhắmmắtlại)thấyvôsốácquỷ,nhưlànhữnghạtbụi,bayvovequanhđầuông–vàtấtcảnhữngngườikhác.Bấtchấpliêntiếpcónhiềutràolưuthếgiớiquanduylý,BaTư,DoThái,ThiênChúagiáovàHồigiáo,bấtchấpnhữngbiếnđộngtriếthọc,chínhtrịvàxãhộimangtínhcáchmạng,sựtồntạivàthậmchílàtêngọicủamaquỷvẫnkhôngthayđổitừthờiHesiodtrảiquacáccuộcThậpTựchinh.

Maquỷ,“nhữngthếlựccủakhôngtrung”,từtrờicaogiángxuốngvàcóquanhệtìnhdụcbấthợpphápvớiphụnữ.Augustinetinrằngphùthủylàhậuduệcủanhữnglầnkếthợpbịcấmnày.ThờiTrungđại,gầnnhưtấtcảmọingườiđềutinnhữngcâuchuyệnnhưvậy.Maquỷcũngđượcgọilàácquỷ,hoặcnhữngthiênthầnsangã.Nhữngkẻdụdỗphụnữnàyđượcgọilàthầnácmộng;cònnếudụdỗnamgiớithìgọilàhồlytinh.Cónhữngtrườnghợpcácnữtunóiđếnsựgiốngnhaukỳlạgiữathầnácmộngvàgiáosĩnghexưngtội,haylàgiámmục,vàsánghômsauthứcgiấc,nhưmộtbiênniênsửthếkỷ15kểlại,“thấyhọbịôuếnhưthểhọđãthấtthânvớimộtngườiđànông.”ỞTrungHoacổđạicónhữngmôtảtươngtự,nhưngtronghậucungchứkhôngphảicácnữtuviện.NhàvăntôngiáothuộcGiáohộiTrưởnglãoRichardBaxter(trongcuốnSựchắcchắncủathếgiớilinhhồn–CertaintyoftheWorldofSpirits,1691)chorằngcónhiềuphụnữnóiđếncácthầnácmộng“đếnmứcviệcphủnhậnđiềuđótrởthànhhànhđộngvôliêmsỉ.”

---

Tươngtựnhưvậy,trongcùngtácphẩm,“Bãotốnổilêndophùthủyđượcchứngthựcbởirấtnhiềungười,đếnmứctôinghĩkhôngcầnthiếtphảikểlại.”Trongcuốnsáchnăm1668nhanđềCảtinvàngờvực(OfCredulityandIncredulity),nhàthầnhọc

MericCasaubonchorằngphùthủycótồntạivìnóichocùngtấtcảmọingườiđềutinnhưvậy.Bấtkỳđiềugìnhiềungườitinthìphảilàsựthật.–TG

---

Khihọquyếnrũđốitượng,thầnácmộngvàhồlytinhđượccảmnhậnnhưmộtsứcnặngđèxuốngngựccủangườinằmmộng.Từmare,bấtkểnghĩaLatincủanó,làmộttừtiếngAnhcổđểchỉthầnácmộng,vàtừnightmarenguyênnghĩalàloàiquỷchuyênđèlênngựcngườinằmngủ,hànhhạhọbằngnhữnggiấcmơ.TrongcuốnCuộcđờicủaThánhAnthony(LifeofSt.Anthony)doAthanasiusviếtkhoảngnăm360,maquỷđượcmôtảnhưtùyýxuấthiệnvàbiếtmấttrongnhữngcănphòngkhóachặt;1400nămsau,trongtácphẩmDeDaemonialitaecủamình,họcgiảngườiFranciscanlàLudovicoSinistrariquảquyếtvớichúngtarằngmaquỷcókhảnăngđixuyênquacácbứctường.

Thựctiễntồntạibênngoàicủamaquỷgầnnhưhoàntoànkhôngbịnghingờngaytừthờixưatrảiquathờitrungđạimuộn.Maimonides1phủnhậnthựctếtồntạicủachúng,nhưngđasốápđảocácgiáosĩDoTháilạitinvàodybbuks(quỷdữ).Mộttrongvàitrườnghợptôicóthểnhậnthấyámchỉrằngmaquỷcóthểlàtừbêntrong,đượctạoratrongtâmtríchúngta,chínhlàkhiAbbaPoemen–mộttrongnhữngđứcchacủaGiáohộisơkhai–đượchỏi

---

1. MoshehbenMaimon,thườngđượcgọilàMosesMaimonides,làmộttriếtgiaDoTháinổibậtthờiTrungCổvàlàmộttrongnhữnghọcgiảThánhkinhDoTháiviếtnhiềunhấtgiaiđoạnnày.ÔngsinhtạiCórdoba,thuộcĐếchếAlmoravid(naylàTâyBanNha)

vàonăm1135,vàmấttạiAiCậpnăm1204.Ônglàgiáosĩ,thầythuốcvàtriếtgiatạiMoroccovàAiCập.-ND

---

Maquỷchốnglạichanhưthếnào?

Vậylàcómaquỷchốnglạiconư?–ChaPoemenhỏingượclại.–Ýchícủachínhchúngtatrởthànhmaquỷ,vàchínhnhữngthứnàytấncôngchúngta.

Quanđiểmthờitrungcổvềthầnácmộngvàhồlytinhchịuảnhhưởngtừtácphẩmởthếkỷthứ4DẫngiảivềgiấcmơcủaScipio(CommentaryontheDreamofScipio)củaMacrobius1từngđượccôngbốquahàngchụcấnbảntrướcthờiKhaisángởChâuÂu.Macrobiusmôtanhữngbóngma(phantasma)đượcnhìnthấy“trongkhoảnhkhắcgiữalúcthaothứckhóngủvàlúcchìmvàogiấcngủ.”Nhữngngườinằmmộng“tưởngtượngra”manhưlànhữngkẻsănmồi.Macrobiuscókhíacạnhhoàinghimànhữngđộcgiảthờitrungđạicủaôngcóxuhướngbỏqua.

---

1. MacrobiusAmbrosiusTheodosiuslàmộthọcgiảLaMãsốngvàođầuthếkỷ5,nổitiếngvớinhữngtácphẩmnhưSaturnalia,mộtbảntríchyếuvềtrithứccổvàtôngiáoLaMãcổđại,CommentariiinSomniumScipionis("DẫngiảivềgiấcmơcủaScipio"),mộtnguồnquantrọngchotrườngpháiPlatoởphươngTâysửdụngchữLatinsuốtthờiTrungĐại,vàDedifferentiisetsocietatibusgraecilatiniqueverbi("VềsựkhácvàgiốngnhaucủađộngtừHyLạpvàLatin")nayđãthấtlạc.–ND

---

Nỗiámảnhvềmaquỷbắtđầulêntớiđỉnhđiểmkhi,trongSắclệnhnổitiếngnăm1484,GiáohoàngInnocentVIIItuyênbố,

TaiChúngtađượcnghenóirằngcónhữngngườiởcảhaigiớiđãkhôngtránhđượcviệcgiaohợpvớinhữngthiênthầnácđộc,thầnácmộngvàhồlytinh,vàrằngbằngmathuật,bùachú,malực,vàphùphépcủachúng,chúngbópngạt,hủydiệt,vàgâyracáichếtchonhữnghàinhimớisinh.

cũngnhưtạoravôsốtaiươngkhác.VớiSắclệnhnày,Innocentkhởixướngviệcbuộctội,tratấnvàhànhquyếtmangtínhhệthốngđốivớivôsố“phùthủy”ởtrêntoànChâuÂu.HọbịbuộctộivìnhữnggìAugustineđãmôtảnhưlà“mộtsựcanthiệptộilỗiđốivớithếgiớivôhình.”MặcdùngôntừcủaSắclệnhnóirấtrõđến“nhữngngườiởcảhaigiới”nhưngkhôngcógìlạkhichủyếucáccôgáivàphụnữbịngượcđãi.

NhiềutínđồTinLànhởcácthếkỷtiếptheo,bấtkểsựkhácbiệtcủahọvớiNhàthờCônggiáo,đãchấpnhậnnhữngquanđiểmgầnnhưgiốnghệt.NgaycảnhữngnhànghiêncứunhânvănnhưDesideriusErasmusvàThomasMoorecũngtincóphùthủy.“Việctừbỏphépphùthủy,”JohnWesley,ngườisanglậpHộiGiámlý,nói“trênthựctếchínhlàtừbỏKinhThánh.”WilliamBlackstone,mộtluậtgialừngdanh,khẳngđịnhtrongtácphẩmDẫngiảivềLuậtnướcAnh(CommentariesontheLawsofEngland)viếtnăm1765:

Việcphủnhậnkhảnăng,không,sựtồntạitrênthựctếcủaphépphùthủyvàmathuậtdứtkhoátchínhlàđốilậpvớithếgiớithiênkhảicủaChúatrongrấtnhiềuđoạnvăncảởKinhTânướclẫnCựuước.

Innocentkhenngợi“nhữngngườicontraiđángquýcủaChúngtaHenryKramervàJamesSprenger,”nhữngngười“đượcThưTòathánhủyquyềnlàmQuantòadịgiáophánxétnhữnghànhviđồibạidịgiáonày.”Nếu“nhữnghànhđộngghêtởmvàtộiácvẫncònchưabịtrừngphạt”thìlinhhồncủadânchúngsẽphảiđốimặtvớikiếpđọađàyvĩnhviễn.

GiáohoànggiaochoKramervàSprengerviếthẳnmộtphântíchtoàndiện,sửdụngtoànbộkhovũkhíhọcthuậtởcuốithếkỷ15.VớinhữngtríchdẫnthấuđáotừKinhThánhvàtừnhữnghọcgiảcổđạicũngnhưđươngđại,họđưaratácphẩmMalleusMaleficarum,“Lưỡibúacủaphùthủy”–đượcmôtảnhưmộttrongnhữngtàiliệuđángsợnhấttronglịchsửloàingười.ThomasAdy,trongcuốnNgọnnếntrongbóngtối(ACandleintheDark),chỉtríchtàiliệunàynhư“nhữngphátminhvàhọcthuyếttànbạo”,“nhữnglờidốitrávàđiềukhôngthểcókhủngkhiếp,”nhằmmụcđíchchegiấu“sựtànbạokhônggìbằngcủahọtrướctaimắtcủacảthếgiới.”CốtlõicủaMalleuslànếuquývịbịbuộctộilàphùthủy,quývịchínhlàphùthủy.Tratấnlàmộtphươngtiệnrấthữuhiệuđểchứngminhchogiátrịcủalờibuộctôi.Khônghềcóquyềnbàochữa.Khônghềcócơhộiđốichấtvớinhữngngườibuộctội.Rấtítaichúýđếnkhảnănglànhữnglờibuộctộicóthểđượcđưaravìnhữngmụcđíchnghịchđạo–ghenghéthoặctrảthù,hoặcdolòngthamcủanhữngquantòavốnthườngxuyêntịchthutàisảncủanhữngbịcáođểtrụclợichomình.Cuốncẩmnangkỹthuậtcủanhữngkẻtratấnnàycònbaogồmcảnhữngphươngpháptrừngphạtđượccảibiếnđểxuađuổimaquỷrakhỏicơthểcủanạnnhântrướckhingườiđóbịchínhquátrìnhhànhhạnàygiếtchết.VớicuốnMalleustrongtayvàcósựbảođảmtừlờikhíchlệcủaGiáohoàng,nhưngquantòadịgiáobắtđầuxuấthiệnởkhắpChâuÂu.

Nónhanhchóngtrởthànhmộtâmmưuliênquanđếntiềnbạc.

Toànbộchiphíđiềutra,xétxử,vàhànhquyếtđềudongườibịkếttộihoặcthânnhânhọgánhchịu–đếntậnlươngcôngnhậtchonhữngthámtửtưđượcthuêdọthámnạnnhâ,rượucholínhcanh,nhữngbữatiệcchocácquantòa,tiềnđilạicủangườiđưatinđượccửđếnmộtthànhphốkhácđểmờimộtchuyêngiatratấncókinhnghiệmhơn,vàcảcủi,hắcínvàdâytreocổ.Rồicòncótiềnthưởngchocácthànhviêncủatòaánsaumỗitrườnghợpphùthủybịthiêusống.Tàisảncònlạicủaphùthủybịkếttội,nếucó,đượcphânchiagiữaNhàthờvàNhànước.Khitìnhtrạngăncướpvàgiếtngườitrànlanđượcthừanhậnvềmặtluậtphápvàđạođứcnàyđượcthểchếhóa,vìcóhẳnmộtbộmáyquanlạiđồsộxuấthiệnđểphụcvụchonó,sựchúýđượcchuyểntừnhữngmụphùthủyvàbàgiànghèokhósangnhữngngườitrunglưuvàgiàucóởcảhaigiới.

Càngcónhiềungười,dobịtratấn,thừanhậnlàphùthủythìcàngkhóchấpnhậnrằngthựcchấtphépphùthủychỉlàđiềutưởngtượng.Vìmỗi“phùthủy”đềubịépkhairanhữngngườikhácnênconsốtăngchóngmặt.Nhữngchitiếtnàytạoranhững“bằngchứngđángsợchothấyQuỷdữvẫnđangtồntại,”giốngnhưtìnhtrạngxảyrasaunàyởMỹtrongcáctòaánxétxửphùthủydiễnratạiMassachussettesgiaiđoạntừtháng2năm1692đếntháng5năm1693.Ởmộtthờiđạicảtinnhưvậy,thìlờikhaihãohuyềnnhấtđượcchấpnhậnhếtsứcnghiêmchỉnh–kiểunhưhàngvạnphùthủytụtậpdựlễSabbathởcácquảngtrườngcôngcộngtạiPháp,haylà12.000phùthủylàmbầutrờiuámkhihọbaytớiNewfoundland.Kinhthánhđãchỉbảo“Cácconsẽkhôngdungthứchophùthủytồntại.”Vôsốphụnữđãbịthiêusống.Vànhữnghìnhthứctratấnkhủngkhiếpnhấtthườngxuyênđượcápdụngchomọibịcáo,trẻcũngnhưgià,saukhicácdụngcụtratấnđượccácchasứlàmphép.Innocentchếtnăm1492,kéotheonhữngcốgắngbấtthànhnhằmgiúpôngtasốnglạibằngtruyềnmáu(khiếnchobacậubébịchết)haybằngcáchbú

sữacủamộtngườimẹđangnuôiconnhỏ.Ôngđượcvợconántáng.

---

HìnhthứchànhquyếtnàyđượcTòaándịgiáochấpnhậnnhằmbảođảmđúngvớimộtcâucóchủđịnhcủaluậtgiáohội(HộiđồngTours,1163):“Nhàthờghêtởmcảnhmáuđổ.”–TG

---

TạiAnh,nhữngngườisănphùthủy,cònđượcgọilànhững“mũidùi”,đượcthuêvàsẽnhậnđượckhoảntiềnthưởnghậuhĩnhchomỗicôgáihoặcphụnữhọđếntớihànhquyết.Họkhônghềđượcnhắcnhởphảithậntrọngtrongnhữnglờicáobuộccủamình.Thôngthường,họtìmkiếm“nhữngdấuhiệucủaquỷ”–nhữngvếtsẹohoặcvếtchàm–màkhidùngkimnhọnđâmvàokhôngthấyđauhaychảymáu.Mộtthủphápđơngiảnthườngcũngchothấycâykimcắmsâuvàothịtcủaphùthủy.Khikhôngcódấuhiệurõrangnàothì“nhữngdấuhiệuvôhình”sẽđượcsửdụng.Lúclêngiátreocổ,một“mũidùi”ởgiữathếkỷ17“thúnhậnđãgâyracáichếtchohơn220phụnữởAnhvàScotland,đểnhận20shillingsmỗitrườnghợp.”

---

Tronglãnhđịauámcủanhữngkẻsăntiềnthưởngvànhữngkẻbáotinăntiền,tìnhtrạngsuyđồighêtởmthườngchínhlàquyluật–trêntoànthếgiơivàtrảidàisuốtlịchsửloàingười.Xinlấyvídụgầnnhưngẫunhiên,vàonăm1994,đểcótiền,mộtnhómthanhtrabưuchínhtừClevelandđồngýbímậttruylùngnhữngngườiphạmsaisót;sauđóhọvạchranhữngvụánhìnhsựchốnglại32nhânviênbưuđiệnvôtội.–TG

---

Trongcácphiêntòaxửphùthủy,nhữngbằngchứnggiảmnhẹhaynhânchứngbàochữakhôngđượcthừanhận.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,gầnnhưkhôngthểcungcấpchứngcớngoạiphạmthuyếtphụcchonhữngphùthủybịcáobuộc:Cácquytắcbằngchứngcómộtđặcđiểmđặcbiệt.Chẳnghạn,trongnhiềutrườnghợp,mộtngườichồngchứngthựcrằngvợmìnhvẫnngủtrongtaymìnhvàothờiđiểmcôấybịcáobuộclàđangnôgiỡnvớiquỷsứtạimộtlễSabbathcủaphùthủy;nhưngtổnggiámmụckiênnhẫngiảithíchrằngđãcómộtconquỷkhácthếchỗchongườivợ.NgườichồngkhôngthểngỡrằngsứcmạnhnhậnthứccủamìnhcóthểápđảođượcsứcmạnhlừagạtcủaquỷSatan.Ngườiphụnữtrẻtrungxinhđẹptấtyếubịđưalêngiànhỏathiêu.

Cónhữngyếutốtìnhdụcvàthùghétđànbà–điềudễthấytrongmộtxãhộibịkìmnénvềtìnhdụcvàđànôngchiếmưuthế,vớinhữngquantòadịgiáoxuấtthântừtầnglớpgiáosĩkhônglậpgiađình.Cácphiêntòarấtchúýđếnchấtlượngvàsốlượngcựckhoáitrongnhữnglầngiaohợpgiữaphạmnhânvớiquỷsứ(mặcdùAugustinequảquyết“chúngtakhôngthểgọiQuỷsứlàkẻgiandâm”)vàtớibảnchất“thànhviên”củagiađìnhQuỷsứ(theohầuhếtcácbáocáolàlạnhlẽo).“NhữngdấuhiệucủaQuỷsứ”đượctìmthấy“thưởngởtrênngựchoặcnhữngbộphậnkín”theocuốnsáchnăm1700củaLudovicoSinistrari.Kếtquảlà,phầnlongmubịcạosạch,vàcơquansinhngụcngoàiđượcnhữngôngquantòadịgiáokhámxétrấtkỹcàng.Khihànhquyếtcôgái20tuổiJoanofArc,saukhiváyáocủacôđãbénlửa,đaophủRouencờibớtlửađểngườixemcóthểnhìnrõ“toànbộbímậtcóthểhoặcnêncóởmộtphụnữ.”

Biênniênsửvềnhữngngườibịthiêusốngchỉriêngtạithànhphố

Wurzburg,Đức,trongnăm1598nhìnthấunhữngconsốthốngkêvàchochúngtađốimặtvớimộtchútsựthậtcủaloàingười:

Ủyviênnguyênlãoviện,cótênGering;bàgiàKanzler;bàvợbéocủaôngthợmay;bàđầubếpcủaôngMengerdorf;mộtngườilạmặt;mộtphụnữlạmặt;Baunach,mộtnguyênlão,côngdânbéonhấttạiWurzburg;ôngthợrèngiàcủatòaán;mộtbàgià;mộtcôbékhoảng9-10tuổi;mộtcôbénhỏhơn,emgáicôkia;mẹcủahaicôgáinhỏvừanóitrên;congáicủaLiebler;concủaGoebel,thiếunữxinhđẹpnhấtWurzburg;mộtsinhviênbiếtnhiềuthứtiếng;haicậubétừMinster,đều12tuổi;congáinhỏcủaStepper;ngườiphụnữgiữcổnglêncầu;mộtbàgià;cậucontrainhỏcủachấphànhviêntòaánhộiđồngthànhphố;vợcủaanhđồtểKnertz;côcongáicònẵmngửacủaBácsĩSchultz;mộtcôgáimù;Schwartz,giáosĩtạiHach…

Danhsáchcòndàimãi.Mộtsốngườinhậnđượcsựchúýrấtnhânbản:“CôcongáinhỏcủaValkenbergerbịhànhquyếtkínvàthiêusống.”Có28vụhànhhìnhcôngkhai,mỗivụgồmtrungbình4đến6nạnnhân,tạithànhphốnhỏbéđỏchỉtrongcùngmộtnăm.ĐâychỉlàmộtthếgiớivimôcủanhữnggìdiễnratrêntoànChâuÂu.Khôngmộtaibiếtcóbaonhiêungườiđãbịgiết–cólẽhàngtrămnghìn,cólẽhàngtriệu.Nhữngngườichịutráchnhiệmtruytố,tratấn,xétxử,thiêusốngvàbàochữađềuhếtmình.Cứhỏihọmàxem.

Họkhôngphậmsailầm.Nhữnglờithúnhậnvềphépphùthủykhôngthểdựatrênnhữngảogiáchoặcnhữngcốgắngtuyệtvọngnhằmthỏamãncácvịquantòadịgiáovàchấmdứtviệctratấn.Trongtrườnghợpnhưvậy,nhưlờigiảithíchcủaquantòaphùthủyPierredeLancre(trongcuốnsáchnăm1612củaôngnhanđềMôtảvềtínhthiếuchungthủycủanhữngthiênthầnđộcác–DescriptionoftheInconstancyofEvilAngels),NhàthờCônggiáođãphạmmộttội

ácrấtlớnkhithiêusốngcácphùthủy.Dođó,nhữngngườinêulênkhảnăngđócũngbịcoilàđangtấncôngNhàthờvàbởitựbảnthânviệcđónênhọđangphạmmộttộiácđángchết.Nhữngngườichỉtríchtìnhtrạngthiêusốngphùthủybịtrừngphạtvà,trongmộtsốtrườnghợp,chínhhọcũngbịthiêusống.CácvịquantòavàđaophủtratấnđanglàmcôngviệccủaChúa.Họđangcứurỗicáclinhhồn.Họđangđẩylùiquỷdữ.

Dĩnhiênthuậtphùthủykhôngphảilàphươngthứcduynhấtđểdungtúngviệctratấnvàthiêusốngngười.Dịgiáolàmộttộidanhcònnghiêmtrọnghơn,vàcảCônggiáolẫnTinLànhđềuchừngphạtrấttànnhẫn.Vàothếkỷ16,họcgiảWilliamTyndaleđãliềulĩnhdựtínhdịchKinhTânướcsangtiếngAnh.NhưngnếungườitacóthểđọcKinhthánhbằngngônngữcủamìnhthayvìtiếngLatinbíhiểmthìngườitacũngcóthểhìnhthànhnhữngquanđiểmtôngiáođộclậpcủariêngmình.HọcóthểhìnhthànhđườngdâyriêngkhônghềcótrunggianvớiChúa.ĐâylàmộttháchthứcđốivớinhiệmvụcủacácgiáosĩCônggiáoLaMã.KhiTyndaletìmcáchxuấtbảnbảndịchcủamình,ôngbịsănlùngvàtruyđuổitrênkhắpChâuÂu.Cuốicùng,ôngbịbắt,thắtcổđếnchếtvàsauđó,nhưmộtbiệnpháprănđe,bịthiêu.CácbảnKinhTânướccủaông(chỉmộtthếkỷsautrởthànhcơsởchobảndịchtuyệtvờicủaVuaJames)sauđóbịđộivũtrang–nhữngtínđồThiênChúagiáosùngđạobảovệThiênChúagiáobằngcáchngănnhữngtínđồkhácbiếtđếnnhữnglờidạycủaChúaJesus-sănlùngtrongtừngngôinhà.Luồngtưduynhưvậy,bầukhôngkhítựtintuyệtđốirằngtrithứccầnđượcđềnđápbằngtratấnvàgiếtchocnhưvậykhôngchắcgiúpgìchonhữngngườibịkếttộiphùthủy.

ThiêusốngphùthủylàmộtđặcđiểmcủanềnvănmìnhphươngTâyvốnthoáitràokểtừthếkỷ16,vớinhữngngoạilệchínhtrịhiếm

hoi.TrongđợthànhquyếtphùthủycuốicùngởAnh,mộtphụnữvàcôcongái9tuổicủabàbịtreocổ.Tộidanhcủahọlàgâyramưabãobằngcáchtháobỏđôitất.Trongthờiđạichúngta,phùthủyvàmađượctìmthấythườngxuyêntrongnhữngnộidunggiảitríchotrẻcon,phépphùchúcủaquỷsứvẫnđượcthựchiệntạicácnhàthờCônggiáoLaMãvàcácnhàthờkhác,vànhữngngườiđềxướngmộttínngưỡngvẫnkịchliệtlênánnhữngtậptụcthờcúngcủangườikháclàmathuật.Chúngtavẫnsửdụngtừ“xứquỷ”(nghĩađenlàtoànbộmaquỷ).Mộtngườiphátcuồngvàhunghãnvẫnbịgọilàđồquỷ.(Mãichotớithếkỷ18,bệnhtâmthầnmớikhôngcònbịgánchonhữngnguyênnhânsiêunhiên;ngaycảchứngmấtngủcũngtừngbịcoilàmộtsựtrừngphạtdomaquỷgâyra).HơnmộtnửangườiMỹnóivớinhữngngườithămdòýkiếnrằnghọ“tin”vàosựtồntịacủaQuỷsứ,và10%từnggiaotiếpvớiquỷ,nhưMartinLuthertừngnóiôngthườngxuyênlàmviệcđó.Trongmột“cẩmnangchiếntranhtinhthần”viếtnăm1992gọilàChuẩnbịchiếntranh(PrepareforWar),RebeccaBrownthôngbáovớichúngtarằngnạothaivàtìnhdụcngoàihônnhân“sẽgầnnhưluôndẫnđếntìnhtrạngquấyphácủamaquỷ;”rằngngồithiền,yogavàvõthuậtđượcsángtạorađểnhữngtínđồThiênChúagiáođầyđứctinsẽbịdụdỗđivàoconđườngthờcúngmaquỷ;vàrằng“nhạcrockkhôngchỉ‘vậyvậythôi’màđólàmộtkếhoạchđượchoạchđịnhkỹcàngbởikhôngaikháchơnlàquỷSatan.”Đôikhi,“nhữngngườiyêuthươngcủabạnbịmaquỷtróibuộcvàchemắt.”Ngànhnghiêncứumaquỷngàynayvẫnlàmộtphầncủanhiềutínđiềuđứngđắnnhất.

Vậyđámmaquỷđólàmnhữngviệcgì?TrongMalleus,KramervàSprengerhélộrằng“quỷsứ…bậnrộnvớiviệccanthiệpvàoquátrìnhgiaohợpvàthụthaibìnhthường,vớiviệcthulấytinhdịchcủaloàingười,vàtruyềntinhdịchcủachúng.”QuátrìnhthụtinhnhântạothờiTrungĐạiítnhấtcónguồngốctừthờiThánhThomasAquinas,

ngườinóivớichúngtatrongcuốnVềChúabangôi(OntheTrinity)rằng“maquỷcóthểtruyềntinhdịchmàchúngthuđượcvàphóngvàocơthểngườikhác.”Ngườicùngthờivớiông,ThánhBonaventura,nóikỹhơnmộtchút:Hồlytinh“chịuhiếnmìnhchođànôngvànhậntinhdịchcủahọ;bằngkỹnăngquỷquyệt,maquỷduytrìkhảnănggiaocấucủachúng,vàsauđó,vớisựchophépcủaChúa,chúngtrởthànhnhữngthầnácmộngvàtrútvàonhữngkhochứalàcơthểphụnữ.”Sảnphẩmcủanhữngsựkếthợpcómaquỷlàmtrunggiannàycũngđượcmaquỷchămchút,khichúngtrưởngthành.Mộtmốiliênhệnhụcdụcgiữahaigiốngloàiquanhiềuthếhệđượchìnhthành.Vànhữngsinhvậtnày,chúngtagọinhưvậy,cókhảnăngbaylượn;thựctế,chúngcưtrútrongbầukhôngkhíphíatrên.

Khônghềcócontàuvũtrụnàotrongcâuchuyệnnày.Nhưnghầuhếtcácyếutốtrungtâmtrongcâuchuyệnvềhiệntượngsinhvậtlạbắtcócngườiđềuhiệndiện,kểcảnhữngsinhvậtkhôngphảingườibịámảnhvềtìnhdục,sốngtrongkhôngtrung,đixuyênquatường,giaotiếpbằngngoạicảm,vàthựchiệnnhữngthínghiệmlaigiốngtrênloàingười.Trừphichúngtatinrằngmaquỷthựcsựtồntại,nếukhônglàmsaochúngtacóthểhiểuđượcmộthệthốngtínđiềulạlùng,ănsâubénrễởtoànbộthếgiớiphươngTây(kểcảnhữngngườiđượccoilàkhônngoannhấttrongsốchúngta),đượccủngcốbởinhữngtrảinghiệmcánhânởmọithếhệ,vàđượcNhàthờvàNhànướcraogiảngnhưvậy?Liệucókhảnăngthaythếthựcsựnàokhácbêncạnhmộtảotưởngchungdựavàomônhóahọcvàmạnglướinãobộchunghaykhông?

---

TrongSángthếký,chúngtađọcđượcnhữngthiênthầncặpđôi

với“nhữngcôcongáicủangườitrần.”VănhóathầnthoạiHyLạpvàLaMãnóiđếncácvịthầntìmđếnphụnữtronghìnhdạngbòđựchoặcthiênngahoặcnhữngcơnmưavàngvàkhiếnchohọthụthai.TrongmộttruyềnthốngThiênChúagiáoxưa,triếthọckhởinguồnkhôngphảitừsựkhéoléocủaconngườimàtừnhữnglờiđườngmậtlúcđầugốitayấpcủamaquỷ-nhữngthiênthầnsangãtiếtlộnhữngbímậtcủaThiênđìnhchovợ/chồngmìnhởtrầnthế.Nhữngcâuchuyệnvớicácyếutốtươngtựxuấthiệntrongnhiềunềnvănhóatrênkhắpthếgiới.SongsongvớicácthầnácmộngcòncómathầncủangườiArab(djinn),thầnrừngnửangườinửadê(satyr)củaHyLạp,tàthần(bhut)củangườiHindu,dâmthần(hotuaporo)củangườiSamoa,quỷ(dusii)củangườiCeltic,vànhiềuloạikhác.Trongmộtkỷnguyênbịmêcuồngvềmaquỷthìquádễđểquỷthầnhóanhữngđốitượngmàchúngtasợhoặcthùghét.ChonênMerlinđượcđồnlàconcủamộtthầnácmộng.RồiPlato,AlexanderĐạiđế,Augustus,vàMartinLuthercũngvậy.Đôikhi,cảmộtdântộc–chẳnghạnngườiHungNôhaynhữngcưdânởđảoCyprus–cũngbịkẻthùcủahọquykếtlànòigiốngcủamaquỷ.

TheotruyềnthốngvàluậtDoThái,hồlytinhnguyênmẫulàLilith,đượcChúatrờitạoratừcátbụicùngvớiAdam.NàngbịtrụcxuấtkhỏivườnĐịađàngvìkhôngchịuvânglời–khôngphảivớiChúatrờimàvớiAdam.Kểtừđó,nàngquyếnrũconcháucủaAdamvàobanđêm.TrongnềnvănhóaIranvànhiềunềnvănhóakhác,nhữnglầnxuấttinhvềđêmđượctinlàdohồlytinhgâyra.ThánhTeresaxứAvilatừngnóiđếnmộtlầnănnằmvớimộtthiênthần–mộtthiênthầnánhsáng,khôngphảibóngtối,bàtinchắcnhưvậy–giốngnhưnhữngphụnữkhácđượcNhàthờCônggiáophongthánhsaunày.Cagliostro,thuậtsĩởthếkỷ18,tìmcáchđểchomọingườihiểurằngôngta,giốngnhưJesusxứNazareth,làmộtsảnphẩmcủasựkếthợp“giữahậuduệcủathiênđàngvàtráiđất.”

Năm1645,mộtthiếunữngườiCornishtênlàAnneJefferiesđượcpháthiệntrongtìnhtrạnglảođảovàngãgụcxuốngsàn.Rấtlâusau,cônhớlạicôbịnửatánhữngngườinhỏbétấncông,đưatớimộtlâuđàitrongkhôngtrung,bịdụdỗgiaohợpvàđưatrởlạinhà.Côgọinhữngngườinhỏbéấylàtiên.(VớinhiềutínđồThiênChúagiáomộđạo,cũngnhưvớicácquantòadịgiáoxửJoanofArc,đâylàmộtsựphânbiệtkhôngcókhácbiệt.Tiênlàmaquỷ,đơngiảnvậythôi).Họtrởlạiđểdọadẫmvàhànhhạcô.Nămsau,côbịbắtvìtộidanhphùthủy.Theotruyềnthống,tiênđềucósứcmạnhkỳdiệu,vàcóthểgâyratìnhtrạngtêliệtchỉbằngmộtcáichạmnhẹ.Sựtrôichảybìnhthườngcủathờigianbịchậmlạitrongcõitiên.Tiênkhôngcókhảnăngsinhsản,chonênhọgiaohợpvớiconngườivàbắtnhữngđứatrẻtrongnôimangđi–thỉnhthoảngđểlạimộtđứatrẻcõitiênthaythế.Giờđây,cóvẻnhưcómộtcâuhỏirõrang:NếuAnneJefferieslớnlêntrongmộtnềnvănhóabiếtđếnsinhvậtlạhơnlàthầntiên,vàUFOhơnlànhữnglâuđàitrongkhôngtrung,thìliệucâuchuyệncủacôcóthểnhậndiệnđượctrongbấtkỳkhíacạnhchínhnàosovớinhữngcâuchuyệnmà“nhữngngườibịbắtcóc”kểlạihaykhông?

Trongcuốnsáchviếtnăm1982,Nỗihãihùngvềđêm:Mộtnghiêncứutậptrungvàotrảinghiệmđốivớinhữngvụtấncôngsiêunhiên(TheTerrorComesintheNight:AnExperience-CenteredStudyofSupernaturalAssaultTraditions),DavidHuffordmôtảmộtnhàquảntrị,trìnhđộđạihọc,độtuổingoài30,nhớlạimộtmùahètạinhàcôruộtcủamìnhkhicònniênthiếu.Cómộtđêm,cậuđãnhìnthấynhữngánhsángbíẩndichuyểntrênbếncảng.Sauđó,cậuthấybuồnngủ.Từtrêngiường,cậuchứngkiếnmộthìnhdángmàutrắng,tỏasángleolêncầuthang.Bàtabướcvàophòngcậu,dừnglạivànói–vớitôidườngnhưhạthấpdần–“Đólàvảisơnlótnhà.”Cómộtsốbuổitối,hìnhdángđólàmộtbàgià;lúckháclạilàmộtconvoi.Đôi

khichàngtraitrẻtinchắctoànbộsựviệcchỉlàmộtgiấcmơ;cólúccậutalạitinchắcmìnhtỉnhtáo.Cậubịépchặtxuốnggiường,khôngcửđộngđược,khôngthểnhúcnhíchhayhétlên.Timcậuđậpdồn.Câuthấyhụthơi.Nhữngsựkiệntươngtựdiễnratrongnhiềuđêmliêntiếp.Chuyệngìđangdiễnraởđây?Nhữngsựkiệnnàydiễnratrướckhicácvụbắtcóccủasinhvậtlạđượcmôtảrộngrãi.Nếuchàngtraitrẻđãbiếtđếncácvụbắtcóccủasinhvậtlạthìphảichăngbàgiàcủacậutasẽcómộtcáiđầutohơnvàcặpmắtlớnhơn?

TrongmộtsốbàiviếtnổitiếngtrongcuốnSựsuytànvàsụpđổcủaĐếchếLaMã(TheDeclineandFalloftheRomanEmpire),EdwardGibbonmôtảsựcânbằnggiữatínhcảtinvàtháiđộhoàinghitrongtruyềnthốngkinhđiểnxưa:

Tínhcảtinthựchiệnnghilễchotínđiều;sựcuồngtínđượcphépchiếmlấyngônngữcủacảmhứng,vànhữnghiệuquảcủasựngẫunhiênvàthủđoạnđượcgánchonhữngnguyênnhânsiêunhiên…

Ởthờihiệntại[Gibbonviếtvàogiữathếkỷ18],mộttháiđộhoàinghingấmngầmhoặcthậmchívôtìnhbámchặtlấynhữngthiênhướngđạođứcgiảnhất.Việchọthừanhậnnhữngchânlýsiêunhiênkhôngphảilàmộtnộidungtíchcựcmàlàmộtsựmặcnhậnthụđộngvàlạnhlùng.TừlâuđãquenvớiviệctuânthủvàtôntrọngtrậttựcốđịnhcủaTựnhiên,lýtríchúngta,hayítnhấtlàtrítưởngtượngcủachúngta,khôngđượcchuẩnbịđầyđủđểchốngchọilạihànhđộnghữuhìnhcủaThượngđế.NhưngtrongnhữnggiaiđoạnđầucủaThiênChúagiáo,tìnhthếcủanhânloạicựckỳkhác.Nhữngngườingoạigiáotòmònhất,hoặccảtinnhất,thườngđượcthuyếtphụcđểthamdựvàomộtxãhộivốnkhẳngđịnhtrênthựctếnhữngquyềnlựcnhiệmmàu.NhữngtínđồThiênChúagiáonguyênthủyliêntụcđặtchântrênnềntảngthầnbí,vàtâmtríhọđượcrènluyệnbởinhững

thóiquentintưởngvàonhữngsựkiệnphithườngnhất.Họcảmthấy,hoặchọtưởngtượng,rằngởmọiphươngdiện,họkhôngngừngbịmaquỷtấncông,đượcanủibằngnhữngảoảnh,đượcdẫndắtbằngnhữnglờitiêntri,vàthậtngạcnhiênlàđượcgiảithoátkhỏihiểmnguy,bệnhtậtvàcảcáichết,bởinhữnglờicầukhẩncủagiáohội…

Chínhtínngưỡngkiênđịnhcủahọchorằngcáibầukhôngkhímàchúngtahítthởđầyrẫynhữngkẻthùvôhình;đầyrẫynhữngmaquỷtheodõimọisựkiện,vàẩnnúpdướimọihìnhthức,đểdọanạt,vàtrênhếtđểxúcgiục,đứchạnhkhôngđượcbảovệcủahọ.Trítưởngtượng,vàthậmchícácgiácquan,bịđánhlừabởinhữngảogiáccủasựcuồngtínbịxáotrộn;vànhàẩnsĩ,ngườimàmọilờicầunguyệnlúcnửađêmbịgiấcngủvôtìnhđèxuống,cóthểdễdànggâylúngtúngcholũmaquỷkhiếpsợhoặckhoáilạcđãchiếmngựgiấcngủhoặcnhữnggiấcmơlúctỉnhgiấccủamình…

Thóimêtínthíchhợpvớiquầnchúngđếnmức,nếuhọbịđánhthức,họvẫntiếcnuốiviệcđánhmấtnhữngảoảnhdễchịucủamình.Sựmêcuồngnhữngđiềukỳdiệuvàsiêunhiên,sựtòmòcủahọđốivớinhữngsựkiệntươnglại,vàxuhướngmạnhmẽmuốnmởrộngnhữnghyvọngvàsợhãicủamìnhvượthẳnmọigiớihạncủathếgiớihữuhình,lànhữngnguyênnhânchínhdungdưỡngchosựhìnhthànhđathầngiáo.Vìthếquầnchúngrấtcầncóđứctin,rằngsựsụpđổcủabấtkỳhệthốngthầnthoạinàocũngsẽđượckếtụcbởiviệcrađờimộthìnhtháimêtinnàođó…

XinhãygạtbỏsắctháimàumèxãhộicủaGibbon:Quỷsứcũngquấynhiễucáctầnglớptrên,vàthậmchímộtvịvuaxứAnhlàJamesI,vịvuaStuartđầutiên–cònviếthẳnmộtcuốnsáchđầychấtmêtínvàcảtinvềmaquỷ(Maquỷhọc–Daemonology)vàonăm1597.ÔngcũnglàngườibảotrợchoviệcdịchKinhthánhsangtiếng

Anhvàbảndịchnàyvẫnđượcmangtênông.ChínhýkiếncủaVuaJameschorằngthuốclálà“quỷthảo”vànhiềuphùthủybịphátgiácdohọnghiệnthứthuốcnày.Nhưngvàonăm1618,Jamestrởthànhmộtngườihoàinghitriệtđể-chủyếuvìngườitapháthiệnranhiềuthanhthiếuniêngiảmạohiệntượngquỷám,vàởhiệntrạngđó,ngườitabuộctộichonhữngngườivôtộilàthựchiệnphépphùthủy.NếuchúngtachorằngtháiđộhoàinghimàGibbonnóiđếnlàđặctrưngchothờiđạicủaôngvàsuytànởthờiđạichúngta,vàthậmchínếumộtchúttàndưcủatínhcảtinmàônggắnvớithờikỳxaxưacònsótlạitrongthờichúngtathìphảichăngchúngtacũngkhôngnênkỳvọngđiềugìđónhưmaquỷsẽtìmđượcmộtchỗtrongnềnvănhóađạichúnghiệntại?

Dĩnhiên,nhưnhữngngườinhiệtthànhtinvàocáccuộcviếngthămcủangườingoàiTráiĐấtthườngnhanhchóngnhắcchotôinhớ,cómộtcáchdiễngiảikhácchonhữngđiểmtươngđươngmangtínhlịchsửnày:Họnóirằng,sinhvậtlạluônghéthămchúngta,thúcgiụcchúngta,đánhcắptinhtrùngvàtrứngcủachúngta,làmchúngtathụthai.Ởgiaiđoạntrước,chúngtanhìnnhậnhọnhưnhữngvịthần,maquỷ,thầntiên,haycáclinhhồn;chỉgiờđâychúngtamớithậtsựhiểurằngchínhnhữngsinhvậtlạvẫnđangđánhlừachúngtasuốtnhữngthiênniênkỷqua.JacquesVallee1đãđưaranhữngluậnđiểmnhưthế.Nhưngvậytạisaithựctếlạikhônghềcóbáocáonàovềcácđĩabayvàotrướcnăm1947?Tạisaokhônghềcómộttôngiáonàotrênthếgiớisửdụnghìnhảnhchiếcđĩalàmbiểutượngcủathầnthánh?Tạisaokhôngcócảnhbáonàovềnhữnghiểmhọacôngnghệcao?Tạisaothửnghiệmditruyềnnày,chodùmụctiêulàgì,lạikhôngđượchoànthànhvàolúcnày–hàngnghìnnămhoặchơnthếsaukhiđượckhởixướngbởinhữngsinhvậtđượccholàđãđạtđượctrìnhđộcôngnghệcựckỳsiêuviệt?Tạisaochúngtalạiởtrongtìnhtrạngphiềntoáinhưvậynếunhưchươngtrìnhlaigiống

đượcvạchrađểcảithiệnsốmệnhchúngta?

---

1. JacquesFabriceVallée(sinhngày24tháng12năm1939tạiPontoise,Pháp)làmộtnhàtưbảnmạohiểu,nhàkhoahọcmáytính,tácgiả,vàcựuphihànhgiahiệnđangsốngtạiSanFrancisco,bangCalifornia.

Trongngànhkhoahọcchínhthống,ValléenổitiếngvìđồngpháttriểnraquytrìnhvẽbảnđồSaoHỏasửdụngmáytínhđầutiênchoNASA.ÔngcũnglàngườithamgiasángtạoARPANET,tiềnthâncủaInternet.Valléecònlàmộtnhânvậtquantrọngtrongnghiêncứucácvậtthểbaykhôngxácđịnh(UFO),đượcbiếtđếntrướchếtvớiquanđiểmbênhvựcchotínhhợpphápkhoahọccủagiảthuyếtngoàiTráiĐất.-ND

---

Theodõimạchluậnđiểmnày,chúngtacóthểdựđoánnhữngmônđồhiệntạicủanhữngtínđiềucũđểhiểu“sinhvậtlạ”làtiên,cácvịthần,hoặcquỷsứ.Trênthựctế,cómộtsốtrườngpháiđươngđại–chẳnghạnnhómRaelian–chorằngcácvịthầnhoặcChúaTrờiđãđếnTráiĐấttrongnhữngchiếcUFO.Mộtsốngườibịbắtcócmôtảnhữngsinhvậtlạ,mặcdùtrôngrấtđángghét,nhưnhững“thiênthần”,hoặc“sứgiảcủaChúa.”Vàcónhữngngườivẫnnghĩđóchínhlàquỷsứ:

TrongcuốnGiaotiếp(Communication)củaWhitleyStrieber,mộtcâuchuyệnmắtthấytainghevề“vụbắtcóccủasinhvậtlạ,”tácgiảkể

Cóthứgìđódườngnhưxấuquỷquái,tởmlợm,uámvàđầysátkhí.Dĩnhiênđóchínhlàquỷsứ.Chúnghẳnphải…Tôivẫnnhớcáithứđónúpởđó,xấuxíkinhkhủng,nhữngcánhtayvàchâncủanótrôngnhưchâncẳngcủamộtconcôntrùngtotướng,mắtnónhìntôichòngchọc.

Theonhưđưatin,Strieberhiệnđểngỏkhảnăngrằngnhữngnỗihãihùngácmộngnàylànhữnggiấcmơhoặcảogiác.

CácbàiviếtvềUFOtrênTừđiểnbáchkhoaTintứcThiênChúagiáo(TheChristianNewsEncyclopedia),mộttàiliệubiênsoạntheotràolưuchínhthống,baogồmcảbài“NỗiámảnhcuồngtínphiThiênChúa”và“GiớikhoahọctinUFOlàmviệcchoQuỷsứ.”DựánNhữngvậtgiảmạotinhthầnBerkeley,California,dạyrằngUFOcónguồngốcmaquỷ;GiáohộiPhụngvụVũtrụAquarianởMcMinnville,Oregon,thìchorằngtấtcảsinhvậtlạđềucótháiđộthùnghịch.Mộttờbảntin“GiaotiếpNhậnthứcVũtrụ”năm1993thôngbáovớichúngtarằngnhữngchủnhâncủaUFOnghĩloàingườinhưnhữngđộngvậtthínghiệm,muốnchúngtatônthờhọ,nhưnglạicóxuhướngbịngăncảnbờinhữnglờicầunguyệnChúaTrời.MộtsốngườibịbắtcócbịtrụcxuấtkhỏicácgiáođoàntôngiáoPhúcâmcủahọ;nhữngcâuchuyệncủahọnghequágầnvớipháithờcúngSatan.Mộttiểuluậntôngiáotràolưuchínhthốngnăm1980,nhanđềBùngnổtônthờ(TheCultExplosion),củaDaveHunt,tiếtlộrằng

UFO…rõràngkhôngmangtínhvậtchấtvàdườngnhưlànhữngbiểuhiệnmaquỷtừmộtchiềukhônggiankhácđượctínhtoánđểthaythếcáchtưduycủaconngười…NhữngthựcthểđượcxemlàUFOđãgiaotiếptâmlinhvớiconngườiluônthuyếtgiảngbốnđiềudốitrámàconrắnđãnóichoEve…NhữngsinhvậtnàylàquỷsứvàchúngđangchuẩnbịKẻchốngChúa.

NhiềumônpháichorằngUFOvàcácvụbắtcóccủasinhvậtlạlàđiềmbáotrướcvề“thờikỳchấmdứt.”

NếucácUFOđếntừmộthànhtinhkháchoặcmộtchiềukhônggiankhácthìphảichăngchúngdocùngmộtvịChúaTrờimàchúngtađãbiếtđếntrongbấtkỳtôngiáolớnnàocửđến?Quanđiểmtràolưuchínhthốngchorằng,khôngcógìtrongcáchiệntượngUFOđòihỏiphảitinvàomộtChúaTrờiđíchthực,trongkhinhiềuchitiếttrongđólạiđốilậpvớiChúaTrờiđượckhắchọatrongKinhThánhvàtruyềnthốngThiênChúagiáo.CuốnKỷnguyênmới:PhêbìnhThiênChúagiáo(TheNewAge:AChristianCritique)củaRalphRath(1990)thảoluậnvềUFO–điểnhìnhchodòngvănhọcnhưvậy,vớiđặctínhcảtintháiquá.NóphụcvụmụcđíchcủahọlàchấpnhậnUFOlàcóthựcvàxemchúngnhưnhữngcôngcụcủaquỷSatanvàKẻchốngChúa,chứkhôngphảisửdụnglưỡigươmhoàinghikhoahọc.Côngcụđó,mộtkhiđượcmàisắc,cóthểhoàntấtkhôngchỉmộtvấnđềdịgiáohạnchế.

TácgiảThiênChúagiáotràolưuchínhthốngHalLindsey,trongcuốnsáchtôngiáoănkháchnăm1994nhanđềHànhtinhTráiĐất–năm2000sauCôngnguyên(PlanetEarth–2000AD),viết

TôihoàntoànbịthuyếtphụcrằngUFOlàcóthật…Chúngđượcvậnhànhbởinhữngsinhvậtlạcótrítuệvàsứcmạnhlớnlao…TôitinnhữngsinhvậtnàykhôngchỉởngoàiTráiĐấtmàcòncónguồngốcsiêunhiên.Nóithẳngra,tôinghĩhọlàquỷsứ…mộtphầntrongâmmưucủaquỷSatan.

Vậycáigìlàbằngchứngchokếtluậnnày?Trướchếtchínhlànhữngcâuthơởthếkỷ11và12củaLuke,Chương21,trongđóJesusnóivề“nhữngdấuhiệulớntừThiênĐàng”–chẳngcógìgiống

mộtUFOđượcmiêutả-vàonhữngngàycuốicùng.Lindseybỏquađoạnthơ32,trongđóJesusnóirấtrõngàiđangnóivềnhữngsựkiệnởthếkỷ1,chứkhôngphảithếkỷ20.

CũngcómộttruyềnthốngThiênChúagiáotheođósựsốngngoàiTráiĐấtkhôngthểtồntại.TrongTintứcThiênChúagiáongày23tháng5năm1994,lấyvídụ,W.GaryCrampton,TiếnsĩThầnhọc,nóichochúngtabiếttạisao:

KinhThánh,hoặcnóithẳnghoặcẩný,nóiđếnmọilĩnhvựccủacuộcsống;nókhôngbaogiờđểngỏchochúngtamàlạikhôngcómộtcâutrảlời.KinhThánhkhôngcóchỗnàocôngkhaikhẳngđịnhhayphủnhậnsựsốngthôngminhngoàiTráiĐất.Tuynhiên,vềmặtẩný,KinhThánhthựcsựphủnhậnsựtồntạicủanhữngsinhvậtnhưvậy,dođócũngphủnhậnkhảnăngcócácđĩabay…KinhThanhxemTráiĐấtlàtrungtâmcủavũtrụ…TheoPeter,mộtĐấngCứuthế“ngaodugiữacáchànhtinh”làđiềukhôngnênnghingờ.Đâylàmộtcâutrảlờichovấnđềsựsốngthôngminhtrênnhữnghànhtinhkhác.Nếucónhưvậy,aisẽcứurỗichohọ?ChắcchắnkhôngphảiChúaJesus…NhữngtrảinghiệmkhôngtươngứngvớinhữnglờidạytrongKinhThánhluôncầnbịxemlàsailầm.KinhThánhlàđộcquyềnchânlý.

NhưngnhiềutrườngpháiThiênChúagiáokhác–chẳnghạnCônggiáoLaMã–lạihoàntoànphóngkhoáng,khônghềcónhữngphảnbácsuydiễnhaykhăngkhăngquảquyếtnàovềthựctếcủanhữngsinhvậtlạvàUFO.

Vàođầunhữngnăm1960,tôitừngchorằngnhữngcâuchuyệnUFOđượctạorachủyếunhằmthỏamãnnhữngmongđợitôngiáo.Ởthờiđiểmkhoahọccómốiliênhệchặtchẽphứctạpvàkhôngthể

chỉtríchvớinhữngtôngiáothờixưathìmộtkhảnăngđượcdànhchogiảthuyếtChúaTrời:Khoácbộáokhoahọc,sứcmạnhtolớncủahọ“đượclýgiải”bằnghệthốngthuậtngữkhoahọchờihợt,thầnthánhvàmaquỷtừthiênđànggiángxuốngđểámảnhchúngta,đểđưaranhữngcảnhmộngmangtínhtiênbáo,vàđểphỉnhphờchúngtabằngnhữngảotưởngvềmộttươnglaihứahẹnhơn:mộttôngiáobíẩnởthờiđạivũtrụđanghìnhthành.

NhànghiêncứuvănhóadângianThomasE.Bullardviếtvàonăm1989rằng

Nhữngbáocáovềhiệntượngbắtcócnghenhưnhữnggìviếtlạitruyềnthốnghộingộvớicácthếlựcsiêunhiêntrướckiatrongđósinhvậtlạđóngvaitròchứcnăngcủathầnthánh.

Ôngkếtluận:

Khoahọccóthểtốngkhứmaquỷvàphùthủyrakhỏitínđiềucủachúngta,nhưngnónhanhchónglấpđầykhoảngtrốngbằngnhữngsinhvậtlạcónhữngchứcnănggiốnghệt.ChỉcónhữngvụbắtcóccủangườingoàiTráiĐấtlàmới.Tấtcảnỗisợhãivànhữngkịchbảntâmlýđểgiảiquyếtvấnđềnàydườngnhưlạitìmthấyđườngtrởvềnhà,nơichúngcóảnhhưởngchẳngkhácgìnhữngtiếngđộnggâykinhhãitrongvươngquốctruyềnthuyết.

Cókhảnănglàngườidânởmọithờiđạivàmọinơiđôikhitrảiquanhữngảogiácrấtthật,sốngđộng,thườngvớinộidungtìnhdục,vềhiệntượngbắtcóccủanhữngsinhvậtlạlùngtrêntrời,cókhảnăngngoạicảmvàđixuyêntường–vớinhữngchitiếtđượclấpđầybằngnhữngthànhngữvănhóathôngdụng,rútratừhệtưtưởngcủathờiđại?Nhữngngườikhác,vốnkhônghềcótrảinghiệm,thìthấyvấnđềnàyrấtthúvịvàcóphầnquenthuộc.Họloantruyềncâu

chuyện.Chẳngmấychốc,nócócuộcsốngcủariêngnó,truyềncảmhứngchonhữngngườikhácđangcốgắnghiểunhữnghỉnhảnhvàảoảnhcủachínhhọ,vàbướcvàolãnhđịavănhóadângian,truyềnthuyết,vàhuyềnthoại.Sựkếtnốigiữanộidungcủanhữngảoảnhthếtụctựphátvàmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườirấtnhấtquánvớimộtgiảthuyếtnhưvậy.

CólẽkhitấtcảmọingườibiếtthầnthánhgiángxuốngTráiĐất,chúngtaliềntưởngtượngracácvịthần;khitấtcảchúngtađãquenvớiquỷsứ,liềncónhữngthầnácmộngvàhồlytinh;khithầntiênđượcchấpnhậnmộtcáchrộngrãi,chúngtaliềnnhìnthấythầntiên;trongmộtthờiđạicủathuyếtduylinh,chúngliềngặpgỡcáclinhhồn;vàkhinhữnghuyềntíchxưaphainhạtvàchúngtabắtđầunghĩrằngcókhảnănglàsinhvậtngoàiTráiĐấtthìđólàlúchìnhảnhtưởngtượngcủachúngtaxuấthiện.

Nhữngđoạntríchbàiháthoặcngoạingữ,nhữnghìnhảnh,sựkiệnmàchúngtachứngkiến,nhữngcâuchuyệnchúngtangheđượcthờiniênthiếucóthểđượcgợilạimộtcáchchínhxáchàngthậpkỷsaunàymàkhôngcầnbộnhớcóýthứcnàoxembằngcáchnàochúnglọtvàođầuchúngta.“Trongnhữngtrậnsốtcao,cóngười,hoàntoànkhônghaybiết,nóiđượcnhữngngônngữcổxưa,”HermanMelvilleviếttrongcuốnMoby-Dicki;“và…khiđiềubíẩnnàyđượckhảosátkỹ,hóaralàvàothờiniênthiếuđãbịlãngquênhoàntoàncủahọ,nhữngngônngữcổxưanàyđãthựcsựđượcnóichohọnghe.”Trongđờisốngthườngnhậtcủachúngta,chúngtatiếphợpnhữngchuẩnmựcvănhóamộtcáchvôthứcvàkhôngtốnmấysứclựcvàbiếnchúngthànhcủariêngmình.

Mộtsựtiếpnhậntươngtựvớinhữngmôtípcũngthấytrongnhững“ảogiácmệnhlệnh”ởngườitâmthầnphânliệt.Ởđây,người

tacảmthấyhọđượcnóichobiếtnhữnggìphảilàmbởimộtnhânvậttưởngtượnghoặcoainghiêm.Họđượclệnhámsátmộtthủlĩnhchínhtrịhoặcmộtngườihùngdângian,hoặcđánhbạinhữngkẻxâmlăngngườiAnh,hoặctựlàmhạibảnthân,bởivìđólàmongmuốncủaChúa,hoặcJesus,hoặcQuỷsứ,hoặcmaquỷ,hoặcthiênthần,hoặc–saunày–nhữngsinhvậtlạ.Ngườibịtâmthầnphânliệtsữngsờbởimộtmệnhlệnhrõràngvàmạnhmẽtừmộtgiọngnóimàkhôngaikháccóthểngheđược,vàrằngđốitượngphảinhậndạngđượcbằngcáchnàođó.Aiđưaramộtmệnhlệnhnhưthế?Aicóthểnóiởtrongđầuchúngta?Nềnvănhóatrongđóchúngtađượcnuôidạychochúngtacâutrảlời.

Hãynghĩvềsứcmạnhcủahìnhtượnglặpđilặplạitrongnhữngquảngcáo,đặcbiệtlàvớinhữngkhángiảvàđộcgiảdễbịảnhhưởng.Nócóthểlàmchochúngtatìngầnnhưbấtkỳđiềugì–thậmchírằnghútthuốclálàrấtổn.Trongthờiđạichúngta,nhữngthựcthểvẫnđượccholàsinhvậtlạlàđốitượngcủavôvàncâuchuyệnkhoahọcviễntưởng,tiểuthuyết,phimtruyềnhình,vàphimtruyện.UFOlàmộtđặcđiểmthườngthấytrênnhữngtờtuầnbáolácảichuyênxuyêntạcvàbịpbợm.Mộttrongnhữngphimtruyệncódoanhthucaonhấtmọithờiđạilàvềsinhvậtlạrấtgiốngnhữnggìđượcnhữngngườibịbắtcócmôtả.Nhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườitươngđốihiếmchotớinăm1975,khimộtchươngtrìnhphimtruyềnhìnhvềtrườnghợpgiađìnhHillđượcphátsong;mộtbướcnhảynữatiếntớisựnổibậttrướccôngchúngdiễnrasaunăm1987,khicâuchuyệntainghemắtthấynổitiếngcủaStriebervớihìnhvẽtrangbìađầyámảnhvềmột“sinhvậtlạ”mắttotrởthànhmộtấnphẩmănkhách.Ngượclại,saunàychúngtarấtítnghenóiđếnthầnácmộng,tiên,vàyêutinh.Họbiếnđiđâucảrồi?

Cònlâumớimangtínhtoàncầu,nhữngcâuchuyệnvềsinhvật

lạbắtcócngườinhưvậychỉởcấpđịaphươngmàthôi.ĐasốxuấtpháttừBắcMỹ.ChúngchỉthịnhhànhtrongvănhóaMỹ.Ởnhữngquốcgiakhác,ngườitanóiđếnnhữngsinhvậtlạđầuchim,đầucôntrùng,lưỡngcư,ngườimáy,vànhữngsinhvậtlạtócvàngmắtxanh(nhómnàycóthểđoánngayđượclàtừBắcÂu).Mỗinhómsinhvậtlạlạicócáchhànhxửkhácnhau.Rõràngnhữngnhântốvănhóađangđóngmộtvaitròquantrọng.

Từrấtlâutrướckhicácthuậtngữ“đĩabay”hoặc“UFO”đượcnghĩra,khoahọcgiảtưởngđãđầynhững“ngườimàuxanhnhỏxíu”vànhững“quáivậtmắtrệp.”Ítnhiềunhữngsinhvậtkhôngcótócnhỏthóvớicáiđầuto(vàcảmắt)đãlànhữngsinhvậtlạchủyếucủachúngtasuốtmộtthờigiandài.Quývịcóthểthấychúngtrongcáctạpchígiậtgânkhoahọcviễntưởngcủanhữngnăm1920và1930(vàlấyvídụ,trongmộthìnhminhhọamộtngườiSaoHỏađanggửinhữngđiệntínvôtuyếntớiTráiĐấttrongsốtạpchíSóngngắnvàTruyềnhình–ShortWaveandTelevision–tháng12năm1937).CólẽnótrởlạivớinhữnghậuduệxaxôicủachúngtanhưmôtảbởinhàtiênphongkhoahọcviễntưởngngườiAnhH.G.Wells.WellschorằngconngườitiếnhóatừnhữnglinhtrưởnglônglánhưngnãonhỏvớikhảnăngvậnđộngvượtxanhữngviệnsĩthờiVictoria;ngoạisuyxuhướngnàyvàovănhọcxaxưa,ônggợiýrằnghậuduệcủachúngtacóthểgầnnhưkhôngcólôngtóc,vớicáiđầuthậtto,mặcdùkhócóthểtựmìnhđilạiđược.Nhữngsinhvậttiêntiếntừcácthếgiớikháccóthểcũngcóđặcđiểmtươngtựnhưvậy.

NgườingoàiTráiĐấthiệnđạiđiểnhìnhđượcghinhậntạiMỹvàonhữngnăm1980vàđầu1990rấtnhỏbé,vớiđầuvàmắttomộtcáchmấtcânđối,nhữngđặcđiểmmặtkhôngpháttriển,khôngcólôngmàyhoặccơquansinhdục,vànướcdaxámxịttrơnláng.Vớitôitrônghọnhưbàothaigầnởtuầnthứ12,hoặcmộtđứatrẻchếtđói.

Tạisaocónhiềungườitrongchúngtalạicóthểámảnhvớinhữngbàothaihoặctrẻconsuydinhdưỡng,vàtưởngtượngrằngchúngđangtấncôngvàthaotúngchúngtavềmặttìnhdục,đếnnhưvậyvẫnlàmộtcâuhỏithúvị.

TrongnhữngnămgầnđâytạiMỹ,sinhvậtlạkháchẳnvớimôtípxámxịtnhỏthóbắtđầuxuấthiện.Mộtbácsĩchữabệnhbằngliệupháptâmlý,RichardBoylanởSacramento,nói:

Quývịđãcónhómloại1-1,2m,quývịđãcóloại1,5-1,8m;quývịđãcóloại2,1-2,4m;quývịđãcóloạiba,bốnvànămngóntay,đầungóntayphồngtonhưếchnháihoặccógiáchút;quývịđãcónhữngngóntaycómàngvàkhôngmàng;quývịđãcóloạimắttohìnhquảhạnhxếchngượclên,xếchrangoài,hoặcnằmngang;trongmộtsốtrườnghợpcặpmắttohìnhtrứngkhôngxếchhìnhquảhạnh;quývịđãcónhữngngườingoàiTráiĐấtvớiđồngtửchẻ;quývịđãcónhữngdạngcơthểkhácnhau–nàolàloạibọngựa,loạibòsát…Đâylànhữngloạimàtôithấylặpđilặplại.Cómộvàibáocáorấtlạvàduynhấtmàtôicóxuhướngkhôngcầnđểtâmchotớikhinàotôicóđượcnhiềubằngchứnghơn.

BấtchấpsựđadạngthấyrõnàycủanhữngngườingoàiTráiĐất,vớitôidườngnhưhôichứngUFObắtcóckhắchọamộtVũtrụtầmthường.Hìnhdạngcủanhữnggìđượccholàsinhvậtlạđượckhắchọabằngsựthấtbạicủatrítưởngtượngvànhữnglolắngcủaconngười.Khôngphảimộtsinhvậtduynhấthiệndiệntrongtấtcảnhữngcâuchuyệnnàylàđiềuđángngạcnhiênkhôngkhácgìmộtconvẹtmàonếunhưquývịchưabaogiờsởhữumộtconchimcả.Bấtkỳcuốnsáchgiáokhoavềđộngvậtnguyênsinhhoặcvikhuẩnhaynấmnàocũngđầyrẫynhữngđiềukỳlạsoisángnhữngmôtảlạlùngnhấtvềnhữngsinhvậtlạbắtcócngười.Nhữngngườicảtin

đềuđưanhữngyếutốchungvàocâuchuyệncủahọnhưlànhữngbằngchứngchotínhchânthật,chứkhôngphảilàbằngchứngchothấyhọbịaranhữngcâuchuyệntừmộtkiếnthứcvănhóavàsinhhọcchung.

Chương8.SỰKHÁCBIỆTGIỮANHỮNGẢOẢNHTHẬTVÀGIẢ

Mộttưduycảtin…tìmthấysựthíchthúnhấtởviệctinvàonhữngđiềulạlùng,vàchúngcànglạlùngthìchúngcàngdễđeobámngườiđó;nhưngkhôngbaogiờcoinhữngđiềuđólàđơngiảnvàkhả

thi,vìmọingườiđềucóthểtinnhưvậy.

SamuelButler

Cácđặcđiểm(Characters)

(1667-1669)

Trongkhoảnhkhắc,tôicảmthấycókẻnàođótrongcănphòngtốităm–phảichănglàmộtbóngma?Hayđólàmộtchuyểnđộngthoángqua;tôiliếcnhìnnó,nhưngkhitôiquayđầulạithìchẳngcógìcả.Phảichăngđólàtiếngchuôngđiệnthoại,haychỉlà“trítưởngtượng”củatôi?Đầyngạcnhiên,tôidườngnhưđangngửithấymùikhôngkhímặnmòicủabờbiểnvàohèởĐảoConeythờiniênthiếucủatôi.Tôirẽởmộtgócphốtrongcáithànhphốnướcngoàimàtôiđếnthămlầnđầutiên,vàtrướcmắttôilàmộtđườngphốquenthuộcđếnmứctôicảmthấymìnhđãbiếtnócảđờirồi.

Trongnhữngtrảinghiệmrấtbìnhthườngnày,nhìnchungchúngtakhôngbiếtchắcnhữnggìcầnlàmtiếptheo.Phảichăngmắttôi(haytai,mũi,hoặctrínhớ)đang“chơi”tôi?HaythựcsựtôiđãchứngkiếnđiềugìđótrongtiếntrìnhbìnhthườngcủaTựnhiên?Tôisẽgiữimlặngchuyệnnàyhaysẽnóira?

Câutrảlờitùythuộcrấtnhiềuvàomôitrường,bạnbè,nhữngngườithân,vàvănhóacủatôi.Trongmộtxãhộithựcdụng,cứngnhắc,cólẽtôisẽrấtthậntrọngvớiviệcthừanhậnnhữngtrảinghiệmnhưvậy.Chúngcóthểkhiếntôimangtiếngđồngbóng,bấtchính,khôngđángtincậy.Nhưngtrongmộtxãhộisẵnsàngtinvàomaquỷ,câuchuyệnvềnhữngtrảinghiệmnhưvậycóthểđượchấpnhận,thậmchíđemlạidanhtiếng.Trongxãhộithứnhất,tôisẽcốnénmọichuyệnlại;cònởxãhộithứhai,cólẽthậmchícònthổiphồnghoặcthêmmắmdặmmuốimộtchútđểlàmchocâuchuyệnthêmkỳảohơn.

CharlesDickens,ngườisốngtrongmộtnềnvănhóalýtríđangnởrộtrongđóthuyếtduylinhcũngđangpháttriển,đãmôtảthếlưỡngnanấybằngnhữngngôntừnày(từtruyệnngắn“Bịđemđicùngmộthạtmuối”củaông):

Tôiluônchúýđếntìnhtrạngthiếucanđảmrấtthịnhhành,thậmchíngaytrongnhữngngườicótrítuệvàvănhóahơnhẳn,liênquanđếnviệctruyềnđạtnhữngtrảinghiệmtâmlýcủachínhhọkhinhữngtrảinghiệmấythuộcloạilạlùng.Gầnnhưtấtcảmọingườiđềusợrằngnhữnggìhọcóthểkểranhưthếsẽkhônghềcósựtươngứnghoặchưởngứngnàotrongcuộcsốngnộitâmcủangườinghe,vàcóthểbịnghingờhoặccườicợt.Mộtlữkháchchânthậttừngnhìnthấymộtsinhvậtlạlùngnàođógiốngnhưmộtconrắnbiểnchẳnghạnsẽkhôngengạiđềcậpđếnnó;nhưngcũnglữkháchấykhicólinhcảmđặcbiệt,sựthôithúc,suynghĩthấtthường,ảogiác(nếugọinhưvậy),giấcmơ,hoặcnhữngấntượngtâmlýđángkểkhác,sẽrấtdodựtrướckhidámthừanhậnđiềuđó.Tôiquykếttháiđộdèdặtnàychothựctrạngcònrấtmônglungítbiếtđếncủanhữngđốitượngnhưvậy.

Ởthờiđạichúngta,vẫncótìnhtrạngcườinhạovàchếgiễurấtthôbạo.Nhưngtínhtrầmlặngvàkhóhiểudễkhắcphụchơnnhiều–chẳnghạn,trongbốicảnh“đượcủnghộ”từmộtbácsĩtrịliệuhoặcchuyêngiathôimiên.Rủithay–vàvớimộtsốngườilàkhôngthểtinđược–sựkhácbiệtgiữatrítưởngtượngvàtrínhớthườngbịxóanhòa.

Mộtsố“ngườibịbắtcóc”nóirằnghọnhớđượctrảinghiệmmàkhôngcầnthiênmiên;nhiềungườikhônglàmđượcnhưvậy.Nhưngthôimiênlàmộtcáchthứckhôngđángtincậyđểgợinhớlại.Nóthườngkíchthíchtrítưởngtượng,cókhirấtkỳquặc,vàcũngthựcsựgiúpnhớlại,chonêncảbệnhnhânlẫnbácsĩtrịliệuđềukhôngthểphânbiệtđượchaithứ.Thôimiêndườngnhưliênquanđếnmộttrạngtháidễbịámthịđượcđẩycaolên.Nhiềutòaánđãcấmsửdụngphươngphápnàylàmbằngchứnghoặcthậmchícôngcụđiềutratộiphạm.HiệphộiYkhoaMỹxemnhữngkýứcxuấthiệnnhờthôimiênkhôngđángtincậybằngnhữngkýứctựnhớđượckhôngcầnthôimiên.Mộtcuốnsáchgiáokhoayhọctiêuchuẩn(cuốnGiáokhoatâmthầnhọc–ComprehensiveTextbookofPsychiatry,củaHaroldI.Kaplan,1989)cảnhbáovề“khảnăngrấtcaorằngnhữngtínđiềucủanhàthôimiênsẽđượctiếpxúcvớibệnhnhânvàkếthợpvớinhữnggìbệnhnhântinlàkýức,thườngvớisứcthuyếtphụcmạnhmẽ.”Chonênquanđiểmchorằng,khiđượcthôimiên,ngườitacólúcsẽthuậtlạiđượcnhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóckhôngcómấysứcnặng.Cómộtnguycơlàcácđốitượng–ítnhấtlàvềmộtsốvấnđề-rấthồhởilàmhàilòngchuyêngiathôimiênđếnmứcnhiềukhihọphảnhồilạinhữnggợiýhếtsứctinhtếmàngaycảchuyêngiathôimiêncũngkhôngnhậnra.

TrongmộtnghiêncứucủaAlvinLawsontạiĐạihọcbangCalifornia,LongBeach,támđốitượngđượckiểmtratrướcđểloạibỏ

nhữngtrườnghợpquámêUFOvàsauđóđượcthôimiênbởimộtbácsĩ.Họđượcthôngbáorằnghọđãbịbắtcóc,mangtớimộtcontàuvũtrụ,vàđượckhámnghiệm.Khônghềcóthêmnhắcnhởgì,họđượcđềnghịmôtảlạitrảinghiệm.Nhữngmôtảcủahọ,hầuhếtđềurấtdễsuyluậnra,gầnnhưkhôngthểphânbiệtđượcsovớinhữngmôtảmànhữngngườibịbắtcóctựmôtảđãtrìnhbày.Đúng,Lawsonđãgợiýchocácđốitượngcủamìnhrấtnhanhgọnvàtrựctiếp;nhưngtrongnhiềutrườnghợpcácnhàtrịliệuvốnthườngxuyênphảigiảiquyếtcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđãgợiýchođốitượngcủahọ-mộtsốvớinhiềuchitiết,sốkháctinhvivàgiántiếphơn.

ChuyêngiatâmthầnhọcGeorgeGanaway(theolờikểcủaLawrenceWright)từnggợiýchomộtbệnhnhânrấtdễbịámthịbằngphươngphápthôimiênrằngtrongtrínhớcủabàấyvềmộtngàynàođóđãbịmấtđi5tiếng.Khiôngđềcậpđếnmộtthứánhsángchóilòaởtrênđầu,bàlậptứcnóivớiôngvềUFOvànhữngsinhvậtlạ.Khiôngkhẳngđịnhrằngbàđãbịlàmthínghiệm,mộtcâuchuyệnbắtcócrấtchitiếtliềnxuấthiện.Nhưngkhibàrakhỏitrạngtháixuấtthần,vàxemlạiđoạnvideovềbuổithôimiên,bàthừanhậnrằngcógìđónhưmộtgiấcmơđãhiệndiện.Mặcdùvậy,nămtiếptheo,bàliêntụcnhớlạinguồntưliệutrongmơnày.

NhàtâmlýhọctừĐạihọcWashingtonElizabethLoftuspháthiệnrarằngrấtdễlàmchonhữngđốitượngkhôngbịthôimiêntinrằnghọđãnhìnthấythứgìđómàhọkhônghềthấy.Trongmộtthửnghiệm,cácđốitượngsẽxemmộtđoạnphimvềmộtvụtạinanxehơi.Trongquátrìnhđượchỏivềnhữnggìhọđãnhìnthấy,thỉnhthoảnghọlạicungcấpnhữngthôngtinsai.Chẳnghạn,mộttấmbiểnbáodừngđượcnhắctớirấttựnhiên,mặcdùkhônghềcótrongđoạnphim.Nhiềuđốitượngsauđócònnhớlạimộtcáchhếtsứcnghiêmtúc

rằngđãnhìnthấymộttấmbiểnbáodừng.Khichitiếtsailệchnàyđượckhẳngđịnh,mộtsốngườiphảnđốirấtquyếtliệt,nhấnmạnhrằnghọnhớrấtrõtấmbiển.Thờigiangiữalúcxemđoạnphimvàlúccungcấpthôngtinsaicàngkéodài,thìcàngcónhiềungườichophéptrínhớcủahọsailệch.Loftuschorằng“trínhớvềmộtsựkiệngiốngvớimộtcâuchuyệnđượcđọcđiđọclạiliêntụchơnlàmộtgóithôngtinnguyênsơ.”

Cónhiềuvídụkhác,mộtsốtrongđó–kýứcsailệchvềviệcbịlạctrongmộttrungtâmmuasắmkhicònnhỏchẳnghạn–cótácđộngtìnhcảmlớnhơnhẳn.Mộtkhiýtưởngchínhđượcgợira,bệnhnhânthườngđưaranhữngchitiếthỗtrợrấthợplý.Nhữnghồiứcdễhiểunhưnghoàntoànsaicóthểdễdàngxuấthiệnbằngmộtvàigợiývàcâuhỏi,đặcbiệttrongbốicảnhtrịliệu.Trínhớcóthểlunglạc.Nhữngkýứcsaicóthểđượctruyềnvàonhữngbộócvốnkhônghềnghĩrằngmìnhdễbịtổnthươngvàkhôngmuốnphêbình.

KhôngcógìngạcnhiênkhiStephenCecitừĐạihọcCornell,Loftusvàcácđồngnghiệpcủahọthấyrằngnhữnghọcsinhvỡlòngcựckỳdễchấpnhậnnhữnggợiý.Khiđượchỏilầnđầutiên,đứatrẻtừngphủnhậnhoàntoànchínhxácviệcđãthòtayvàobẫychuộtngaysauđósẽnhớlạisựviệcvớinhữngchitiếttựsángtạomộtcáchsinhđộng.Khiđượcnóitrựctiếphơnvề“vàichuyệnđãxảyravớiquývịkhiquývịcònbé”,theothờigianngườitadễđồngývớinhữngkýứcđượctiêmnhiễmchohọ.Cácchuyêngiaxemnhữngđoạnbăngvideovềtrẻemkhôngkhókhăngìđểphânbiệtnhữngchitiếtnhớsaitừnhữngchitiếtđúng.Liệucóbấtkỳlýdonàođểnghĩrằngngườilớnhoàntoàn“miễndịch”trướcnhữngkhảnăngsailầmvẫnthấyởtrẻconkhông?

TổngthốngRonaldReagan,ngườisốngởHollywoodthờiThế

ChiếnII,đãmôtảrấtsinhđộngvaitròcủamìnhtrongquátrìnhgiảiphóngcácnạnnhântrạitậptrungcủaĐứcQuốcxã.Sốngtrongthếgiớiphimảnh,rõràngôngnhầmlẫnmộtbộphimôngđãxemvớithựctếmàôngkhônghềcó.CórấtnhiềulầntrongcácchiếndịchvậnđộngtranhcửTổngthốngcủamình,ôngReagankểlạicâuchuyệnhàohùngvềlòngdũngcảmvàsựhysinhthờiThếChiếnII,mộtcảmhứngchotấtcảchúngta.Chỉcóđiềunóchưabaogiờxảyra;nóchỉlàkịchbảnchobộphimCánhbayvàlờicầunguyện(AWingandaPrayer)–vốngâyấntượngmạnhchotôikhitôixemphimvàolúc9tuổi.NhiềuvídụkháckiểunàycóthểthấyngaytrongnhữngdiễnvănđọctrướccôngchúngcủaôngReagan.Khôngkhókhăngìđểhìnhdungranhữngnguycơnghiêmtrọngnổilêntừnhữngvídụtrongđócácthủlĩnhchínhtrị,quânsự,khoahọchoặctôngiáokhôngthểphânbiệtđượcsựthựcvớinhữnghưcấusinhđộng.

Khichuẩnbịbảnkhaitrướctòa,cácnhânchứngđượcluậtsưcủahọhuấnluyệntrước.Thôngthường,họđượcchỉdẫnkểđikểlạicâuchuyện,chotớikhihọlàmchocâuchuyệnđó“ổn.”Sauđó,quanđiểmlànhữnggìhọnhớchínhlàcâuchuyệnhọvừakểtạivănphòngluậtsư.Mọisắctháiđềubịxóanhòa.Hoặcnócóthểkhôngcòntươngthích,thậmchívớinhữngđặcđiểmchínhcủanó,vớinhữnggìthựcsựdiễnranữa.Nhữngnhânchứngnàycóthểquênrằngtrínhớcủahọđãđượcxửlýlại.

Nhữngthựctếnàyrấtphùhợptrongviệcđánhgiánhữngtácđộngxãhộicủaquảngcáovàtuyêntruyền.Nhưngởđây,chúngchothấyrằngvềvấnđềsinhvậtlạbắtcóc–trongđócáccuộcphỏngvấnthườngdiễnranhiềunămsausựkiệnliênquan–cácchuyêngiatrịliệucầnphảirấtthậntrọngrằnghọkhôngtìnhcờtruyềnbáhaylựachọnnhữngcâuchuyệnhọnghĩra.

Cólẽnhữnggìchúngtathậtsựghinhớlàmộtloạtcácmảnhkýứcđượcđínhtrênmộtmảnhvảidochúngtanghĩra.Nếuchúngtakhâumộtcáchkhéoléo,chúngtasẽđemlạichomìnhmộtcâuchuyệnđángnhớrấtdễgợilên.Cácmảnhghépkhókhôiphụchơn.Tìnhtrạngnàykhágiốngphươngphápcủakhoahọc–trongđónhiềuđiểmdữliệubịcôlậpcóthểđượcnhớra,tổnghợpvàgiảithíchtrongkhuônkhổcủamộtlýthuyết.Khiđóchúngtadễnhớralýthuyếtchứkhôngphảilàdữliệuhơnnhiều.

Trongkhoahọc,cáclýthuyếtluônđượcđánhgiálạivàkiểmchứngvớinhữngthựctếmới;nếuthựctếkhônghòahợp–vượtcảngưỡngsaisót–thìlýthuyếtcóthểphảixemxétlại.Nhưngtrongcuộcsốnghằngngày,rấthiếmcóchuyệnchúngtađượckiểmchứngvớinhữngthựctếmớivềcácsựkiệnxảyratừlâu.Trínhớcủachúngtagầnnhưkhôngbaogiờbịthửthách.Thayvàođó,trínhớcóthểbịđôngcứng,bấtkểnósaisótđếnđâu,hoặctrởthànhmộttácphẩmtrongquátrìnhchỉnhsửanghệthuậtkhôngngừng.

---

Cònhơncảthầnthánhvàmaquỷ,nhữngthựcthểđượcchứngthựcnhiềunhấtlàcácvịthánh–đặcbiệtlàĐứcmẹĐồngtrinhMaryởTâyÂutừcuốithờitrungcổđếnthờihiệnđại.Trongkhinhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườicóhơihướngcủanhữngmaquỷhiệnhình,thìcũngcóthểhiểurõcâuchuyệnUFOnhờnhữnghìnhảnhđượcmôtảlàthầnthánh.Cólẽ,nổitiếngnhấtlànhữnghìnhảnhcủaJeanned’ArcởPháp,ThánhBridgetởThụyĐiển,vàGirolamoSavonarolaởItalia.Nhưngthíchhợpchomụcđíchcủachúngtahơncảlànhữngbóngmamànhữngngườichăncừu,nôngdânvàtrẻconnhìnthấy.Trongmộtthếgiớiđầybấttrắcvàhãihùngthìnhữngngườinàyluônmongmuốnđượcliênlạcvớithầnthánh.

MộttàiliệuchitiếtvềnhữngsựkiệnnhưvậytạiCastilevàCataloniadoWilliamA.ChristianJr.cungcấptrongcuốnsáchNhữngbóngmaởTâyBanNhacuốithờitrungcổvàPhụchưng(ApparationsinLateMedievalandRenaissanceSpain,nhàxuấtbảnĐạihọcPrinceton,1981):

Mộttrườnghợpđặctrưnglàmộtphụnữhoặcđứatrẻnhàquêchobiếtđãgặpmộtcôgáihoặcmộtbàgiànhỏbékỳdị-cólẽchỉcaohơn1m–tựnhậnlàĐứcmẹĐồngtrinhMary,MẹcủaChúa.Ngườiđóyêucầunhânchứngcònđangkhiếphãitớigặpcácgiàlànghoặcgiớichứcnhàthờđịaphươngvàbảohọcầunguyệnchonhữngngườichết,hoặctuântheonhữngđiềurăncủaChúa,hoặcxâydựngmộtthánhđườngtạivùngnôngthônnày.Nếuhọkhôngnghetheo,nhữnghìnhphạtthảmkhốc,cólẽlàbệnhdịchhạch,sẽđượcgiángxuống.Đươngnhiên,ởnhữngthờikỳbệnhdịchhạchcònlantràn,ĐứcMaryhứahẹnchữakhỏibệnhnhưngchỉvớiđiềukiệnyêucầucủabàđượcđápứng.

Nhânchứngcốgắnglàmtheonhữnggìđượcbảo.Nhưngkhingườiđóthôngbáochochahoặcchồnghoặctusĩcủamình,họđượclệnhkhôngđượckểlạicâuchuyệnvớibấtkỳaikhác;đóchỉthuầntúylàsựngungốchoặcthóinhẹdạcủaphụnữhoặclàảoảnhquỷám.Chonênnhânchứnggiữimlặng.Nhiềungàysau,nhânchứnglạigặplạiMary,cảnhbáorằngyêucầucủabàđãkhôngđượctôntrọng.

“Ngườitakhôngtincon,”nhânchứnggiảithích.“Xinhãychoconmộtdấuhiệu.”Cầncóbằngchứng.

VậylàĐứcMary–ngườidườngnhưkhônghềbiếttrướcrằngsẽphảiđưarabằngchứng–đưaramộtdấuhiệu.Dânlàngvàcáccha

xứlậptứcbịthuyếtphục.Thánhđườngđượcxâydựng.Nhữngtrườnghợpkhỏibệnhrấtmàunhiệmxuấthiệntrongvùng.Nhữngngườihànhhươngtừkhắpnơiđổvề.Cáctusĩbậntốitămmặtmũi.Nềnkinhtếcủakhuvựcbùngnổ.Nhânchứngbanđầuđượcchỉđịnhlàmngườitrôngcoithánhđiện.

Tronghầuhếtnhữngtrườnghợpchúngtabiết,cóhẳnmộthộiđồngthẩmtra,gồmnhữngthủlĩnhcủadânvàcủagiáohội,nhữngngườikiểmchứngtínhxácthựccủatrườnghợphiệnhình–bấtchấptháiđộhoàinghibanđầu,gầnnhưchủyếucủacánhđànông.Nhưngnhữngtiêuchuẩncủabằngchứngnóichungkhôngcao.Trongmộttrườnghợp,chứngcớcủamộtcâubé8tuổinóinănglungtung,nhậnđượchaingàytrướckhicậutachếtvìdịchhạch,đượcchấpnhận.Mộtsốhộiđồngnhưthếnàythảoluậnhàngthậpkỷhoặcthậmchícảthếkỷsaukhisựkiệnxảyra.

TrongcuốnVềsựkhácbiệtgiữanhữngảoảnhđúngvàsai(OntheDistinctionbetweenTrueandFalseVisions),mộtchuyêngiavềchủđềnày,JeanGerson,vàokhoảngnăm1400,đãtổnghợpnhữngtiêuchíđểnhậnbiếtmộtnhânchứngchứngkiếnthầnthánhhiệnthânlàđángtincậy:Mộtlàtháiđộsẵnsàngchấpnhậnlờikhuyêntừcácbềtrênchínhtrịvàtôngiáo.Dođó,bấtkỳainhìnthấymộthìnhảnhquấynhiễunhữngngườinắmgiữquyềnlựcthìvìchínhviệcđónênsẽbịcoilàmộtnhânchứngkhôngđángtincậy,vàcácvịthánhcũngnhưtrinhnữcóthểđượcdùngđểnóibấtkỳđiềugìmàgiớichứcmuốnnghe.

Những“dấuhiệu”đượccholàcủaĐứcMaryđưara,bằngchứngcungcấpvàđượcxemlàthuyếtphục,baogồmmộtcâynếnbìnhthường,mộtmảnhlụa,vàmộthònđánamchâm;mộtmảnhngóimàu;nhữngvếtchân;khảnăngthugomcâykếnhanhđếnkhác

thườngcủanhânchứng;mộtcâythậpgiábằnggỗđơngiảnđượccắmtrênđất;nhữnglằnroivàvếtthươngtrênngườinhânchứng;vàrấtnhiềudịtật–mộtcôgái12tuổivớibàntaycoquắp,hayđôichânbịgậpvềphíasau,hoặcmiệngngậmchặtkhiếncôbịcâmtạmthời–được“chữakhỏi”ngaylúccâuchuyệncủacôđượcchấpnhận.

Trongmộtvàitrườnghợp,lờikểcóthểđượcsosánhvàphốihợptrướckhibằngchứngđượcđưara.Chẳnghạn,nhiềunhânchứngtạimộtthịtrấnnhỏcóthểkểvềmộtphụnữcao,tỏasángmặctoànđồtrắngdắttheomộthàinhivàđượcbaobọctrongvầnghàoquanglàmsángbừngcảđườngphốvàođêmtrước.Nhưngtrongnhữngtrườnghợpkhác,nhữngngườiđứngngaybêncạnhnhânchứngcóthểkhôngnhìnthấygì,nhưtrongbảncáocáovềmộtlầnhiệnthânnăm1617ởCastilenày:

“Bartolome,côgáiđãđếngặptôimấyngàyquađangđiquađồngcỏkìa,côấyđangquỳxuống,ômlấycâythánhgiá–hãynhìncôấy,hãynhìncôấykìa!”Trôngđiệubộcậubénghiêmtúcnhưthểchẳngnhìnthấygìkhácngoạitrừmấyconchimnhỏđangbayngangphíatrêncâythánhgiá.

Độngcơkhảdĩđểsángchếvàchấpnhậnnhữngcâuchuyệnnhưvậykhôngkhótìmra:côngviệcchocácgiáosĩ,côngchứngviên,thợmộcvàthươnggia,vànhữngtăngtrưởngkhácđốivớinềnkinhtếkhuvựctrongthờikỳsuythoái;địavịxãhộiđượctăngthêmcủanhânchứngvàgiađình;nhữnglễcầunguyệnlạiđượctiếnhànhchonhữngngườithânđượcántángtrongnghĩađịađãbịbỏhoangvìbệnhdịchhạch,hạnhán,vàchiếntranh;nângcaotinthầnchốngkẻthùcủadânchúng,đặcbiệtlàquânMoor;cảithiệntháiđộtôntrọngvàchấphànhluậtgiáohội;vàkhẳngđịnhniềmtincủanhữngngườisùngđạo.Sựnhiệtthànhcủanhữngngườihànhhươngtại

nhữngthánhđiệnnhưvậyrấtlớn;khônghiếmcảnhbộtđáhoặcchấtbẩntừđềnthờđượctrộnvớinướcđểlàmthuốc.Nhưngtôikhôngchorằnghầuhếtnhânchứngcốýtạoratoànbộmọiviệc.Còncóđiềugìđókháccũngđangdiễnra.

GầnnhưtấtcảnhữngđềnghịcấpbáchcủaĐứcMaryđềuđángchúývìtínhchấtrấtdungdịcủachúng–chẳnghạn,trongsựkiệnhiệnthânnăn1483nàytạiCatalonia:

TagiaonhiệmvụcholinhhồnconđượcgiaonhiệmvụcholinhhồncủanhữngngườiởcácgiáoxứElTorn,Milleras,ElSalent,vàSantMiqueldeCampmaiorđểgiaonhiệmvụcholinhhồncủanhữnggiáosĩphảiyêucầudânchúngnộpthuếthậpphânvàthựchiệnmọinghĩavụvớinhàthờvàhoàntrảnhữngthứkhôngphảicủahọmàhọlénlúthoặccôngkhaicấtgiữchonhữngngườichủđíchthựctrongvòng30ngày,vìđiềunàyrấtcầnthiết,vàtuânthủngàyChủnhậtthánh.

Vàthứhailàhọcầnchấmdứtvàthôingayviệcbangbổ,họcầnnộpnhữngkhoảncứutếthôngthườngmàtổtiênđãkhuấtcủahọủynhiệmlại.

Thườngsựhiệnthânchỉđượcnhìnthấysaukhinhânchứngthứcgiấc.FranciscalaBravaxácnhậnvàonăm1523rằngbàđãrờikhỏigiường“màkhôngbiếtliệumìnhcócònkiểmsoátđượccácgiácquancủamìnhkhông,”mặcdùtrongbảnkhaisaunày,bànóihoàntoàntỉnhtáo.(Điềunàytrảlờichomộtcâuhỏichophépcósựthayđổicáckhảnăng:hoàntoàntỉnhtáo,ngủlơmơ,nhậpđịnh,ngủsay).Thỉnhthoảng,cácchitiếthoàntoànbiếnmất,chẳnghạncácthiênthầnhộtốngtrôngrasao;hoặcĐứcMaryđượcmôtảlàvừacaovừathấp,cócảmẹlẫncon–nhữngđặcđiểmchothấyđềulànhữngtư

liệumơngủkhôngthểnhầmlẫnđược.TrongcuốnĐốithoạivềnhữngphépmàu(DialogueonMiracles)doCaesariusxứHeisterbachviếtkhoảngnăm1223,nhữnglầnnhìnthấyĐứcmẹĐồngtrinhMarythườngxảyravàocácbuổicầukinhtảngsáng,diễnravàogiờmọingườisayngủ.

Hoàntoàntựnhiênkhiđặtnghivấnrằngnhiều,cólẽlàtấtcả,nhữngtrườnghợphiệnthânnàyđềulàmộtloạigiấcmơ,lúctỉnhhoặclúcngủ,đượcphatrộnbởinhữngtròlừaphỉnh(vàbằngnhữnghànhđộnggiảmạo;cómộtlĩnhvựcrấtmàumỡtrongnhữngphépmàugiảtạo:tranhvàtượngtôngiáođượcđàolênmộtcáchtìnhcờhoặctheolệnhthầnthánh).VấnđềnàyđượcgiảiquyếttrongcuốnSietePartidas,tậphợpcácluậtdânsựvànhàthờđượcsoạndướisựchỉđạocủaAlfonsoTrígiả,vuaxứCastile,khoảngnăm1248.Trongđó,chúngtacóthểđọcđượcnhữngdòngsau:

Mộtvàingườipháthiệnmộtcáchgianlậnhoặcxâydựngnhữngđàithờtrêncánhđồnghoặctrongthịtrấn,nóirằngcónhữngdivậtcủanhữngvịthánhnàođótạinhữngnơiđóvàgiảvờnhưhọthựchiệnphépmàu,vàvìlýdonày,ngườidântừnhiềunơibịthuyếtphụcđếnđóhànhhương,đểmangmộtthứgìđóđi;vàcónhữngngườikhácbịảnhhưởngcủanhữnggiấcmơhoặcnhữngbóngmatrốngrỗngxuấthiệntrướchọ,dựnglênnhữngđàithờvàgiảvờpháthiệnrachúngtạinhữngđịaphươngnêutênởtrên.

Khiliệtkêlýdochonhữngtínđiềusailầm,Alfonsonêuracảloạttừgiáophái,ýkiến,trítưởngtượng,vàgiấcmơđếnảoảnh.Mộtloạitưởngtượngcótênlàantoiancađượcđịnhnghĩanhưsau:

Antoiancalàthứgìđódừnglạitrướcmắtvàsauđóbiếnmất,khicóngườinhìnhoặcnghethấynólúcnhậpđịnh,vàvìthếkhônghề

cóthựcthể.

Mộtsắclệnhcủagiáohoàngvàonăm1517đãxácđịnhrõnhữngdạnghiệnthânxuấthiện“tronggiấcmơhoặcrấtthầnthánh.”Rõràng,giớichứcthếtụcvàgiáohội,thậmchítrongnhữngthờikỳngườidâncựckỳcảtin,đềurấtthậntrọngvớinhữngkhảnăngbịpbợmhoặcảotưởng.

Tuynhiên,tạiphầnlớnChâuÂuthờitrungcổ,nhữngtrườnghợphiệnthânnhưvậyrấtđượcgiớitănglữCônggiáoLaMãhoannghênhnhiệtliệt–đặcbiệtvìnhữnglờirăndạycủaĐứcMaryrấtthíchhợpvớigiáogiới.Mộtvài“dấuhiệu”bằngchứngtầmthường–mộthònđáhoặcmộtvếtchânvàkhôngbaogiờcóthứgìthậtcả-cũngđủ.Nhưngbắtđầusangthếkỷ15,khoảngthờikỳCảicáchTinlành,quanđiểmcủanhàthờthayđổi.NhữngngườinóiđếnmộtkênhliênhệđộclậpvớiThiênĐàngđangcôngkíchvàochuỗimệnhlệnhcủagiáohộilêntậntớiChúa.Hơnnữa,mộtvàitrườnghợphiệnthân–chẳnghạnJeanned’Arc–cónhữnghàmẩnđạođứchoặcchínhtrịnguyhiểm.NhữnghiểmhọatừhìnhảnhcủaJeanned’Arcđượcmôtảvàonăm1431bởinhữngquantòadịgiáoxétxửcôbằngnhữnglờinày:

Mốinguyhạilớncóthểthấylàaiđótáobạođếnmứctinrằnghọđãnhìnthấycácvịthánhhiệnthânvànhậnđượcthiênkhải,vàdođónóidốivềnhữngvấnđềliênquanđếnChúa,đưaranhữnglờitiêntrivàdựbáosailệchchưahềđượcnghenóiđếntừChúa,màlàđượcsángchếra.Từnhữngthứnàycóthểkéotheotìnhtrạnglôikéongườidân,cácgiáopháimớixuấthiện,vànhiềuhànhđộngbấtkínhkhácsẽpháhoạigiáohộivàCônggiáo.

CảJeanned’ArcvàGirolamoSavonarolađềubịthiêusốngvì

nhữnggìhọnhìnthấy.

Năm1516,HộiđồngGiáođoànthứ5dànhcho“vịtríTôngđồ”quyềnkiểmchứngtínhxácthựccủanhữngtrườnghợphiệnthân.Vớinhữngnôngdânnghèomànhữnggìhọnhìnthấykhôngcómàusắcchínhtrị,hìnhphạtkhôngđủmứcđộnghiêmkhắctốihậu.TrườnghợpĐứcMaryhiệnthândoFranciscalaBrava,mộtbàmẹtrẻ,nhìnthấyđượcLicenciadoMariana,ĐạiPhápquan,môtảlà“cóhạiđếnvàlàmgiảmbớtuyquyềncủatínđiềuCônggiáothiêngliêngcủachúngta.”Trườnghợphiệnthânnày“hoàntoànhãohuyềnvàphùphiếm.”“Theoquyềnchúngtacóthểxửlýảnghiêmkhắchơn,”Phápquantiếptục.

Nhưngthểtheonhữnglýdochínhđángđãkhiếnchúngtagiảmnhẹsựnghiêmkhắccủanhữnghìnhphạt,chúngtaramộthìnhphạtvớiFranciscalaBravavàlàmgươngchonhữngkẻkhácđừngcốlàmnhữngđiềutươngtựnênchúngtaquyếtđịnhchongồilênlưnglừavàlộttrần,phạtđánh100roitừthắtlưngtrởlêntrongkhiđibêuquacácphốởBelmonte,phạtđánhsốlượngtươngtựtạithịtrấnElQuintaarvớihìnhthứctươngtự.Vàkểtừnaytrởđi,ảkhôngđượcnóihaykhẳngđịnhnơicôngcộnghoặcbímậtbằnglờihoặcámchỉnhữngđiềuảđãnóitrongbảnthútộinếukhôngảsẽbịhànhquyếtnhưmộtkẻkhôngbiếthốicảivàđãkhôngtinhoặcđồngývớinhữnggìcótrongtínđiềuCônggiáothiêngliêngcủachúngta.

Bấtchấpnhữnghìnhphạt,đángchúýlànhânchứngsẵnsàngđốimặtvớinhữnghọngsungvà–bỏmặcnhữnglờikhuyếnkhíchngườiđóthúnhậnrằngmìnhđangnóidốihoặcnằmmơhoặcbịnhầmlẫn–kiênquyếtkhẳngđịnhhọthậtsựvàđíchthựcđãnhìnthấythánhhiện.

Ởthờiđạikhigầnnhưtấtcảmọingườiđềumùchữ,trướckhicóbáochí,đàiphátthanhvàtruyềnhình,làmthếnàophầnchitiếtmangtínhtôngiáovàbiểutượngcủanhữngtrườnghợphiệnthânnàylàquenthuộcđếnvậy?WilliamChristiantinrằngcómộtcâutrảlờisẵnsàngtrongkịchnghệởgiáođường(đặcbiệtlànhữngvởkịchGiángsinh),ởnhữngnhàthuyếtpháplưuđộngvànhữngngườihànhhương,vàởbàithuyếtphápcủanhàthờ.Nhữnghuyềntíchvềcáctuviệngầnđólanđirấtnhanh.NgườidânđôikhitìmđếntừcáchxahàngtrămdặmhoặchơnthếđểhyvọngđứaconbịốmcủahọcóthểđượcchữakhỏibằngmộthònsỏiđãđượcMẹChúadẫmchânlên.Huyềntíchảnhhưởnglênnhữnglầnhiệnthânvàngượclại.Ởmộtthờiđạibịđedọabởihạnhán,dịchbệnhvàchiếntranh,lạikhônghềcósẵncácdịchvụytếhayxãhộichonhữngngườibìnhthường,chưahềnghenóiđếntrithứccôngchúngvàphươngphápkhoahọc,thìtưduyhoàinghilàrấthiếmhoi.

Tạisaonhữnglờirănbảolạitầmthườngđếnvậy?TạisaohìnhảnhcủamộtnhânvậtlừnglẫynhưMẹChúalạicầnthiếtđể,trongmộtđịahạtnhỏbéchỉcóvàinghìnsinhmạng,mộtđềnthờsẽđượctusửahayquầnchúngsẽtránhbớtđượctaiươngđếnvậy?TạisaokhôngphảilànhữngthôngđiệpquantrọngvàmangtínhtiêntrivớitầmvócđượccôngnhậnnhiềunămsaunàynhưlàđiềugìđóchỉcóthểcóđượctừChúahoặccácvịthánh?PhảichăngđiềunàysẽkhôngcủngcốsựnghiệpcủaCônggiáotrongcuộcđấutranhsốngcònvớiđạoTinLànhvàthờiđạiKhaisáng?NhưngchúngtakhônghềcónhữngtrườnghợphiệnthânbáotrướcchoGiáohộichốnglạiviệcchấpnhậnniềmtinsailầmvềmộtVũtrụĐịatâm,haycảnhbáochoGiáohộivềtộiatòngvớiĐứcQuốcxã–haivấnđềcótầmquantrọnglớncảvềđạođứclẫnlịchsử,khisnchoGiáohoàngJohnPaulIIphảithừanhậnrằngGiáohộiđãsai.

Khônghềcómộtvịthánhnàophêphánviệctratấnvàthiêusốngnhững“phùthủy”vànhữngngườidịgiáo.Tạisaokhông?Phảichănghọkhôngnhậnthứcđượcnhữnggìđangdiễnra?PhảichănghọkhônghiểuđiềusaitráicủaGiáohội?VàtạisaoĐứcMarylạiluônralệnhchonhữngnôngdânnghèođithôngbáovớigiớichức?Tạisaobàkhôngđíchthânkhiểntráchgiớichức?Haynhàvua?HoặcGiáohoàng?Ởthếkỷ19và20,điềunàyđúng,mộtsốtrườnghợphiệnthâncótầmquantrọnglớnhơn–tạiFatima,BồĐàoNha,năm1917,nơiĐứcmẹĐồngtrinhđãnổigiậnkhimộtchínhphủthếtụcthaythếchomộtchínhphủdoNhàthờđiềuhành,vàtạiGarabandal,TâyBanNha,tronggiaiđoạn1961-1965,nơithếgiớicóthểdiệtvongtrừphicáchọcthuyếttôngiáovàchínhtrịbảothủđượcđượcchấpnhậnngaylậptức.

TôinghĩtôicóthểnhìnthấynhiềuđiểmtươngđồnggiữanhữnglầnhiệnthâncủaĐứcMaryvànhữngvụbắtcóccủasinhvậtlạ-chodùcácnhânchứngởnhữngtrườnghợpđầukhôngbịđưalênThiênĐàngvàkhôngbịđộngchạmđếncáccơquansinhsản.Nhữngsinhvậtđượcnóiđếnđềunhỏxíu,hầuhếtthườngchỉcaotừhơn0,7đến1,2m.Họtừkhôngtrungtìmđến.Nộidunggiaotiếprấtbìnhthường,bấtchấpnguồngốcthiênđường.Dườngnhưcómộtsựliênhệrõràngvớigiấcngủvànhữnggiấcmơ.Cácnhânchứng,thườnglànữ,gặpphiềnphứctrongviệcnóiramọiviệc,đặcbiệtsaukhivấpphảisựchếgiễutừcánhđànôngởcácvịtríquyềnthế.Tuynhiên,họvẫnkhẳngđịnh:Họthậtsựnhìnthấymộtchuyệnnhưvậy,họkiênquyết.Phươngtiệntruyềntảicâuchuyệncótồntại;chúngđượcthảoluậnmộtcáchhồhởi,chophépnhiềuchitiếtđượckếthợplại,thậmchígiữanhữngnhânchứngchưabaogiờgặpnhau.Nhữngngườikháccómặttạithờiđiểmvànơihiệnthânchẳnghềthấyđiềugìkhácthường.Những“dấuhiệu”hoặcbằngchứngkhôngphảilàthứgìconngườikhôngthểcóđượchoặctựthêudệtlên,khônghềcóngoạilệ.

Trênthựctế,ĐứcMarydườngnhưkhôngđồngtìnhvớinhucầuphảiđưarabằngchứng,vàhọahoằnbàmớisẵnlòngcứuchữachonhữngngườitinvàocâuchuyệnbàhiệnthântrướckhibàđưaracác“dấuhiệu.”Vàtrongkhikhônghềcócácchuyêngiatrịliệu,thựcchấtxãhộiđãcósẵnmộtmạnglướinhữnggiáosĩđầyảnhhưởngvànhữngbềtrêncủahọ,nhữngngườicómốiquantâmđượcbảođảmbấtdibấtdịchđốivớitínhthựctếcủanhữngcảnhmộng.

Sangthờiđạichúngta,vẫncónhữnglầnhiệnthâncủaĐứcMaryvàcácthiênthầnkhác,nhưngcũngcócảtrườnghợpcủaJesus–nhưchuyêngiatrịliệutâmlýkiêmchuyêngiathôimiênG.ScottSparrowđãtổngkết.TrongcuốnTaluônbêncáccon:NhữngcâuchuyệnthậtvềcáccuộcgặpgỡJesus(IAmWithYouAlways:TrueStoriesofEncounterswithJesus,Bantam,1995),nhữngtườngthuậtmắtthấytainghe,mộtsốrấtxúcđộng,mộtsốsáorỗng,vềnhữngcuộcgặpgỡnhưvậyđượcnêura.Kỳquặcthay,đaphầnnhữngcâuchuyệnnàylànhữnggiấcmơthấyrõ,đượcthừanhậnnhưvậy,vànhữngthựcthểđượcgọilàhìnhbóngkhácvớinhữnggiấcmơ“chỉvìchúngtôitrảinghiệmđiềuđótronglúctỉnhngủ.”Nhưng,vớiSparrow,việcđánhgiáđiềugì“chỉlàmộtgiấcmơ”khônglàmảnhhưởngđếntínhthựctếbênngoàicủanó.VớiSparrow,bấtkỳđốitượngnàoquývịmơthấy,vàbấtkỳbiếncốnào,đềuthựcsựtồntạiởthếgiớibênngoàiđầuócquývị.Ôngđặcbiệtphủnhậnrằngnhữnggiấcmơ“hoàntoànchủquan.”Bằngchứngkhôngthểlọtvàogiấcmơ.Nếuquývịnằmmơ,nếugiấcmơấyngọtngào,nếunógợilênđiềukỳdiệu,thìkhiđónóđãthựcsựdiễnra.TrongcơthểSparrowkhônghềcócáixươnghoàinghinàohết.KhichúaJesusbảomộtphụnữtrongmộtđámcưới“khôngthểchấpnhậnđược”tothrowthebumout,Sparrowthừanhậnrằngchitiếtnàylàmnàysinhnhữngvấnđềcho“nhữngngườiủnghộmộtquanđiểmnhấtquándựatrênKinhthánh.”Trongtrườnghợpđó,“cuốicùng,cólẽ,người

tacóthểnóirằnggầnnhưtoànbộchỉdẫnđềuđượctạoratừbêntrong.”ChuyệngìxảyranếuaiđókểvềmộtgiấcmơtrongđóchúaJesuskhuyênrănvềvấnđềpháthai–hoặctrảthù?Vànếuthựctếởđâuđó,bằngcáchnàođóchúngtaphảivạchraranhgiớivàkếtluậnrằngmộtsốgiấcmơđãđượcnhữngngườinằmmơsángchếra,tạisaolạikhôngchứ?

---

Tạisaongườitalạisángtácranhữngcâuchuyệnbắtcóc?Tạingườitalạixuấthiệntrenencácchươngtrìnhcókhángiảtruyềnhìnhthamgiachuyênvềvấnđềkhiếmkhuyếttìnhdụccủa“cácvịkhách”–chủđềrấtđượcchuộnghiệnnaytrongđờisốngvănhóatinhthầncằncỗiởMỹ?Việcpháthiệnrarằngquývịlàmộtnạnnhânbịsinhvậtlạbắtcócítnhấtcũnglàmộtđộtphátrongmạchsốngthườngnhật.Quývịđượcmọingườichúý,từbạnbè,cácchuyêngiatrịliệuvàthậmchícóthểcảtruyềnthông.Cócảmgiácvềsựkhámphá,niềmvui,sợhãi.Quývịsẽnhớđượcgìtiếptheo?Quývịbắtđầutinrằngquývịcóthểlàngườibáohiệuhoặcthậmchícôngcụcủanhữngsựkiệnvĩđạigiờđâyđangtiếndầntớichúngta.Vàquývịkhôngmuốnlàmthấtvọngbácsĩtrịliệucủamình.Quývịcầukhẩnngườiđóchấpnhận.Tôinghĩrấtcóthểviệctrởthànhmộtnạnnhânbịsinhvậtlạbắtcócsẽđượcnhiềulợiíchtâmlý.

Đemsosánh,hãyxemxétnhữngtrườnghợpgiảmạosảnphẩm,vốntruyềntảirấtítcáicảmgiáckỳdiệubaobọcquanhUFOvànhữngvụsinhvậtlạbắtcóc:Aiđótuyênbốtìmthấymộtmộtốngtiêmdướidatrongmộtchainướckhoángthôngdụng.Rấtdễhiểulàviệcnàygâykhóchịu.Nóđượcđưalênbáovàđặcbiệtlàtrênbảntinthờisựtruyềnhình.Chỉítlâusau,cócảcơnlũnhữngbáocáotươngtựtừkhắpcảnước.Nhưngrấtkhóhìnhdunglàmthếnàomột

ốngtiêmdướidalạicóthểchuivàochainướctạinhàmáy,vàkhôngcótrườnghợpnàocácnhânchứngcómặtkhimộtchainướccònnguyênvẹnđượcmởravàpháthiệnthấymộtốngtiêmbêntrong.

Dầndần,bằngchứngtíchtụchothấyrằngđâylàmộttộidanh“bắtchướcmùquáng.”Ngườitachỉđanggiảvờtìmthấyốngtiêmtrongchainước.Tạisaoaiđólạilàmvậy?Họcónhữngđộngcơgìởđây?Mộtsốchuyêngiatâmthầnnóirằngđộngcơcơbảnlàlòngtham(họsẽkiệnnhàsảnxuất),tâmlýthemđượcngườikhácchúý,vàmongmuốnđượckhắchọanhưmộtnạnnhân.Lưuýkhônghềcóchuyêngiatrịliệunào“mớm”tínhxácthựccủanhữngốngtiêmtrongchainướcvàthúcgiụcbệnhnhâncủamình–dùlàkínđáohoặctrựctiếp–côngkhaitinđó.Thêmnữa,hìnhphạtrấtnặngđượcápdụngchotộidanhgiảmạosảnphẩm,vàthậmchícảviệctuyênbốsaichorằngcácsảnphẩmđãbịlàmẩu.Ngượclại,cónhiềuchuyêngiatrịliệukhuyếnkhíchnạnnhânbịbắtcóckểracâuchuyệncủahọchođôngđảocôngchúngbiết,vàkhônghềcóhìnhphạtnàođượcthựcthichoviệctuyênbốsairằngquývịđãbịmộtUFObắtcóc.Chodùlýdocủaquývịlàgìkhibướctrênconđườngnàythì,đểthuyếtphụcngườikhácrằngquývịđãđượcnhữngsinhvậtcaocấphơnlựachọnchomụcđíchbíẩncủahọ,phảithỏađánghơnrấtnhiềusovớitìnhhuốngxảyrangẫunhiênlàquývịtìmthấymộtốngtiêmdướidatrongloncolacủamình.

Chương9.LIỆUPHÁPLậpgiảthuyếtkhichưacóđủdữliệulàmộtsailầmnghiêm

trọng.Ngườitabópméosựthậtchophùhợpvớilýthuyết,chứkhôngphảibópméolýthuyếtchophùhợpvớisựthật.

SherlockHolmes

TrongchuyệnVụtaitiếngxứBohemiacủaArthurConalDoyle

(1891)

Nhữngkýứcđíchthựcdườngnhưgiốngnhữngbóngma,trongkhinhữngkýứcsailệchlạithuyếtphụcđếnmứcchúngthaythếcho

sựthật.

GabrielGarciaMarquez

Nhữngngườihànhhươngkỳlạ

(1992)

JohnMacklàmộtchuyêngiatâmthầnởĐạihọcHarvard,ngườitôibiếtđãnhiềunăm.

Cáchđâyrấtlâu,ôngấytừnghỏitôi:CóchuyệngìliênquantớivấnđềUFOnàykhông?

Tôiđáprằngcũngkhôngcógìnhiều.Dĩnhiênngoạitrừkhíacạnhtâmthần.

Ôngấynghiêncứumảngnày,phỏngvấnnhữngngườibịbắt

cóc,vàđãthayđổi.Hiệngiờôngấychấpnhậnnhữnglờikểcủanhữngngườibắtcóc.Tạisaovậy?

“Tôikhôngtìmkiếmvấnđềnày,”ôngấynói.“Vốnkiếnthứcnềncủatôikhônghềcógìgiúptôi”tiếpnhậncâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóccả.“Nóhoàntoànthuyếtphụcnhờsứcmạnhcảmxúccủanhữngtrảinghiệmnày.”TrongcuốnsáchNhữngvụbắtcóc(Abductions)củamình,Mackcôngkhaiđềxướngmộthọcthuyếtrấtnguyhiểmrằng“sứcmạnhvàcườngđộcảmnhậnđượctừcáigìđó”chínhlàmộtchỉdẫnđểxemliệucáigìđócóphảilàthậthaykhông.

Cánhântôicóthểkiểmchứngsứcmạnhcảmxúc.Nhưngphảichăngnhữngcảmxúcmạnhlạikhôngphảilàmộtthànhtốthườngthấytrongnhữnggiấcmơcủachúngta?Khôngphảithỉnhthoảngchúngtalạichoàngtỉnhtrongcảmgiácsợhãitộtđộsao?KhôngphảilàMack,tácgiảcủamộtcuốnsáchvềácmộng,cũngđãbiếtsứcmạnhcảmxúccủanhữngảogiácsao?MộtsốbệnhnhâncủaMacknóirằnghọđãtừngbịảogiácthờiniênthiếu.Phảichăngcácchuyêngiathôimiênvàtrịliệutâmthầnđanglàmviệcvới“nhữngngườibịbắtcóc”đãrấtcốgắngthâmnhậpvàokhốikiếnthứcvềảogiácvànhữnghiệntượngsaichứcnănggiácquan?Tạisaohọlạitinvàonhữngnhânchứngnàychứkhôngphảinhữngngườithôngbáo,vớimứcđộkháthuyếtphục,vềnhữnglầntiếpxúcvớithầnlinh,maquỷ,cácvịthánh,cácthiênthần,vàcácvịtiên?Vàcònnhữngngườingheđượcnhữngmệnhlệnhkhócưỡngtừmộtgiọngnóinộitâmnữa?Phảichăngtấtcảnhữngcâuchuyệnnàyđềulàsựthật?

Mộtnhàkhoahọcmàtôiquenbiếtnóirằng“Nếusinhvậtlạchỉlưugiữnhữngngườihọbắtcócthìthếgiớicủachúngtasẽlànhmạnhhơnmộtchút.”Nhưngđánhgiácủabàấyquánghiêmkhắc.Dườngnhưđâykhôngphảilàvấnđềvềsựlànhmạnh.Nólàđiềugì

đókháchẳn.NhàtâmlýhọcngườiCanadaNicholasSpanosvàcácđồngnghiệpkếtluậnrằngkhônghềcónhữngdấuhiệubệnhlýrõràngởnhữngngườinóirằnghọbịUFObắtcóc.Tuynhiên,

NhữngtrảinghiệmUFOmạnhmẽchắcchắndiễnraởnhữngcánhânsẵnsàngtintheonhữngtínđiềubítruyềnnóichungvàsinhvậtlạnóiriêngvàlànhữngngườihiểucáctrảinghiệmhìnhảnhvàgiácquanbấtthườngtheogiảthuyếtsinhvậtlạ.TrongsốnhữngngườitinvàoUFO,nhữngngườicóxuhướngthíchnhữngsảnphẩmtưởngtượngmạnhhơnđặcbiệtdễtạoranhữngtrảinghiệmnhưthế.Hơnnữa,nhữngtrảinghiệmấydễđượctạoravàhiểulànhữngsựkiệncóthậtchứkhôngphảichuyệntưởngtượngkhichúnggắnvớimôitrườngcảmgiácbịhạnchế…(chẳnghạn,nhữngtrảinghiệmxảyrabanđêmvàliênquantớigiấcngủ).

Nhữnggìmộttưduyphêphánhơncóthểnhậnbiếtnhưlàmộtảogiáchoặcmộtgiấcmơ,thìmộttưduycảtinhơnlạihiểunhưlàmộthìnhảnhthoángquacủamộtthựcthểkhónhậnbiếtnhưnghoàntoànởbênngoài.

---

Mộtsốcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóccóthểmangdángdấpnhữnghồiứcvềcácvụcưỡngbứcvàlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ,vớiôngbố,bốdượng,chú,hoặcbạntraicủamẹlàmộtsinhvậtlạ.Chắcchắn,tinrằngmộtsinhvậtlạlạmdụngquývịsẽdễchịuhơnkhiviệcđódoaiđóquývịtintưởngvàyêuquýthựchiện.Cácchuyêngiatrịliệutiếpnhậngiátrịbềmặtcủanhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườiphủnhậnđiềunày,nóirằnghọbiếtrõliệubệnhnhâncủahọcóbịlạmdụngtìnhdụchaykhông.Quanhữngcuộcthămdòýkiến,mộtsốngườiướctínhđượcmứcđộcaotới¼sốphụnữMỹvà1/6

namgiớiđãtừngbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ(mặcdùnhữngướctínhnàycóthểquácao).Thậtkinhngạcnếumộtconsốđángkểnhữngbệnhnhânđếngặpcácchuyêngiatrịliệuvấnđềsinhvậtlạbắtcóclạikhônghềbịlạmdụng,thậmchítỉlệcòncaohơnnữatrongtổngdânsố.

Cảchuyêngiatrịliệulạmdụngtìnhdụcvàchuyêngiatrịliệusinhvậtlạbắtcócđềumấtnhiềutháng,cókhihàngnăm,khuyếnkhíchđốitượngcủamìnhnhớrằngđãbịlạmdụng.Phươngphápcủahọgiốngnhau,vàmụcđíchcủahọcũngphầnnàonhưnhau–phụchồilạikýứcđauđớn,thườnglàđãxảyrarấtlâurồi.Trongcảhaitrườnghợp,cácchuyêngiatrịliệuđềutinrằngbệnhnhânđangphảichịunhữngchấnthươngđikèmvớimộtsựkiệnkhủngkhiếpđếnmứcchúngbịđènénxuống.Tôithấyrấtấntượnglàcácchuyêngiatrịliệusinhvậtlạbắtcócpháthiệnrarấtíttrườnghợplạmdụngtìnhdục,vàngượclại.

Nhữngngườitrênthựctếbịlạmdụngtìnhdụchoặcloạnluânlúcnhỏđều,vìnhữnglýdodễhiểu,rấtnhạycảmvớibấtcứđiềugìdườngnhưgiảmthiểuhoặcphủnhậntrảinghiệmcủahọ.Họnổicáu,vàhọcóquyềnnhưvậy.TạiHoaKỳ,ítnhất1/10phụnữtừngbịcưỡngbức,gần2/3bịtrướctuổi18.Mộtkhảosátgầnđâychobiết1/6sốnạnnhânbịcưỡngbứccóbáocáovớicảnhsátởđộtuổidưới12.(Vàđâylàdạngcưỡngbứcítđượcbáocáonhất).Mộtphầnnămcáccôgáinàybịcưỡngbứcbởichínhcharuộtcủahọ.Họđãbịphảnbội.Tôimuốnnóirấtrõvềđiểmnày:Cónhiềutrườnghợpchamẹxâmhạitìnhdụccựckỳghêtowmrdieexnratrênthựctế,hoặcnhữngngườigiữvaitròlàmchamẹ.Bằngchứngvậtchấtrấtxácthực–chẳnghạnảnhchụphoặcnhậtký,hoặcbệnhlậuhayChlamydiaởtrẻ-đãđượcphơibàyởmộtsốtrườnghợp.Lạmdụngtrẻemđượchiểunhưmộtnguyênnhânchínhgâyracácvấnđềxã

hội.Theomộtkhảosát,85%nhữngtùnhânhungbạobịlạmdụngkhicònnhỏ.Haiphầnbacácbàmẹvịthànhniênbịcưỡnghiếphoặclạmdụngtìnhdụckhicònbéhoặcởtuổithiếuniên.Nạnnhânbịcưỡngbứcdễsửdụngrượuvàcácloạimatúycaohơngấp10lầnsovớinhữngphụnữkhác.Vấnđềhoàntoàncóthậtvàrấtcấpbách.Tuynhiên,hầuhếtcáctrườnghợplạmdụngtìnhdụctrẻemkhôngthểchốicãiđượcvàrấtbikịchsẽđượclưugiữchođếntậnkhitrưởngthành.Khônghềcókýứcbịchegiấunàođượckhôiphục.

Trongkhihiệnnaycónhiềutrườnghợpđượcbáocáolạihơnlàtrướcđâynhưngdườngnhưthậtsựcósựgiatăngmạnhsốvụlạmdụngtrẻemđượcghinhậnmỗinămbởicácbệnhviệnvàcáccơquanthihànhluật,tăng10lầntạiHoaKỳ(lêntới1,7triệutrườnghợp)trongkhoảng1967đến1985.Rượuvàmatúy,cũngnhưsứcépkinhtế,đượcxemlànhững“lýdo”khiếnngườilớnthờinaydễlạmdụngtrẻemhơnsovớitrướcđây.Cólẽviệcngàycàngcónhiềungườibiếtđếncáctrườnghợplạmdụngtrẻemhiệnnaykhiếnchongườilớnnhớlạivàchútrọngđếnsựlạmdụnghọtừngtrảiqua.

Mộtthếkỷtrước,SigmundFreudđãđưarakháiniệmứcchế,quênđinhữngsựkiệnđểtránhtổnthươngtâmlýnghiêmtrọng,nhưlàmộtcơchếsaochéprấtcầnchosứckhỏetâmthần.Dườngnhưnóđặcbiệtcầnchonhữngbệnhnhânđượcchẩnđoánbịchứng“cuồngloạn,”nhữngtriệuchứngbaogồmcảảogiácvàmấttrigiác.Banđầu,Freudtinrằngđằngsaumọitrườnghợpcuồngloạnlàmộttrườnghợplạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếubịkiềmchế.Cuốicùng,Freudthayđổicáchgiảithíchcủamìnhtheohướngcuồngloạntạoradonhữngảotưởng–khôngphảitấtcảảotưởngđềukhóchịu–rằngbịlạmdụngtìnhdụckhicònnhỏ.Gánhnặngtộilỗiđượcchuyểntừchamẹsangconcái.Hiệnnaycũngcóvấnđềgìđógiốngnhưtranhluậnnàyđangdiễnra.(LýdosựthayđổicủaFreudvẫncònđang

đượctranhcãi–cónhiềucáchlýgiải,từtháiđộgiậndữcủaôngđốivớicánhđànôngtrungniênởVienne,tớiviệcôngthừanhậnrằngôngxemxétnhữngcâuchuyệncuồngloạnrấtnghiêmtúc).

Nhữngvídụtrongđó“kýức”độtnhiênhiệnlên,đặcbiệtvớisựhỗtrợcủamộtchuyệngiatrịliệutâmlýhoặcchuyêngiathôimiên,vàkhinhững“kýức”đầutiêncótínhchấtmaquáihoặcgiốngnhưmơđặcbiệtđángngờ.Nhiềutiếtlộvềlạmdụngtìnhdụccóvẻnhưđượcsángchếra.NhàtâmlýhọcởĐạihọcEmorylàUlricNeissernói:

Cóviệclạmdụngtrẻem,vàcónhữngđiềunhưkýứcbịkìmnén.Nhưngcũngcónhữngđiềunhưcáckýứcsailệchvànhữngchuyệntánphét,vànhữngđiềunàykhônghiếmhoichútnào.Chuyệnnhớsailànguyêntắc,khôngphảilàngoạilệ.Nhữngtrườnghợpnàyxảyraliêntục.Chúngxảyrangaycảtrongnhữngtrườnghợpđốitượngthấytựtintuyệtđối–thậmchíkhikýứcchỉnhưmộtbóngđènchớpdườngnhưkhóquên,mộttrongnhữngbứcảnhmangtínhẩndụtrongtrínão.Chúngvẫndễxảyratrongnhữngtrườnghợptrongđógợiýlàmộtkhảnăngsinhđộng,nơicáckýứccóthểđượcđịnhhìnhhoặctáiđịnhhìnhđểđápứngcácnhucầumạnhmẽgiữacáccánhântrongmộtbuổitrịliệu.Vàmộtkhimộtkýứcđãđượctáiđịnhhìnhtheocáchnày,nórất,rấtkhóthayđổi.

Nhữngnguyêntắcchungnàykhôngthểgiúpchúngtaquyếtđịnhmộtcáchchắcchắnxemchânlýnằmởđâutrongbấtkỳtrườnghợpcábiệtnào.Nhưngtrungbình,trongvôsốcáctrườnghợpấy,vịtríchúngtacóthểđặtcượclàkhárõ.Nhớsaivàhồitưởnglạiquákhứlàmộtphầnbảnchấtconngười;chúngdiễnraởmọilĩnhvựcvàmọilúc.

NhữngngườisốngsóttrongcáctrạitậptrunggiếtngườicủaĐứcQuốcxãđưaramìnhchứngrõràngnhấtchothấyrằngngaycảtrườnghợplạmdụngtànbạonhấtcũngcóthểđượcthựchiệnliêntụctrongkýứcconngười.Thựctế,vấnđềvớirấtnhiềungườisốngsóttrongthờikỳtànsátngườiDoTháiđãđặtramộtkhoảngcáchcảmxúcnàođógiữahọvàcáctrạitịnạngiếtngười,đểquênđi.Nhưngnếutrongmộtthếgiớikhácvớicáiáckhôngthểtrốntránhđược,họbuộcphảisốngtạinướcĐứcPhátxít–lấyvídụlàtrongmộtđấtnướchậuHitlervớihệtưtưởngPhátxítcònnguyên,ngoạitrừviệcđãthayđổitưduyvềvấnđềbàiDoThái–khiđó,hãytưởngtượnggánhnặngtâmlýđốivớinhữngngườisốngsót.Khiđó,cólẽhọsẽcóthểquên,bởivìviệcghinhớsẽlàmchocuộcsốnghiệntạicủahọthêmrấtnặngnề.Nếucómộtthứnhưsựkìmnénvàtiếptheođólànhớlạinhữngkýứckinhkhủng,thìcólẽnóđòihỏihaiđiềukiện:(1)lạmdụngđãxảyratrênthựctế,và(2)nạnnhânđượcyêucầuvờnhưchuyệnđóchưabaogiờxảyratrongsuốtthờigiandài.

NhàtâmlýhọcxãhộiởĐạihọcCalifornialàRichardOfshegiảithích:

Khibệnhnhânđượcđềnghịgiảithíchxemkýứccủahọquaytrởlạinhưthếnào,họchobiếtđãlắpghépcácmảnhhìnhảnh,ýtưởng,cảmxúcvàtìnhcảmthànhnhữngcâuchuyệnmạchlạc.Côngtrìnhkýứcấykéodàinhiềutháng,nhữngcảmxúctrởthànhnhữnghìnhảnhmơhồ,nhữnghìnhảnhlạitrởthànhhìnhdáng,vànhữnghìnhdángtrởthànhnhữngconngườithật.Cảmgiáckhóchịumơhồởnhữngbộphậncơthểnhấtđịnhđượcdiễngiảilạilàdobịcưỡngbứckhicònnhỏ…Nhữngcảmxúcvậtchấtnguyêngốc,đôikhiđượctănglênnhờthôimiên,khiđóđượcgọilà“nhữngkýứccơthể.”Khônghềcócơchếcóthểnhậnbiếtđượcnàogiúpcáccơtrongthể

cóthểlưutrữkýức.Nếunhữngphươngphápnàykhôngthuyếtphụcnổithìchuyêngiatrịliệucóthểphảidùngđếnnhữngphươngthức“nặngtay”hơn.Mộtsốbệnhnhânđượctuyểndụngvàocácnhómnhữngngườisốngsótnơingườitatậndụngáplựcgiữanhữngngườicùngcảnhngộ,vàhọđượcyêucầuminhchứngsựđoànkếtđúngđắnvềmặtchínhtrịbằngcáchxácđịnhbảnthânnhưnhữngthànhviêncủamộtnhómnhữngngườisốngsót.

Mộttuyênbốthậntrọngnăm1993củaHiệphộiTâmthầnMỹchấpnhậnkhảnăngmộtsốngườitrongchúngtaquênchuyệnbịlạmdụngthờiniênthiếunhưlàmộtphươngtiệngiảiquyết,nhưngcảnhbáo

Chúngtachưabiếtlàmcáchnàophânbiệt,vớiđộchínhxáchoàntoàn,nhữngkýứcdựatrêncácsựkiệnthậtvớinhữngkýứcxuấtpháttừcácnguồnkhác…Việcliêntụcđặtcâuhỏicóthểkhiếnngườitanóiđếnnhững“kýức”vềcácsựkiệnchưabaogiờxảyra.Chúngtachưabiếtcóbaonhiêungườinóiđếnnhữngkýứcvềlạmdụngtìnhdụcđãbịlạmdụngtrênthựctế…Niềmtinmạnhmẽcótừtrướccủachuyêngiatâmthầnchorằnglạmdụngtìnhdục,hoặccácnhântốkhác,làhoặckhôngphảilànguyênnhânchocácvấnđềcủabệnhnhânchắcchắnsẽảnhhưởngđếnđánhgiávàđiềutrịphùhợp.

Mộtmặt,việcthẳngthừnggạtbỏmọiảnhhưởngcủalạmdụngtìnhdụccóthểlàhànhđộngbấtcôngnhẫntâm.Mặtkhác,việclàmxáotrộnkýứccủaaiđó,việctiêmnhiễnnhữngcâuchuyệnsailệchvềlạmdụngkhicònnhỏ,việcphávỡnhữnggiađìnhđangyênổn,vàthậmchílàmchonhữngôngbốbàmẹvôtộiphảivàotùcũnglàhànhđộngbấtcôngtànnhẫn.Tháiđộhoàinghiđềurấtcầnởcảhaiphía.Việcchọnralốiđiriêngchochúngtaởgiữahaitháicựcnàycó

thểphảirấtkhéoléo.

NhữngấnbảntrướckiacủacuốnsáchrấtcóảnhhưởngcủaEllenBassvàLauraDavis(cuốnCanđảmchữatrị:Cẩmnangchonhữngphụnữbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ-TheCouragetoHeal:AGuideforWomenSurvivorsofChildSexualAbuse,NhàxuấtbảnPerennialLibrary,1988)đưaralờikhuyênrấttốtchocácchuyêngiatrịliệu:

Hãytinvàobệnhnhân.Quývịcầnphảitinkháchhàngcủamìnhđãbịlạmdụngtìnhdục,thậmchínếubảnthânngườiđónghingờ…Kháchhàngcủaquývịcầnquývịđểvữngtinrằnghọđãbịlạmdụng.Đồngývớimộtkháchhàngcònđangnghingờthìcũnggiốngnhưđồngývớimộtkháchhàngtựsátcóniềmtinrằngtựsátlàcáchgiảithoáttốtnhất.Nếumộtkháchhàngkhôngdámchắcrằngmìnhđãbịlạmdụngmàlạinghĩrằngcóthểnhưvậy,hãyxemnhưhọđãbịlạmdụng.Chođếnnay,trongsốhàngtrămphụnữchúngtôiđãtừngtròchuyệnvàhàngtrămngườikhácchúngtôiđãlắngnghe,khôngmộtainghingờrằnghọcóthểđãbịlạmdụng,tìmhiểuchuyệnđóvàkếtluậnrằnghọkhônghềbịlạmdụng.

NhưngKennethV.Lanning,ĐặcvụGiámsáttạiPhòngNghiêncứuvàHướngdẫnKhoahọcỨngxửthuộcHọcviệnFBIởQuantico,Virginia,mộtchuyêngiahàngđầuvềvấnđềngượcđãitìnhdụctrẻem,bănkhoăn:“Phảichăngchúngtađanghìnhthànhnênhàngthếkỷphủnhậnbằngviệclúcnàyđây,chúngtachấpnhậnmộtcáchmùquángbấtkỳlýdolạmdụngtrẻemnào,chodùcóvôlýhaykhôngchắcchắnđếnđâuđichăngnữa?”“Tôikhôngquantâmđiềuđócóđúnghaykhông,”mộtchuyêngiatrịliệuởCaliforniamàtờTheWashingtonPostđưatinđãtrảlời.“Điềugìxảyratrênthựctếkhônghềliênquanđếntôi…Chúngtôiđềutinvàoảogiác.”

Dườngnhưvớitôi,sựhiệndiệncủabấtkỳcáobuộcsailệchnàovềlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ-đặcbiệtlànhữngcáobuộcđượctạoradosựhỗtrợcủamộtnhânvậtthếlực–đềucóliênquanđếnvấnđềsinhvậtlạbắtcóc.Nếuaiđócóthểbịdẫndắtđếnchỗnhớsairằngđãbịchamẹmìnhlạmdụng,thìtạisaonhữngngườikháclạikhôngthểbịdẫndắtđếnchỗnhớairằnghọđãbịnhữngsinhvậtlạlạmdụng?

Tôicàngnghiêncứunhữngtrườnghợpsinhvậtlạbắtcóc,thìdườngnhưchúngcànggiốngvớinhữngbáocáovề“kýứcđượctìmthấy”vềlạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếu.Vàcònmộtloạibáocáoliênquanthứba,những“kýức”bịđènénvềcácnghilễthờcúngmaquỷ-trongđóviệchànhhạvềtìnhdục,chứngthíchphân,tụcgiếttrẻnhỏ,vàtụcănthịtngườiđượccholànhữngđặcđiểmnổibật.Trongmộtkhảosátvới2700thànhviêncủaHiệphộiTâmlýMỹ,12%trảlờirằnghọđãđiềutrịcáctrườnghợplạmdụngnghilễmaquỷ(trongkhi30%chobiếtcáctrườnghợplạmdụngđượcthựchiệnnhândanhtôngiáo).MỗinămởHoaKỳcókhoảng10.000trườnghợpxảyratrongnhữngnămgầnđây.MộtconsốđángkểnhữngngườitrìnhbàyvềsựnguyhiểmcủatàndưtụcthờcúngSatantạiMỹ,kểcảcácquanchứcthựcthiphápluậtvẫntổchứcnhữngbuổihộithảovềchủđềnày,hóaralànhữngtínđồThiênChúagiáotheotràolưuchínhthống;cácgiáopháicủahọcôngkhaimongmuốncómộtconquỷtheođúngnghĩađencanthiệpvàođờisốngthườngnhậtcủaloàingười.Mốiliênhệđượcxácđịnhrấtrànhmạchtrongcâunói“KhôngquỷSatanthìcũngchẳngcóChúa.”

Rõràng,cómộtvấnđềvềtínhcảtinlantỏangaytrongđộingủcảnhsátvềvấnđềnày.Đâylàmộtsốtríchdẫntừphântích“TộiphạmliênquanđếnquỷSatan,thuậthuyềnbívànghilễ”củachuyêngiaFBILanning,dựatrêntrảinghiệmcayđắng,đượcxuấtbảntrong

sốtháng10năm1989củatạpchíchuyênngànhCảnhsáttrưởng(ThePoliceChief):

HầunhưbấtkỳthảoluậnnàovềtụcthờcúngquỷSatanvàthuậtphùthủyđềuđượchiểutheonhữngtínđiềutôngiáocủanhữngngườitrongsốcửtọa.Niềmtin,khônghềlôgicvàhợplý,kiểmsoátcáctínđiềutôngiáocủahầuhếtmọingười.Dođó,mộtsốquanchứcthựcthiphápluậtthườngcótháiđộhoàinghichấpnhậnthôngtinđượcloantruyềntạinhữnghộinghịnàymàkhônghềđánhgiánóvớitháiđộphêphánhoặcnghingờcácnguồn…Vớimộtsốngười,tụcthờcúngquỷSatanlàbấtkỳhệthốngtínđiềutôngiáonàokhôngphảitínđiềucủahọ.

Sauđó,LanningđưaramộtdanhsáchdàicáchệthốngtínđiềumàbảnthânôngđãnghenóiđượcmôtảnhưlàtụcthờcúngquỷSatantạinhữnghộinghịnhưvậy.DanhsáchnàybaogồmcảCônggiáoLaMã,GiáohộiChínhthốnggiáo,Hồigiáo,Phậtgiáo,ẤnĐộgiáo,đathêgiáo,nhạcrockandroll,chiêmtinhvàcáctínđiềuKỷnguyênMớinóichung.Phảichăngởđâykhônghềcógợiýchothấycácvụsănlùngphùthủyvàtànsáttôngiáođãkhởisựnhưthếnào?

“Ngaytronghệthốngtínđiềutôngiáocánhâncủamộtquanchứcthựcthiphápluật,”Lanningtiếptục

ThiênChúagiáocóthểrấttốtvàtụcthờcúngquỷSatanlàxấuxa.Tuynhiên,theoHiếnpháp,cảhaiđềutrungtính.Đâylàmộtquanniệmquantrọng,nhưngkhókhăn,mànhiềuquanchứcthựcthiphápluậtcóthểchấpnhận.Họđượctrảlươngđểbảođảmthựcthiluậthìnhsự,chứkhôngphải10điềurăncủaChúa…ThựctếlàtìnhtrạngtộiphạmvàlạmdụngtrẻemmànhữngkẻcuồngtínphạmphảinhândanhChúaTrời,Jesus,vàMohammedcòncaohơnnhândanh

quỷSatan.Nhiềungườikhôngthíchtuyênbốnày,nhưngmộtsốítngườicóthểtranhcãivềnó.

Nhiềungườinóiđếnnạnlạmdụngnhândanhmaquỷmôtảnhữngnghilễtruyhoanlốbịchtrongđónhữngđứatrẻsơsinhbịgiếtvàănthịt.NhữngbáocáonhưvậyvềcácnhómngườibịlênánđãđượcnhắcđếnbởinhữngngườilênánhọtrongsuốtlịchsửChâuÂu–kểcảnhữngngườichủmưucuộcnổidậyCatalineởLaMã1,cáobuộchiếnmáunhằmvàongườiDoThái2,vàcácHiệpsĩĐềnthánhkhihọbịgiảitánvàothếkỷ14tạiPháp.Buồncườilà,nhữngbáocáovềnạngiếttrẻemđểănthịtvàcáccuộctruyhoanloạnluânlạichỉnằmtrongsốnhữngsựkiệnmàgiớichứcLaMãsửdụngđểkhủngbốnhữngngườiThiênChúagiáođầutiên.Sauđó,chínhJesusđượctríchlờinóirằng(John6:53):“NếucácngươikhôngănthịtcủaConngười,cùngkhônguốnghuyếtNgài,thìchẳngcósựsốngtrongcácngươiđâu.”MặcdùdòngtiếptheochỉrõJesusđangnóivềchuyệnănchínhthịtcủangàivàuốngchínhmáucủangài,nhưngnhữngngườiphêphánkhôngcótháiđộđồngcảmcóthểhiểusaicụmtừ“Con[của]người”trongtiếngHyLạpthành“trẻem”hoặc“trẻsơsinh.”Tertullian3vàcácchakháctrongGiáohộithờikỳđầuhếtsứcbàochữachobảnthânhọtrướcnhữngcáobuộckỳcục.

---

1. VàonhữngthậpkỷcuốicủaCộnghòaLaMã,mộtnhómquýtộcgồmnhữngnguyênlãobấtmãn,đứngđầulàLuciusSergiusCatilina,âmmưuchốnglạiLaMã.Nhậnđượcmậtbáovàođêm18tháng10năm63trướcCôngnguyên,hômsau,ChấpchínhquanMarcusTulliusCicerothôngbáochotoànthểNguyênlãoviệnbiếtâmmưuphảnloạn.Ngày21tháng10,Nguyênlãoviệnphêchuẩn“GiảiphápcuốicùngcủaNguyênlãoviện”,traocho

cácquanchấpchínhtoànquyềnhànhđộngvàbanhànhtìnhtrạngthiếtquânluật.CatilinerờikhỏiLaMãngày6tháng11đểlãnhđạocuộcnổidậy.PheôngtiếpcậnvớibộtộcAllobrogesởxứGauls.NhữngngườiAllobrogesthôngbáomọichitiếtvềâmmưuchốngLaMãchogiámquanLaMãcủahọvàngườinàybáolạichoCicero.TheochỉdẫntừLaMã,nhữngngườiAllobrogesvờtheophenổidậyđểCicerobốtríquânmaiphụctạicầuMilvian.Nhữnglãnhđạophenổidậybịbắtvàbịhànhquyếtkhôngcầnxétxửvàotháng12năm63.Sauđó,NguyênlãoviệnhuyđộngquânđánhCatilinevàgiếtchếtôngtạiPistoria.-ND

2. Cáobuộchiếnmáu(bloodlibelhoặcbloodaccusation)làcáobuộcsaichorằngcácnhómthiểusốtôngiáo,thườnglàngườiDoThái,giếttrẻem,nhấtlàtrẻemThiênChúagiáo,đểdùngmáunướngbánhthánhchonhữngnghithứctôngiáovàngàylễnhấtđịnh.Tronglịchsử,nhữngcáobuộcnày–cùngvớicáccáobuộcđầuđộcvàbangbổ—làmộtchủđềchínhtrongthờikỳbàiDoTháiởChâuÂu.–ND

3. QuintusSeptimiusFlorensTertullianus(160–225)làmộttácgiảThiênChúagiáosơkhaiđếntừCarthagethuộcLaMã.ÔnglàtácgiảThiênChúagiáođầutiênđưaramộttậpvănThiênChúagiáoLatin.Ôngcũnglàmộtnhàbiệngiảivàcâybútluậnchốnglạidịgiáo.Tertullianđượcgọilà"chađẻcủaThiênChúagiáoLatin”vàlàngườisánglậpthuyếtthầnhọcphươngTây.ÔngnổitiếngnhấtvớivaitròlàcâyviếtLatinxưanhấtsửdụngthuậtngữChúabangôi(Trinity).QuanđiểmcủaôngbanđầubịgiáohộixemlàdịgiáonhưngsaunàyđượcChínhThốnggiáochấpnhận.–ND

---

Ngàynay,việcthiếunhữngconsốtươngứngchosốlượngtrẻsơsinhvàtrẻnhỏbịmấttíchtronghồsơcảnhsátđượcgiảithíchbằngnhậnđịnhrằngtrêntoànthếgiới,trẻnhỏđangđượcnuôidưỡngvìmụcđíchnày–chắcchắngợinhớlạinhữngbáocáocủanhữngbịbắtcócrằngcácthínghiệmlaitạogiữasinhvậtlạ/ngườiđanglantràn.Cũngtươngtựnhưmôhìnhsinhvậtlạbắtcóc,lạmdụngthờcúngmaquỷđượcchorằngtruyềntừthếhệnàysangthếhệkháctrongmộtsốgiađình.Theokiếnthứctôicó,nhưtrongmôhìnhsinhvậtlạbắtcóc,khônghềcóbằngchứngvậtchấtnàotừngđượccungcấptrướctòađểcủngcốchonhữngtuyênbố.Mặcdùvậy,sứcmạnhcảmxúcthìthấyrõ.Khảnăngchorằngnhữngviệcnhưvậyvẫnđangdiễnrakhiếnchúngtasốtsắnghànhđộng.Khichúngtatinvàonghithứcmaquỷ,chúngtacũngnângđịavịxãhộicủanhữngngườicảnhbáochochúngtavềđiềutưởnglàhiểmhọa.

Hãyxemxétnămtrườnghợpnày:(1)MyraObasi,mộtgiáoviênởLouisiana,bịmaquỷám–bàvàcácchịemgáicủabàtinnhưvậysaukhihỏiýkiếnmộtthầysố.Nhữngcơnácmộngcủacháitraibàlàmộtphầnbằngchứng.ChonênhọrờikhỏiDallas,bỏlạinămđứatrẻ,vàmấychịemnàysauđóchọcmùmắtBàObasi.Tạiphiênxétxử,bàlạibiệnhộchocácchịemmình.Họđangcốgắnggiúpbà,bànóivậy.Nhưngphươngphápđoánvậnmayrủikhôngphảilàhìnhthứcthờquỷdữ;đólàsựkếthợpgiữaCônggiáovàtôngiáobảnđịacủangườiHaitigốcPhi.(2)CácbậcchamẹđánhđậtcontớichếtvìđứaconkhôngchịuđitheoThiênChúagiáocủagiađình.(3)MộtkẻchuyêndụdỗtrẻembiệnhộchohànhvicủamìnhbằngcáchđọcKinhThánhchocácnạnnhân.(4)Mộtcậubé14tuổimócnhãncầurakhỏihốcmắttrongmộtnghilễphùphép.KẻtấncôngcậukhôngphảilàtínđồthờquỷSatan,màlàmộtmụcsưTinLànhtheođuổi

nhữngmụcđíchtôngiáo.(5)Mộtphụnữnghĩcậucontrai12tuổicủamìnhbịquỷám.Saukhicóquanhệloạnluânvớicậubé,bàmẹchặtđầucậu.Nhưngkhônghềcónộidungnghithứcmaquỷnào.

Cáctrườnghợpthứ2và3lấytừhồsơFBI.Haitrườnghợpcuốilấytừmộtnghiêncứunăm1994củaTiếnsĩGailGoodman,mộtchuyêngiatâmlýhọctạiĐạihọcCalifornia,Davis,vàcácđồngnghiệpcủabà,thựchiệnchoTrungtâmQuốcgiavềLạmdụngvàBỏbêTrẻem.Họđãkiểmchứnghơn12.000cáobuộclạmdụngtìnhdụcliênquantớicácnghithứcmaquỷ,vàkhôngthểtìmthấycáobuộcnàochỉdựatrên,xinlấyvídụ,“sựvạchtrầncủaphụhuynhquaphươngphápthôimiên”hoặc“tâmlýsợhãicácbiểutượngmaquỷ”củatrẻ.Trongmộtsốtrườnghợp,chẩnđoánđượcthựchiệntrêncơsởhànhvichungvớinhiềutrẻem.“Chỉtrongmộtsốíttrườnghợpbằngchứngvậtchấtmớiđượcđềcập–thườnglà“nhữngvếtsẹo”.”Nhưngtronghầuhếtcáctrườnghợp“vếtsẹo”rấtmờnhạthoặckhônghềtồntại.“Ngaycảkhicósẹo,cũngkhôngthểquyếtđoánxemliệucóphảichínhnạnnhânđãtựgâyrahaykhông.”Điềunàycũngrấtquenthuộcvớicáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóc,nhưmôtảbêndưới.GeorgeK.Ganaway,GiáosưtâmthầnhọctạiĐạihọcEmory,đềxuấtrằng“nguyênnhânkhảdĩchungnhấtgâyranhữngkýứcliênquanđếntínngưỡngcóthểhóaralạilàmộtsựđánhlừalẫnnhaugiữabệnhnhânvàchuyêngiatrịliệu.”

Mộttrongnhữngtrườnghợprắcrốinhấtliênquanđến“kýứcđượcphụchồi”vềlạmdụngnghithứcmaquỷđãđượcLawrenceWrightghilạitrongcuốnsáchNhớquỷSatan(RememberingSatan,Knopf,1994).NóliênquanđếnPaulIngram,mộtngườicóthểđãhủyhoạivợmìnhvìanhtaquácảtin,quádễbịlôikéo,quáítkinhnghiệmtrongviệccótháiđộhoàinghi.Vàonăm1988,IngramlàChủtịchĐảngCộnghòaởOlympia,Washington,phócảnhsáttrưởng

dânsựtạivănphòngcảnhsáttrưởngđịaphương,đượctrọngvọng,rấtmộđạo,vàcótráchnhiệmphổbiếnchotrẻemtạicácbuổihọpmặtởtrườngvềnhữnghiểmhọacủamatúy.Sauđóxảyrathờikhắchãihùngkhimộtcôcongáicủaôngta–saumộtbuổilễrấtnhiềucảmxúctạimộtgiáođườngchínhthống–côngkhaicáobuộcđầutiêntrongrấtnhiềucáobuộc,cáisauluônkhủngkhiếphơncáitrước,rằngIngramđãlạmdụngtìnhdụcmình,làmchocôbémangthai,hànhhạcô,bắtcôphụcvụnhữngtayphócảnhsáttrưởngkhác,đưacôtớinhữngnghilễmaquỷ,chặtchântayvàănthịttrẻnhỏ…Việcnàydiễnratừlúccôcònbé,côchobiết,kéodàigầnnhưtớitậnkhicôbắtđầu“nhớđược”toànbộ.

Ingramcóthểkhônghiểutạisaocongáimìnhlạinóidốimộtviệcnhưvậy–mặcdùbảnthânôngkhônghềnhớgìcả.Nhưngnhữngđiềutraviêncủacảnhsát,mộtchuyêngiatrịliệutâmthần,vàmụcsưcủaôngtạiNhàthờLivingWaterđềugiảithíchrằngnhữngngườiphạmtộitìnhdụcthườngđènénkýứcvềnhữngtộiáccủahọ.Kháchquanmộtcáchkỳlạnhưngđồngthờicũngrấtsốtsắnghợptác,Ingramđãcốgắngnhớlại.Saukhimộtchuyêngiatâmlýthựchiệnkỹthuậtthôimiênnhắmmắtđểđemlạitrạngtháinhậpđịnh,Ingrambắtđầuhìnhdungrađiềugìđórấtgiốngvớinhữnggìcảnhsátđangmôtả.Nhữnggìhiệnvềtrongtrínãokhônggiốngnhưnhữngkýứcthậtsự,màlàthứgìđógiốngnhưnhữnghìnhảnhmờảotrongsương.Mỗilầnôngcungcấpmộtchitiết–càngnhiềuthìnộidungcàngkinhkhủng–ônglạiđượckhuyếnkhíchvàthúcbáchthêm.MụcsưcủaôngquảquyếtvớiôngrằngChúasẽchỉchophépnhữngkýứcthậtsựhiệnvềtrongnhữnggiấcmộngcủaông.

“Gầnnhưtôiđangtựsángtạora,”Ingramnói,“nhưngtôikhônghề.”Ôngchorằngcóthểdomộtconquỷnàođó.Cũngdướinhữngảnhhưởngnhưvậy,vớihệthốngtinmậtcủanhàthờloantruyền

nhữngchitiếthãihùngmớinhấtmàIngramkhainhận,vàcảnhsátcàngráoriếtkhaithác,thìnhữngngườiconkhácvàcảvợôngcũngbắtđầu“nhớra.”Nhữngcôngdânxuấtsắcbịcáobuộcthamgiavàonhữngnghilễtruyhoan.CácquanchứcthựcthiphápluậtởnơikháctrênđấtnướcMỹbắtđầuchúý.Đâychỉlàphầnchỏmcủatảngbăngtrôi,mộtsốngườinóinhưvậy.

KhiRichardOfsheởBerkeleyđượcbêncôngtốmờithamgia,ôngđãtiếnhànhmộtthínghiệmcókiểmsoát.Đólàmộtluồnkhôngkhímới.ViệcgợiývớiIngramrằngôngấyđãbắtépcontraivàcongáimìnhquanhệloạnluânvàviệcyêucầuôngsửdụngkỹthuật“phụchồikýức”màôngđãhọcđược,lậptứcgợiramột“kýức”nhưvậy.Nókhônghềcầnđếnáplực,khôngcầnhămdọa–chỉcầngợiývàkỹthuậtcũngđủ.Nhưngnhữngngườithamgia,vốn:nhớđược”nhiềuđếnvậy,lạiphủnhậnđãtừngxảyramọichuyện.Đốimặtvớibằngchứngnày,Ingramkịchliệtbácbỏrằngôngđãtựtạorabấtkỳchuyệngìhoặclàbịảnhhưởngbởinhữngngườikhác.Kýứccủaôngvềbiếncốnàyrõràngvà“thật”nhưtấtcảnhữngchuyệnkhácôngnhớđược.

Mộtcôcongáimôtảlạinhữngvếtsẹođángsợtrêncơthểcôdobịtratấnvànạothaicưỡngbức.Nhưngcuốicùngkhicôđượckhámytế,khônghềnhìnthấyvếtsẹotươngứngnào.BêncôngtốkhônghềkếttộiIngramvớinhữngtộidanhlạmdụngmaquỷ.Ingramthuêmộtluậtsưvốnchưabaogiờthamgiamộtvụánhìnhsự.Theolờikhuyêncủamụcsư,ôngấythậmchícònkhôngđọcbáocáocủaOfshe:ngườitabảoôngấyrằngđiềuđósẽchỉlàmchoôngấythêmrối.Ôngấynhận6tộidanhcưỡngbức,vàcuốicùngbịtù.Trongtù,trongkhichờkếtán,cáchbiệthẳnvớicáccongáicủamình,cácđồngnghiệpcảnhsátcũngnhưmụcsưcủaông,ôngấymớisuynghĩlại.Ôngấyđềnghịrútlạilờinhậntội.Kýứccủaôngấyđãbị

cưỡngépmàra.Ôngấykhôngphânbiệtđượckýứcthậtvớikýứctưởngtượng.Lờinhậntộicủaôngấybịhủybỏ.Ôngấyđangthihànhbảnán20năm.Nếugiờlàthếkỷ16chứkhôngphải20thìcólẽtoànbộgiađìnhsẽbịthiêusống–cùngvớimộtbộphậncôngdânđứngđầucủaOlympia,Washington.

SựhiệndiệncủamộtbáocáoFBIgâynhiềunghingờvềchủđềchunglàlạmdụngmaquỷ(KennethV.Lanning,“Hướngdẫnchođiềutraviênvềnhữngcáobuộclạmdụngtrẻemphụcvụ‘nghilễ’,”tháng1năm1992)bịnhiềungườirấtnhiệtthànhbácbỏ.Tươngtự,mộtnghiêncứunăm1994củaBộYtếAnhquốcvềnhữngcáobuộclạmdụngmaquỷởđókếtluậnrằng,trongsố84trườnghợpcáobuộc,khôngcótrườnghợpnàođượcnghiêncứucẩnthận.Vậytoànbộnhữngđiềunàylàgì?Nghiêncứugiảithích,

ChiếndịchThiênChúagiáoPhúcÂmchốnglạicácphongtràotôngiáomớilàmộtảnhhưởngmạnhmẽkhuyếnkhíchchoviệcnhậndiệnlạmdụngmaquỷ.Cũngcótầmquantrọngtươngđương,nếukhôngnóilàhơn,trongviệcloantruyềnýtưởngvềlạmdụngmaquỷởAnhchínhlàcác“chuyêngia,”cảMỹvàAnh.Họcórấtíthoặcthậmchílàkhôngcónănglựcnhưcácchuyêngiathựcthụ,nhưnglạigánchomìnhkhảnăngcóđượcnhờ“trảinghiệmcáctrườnghợp.”

Nhữngngườitinrằngcácnghithứcthờmaquỷlàmộthiểmhọachoxãhộichúngtacóxuhướngthiếukiênnhẫnvớinhữngngườicótháiđộhoàinghi.HãyxemxétphântíchnàycủaTiếnsĩCorydonHammond,cựuChủtịchHộiThôimiênLâmsàngMỹ:

Tôisẽgợiývớiquývịrằngnhữngngườinày[nhữngngườicótháiđộhoàinghi]mộtlàrấtngâythơvàcókinhnghiệmlâmsànghạn

chế;hailàngờnghệchynhưngườidânthờikỳtànsátDoThái,hoặchọhiểubiếtvàhoàinghiđếnmứchọnghingờtấtcảmọithứ;hoặcthứba,chínhhọlànhữngngườitônthờ.Vàtôicóthểquảquyếtrằngcónhữngngườiởvịthếđó…Cónhữngngườilàbácsĩ,làchuyêngiasứckhỏetâmthần,nhữngngườitheođạo,nhữngngườiđangkhaisángnhữngkiểuthờcúngliênthếhệ…Tôinghĩnghiêncứuthậtsựrõràng:Chúngtacóbanghiêncứu,mộtchothấy25%,mộtchothấy20%bệnhnhânđaxơcứng(nhữngrốiloạntínhcáchphứctạp)ngoạitrúcóvẻlànạnnhâncủalạmdụngthờcúng,vàmộtnghiêncứunữavềmộtchuyênkhoabệnhnhânnộitrúchothấy50%.

Trongmộtsốnhậnđịnhcủamình,dườngnhưôngtinrằngnhữngthínghiệmkiểmsoáttrínãocủaĐứcQuốcxãđãđượcCIAtiếnhànhvớihàngchụcnghìncôngdânMỹcảtin.Hammondtinrằng,độngcơbaotrùmlà“tạoramộttrậttựmaquỷthốngtrịcảthếgiới.”

Trongcảbaloại“kýứcđượcphụchồi,”cócácchuyêngia–cácchuyêngiavềsinhvậtlạbắtcóc,cácchuyêngiathờcúngmaquỷ,vàcácchuyêngiagợilạinhữngkýứcbịđènénvềlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ.Cũngphổbiếnnhưtrongcáchchữabệnhvềtâmthần,cácbệnhnhânlựachọnhoặcđượcgiớithiệutớimộtchuyêngiatrịliệucóchuyênmôndườngnhưthíchhợpvớivấnđềcủahọ.Trongcảbanhóm,chuyêngiatrịliệugiúpgợiranhữnghìnhảnhvềcácsựkiệnđượccholàđãxảyratừlâu(trongmộtsốtrườnghợp,từhàngchụcnămvềtrước);trongcảbanhóm,cácchuyêngiađềurấtxúcđộngtrướcnhữngđaukhổrấtthậtđếnkhôngthểnhầmlẫncủabệnhnhân;trongcảbanhóm,ítnhấtmộtsốchuyêngiatrịliệucóđặtranhữngcâuhỏithenchốt–thựctếlànhữngmệnhlệnhtừcácnhânvậtquyềnthếnhằmlàmchonhữngbệnhnhâncảtinkhẳngđịnhrằnghọnhớđược(tôirấtmuốnviếtlà“thúnhận”);trongcảbanhóm,có

nhữngmạnglướichuyêngiatrịliệutraođổihồsơkháchhàngvàphươngpháptrịliệuvớinhau;trongcảbanhóm,nhữngngườihànhnghềđềucảmthấycầnphảibảovệcôngviệccủamìnhtrướcnhữngđồngnghiệpcótháiđộhoàinghi;trongcảbanhóm,phươngphápthôimiênđiềutrịđượckhaithác;trongcảbanhóm,đasốnhữngngườichobiếtbịlạmdụngđềulàphụnữ.Vàtrongcảbanhóm–trừnhữngngoạilệđãđềcập–khônghềcóbằngchứngvậtchất.Chonênkhôngkhókhiđặtcâuhỏiliệucácvụsinhvậtlạbắtcóccóphảilàmộtphầncủabứctranhlớnhơnnàođókhông.

Bứctranhlớnhơnnàycóthểlàgì?TôiđãđặtcâuhỏinàyvớiTiếnsĩFredH.Frankel,giáosưtâmthầnhọctạiTrườngYHarvard,ChủnhiệmTâmthầnhọctạiViệnBethIsraelởBoston,vàlàmộtchuyêngiahàngđầuvềthôimiên.Câutrảlờicủaông:

Nếucácvụbắtcóccủasinhvậtlạlàmộtphầncủamộtbứctranhlớnhơnthìthựctếbứctranhđólàgì?Tôisợphảinhảyvàonơimàcácthiênthầncũngsợđặtchânđến;tuynhiên,nhữngnhântốquývịđưarađềuhậuthuẫnchonhữnggìđãđượcmôtảởthờiđiểmchuyểngiaothếkỷlà“chứngcuồngloạn.”Buồnthay,thuậtngữnàyđãđượcsửdụngrộngrãiđếnmứcnhữngngườicùngthờivớichúngta,trongtrithứcmơhồcủahọ…khôngchỉbỏquanó,màcònđánhmấtcảcáchnhìnnhậnvềnhữnghiệntượngmànóđạidiện:mứcđộcảtinrấtcao,khảnăngtưởngtượng,sựnhạycảmtrướcnhữngtâmtrạngvàkỳvọngtheongữcảnh,vàyếutốtiêmnhiễm…Rấtítchitiếtcủađiềunàyđượcđánhgiábởimộtsốlượngđôngđảocácthầythuốclâmsàngđanghànhnghề.

Songsongvớiviệchồicốchomọingườiđểhọkhôiphụclạinhữngkýứcđãbịlãngquênvề“cuộcđờitrướcđây,”Frankelcònlưuýrằngcácchuyêngiatrịliệucóthểsẵnsàngthúcđẩymọingười

bằngphươngphápthôimiênđểhọcóthể“nhớ”ratươnglạicủahọ.ĐiềunàytạoracườngđộxúccảmtươngtựnhưphươngpháphồicốhoặckiểuthôimiênnhữngngườibịsinhvậtlạbắtcóccủaMack.“Nhữngngườinàykhônglừagạtchuyêngiatrịliệu.Họlừagạtchínhmình,”Frankelnói.“Họkhôngthểnhậnbiếtđượcnhữngđiềuhọbốcphétvớinhữngtrảinghiệmcủahọ.”

Nếuchúngtakhônggiảiquyếtđược,nếuchúngtamanggánhnặngtộilỗivìđãkhôngnỗlựchơn,phảichăngchúngtasẽkhônghoannghênhýkiếnchuyênmôncủamộtchuyêngiatrịliệucóbằngcấptrêncơsởrằngđókhôngphảilàlỗicủachúngta,rằngchúngtakhôngcòngặptrởngại,rằngnhữngkẻtônthờmaquỷ,hoặcnhữngkẻlạmdụngtìnhdục,hoặcnhữngsinhvậtlạtừcáchànhtinhkhácmớiphảichịutráchnhiệm?Phảichăngchúngtasẽkhôngsẵnlòngtrảchiphícholờicamđoannày?Vàphảichăngchúngtasẽkhôngphảnkhángnhữngngườicótháiđộhoàinghinóivớichúngtarằngtấtcảnằmsẵntrongđầuchúngta,hoặcrằngnóđượcgieorắcbởichínhnhữngchuyêngiatrịliệuđãkhiếnchochúngtacảmthấyhạnhphúchơnvềbảnthânmình?

Nhữngchuyêngiatrịliệunàyđãđượcđàotạođếnđâuvềphươngphápkhoahọcvànghiêncứuvớitháiđộhoàinghi,vềthốngkê,hoặcthậmchívềkhảnăngsailầmcủaconngười?Phântâmhọckhôngphảilàmộtchuyênmôncókhảnăngtựphêphán,nhưngítnhấtnhiềungườitheođuổingànhnàycóbằngbácsĩykhoa(MD).Hầuhếtcácgiáotrìnhyhọcđềucóliênhệrấtlớnđếncáckếtquảvàphươngphápkhoahọc.Nhưngnhiềungườiđangxửlýcáctrườnghợplạmdụngdườngnhưlạikhôngmấyquenthuộcvớikhoahọc.NhữngngườicungcấpdịchvụsứckhỏetâmthầnởMỹchắcchắnchỉlànhữngngườilàmcôngtácxãhộihơnlàcácchuyêngiatâmthầnhoặctâmlýtrìnhđộtiếnsĩ.

Hầuhếtnhữngchuyêngiatrịliệunàychorằngtráchnhiệmcủahọlàhỗtrợbệnhnhâncủamình,chứkhôngphảiđặtcâuhỏi,tỏtháiđộhoàinghi,hoặcnêuranghivấn.Bâtkỳđiềugìđượcthểhiện,chodùkỳquặcđếnđâu,đềuđượcchấpnhận.Nhiềukhisựnhắcnhởcủachuyêngiatrịliệurấtlộliễu.Đây[rútratừBảntinFMScủaQuỹTriệuchứngKýứcSai,tập4,số4,trang3,1995]làmộtbáocáokhôngđiểnhìnhcholắm:

Chuyêngiatrịliệutrướccủatôiđãthừanhậnrằngôngấyvẫntinrằngmẹtôilàmộttínđồthờcúngmaquỷ,[và]chatôiquấyrốitôi…Chínhhệthốngniềmtinảogiácvàcáckỹthuậtliênquanđếngợiývàthuyếtphụccủavịchuyêngiatrịliệunàyđãđưatôiđếnchỗtinnhữnglờinóidốilàkýức.Khitôitỏranghingờvềtínhxácthựccủanhữngkýứcấythìôngấykhăngkhăngrằngtấtcảđềuthật.Ôngấykhôngchỉkhăngkhăngchorằngchúnglàthậtmàcònchotôibiếtrằngđểphụchồi,tôikhôngnhữngphảichấpnhậnrằngchúnglàthật,màcònghinhớchúng.

Trongmộttrườnghợpnăm1991tạiHạtAllegheny,Pennsylvania,mộtthiếunữtênlàNicoleAlthaus,đượcgiáoviênvàmộtngườilàmcôngtácxãhộikhíchlệ,đãcáobuộcchamìnhlạmdụngtìnhdụccô,khiếnôngnàybịbắt.Nicolecũngkhairằngcôđãsinhbađứacon,nhưngđềubịngườithângiếtđi,rằngcôđãbịcưỡnghiếptạimộtnhàhàngđôngkhách,vàrằngbànộicôdùngchổiđểbay.NămsauNicolexinrútlờikhaicủamình,vàtấtcảcáobuộcnhằmvàochacôđềuđượcxóabỏ.NicolevàchamẹcôphátđơnkiệnchuyêngiatrịliệuvàbệnhviệntâmthầnmàNicoleđượcgiớithiệutớingaysaukhicôbắtđầuđưaranhữngcáobuộc.Hộiđồngxétxửthấyrằngvịbácsĩvàcơsởkhámbệnhđãcẩuthảvàyêucầuhọđềnbùgần250.000đôlachoNicolevàchamẹcô.Nhữngvụviệcloạinàyđangngàycàngtănglên.

Phảichăngsựcạnhtranhgiữacácchuyêngiatrịliệuđểgiànhbệnhnhân,vàlợiíchtàichínhthấyrõcủacácchuyêngiatrịliệunhờviệcđiềutrịkéodài,đãlàmchohọbớtgâykhóchịuchobệnhnhânbằngviệcchứngtỏmộtchúthoàinghiđốivớinhữngcâuchuyệncủabệnhnhân?Họnhậnthứcđếnđâuvềtìnhthếkhóxửcủamộtbệnhnhânchấtphácđangbướcvàomộtcơsởchuyênmônvàđượcnóirằngchứngmấtngủhoặcbéophìchínhlàlýdo(vớimứcđộkỳquáingàycàngtăng)khiếnhọquênmấtviệcbịchamẹlạmdụng,nhữngnghithứcmaquỷ,haybịsinhvậtlạbắtcóc?Trongkhicónhữnggiớihạnđạođứcvàcảnhữnggiớihạnkhác,chúngtacầnthứgìđógiốngnhưmộtthửnghiệmkiểmsoát:cólẽcũngbệnhnhânđóđượcgửitớicácchuyêngiaởcảbalĩnhvực.Liệucóngườinàotrongsốhọnói“Không,vấnđềcủaquývịkhôngphảidolạmdụnghồinhỏ”(hoặcnhữngnghithứcmaquỷ,hoặcsinhvậtlạbắtcóc,tùytrườnghợp)?Cóbaonhiêungườitrongsốhọnói“Cócáchgiảithíchthôngthườnghơn”?Thayvàođó,Mackđiđếnchỗnóivớimộtbệnhnhâncủaôngmộtcáchrấtngưỡngmộvàquảquyếtrằngngườiđóđangthựchiệnmột“hànhtrìnhcủangườihùng.”Mộtnhóm“nhữngngườibịbắtcóc”–ngườinàocũngcótrảinghiệmriêngnhưngtươngtựnhau–viết

Vàingườitrongchúngtôirốtcuộcđãcóđủcanđảmđểtrìnhbàynhữngtrảinghiệmcủamìnhchocácnhàtưvấncóchuyênmôn,chỉđểthấyhọlolắngnétránhchủđềnày,nhướngmàyimlặnghoặchiểutrảinghiệmnhưlàmộtgiấcmộnghoặcảogiácvà“quảquyết”mộtcáchrấtkẻcảvớichúngtôirằngnhữngchuyệnnhưthếvẫnxảyravớimọingười,“nhưngđừnglo,quývịvẫnổnvềmặttâmthần.”Tuyệtvời!Chúngtôikhôngđiên,nhưngnếuchúngtôixemxétnhữngtrảinghiệmcủamìnhmộtcáchnghiêmtúcthìcóthểchúngtôilạithànhnhữngkẻđiên!

Vớiniềmtinrấtlớn,họtìmđượcmộtchuyêngiatrịliệucótháiđộcảmthông,khôngchỉchấpnhậnnhữngcâuchuyệncủahọmàcòncórấtnhiềucâuchuyệnvềcáccơquansinhvậtlạvàviệcchínhphủchegiấuvềUFO.

MộtchuyêngiatrịliệuUFOđiểnhìnhtìmđượcđốitượngcủamìnhtheobacách:Họviếtthưchongườiđótheođịachỉđượccungcấpởphíasaucáccuốnsáchcủaôngấy;họđượcgiớithiệutớigặpôngấyquacácchuyêngiatrịliệukhác(chủyếunhữngngườicũngchuyênvềcácvụsinhvậtlạbắtcóc);hoặchọtìmđếnôngấysaukhiôngtrìnhbàymộtbàigiảng.Tôitựhỏikhôngbiếtcóbệnhnhânnàotớicơsởcủaôngấymàlạihoàntoànkhôngbiếtđếncáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđãquáquenthuộcvànhữngphươngphápcũngnhưniềmtìncủachuyêngiatrịliệuấyhaykhông.Trướckhilêntiếngtraođổi,họbiếtkhánhiềuvềnhau.

Mộtchuyêngiatrịliệunổitiếngkháctraochobệnhnhâncủamìnhnhữngbàiviếtcủachínhôngấyvềcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđểgiúphọ“nhớ”nhữngtrảinghiệmcủahọ.Ôngấyhàilòngkhinhữngđiềuhọnhớlạinhờthôimiênrấtgiốngnhữnggìôngấymôtảtrongcácbàiviết.Sựtươngthíchgiữacáctrườnghợplàmộttrongnhữnglýdochínhđểôngấytinrằngcácvụbắtcócxảyratrênthựctế.

MộthọcgiảhàngđầuvềUFOnhậnxétrằng“Khichuyêngiathôimiênkhôngcókiếnthứcphùhợpvềchủđề[sinhvậtlạbắtcóc]thìbảnchấtthậtsựcủahiệntượngbắtcóccóthểkhôngbaogiờđượctiếtlộ.”Theonhậnxétnày,liệuchúngtacóthểnhậnthứcđượcbệnhnhâncóthểđượcdẫndắtnhưthếnàonếukhôngcóchuyệnchuyêngiatrịliệunhậnrarằngmìnhđangdẫndắt?

---

Cólúc,khigiấcngủ“ậpđến”,chúngtacảmgiácbịrơitừmộtđộcao,vàchântaychúngtađộtnhiêntựvùngvẫy.Điềunàyđượcgọilàphảnxạgiậtmình.Cólẽnólàphảnứngcònsótlạikhitổtiênchúngtacònngủtrêncây.Tạisaochúngtalạitưởngtượngrằngchúngtanhớ(mộttừrấttuyệtvời)bấtkỳđiềugìtốthơnlàchúngtabiếtkhichúngtacócơsởvữngvàng?Tạisaochúngtalạichorằng,trongcáikhotàngkýứcmênhmôngđượclưutrữtrongđầuchúngta,khôngcókýứcnàobịgieorắcsaukhisựkiệnxảyra–bởiviệcmộtcâuhỏiđượccấutứnhưthếnàokhichúngtađangởtrạngtháitâmlýdễbịámthị,bởitâmtrạngkhoakhoáikhiđượckểhoặcnghemộtcâuchuyệnhay,bởisựlẫnlộnvớichuyệngìđóchúngtatừngđọchoặctừngnghe?

Chương10.CONRỒNGTRONGNHÀĐỂXE

Ảothuật,cầnphảighinhớ,làmộtnghệthuậtđòihỏisựhợptácgiữanghệsĩvàcôngchúng.

E.M.Butler

TruyềnthuyếtMagus(TheMythoftheMagus)

(1948)

“Cóconrồngphunlửatrongnhàđểxecủatôi.”

Giảsử(tôiđangtheophươngpháptrịliệunhómcủanhàtâmlýhọcRichardFranklin)tôiđưarakhẳngđịnhhếtsứcnghiêmtúcnhưvậyvớiquývị.Chắcchắnquývịmuốnkiểmtravàtựmắtmìnhnhìn.Đãcóvôkhốinhữngcâuchuyệnvềrồngtrảiquanhiềuthếkỷ,nhưngkhônghềcóbằngchứngthậtsự.Đúnglàcơhộikhókhăn!

“Hãychotôixem,”quývịnói.Tôidẫnquývịtớinhàđểxe.Quývịnhìnvàotrongvàthấymộtcáithang,nhữnghộpsơnrỗngkhông,mộtcáixebabánhcũrich–nhưngkhôngthấyconrồngnào.

“Conrồngđâu?”quývịhỏi.

“Ơ,nóởkiathôi,”tôiđáp,taychỉmơhồ.“Tôiquênkhôngnóirằngnólàmộtconrồngtànghình.”

Quývịđềnghịrảibộtlênsànnhàđểlấydấuchânrồng.

“Ýkiếnrấthay,”tôinói,“nhưngconrồngnàybaytrongkhôngkhí.”

Sauđóquývịsẽdùngmộtthiếtbịcảmbiếnhồngngoạiđểtìmkiếmngọnlửavôhình.

“Hayquá,nhưnglửavôhìnhcũngkhôngthấynóng.”

Quývịsẽphunsơnlênconrồngđểbắtnóhiệnhình.

“Quáđược,chỉcóđiềunólàmộtconrồngvôthểvàsơnkhôngdínhvàonóđược.”

Vàcứnhưvậy.Tôiphảnbácmọikiểmnghiệmvậtlýmàquývịđềxuấtvớimộtcáchgiảithíchđặcbiệtcholýdotạisaokiểmnghiệmđókhôngcótácdụng.

Giờ,đâulàsựkhácnhaugiữamộtconrồngbay,vôthể,vôhìnhphunralửakhôngnóngvàkhôngcóconrồngnàocả?Nếukhôngcócáchnàobácbỏlýlẽcủatôi,khôngthửnghiệmnàocóthểphảnbáclạithìviệcnóirằngcóconrồngmangýnghĩagì?Việcquývịbótaykhibácbỏluậnđiểmcủatôikhônghềgiốngvớiviệcchứngminhnólàđúng.Nhữngtuyênbốkhôngthểkiểmchứng,nhữngkhẳngđịnhkhôngthểbácbỏđềuvôgiátrị,bấtkểchúngcógiátrịgìtrongviệctruyềncảmhứngchochúngtahoặckhiếnchúngtathấyhứngthú.Nhữnggìtôiđangđềnghịquývịlàmđềunhằmdẫntớichỗtinvàonhữnggìtôinói,mặcdùthiếubằngchứng.

Điềuduynhấtquývịthậtsựtiếpnhậnđượctừtháiđộkhăngkhăncủatôichorằngcómộtconrồngtrongnhàđểxelàcóchuyệngìđórấtbuồncườiđangdiễnratrongđầutôi.Quývịtựhỏi,nếukhôngcócáchkiểmnghiệmvậtlýnàoápdụngđượcthìcáigìkhiến

tôitinnhưvậy.Khảnăngđóchỉlàmộtgiấcmơhoặcảoảnhchắcchắnsẽnảyratrongđầuquývị.Nhưngkhiđóthìtạisaotôilạinghiêmtúcđếnvậy?Cólẽtôicầngiúpđỡ.Ítnhất,cólẽtôiđãđánhgiáquásaikhảnăngdễmắcsaisótcủaconngười.

Hãytưởngtượngrằng,mặcdùkhôngkiểmnghiệmnàothànhcông,quývịvẫnmuốnlàngườicóđầuóccởimởtuyệtđối.Vậyquývịđừngkiênquyếtbácbỏquanniệmchorằngcómộtconrồngphunlửatrongnhàđểxecủatôi.Quývịchỉcầnchấpnhậnđiềuđó.Bằngchứnghiệntạihoàntoànphủnhậnđiềuđó,nhưngnếumộtxuấthiệnmộtloạtdữliệumớithìquývịđãsẵnsàngkiểmtravàxemchúngcóthuyếtphụcquývịkhông.Chắcchắnsẽlàrấtkhôngcôngbằngchotôivìphảikhóchịuvớiviệckhôngđượctintưởng;hoặcchỉtríchquývịvìkhônggiàutrítưởngtượng.

Hãytưởngtượngrằngmọiviệcđềusuônsẻ.Conrồngvôhình,đúng,nhưngcódấuchânhiệnratrênsànnhưquývịthấy.Thiếtbịhồngngoạicủaquývịtănghếtcỡ.Sơnphunkhiếnmộtcáibờmlởmchởmrăngcửaxuấthiệntrongkhôngkhíngaytrướcmắtquývị.Dùquývịcóthểnghingờvềsựkiệndiệncủaloàirồngđếnđâu–đólàchưanóiđếnnhữngconvôhình–thìlúcnàyquývịcũngphảithừanhậnrằngởđâycóchuyệngìđó,vàvềcơbản,chuyệnđóănkhớvớimộtconrồngphunlửavôhình.

Giờcómộtkịchbảnkhác:Giảsửkhôngphảichỉcótôi.Giảsửrằngvàingườiquývịquenbiết,kểcảnhữngngườiquývịbiếtchắckhônghềbiếtnhau,đềubảovớiquývịrằngtrongnhàđểxecủahọcórồng–nhưngtrườnghợpnàobằngchứngcũngrấtkhónắmbắt.Tấtcảchúngtađềuthừanhậnchúngtathấybốirốitrướcmộtlýlẽkỳcụckhôngcónhữngbằngchứngvậtchấthậuthuẫn.Khôngaitrongchúngtađiêncả.Chúngtasuyxétvềýnghĩacủamọiviệcnếuthật

sựcónhữngconrồngvôhìnhẩnnáutrongnhàđểxetrênkhắpthếgiới,vànhữngconngườitrầntụcchúngtađâychợtnhậnrachúng.Tôikhẳngđịnhvớiquývịrằngđiềuđókhôngphảisựthật.NhưngcólẽtấtcảnhữngtruyềnthuyếtởTrungQuốcvàChâuÂuvềrồngđềukhônghềchỉlàtruyềnthuyết…

Thậtphấnkhởilàmộtsốdấuchânrồngxuấthiệntrênbộtđãđượcghinhận.Nhưngchúnglạichưabaogiờxuấthiệnkhicómặtmộtngườicótháiđộhoàinghi.Mộtcáchgiảithíchkhácthếnày:Khikiểmtrakỹthìdườngnhưrõràngnhữngdấuchânấycóthểđượclàmgiả.Mộtngườimêrồngkháctrưngramộtngóntaybịbỏngvàbảonguyênnhânlàdosựhơithởnóngbỏnghiếmkhihiệnhìnhcủarồng.Nhưngmộtlầnnữa,cónhiềukhảnăngkháctồntại.Chúngtahiểurằngcónhiềucáchkháckhiếntaybịbỏngngoàihơithởcủanhữngconrồngvôhình.Những“bằngchứng”nhưvậy–nhữngngườiủnghộrồngcoivấnđềnàyquantrọngđếnđâukhôngthànhvấnđề-quákhôngthuyếtphục.Mộtlầnnữa,cáchtiếpcậnthựctếduynhấtlàthậntrọngbácbỏquanđiểmvềrồng,tiếpnhậnnhữngdữliệuvậtlýtrongtươnglai,vàtựhỏixemnguyênnhâncóthểlàgìkhiếnchocóquánhiềungườihoàntoàntỉnhtáovàrõràngđầuócbìnhthườnglạicùngtinvàomộtảogiáckỳlạnhưvậy.

---

Mathuậtcầncósựhợptácngầmcủakhángiảnvớithuậtsĩ–đólàviệctừbỏtháiđộhoàinghi,hoặcnhữnggìđượcmôtảlàsẵnsàngtạmngừngtháiđộkhôngtintưởng.Nhưthếhiểungayrằngđểnắmrõtròmathuật,đểlậttẩythủthuật,chúngtaphảingừnghợptác.

Làmthếnàođạtđượcthêmtiếnbộtrongchủđềgâynhiềutranhcãi,nặngvềtìnhcảmnày?Bệnhnhâncóthểthậntrọngvớicác

chuyêngiatrịliệuđểsuyluậnhoặckhẳngđịnhnhữngvụsinhvậtlạbắtcóc.Nhữngngườiđiềutrịchonhữngđốitượngbịbắtcóccóthểgiảithíchchobệnhnhâncủahọrằngảogiáclàđiềubìnhthường,vàrằnglạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếurấtphổbiến.Họcóthểghinhớtrongđầurằng,trongnềnvănhóađạichúng,khôngkháchhàngnàolạihoàntoànkhôngdínhdánggìđếnsinhvậtlạ.Họcóthểtiếnhànhđiềutrịkỹcàngđểdẫndắtnhânchứng.Họcóthểdạychokháchhàngcủamìnhbiếtcáchhoàinghi.Họcóthểlàmđầylạinhữngkhochứa“mặthàng”hoàinghiđangbịvơidầnấycủachínhhọ.

Nhữngvụsinhvậtlạbắtcóccómụcđíchgâyrắcrốichonhiềungườivàởnhiềuphươngdiện.Chủđềnàylàmộtôcửasổnhìnvàođờisốngnộitâmcủanhữngngườixungquanhta.Nếunhiềungườinóidốiviệcbịbắtcóc,thìđâylàmộtnguyênnhânđánglongại.Nhưngcònđánglongạihơnnữalàquánhiềuchuyêngiatrịliệulạichấpnhậnnhữngbáocáonày–nhưnglạikhôngchúýmộtcáchthíchđángđếnkhảnăngdễbịámthịcủakháchhàngvàđếnsựgợiývôthứctừnhữngngườitròchuyệnvớihọ.

Tôingạcnhiênlàcónhữngbácsĩtâmthầnvànhiềungườikháccóđàotạovềkhoahọc,nhữngngườibiếtrõtưduyconngườilàkhônghoànhảo,nhưnglạibácbỏýkiếnchorằngnhữngcâuchuyệnnàycóthểlàmộtdạngảogiácnàođó,hoặcmộtdạngkýứctưởngtượng.Tôithậmchícàngngạcnhiêntrướcnhữngtuyênbốrằngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườichínhlàphéplạđíchthực,rằngđâylàmộttháchthứcđốivớihiểubiếtcủachúngtavềthựctế,hoặcrằngnóhậuthuẫnchomộtthếgiớiquanhuyềnbí.Hoặc,nhưcáchđặtvấnđềcủaJohnMack,“cónhữnghiệntượngđủquantrongjdđểtiếnhànhnghiêncứunghiêmtúc,vàmônsiêuhìnhhọccủamôhìnhkhoahọcnổibậtởphươngTâycóthểchưađủđểhậuthuẫnchonghiêncứunày.”TrongmộtcuộcphỏngvấnvớitạpchíTime,ông

cònnóithêm:

Tôikhôngbiếttạisaolạicótháiđộsốtsắngtìmkiếmmộtcáchgiảithíchvậtlýthôngthườngnhưvậy.Tôikhôngbiếttạisaomọingườilạimuadâybuộcmìnhbằngviệcchấpnhậnrằngcógìđókhôngbìnhthườngđangdiễnraởđây…Chúngtađãđánhmấttoànbộkhảnăngnhậnbiếtvềmộtthếgiớibênngoàithếgiớivậtlý.”

---

·Vàsauđó,trongmộtcâugợichochúngtanhớrằngmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườirấtgầngũivớitôngiáoChúacứuthếvàmanglạitháibìnhchothếgiới,Mackkếtluận“Tôilàcầunốigiữahaithếgiớiấy.”–TG

---

Nhưngchúngtabiếtrằngảogiácnảysinhtừsựứcchếcảmgiác,matúy,bệnhtậtvàsốtcao,thiếuthờigianngủtronglúcnãohoạtđộng(REMsleep),nhữngthayđổitrongcơchếhóahọccủanão,vàvânvân.Vàthậmchínếu,vớiMack,chúngtachấpnhậncáctrườnghợpđượcghinhậnthìnhữngkhíacạnhđángchúýcủachúng(đixuyênquatườngvàvânvân)cóthểquychođiềugìđóngaybêntronglãnhđại“vậtlý”–côngnghệtiêntiêncủasinhvậtlạ-hơnlàchothuậtphùthủy.

Mộtngườibạncủatôichorằngcâuhỏithúvịduynhấttrongmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườilà“Aiđiềukhiểnai?”Phảichăngkháchhàngđangnóidốichuyêngiatrịliệu,hayngượclại?Tôikhôngđồngý.Thứnhất,cónhiềucâuhỏithúvịkhácliênquanđếnviệcsinhvậtlạbắtcócngười.Thêmnữa,haikhảnăngnàyđềukhôngloạitrừnhau:

Cógìđóliênquanđếncáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườicứgợnlêntrongkýứctôisuốtnhiềunăm.Cuốicùng,tôiđãnhớra.Đólàmộtcuốnsáchnăm1954màtôiđọchồihọcđạihọc,cuốnGiờchỉcó54phút(TheFifty-MinuteHour).Tácgiả,nhàphântâmhọcRobertLindner,đượcPhòngThínghiệmQuốcgiaLosAlamosmờitớiđiềutrịchomộtnhàvậtlýhạtnhâncòntrẻđangđểchohệthốngảogiáccủamìnhlàmảnhhưởngđếncôngtrìnhnghiêncứumậtcấpchínhphủmàanhtathamgia.Hóaranhàvậtlý(cóbiệtdanhKirkAllen)cómộtcuộcsốngkhácngoàiviệcchếtạovũkhíhạtnhân:Anhtatâmsựrằng,trongtươnglaixaanhtađãđiềukhiển(hoặcsẽđiềukhiển–cáchchiathờiđộngtừcóphầnlẫnlộn)contàuvũtrụđixuyêncácchòmsao.Anhtathíchthúvớinhữngchuyếnphiêulưulykỳtrênnhữnghànhtinhởcácchòmsaokhác.Anhtalà“chúatể”củanhiềuthếgiới.CólẽngườitagọianhtalàThuyềntrưởngKirk.Anhtakhôngchỉ“nhớrõ”cuộcsốngkhácbiệtnàymàanhtacòncóthểbướcvàocuộcsốngđóbấtcứkhinàoanhtamuốn.Bằngcáchsuynghĩtheohướngđó,anhtacóthểduhànhxuyênquanhiềuthếkỷvànămánhsáng.

Bằngcáchnàođómàtôikhôngthểnhậnthức,tôiđãvượtquakhoảngkhôngbaolacủavũtrụ,vượtmọithờigian,vàhòanhậpvớicáibảnngãtươnglaixavờiấy…Đừngbảotôigiảithích.Tôikhônglàmđược,mặcdùChúabiếttôiđãcốgắnglàm.

Lindnernhậnthấyanhtathôngminh,mẫncảm,vuivẻ,nhãnhăn,vàhoàntoàncókhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềthườngnhật.Nhưng–khiphảnánhđờisốngsôiđộngcủamìnhtrêncácvìsao–AllenthấymìnhcóphầnbuồnchánvớiđờisốngtrênTráiĐất,thậmchícảviệcchếtạonhữngloạivũkhíhủydiệthàngloạt.Khibịcấptrênởphòngthínghiệmnhắcnhởvìtháiđộphântâmvàmơmàng,anhtađãxinlỗi;anhtaquảquyếtvớihọrằnganhtasẽcốgắng

dànhnhiềuthờigianởhànhtinhnàyhơn.KhiđóngườitabènliênhệvớiLindner.

Allenđãviết12.000trangvềnhữngthínghiệmcủamìnhtrongtươnglai,vàhàngchụcchuyênluậnkỹthuậtvềđịalý,chínhtrị,kiếntrúc,thiênvănhọc,địachấthọc,cácdạngsống,phảhệhọc,vàsinhtháihọccủacáchànhtinhởnhữngchòmsaokhác.Nhữngtiêuđềchuyênkhảodướiđâychotabiếtchútít‘dưvị’củanhữngtàiliệutrên:“QuátrìnhpháttriểnnãobộđộcđáocủacácchrystopedởSromNorbaX”,“TụcthờlửavàhiếntếởSromSodratII”,“LịchsửViệnKhoahọcLiênThiênhà”và“ỨngdụngThuyếtTrườngđơntrườngvàcáccơchếtruyềnđộngtinhthểtrongviệcduhànhvũtrụ.”(Tiêuđềcuốicùnglàtàiliệutôimuốnxem;saurốt,ngườitachobiếtAllenlàmộtnhàvậtlýhạngnhất).ThậtthúvịlàLindnersaymêxemnhữngtàiliệunày.

AllenkhônghềngạingùngkhiđưanhữngbàiviếtcủamìnhchoLindnerhoặcthảoluậnvềnhữngtàiliệuấymộtcáchchitiết.Điềmtĩnhvàrấtcókiếnthức,anhtadườngnhưkhôngbiếnchuyểnchútnàosaunhữngcốgắnghỗtrợtâmlýcủaLindner.Khimọicáchđềukhôngthành,chuyêngiatâmlýđànhthửmộtcáchkhác:

Tôicốgắng…tránhtạoraấntượng,dùbằngbấtkỳcáchnào,rằngtôiđangcốtìmcáchchứngmìnhrằnganhtabịloạnthầnkinh,rằngđâylàmộttròchơikéocoliênquanđếnvấnđềđầuócanhtacótỉnhtáohaykhông.Thayvàođó,bởivìrõràngcảtínhkhívàtrìnhđộhọcvấncủaanhtađềurấtcaonêntôiquyếtđịnhtậndụngmộtphẩnchấtmàanhtađãthểhiệntrongsuốtcuộcđờimình…cáiphẩmchấtđãthúcđẩyanhtađếnvớisựnghiệpkhoahọc:đólàtínhtòmò…Điềunàycónghĩalà…ítnhấtvàothờiđiểmtôi“chấpnhận”giátrịnhữngthửnghiệmcủaanhta…Tôiđộtnhiênnảyracảmhứng

làđểgiúpKirkthoátkhỏitrạngtháiđiênrồthìcầnphảithâmnhậpvàothếgiớitưởngtượngcủaanhtavà,từvịthếđó,giúpanhtadầngiảmbớtrốiloạntâmthần.

LindnerđánhdấunhữngmâuthuẫnrõràngtrongcáctàiliệuvàđềnghịAllengiảiquyết.Việcnàyđòihỏinhàvậtlýphảitiếnvàotươnglailầnnữađểtìmracâutrảlời.Hếtsứcnghiêmtúc,Allentiếnđếnbướctiếptheovớimộttàiliệugiảithíchđượcviếttayrấtngayngắn.Lindnernhậnthấyanhtarấtháohứcchờđợitừngcuộcphỏngvấn,nhưthếanhtalạiđượcđắmmìnhtrongcuộcsốngvàvốntrithứcphongphútrênThiênhà.Giữahaingườivớinhauđãcóthểgiảiquyếtđượcnhiềuvấnđềliênquanđếntínhnhấtquán.

Sauđó,cómộtchuyệnlạxảyra:“NhữngtàiliệuvềchứngrốiloạntâmthầncủaKirkvàcáigótchânAchillestrongcátínhcủatôiđãgặpnhauvàănkhớpnhưnhữngbánhrăngcủamộtcáiđồnghồ.”Chuyêngiaphântâmhọctrởthànhmộtngườiđồnglõavớichứngảogiácởbệnhnhâncủamình.ÔngbắtđầuphảnđốinhữngcáchgiảithíchmangtínhtâmlýchocâuchuyệncủaAllen.Liệuchúngtabiếtchắcđượcđếnđâurằngchuyệnđóthựctếkhôngthểlàsựthật?Lindnerquayrabảovệchoquanniệmrằngcóthểbướcvàomộtcuộcsốngkhác,cuộcsốngcủamộtnhàlữhànhkhônggiantrongtươnglaixa,bằngmộtnỗlựccủaýchí.

Vớitốcđộmaulẹđếnkinhngạc…nhữngkhuvựcngàycàngrộnglớntrongtâmtrítôibịthếgiớitưởngtượngchiếmngự…VớisựhỗtrợkhóhiểucủaKirk,tôithamgiavàonhữngcuộcphiêulưutrongvũtrụ,cùngchiasẻtâmtrạngthíchthútừkhúcphóngtúngmàanhtadàndựng.

Nhưngcuốicùng,mộtchuyệncònlạhơnnữaxảyra:Lolắngcho

sứckhỏecủachuyêngiatrịliệuchomình,vàthuhếtcanđảmvàtínhngaythẳngcủamình,KirkAllenthúnhận:Anhtađãtựnghĩratấtcảmọichuyện.Nócócănnguyêntừthờiniênthiếucôđộccũngnhưnhữngmốiquanhệkhôngthànhcôngvớiphụnữcủaanhta.Anhtatựxóanhòa,vàsauđóquênluôn,ranhgiớigiữathựctạivàtưởngtượng.Việclấpđầycácchitiếthợplývàdệtlênmộttấmthảmrựcrỡvềnhữngthếgiớikháclàcôngviệcrấtkhónhọcvàthúvị.AnhtaxinlỗivìđãdẫndắtLindnerđivàoconđườnghoanlạcnày.

“Tạisao,”chuyêngiatâmthầnhọchỏi,“tạisaoanhlạigiảvờ?Tạisaoanhkhăngkhăngnóivớitôi…?”

“Bởivìtôicảmthấytôiphảilàmvậy,”nhàvậtlýtrảlời.“Bởivìtôicảmthấyôngmuốntôinhưvậy.”

“Kirkvàtôiđãđảovaichonhau,”Lindnergiảithích,

Và,trongmộttrongnhữngkếtcụckỳlạkhiếnchocôngviệccủatôitrởthànhmộtmụcđíchbổích,tuyệtvờivàkhódựđoán,toànbộcâuchuyệnđiênrồcủachúngtôitantành…tôivậndụngcáchgiảithíchduylýcủahànhđộngvịthalâmsàngchonhữnggiớihạncánhânvàvìthếrơivàomộtcáibẫyđangchờđợitấtcảcácnhàtrịliệutâmlýthiếuthậntrọng…ChotớikhiKirkAllenxuấthiệntrongcuộcđờitôi,tôichưabaogiờnghingờkhảnăngkiênđịnhcủamình.Nhữngsailầmcủatưduy,tôiluônnghĩnhưvậy,chỉxảyravớingườikhác…Tôithấyxấuhổvớisựtựmãnnày.Nhưnggiờđâu,khitôingồitrênghếphíasauđivăngvàlắngnghe,tôiđãhiểuhơn.Tôibiếtrằngcáighếcủatôivàcáiđivăngđượctáchbạchchỉbởimộtlằnranhmỏngmanh.Tôibiếtrằng,saurốt,chínhsựkếthợpnhữngtainạnmớiquyếtđịnhailàngườinằmtrênđivăngvàaingồiphíasaunó.

Từcâuchuyệnnày,tôikhôngdámchắcrằngKirkAllencóthậtsựbịảogiáckhông.Cólẽanhtachỉbịchứngrốiloạntínhcáchnàođó.TôikhôngbiếtLindnercóthểtôđiểmhoặcsángchếcâuchuyệntớimứcđộnào.Trongkhiôngấyviếtvềchuyện“chiasẻ”và“bướcvào”thếgiớitưởngtượngcủaAllen,khôngcógìchothấyrằngchuyêngiatâmlýnàytưởngtượngchínhôngấyduhànhtớitươnglaixavàthamgiavàonhữngcuộcphiêulưugiữacáchệhànhtinh.Tươngtựnhưvậy,JohnMackvànhữngchuyêngiatrịliệuchocáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóckháckhôngthểhiệnrằnghọcũngtừngbịbắtcóc;chỉcóbệnhnhâncủahọmàthôi.

Chuyệngìxảyranếuvịbácsĩkhôngthúnhận?PhảichăngLindnerđãthuyếtphụcchínhmình,vượtquatâmlýngờvựcđầylýtrí,rằngthựcsựcóthểthâmnhậpvàomộtkỷnguyênlãngmạnhơn?Phảichănglẽraôngấynênnóirằngbanđầuôngấylàngườihoàinghi,nhưngrồibịthuyếtphụctrướcbằngchứngđầysứcnặng?Phảichăngôngấycóthểquảngbábảnthannhưmộtchuyêngiachuyêngiúpđỡnhữngnhàduhànhkhônggianđếntừtươnglainhưngbịkẹtlạithếkỷ20?Phảichăngsựtồntạicủamộtchuyêngiatâmthầnnhưvậysẽkhuyếnkhíchnhữngngườikhácxemxétnhữngcâuchuyệntưởngtượnghoặcảogiáckiểunàymộtcáchnghiêmtúc?Saumộtvàitrườnghợptươngtự,phảichăngLindnersẽnônnóngphảnbáctấtcảmọiluậnđiểmkiểu“Hãytỉnhtáonào,Bob”,vàsuyluậnrằngôngấyđangthâmnhậpvàomộtcấpđộthựctạimớimẻnàođó?

NềntảngkhoahọccủaKirkAllengiúpanhtathoátkhỏibệnhđiêncủamình.Đãcólúcchuyêngiatrịliệuvàbệnhnhânđổivaichonhau.Tôimuốngọitrườnghợpnàylàbệnhnhâncứubácsĩ.CólẽJohnMackkhôngđượcmaymắnnhưvậy.

---

Hãyxemxétmộtcáchtiếpcậnrấtkhácđốivớivấnđềtìmkiếmsinhvậtlạ-tìmkiếmtrítuệngoàiTráiĐấtbằngsóngvôtuyến.Cáchnàykhácbiệtnhưthếnàovớitưởngtượngvàgiảkhoahọc?TạiMoscowvàođầuthậpniên1960,cácnhàthiênvănhọcXôviếtđãtổchứcmộtcuộchọpbáotrongđóhọtuyênbốrằngsóngvôtuyếnmạnhphátratừmộtvậtthểbíẩnởxađượcgọilàCTA-102biếnthiênrấtđều,nhưmộtbướcsónghìnhsin,vớichukỳkhoảng100ngày.Khônghềcónguồnởxađịnhkỳnàotừngđượcpháthiệntrướcđó.Tạisaohọlạimởmộtcuộchọpbáođểcôngbốmộtpháthiệnbímậtđếnvậy?BởivìhọnghĩhọđãdòđượcmộtnềnvănminhngoàiTráiĐấtcósứcmạnhtolớn.Chắcchắn,việcđórấtxứngđángđểmởmộtcuộchọpbáo.Báocáonàynhanhchóngtrởthànhmộtsựkiệnnổibậttrêntruyềnthong,vànhómnhạcrockByrdsthậmchícònsoạnvàghiâmmộtcakhúcvềnó.[“CTA-102,chúngtôiởđâyđãnhậnracácvị./Nhữngtínhiệuchochúngtôibiếtrằngquývịởđó./Chúngtôicóthểngheđượcchúngrấttovàrõrang…”]

SóngvôtuyếnphátratừCTA-102ư?Chắcchắn.NhưngCTA-102làgì?Ngàynay,chúngtabiếtrằngCTA-102làmộtchuẩntinhởrấtxa.Thờiđó,từ“chuẩntinh”thậmchícònchưađượcnghĩra.Chúngtavẫnkhôngbiếtrõchuẩntinhlàgì;vàcónhiềucáchgiảithíchvềchúngtrongcáctàiliệukhoahọc.Tuynhiên,khôngnhàduhànhvũtrụnàohiệnnay–kểcảnhữngngườiliênquanđếncuộchọpbáoởMoscow–dámchắcrằngmộtchuẩntinhnhưCTA-102làmộtnềnvănminhnàođóởcáchxahangtỉnămánhsángvàtiếpcậnđượcvớinhữngcấpđộsứcmạnhghêgớm.Tạisaolạikhông?Bởivìchúngtacónhữngcáchgiảithíchkhácvềnhữngthuộctínhcủacácchuẩntinhhoàntoànphùhợpvớinhữngquyluậtvậtlýđãbiếtvàđiềuđókhônggợiývềsựsốngxalạ.NhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtchỉđạidiệnchomộtgiảthuyếtsauchót.Quývịchỉnghĩđếngiảthuyếtấykhimọicáchgiảithíchkhácđềuthấtbại.

Năm1967,cácnhàkhoahọcAnhtìmthấymộtnguồnsóngvôtuyếnmạnhởgầnhơnrấtnhiềuliêntụcbậttắtvớiđộchínhxácđếnkinhngạc,chukỳcủanóbấtbiếnđếnhơn10consố.Đólàgìvậy?Ýnghĩđầutiêncủahọlàđólàmộtthongđiệpdànhchochúngta,hoặccólẽmộtchuyểnđộngliênngânhàvàtínhiệuthờigianchotàuvũtrụlưuthongtrongkhoảngkhônggiangiữacácvìsao.Họthậmchícònđặtchonó,thỏathuậngiữahọvớinhautạiĐạihọcCambridge,cáitênrấtgớmlàLGM-1–LGMnghĩalàNgườidaxanhbénhỏ(LittleGreenMen).

Tuynhiên,họtỏrakhônngoanhơncácđồngnghiệpXôviết.Họkhôngtổchứchọpbáo.Chỉítlâusau,thấyrõlànhữnggìhọquansátđượcchínhlàcáihiệnnayđượcgọilà“ẩntinh,”ẩntinhđầutiên.Vậythìẩntinhlàgì?Mộtẩntinhlàtrạngtháicuốicùngcủamộtngôisaokhổnglồ,mộtmặttrờibịthugọnlạichỉcònbằngkíchthướcmộtthànhphố,tồntạiđượckhôngphảinhờcácngôisaokhác,khôngphảibằngáplựckhí,khôngphảibằnghiệntượngthoáihóacácđiệntử,màbằngcáclựchạtnhân.Nólàmộttrạngtháimàmộthạtnhânnguyêntửcóbềnganglênđến10dặm.Theotôi,điềuđólàmộtkháiniệmítnhấtcũngkỳquáichẳngkémgìtínhiệulưuthôngliênngânhà.Câutrảlờixemẩntinhlàgìphảilàđiềucựckỳlạlung.ĐókhôngphảilàmộtnềnvănminhngoàiTráiĐất.Nólàthứgìđókhác:nhưnglàthứgìkháckhaimởmắtvàđầuócchúngtacũngnhưchothấynhữngkhảnăngchưađoánđượctrongTựnhiên.AnthonyHewishtừngđoạtgiảNobelvậtlýnhờpháthiệnracácẩntinh.

ThínghiệmOzmanguyênthủy(côngtrìnhđầutiêntìmkiếmtríthôngminhngoàiTráiĐất),chươngtrìnhMETA(MegachannelExtraterrestrialAssay-ThínghiệmVũtrụSiêuKênh)củaHiệphộiHànhtinh/ĐạihọcHarvard,dựántìmkiếmcủaĐạihọcbangOhio,DựánSERENDIPởĐạihọcCalifornia,Berkeley,vànhiềunhóm

khácđềuđãpháthiệnđượcnhữngtínhiệubấtthườngtừvũtrụkhiếnchotimcủangườiquansátđậpthìnhthịch.Chúngtatừngcólúcnghĩrằngchúngtađãnhậnđượctínhiệuđíchthựccủamộtnềnvănminhởcáchxahệmặttrờicủachúngta.Trênthựctế,chúngtachưahềcóđượcýtưởngmờmịtnhấtxemđólàgì,bởivìtínhiệukhônglặplại.Vàiphútsau,hoặcngàyhômsau,hoặcnhiềunămsauquývịxoaychínhchiếckínhthiênvănđótớiđúngvịtrícũtrênbầutrờivớitầnsố,thôngdải(bandpass),mứcphâncựcvàmọithứkhácnhưcũ,vàquývịkhôngnghethấygìhết.Quývịkhôngsuydiễnra,lạicàngkhôngtuyênbố,nhữngsinhvậtlạ.Nócóthểlàmộtđợtsóngđiệntửthốngkêquenthuộc,hoặcmộtsựcốcủahệthốngdòtìm,haymộtcontàuvũtrụ(từTráiĐất),hoặcmộtmáybayquânsựbayngangquavàpháttínhiệutrêncáckênhvẫnđượcmặcđịnhdànhriêngchogiớithiênvănhọcvôtuyến.Cólẽ,thậmchíđóchỉlàmộtthiếtbịmởcửanhàđểxeởdướiphốhaymộttrạmvôtuyếncáchxa100km.Córấtnhiềukhảnăng.Quývịphảikiểmtramộtcáchhệthốngtấtcảcáctrườnghợp,vàxemnhữngkhảnăngnàocóthểloạibỏ.Quývịđừngtuyênbốrằngđãtìmthấysinhvậtlạkhibằngchứngduynhấtcủaquývịchỉlàmộttínhiệubíẩnkhônghềlặplại.

Vànếutínhiệucólặplạiđichăngnữathìliệuquývịcótuyênbốđiềuđóvớibáogiớivàcôngchúngkhông?Khôngnên.Cólẽaiđóđangđánhlừaquývị.Cólẽđólàthứgìđóquývịchưađủkhảnăngđoánranhưnglạiđangdiễnratrướchệthốngdòtìmcủaquývị.Cólẽđólàmộtnguồnvậtlýhọcthiênthểchưađượccôngnhậnnàođó.Thayvàođó,quývịhãygọichocácnhàkhoahọcởnhữngtrạmquansátvôtuyếnkhácvàthôngbáovớihọrằngtạiđiểmcụthểnàytrongbầutrời,ởtầnsốvàthôngdảinày,hìnhnhưquývịđangnhậnramộtđiềugìđóthúvị.Liệuhọcóvuilòngthửxácnhậnkhông?Chỉkhivàinhàquansátđộclập–tấtcảđềuphảinhậnthứcđầyđủvềmứcđộphứctạpcủaTựnhiênvàkhảnăngsailệchcủagiớiquan

sát–thuđượccùngmộtthôngtintừcùngmộtđiểmtrênbầutrờithìquývịmớithậtsựnghĩđếnkhảnăngmìnhđãphathiệnđượcmộttínhiệuđíchthựctừcácsinhvậtlạ.

Ởđâycómộtnguyêntắc.Chúngtakhôngthểcứviệclatoánglên“ngườidaxanhbénhỏ”mỗilầnchúngtapháthiệnđượcđiềugìđóchúngtakhônghiểulúcbanđầu,bởivìchúngtasẽtrởnêncựckỳlốbịch–nhưcácnhàthiênvănhọcvôtuyếnXôviếtđãlàmvớiCTA-102–khihóarađólạilàmộtthứgìkhác.Rấtcầnđặcbiệtthậntrọngkhirủiracao.Chúngtakhôngnênhuyễnhoặctríócmìnhtrướckhicóbằngchứngxácthực.Tríócchúngtađượcphépkhôngkhẳngđịnh.

Tôithườngxuyênbịhỏi“ÔngcótinrằngcótríthôngminhngoàiTráiĐấtkhông?”Tôiđưaranhữngquanđiểmchuẩnmực–córấtnhiềunơiởngoàikia,nhữngphântửcủasựsốngởkhắpmọinơi,tôisửdụngtừhàngtỉ,vàvânvân.SauđótôinóitôisẽrấtngạcnhiênnếukhônghềcónềnvănminhngoàiTráiĐất,nhưngdĩnhiênvẫnchưahềcóbằngchứngthuyếtphụcvềđiềuđó.

Thôngthường,tiếptheotôisẽbịhỏi“Thếthậtsựôngnghĩgì?”

Tôiđáp“Tôichỉnóivớicácvịnhữnggìtôithựcsựnghĩ.”

“Vâng,nhưngtrongbụngôngcảmthấygì?”

Nhưngtôikhôngnghĩbằngcáibụngcủamình.Nếutôinghiêmtúctrongviệctìmhiểuthếgiớithìviệcnghĩbằngthứgìkhácngoàibộnãocủatôichắcchắnsẽkhiếntôigặprắcrối.Thậtsự,rấtnêntạmngừngđánhgiáchotớikhicóđủbằngchứng.

---

TôisẽrấtsungsướngnếunhữngngườiủnghộđĩabayvànhữngngườiđềxướngkhảnăngsinhvậtlạbắtcócđềuđúngvàbằngchứngthậtsựvềsựsốngngoàiTráiĐấtđượcđưarachochúngtakiểmchứng.Mặcdùvậy,họkhôngđềnghịchúngtaphảitinniềmtincủahọ.Họđềnghịchúngtatinvàosứcmạnhbằngchứngcủahọ.Chắcchắn,nhiệmvụcủachúnglàxemxétcẩnthậnbằngchứngvớisựkỹlưỡngvàtháiđộhoàinghiítnhấtcũnggiốngnhưcácnhàthiênvănhọcvôtuyếnđangtìmkiếmcáctínhiệuvôtuyếnxalạvẫnlàm.

Khôngmộttuyênbốmangtínhgiaithoạinào–chodùthànhthậtđếnđâu,chodùcảmnhậnsâusắcđếnđâu,chodùcuộcsốngcủanhữngcôngdânđứngralàmchứngmẫumựcđếnđâu–mangđủsứcnặngđốivớimộtcâuhỏiquantrọngnhưvậy.NhưtrongcáctrườnghợpUFOxaxưahơn,nhữngcâuchuyệnmangtínhgiaithoạiđềucósaisótkhôngthểtinhgiảnđược.Đâykhôngphảilàlờiphêpháncánhânđốivớinhữngngườinóirằnghọbịbắtcóchoặcnhữngngườithẩmvấnhọ.Điềunàykhônghềtươngđươngvớitháiđộcoithườngđốivớinhữngnhânchứngnổitiếng.Đâykhông–hoặckhôngnên–phảilàsựphủnhậnngạomạnđốivớinhữnglờichứngthựcthànhthậtvàxúcđộng.Nóchỉlàmộtphảnứngdodựtrướckhảnăngdễmắcsailầmcủaconngười.

---

·Khôngthểgọihọmộtcáchđơngiảnlànhânchứng–bởivìviệccóđúnglàhọđãchứngkiếnbấtkỳđiềugì(hoặcítnhấtlàbấtkỳđiềugìởthếgiớibênngoài)đóvẫncònlàmộtvấnđềthenchốt.–TG

---

Nếubấtkỳsứcmạnhnào,chodùlàgì,cóthểđemgánchosinh

vậtlạ-bởivìcôngnghệcủahọquátiêntiến–thìchúngtacóthểgiảithíchđượcbấtkỳnghịchlý,mâuthuẫn,hoặcđiểmđángngờnào.Chẳnghạn,mộthọcgiảnghiêncứuUFOchorằngcảsinhvậtlạlẫnnhữngngườibịbắtcócđềubịbiếnthànhvôhìnhtrongsuốtthờigianbắtcóc(mặcdùhaiphíanhìnthấynhau);đólàlýdotạisaocónhiềulánggiềngkhônghềhaybiết.Những“cáchgiảithích”nhưthếcóthểgiảithíchbấtkỳđiềugì,vàdođótrênthựctếlàchẳnggiảithíchgìcả.

QuytrìnhlàmviệccủacảnhsátMỹtậptrungvàobằngchứngchứkhôngphảigiaithoại.ĐúngnhưnhữngvụxétxửphùthủyởChâuÂugợinhớchochúngta,nhữngđốitượngtìnhnghicóthểbịhămdọatrongquátrìnhthẩmvấn;ngườitathừanhậnnhữngtộidanhmàhọchẳngbaogiờphạmphải;cácnhânchứngcóthểbịnhầmlẫn.Đâycũnglàđiểmthenchốtcủanhiềucâuchuyệntrinhthám.Nhưngbằngchứngthật,khônghềthêudệt–nhữngvệtthuốcsung,dấuvântay,mẫuDNA,dấuchân,tócởmóngtaycủanạnnhântrongquátrìnhvậtlộn–cótrọnglượngrấtlớn.Cácchuyêngiatộiphạmhọcsửdụngthủpháprấtgầnvớiphươngphápkhoahọc,vàvớinhữnglýdotươngtự.ChonêntrongthếgiớiUFOvàcácvụsinhvậtlạbắtcóc,hoàntoàncôngbằngkhiđặtcâuhỏi:Bằngchứng–nhữngbằngchứngvậtchấtthậtsự,khôngmơhồ,nhữngdữliệuthuyếtphụchộithẩmđoàn–nằmởđâu?

Mộtsốngườinhiệttìnhủnghộthìchorằngcó“hàngnghìn”trườnghợpvềcácvùngđất“bịcàyxới”nơiđượccholàUFOhạcánhxuống,vàtạisaonhưthếlạivẫnchưađủ?NhưthếchưađủvìcónhiềucáchcàyxớiđấtchứkhôngchỉriêngnhữngsinhvậtlạtrongcácUFO–conngườisửdụngxẻnglàmộtkhảnăngbậtrangaytrongtâmtrí.MộtchuyêngiaUFOtráchcứtôiđãphớtlờ“4400trườnghợpcódấuvếtvậtchấttừ65quốcgia.”Nhưngkhôngmột

trườnghợpnàotrongsốnày,theotôibiếtchođếnnay,từngđượcphântích,vớinhữngkếtquảđượccôngbốtrongmộttạpchíhọcthuậtvềvậtlýhoặchóahọc,kimloạihọchoặckhoahọcthổnhưỡng,chothấyrằng“nhữngdấuvết”ấykhôngthểdoconngườitạora.Nócũngđơnthuầnlàmộtâmmưu–nếuđemsovớinhữngvòngtròntrêncánhđồngởWiltshire.

Tươngtự,nhữngbứcảnhkhôngchỉbịlàmgiảmộtcáchdễdàngmàcòncórấtnhiềubứcảnhUFOđãbịlàmgiảthấyrõ.Mộtsốngườinhiệttìnhủnghộmấtnhiềuđêmmòtớicáccánhđồngđểtìmkiếmnhữngluồngánhsángrựcrỡtrênbầutrời.Khihọnhìnthấymộtluồngánhsángnhưvậy,họbậtđènpinlên.Đôilúc,theolờihọkể,cótínhiệuđènđáplại.Vâng,rấtcóthể.Nhưngnhữngchiếcmáybaytầmthấpcóthểphátraánhsángtrênbêntrời,vàphicôngcóthểnhấpnháyđènđáplại.Chẳngcóchitiếtnàotrongchuyệnnàytạorađiềugìđóđượcxemlàbằngchứngnghiêmtúccả.

Vậybằngchứngvậtchấtởđâu?Nhưtrongcácbáocáovềhiệntượnglạmdụngnghithứcmaquỷ(và“nhữngdấuhiệucủaQuỷsứ”trongcácvụxétxửphùthủy),bằngchứngvậtchấtchungnhấtđượcchỉralànhữngvếtsẹovà“nhữngdấulõm”trêncơthểngườibịbắtcóc–nhữngngườinóirằnghọkhônghềbiếtnhữngvếtsẹocủahọdođâumàcó.Nhưngđiểmnàyrấtquantrọng:Nếunhữngvếtsẹonằmtrongkhảnăngconngườitạorađượcthìchúngkhôngthểlàbằngchứngvậtchấtthuyếtphụcvềsựlạmdụngcủasinhvậtlạ.Thựctế,cónhữngrốiloạntâmthầntrongđóngườitacàocấu,gâysứtsẹo,xét,cắt,vàgâytổnthươngchochínhmình(hoặcngườikhác.Vàmộtsốngườitrongchúngtacóngưỡngchịuđaucaovàtrínhớkémcóthểtựgâythươngthíchmộtcáchvôtìnhmàkhônghềnhớđếnviệcđó.

MộttrongnhữngbệnhnhâncủaJohnMacknóirằngcónhữngvếtsẹotrênkhắpcơthểkhiếnchocácbácsĩđềuphảibótay.Trôngchúngrasao?Ôi,bàấykhôngthểchongườikhácxem;giốngnhưtrongcơncuồngloạnliênquanđếnphùthủy,chúngđềunằmởnhữngchỗkín.Mackcoiđâylàmộtbằngchứngthuyếtphục.Liệuôngấyđãnhìnthấynhữngvếtsẹođóchưa?Liệuchúngtacóthểcóảnhchụpnhữngvếtsẹodomộtbácsĩcótháiđộhoàinghichụpchưa?Mackbiết,theolờiôngấynói,mộtngườibịliệtcảtaychânvớinhữngvếtlõmvàxemđâylàmộtphươngphápbácbỏquanđiểmhoàinghi;làmcáchnàomộtngườibịliệtcảchântaycóthểgâysứtsẹochochínhmìnhđược?Luậnđiểmnàyrấtổnchỉnếunhưngườibịliệtđóđượcnhốtkíntrongmộtcănphòngmàkhôngmộtngườinàokháccóthểtiếpcận.Chúngtacóthểxemnhữngvếtsẹocủaôngtakhông?Liệuđãcómộtbácsĩđộclậpnàokhámchưa?MộtbệnhnhânnữacủaMacknóirằngsinhvậtlạđãlấytrứngcủacôấyvìcôấyhoàntoànpháttriểnvềmặtsinhlý,vàrằnghệsinhsảncủacôấykhiếnbácsĩphụkhoabótay.LiệutrườnghợpnàycóđủđặcbiệtđểviếtvàgửihẳnmộtbàinghiêncứutớiTạpchíYhọcNewEnglandkhông?Rõràngkhôngđủđặcbiệtđếnmứcấy.

Rồichúngtôibiếtđượcsựthựcrằngmộttrongnhữngđốitượngcủaôngấyđãtựnghĩratấtcả,nhưtạpchíTimeđưatin,vàMackkhônghềbiếtmảymay.Ôngấytinhoàntoàn.Nhữngtiêuchuẩnnghiêncứuvàphêbìnhcủaôngấylàgì?Nếuôngấychophépmìnhbịmộtđốitượngđánhlừathìlàmthếnàochúngtabiếtđượcđiềutươngtựkhôngphảilàsựthật?

Macknóivềnhữngtrườnghợp,“hiệntượng”,nàykhinêulênmộttháchthứccơbảnđốivớitưduyphươngTây,đốivớikhoahọc,đốivớichínhtínhlogic.Cólẽ,theolờiôngấy,nhữngchủthểbắtcócngườikhôngphảilàsinhvậtlạđếntừvũtrụcủachúngta,màlà

nhữngvịkháchtừ“chiềukhác.”Đâylàmộtđoạnvănđiểnhình,vànóilênnhiềuđiều,rútratừcuốnsáchcủaôngấy:

Khinhữngngườibịbắtcócgọitrảinghiệmcủahọlà“nhữnggiấcmơ,”màhọthườngcó,việcđặtcâuhỏicóthểgợirarằngđâycóthểlàmộtuyểnngữđểchegiấunhữnggìhọtinchắclàkhôngnhưvậy,nhấtlàmộtsựkiệntrongđókhônghềcóhànhvinhậnthứctừngxảyraởmộtchiềukhác.

VậylàýtưởngvềnhiềuchiềuhơnkhôngxuấthiệntừngànhUFOhọchayKỷnguyênMới.Thayvàođó,nólàmộtbộphậncủangànhvậtlýthếkỷ20.KểtừkhirađờithuyếttươngđốirộngcủaEinstein,mộtsựthậthiểnnhiêncủangànhvũtrụhọclàkhônggian-thờigianbịbẻconghoặcuốncongthôngquamộtchiềuvậtlýcaohơn.LýthuyếtKaluza-Kleinthừanhậnmộtvũtrụ11chiều.Mackxemmộtýtưởngrấtkhoahọcnhưlàchìakhóacho“cáchiệntượng”vượtrakhỏitầmvớicủakhoahọc.

Chúngtabiếtđượcđiềugìđóliênquanđếnviệcmộtđốitượngcónhiềuchiềuhơntrôngsẽnhưthếnàokhigặpvũtrụbachiềucủachúngta.Đểrõhơn,chúngtasẽcùngxemxétmộtchiều:Mộtquảtáoxuyênquamộttấmvánsẽthayđổihìnhdạngnhưnhậnthấybởicácthựcthểhaichiềutronggiớihạntấmván.Trướchếtcóvẻnhưchỉlàmộtđiểm,sauđólànhữnglátcắtquảtáolớnhơn,rồinhữnglátcắtnhỏhơn,lạitrởvềmộtđiểm–vàcuốicùng,bụp,xuyênqua.Tươngtự,mộtvậtthểbốnchiềuhoặcnhiềuhơnnữa–miễnsaokhôngphảilàmộthìnhdạngrấtđơngiảnnhưmộthìnhsiêutrụđixuyênquabachiềudọctheotrụccủanó–sẽbiếndạnghìnhhọccủanórấtnhiềukhichúngtachứngkiếnnóđiquavũtrụcủachúngta.Nếucónhữngbáocáothậthệthốngrằngcácsinhvậtlạlànhữngđốitượngthayđổihìnhdạng,ítnhấttôicóthểhiểulàmthếnàoMack

lạitheođuổiquanniệmvềmộtnguồnnhiềuchiều.(Vấnđềnữalàcốgắnghiểuxemkếtquảlaitạogiữamộtthựcthểbachiềuvàmộtthựcthểbốnchiềunghĩalàgì.Phảichănglàhậuduệcủa3,5chiều?)

NhữnggìMackthậtsựmuốnchỉrakhinóivềnhữngsinhvậtđếntừcácchiềukháclà–bấtchấpviệchọahoằncácbệnhnhâncủaônglạimôtảnhữngtrảinghiệmcủahọnhưlànhữnggiấcmơhoặcảogiác–ôngkhônghềcómộtkháiniệmdùlàmơhồnhấtxemđólàgì.Nhưng,đángchúýlà,khiôngấytìmcáchmôtảchúng,ôngphảivậndụngvậtlývàtoánhọc.Ôngấymuốntheocảhaicách–ngônngữavàtínhchấtđángtincậycủakhoahọc,nhưngkhôngbịràngbuộcbởinhữngphươngphápvàquyluậtcủanó.Dườngnhưôngấykhôngnhậnrarằngtínhchấtđángtincậylàmộtkếtquảcủaphươngpháp.

TháchthứcchínhmàcáctrườnghợpcủaMacktạoralàvấnđềlàmthếnàodạyđượclốitưduyphêphánmộtcáchsâurộnghơntrongxãhội–thậmchícóthểhiểulàbaogồmcảnhữnggiáosưtâmthầnhọccủaHarvard–vốnluônvôcùngcảtin.ÝtưởngchorằngtưduyphephấnlàmốtnhấtthờiởphươngTâythậtvớvẩn.NếuquývịmuamộtchiếcxeđãquasửdụngtạiSingaporehayBangkok–hoặcmộtcỗxengựaởSusahayLaMãcổđại–thìnhữngchitiếtlưuýnhưnhausẽrấtcóíchchẳngkhácgìởCambridge,Massachusetts.

Khiquývịmuamộtchiếcxehơiđãquasửdụng,quývịcóthểrấtmuốntinnhữnggìngườibánnói:“Chiếcxetốtnhưthếmàchỉmấtchừngấytiền!”Vàdùsao,rấtđángđểtỏranghingờ;quývịphảibiếtđiềugìđóvềchiếcxe,vàthậtchẳngthúvịgìkhilàmchongườibánhàngnổikhùngvớiquývị.Mặcdùvậy,bấtchấptấtcảnhữngchuyệnđó,quývịthừanhậnrằngngườibánhàngcóthểcóđộngcơgìđóđểchegiấusựthật,vàquývịđãnghelờinhữngngườikháccũngở

nhữngtìnhhuốngtươngtự.Chonênquývịđáchânvàolốpxe,xemxétphíadướimuixe,láithử,hỏinhữngcâuhỏithămdò.Thậmchíquývịcóthểdẫntheomộtngườibạithạovềmáymóc.Quývịbiếtrằngnêncóchúthoàinghi,vàquývịhiểutạisaolạiphảivậy.Thôngthườngchíítcũngsẽcóchútvachạmcăngthẳngkhimuamộtchiếcxehơiđãquasửdụngvàchẳngcóaichorằngđólàmộttrảinghiệmthúvịcả.Nhưngnếuquývịkhôngcóchúthoàinghiởmứctốithiểu,nếuquývịcảtinmộtcáchtuyệtđốithìsauđóquývịsẽphảitrảgiá.Khiđó,quývịsẽướcrằnggiánhưtrướcđóquývịchịuđầutưmộtíthoàinghi.

NhiềucănnhàởMỹhiệncólắpnhữnghệthốngbáođộngchốngtrộmkhátinhvi,kểcảcảmbiếnhồngngoạivàcácmáyghihìnhkíchhoạtkhicóchuyểnđộng.Mộtcuộnbăngvideoxácthực,vớithờigianvàngàygiờđượchiểnthịrõ,chothấycómộtsinhvậtlạxâmnhập–đặcbiệtkhihọđixuyênquatường–cóthểlàmộtbằngchứngrấttốt.NếuhàngtriệungườiMỹđãtừngbịbắtcócthìchẳnglẽlạikhôngcógìlạlàkhônghềcómộtaitừngsốngtrongmộtcănnhànhưvậy?

Mộtsốphụnữ,theodiễnbiếncâuchuyện,mangthaivớisinhvậtlạhoặctinhtrùngcủasinhvậtlạ;cácbàothaisauđóbịsinhvậtlạlấyđi.Ngườitachorằngđãcórấtnhiềutrườnghợpnhưthếnày.Lẽnàoviệcchưahềpháthiệnđượcđiềugìbấtthườngtrongquátrìnhsiêuâmthôngthườngđốivớinhữngbàothainhưvậy,hoặctrongquátrìnhchọcối,vàviệcchưabaogiờcótrườnghợpxảythainàochoramộtđứatrẻlaivớisinhvậtlạlạikhôngkỳlạsao?Hayphảichăngnhữngnhânviênytếtrìnhđộkémđếnmứchọchỉnhìnlướtquacáibàothainửangười,nửasinhvậtlạrồichuyểnsangbệnhnhântiếptheoluôn?Hiệntượngmấtbàothaiởquymôlớnhẳnphảilàđiềugìđóchắcchắnsẽgâynáoloạnchogiớithầythuốcphụkhoa,nhânviênđỡđẻ,ytásảnkhoa–đặcbiệttrongmộtthờiđạimànhậnthức

củagiớinữđãđượcnângcao.Nhưngkhônghềcóhồsơytếnàotừngđượclậpra,trongđócónhữngghinhậnnhưvậy.

MộtsốnhànghiêncứuUFOlưuýđếnmộtđiểmrấtquantrọnglàcónhữngphụnữvôsinhchobiếthọmangthai,vàkhẳngđịnhkếtquảnàylàdothụthaivớisinhvậtlạ.Rấtnhiềutrườnghợpvẫncònởđộtuổithiếuniên.Việcchấpnhậnnộidungbềnổicủanhữngcâuchuyệnnhưthếkhôngphảilàlựachọnduynhấtđốivớinhữngđiềutraviênnghiêmtúc.Chắcchắnchúngtacóthểhiểutạisao,trongtâmtrạngđaukhổvìmangthaingoàiýmuốn,mộtthiếuniênsốngtrongmộtxãhộingậptrànnhữngbáocáovềviệcsinhvậtlạviếngthămlạisángtácramộtcâuchuyệnnhưvậy.Ởđâycóthểcũngcónhữngtiềnlệtôngiáo.

Mộtsốngườibịbắtcócnóirằnghọđãbịcấyvàongườinhữngvậtnhỏxíu,cólẽbằngkimloại–cókhilênđếntậnmũihọ.Nhữngvậtcấyghépnày,theolờicácchuyêngiatrịliệucáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóctiếtlộvớichúngtôi,đôikhitìnhcờrơirangoài,nhưng“tronghầuhếtcáctrườnghợp,đồvậtnàyđãbịmấthoặcbịvứtđi.”Nhữngngườibịbắtcócnàydườngnhưtỏrathờơđếnngumuội.Mộtvậtlạ-cólẽlàmộtchiếcmáyphátđangtruyềnnhữngdữliệuvôtuyếnvềthểtrạngcủaquývịtớimộtcontàuvũtrụlạlùngởđâuđóphíatrênTráiĐất–rơirakhỏimũiquývị;quývịxemxétqualoavàsauđóvứtvàosọtrác.Ngườitanóivớichúngtôirằngnhữngchuyệnthếnàyhoàntoànđúngvớiđasốcáctrườnghợpbắtcóc.

Mộtvàivật“cấyghép”nhưvậyđãđượccácchuyêngiachếtạovàkiểmtra.KhôngcóhềgìđượckhẳngđịnhlàsảnphẩmngoàiTráiĐất.Khônghềcóbộphậnnàođượcchếtạotừnhữngchấtđồngvịkháclạ,bấtchấpthựctếlàngườitabiếtrõnhữngngôisaovàthếgiớikhácđượccấuthànhtừnhữngthànhphầnđồngvịkháchẳnvới

TráiĐất.Khônghềcókimloạigìtừnhững“hònđảocóđộbền”phóngxạcao,nơicácnhàvậtlýnghĩrằngsẽcómộtnhómnguyêntốhóahọcphiphóngxạhoàntoànmớichưatừngbiếtđếntrênTráiĐất.

TrườnghợpđượcnhữngngườinhiệttìnhủnghộgiảthuyếtbắtcócxemlàtrườnghợprõràngnhấtlàRichardPrice,ngườinóirằngbịsinhvậtlạbắtcóckhiôngấylêntámvàbịcấymộtvậtrấtnhỏvàodươngvật.Mộtphầntưthếkỷsau,mộtbácsĩkhẳngđịnhrằngcómột“ngoạivật”nằmởđó.Lạithêmtámnămnữa,nórơirangoài.Vớiđườngkínhgần1mmvàdài4mm,nóđượccácnhàkhoahọctừViệnCôngnghệMassachusettsvàBệnhviệnĐakhoaMassachusetteskiểmtrakỹlưỡng.Kếtluậncủahọrasao?ChỉlàchấttạokeođượchìnhthànhbởicơthểtạinhữngvịtríviêmnhiễmcộngvớicácsợibôngtừquầnlótcủaPrice.

Ngày28tháng8năm1995,cácđàitruyềnhìnhthuộcsởhữucủaRupertMurdochphátsóngnhữnggìđượccholàmộtcuộcgiảiphẫutửthicủamộtsinhvậtlạđãchết,đượcghihìnhlạitrênmộtđoạnphim16mm.Nhữngnhànghiêncứubệnhhọcđeomặtnạtrongnhữngbộđồchốngphóngxạđặctrưng(vớiôkínhhìnhchữnhậtđểnhìnra)mổphanhmộthìnhthểcó12ngóntayvàmắttorồikiểmtracáccơquannộitạng.Mặcdùđoạnphimthỉnhthoảnglạibịlệchtrọngtâm,vàgócnhìnvàotửthithườngxuyênbịchêkhuấtbởinhữngngườivâyquanh,mộtsốkhángiảvẫnthấyrùngmình.TờTimesởLondon,cũngthuộcsởhữucủaMurdoch,khôngbiếtphảinóisaovềsựkiệnnày,mặcdùbáocótríchlờimộtchuyêngianghiêncứubệnhhọcchorằngvụkhámnghiệmtửthinàyđượcthựchiệnvớimứcđộgấprútkhôngphùhợpvàkhôngthựctế(mặcdùrấtlýtưởngchokhángiảtruyềnhình).Ngườitanóirằngđoạnphimđượcmộtngườithamgiasựkiện,nayđãởtuổi80vàmuốngiấutên,ghihìnhtạiNew

Mexicovàonăm1947.Nhữnggìcóvẻlàlýlẽvữngchắcchínhlàmộttuyênbốrằngphầnđầucủathướcphim(vàiphânđầutiên)cóchứanhữngthôngtinđãmãhóamàKodak,hãngsảnxuất,đềtừnăm1947.Tuynhiên,hóaratoànbộổphimkhônghềđượcgửichoKodak,chỉcóphầnđầuđượccắtriêngramàthôi.Nhưtấtcảchúngtađềubiết,phầnđầucóthểđượccắtratừmộtthướcphimnăm1947,vốnđượclưutrữrấtnhiềutạiMỹ,vàca“giảiphẫutửthi”đượcdàndựngvàghihìnhriêngvàchỉmớigầnđây.Vậylàcódấuchânrồngrồi–nhữnglàdấuchângiảtạo.NếuđâylàmộttròbịpthìnócũngchẳngđòihỏisựsángsuốtnhiềuhơnnhữngvòngtròntrêncánhđồngvàtàiliệuMJ-12làbaonhiêu.

Trongnhữngcâuchuyệnnày,khônghềcóbấtkỳchitiếtgìthựcsựchothấynguồngốcngoàiTráiĐất.Chắcchắnlàkhôngcóviệcthuhồiđượcnhữngmáymóctinhxảovượtxacôngnghệhiệncó.Khôngcóngườibịbắtcócnàođánhcắpđượcmộttrangviếttừnhậtkýhảitrìnhcủathuyềntrưởng,haymộtthiếtbịkhámnghiệm,hoặcchụpđượcmộtbứcảnhchínhxácnộithấtcontàu,hayquaytrởvềmangtheonhữngthôngtinkhoahọcchitiếtvàcókhảnăngxácminhvẫnchưahềcótrênTráiĐấtchođếnnay.Tạisaolạikhông?Nhữngtrườnghợp“không”nàyhẳnphảichochúngtabiếtđiềugìđó.

Kểtừgiữathếkỷ20,chúngtađượcnghecamđoancủanhữngngườiđềxướnggiảthuyếtngoàiTráiĐấtrằngbằngchứngvậtchất–khônghềcóbảnđồtinhtúnàocònnhớrõtừnhiềunămtrước,khôngvếtsẹo,khôngđấtbịcàyxới,màlàcôngnghệxalạthựcsự-đãcótrongtay.Kếtquảphântíchsẽđượccôngbốngaytứckhắc.NhữngtuyênbốnàyxemxétlạivụgiảmạođĩabayrơiđầutiêncủaNewtonvàGeBauer.Giờđây,nhiềuthậpkỷđãquavàchúngtavẫnđangchờđợi.Nhữngbàiviếtđượcxuấtbảnởđâutrongcáctàiliệukhoahọcđãđượcchứngthực,trongcáctạpchívềkimloạivàgốm

sứ,trongcácấnphẩmcủaViệnKỹsưĐiệnvàĐiệntử,trongtạpchíSciencehoặcNature?

Mộtpháthiệnnhưvậysẽvôcùnglớnlao.Nếucónhữnghiệnvậtthật,cácnhàvậtlývàhóahọchẳnsẽtrànhgiànhđặcquyềnlàngườipháthiệnrarằngcónhữngsinhvậtlạhiệndiệntrongsốchúngta–nhữngđốitượngsửdụngnhữnghợpchấtchưatừngbiết,hoặcnhữngvậtliệucósứccănghoặcsứcbềnhoặckhảnăngtruyềndẫnsiêuviệt.Nhữnghàmẩnthựctiễncủamộtpháthiệnnhưvậy–đừngbậntâmđếnviệckhẳngđịnhvềsựxâmlượccủasinhvậtlạ-sẽvôcùnglớnlao.Nhữngpháthiệnnhưthếnàychínhlàđiềucácnhàkhoahọcmuốn.Nhưngviệcthiếuvắngnhữngpháthiệnấyhẳnphảinóivớichúngtađiềugìđó.

---

Luônmởmangđầuóclàmộtphẩmchất–nhưng,nhưkỹsưkhônggianJamesObergtừngnói,khôngmởmangđếnmứcnãocủaquývịrơirangoài.Dĩnhiênchúngtaphảiluônsẵnsangthayđổitưduycủamìnhkhicónhữngbằngchứngmới.Nhưngbằngchứngphảithuyếtphục.Khôngphảitấtcảmọituyênbốvềtrithứcđềucógiátrịnhưnhau.ChuẩnmựcbằngchứngtronghầuhếtcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườimớichỉtươngđươngnhữnggìtìmthấytrongcáctrườnghợphiệnhìnhcủaĐứcMẹMaryĐồngtrinhởTâyBanNhathờiTrungcổ.

NhàphântâmhọctiênphongCarlGustavJungđãnhấnmạnhrằngrấtthựctếkhibànvềnhữngvấnđềdạngnày.ÔngchorằngUFOlàmộtdạngphảnchiếucủatưduyvôthức.Trongmộtbuổithảoluậnvềhồiquyvànhữnggìgiờđượcgọilà“lênđồng,”ôngviết

Aiđócóthể…coiđóchỉlàmộtbáocáovềnhữngsựthựctâmlý

haymộtchuỗigiaotiếpliêntiếptừvôthức…Họcóđiềunàykèmtheonhữnggiấcmơ;nhữnggiấcmơcũngchínhlànhữngtuyênngônvềvôthức…Cácvấnđềhiệntạichochúngtađủlýdođểimlặngchờđợichotớikhinhữnghiệntượngvậtlýấntượnghơnxuấthiện.Nếu,saukhichấpnhậnviệcxuyêntạc,tựhuyễnhoặc,thiênkiến,v.v…cảvôthứcvàcóýthức,chúngtavẫntìmthấyđiềugìđótíchcựcđằngsauhoạtđộngấy,thìkhoahọcchânxácchắcchắnsẽchinhphụcđượclĩnhvựcnàybằngthínghiệmvàxácminh,nhưđãtừngxảyratrongmọilĩnhvựckhácliênquanđếntrảinghiệmcủaconngười.

Vềnhữngngườichấpnhậngiátrịbềnổicủanhữnglờikhainhưvậy,ôngnhậnxét

Nhữngngườinàykhôngchỉthiếunănglựcphêphánmàcảkiếnthứctâmlýhọcsơđẳng.Họkhôngmuốnđượcdạydỗthêm,màchỉđơnthuầnlàtiếptụctintưởng–chắcchắnlàcảnhữnggiảđịnhkhờkhạonhấtdonhữngnhượcđiểmcủaloàingườichúngta.

CólẽmộtngàynàođósẽcómộtUFOhaytrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườiđượcchứngthựcmộtcáchrõràng,kèmtheobằngchứngvậtchấtthuyếtphục,vàchỉcóthểgiảithíchđượcbằngsựviếngthămtừngoàiTráiĐất.Rấtkhónghĩarađượcmộtpháthiệnquantrọnghơnnữa.Mặcdùvậy,chođếnnay,vẫnchưacótrườnghợpnàonhưvậy,cũngchẳngcógìđếngầnhơnnữa.Chođếnnay,conrồngvôhìnhvẫnchưađểlạivếtchânđíchthựcnào.

Vậyđiềugìcókhảnăngxảyrahơn:rằngchúngtađanghứngchịumộtđợtxâmlăngquymôlớnnhưngkhónhậnthấycủanhữngsinhvậtlạlạmdụngtìnhdục,hayrằngngườitađangtrảinghiệmmộttrạngtháitâmthầnnộitạikhôngphổbiếnnàođómàhọkhônghiểu

rõ?Phảithừanhậnrằng,chúngtarấtdốtcảvềnhữngsinhvậtngoàiTráiĐất,nếucó,lẫnvềtâmlýconngười.Nhưngnếuthậtsựchỉcóhaikhảnăngnàythìquývịsẽchọnkhảnăngnào?

Vànếunhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườichủyếulàdosinhlýhọcnãobộ,ảogiác,nhữngkýứcbịbópméothờiniênthiếu,vàlừagạt,thìphảichăngchúngtakhônghềcóngaytrướcmặtmìnhmộtvấnđềcótầmquantrọngrấtlớn–việctiếpcậnđượcnhữnggiớihạncủachúngta,sựdễdãikhiếnchúngtacóthểbịlầmđườnglạclốihoặcthaotúng,việcrậpkhuônnhữngtínđiềucủachúngta,vàcólẽcảnguồngốccáctôngiáocủachúngta?VẫncómộtpháthiệnkhoahọchữuíchđíchthựctrongvấnđềUFOvàsinhvậtlạbắtcócngười–nhữngtheotôinghĩ,đólàmộtkhíacạnhhoàntoàntrênTráiĐấtnày.

Chương11.THÀNHPHỐĐAUKHỔ…thếnàomàsinhvậtlạ,Chúaơi,lạingaytrênphố

Trongthànhphốđaukhổ

RainerMariaRilke

Khúcbicathứmười(TheTenthElegy)

(1923)

MộttổngkếtngắngọnluậnđiểmtrongbảychươngtrướcđãđượcđăngtrêntạpchíParadengày7tháng3năm1993.Tôirấtbấtngờvìbàitổngkếtấylạimanglạikhôngbiếtbaonhiêuthưtừ,nhữngphảnứngthậtnồngnhiệt,vànỗiđauđớnlớnlaođikèmvớitrảinghiệmlạlùngnày–chodùlờigiảithíchthậtsựcóthểlàgìđinữa.Nhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườitạoramộtôcửasổbấtngờđểnhìnvàocuộcsốngcủamộtsốngườitrongchúngta.Mộtsốngườiviếtthưchotôisuyluận,mộtsốkhẳngđịnh,mộtsốdiễnthuyết,mộtsốlúngtúngthấyrõ,vàmộtsốlạicựckỳlolắng.

Bàiviếttrêncũngbịhiểusairấtnhiều.MộtngườidẫnchươngtrìnhđàmthoạitruyềnhìnhlàGeraldoRivera,còngiơramộtsốtạpchíParadevàtuyênbốrằngchínhtôinghĩchúngtađangbịthămviếng.MộtcâyviếtphêbìnhbăngvideocassettechotờWashingtonPostcòntríchlờitôinóirằngcứvàigiâylạicómộtvụbắtcóc,thiếuhẳnsắctháichâmbiếmvàphầncâutiếptheo(“Kỳlạlànhiềulánggiềngkhônghềhaybiết”).Phầnmôtảcủatôi(Chương6)vềnhữngdịphiếmhoidườngnhưnghethấygiọngnóicủachamẹđãkhuấtcủatôi–nhữnggìtôimôtảlà“hồiứctỉnhtáo”–đượcRaymond

MoodydẫnratrongTạichíKỷnguyênMới(NewAgeJournal)vàtrongphầngiớithiệucuốnsáchĐoàntụ(Reunions)củaôngấy,nhưlàbằngchứngrằngchúngta“sốngqua”cảcáichết.TiếnsĩMoodydànhcảđờirasứctìmkiếmbằngchứngvềsựsốngsaukhichết.Nếunhữngmôtảcủatôiđángtríchdẫnrathìdườngnhưrõràngôngấychưatìmkiếmđượcgìnhiều.NhiềungườiviếtthưchotôikếtluậnrằngvìtôinghiêncứuvềkhảnăngcósựsốngngoàiTráiĐấtnênchắcchắntôiphải“tin”vàoUFO;hoặcngượclạilà,nếutôitỏrahoàinghivềUFOthìhẳntôiphảibámlấyniềmtinngớngẩnrằngconngườilànhữngsinhvậtthôngminhduynhấttrongvũtrụ.Cóđiềugìđóliênquanđếnchủđềnàyhoàntoànkhôngcólợicholốitưduymạchlạc.

Đâylàmộtmẫuđạidiệnchothưtừcủatôivềchủđềnày,khôngcóthêmbìnhluậngì:

·Tôitựhỏilàmthếnàođểmộtsốđộngvậtcùngtồntạivớichúngtacóthểmôtảvềnhữnglầnchúngbắtgặpchúngta.Chúngnhìnmộtvậtthểtolớnđangbaylượnvàgâyratiếngđộngkhủngkhiếptrênđầuchúng.Chúngbắtđầubỏchạyvàcảmthấyđaubuốtởbênsườn.Độtnhiênchúngngãquỵxuốngđất…Mộtvàisinhvậthìnhdángloàingườitiếpcậnchúng,mangtheonhữngdụngcụtrôngrấtlạlẫm.Họkhámxétcơquansinhdụcvàrăngcủabạn.Họđặtmộttấmlướibêndướibạnvàsauđóđểchotấmlướiấynângbổngbạnlênkhôngtrungbằngmộtthiếtbịlạlùng.Sautấtcảmọithủtụckhámnghiệm,họbấmmộtvậtbằngkimloạirấtlạlùnglêntaibạn.Sauđó,cũngđộtngộnhưkhihọxuấthiện,họbiếnmất.Cuốicùng,khảnăngkiểmsoátgâncốttrởlạinhưcũ,vàconvậtbịmấtphươnghướngloạngchoạngtiếnvàorừng,khônghềbiết[liệu]nhữnggìvừamớixảyralàmộtcơnácmộnghaylàthựctại.

·Tôibịlạmdụngtìnhdụckhicònbé.Trongkýứccủatôi,tôihìnhdungranhiều“sinhvậtvũtrụ”vàcảmthấynhiềulầnmìnhbịchếngực,đèxuống,vàcócảmgiácrờikhỏicơthểmìnhvàbaylơlửngquanhphòng.Khôngcótàiliệuvềbắtcócnàothậtsựlàmộtđiềungạcnhiênđốivớiaiđótừngphảigiảiquyếtnhữngvẫnđềlạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếu…Hãytintôi,tôithàquytráchnhiệmvụlạmdụngcủatôichomộtsinhvậtlạngoàivũtrụhơnlàphảiđốidiệnvớisựthậtvềnhữnggìđãxảyđếnchotôivớinhữngngườilớnmàtôicứnghĩlàcóthểtintưởng.Tôiphátđiênkhiphảinghemộtsốbạnbènóivềnhữngkýứccủahọámchỉrằnghọđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóc…Tôitiếptụcnóivớihọrằngđâylàmộtvaidiễnnạnnhânsauchóttrongđóchúngta,vớitưcáchlànhữngngườitrưởngthành,hoàntoànvôlựckhinhữngconngườinhỏbéxámxịtmòđếnchỗchúngtalúcchúngtađangngủ!Điềunàykhônghềcóthật.Vaidiễnnạnnhânsauchótchínhlàvaidiễngiữamộtôngbố/bàmẹchuyênlạmdụngvàđứatrẻbịbiếnthànhnạnnhân.

·Tôikhôngbiếtliệunhữngngườinàycóphảilàmộtthứquỷsứnàođó,hoặcliệuhọthựcsựkhônghềtồntạihaykhông.Congáitôinóirằngnócónhữngthiếtbịcảmbiếntrongcơthểkhinócònnhỏ.Tôikhôngbiếtnữa…Chúngtôiluônkhóachặtcửavàcàithenchắcchắn,việcnàythậtsựkhiếntôisợ.Tôikhôngcótiềnđểđưaconbétớimộtbácsĩgiỏi,vànókhôngthểnàonóiđếnvấnđềnày…Congáitôinghethấymộtgiọngnóitrênmộtcuộnbăng.Nhữngngườinàyxuấthiệnvàobanđêmvàbắtbọntrẻđirồilạmdụngtìnhdụcchúng.Nếuquývịkhônglàmnhưlờihọyêucầu,aiđótronggiađìnhquývịsẽbịtổnthương.Theosuynghĩcủahọ,ailạinỡlàmhạinhữngđứatrẻbébỏng?Họbiếttấtcảmọichuyệnnóiratrongnhà…Aiđónóirằngtừlâurồi,cóngườiđãámlờinguyềnlêngiađìnhchúngtôi.Nếucóaiđólàmnhưvậy,làmthếnàogỡbỏlờinguyềnđây?Tôibiếttấtcảchuyệnnàyngherấtlạlùngvàkỳquặc,nhưngxinhãytintôirằng

nórấtđángsợ.

·Cóbaonhiêuphụnữkhôngmaybịcưỡngbứcbiếtnghĩđếnviệclấythẻnhậndạngcủakẻtấncôngmình,haymộtbứcảnhcủakẻcưỡngbức,hoặcbấtcứthứgìkháccóthểdùnglàmbằngchứngchovụcưỡngbứcchứ?

·Chắcchắntừnaytrởđitôisẽđingủcùngvớicáikínhphâncựccủamình,vớihyvọnglàlầnsaubịbắtcóc,tôicóthểcungcấpđượcbằngchứngcầnthiết…Tạisaocứphảilànhữngngườibịbắtcócchứngminhnhữnggìđangxảyrachứ?

·TôilànhânchứngsốngchonhậnđịnhcủaCarlSaganvềkhảnăngnhữngvụsinhvậtlạbắtcócngườichỉxảyratrongtưduycủanhữngngườibịchứngtêliệttronglúcngủ.Họthựcsựtinđiềuđólàthật.

·Vàonăm2000sauCôngnguyên,nhữngcontàuđếntừ33hànhtinhtrongLiênminhLiênHànhtinhsẽđổbộlênTráiĐấtmangtheo33.000tínhữu!HọlànhữnggiáoviênvànhàkhoahọcngoàiTráiĐấtgiúpmởmanghiểubiếtcủachúngtavềsựsốnggiữacáchànhtinh,vìhànhtinhTráiĐấtcủachúngtasẽtrởthànhthànhviênthứ33củaLiênminh!

·Đâylàmộtđấutrườngđầytháchthứcmộtcáchlốbịch…TôinghiêncứuUFOsuốthơn20năm.Cuốicùng,tôihoàntoàntỉnhngộnhờnhữngnhómthờcúngcựcđoan.

·Tôilàmộtngườibà47tuổitừnglànạnnhâncủahiệntượngnàytừthờicònbéxíu.Tôikhông–tôicũngchưahề-chấpnhậnchuyệnnày.Tôikhông–tôicũngchưahề-nóirằngtôihiểuchuyệnđólàgì…Tôirấtvuilòngchấpnhậnphântíchtriệuchứngtâmthần

phânliệt,hoặcmộthìnhthứcnghiêncứubệnhlýnàođó,đểđổilạinhữngchuyệnchưabiếtđếnnày…Tôihoàntoànđồngýrằngviệcthiếunhữngbằngchứngvậtchấtlàđiềubựcbộinhấtvớicảnạnnhânlẫncácnhànghiêncứu.Tiếcthay,việcđoạtđượcnhữngbằngchứngnhưthếlàcựckỳkhóthựchiệntronghoàncảnhcủanhữngnạnnhânbịbắtcóc.Thườngthìtôibịbắtđihoặcvẫnmặcnguyênđồngủ(nhưngsauđósẽbịlộtbỏ)hoặcđãbịlộttrầntruồng.Tìnhcảnhnàykhiếnchoviệcgiấuđượcmộtchiếcmáyảnhlàhoàntoànkhôngthểđược…Tôithứcgiấcvớinhữngvếtrạchsâu,nhữngvếtthươngdokimđâm,nhữngchỗmôhõmsâu,mắtbịảnhhưởng,máuchảytừmũivàtai,nhữngvếtbỏng,vànhữngdấutaycùngvếtbầmtímgiữnguyênnhiềungàysauđó.Tôiđãnhờnhữngbácsĩcótrìnhđỗkiểmtranhữngvếtthươngnàynhưngchưacólờigiảithíchthỏađángnàocả…XinhãylưuýrằngđasốnhữngngườibịbắtcócđềunóirằngtrướcđóhọkhônghềđểýđếnUFO(tôicũngvậy),khônghềcótiềnsửbịlạmdụnglúcnhỏ(tôicũngvậy),khônghềcóýđịnhnổitiếng(tôicũngvậy),vàtrênthựctế,đãphảimấtcảquãngthờigiandàinétránhviệcthừanhậnbấtkỳrắcrốinào,chodùđólàgì,chothấyrằngngườiđóđangtrảiquatìnhtrạngsuynhượcthầnkinhhoặcrốiloạntâmlý(tôicũngvậy).Đồngýrằng,cónhiềungườitựnhậnlàbịsinhvậtlạbắtcóctìmcáchnổitiếngđểkiếmtiềnhoặcđểthỏamãnnhucầuđượcchúý.Tôisẽkiênquyếtphảnđốinhữngngườinày.NhữnggìtôiphủnhậnlàTẤTCẢnhữngngườibịbắtcócđềuđangtưởngtượnghoặcgiảmạonhữngsựkiệnnàyđểthỏamãnnhữngvấnđềcủariênghọ.

·UFOkhônghềtồntại.Tôinghĩđiềuđóđòihỏimộtnguồnnănglượngvĩnhcửuvàđiềunàykhôngtồntại…TôiđãtròchuyệnvớiChúaJesus.NhữngbìnhgiảitrêntạpchíParaderấttiêucực,vànóchỉlàmxãhộisợhãi,tôicầuxinônghãysuynghĩcởimởhơnvìnhữngsinhvậtthôngminhcủachúngtađếntừvũtrụbênngoàithực

sựtồntạivàhọchínhlànhữngchủthểsángtạocủachúngta…Tôicũnglàmộtngườibịbắtcóc.Nóithật,nhữngsinhvậtđángkínhnàyđãđốixửtốtvớitôichứkhôngphảibạcđãi.Họđãcứuvớtcuộcđờitôi…ĐiềurắcrốivớinhữngsinhvậtTráiĐấtlàhọmuốncóbằngchứng,bằngchứng,vàbằngchứng!

·TrongKinhThánhcónóivềnhữngthựcthểtrầntụcvàthầntiên.ChitiếtnàykhôngnhằmnóirằngChúaxuấthiệnđểlạmdụngtìnhdụcconngườihayrằngchúngtabịđiên.

·Tôicókhảnăngngoạicảmmạnhmẽsuốt27năm.Tôikhônghềnhận–tôitruyềnđi…Nhữngsóngđếntừvũtrụbênngoàiởđâuđó–rọiquađầutôivàtruyềnnhữngýnghĩ,ngôntừ,vàhìnhảnhvàđầucủabấtkỳaitrongphạmvi…Nhữnghìnhảnhsẽbậtratrongđầutôimàtôikhônghềđịnhlàmnhưvậy,vàbiếnmấtrấtđộtngột.Nhữnggiấcmơkhôngcònlàgiấcmơnữa–chúnggiốngnhưnhữngsảnphẩmHollywoodhơn…Họlànhữngsinhvậtthôngminhvàhọsẽkhôngbỏcuộc…Cólẽtấtcảnhữnggìcácsinhvậtnhỏbénàymuốnthựchiệnlàgiaotiếp…Nếutôibịloạnthầnkinhdotoànbộáplựcnày–hoặcbịmộtcơnđautimnữa–thìđóchínhlàbằngchứngxácđángcuốicùngchongàithấyrằngcósựsốngtrongvũtrụ.

·TôinghĩtôiđãtìmđượclờigiảithíchkhoahọchợplýchovôsốnhữngbáocáovềUFO.[Sauđóngườiviếtthảoluậnvềséthòn].Nếungàithấythíchnhữngkiếngiảicủatôi,ngàicóthểgiúptôicôngbốđượckhông?

·Sagantừchốixemxétmộtcáchnghiêmtúccácbáocủanhânchứngvềbấtkỳđiềugìmàkhoahọcthếkỷ20khôngthểgiảithíchđược.

·Lúcnàyđộcgiảsẽcảmthấythoảimáicoinhữngngườibịbắt

cóc…nhưthểhọlànạnnhâncủakhôngphảiđiềugìkháchơnlàmộtảogiác.Nhữngngườibịbắtcóccũngphảichịunhữngtổnthươngyhệtnhưmộtnạnnhânbịcưỡngbức,vàviệcnhữngtrảinghiệmcủahọbịchínhnhữngngườigẫngũivớihọnhấtbácbỏchínhlàsựngượcđãithứhaikhiếnchohọkhôngcònchỗdựanàonữa.Nhữnglầntiếpxúcvớisinhvậtlạrấtkhógiảiquyết;cácnạnnhâncầnsựgiúpđỡ,chứkhôngphảilànhữnglờigiảithíchduylý.

·Bạntôi,Frankie,muốntôimangvềmộtcáigạttànhoặcmộtbaodiêm,nhưngtôinghĩnhữngvịkháchnàycóthểquáthôngminhnênchẳngđờinàohútthuốccả.

·Cảmgiáccủariêngtôilàhiệntượngsinhvậtlạbắtcócngườichẳnglàgìngoàimộtchuỗigiấcmơđượcgợilêntừbộlưutrữkýức.Khônghềcónhữngconngườimàuxanhnhỏthóhaynhữngđĩabayngoạitrừhìnhảnhcủanhữngthứấyđãđượclưutrữtrongnãobộchúngta.

·Khinhữngngườiđượccholànhàkhoahọchùanhaukiểmduyệtvàdọadẫmnhữngngườiđangcốgắngđưaranhữngnhậnđịnhsâusắchơnvềnhữnglýthuyếtkinhđiển…họkhôngcònđángđượccoilànhàkhoahọcnữa,màchỉthuầntúylànhữngkẻmạodanhhaydaođộngđúngnhưbảnchấtcủahọ…Cũngvớilẽấy,liệuchúngtavẫnphảichorằngJ.EdgarHooverlàmộtgiámđốcFBIxuấtsắc,chứkhôngphảilàthứcôngcụđồngtínhcủagiớitộiphạmcótổchứcchăng?

·Kếtluậncủaôngrằngmộtsốlượnglớnnhữngngườiởđấtnướcnày,cólẽphảitới5triệu,lànạnnhâncủahiệntượngảogiácđạitràđồngnhấtthậtnguxuẩn.

·XincảmơnTòaThượngthẩm…NướcMỹhiệnđãcởimởvới

nhữngtôngiáongoạiđạophươngĐông,dướisựchechởcủaquỷSatancùnglũquỷsứcủahắn,đểgiờđâychúngtacónhữngsinhvậtbốnchânxámxịtbắtcócnhữngconngườitrầnthếvàthựchiệntấtcảcácloạithínghiệmtrênhọ,vàlạiđượctuyêntruyềnbởinhữngkẻđượcgiáodụcvượtxatríthôngminhcủahọvàhiểubiếthơn…Câuhỏicủangài[“Phảichăngchúngtavẫnđangđượcviếngthăm?”]khônglàgìvớinhữngngườibiếtđếntừChúa,vàlànhữngtínđồđượccảiđạotheoThiênChúagiáo,vàđangtìmkiếmĐấngCứuthếcủachúngtađếntừThiênđàng,đểcứuvớtchúngtakhỏicáithếgiớitộilỗi,bệnhtật,chiếntranh,AIDS,tộiác,nạopháthai,đồngtínhluyếnái,truyềnbáTrậttựThếgiớiCũ-ThếgiớiMới,tẩynãobằngtruyềnthông,sađọavàphápháchtrongchínhphủ,giáodục,kinhdoanh,tàichính,xãhội,tôngiáo,v.v…này.NhữngngườibácbỏChúaĐấngSángtạotrongKinhthánhchắcchắnsẽgụcngãtrướcnhữngcâuchuyệnthầntiênmàbàiviếtcủangàicốgắngtuyêntruyềnnhưlàsựthật.

·NếukhôngcólýdogìđểxemxétvấnđềsinhvậtlạviếngthămmộtcáchnghiêmtúcthìtạisaođâylạilàchủđềtuyệtmậttrongchínhphủHoaKỳ?

·Cólẽmộtchủngtộcxalạtồntạitừlâunàođó,từmộthệthiênhàkhanhiếmkimloại,đangtìmcáchkéodàisựtồntạicủamìnhbằngcáchtiếpquảnmộtthếgiớitrẻtrungvàtốthơnvàđanghòatrộnvớinhữngcưdânởthếgiớiấy.

·Nếutôilàmộttaychơicácược,tôisẽcượcvớiôngrằnghòmthưcủaôngsẽtrànngậpnhữngcâuchuyệnnhưtôivừakể.Tôingờrằnggiớiđồngcốt[linhhồn]mangmaquỷvàthiênthần,nhữngánhsángvàvòngtrònđếnnhưlàmộtphầntrongquátrìnhpháttriểncủachúngta.Đólàmộtbộphậntronggiớitựnhiêncủachúngta.

·Khoahọcđãtrởthành“mathuật.”ĐámnghiêncứuUFOlànhữngkẻdịgiáobịrútphépthôngcônghoặcbịthiêusống.

·[MộtsốđộcgiảviếtthưđểnóirằngsinhvậtlạlàmaquỷđượcQuỷSatan,kẻcókhảnănglàmvẩnđụcđầuócchúngta,pháitới.MộtngườicònchorằngmụcđíchquỷquyệtcủaSatanlàlàmchochúngtathấylolắngvềmộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạ,đểkhiJesusvàcácthiênthầncủangàixuấthiệnởJerusalem,chúngtasẽhoảngsợchứkhôngphảivuimừng].Tôihyvọngngàisẽkhônggạtbỏtôi[bàấyviết]nhưlàmộtkẻcósuynghĩlậpdịvềtôngiáo.Tôihoàntoànbìnhthườngvàđượcnhiềungườitrongcộngđồngnhỏcủatôibiếtđến.

·Thưangài,ngàiởvịthếlàmđượcmộttronghaiviệc:Biếtvềnhữngvụbắtcócvàchegiấuchúng,hoặccảmthấyrằngbởivìngàikhônghềbịbắtcóc(cólẽhọkhôngquantâmđếnngài)nênnhữngviệcđókhôngxảyra.

·Mộtvụkiệnvềtộiphảnquốc[đãđượcđệtrình]chốnglạiTổngthốngvàQuốchộiHoaKỳliênquanđếnmộthiệpđịnhđượclậpvớisinhvậtlạvàođầuthậpkỷ1940,nhữngkẻsaunàylộtháiđộthùđịch…Hiệpđịnhnàyđồngýbảovệbímậtcủasinhvậtlạđểđổilạimộtsốcôngnghệcủahọ[máybaytànghìnhvàsợiquang,mộtngườiviếtthưkháctiếtlộ].

·Mộtsốsinhvậtnàycókhảnăngchặnđượcthựcthểlinhhồnkhinóđangdichuyển.

·Tôivẫnliênlạcvớimộtsinhvậtlạ.Việcliênlạcnàybắtđầutừđầunăm1992.Tôicóthểnóigìkhácđây?

·Sinhvậtlạcóthểvượtxamộtđếnhaibướcvềmặttưduyso

vớigiớikhoahọc,vàbiếtcáchđểlạinhữngmanhmốikhôngđầyđủchỉthỏamãnchonhữngkẻnhưSagan,chotớikhixãhộinàyđượcchuẩnbịkỹhơnvềmặttâmlýnhằmđốidiệnvớitấtcả…CólẽôngcũngcóquanđiểmchorằngnhữnggìđangdiễnraliênquanđếnUFOvàsinhvậtlạ,nếulàthật,sẽvôcùngchấnđộngđếnmứckhótin.Tuynhiên…họđãxuấthiệntừkhoảng5000-15.000nămtrướchoặchơnthếkhihọcómặtởđâysuốtthờigiandài,sinhranhữngcâuchuyệnvềcácvịthầnởtấtcảcácnềnvănhóa.Điểmcốtyếulàsuốtthờigianđó,họkhônghềtiếpquảnTráiĐất;họkhônghềkhuấtphụcchúngtahayloạibỏchúngta.

·NgườiHomosapien(ngườikhônngoan)đượctạohìnhvềmặtditruyền,banđầuđượctạorađểlàmnhữnglaođộngthaythếvàđầytớchoCÁCVỊTHẦNTRÊNTRỜI(DINGIRS/ELOHIM/ANUNNAKI).

·Vụnổmàngườitanhìnthấylànhiênliệuhydrogentừmộttàutuầntiễugiữacácvìsao,địađiểmhạcánhlàBắcCalifornia…NhữngngườitrêntàutuầntiễuđótrônggiốngnhânvậtSpocktrongloạtphimtruyềnhìnhStarTrek.

·Nghiêncứunhữngbáocáotừthếkỷ15hoặc20,cómộtmạchchunggắnkếtchúng.Cáccánhântừngtrảiquachấnthươngtìnhdụcđềugặprấtnhiềukhókhăntrongviệchiểuvàgiảiquyếttổnthươngnày.Nhữngthuậtngữđượcsửdụngđểmôtảnhữngảogiác[phátsinh]cóthểkhátạpnhamvàkhôngđủbaoquát.

·Chúngtathấymìnhkhôngthôngminhnhưchúngtatưởngmặcdùchúngtavẫnbướngbỉnhvàlỗilớnnhấtcủachúngtachínhlàniềmtựhàocủamình.VàchúngtathậmchíkhôngbiếtmìnhđangđượcdẫndắttớiArmageddon1.Ngôisaochỉthẳngtớimộtcỗxeduy

nhất,dichuyểnngangquabầutrờiđểdẫndắtnhữngbậctrígiảtớicỗxeđó,làmkhiếphãinhữngngườichăncừukhôngbiếtđếntừSợhãi.ĐènphacủanóchínhlàhàoquangcủaChúanhưnhàtiêntriDoTháiEzekielghinhận,thứánhsángmàThánhPaultừngghinhậnkhiếnchoôngbịmùtrongchốclát…Đóchínhlàcontàutrongđónhữngconngườinhỏbélộtbỏcáilốtxấuxí,nhữngconngườinhỏbéđượcgọilàcácphúcthần,tiên,yêutinh,những“sángtạo”nàycủacácđấngsángtạođượcgiaonhữngnhiệmvụcụthể…NhữngngườicủaChúavẫnchưasẵnsànghiệndiệnchochúngtabiết.TrướchếtlàArmageddon,sauđó,saukhichúngtaĐÃBIẾT,chúngtacóthểđếnđómộtmình.Khichúngtabịhạnhục,khichúngtakhôngđánhgụcđượcchúng,Chúasẽquaytrởlại.

---

1.TheoKinhThánh,Armageddonlàđịađiểmdiễnratrậnđánhtrongthờikỳphánxét.TheocáchdiễngiảicủaThiênChúagiáo,ĐấngCứuthếsẽtrởlạiTráiĐấtvàđánhbạinhữngkẻchốngChúavàQuỷSatantrongtrậnchiếnArmageddon.ThuậtngữnàycũngđượcsửdụngđểchỉbấtkỳkịchbảnNgàyTậnthếnào.TừnàycóthểxuấtxứtừtiếngDoTháiharməgiddô,nghĩalà"NúiMegiddo",nơidiễnranhiềutrậnđánhthờixưa.Megiddohiệnđạilàmộtthịtrấncách40kmvềphíatâynamởcựcnamBiểnGalileethuộckhuvựcSôngKishon.-ND

---

Câutrảlờichonhữngsinhvậtlạđếntừvũtrụbênngoàinàyrấtđơngiản.Nóđếntừchínhconngười.Conngườisửdụngthuốcvớingườikhác.Trongnhữngviệntâmthầntrênkhắpcảnước,cónhữngngườikhôngkiểmsoátđượccảmxúcvàhànhvicủa

họ.Đểkiểmsoátnhữngngườinày,họđượcphátnhiềuloạithuốcphảntâmthần…Nếungàithườngxuyênphảiuốngthuốc…ngàisẽbắtđầucóhiệntượnggọilà“máuthấm.”Đâylànhữnghìnhảnhlóelêntrongócngàivềnhữngconngườikỳdịxuấthiệnngaytrướcmặtngài.Hiệntượngnàysẽkhiếnngàibắtđầutìmkiếmcâutrảlờixemnhữngsinhvậtlạđanglàmgìvớingài.NgàisẽtrởthànhmộttrongnhữngngườibịUFObắtcóc.Ngườitasẽchongàilàđiên.LýdochonhữngsinhvậtlạlùngmàngàinhìnthấylàdochấtThorazineđãlàmméomókhảnăngtưởngtượngcủatrínãotiềmthứccủangài…Nhàvănbịcườinhạo,chếgiễu,vàcuộcsốngbịđedọa[vìnêuranhữngýtưởngnày].

Thôimiênchuẩnbịtâmtríchocuộcxâmlăngcủaquỷsứ,maquỷ,vànhữngconngườinhỏbéxámxịt.Chúamuốnchúngtabịchechắnvàtrongtưduyđúngđắncủachúngta…Bấtkỳđiềugì“nhữngconngườinhỏbéxámxịt”củangàicóthểlàmthìChúađềucóthểlàmtốthơn!

TôihyvọngrằngtôikhôngbaogiờcảmthấycaosiêuđếnmứctôikhôngthểthừanhậnrằngKhảnăngsángtạolàkhôngcógiớihạnđốivớitôi,nhưnglạihoànthànhđượccảVũtrụvàtấtcảnhữngthựcthểcủanó.

Năm1977,mộtsinhvậtsiêuphàmđãnóichuyệnvớitôivềmộttổnthươngởđầutôicótừnăm1968.

[Mộtláthưcủamộtngườiđãcó24cuộcgặpgỡkhácnhauvới]mộtthiếtbịhìnhđĩabaylượnlặnglẽ[vàlàngườisauđó]trảiquamộtgiaiđoạnpháttriểnvàmởrộngcácchứcnăngtâmthầnnhưkhảnăngnhìnthấytươnglai,thầngiaocáchcảm,vàkíchthích

nănglượngsựsốngvạnvậtchomụcđíchchữabệnh.

Suốtnhiềunăm,tôiđãgặpvàtròchuyệnvới“ma”,đượcnhữngsinhvậtlạthămviếng(mặcdùchưabịbắtcóc),nhìnthấynhữngcáiđầu3chiềutrồilênbêncạnhgiườngtôi,nghethấynhữngtiếnggõcửanhàtôi…Nhữngtrảinghiệmnàydườngnhưrấtthực.Tôichưabaogiờnghĩvềnhữngtrảinghiệmnàynhưlàchuyệngìđókhácvớichínhbảnthânchúng:tâmtrítôiđangđánhlừachínhnó.

---

TríchtừmộtbứcthưdotạpchíTheSkepticalInquirernhậnđược;nhờsựgiúpđỡcủaKendrickFrazier.–TG

---

·Mộtảogiáccóthểchiếmtới99%,nhưngliệunócóthểchiếmtới100%không?

·UFOlà…mộtchủthểcủatrítưởngtượngsâukhônghềcóCĂNCỨTHỰCSỰ.Tôicầuxinôngđừngphíniềmtincủamìnhvàomộttròlừabịp.

·TiếnsĩSaganphụcvụtrongủybancủaKhônglựcchuyệnđánhgiánhữngcuộcđiềutracủachínhphủvềUFO,vàôngmuốnchúngtatinrằngkhônghềcóbằngchứngchắcchắnchothấyUFOtồntại.Xinhãygiảithíchtạisaochínhphủlạicầnđượcđánhgiá.

·TôisẽvậnđộngDânbiểucủatôicốgắnghủybỏnhữngnguồnngânsáchdànhchochươngtrìnhdòtìmcáctínhiệusinhvậtlạđếntừvũtrụnày,bởivìđólàviệclãngphítiềnbạc.Họđãhiệndiệntrongsốchúngta.

·ChínhphủchihàngtriệuđôlađểnghiêncứuUFO.DựánSETI(tìmkiếmnềnvănminhngoàiTráiĐất)làmộtsựlãngphítiềnbạcnếuchínhphủthựcsựtinrằngUFOkhônghềtồntại.CánhântôirấtthíchthúvớidựánSETIbởivìnóchothấyrằngchúngtađangđiđúnghướng;tiếntớichỗgiaotiếpvớisinhvậtlạ,chứkhôngchỉlàmộtđốitượngquansátbấtđắcdĩ.

·Thầnácmộng,màtôinhậndiệngiốngnhưlàkẻcưỡngdâmthìđúnghơn,xuấthiệntừnhữngnăm1978-1992.ĐâylàvấnđềkhóchịuđốivớimộttínđồCônggiáođạođứcvàmộđạo,đồiphongbạitục,vônhânđạo,vànókhiếntôirấtlolắngtrướcnhữnghậuquảvậtchấtdotácđộngbệnhtật.

·Nhữngngườivũtrụđangđến!Họhyvọngmangnhữngđốitượng,đặcbiệtlàtrẻem,những“hạtgiống”củathếhệngườikếtiếpcùngvớichamẹ,ôngbàcủachúngvànhữngngườitrưởngthànhkhác,tớinơiantoàntrướckhixảyrahiệntượngvếtđenmặttrờichínhđangrấtgần.ContàuvũtrụxuấthiệnmỗitốivàtiếngầnlạiđểgiúpđỡchúngtakhiLửaMặttrờibùnglên,trướckhichuyểnđộngdữdộibắtđầutrênbầukhíquyển.HiệntượngĐảoCựcđãđếnhạnkhinódịchchuyểntớivịtrímớitrongThờikỳBảoBình(AquarianAge)…[Tácgiảcũngthôngbáovớitôirằnghọđang]làmviệcvớiBộTưlệnhAshtar,nơiChúaJesusgặpgỡvớinhữngngườiởngoàiTráiĐấtđểxinchỉdẫn.Nhiềuchứcsắccũngcómặt,kểcảTổngthiênthầnMichaelvàGabriel.

·Tôicónhiềukinhnghiệmvềlĩnhvựcnănglượngtrịbệnh,cóliênquanđếnviệcgỡbỏnhữngsơđồlưới,cácdâykýứcâm,vànhữngvậtcấyghéplạrakhỏicơthểconngườivàcáctrườngnănglượngbaoquanhhọ.Côngtrìnhcủatôicơbảnđượcsửdụngnhư

mộthỗtrợphụthêmchotâmlýliệupháp.Kháchhàngcủatôigồmđủtừdoanhnhân,nộitrợ,cácnghệsĩchuyênnghiệp,đếncácchuyêngiatrịliệu,vàtrẻem…Nguồnnănglượngcủasinhvậtlạrấtlinhđộng,cảbêntrongcơthểlẫnkhiđãđượcloạibỏ,vàphảiđượclưutrữcàngsớmcàngtốt.Cácmạnglướinănglượngthườngnghẽnởquanhvùngtimhoặctrongmộtbốcụctamgiácngangquahaibảvai.

·Tôikhôngrõbằngcáchnào,saumộttrảinghiệmnhưvậy,tôilạicóthểgiởmìnhvàngủlại.

·Tôitinvàokếtthúccóhậu.Tôiluônđượcnhưvậy.Mộtkhiôngnhìnthấymộtkẻcaobằngcảgianphòng–vớimáitócvàng,vàtỏasángnhưmộtcâythôngGiángsinh,nhấcbổngđứaconnhỏnằmngaybêncạnhchúngtôi,làmsaoôngcóthểkhôngtinđược?Tôihiểuthôngđiệunhânvậtnàyđangtruyềnđạt–sangđứaconnhỏ-vàđóchínhlàtôi.Chúngtôivẫnluôntròchuyệnvớinhau.Cuộcsốnglàmsaocóthểchịuđựngnổi-ởmộtnơinhưthếnày?...Nhữngtrạngtháitâmthầnxalạư?Ôngđãchạmtayđếnrồiđấy.

·Aithựcsựchịutráchnhiệmvềhànhtinhnày?

Chương12.NGHỆTHUẬTNHẬNDIỆNNHỮNGĐIỀUVÔLÝ

Hiểubiếtcủaconngườilànguồnánhsángkhôngbaogiờcạn,nhưngtiếpnhậnsựtruyềndẫntừýchívànhữngtìnhcảm;từđâukhởiphátrakhoahọcđểcóthểgọilà“khoahọcnhưmộtthể.”Với

nhữnggìmộtngườinắmbắtđượclàsựthậtthìngườiđócàngthêmsẵnsàngtintưởng.Dođó,anhtasẽloạibỏnhữngđiềukhókhăntừsựnônnóngcủanghiêncứu;nhữngđiềuđúngmực,bởichúngthu

hẹphyvọng;nhữngđiềusâuxahơncủatựnhiên,từsựdịđoan;ánhsángcủatrảinghiệm,từthóingạomạnvàkiêuhãnh;nhữngđiềukhôngđượctintưởngmộtcáchrộngrãi,xuấtpháttừtháiđộtrân

trọngđốivớiýkiếncủaquầnchúng.Cóvôsốconđường,vàđôikhikhôngcảmnhậnđược,trongđótìnhcảmtôđiểmvàlantỏasangtri

thức.

FrancisBacon

NovumOrganon(Côngcụmới)

(1620)

Chamẹtôiquađờiđãnhiềunăm.Tôirấtgầngũivớihọ.Tôivẫncònnhớhọrấtnhiều.Tôibiếttôisẽvẫnluônnhớhọ.Tôiướcsaocóthểtinrằngtinhtúycủahọ,nhữngcátínhcủahọ,nhữnggìtôiyêukínhrấtnhiềuởhọ-thậtsựvàđíchthực–vẫncòntồntạiởđâuđó.Tôisẽkhônghỏinhiều,chỉ5hoặc10phútmỗinăm,đểkểvớihọvềcáccháucủahọ,đểcậpnhậtchohọnhữngtintứcmớinhất,đểnhắcchohọnhớrằngtôiyêuthươnghọ.Trongtôicómộtphần–khôngthànhvấnđềrằngngherấttrẻcon–vẫnthắcmắcgiờhọrasao.

“Mọithứcóổnthỏakhôngạ?”Tôimuốnhỏinhưvậy.Nhữnglờicuốicùngtôinhớmìnhnóivớichatôi,lúcôngấyquađời,là“Xinchabảotrọng.”

Thỉnhthoảngtôimơthấymìnhtròchuyệnvớichamẹ,vàđộtnhiên–vẫnđắmchìmtrongthếgiớimơmộng–tôicónhậnthứcrấtmãnhliệtrằnghọthậtsựvẫnchưachết,rằngtấtcảchỉlàmộtnhầmlẫnkinhkhủng.Tạisaochứ,họvẫnởđây,cònsốngvàkhỏemạnh,chatôivẫnđangphatrò,cònmẹtôivẫnsốtsắngkhuyêntôiđeokhănquàngbởivìthờitiếtrấtlạnh.Khitôichoàngtỉnhtôilạitrảiquatâmtrạngthươngnhớ.Rõràng,trongtôicógìđókhiếnchotôisẵnsàngtinvàosựsốngsaukhichết.Vànóchẳngmảymaybậntâmđếnkhíacạnhliệucóbằngchứngxácthựcnàokhông.

Tôikhônghềcườinhạongườiphụnữthỉnhthoảngvẫnđếnthămmộchồngvàtròchuyệnvớiôngấy,cólẽvàonhữngdịpkỷniệmngàyôngấymất.Khôngcógìkhóhiểu.Vànếutôicókhókhănvớiđịavịbảnthểcủangườimàbàấyđangcùngtròchuyện,thìđiềuđócũngbìnhthường.Đókhôngphảilàvấnđềchuyệnnàynóilênđiềugì.Chuyệnnàynóirằngconngườilàconngười.HơnmộtphầnbangườiMỹtrưởngthànhtinrằngởmứcđộnàođóhọđãcóliênhệvớingườichết.Consốnàydườngnhưtăng15%tronggiaiđoạn1977và1988.MộtphầntưngườiMỹtinvàođầuthai.

Nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàtôisẵnsàngchấpnhậnnhữngýmuốncủamột“đồngcốt,”ngườikhẳngđịnhcóthểkếtnốilinhhồncủanhữngngườithânbịchialìa,khitôinhậnthứcđượcrằngnghềđồngcốtcóvôsốchuyệngiảtrá.Tôibiếtmìnhrấtmuốntinrằngchamẹmìnhchỉrờibỏphầnvỏcơthểcủahọ,giốngnhưcácloàicôntrùnghoặcrắnlộtxác,vàđiđếnnơinàođó.Tôihiểurằngnhữngcảmxúcnàycóthểkhiếntôidễtrởthànhconmồichomộtgãbịp

bợmthậmchíởhạngbét,hoặcchonhữngngườibìnhthườngvốnkhôngquenvớitưduyvôthứccủahọ,hoặcchonhữngngườiđangbịmộtchứngrốiloạntâmthầnphântích.Tôimiễncưỡngkhuấyđộngmộtchúthoàinghi.

Tôitựhỏimình,làmthếnàomàgiớiđồngcốtlạichẳngbaogiờcungcấpchochúngtanhữngthôngtincóthểthẩmđịnhđượcvốnkhôngsẵncó?TạisaoAlexanderĐạiđếlạichẳngbaogiờnóivớichúngtavềvịtríchínhxáclăngmộcủaôngấy,FermatthìnóivềĐịnhlýCuốicùng,JohnWilkesBoothnóivềâmmưuámsátLincoln,HermannGoringnóivềvụcháynhàQuốchộiĐức?TạisaoSophocles,Democritus,vàAristarchuslạikhôngđọclạinhữngcuốnsáchđãthấtlạccủahọ?Tạisaohọkhôngmuốncácthếhệtươnglaitiếpcậnđượcvớinhữngkiệttáccủamình?

Nếumộtbằngchứngxácthựcvềsựsốngsaukhichếtnàođóđượccôngbố,tôirấtháohứcmuốnkiểmchứngnó;nhưngnósẽphảilànhữngdữliệukhoahọcthựcsự,khôngphảinhữnggiaithoại.GiốngnhưvớikhuônmặttrênSaoHỏavàcácvụsinhvậtlạbắtcócngười,sựthậtkhóchịuvẫntốthơnlàtrítưởngtượngdễchịu.Vàrốtcuộc,thườnghóaralạilànhữngsựthậtcòndễchịuhơnlàtrítưởngtượng.

Tiềnđềcơbảncủa“lênđồng,”thônglinh,vànhữnghìnhthứcgọihồnkháclà:khichúngtachết,chúngtakhônghềchết.Khônghoàntoànchínhxác.Mộtbộphậnsuynghĩ,cảmxúc,vàghinhớnàođócủachúngtavẫntiếptục.Cáigìgìđóấy–mộtlinhhồn,khôngphảivậtchấtcũngchẳngphảinănglượng,màlàgìđókhác–cóthểtáinhậpvàothểxácconngườivànhữngsinhlinhkháctrongtươnglai,vàvìthếsựkhóchịucủacáichếtgiảmđirấtnhiều.Thêmnữa,chúngtacócơhội,nếunhưcácluậnđiểmduylinhhoặccầuđồnglà

đúng,liênheệớinhữngngườithânyêuđãquađờicủamình.

J.Z.KnightởbangWashingtonchobiếtđãliênhệvớimộtaiđóhơn35.000tuổitựnhậnlà“Ramtha.”ÔngtanóitiếngAnhrấtthạo,sửdụnglưỡi,môivàthanhquảncủaKnight,tạoranhữnggìtôinghenhưchấtgiọngtừthờingườiAnhcaitrịẤnĐộ.Vìhầuhếtmọingườiđềubiếtnóinăng,vànhiềungười–từtrẻemđếnnhữngdiễnviênchuyênnghiệp–cócảkhogiọngnóitheoýhọnêngiảthuyếtđơngiảnnhấtlàBàKnighttựnóithaycho“Ramtha”,vàrằngbàấychẳnghềliênhệvớinhữngthựcthểkhôngcònthânxáctừthờiKỷBănghàthếCanhTân(Pleistocene).Nếucóbằngchứngngượclại,tôirấtmuốnđượcnghe.SẽcàngthêmấntượngnếuRamthacóthểtựnói,khôngcầnsựhỗtrợcủamiệngBàKnight.Nếukhônglàmđượcvậy,làmsaochúngtacóthểkiểmchứngtuyênbốcủaBàKnightđược?(NữdiễnviênShirleyMacLainexácnhậnrằngRamthalàanhtraicủacôởAtlantis,nhưngđólạilàmộtcâuchuyệnkhác).

GiảsửRamthahiệndiệnđểtađặtcâuhỏi.Liệuchúngtacóthểthẩmđịnhxemcóđúngôngấylàngườiôngấytựnhậnkhông?Làmsaoôngấybiếtrõmìnhsốngcáchđây35.000năm,thậmchíchỉlàconsốxấpxỉthôi?Ôngấysửdụngloạilịchnào?Aitheodõiđượcquãngthờigiannhiềuthiênniênkỷxengiữa?Bamươilămnghìncódưhaychưatớinhưvậy?Mọiviệccáchđây35.000nămtrôngnhưthếnào?CóthậtRamthađã35.000tuổikhông,trongtrườnghợpnàochúngtapháthiệnđượcđiềugìđóvềthờikỳấy,hayôngấychỉlàngườigiảmạovàôngấysẽ(haybàấysẽ)bạilộ.

Ramthađãsốngởđâu?(TôibiếtôngấynóitiếngAnhvớichấtgiọngẤnĐộ,nhưng35.000nămtrước,họlàmđiềuđóởđâu?)Thờitiếtrasao?Ramthaăngì?(Cácnhàkhảocổbiếtvàichitiếtvềthứcăncủaconngườithờikỳđó).Ngônngữbảnđịavàcấutrúcxãhội

nhưthếnào?Ramthasốngcùngvớiaikhác–vợ,cácbàvợ,concái,cháuchắt?Vòngđời,tỉlệtửvongsơsinh,tuổithọrasao?Họcókiểmsoátsinhđẻkhông?Họmặcquầnáogì?Quầnáođượcsảnxuấtrasao?Nhữngloàisănmồinguyhiểmnhấtlàgì?Cácphươngtiệnvàchiếnlượcsănbắnvàcâucá?Vũkhí?Thànhkiếngiớitínhđặchữu?Xuhướngbàingoạivàchủnghĩavịchủng?VànếuRamthađếntừ“nềnvănminhcaocấp”ởAtlantisthìđâulàcácchitiếtngônngữ,côngnghệ,lịchsửvànhiềuđiềukhác?Chữviếtcủahọtrôngrasao?Hãychochúngtôibiết.Nếukhông,tấtcảnhữnggìchúngtanhậnđươcđềulànhữnglờithuyếtgiáovôvị.

Xinlấymộtvídụkhác.Đâylàmộtloạtthôngtinthuđượcnhờthônglinhkhôngphảivớimộtngườicổxưa,màvớinhữngthựcthểkhôngphảiconngườichưahềbiếtđếnchuyêntạoranhữngvòntròntrêncánhđồng,donhàbáoJimSchnabelghichéplại:

Chúngtôirấtlolắngtrướcviệcquốcgiatộilỗinàyđangloantruyềnnhữngđiềudốitrávềchúngtôi.Chúngtôikhôngđếnđâytrongnhữngcỗmáy,chúngtôikhôngđápxuốngTráiĐấtcủacácvịtrongnhữngcỗmáy…Chúngtôiđếnnhưnhữngcơngió.ChúngtôilàSứcSống.SứcSốngtừmặtđất…Đếnđây…Chúngtôichỉcáchcócómộthơithở…cáchcómộthơithở…chúngtôikhôngởcáchxahàngtriệudặmđường…mộtSứcSốnglớnhơncảnhữngnguồnnănglượngtrongcơthểcácvị.Nhưngchúngtôiđạtđếnmộtcấpđộsựsốngcaohơn…Chúngtôikhôngcầntêngọi.Chúngtôitồntạisongsongvớithếgiớicácvị,bêncạnhthếgiớicácvị…Nhữngbứctườngbịquậtđổ.Haingườisẽxuấthiệntừtrongquákhứ…gấulớn…thếgiớisẽđượcbìnhyên.

Ngườitachúýtớinhữngđiềukỳdiệuvặtvãnhnàychủyếuvìchúnghứahẹnđiềugìđógiốngnhưtôngiáothờicổ,nhưngđặcbiệt

làsựsốngsaukhichết,thậmchílàsựsốngvĩnhhằng.

MộtviễncảnhrấtkhácchothứgìđógiốngnhưsựsốngvĩnhhằngđãtừngđượcđềxướngbởinhàkhoahọctháovátngườiAnhJ.B.S.Haldane,mộttrongnhữngngườisánglậpngànhditruyềnhọcdânsố,cùngvớinhiềuviệckhác.Haldanetưởngtượngramộttươnglaixakhicácvìsaotốilạivàvũtrụchủyếutoànmộtloạikhíloãng,lạnhlẽo.Tuynhiên,nếuchúngtachờđợiđủlâuthìnhữngthayđổithốngkêvềmậtđộthứloạikhínàysẽxảyra.Trảiquanhữnggiaiđoạnrấtdài,nhữngthayđổisẽđủđểtáitạomộtVũtrụgiốngnhưcủachúngta.Haldanechỉrarằng,nếuVũtrụrấtgià,sẽcómộtlượngvôhạnnhữngtáitạonhưthế.

Nhưvậytrongmộtvũtrụrấtgiàvớimộtlượngvôhạnnhữnglầnxuấthiệncủacácthiênhà,cácvìsao,hànhtinh,vàsựsống,mộtTráiĐấtđồngnhấtchắcchắnsẽtáixuấthiệnmàởtrênđóquývịvànhữngngườithâncủamìnhsẽlạiđượcđoàntụ.Tôisẽcóthểgặpđượcchamẹmìnhvàgiớithiệuhọvớinhữngđứacháumàhọchưabaogiờbiết.Vàtấtcảnhữngviệcnàysẽxảyrakhôngchỉmộtlần,màvôhạnđịnhsốlần.

Mặcdùvậy,bằngcáchnàođó,điềunàykhônghoàntoànđemlạiniềmanủigiốngnhưtôngiáo.Nếukhôngaitrongchúngtanhớđượcbấtkỳđiềugìvềnhữnggìđãxảyralầnnày,tứclàquãngthờigianmàquýđộcgiảvàtôiđangcùngsốngđây,thìnhữngcảmgiácmãnnguyệncủaviệchồisinh,ítnhấtlàvớiđôitaicủatôi,ngherấtvônghĩa.

Nhưngtheonhậnxétnày,tôiđãđánhgiáthấpýnghĩacủatínhchấtvôhạn.TrongbứctranhcủaHaldane,sẽcónhiềuvũtrụ,trênthựctếlàmộtlượngvôhạn,trongđóbộnãocủachúngtasẽđầykín

kýứcvềnhiềuvòngđờitrướcđây.Cảmgiácmãnnguyệnnằmtrongtầmtay–mặcdùcógiảmbớtdoýnghĩvềtấtcảnhữngvũtrụkháccũngsẽtồntại(lạimộtlầnnữa,khôngchỉmộtlầnmàvôhạnđịnhsốlần)vớinhữngbikịchvànỗihãihùngvượtxarấtnhiềubấtkỳđiềugìmàtôitừngtrảiquaởkiếpsốngnày.

Mặcdùvậy,niềmAnủicủaHaldanetùythuộcvàoloạivũtrụchúngtasống,vàcólẽphụthuộccảvàonhữngbímậtnhưliệucóđủlượngvấtchấtđểđảongượcquátrìnhmởrộngcủavũtrụ,vàđặcđiểmcủanhữngbiếnthiênchânkhông,haykhông.Dườngnhưnhữngngườivôcùngkhátkhaovềmộtcuộcsốngsaukhichếtcóthểhiếnmìnhchovũtrụhọc,trọnglựclượngtử,vậtlýhạtcơbản,vàsốhọcsiêuhạn.

---

ClementxứAlexandria,mộtđứcchacủaGiáohộisơkhai,trongcuốnNhữnglờicổvũgửidânHyLạp(ExhortationstotheGreeks)viếtkhoảngnăm190củamìnhđãbácbỏnhữngtínđiềungoạiđạobằngnhữnglờilẽmàgiờđâycóthểhơichâmbiếm:

Trênthựctế,chúngtacònlâumớichophépngườilớnnghenhữngcâuchuyệnnhưthế.Thậmchívớiconcáicủachínhmình,khichúngkhóclócthảmthiết,nhưngạnngữvẫnnói,chúngtacũngkhônghềcóthóiquenkểnhữngcâuchuyệnthầnthoạiđểdỗdànhchúng.

Ởthờiđạicủachúngta,chúngtacónhữngtiêuchuẩnbớtnghiệtngãhơn.ChúngtakểchoconcáivềônggiàNoel,vềchúthỏPhụcsinh,vàNàngtiênRăngsữavìnhữnglýdomàchúngtanghĩlàngherấtxúcđộng,nhưngsauđólạilàmchochúnghếttinvàonhữngcâuchuyệnnàytrướckhichúngtrưởngthành.Tạisaolại“nuốtlời”thế?

Bởivìhạnhphúccủachúngkhitrưởngthànhtùythuộcvàoviệcchúnghiểubiếtthếgiớiđúngnhưthựctế.Chúngtalongại,vàvìlýdochínhđángnày,khicónhữngngườitrưởngthànhnhưngvẫntinvàoônggiàNoel.

Nóivềcáctôngiáogiáođiều,“Conngườikhôngdámthúnhận,ngaycảvớilươngtâmmình”,triếtgiaDavidHumeviết

nhữngmốihoàinghimàhọấpủvềnhữngchủđềnhưthế.Họhìnhthànhmộtniềmtinngấmngầm;vàchegiấuvớicảchínhmìnhsựbộitínthựcsựcủahọ,bằngnhữnglờiquảquyếtmạnhmẽnhấtvàtháiđộmùquángtíchcựcnhất.

Sựbộitínnàycónhữnghậuquảđạođứcsâuxa,nhưnhàcáchmạngMỹTomPaineviếttrongcuốnKỷnguyênlýtrí(TheAgeofReason):

Bộitínkhôngnằmởviệctintưởng,hayởviệckhôngtin;nóthểhiệnởviệctựcholàtinvàonhữnggìaiđókhôngtin.Khôngthểtínhtoánđượctổnhạivềmặtđạođức,nếutôicóthểnóinhưvậy,màsựdốitrátinhthầngâyratrongxãhội.Khimộtngườithahóavàbánrẻtâmtrítrinhbạchcủamình,đểtánthànhniềmtincủamìnhđốivớinhữngđiềumàanhtakhôngtin,thìanhtađãtựchuẩnbịphạmvàotấtcảmọitộilỗikhác.

CòncôngthứccủaT.H.Huxleylà

Nềntảngcủađạođứclà…bỏngayviệcgiảvờtinvàonhữngđiềukhôngcóbằngchứng,vàlặplạinhữngđịnhđềkhóhiểuvềnhữngđiềuvượtquákhảnăngcủakiếnthức.

Clement,Hume,PainevàHuxleyđềunóivềtôngiáo.Nhưngrất

nhiềuýmàhọviếtlạicóthểápdụngrộngrãi–chẳnghạnchothóinhũngnhiễulantràntrongnềnvănminhthươngmạicủachúngta:Cóhẳnmộtdạngchươngtrìnhquảngcáothuốcaspirintrongđócácdiễnviênvờlàbácsĩtiếtlộrằngsảnphẩmcạnhtranhchỉcóthànhphầngiảmđâumàcácbácsĩvẫnhaykhuyếnnghị-họkhôngnóirõchoquývịthànhphầnbímậtđólàgì.Trongkhiđó,sảnphẩmcủahọcóhàmlượnglớnhơnrấtnhiều(nhiềuhơn1,2đến2lầntrongmỗiviên).Vìthếhãymuasảnphẩmcủahọ.Nhưngtạisaolạikhônguốngcóhaiviênloạithuốccạnhtranhthôi?Hoặchãyxemxéttácdụnggiảmđaupháthuytốthơnsovớisảnphẩm“côngdụngthôngthường”củađốithủcạnhtranhxemsao.Sauđótạisaolạikhôngdungsảnphẩmcạnhtranh“côngdụngvượttrội”?Vàdĩnhiênhọkhôngchochúngtabiếtvềhơn1000catửvongmỗinămởHoaKỳdosửdụngaspirin,hay5000casuythậnmỗinămdosửdụngacetaminophen,vớinhãnhiệubánchạynhấtlàTylenol.(Tuynhiên,điềunàycóthểchothấymộttrườnghợptươngliênmàkhônghềgâyrahậuquả).Haycóaibậntâmxemloạingũcốcănsángnàocónhiềuvitaminhơnkhichúngtacóthểuốngmộtviênvitamintrongbữasáng?Tươngtựnhưvậy,tạisaolạiphảilưuýxemliệumộtviênantacid(chấtgiảmđộaxittrongdạdày)cóchứacanxikhôngnếunhưcanxiđểdùngchodinhdưỡngvàkhôngthíchhợpchoviêmdạdày?Vănhóathươngmạiđầyrẫynhữngchỉdẫnsailệchvàđánhlừatươngtựnhưvậymàngườitiêudùngphảichịu.Quývịkhôngthểđặtcâuhỏi.Đừngnghĩngợigì.Hãymuađi.

Nhữngxácnhậnsảnphẩmcótrảphí,đặcbiệtbởicácchuyêngiathậtsự,gâyracảmột‘trậnmưatầmtã’nhữngchuyệnlừagạt.Chúngthểhiệnsựcoithườngtríthôngminhcủakháchhàng.Chúngâmthầmhủyhoạitháiđộcủaquầnchúngvềtínhkháchquankhoahọc.Ngàynay,thậmchícòncócảnhữngchươngtrìnhquảngcáothươngmạitrongđócácnhàkhoahọcthựcsự,mộtsốngườirấtcó

tiếngtăm,làmcòmồichocácdoanhnghiệp.Điềunàychothấyrằngcácnhàkhoahọccũngsẽnóidốivìtiền.NhưTomPainecảnhbáo,việckhiếnchúngtaquenvớinhữngđiềudốitráđặtnềntảngchonhiềuthóixấukhác.

Khitôiđangviết,ngaytrướcmặttôilàchươngtrìnhcủamộttrongnhữngTriểnlãmTrọnđời(WholeLifeExpo)thườngniên,triểnlãmKỷnguyênMớitổchứctạiSanFrancisco.Thôngthường,vàichụcnghìnngườisẽthamdựtriểnlãm.Nhữngchuyêngiarấtđángngờsẽchàohàngchonhữngsảnphẩmrấtđángngờ.Dướiđâylàmộtsốkiểuchàohàng:“Proteingâynghẽnmáutạorađauđớnvàkhóchịunhưthếnào”.“Tinhthểlàbùachúhaychỉlàđá?”(Tôicóquanđiểmcủariêngmình).Quảngcáonàytiếptục:“Vìmộttinhthểhộitụsóngâmthanhvàánhsángchoradiovàtruyềnhình”–đâylàmộtsựhiểunhầmrấtvôvịvềcơchếhoạtđộngcủaradiovàtruyềnhình–“chonênnócóthểlàmtăngnhữngrungđộngtinhthầnchonhữngngườicókhảnăngtươnghợp.”Hayđâylàmộtquảngcáokhác:“Nữthầnđãtrởlại,lễyếtkiến.”Quảngcáokhác:“Khảnăngđồngbộ,trảinghiệmcôngnhận.”Quảngcáođócủa“ĐạohữuCharles.”Hoặc,ởtrangtiếptheo,“Quývị,ThánhGermain,vàchữabệnhquangọnlửasắctía.”Cứthếtiếptụcvớivôsốquảngcáovề“nhữngcơhội”–chạytừnhữngthứrấtđángngờtớinhữngthứhoàntoàngiảmạo–sẵncótạiTriểnlãmTrọnđời.

NhữngnạnnhânquẫntrícủabệnhungthưvẫnhànhhươngtớiPhilippines,nơi“cácbácsĩphẫuthuậttâmlinh”,giấutrongbàntaynhữngmẩugangàhoặctimdê,vờnhưcóthểchạmđượcvàonộitạngcủabệnhnhânvàlấyraphầnmôbịbệnhđểtrưngramộtcáchđắcthắng.CácnhàlãnhđạoởnhữngnềndânchủphươngTâythườnghỏiýkiếngiớichiêmtinhvàthầnbítrướckhiđưaranhữngquyếtđịnhquantrọng.Dướisứcépcủacôngchúngmuốncókết

quả,cảnhsátđiềutramộtvụgiếtngườichưacólờigiảiđáphaymộtngườibịmấttíchphảitưvấn“cácchuyêngia”thầngiaocáchcảm(nhữngngườichẳngbaogiờphánđoánđượcgìhơnlýtríthôngthường,nhưngcảnhsátvẫncứtưvấnhọ).Ngườitasẽphánvềmộtlỗhổngtrongtươnglaivớicácquốcgiađốiđịch,vàCơquanTìnhbáoTrungương,dướisựthúcbáchcủaQuốchội,sẽchitiềnthuếđểtìmxemliệucóđịnhvịđượcnhữngchiếctàungầmởsâudướilòngđạidươngbằngcáchtậptrungsuynghĩđếnchúnghaykhông.Một“chuyêngiatâmlinh”–sửdụngcácquảlắcbêntrênnhữngtấmbảnđồvàcácquedòtrênmáybay–ngụýrằngmìnhcóthểtìmracácmỏkhoángsảnmới;mộtcôngtymỏAustralialiềntrảluônchoôngtamộtmóntiềnlớn,khôngphầnnàotrongsốtiềnnàyphảihoàntrảtrongtrườnghợpthấtbại,vàmộtphầntronglượngquặngkhaithácđượcnếuthànhcông.Chẳngpháthiệnđượcgìcả.NhữngbứctượngJesushaycácbứctranhtườngĐứcmẹMarybịốvìhơiẩm,vàhàngnghìnngườitốtbụngtựthuyếtphụcmìnhrằnghọđãchứngkiếnmộtphépmàu.

Đâyđềulànhữngtrườnghợpvềnhữngchuyệnvôlýcócơsởhoặcđãđượcxácnhận.Mộttròlừadốixuấthiện,cólúcvôhạinhưngcósựcộngtác,cólúcvớichủtâmtínhtoántrước.Thôngthường,nạnnhânsẽnhiễmmộtcảmxúcmãnhliệt–kinhngạc,sợsệt,thamlam,sầukhổ.Việcchấpnhậnmộtcáchcảtinnhữngđiềuvôlýcóthểkhiếnquývịtốntiền;đólàýcủaP.T.Barnumkhiôngnói“Cứmỗiphútlạicómộtgãkhờsinhra.”Nhưngcóthểcònnguyhiểmhơnthếnhiều,vàkhicácchínhphủvàxãhộimấtkhảnăngtưduyphêpháthìkếtquảcóthểvôcùngtaihại–tuynhiên,chúngtacóthểcảmthôngvớinhữngngườiphảibỏtiềnchonhữngchuyệnvôlý.

Trongkhoahọc,chúngtacóthểbắtđầuvớinhữngkếtquảthựcnghiệm,nhữngdữliệu,quansát,sốđo,“cơsởlậpluận.”Chúngta

sángchếra,nếuchúngtacóthể,vôsốnhữngcáchgiảithíchkhảdĩvàgiảiquyếttừngcáchgiảithíchấymộtcáchhệthốngbằngnhữngthựctế.Trongquátrìnhđàotạocủahọ,cácnhàkhoahọcđượctrangbịmộtbộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlý.Bộcôngcụấyđươngnhiênđượcmangrabấtcứkhinàocónhữngýtưởngmớixuấthiệncầnxemxét.Nếuýtưởngmớitrụvữngsaukhiđượckiểmchứngbởibộcôngcụcủachúngta,chúngtasẽnhiệtthànhchấpnhậnnó,mặcdùmangtínhchấtthămdò.Nếuquývịcóýthíchhoặcnếuquývịkhôngmuốnmualấynhữngthứvôlýngaycảkhihoàntoànvữnglònglàmnhưvậythìcóthểtiếnhànhnhiềucáchđềphòng;cóhẳnmộtphươngphápkiểmnghiệmmứcđộđángtincậymàngườitiêudùngcóthểápdụng.

Vậybộcôngcụcónhữnggì?Nhữngcôngcụđểcótưduyhoàinghi.

Nhữnggìtưduyhoàinghicôđúclạichínhlànhữngphươngtiệnđểxâydựng,vàđểhiểu,mộtlýlẽhợplývà–đặcbiệtrấtquantrọng–đểnhậnramộtlýlẽsailầmhoặclừađảo.Câuhỏikhôngphảilàliệuchúngtacóthíchcáikếtluậnrútratừcảchuỗilậpluậnhaykhông,màlàliệukếtluậnấycóđitừtiềnđềhoặcxuấtphátđiểmvàtiềnđềđócóđúnghaykhông.

Trongsốcáccôngcụ:

·Bấtcứởđâucóthể,đềuphảicóbướcxácnhậnđộclậpđốivớicác“cơsởlậpluận.”

·Khuyếnkhíchtranhluậnthựcsựvềbằngchứngquanhữngđềxuấtamtườngvềmọiquanđiểm.

·Mọilýlẽtừgiớichứcđềukhôngcómấysứcnặng–“giớichức”

đãphạmsailầmrấtnhiềutrongquákhứ.Họsẽvẫnnhưvậytrongtươnglai.Cólẽcáchnóirõhơnlàtrongkhoahọc,khôngcógiớichức;chỉcócácchuyêngiamàthôi.

·Hìnhthànhnhiềugiảthuyết.Nếucógìđóđểgiảithíchthìhãynghĩđếntấtcảnhữngcáchkhácnhauđểcóthểgiảithíchnó.Sauđó,hãynghĩđếnnhữngcáchkiểmnghiệmmànhờđóquývịcóthểbácbỏmộtcáchcóhệthốngtừngkhảnăng.Nhữnggìtrụlạiđược,giảthuyếtđứngvữngtrướcphảnchứngtrongquátrìnhchọnlọckiểuDarwingiữa“nhiềugiảthuyếtcóthểchấpnhậnđược”này,cónhiềukhảnănglàcâutrảlờiđúnghơnlànếuquývịchỉđơnthuầnbámlấyýtưởngđầutiênkhiếnquývịthíchthú.

---

Đâylàmộtvấnđềảnhhưởngđếnnhữngphiênxétxửởtòaán.Nhữngnghiêncứuhồicốchothấyrằngmộtsốthànhviênhộithẩmđoànđãhìnhthànhđịnhkiếntừrấtsớm–cólẽtrongnhữnglậpluậnđầutiên–vàsauđóbámlấynhữngbằngchứngcóvẻhợpvớinhữngấntượngbanđầucủahọvàbácbỏbằngchứngđốilập.Phươngphápnhiềugiảthuyếtcóthểchấpnhậnđượckhônghềtồntạitrongđầuhọ.–TG

---

·Cốgắngkhôngquábámchặtlấymộtgiảthuyếtchỉvìnólàcủaquývị.Đóchỉlàmộttrạmdừngtrênconđườngtheođuổikiếnthức.Hãytựhỏimìnhtạisaoquývịlạithíchýtưởngấy.Hãysosánhnóvớinhữngkhảnăngthaythếkhác.Hãyxemliệuquývịcóthểtìmranhữnglýdođểbácbỏnókhông.Nếuquývịkhôngthể,ngườikhácsẽlàmđược.

·Địnhlượng.Nếubấtkỳđiềugìquývịđanggiảithíchcómộtthôngsốnàođó,mộtsốlượngbằngsốnàođógắnvớinó,quývịsẽcàngcókhảnăngphânbiệtđượcnhữnggiảthuyếtcạnhtranhnhau.Nhữnggìmơhồvàmangtínhđịnhtínhđềucókhảnănggiảithíchnhiềucách.Dĩnhiên,cónhữngchânlýđượctìmthấytrongnhiềuvấnđềđịnhtínhmàchúngtagiảiquyết,nhưngviệctìmkiếmchúngkhókhănhơnnhiều.

·Nếucócảchuỗilậpluận,mọimắtxíchtrongchuỗiđềuphảicótácdụng(kểcảtiềnđề)–chứkhôngchỉhầuhếtcácmắtxích.

·LưỡidaocạoOccam1.Quytắctheokinhnghiệm(ruleofthumb)rấttiệnlợinàygợiýchúngta,khigặpphảihaigiảthuyếtgiảithíchnhữngdữliệucógiátrịngangnhau,thìchọnlấygiảthuyếtđơngiảnhơn.

---

1. “Occam'srazor”làquyluậtvềtínhchili,kinhtếhoặctínhcôđọng.Nguyêntắcnàygợiýtalựachọntrongnhữnggiảthuyếtcạnhtranhnhaugiảthuyếtnàocóítgiảđịnhnhấtvàdođóđưaracáchgiảithíchđơngiảnnhất.Quyluậtnàyđượcgánchonhàlogichọc,thầnhọcvàthầydòngFranciscanngườiAnhởthếkỷ14,ChaWilliamxứOckham(d'Okham).Trongkhoahọc,quyluậtOccamđượcdùngnhưmộtquytắchướngdẫnchungđểchỉdẫncácnhàkhoahọctrongviệcpháttriểnnhữngmôhìnhlýthuyếtchứkhôngphảinhưmộtphánquyếttrọngtàigiữacácmôhìnhđãđượccôngbố.Trongphươngphápkhoahọc,quyluậtOccamkhôngđượcxemlàmộtnguyêntắclogickhôngthểbácđược,vàchắcchắncàngkhôngphảilàmộtkếtquảkhoahọc.–ND

---

·Luônhỏixemliệugiảthuyếtcóthểbịsailệchkhông,ítnhấtlàvềnguyêntắc.Cácđịnhđềkhôngthểkiểmchứng,khôngthểsailệchđềukhôngđánggiá.HãyxemxétýtưởngtổngquátrằngVũtrụcủachúngvàmọithứtrongđóchỉlàmộtphântửcơbản–mộthạtđiệntửchẳnghạn–trongmộtVũtrụlớnhơnnhiều.NhưngnếuchúngtakhôngthểcóđượcnhữngthôngtintừbênngoàiVũtrụcủachúngtathìýtưởngđókhôngphảilàkhôngthểbácbỏ?Quývịphảikiểmtramọikhẳngđịnh.Nhữngngườicótháiđộhoàinghiphảicócơhộitheodõilậpluậncủaquývị,môphỏngnhữngthínghiệmcủaquývịvàxemxemliệuhọcóthuđượccùngkếtquảhaykhông.

Việcdựavàonhữngthínghiệmđượcvạchravàkiểmsoátcẩnthậnchínhrấtquantrọng,nhưtôiđãcốgắngnhấnmạnhởphầntrước.Chúngtasẽkhônghọchỏiđượcnhiềunếuchỉngồisuyngẫm.Sẽrấtthúvịkhiđểnộidungdựavàocáchgiảithíchđầutiênmàchúngtacóthểnghĩra.Mộtcònhơnkhông.Nhưngđiềugìsẽxảyranếuchúngtacóthểnghĩravàicáchgiảithích?Làmcáchnàochúngtaquyếtđịnhđược?Chúngtakhôngthể.Chúngtađểchothựcnghiệmlàmviệcđó.FancisBaconđưaralýdokinhđiểnnày:

Tranhluậnkhôngđủđểpháthiệnđiềumớimẻ,vìsựảodiệucủaTựnhiêncònhơnrấtnhiềulầnsovớisựtinhtếcủatranhluận.

Nhữngthínghiệmcókiểmsoátrấtcầnthiết.Chẳnghạn,nếumộtloạithuốcmớiđượccholàchữakhỏimộtcănbệnhvớitỉlệ20%lầnthìchúngtaphảibảođảmrằngmộtnhómcókiểmsoát,uốngmộtviênthuốcgiảlàmtừđườngmàcácđốitượngđềunghĩcóthểlàloạithuốcmới,cũngkhôngtựnhiênthuyêngiảmcănbệnhđó20%lần.

Cácbiếnsốphảiđượctáchriêng.Giảsửquývịbịsaysóng,vàđượccấpmộtcáichăntrịliệubằngsứcép(acupressure)và50mg

meclizine.Quývịthấytrạngtháikhóchịubiếnmất.Cáigìđãtạorakếtquảấy–cáichănhaythuốc?Quývịchỉcóthểkhẳngđịnhnếuquývịdùngcáinàymàkhôngdùngcáikia,nếulầnsauquývịbịsaysóng.Bâygiờhãyhìnhdungrằngquývịkhôngsaymêkhoahọcđếnmứcsẵnsàngbịsaysóng.Khiđóquývịsẽkhôngtáchbạchcácbiếnsố.Quývịsẽlạisửdụngcảhaibiệnphápcùnglúc.Quývịthuđượckếtquảthựctiễnnhưmongmuốn;quývịcóthểnóirằngkiếnthứcmớithuđượckhôngđángđểphảichịucảmgiáckhóchịu.

Thườngthìthínghiệmphảiđượcthựchiệnkháchquan1,đểnhữngngườihyvọngvàomộtkếtquảnhấtđịnhkhôngthểởvịthếđánhgiáđượckếtquả.Chẳnghạn,khikiểmnghiệmmộtloạithuốcmới,quývịcóthểmuốncácthầythuốclànhữngngườiquyếtđịnhnhữngtriệuchứngnàocủabệnhnhâncóthuyêngiảmkhôngđượcbiếttrướcbệnhnhânnàođãđượcuốngloạithuốcmới.Kiếnthứccóthểlàmảnhhưởngđếnquyếtđịnhcủahọ,thậmchínếuchỉlàvôthức.Thayvàođódanhsáchnhữngngườicóthuyêngiảmcáctriệuchứngcóthểđượcđemsosánhvớidanhsáchnhữngngườiuốngloạithuốcmới,mỗidanhsáchphảiđượcxácđịnhđộclập.Sauđóquývịcóthểxácđịnhxemmốitươngquan.Hoặckhitiếnhànhnhậndiệntộiphạmtrựctiếphoặcquaảnh,sĩquancảnhsátlàmnhiệmvụkhôngnênbiếtailàđốitượngtìnhnghichính,nhưthếsẽkhônggâyảnhhưởngđếnnhânchứngdùlàvôthứchaycóýthức.

---

1. Nguyênvăn“double-blind”.Thuậtngữnàydùngđểmôtảmộtnghiêncứutrongđócảbênthẩmđịnhvàngườithamgiađềukhônghềbiếttínhchấtcủaphươngphápđiềutrịmàngườithamgianhậnđược.–ND

---

---

Ngoàiviệcdạychochúngtacầnlàmgìkhiđánhgiámộttuyênbốliênquanđếnkiếnthức,bấtkỳbộcôngcụnhậndiệnnhữngđiềuvôlýhữuhiệunàocũngđềuphảidạychochúngtabiếtnhữnggìkhôngnênlàm.Nógiúpchúngtanhậnranhữngsailầmphổbiếnvànguyhiểmnhấtvềmặtlogic.Nhiềuvídụhữuíchcóthểthấytrongtôngiáovàchínhtrị,bởivìnhữngngườithamgiavàocáclĩnhvựcnàyđềuthườngbuộcphảiphânđịnhhaiđịnhđềđốilậpnhau.Trongsốnhữngsailầmnàysẽcó:

·Adhomimem–cụmtừLatinchỉ“liênquanđếnconngười,”nhằmvàongườitranhluậnchứkhôngphảilậpluận(vídụ,ĐứcchaTiếnsĩSmithlàmộttínđồKinhthánhtràolưuchínhthốngnổitiếng,vìthếnhữngphảnbáccủaôngđốivớiquátrìnhtiếnhóakhôngcầnphảixemxétmộtcáchkỹcàng);

·Lýlẽtừphíagiớichức(vídụ,TổngthốngRichardNixonnênđượcbầulạibởivìôngấycómộtkếhoạchbímậtnhằmkếtthúcchiếntranhởĐôngNamÁ–nhưngvìnóbímật,nênkhôngcócáchnàochocửtriđánhgiáđượcgiátrịcủanó;lýlẽvậnđộngtintưởngôngấybởivìôngấylàTổngthống:đólàmộtsailầm,đúngnhưthựcthếchứngminh);

·Lýlẽtừnhữngkếtquảđốinghịch(vídụ,ChắcchắncótồntạimộtvịChúathựchiệnviệcthưởngphạt,bởivìnếuNgàikhôngtồntạithìxãhộisẽnguyhiểmvàvôphápvôthiênhơnnhiều–cólẽthậmchícònkhôngthểquảnlýnổi.Hoặc:Bịcáotrongmộtvụxétxửtộigiếtngườiđãđượcphổbiếnrộngrãichắcchắnlàkẻcótội;nếukhông,đâysẽlàmộtsựkhuyếnkhíchnhữngkẻkhácgiếtvợcủamình);

---

MộtcôngthứcmangtínhhoàinghihơncủanhàsửhọcLaMãPolybius:

Vìquầnchúngkhôngkiênđịnh,toànnhữngướcmuốnngangngược,dễkíchđộngvàchẳngbậntâmđếnhậuquả,chắcchắntronghọngậptrànnỗisợhãigiữchohọtrongkhuônkhổtrậttự.Dođó,ngườicổđạiđãrấtthànhcôngkhisángtạoracácvịthần,vàniềmtinvàosựtrừngphạtsaukhichếtđi.–TG

---

·Lýlẽthiếubằngchứngngượclại(appealtoignorance)–làkhẳngđịnhchorằngbấtkỳđiềugìkhôngthểchứngminhlàsaithìphảiđúng,vàngượclại(vídu,KhôngcóbằngchứngthuyếtphụcrằngUFOkhônghềtớithămTráiĐất;dođóUFOcótồntại–vàcósựsốngthôngminhởđâuđótrongVũtrụ.Hoặc:Cóthểcó70kazillionthếgiớikhác,nhưngkhôngcóthếgiớinàocósựtiếnbộvềmặtđạođứcbằngTráiĐất,chonênchúngtavẫnlàtrungtâmVũtrụ).Kiểunóngvộivớisựmơhồnàycóthểbịphêphántrongcâu:Thiếubằngchứngkhôngphảilàbằngchứngvềtìnhtrạngthiếu.

·Biệnhộđặcbiệt,thườngđểcứumộtđịnhđềđanggặprắcrối(vídụ,LàmsaomộtvịChúanhântừlạibắtcácthếhệtươnglaiphảichịukhổchỉvìmộtngườiđànbà,bấtchấpmệnhlệnh,xúigiụcngườiđànôngănquảtáo?Biệnhộđặcbiệt:quývịchưahiểuThuyếtTựnguyệnvôcùngảodiệu.Hoặc:LàmsaolạicóthểcóCha,ConvàThánhthầnngangbằngnhautrongcùngmộtConngười?Biệnhộđặcbiệt:QuývịchưahiểuSựHuyềnảoThầnthánhcủaChúaBangôi.Hoặc:LàmthếnàoChúalạichophépcáctínđồDoThái,ThiênChúa,vàHồigiáo–mỗitôngiáo,bằngcáchriêngcủahọ,vẫntuân

thủnhữngbiệnpháptừtâmvàtrắcẩnvĩđại–phạmnhiềutộiácsuốtmộtthờigiandàiđếnvậy?Biệnhộđặcbiệt:QuývịlạichưahiểuvềsựTựnguyện.VàChúaxuấthiệnbằngnhữngcáchthứchuyềnbí).

·Xincâuhỏi,cũnggọilàthừanhậncâutrảlời(vídụ,Chúngtaphảiápdụngántửhìnhđểngănchặntộiphạmnghiêmtrọng.Nhưngthựctếtỉlệtộiphạmnghiêmtrọngcógiảmkhiántửhìnhđượcápdụngkhông?Hoặc:Thịtrườngchứngkhoánsụtgiảmngàyhômquadonhàđầutưđiềuchỉnhkỹthuậtvàthulợinhuận–nhưngcóbằngchứngđộclậpnàochothấyvaitròmangtínhnguyênnhâncủaviệc“điềuchỉnh”vàthulợinhuậnhaykhông;chúngtacóbiếtđượcgìtừcáchgiảithíchnàykhông?);

·Sànglọcquansát,cũnggọilàliệtkênhữngtrườnghợphữuích,hoặcnhưtriếtgiaFrancisBaconmôtả,chỉtínhphầnănđiểmvàbỏquaphầnđánhtrượt(vídụ,MộtbangluôntựhàovớinhữngvịTổngthốngcủamìnhnhưnglạiimlặngtrướcnhữngtêngiếtngườihàngloạtởđây);

---

Vídụmàtôithíchlàcâuchuyệnnày,kểvềnhàvậtlýngườiItaliaEnricoFermi,vừamớiđặtchânđếnbờbiểnnướcMỹ,đượcchọnngayvàoDựánvũkhíhạtnhânManhattan,vàđượcđưatớigặpgỡtrựcdiệnvớicácđôđốcHoaKỳgiữalúcThếChiến2đangdiễnra:

Chonênđólàmộtvịtướngxuấtsắc,ngườitanóivớiông.

Thếnàolàmộtvịtướngxuấtsắc?Fermihỏilại.

Tôiđoánđólàmộtvịtướngđãđánhthắngnhiềutrậnchiếnliên

tiếp.

Baonhiêu?

Saukhitraoquađổilại,họthốngnhấtconsố5.

BaonhiêuphầntrămtướnglĩnhMỹthuộchạngxuấtsắc?

Saukhitraoquađổilạithêm,họthốngnhấtconsốvàiphầntrăm.

Nhưnghãytưởngtượng,Fermiđáplại,rằngkhônghềcócáigọilàmộtvịtướngxuấtsắc,rằngtấtcảcácđộiquânđềungangnhau,vàrằngthắngmộttrậnchỉđơnthuầnlàvấnđềcơhội.Khiđócơhộithắngmộttrậnđánhlà1/2;haitrậnlà¼,batrậnlà1/8,bốntrậnlà1/16,vànămtrậnliêntiếplà1/32–tứclàkhoảng3%.QuývịsẽnghĩrằngchỉvàiphầntrămtướnglĩnhMỹđánhthắng5trậnliêntiếp–thuầntúydocơhội.Giờ,cóaitrongsốhọthắngđược10trậnliêntiếpkhông…?-TG

---

·Hiểusaibảnchấtsốliệuthốngkê(vídụ,TổngthốngDwightEisenhowertỏrangạcnhiênvàhoảnghốtkhipháthiệnrađếnmộtnửasốngườiMỹcótríthôngminhdướimứctrungbình);

·Mâuthuẫn(vídụ,Hãylênkếhoạchthậtcẩntrọngchokhảnăngxấunhấtvềmộtđốithủquânsựtiềmtàng,nhưngchớphớtlờnhữngdựđoánkhoahọcvềcáchiểmhọamôitrườngchỉvìchúngchưađược“chứngminh.”Hoặc:HãyquykếtmứcsuygiảmtuổithọởLiênXôtrướcđâychonhữngthấtbạicủachủnghĩacộngsảntừnhiềunămtrước,nhưngđừngbaogiờquykếttỉlệtửvongsơsinhcaoởHoaKỳ(hiệncaonhấttrongsốcácnướccôngnghiệphàngđầu)cho

nhữngthấtbạicủachủnghĩatưbản.Hoặc:HãyxemviệcVũtrụtiếptụctồntạimãimãitrongtươnglailàđiềuhoàntoànhợplý,nhưnghãyđánhgiákhảnăngnócótuổiđờivôhạntrongquákhứlàđiềuphilý);

·Nonsequitur–cụmtừLatinmangnghĩa“khôngnhấtquán”(vídụ,ĐấtnướcchúngtasẽthắngthếvìChúathậtvĩđại.Nhưnggầnnhưmọiquốcgiađềuxemđiềunàylàđúng).Thườngthìnhữngngườirơivàosailầmnonsequiturthườngkhôngnhậnracáckhảnăngkhácnhau;

·Posthoc,ergopropterhoc–cụmtừLatinmangnghĩa“Nóđãxảyra,ắtlàdovậy”(vídụ,HồngyGiáochủJaimeSin,TổngGiámmụcởManila:“Tabiết…mộtcôgái26tuổitrôngnhư60bởivìcôsửdụngthuốc[tránhthai].”Hoặc:Trướckhiphụnữđượcquyềnbỏphiếu,khônghềcóvũkhíhạtnhân);

·Câuhỏivônghĩa(vídụ,Chuyệngìxảyrakhimộtlựckhôngthểcảnlạiđượcgặpmộtvậtkhôngthểdichuyểnđược?Nhưngnếucómộtthứlàmlựckhôngthểcảnlạiđượcnhưthếthìcóthểlạikhôngcónhữngvậtkhôngthểdichuyểnđượcvàngượclại);

·Bỏphầngiữa,haylưỡngphângiả-chỉxemxéthaitháicựctrongmộtthểliêntụcgồmcáckhảnăngtrunggian(vídụ,“Chắcchắn,theoýanhấy;chồngtôihoànhảo;tôilúcnàocũngsai.”Hoặc:“Hoặcquývịyêunướcmìnhhoặcghétnó.”Hoặc:“Nếuquývịkhôngphảilàmộtphầncủagiảiphápthìquývịlàmộtphầncủavấnđề”);

·Ngắnhạnsovớidàihạn–mộttậphợpconcủalưỡngphângiả,nhưngquantrọngđếnmứctôiphảitáchriêngđểquývịđặcbiệtlưuý(vídụ,Chúngtakhôngthểkhamđượcnhữngchươngtrìnhnuôidưỡngtrẻsuydinhdưỡngvàgiáodụctrẻvỡlòng.Chúngtacầnkhẩn

trươnggiảiquyếttộiphạmtrênđườngphố.Hoặc:Tạisaolạithămdòkhônggianhoặctheođuổikhoahọccơbảnkhichúngtađangthâmhụtngânsáchrấtlớn?);

·Dốctrơn,liênquanđếnbỏphầngiữa(vídụ,Nếuchúngtachophéppháthaitrongvàituầnđầutiênmangthaithìsẽkhôngthểnàongănchặnđượcchuyệngiếthạimộtđứatrẻsơsinh.Hoặc,ngượclại:Nếunhànướccấmpháthaikểcảởthángthứ9thìđiềuđósẽnhanhchóngchochúngtabiếtphảilàmgìvớicơthểcủamìnhngaytừlúcthụthai);

·Lẫnlộntươngquanvàkếtquả(vídụ,Mộtkhảosátchothấycónhiềungườitốtnghiệpđạihọcbịđồngtínhhơnlànhữngngườicóhọcvấnthấphơn;dođógiáodụckhiếnchongườidânđồngtính.Hoặc:NhữngtrậnđộngđấtởAndeantươngliênvớinhữnglầntiếpcậngầnnhấttớiThiênVươngtinh;dođó–mặcdùthiếutươngliênđốivớiMộctinhởgầnhơnvàlớnhơn–yếutốsaugâyrayếutốtrước);

---

Hoặc:Trẻemxemcácchươngtrìnhtruyềnhìnhbạolựccóxuhướngbạolựchơnkhichúnglớnlên.Nhưngcóđúnglàtruyềnhìnhgâyrabạolực,haytrẻbạolựcthíchxemnhữngchươngtrìnhbạolựchaykhông?Rấtcókhảnăngcảhaigiảthuyếtđềuđúng.Nhữngngườibiệnhộchobạolựctruyềnhìnhchorằngbấtkỳaiđềucóthểphậnbiệtđượcgiữatruyềnhìnhvớithựctại.NhưngcácchươngtrìnhtrẻemsángthứBảyhiệnchiếutrungbình25cảnhbạolựcmỗigiờ.Chíít,điềunàygiúpcácemnhỏthờơvớitháiđộhunghăngvàtànnhẫn.Vànếunhữngngườilớnnhạycảmcóthểmangnhữngkýứcsailệchtrongóchọthì

chúngtacóthểreorắcđượcgìvàoconcáichúngtakhichúngtađểchúngtiếpxúcvớikhoảng100.000hànhđộngbạolựctrướckhichúngtốtnghiệptiểuhọc?–TG

---

·Ngườirơm–cáchnóichâmbiếmmộtvịthếdễcôngkíchhơn(vídụ,Cácnhàkhoahọcchorằngcácsinhvậtngẫunhiêntụhợplạivớinhau-mộtcôngthứccốýbỏquahiểubiếtthấuđáođóngvaitròtrungtâmcủaDarwin,rằngTựnhiênlựachọnbằngcáchgiữlạinhữnggìcótácdụngvàloạibỏnhữnggìkhông.Hoặc–đâycũnglàsailệchngắnhạn/dàihạn–cácnhàmôitrườngquantâmđếnchimcổrắnvàcúmèohoahơnlàvớiconngười);

·Bằngchứngbịlấpliếm,hoặcbánsựthật(vídụ,Một“lờitiêntri”đượctríchdẫnnhiềuvàchínhxácđếnkỳlạvềâmmưuámsátTổngthốngReaganđượctrìnhchiếutrêntruyềnhình;nhưng–mộtchitiếtquantrọng–liệunóđượcghilạitrướchaysausựkiện?Hay:Nhữnghànhđộngbấtminhnàycủachínhphủđòihỏiphảicócáchmạng,thậmchínếuquývịkhôngthểlàmmóntrứngốplếpmàkhôngphảiđậpvàiquảtrứng.Đúng,nhưngphảichăngđâycóthểlàmộtcuộccáchmạngtrongđósẽthêmnhiềungườibịgiếthạihơnlàdướichếđộtrướckhông?Kinhnghiệmcủacáccuộccáchmạngkhácđãgợiýđiềugì?Phảichăngtấtcảcáccuộccáchmạngchốnglạinhữngchếđộápbứcđềuđượcmongmuốnvàphùhợpvớilợiíchcủangườidân?);

·Nóitránh(vídụ,ViệctáchbạchquyềnlựccủaQuốchộiHoaKỳchỉrõrằngHoaKỳcóthểkhôngcầntiếnhànhchiếntranhnếukhôngđượcQuốchộituyênbố.Mặckhác,cácTổngthốngđượcgiaokiểmsoátchínhsáchngoạigiaovàtiếnhànhchiếntranh,vốnlànhữngcôngcụhungmạnhgiúphọđượctáiđắccử.Dođó,cácTổngthống

củachínhđảngnàocũngcóthểmuốndànxếpchiếntranhtrongkhiphấtcờvàgọichiếntranhlàgìđókhác–“hànhđộngcủacảnhsát”,“xâmnhậpcóvũtrang”,“tấncôngphảnứngtựvệ”,“bìnhđịnh”,“bảovệquyềnlợinướcMỹ”,vàrấtnhiều“chiếndịch”,chẳnghạn“ChiếndịchJustCause.”Nhữngkiểunóitrạivềchiếntranhlàmộttrongnhữnghìnhthứcsángtạolạingônngữchocácmụcđíchchínhtrị.Talleyrandnói“Mộtnghệthuậtquantrọngcủacácchínhtrịgialàtìmranhữngtêngọimớichonhữngthiếtchếđãtrởthànhghêtởmvớicôngchúngnếumangtêngọicũ”).

Việcbiếtrõsựtồntạicủanhữngsailầmmangtínhlogicvàtutừnhưthếsẽhoànchỉnhbộcôngcụcủachúngta.Nhưtấtcảmọicôngcụ,bộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlýcóthểbịsửdụngsai,ápdụngkhôngđúngbốicảnh,hoặcthậmchíđượcdùngthaythếchoviệctưduy.Nhưngkhiápdụngmộtcáchkhôngngoan,nócóthểtạorakhácbiệttrênthếgiớinày–ítnhấttrongviệcđánhgiánhữngluậnđiểmcủachínhchúngtatrướckhichúngtatrìnhbàychongườikhác.

---

NgànhcôngnghiệpthuốclácủaMỹthuđượctổngsố50tỉđôlamỗinăm.Ngànhthuốcláthừanhậnrằng,cósựtươngliênvềmặtthốngkêgiữaviệchútthuốcvàbệnhungthư,nhưngkhôngphảilàmốiquanhệkếtquả.Họámchỉrằng,ởđâycómộtsailầmvềmặtlogic.Điềunàynghĩalàgì?Cólẽnhữngngườicóxuhướngditruyềnđốivớiungthưcũngcóxuhướngditruyềnvớiviệcsửdụngcácloạithuốcgâynghiện–chonênbệnhungthưvàhútthuốccóthểtươngliênvớinhau,nhưngbệnhungthưkhôngphảidohútthuốcgâyra.Cóthểnghĩranhữngliênhệngàycàngcườngđiệukiểunày.Đâychínhxáclàmộttrongnhữnglýdokhoahọcluôncầnđếnthínghiệmcókiểmsoát.

Giảsửquývịbôinhựathuốclálênlưngmộtsốlượnglớnchuột,vàcũngtheodõisứckhỏecủamộtsốlượnglớnchuộtgầnnhưgiốnghệt,quývịcóthểhoàntoàntinchắcrằngquanhệtươngliêncótínhchấtnguyênnhân-kếtquả.Hítkhóithuốclá,vàkhảnăngmắcungthưtănglên;khônghít,vàtỉlệgiữnguyênởmứccơbản.Tươngtựnhưvậyvớibệnhkhíthũng,viêmphếquản,vàcácbệnhtimmạch.

Khicôngtrìnhđầutiênđượccôngbốtrêncácấnphẩmkhoahọcvàonăm1953chothấycácchấttrongkhóithuốclákhiđượcbôilênlưngchuộttạoranhữngkhốiuáctính,phảnứngcủasáucôngtythuốclálớnlàphátđộngmộtchiếndịchquanhệcôngchúngđểcôngkíchcôngtrìnhnghiêncứu,đượcQuỹSloanKetteringtàitrợ.SựkiệnnàychẳngkhácgìnhữnggìCôngtyDuPontđãlàmkhinghiêncứuđầutiênđượccôngbốnăm1974chothấysảnphẩmFreontấncôngvàotầngozone.Cónhiềuvídụkhácnữa.

Quývịcóthểnghĩrằngtrướckhihọlênánnhữngpháthiệnnghiêncứugâykhóchịu,cácdoanhnghiệplớnsẽdànhnhữngkhoảnđángkểđểkiểmtramứcđộantoàncủasảnphẩmmàhọsảnxuất.Vànếuhọbỏsótgìđó,nếucácnhàkhoahọcđộclậpchỉramộtnguycơ,thìtạisaocáccôngtynàylạiphảnđối?Phảichănghọthàgiếtngườicònhơnmấtlợinhuận?Nếu,trongmộtthếgiớikhôngđángtincậy,luônxảyrasaisótthìphảichăngkhôngnêncóthiênkiếnđốivớiviệcbảovệkháchhàngvàcôngchúng?Và,rấttìnhcờ,nhữngtrườnghợpnàynóilênđiềugìchocảnhsátvềkhảnăngcủahệthốngdoanhnghiệptựdo?Phảichăngđâykhôngphảilànhữngvídụtrongđóítnhấtmộtsựcanthiệpnàođócủachínhphủchínhlàmốiquantâmcủacôngchúng?

Mộtbáocáonộibộnăm1971củaCôngtyThuốcláBrownvà

Williamsonliệtkêmộtmụctiêucủadoanhnghiệplà“xóabỏtrongtấmtrícủahàngtriệungườilờiquykếtsailầmrằnghútthuốclágâyraungthưphổivàcácbệnhkhác;mộtcáobuộcdựatrênnhữnggiảđịnhcuồngtín,nhữnglờiđồnthổisailệch,nhữngtuyênbốkhôngcócơsởvànhữngphátngônphikhoahọccũngnhưnhữngphỏngđoáncủađámngườicơhộichủnghĩamuốnnổidanh.”Họtrìnhbày

Sựcôngkíchbấtchínhlạthườngvàchưatừngcótiềnlệnhằmvàothuốclá,cấuthànhlêntộidanhphỉbángvàvukhốngtệhạinhấttừngbiếtđốivớibấtkỳsảnphẩmnàotronglịchsửthươngmạitựdo;lờiphỉbángmangtínhchấttộiphạmvớitầmvócvàhàmẩnđủkhiếnngườitatựhỏilàmthếnàomộtcuộcthậptựchinhbằngnhữnglờivukhốngnhưvậylạicóthểđượcchấpnhậntheoHiếnpháp.

Lờinóikhoatrươngnàychỉhơigâyphẫnnộhơnmộtchútsovớinhữnggìngànhthuốcláthỉnhthoảnglạitungrachocôngchúngtiêuthụ.

Córấtnhiềunhãnhiệuthuốcláquảngcáohàmlượng“nhựa”thấp(10mgmỗiđiếuthuốchoặcthấphơn).Tạisaođâylạilàmộtưuđiểm?Bởivìđóchínhlànhữngloạinhựachịulửatrongđótậptrungnhiềuhydrocarbonthơmđachukỳvàmộtsốchấtgâyungthưkhác.Cácquảngcáonhựathấpkhôngphảilàlờingầmthừanhậncủacáccôngtythuốclárằngthựctếthuốclágâyraungthưđấysao?

HealthyBuildingsInternationallàmộttổchứclợinhuận,tiếpnhậnhàngtriệuđôlatừngànhthuốclátrongnhiềunăm.Nótiếnhànhnghiêncứuvềkhóithứcấp,vàlàmchứngchocáccôngtythuốclá.Năm1994,bakỹsưcủatổchứcnàychobiếtlãnhđạocaocấpđãgiảmạodữliệuvềcácphântửthuốclácóthểhítđượctrongkhôngkhí.Dùthếnàothìcácdữliệusángchếhoặc“đãchỉnhlý”đều

làmchokhóithuốclácóvẻantoànhơnsovớinhữngthôngsốcủanhữngkỹsưnàythểhiện.Phảichăngcácbộphậnnghiêncứucủadoanhnghiệphoặccácđốitácnghiêncứubênngoàiđãtìmđượcmộtsảnphẩmnguyhiểmhơncảnhữnggìdoanhnghiệpthuốclácôngkhaituyênbố?Nếuđúngvậy,côngviệccủahọcótiếptụckhông?

Thuốclálàthứgâynghiện;theonhiềutiêuchí,cònhơncảheroinvàcocaine.Cólýdokhiếnmọingười,nhưquảngcáotừthậpniên1940ghirõ,“đibộcảdặmđườngvìmộtđiếuCamel.”CónhiềungườichếtvìthuốcláhơntổngsốngườichếttrongThếChiến2.TheoTổchứcYtếThếgiới,hútthuốcgiếtchết3triệungườitrêntoànthếgiớimỗinăm.Consốnàysẽtănglên10triệumỗinămvàonăm2020–mộtphầnvìchiếndịchquảngcáoquymônhằmkhắchọaviệchútthuốcnhưlàmộtmốtthờithượngvàtântiếnđốivớiphụnữtrẻởthếgiớiđangpháttriển.Mộtphầnthànhcôngcủangànhthuốclátrongviệccungcấpsảnphẩmchứachấtđộchạigâynghiệnnàycóthểchínhlànhờngườidânchưaquenvớiviệcpháthiệnnhữngđiềuvôlý,vớitưduyphêphán,vàphươngphápkhoahọc.Tínhcảtincũnggiếtchếtngườita.

Chương13.ÁMẢNHVỚITHỰCTIỄN

Mộtchủtàuđịnhpháimộtcontàutrởdidânrabiển.Ôngấybiếtrằngcontàuđãcũ,vàkhôngđượcđóngchắcchắnngaytừđầu;rằngnóđãđitớinhiềuvùngbiểnvàmiềnđất,vàthườngxuyêncầnphảiduytu.Ôngcảmthấynghingờrằngcóthểnókhôngcònphùhợpđibiểnnữa.Nhữngnghingờnàydaydứttrongtâmtríông,vàlàmchoôngkhôngvui;ôngnghĩrằngcólẽôngnênđạituvàsửachữalạicontàuthậtkỹlưỡng,chodùviệcnàykhiếnôngkhátốnkém.Tuynhiên,trướckhicontàugiươngbuồmrakhơi,ôngđãthànhcôngtrongviệcchếngựnhữngsuynghĩsầumuộnnày.Ôngtựnhủmìnhrằngnóđãantoànvượtquanhiềuhảitrìnhvàchịuđượcrấtnhiềucơnbão,rằngthậtvôcăncứkhichorằngnósẽkhôngantoànvềđếnnhàsauchuyếnđinày.ÔngđặtniềmtinvàosựphùhộcủaThượngđế,vốnhiếmkhilạikhôngbảovệtấtcảnhữnggiađìnhkhốnkhổđangphảirờibỏquêchađấttổđểtìmkiếmthờivậntốthơnởxứngười.Ôngsẽgạtbỏkhỏitâmtrímìnhtấtcảnhữngnghingờnhỏmọnvềtínhtrungthựccủanhữngngườicôngnhânvàcácnhàthầu.Cứnhưthế,ôngcóniềmtinthoảimáivàthànhthậtrằngcontàunàycủaônghoàntoànantoànvàđủkhảnăngrabiển;ôngnhìnnórakhơivớitráitimnhẹnhõm,vànhữnghyvọngnhântừrằngnhữngngườithahươngsẽthànhcôngởquêhươngmớixalạcủahọ;vàôngđãphảinhậntiềnbảohiểmkhicontàuchìmgiữađạidương.

Chúngtasẽnóigìvớiôngấy?Chắcchắnlàđiềunày,rằngôngấythựcsựlàkẻcótộigâyracáichếtcủanhữngngườiđó.Phảithừanhậnrằngôngấyđãrấttinvàokhảnăngcủacontàu;nhưngsựtin

tưởngchắcchắncủaôngấytuyệtkhôngthểgiúpgìchoôngấy,bởivìôngấykhôngcóquyềntinvàobằngchứngtrướcmặtmình.Ôngấycóniềmtinkhôngphảinhờkiêntrìthẩmtra,màbằngcáchxuatannhữngnghingờcủamình…

WilliamK.Clifford

ĐạođứcNiềmtin(TheEthicsofBelief)

(1874)

Ởranhgiớicủakhoahọc–vàđôikhinhưmộtsựchuyểngiaotừtưduytiềnkhoahọc–lấplómộtloạtýtưởnglôicuốn,hoặcítnhấtcũngkhádịthường,nhưnglạikhôngđượcxemxétmộtcáchthấuđáobằngbộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlý,ítnhấtlàbởinhữngngườiủnghộcácýtưởngấy:quanniệmchorằngbềmặtTráiĐấtnằmởbêntrong,chứkhôngphảibênngoài,củađịacầu;hoặcnhữngtuyênbốrằngquývịcóthểtựmìnhbaybổnglênnhờngồithiềnvàrằngcácvũcôngbalêvàcáccầuthủbóngrổthườngxuyênnhảycaođượcbằngcáchbaylên;hoặcđịnhđềchorằngtôicócáigọilàlinhhồn,khôngphảicấuthànhtừvậtchấthaynănglượng,màtừthứgìđókhácnhưnghiệnchưacóbằngchứnggì,vàlinhhồnđócóthểtrởlạinhậpvàomộtconbòhaymộtconsâusaukhitôichếtđi.

Mónquàđiểnhìnhcủagiảkhoahọcvàmêtín–đâychỉlàmộtdanhsáchđạidiện,chưaphảiđầyđủ-làchiêmtinh;TamgiácBermuda;“NgườiChânto”vàquáivậtLochNess;ma;“mắtquỷ”;“quầnghàoquang”nhiềumàuđượccholàxuấthiệnquanhđầucủatấtcảmọingười(vớimàusắctùythuộcvàotừngngười);nănglựcngoạicảm(ESP)nhưthầngiaocáchcảm,linhcảm,siêunăng,và“thiênlýnhãn”đếntậnnhữngnơixatít;niềmtinchorằng13làcon

số“khôngmaymắn”(vìđiềunàymànhiềutòanhàvănphòngvàkháchsạnởMỹnhảycóctừtầng12lên14–tạisaolạinhưthế?);nhữngbứctượngchảymáu;quanniệmchorằngđeomộtcáichânthỏtheongườisẽmanglạimaymắn;phươngpháptìmkiếmmạchnướchaykimloạibằngquedòhoặcphépthuật;“giaotiếpdễdàng”nhờbệnhtựkỷ;niềmtinchorằnglưỡidaocạocàngsắchơnkhiđượccấtgiữbêntrongnhữnghìnhkimtựthápbằngbìacứng,vànhữngnguyênlýkhácvề“mônnghiêncứukimtựtháp”;cáccuộcđiệnđàm(chưahềcócuộcnàođượcghilại)từcõiâm;nhữnglờitiêntricủaNostradamus1;phátkiếnvềnhữngcongiundẹtchưahềđượcđàotạocóthểnhậnbiếtmộtnhiệmvụnhờănphầnxácđãtánnhỏcủanhữngcongiundẹtđãđượcrènluyệnkhác;quanniệmchorằngkhiMặttrăngtròntỉlệtộiphạmsẽtănglên;thuậtxemtướngtay;mệnhlýhọc;máypháthiệnnóidối;saochổi,látrà,vànhữngcasinhnở“kỳquái”đượcxemnhưnhữngđiềmbáochocácsựkiệntươnglai(cộngthêmnhữnghìnhthứcbóitoánrấtthịnhhànhởcácthờiđạitrước,thựchiệnbằngcáchxemruột,khói,hìnhdạngngọnlửa,bóng,vàcảphân;nghetiếngbụngsôi;vàthậmchí,cómộtthờigianngắn,kiểmtracácbảngloga);“chụpảnh”nhữngsựkiệnquákhứ,nhưvụhànhhìnhJesus;mộtconvoiNgacóthểnóitrôichảy;“nhữngngườidễthôimien”cókhảnăng,khibịbịtmắtqualoa,đọcsáchbằngđầungóntay;EdgarCayce(ngườitiênđoánrằngvàothậpniên1960lụcđịa“bịmất”Atlantissẽ“nổilên”)vànhững“nhàtiêntri”khác,cảkhingủhoặclúcthức;chếđộănkiêngtheolờikhuyêncủađámlangbămbịpbợm;nhữngtrảinghiệmthoátxác(vídụ,chếtlâmsàng)đượcdiễngiảinhưlànhữngsựkiệnthậtởthếgiớibênngoài;tròlừagạtcủanhữngkẻchữabệnhbằngđứctin;bảngcầucơ;đờisốngtìnhcảmcủacâyphonglữ,đượcpháthiệnnhờmạnhdạnsửdụngmột“thiếtbịpháthiệnnóidối”;thứnướcnhớđượcnhữngphântửnàothườngđượchòatantrongnó;phánxét

tínhcáchquacácđặcđiểmkhuônmặthoặccáckhoáytrênđầu;quanniệmrấtnhầmlẫnkiểu“conkhỉthứ100”vànhữngtuyênbốkhácchorằngbấtkỳđiềugìmàmộtbộphậnnhỏnàotrongchúngtamuốnlàđúngthìthậtsựluônđúng;chuyệnnhiềungườitựbốccháyvàbịthiêurụi;nhịpsinhhọc3chukỳ;nhữngcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu,hứahẹncungcấpnguồnnănglượngvôhạn(nhưngtấtcảnhữngthứnày,vìlýdonàyhaylýdokhác,đềubịnhữngngườicóquanđiểmhoàinghitừchốithẩmđịnh);nhữngdựđoánvôlýmộtcáchcóhệthốngcủaJeaneDixon(người“dựđoán”LiênXôsẽxâmlượciranvàonăm1953vànăm1965dựđoánrằngLiênXôsẽđánhbạiHoaKỳtrongviệcđưangườiđầutiênlênMặtTrăng)vànhữngchuyêngia“đồngcốt”khác;dựđoáncủaNhữngnhânchứngcủaĐứcJehovahrằngthếgiớisẽkếtthúcvàonăm1917,vànhiềulờitiêntritươngtự;dianeticsvàKhoaLuậngiáo(Scientology);CarlosCastanedavà“mathuật”;nhữngtuyênbốvềviệcpháthiệnraphếtíchcủaConthuyềnNoah;“NỗihãihùngAmityville”2vànhữngámảnhkhác;vànhữngcâuchuyệnvềmộtconkhủnglongănlánhỏlaorầmrầmquanhữngcánhrừngrậmnhiệtđớiởCộnghòaCongo.[MộtcuộcthảoluậnsâuvềnhiềunhậnđịnhnhưtrêncóthểthấytrongBáchkhoathưnhữngđiềuhuyềnbí(EncyclopediaoftheParanormal)doGordonSteinchủbiên,Buffalo:PrometheusBooks,1996].

---

1. Nostradamus(1503–1566)làtênLatinhóacủaMicheldeNostredame,dượcsĩvànhàtiêntringườiPháp,tácgiảquyểnNhữnglờitiêntri(LesPropheties),mộtbộsưutậplừngdanhnhữngđiềutiêntricủaôngđượcxuấtbảnnăm1555.Quyểnsáchlàmộttậphợpnhữngbàiđoảnthigồm4câu,mỗinhóm100câunóivềmộtthếkỷ.Lờilẽtrongquyểnsấmkýnàymơhồ,

khóhiểu,miêutảnhữngbiếncốđượctiênliệusẽxảyđếnchothếgiớitừgiữathếkỷ16chođếnngàytậnthế,theodựkiếnlàvàonăm3797.–ND

2. NỗihãihungAmityville:MộttruyệncóthậtlàcuốnsáchcủaJayAnson,xuấtbảntháng9năm1977.Đâycũnglàcơsởcho10bộphimpháthànhtừ1979đến2011.NgườitachorằngcuốnsáchdựatrênnhữngtrảinghiệmhuyềnbítrongđờithậtcủagiađìnhLutz,nhưnggâyrấtnhiềutranhcãivàkiệncáoliênquanđếntínhxácthựccủanó.Tháng12năm1975,GeorgevàKathyLutzcùngbaconriêngcủaKathychuyểnđếncănnhàsố112OceanAvenue,mộtcănnhàcótừthờithuộcđịaHàLanởAmityville,mộtvùngngoạiôthuộcbờnamLongIsland,NewYork.MườibathángtrướckhigiađìnhLutzchuyểntới,RonaldDeFeoJr.đãbắnchết6ngườitronggiađìnhmìnhtạingôinhànày.Sau28ngày,giađìnhLutzchuyểnđivìchorằnghọgặpnhiềuhiệntượnghuyềnbíđángsợxảyratạiđây.–ND

3. Viphạmcácquytắcđốivới“cácnhàtiêntrivàphùthủy”màThomasAdyđưaranăm1656:“Khigặpnhữngđiềuđángngờ,họphảiđưaranhữngcâutrảlờiđángngờ…Nếucónhữngkhảnăngchắcchắnhơn,họphảiđưaranhữngcâutrảlờichắcchắnhơn.”-TG

---

NhiềuluậnthuyếtnhưthếnàybịbácbỏbởicáctínđồThiênChúagiáotheotràolưuchínhthốngvàcảngườiDoTháivìKinhthánhralệnhnhưvậy.Deuteronomy(18:10,11),cuốnthứ5trongbộKinhthánhDoTháighirõ(theobảndịchcủaVuaJames):

Trongcácngươisẽkhôngthểtìmrabấtkỳailàmchocontrai

haycongáianhtađiqualửa,hoặcsửdụngnănglựctiêntri,hoặcmộtngườiquansátthờigian,hoặcmộtthầybùa,hoặcmộtphùthủy.Hoặcmộtngườilàmphépmê,hoặcngườithamvấnđượcnhữnglinhhồnquenbiết,hoặcmộtphùthủy,hoặcmộtthầyđồng.

Thuậttửvi,lênđồng,bảngcầucơ,dựđoántươnglai,vànhiềuđiềukhácbịcấm.TácgiảDeuteronomykhôngchorằngnhữngviệclàmnhưthếkhôngđemlạinhữnggìchúnghứahẹn.Nhưngđólà“nhữngviệckinhtởm”–cólẽthíchhợpvớinhữngdântộckhác,khôngphảichonhữngtínđồcủaChúa.VàngaycảTôngđồPaul,vốnrấtdễtinnhiềuvấnđề,cũngkhuyênchúngta“chứngminhtấtcảmọiđiều.”

TriếtgiaDoTháiởthếkỷ12làMosesMaimonidescònđixahơncảDeuteronomykhiôngnóithẳngrằngnhữngdạnggiảkhoahọcnàykhôngcótácdụnggì:

Ngườitacấmdínhdángđếnchiêmtinh,sửdụngbùaphép,niệmthầnchú…Tấtcảnhữngviệclàmnàyđềukhônglàgìkhácngoàinhữngđiềudốitrávàlừagạtđượcnhữngkẻngoạigiáocổđạidùngđểđánhlừaquầnchúngvàkhiếnhọsaihướng…Nhữngngườithôngminhvàkhônngoanhiểubiếtrõhơn.[TríchtừMishnehTorah,AvodahZara,Chương11].

Mộtsốtuyênbốrấtkhókiểmnghiệm–chẳnghạn,nếumộtcuộcthámhiểmkhôngpháthiệnđượcmahoặcconkhủnglongănláthìđiềuđókhôngcónghĩalàchúngkhôngtồntại.Thiếubằngchứngkhôngphảibằngchứngvềviệckhôngtồntại.Nhữngtuyênbốkhácdễhơn–chẳnghạn,giundẹtănthịtđồngloạicókhảnăngnhậnbiếthoặctuyênbốchorằngcácquầnthểvikhuẩnchịutácđộngcủamộtloạikhángsinhtrênđĩaagarsẽsinhsôikhiđượccầunguyện(trong

khivikhuẩnbịkiểmsoátlạibịkiềmchếbằnghìnhthứccầunguyện).Mộtvàituyênbố-vídụ,nhữngcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu–cóthểbácbỏngaydựatrênnhữngcăncứvềvậtlýcơbản.Trừnhữngtuyênbốnày,chúngtakhôngthểbiếttrướckhikiểmtrabằngchứngchorằngcácquanđiểmlàsai;nhữngđiềulạlùngthườngxuyênđượctíchhợpvàotrongthânxáckhoahọc.

Câuhỏiluônlàbằngchứngcótácdụngđếnđâu?Gánhnặngbằngchứngchắcchắnđặttrênvaicủanhữngngườiđưaranhữngtuyênbốnhưthế.Mộtsốngườiđềxướngchorằngtháiđộhoàinghilàmộtthứtộinợ,rằngkhoahọcđíchthựctìmhiểumàkhôngcầnhoàinghi.Cólẽhọchỉmớihiểunửachừng.Nhưngnửachừngthìchưacónghĩagìcả.

NhàcậntâmlýhọcSusanBlackmoremôtảmộttrongcácbướcchuyểnhóacủabàsangmộttháiđộhoàinghihơnđốivớicáchiệntượng“tâmlinh”:

MộtbàmẹvàcôcongáitừScotlandkhẳngđịnhhọcóthểchộpđượchìnhảnhtrongýnghĩcủanhau.Họchọncáchsửdụngcáclábàiđểtiếnhànhthửnghiệmbởivìđólàphươngpháphọvẫnsửdụngởnhà.Tôiđểhọchọnlựacănphòngnơihọsẽđượcthửnghiệmvàđảmbảorằngkhôngcócáchthôngnàokhiếnngười“nhậnbiết”nhìnthấylábài.Họthấtbại.Họchỉdựđoánđượcngẫunhiênvàhọvôcùngthấtvọng.Họđãrấttừngtinrằngmìnhcóthểlàmđượcvàtôibắtđầuhiểurằngrấtdễbịđánhlừabởichínhkhátvọngtintưởngcủachínhbạn.

Tôicónhữngtrảinghiệmtintưởngvớivàingườidòmạchmỏ,nhữngđứatrẻnóirằngchúngcóthểdichuyểnđồvậtbằngýnghĩ,vàvàingườinóirằnghọcónănglựcngoạicảm.Tấtcảđềuthấtbại.

Thậmchílúcnàytôicómộtconsốgồm5chữsố,mộttừ,vàmộtđồvậtnhỏđểtrongbếpởnhàtôi.Vịtrívàcácđồvậtdomộtthanhniênlựachọnvàngườinàykhẳngđịnhcóthể“nhìnthấy”chúngtronglúcxuấtthầnkhỏicơthể.Chúngvẫnởnguyênđósuốtbanăm.Mặcdùvậy,chođếngiờ,chàngtraivẫnchưahềthànhcông.

“Thầngiaocáchcảm”(telepathy)theonghĩađenlàcảmnhântừmộtkhoảngcáchxa–giốngnhư“điệnthoại”(telephone)lànghetừmộtkhoảngcáchxavà“truyềnhình”(television)lànhìntừmộtkhoảngcáchxa.Từnàygợiracáchgiaotiếpkhôngphảibằngýnghĩmàbằngcảmxúc,tìnhcảm.Khoảng¼ngườiMỹtinhọđãtừngtrảiquathứgìđógiốngnhưthầngiaocáchcảm.Nhữngngườibiếtnhaurấtrõ,sốngcùngnhau,cókinhnghiệmvềsắctháicảmxúc,cácmốiliênhệ,vàcáchsuynghĩcủangườikhácthườngđềucóthểdựđoánđượcnhữnggìđốitáccủamìnhsẽnóira.Đâychỉđơnthuầnlànămgiácquanthôngthườngcộngthêmthấucảm,sựnhạybén,vàtríthôngminhcủaconngười.Nócóthểcóvẻrấtngoạicảm,nhưnghoàntoànkhôngphảilànhữnggìtheohàmnghĩacủatừ“thầngiaocáchcảm.”Nếucógìđónhưthếnàytừngđượcchứngminhmộtcáchthuyếtphụcthìtôinghĩnósẽcónhữngnguyênnhânvậtlýhoàntoànnhậnthứcđược–cólẽnhữngxungđiệntrongnãobộ.Giảkhoahọc,dùgọitênđúnghaysai,khôngbaogiờgiốngvớisiêunhiên,mộttínhchấtmàtheođịnhnghĩalàthứgìđóbênngoàiTựnhiên.

Rấtcóthểlàmộtvàituyênbốhuyềnbínàymộtngàynàođócóthểđượcxácminhbằngnhữngdữliệukhoahọcvữngchắc.Nhưngsẽthậtngớngẩnkhichấpnhậnbấtkỳđiềugìtrongsốđómàkhôngcóbằngchứngphùhợp.Nhưvớicâuchuyệnconrồngtrongnhàđểxe,tốthơncảlà,vớinhữngtuyênbốkhôngbịbácbỏhoặcgiảithíchmộtcáchthỏađáng,hãykiềmchếsựnônnóngcủachúngta,hãyhìnhthànhtháiđộbaodungđốivớinhữngđiềumơhồ,vàhãychờ

đợi–hoặctốthơnnữalàtìmkiếm–nhữngbằngchứngủnghộhoặcbácbỏ.

---

ỞmộtđâtnướcxaxôingoàiNamHải,ngườitatruyềntainhauvềmộtbậctrígiả,mộtlươngy,mộtvịthánhhiệnthân.Ôngcóthểnóichuyệnxuyênthờigian.ÔnglàmộtĐạisưgiángphàm.Ngườitanóirằngôngđangđến.Ôngđangđến…

Năm1988,cácbáo,tạpchívàđàitruyềnhìnhAustraliabắtđầunhậnnhữngtinhayquabăngvideovàbộthôngtinbáochí1.Mộtbàibáocónộidung:

---

1. Bộthôngtinbáochílàmộttậphợpđónggóisẵnnhữngtàiliệuquảngbácủamộtngười,mộtcôngtyhoặctổchứcphânphátchotruyềnthôngđểquảngbá,nhấtlàtrongcáccuộchọpbáo.Bộthôngtinnàythườnggồm:Thôngtincơbản,trongđócólịchsửcủacôngtyhoặccánhân;Bảngthốngkêghirõcácđặcđiểm,sốliệuthốngkêhoặclợinhuận;Tiểusửcủabanlãnhđạochủchốt,cánhân,nghệsĩ,v.v…;Trangbìabáocũ;Ảnhhoặcnhữnghìnhảnhkhác(độphângiảicao)củabanlãnhđạo,logo,sảnphẩm,v.v…;Mộtthôngcáobáochí;Thôngtinliênhệvớitruyềnthông(thườnglàbộphậnquanhệcôngchúnghoặcngườiphátngôn);ĐĩaCD,DVD,tiêuđềphầnmềm,băngvideo,v.v…;Tàiliệuquảngcáođikèm,chẳnghạn,bưuthiếp,tờbướm,quảngcáotrênbáo,v.v…-ND

---

CARLOSSẼXUẤTHIỆNTẠIAUSTRALIA

Aiđãthấysẽkhôngbaogiờquênđược.Nghệsĩtrẻxuấtsắcđangtròchuyệnvớihọđộtnhiêncóvẻloạngchoạng,mạchcủaanhấychậmởmứcnguyhiểmvàgầnnhưngừnghẳn.Nhânviênytếcóchuyênmôn,ngườiđượcgiaonhiệmvụtheodõithườngxuyên,chuẩnbịbậtchuôngbáođộng.

Nhưngsauđó,bấtngờđếnđứngtim,mạchlạiđậptrởlại–nhanhvàmạnhhơnhẳnlúctrước.Sứcsốngrõràngđãtrởlạicơthể-nhưngthựcthểbêntrongcơthểđókhôngcònlàJoseLuisAlvarez,ngườinghệsĩ19tuổivớinhữngtácphẩmgốmđộcđáovẫnxuấthiệntrongmộtsốgiađìnhgiàucónhấtnướcMỹ.Thayvàođó,cơthểđãđượcCarlos,mộtlinhhồncaoniênvớinhữnglờirăndạyvừagâysốcvừatạocảmhứng.Mộtthựcthểđangtrảiquamộthìnhthứcchếtđểmởđườngchomộtthựcthểkhác:đólàhiệntượnglàmchoCarlos,khiđượchoànhồnnhậpxácvàoJoseLuisAlvarez,trởthànhmộtnhânvậtnổibậtmớitrongýthứcThờiđạiMới.VàthậmchímộtnhàphêbìnhđanghiởNewYorkcũngnhậnđịnh:“Trườnghợpmượnxáchoànhồnđầutiênvàduynhấtnàychothấybằngchứnghữuhìnhvềmộtdạngthayđổibíẩnngaytrongchứcnăngsinhlýngườicủamình.”

GiờđâyJose,ngườiđãtrảiquahơn170lầnchếtvàhoánđổinhưthếnày,nóiqualờicủaCarlosrằngsẽtớithămAustralia–theolờicủavịthầynàylà“mảnhđấtmớilâuđời”vốnlàcộinguồncủamộtthiênkhảiđặcbiệt.Carlosđãtiênđoánrằngtrongnăm1988,nhiềuthảmhọsẽcànquétTráiĐất,hainhàlãnhđạolớncủathếgiớisẽchếtvà,vềcuốinăm,ngườiAustraliasẽnằmtrongsốnhữngngườiđầutiênnhìnthấymộtngôisaolớncóảnhhưởngsâusắcđếnsựsốngtươnglaitrênTráiĐấtmọclên.

Chủnhật,ngày21

3.00chiều

Nhàhátlớn

Rạphátkịch

Tiếpsaumộtvụtainạnxemáynăm1986,theogiảithíchtrongbộthôngtinbáochí,JoseAlvarez–khiđó17tuổi–bịchấnđộngnhẹ.Saukhiphụchồi,nhữngngườibiếtanhtađềunóirằnganhtađãthayđổi.Thỉnhthoảnganhtalạiphátramộtgiọngnóikháchẳn.Rấthoangmang,Alvareztìmkiếmsựgiúpđỡtừmộtbácsĩtâmlýtrịliệu,mộtchuyêngiavềnhữnghiệntượngrốiloạnđanhâncách.Chuyêngiatâmthầnnày“pháthiệnrarằngJoseđangđổixácchomộtthựcthểkhácbiệtđượcbiếtđếndướicáitênCarlos.ThựcthểnàychiếmcởthểcủaAlvarezkhisứcsốngcủacơthểsuygiảmđếnmộtmứcđộphùhợp.”HóaraCarloslàmộtlinhhồnchưađầuthaiđã2000tuổi,mộtbóngmakhôngcóhìnhhàicơthể,mớiđâynhấtvừachiếmmộtthânxácởCaracas,Venezuelavàonăm1900.Rủithay,thânxácđóchếtởtuổi12trongmộtlầnngãngựa.Đâycóthểlàlýdovìsao,nhưlờigiảithíchcủachuyêngiatrịliệu,CarloscóthểnhậpvàoxácAlvarezsauvụtainạnxemáy.KhiAlvarezrơivàotrạngtháixuấtthần,linhhồncủaCarlos,đượchộitụnhờmộttinhthểhiếmvàlớn,nhậpvàocậuvànóiranhữngkiếnthứccủanhiềuthờiđại.

TrongbộthôngtinbáochícòncómộtdanhsáchnhữnglầnxuấthiệnchínhởcácthànhphốcủaMỹ,mộtcuốnvideovềbuổiđóntiếpồnàodànhchoAlvarez/CarlostạimộtnhàhátởBroadway,cuộcphỏngvấnanhtatạiđàiphátthanhWOOPởNewYork,vànhữngchỉdẫnkhácchothấyđâylàmộthiệntượngThờiđạiMớilẫylừngtạiMỹ.Haichitiếtchứngminhnhonhỏ:Mộtbàiviếttừmộttờbáoở

SouthFloridaghi“THÔNGBÁOCỦANHÀHÁT:DịplưutrúbangàycủanhânvậthoànhồnmượnxácCARLOSđượcchuyểntớiThínhphòngTưởngniệmChiếntranh…đểđápứngyêucầumuốnthấyxuấthiệnthêm,”vàmộtđoạntríchtừmộthướngdẫnchươngtrìnhtruyềnhìnhđượcliệtkênhưmộtsựkiệnđặcbiệtvề“THỰCTHỂCARLOS:Nghiêncứusâunàyhélộnhữngsựthậtđằngsaumộttrongnhữngnhânvậtnổitiếngvàgâytranhcãinhất.”

AlvarezvàngườiquảnlýcủaanhtađếnSydneynhưnhữngthượngkháchcủahãngQantas.Họvivukhắpnơitrongmộtchiếclimousinedàihoànhtrángmàutrắng.HọsửdụngPhòngTổngthốngcủamộttrongnhữngkháchsạndanhtiếngnhấtởthànhphốnày.Alvarezmặcáochoàngtrắngrấtlịchlãmgắnmộttấmhuychươngvàng.Trongbuổihọpbáođầutiêncủamình,Carlosnhanhchóngxuấthiện.Nhânvậtnàytỏramạnhmẽ,cóhọcthức,oaivệ.CácchươngtrìnhtruyềnhìnhAustralianhanhchóngxếphàngdàixinlịchxuấthiệncủaAlvarez,ngườiquảnlývàytá(chuyênkiểmtramạchđậpvàthôngbáosựhiệndiệncủaCarlos)củaanhta.

TrênchươngtrìnhTodayShowcủaAustralia,họđượcngườidẫnchươngtrìnhGeorgeNegusphỏngvấn.KhiNegusnêuramộtvàicâuhỏicótínhhoàinghivàrấtlýtrí,nhữngnhânvậtThờiđạiMớibộclộngayphảnứng.Carlosnguyềnrủangườidẫnchươngtrình.TayquảnlýcủaanhtagiộimộtcốcnướclênNegus.Cảhaingangnhiênbỏđi.Đâylàmộtsựkiệnnónghổitrênbáolácải,tầmquantrọngcủanóđượctruyềnhìnhAustraliakhơilại.“Nổigiậnngaytrêntruyềnhình:HắtnướcvàoNegus”làtiêuđềtrangnhấttrêntờDailyMirrorsốrangày16tháng2năm1988.Cácđàitruyềnhìnhtớitấpnhậncáccuộcgọi.MộtcôngdânởSydneycònkhuyênhếtsứcchúýđếnlờigiángxuốngNegus:ĐộiquâncủaSatanđãkiểmsoátđượcLiênHợpQuốc,theolờingườinày,vàAustraliacóthểlàmụctiêu

tiếptheo.

LầnxuấthiệntiếptheocủaCarloslàtrêntờACurrentyAffairxuấtbảntạiAustralia.Ngườitamờitớimộtngườicótháiđộhoàinghivàngườinàychobiếtmộtmẹovặtcủagiớiảothuậtđểlàmchomạchđậpởtaygầnnhưngừnglại:Quývịkẹpmộtquảbóngcaosudướináchvàépchặt.KhingườitachấtvấtmứcđộxácthựccủaCarlos,anhtanổikhùng:“Buổiphỏngvấnnàychấmdứt!”anhtalalối.

Vàođúngngàyđãđịnh,RạphátkịchcủaNhàhátlớnSydneygầnnhưchậtcứng.Mộtđámđôngđầyphấnkhích,trẻcũngnhưgià,háohứcchờđợi.Vàocửamiễnphí–việcnàynhằmtrấnannhữngngườicònchútbănkhoănliệuđâycóphảilàmộtmưuđồkhông.Alvarezngồitrênmộtđivăngthấp.Mạchđậpcủaanhtađượctheodõi.Độtnhiên,nóngừnglại.Cóvẻnhưanhtagầnchết.Nhữngâmyếthầurấtkhẽphátratừsâubêntronganhta.Cửtọahámồmkinhngạcvànểsợ.Độtnhiên,cơthểAlvarezcólựctrởlại.Tưthếcủaanhtatoátravẻtựtin.TừmiệngAlvareztuônracảmộtviễncảnhtinhthầnnhânbảnlớnlao.Carlosđãởđây!Khiđượcphỏngvấnsauđó,nhiềucửtọachobiếthọđãxúcđộngvàvuimừngnhưthếnào.

Chủnhậttiếptheo,chươngtrìnhtruyềnhìnhquenthuộcnhấtởAustralia–đượcđặttênlàSixtyMinutestheođúngphiênbảnởMỹ-tiếtlộrằngcâuchuyệnCarloschỉlàmộttròlừađảo,từđầutớicuối.Cácnhàsảnxuấtnghĩsẽrấthữuíchkhikhámpháxemcóthểdễdàngtạoramộtthầylangchữabệnhbằngđứctinđểlừabịpcôngchúngvàtruyềnthôngnhưthếnào.Rấttựnhiên,họliênhệvớimộttrongnhữngchuyêngiahàngđầuthếgiớivềlừagạtcôngchúng(ítnhấttrongsốnhữngngườikhôngnắmgiữhoặcthamvấncơquanchínhtrị)-ảothuậtgiaJamesRandi.

---

“Cóquánhiềurốiloạnchữađượcchínhhọvàởconngườicókhuynhhướngnhưthếnhằmđánhlừachínhhọvàđánhlừalẫnnhau”–BenjaminFranklinviếtvàonăm1784

…vàviệcsốnglâugiúptôicónhữngcơhộithườngxuyênđượcnhìnthấymộtsốbàithuốcnàođóđượckhoatrươnglàchữađượcbáchbệnh,nhưngchỉítlâusaubịbácbỏlàhoàntoànvôdụng,tôikhôngthểkhôngsợrằngtháiđộkỳvọngvàolợiíchtolớntừphươngphápđiềutrịbệnhtậtmớisẽchỉlàmộtảogiáclừabịp.Tuynhiên,ảogiácấycóthểhữudụngởmộtsốtrườnghợp.

Ôngmuốnnóiđếnthuậtthôimiên.Nhưng“thờinàocũngcóhànhđộngdạidộtriêngcủamình.”

KhôngnhưFranklin,hầuhếtcácnhàkhoahọccảmthấyviệccủahọkhôngphảilàvạchtrầnnhữngtròbịpgiảkhoahọc–đúngralànhữnghànhđộngtựlừadối.Họcũngcóxuhướngkhôngthạovềnó.CácnhàkhoahọcđượcsửdụngđểđấutranhvớiTựnhiên,đốitượngluônmiễncưỡnggiaonộpnhữngbímậtcủamìnhnhưnglạitranhđấurấtcôngbằng.Thôngthường,họkhônghềsẵnsàngchonhữngđốitượngthựchiệnnhữngđiều“huyềnbí”hếtsứcchânthậtấybởinhữngđốitượngnàycónhữngquytắckháchẳn.Mặtkhác,cácnhàảothuậtlạichuyênvềđánhlừa.Họlàmmộttrongrấtnhiềunghề-chẳnghạnnhưdiễnxuất,quảngcáo,tôngiáoquanlieu,vàchínhtrị-trongđónhữnggìmộtnhàquansátngâythơcóthểhiểulầmthànhnóidốithườngbịbỏquavềmặtxãhộiđểphụcvụchomộtlợiíchcaohơn.Nhiềunhàảothuậtgiảvờnhưhọkhônghềlừadối,vàbónggióvềnhữngsứcmạnhcóđượctừnhữngnguồnrấthuyềnbíhoặc,saunày,dosinhvậtlạbancho.Mộtsốngườisửdụngkiến

thứccủahọđểvạchmặtnhữngngónbịpbợmcảtrongvàngoàilĩnhvựccủahọ.Mèochêmèodàiđuôilàvậy.

MộtsốítngườiứngphóđượcvớitháchthứcnàymộtcáchmạnhmẽchẳngkémgìJamesRandi“Siêuphàm”,ngườitựnhậnmộtcáchchínhxáclàkẻdễnổikhùng.Ôngấyhaynổikhùngkhôngphảivìsựtồntạidaidẳngsangtậnthờiđạichúngtacủachủnghĩathầnbívàmêtíncũrích,màvìviệcchấpnhậnkhônghềphêphánđốivớichủnghĩathầnbívàmêtínấynhằmlừagạt,làmnhụcvàthậmchíđôikhigiếthạingườikhác.Cũngnhưtấtcảchúngta,ôngấykhôngphảilàngườitoànhảo:CólúcRandirấtcốchấpvàhạmình,thiểuhẳntháiđộthấucảmđốivớinhữngnhượcđiểmvốnchínhlàcơsởchotínhcảtincủaconngười.Ôngthườngđượctrảtiềnchonhữngbàiphátbiểuvàtrìnhdiễncủamình,nhưngkhônggìsosánhđượcvớinhữnggìôngcóthểnhậnđượcnếuôngtuyênbốrằngcácmẹocủaôngbắtnguồntừsứcmạnhtâmlinhhoặcnhữngthếlựcthầnthánhhayởbênngoàiTráiĐất.(Hầuhếtnhữngảothuậtgiachuyênnghiệp,trêntoànthếgiới,dườngnhưđềutinvàotínhxácthựccủanhữnghiệntượngtâmlinh–theothămdòýkiếnvớichínhhọ).Làmộtảothuậtgia,ôngđãcốgắng‘bócmẽ’nhữngngườitựcholàcókhảnăngnhìntừxa,nhữngngườicónănglực“ngoạicảm”,vànhữngthầylangchữabệnhbằngđứctinchuyênđánhlừacôngchúng.Ôngchứngminhnhữngtròbịpđơngiảnmànhờchúng,nhữngchuyêngiabẻcongthìabằngýnghĩđãdẫndụcácnhàvậtlýlýthuyếtdanhtiếngđiđếnchỗsuydiễnvềcáchiệntượngvậtlýmới.ÔngđượcđôngđảogiớikhoahọccôngnhậnvàlàngườinhậnđượcGiảithưởngcủaQuỹMacArthur(đượcgọilà“thiêntài”).Mộtnhàphêbìnhđãtừngtráchrằngôngquá“ámảnhvớithựctiễn.”Tôirấtmuốnnóinhưvậyvớiđấtnướcchúngtavàloàingườichúngta.

Randiđãnỗlựchơnbấtkỳaikháctrongthờigiangầnđâynhằm

vạchtrầntháiđộtựphụvàgianlậntronglĩnhvựcchữabệnhbằngđứctinbéobở.Ôngsànglọcnhữngthứkhôngcógiátrị.Ôngtốgiácnhữnglờiđồnthổi.Ôngtheodõidòngthôngtin“thầndiệu”gửiđếnPeterPopoff,thầylanglưuđộngchữabệnhbằngđứctintheotràolưuThiênChúagiáochínhthống–khôngphảibằngcảmhứngtinhthầntừChúa,màởtầnsốradio39,17megahertz,dongườivợởhậutrườngcủaôngtruyềnphátđi.Ôngkhámphárarằngnhữngngườiđứnglênkhỏixelăncủahọvàđượctuyênbốrằngđãđượcchữakhỏibệnhthựcrachưabaogiờphảingồixelăncả-họđượcmộttrợthủmờingồilênđómàthôi.Ôngtháchđốcácthầylangchữabệnhbằngđứctinđưarađượcbằngchứngyhọcnghiêmtúckhẳngđịnhgiátrịnhữngtuyênbốcủahọ.Ôngmờicáccơquanchínhquyềnđịaphươngvàliênbangđểthựcthicácđạoluậtchốnggianlậnvàlạmdụngyhọc.Ôngcôngkíchbáochívìnétránhvấnđềnày.Ôngvạchtrầntháiđộcoithườngcủanhữngthầylangnàyđốivớibệnhnhânvàgiáodâncủamình.Nhiềungườilànhữnglangbămcóchủđịnh–sửdụngngônngữvàcácbiểutượngPhúcÂmThiênChúagiáohoặcThờiđạiMớiđểlợidụngđiểmyếucủaconngười.Cólẽcóđiềugìđóliênquanđếnnhữngđộngcơkhôngdễvụlợi.

---

Nhữngtrợthủcủabàđãphỏngvấnnhiềubệnhnhâncảtinchỉtrongvòng1-2tiếng.Làmthếnàovịthầythuốclưuđộnglạibiếtđượcnhữngtriệuchứngvàcảđịachỉnhàcủahọ,ngoạitrừthôngquaChúa?ÂmmưunàycủaPeterPopoffnày,bịRandivạchtrần,đượctiểuthuyếthóatrongbộphimBướcnhảyniềmtin(LeapofFaith)năm1993.–TG

---

Hayphảichăngtôiquákhắtkhe?Tròlừabịptrongchữabệnh

bằngđứctinkhácgìvớigianlậntrongkhoahọc?Liệucócôngbằngkhinghingờcảmộtnghềchỉvìvàiconsâu?Dườngnhưvớitôi,ítnhấtcũngcóhaikhácbiệtquantrọng.Thứnhất,khôngmộtainghingờrằngkhoahọcthựcsựcótácdụng,chodùthỉnhthoảnglạixuấthiệnnhữngtuyênbốnhầmlẫnvàsailệch.Nhưngvấnđềliệucóbấtkỳphươngthuốcchữabệnhbằngđứctin“thầnkỳ”,ngoàikhảnăngtựchữabệnhcủacơthể,nàokhônglạilàchuyệnrấtkhác.Thứhai,việcvạchranhữnggianlậnvàsaisóttrongkhóahầunhưdochínhkhoahọcđảmnhiệm.Nguyêntắckiểmsoátchínhnó–nghĩalàcácnhàkhoahọcnhậnthứcđượckhảnăngnhầmlẫnvàgianlận.Nhưngviệcvạchratròlừagạtvàsaisóttrongchữabệnhbằngđứctingầnnhưchưabaogiờdochínhnhữngthàylangchữabệnhbằngđứctinlàmcả.Trênthựctế,điềuđángquantâmlànhàthờvàgiáođườngtỏrarấtdodựkhixửphạtnhữngtròlừabịpcóthểchứngminhđượctronggiớicủahọ.

Khiyhọctruyềnthốngbótay,khichúngtaphảiđốimặtvớiđauđớnvàcáichết,dĩnhiênchúngtahướngtớinhữngkhảnăngkhácđểhyvọng.Và,nóichocùng,mộtsốbệnhbắtnguồntừtâmlý.Nhiềubệnhítnhấtcóthểcảithiệnđượcchỉbằngmộttưduytíchcực.Thuốctrấnanlàthuốcgiả,thườnglànhữngviênđường.Cáccôngtydượcthườngxuyênsosánhhiệuquảthuốccủahọvớicácloạithuốctrấnanđượccungcấpchonhữngbệnhnhânmắccùngmộtloạibệnhnhưngnhữngngườinàykhôngcócáchnàonóirõđượcsựkhácbiệtgiữathuốcthậtvàthuốctrấnan.Thuốctrấnancóthểhiệuquảđếnkinhngạc,đặcbiệtvớilạnh,lolắng,suynhược,đau,vàcáctriệuchứngdễhìnhthànhdotâmlý.Endorphine–nhữngproteinnãonhỏbécótácdụngnhưmorphine–cóthểkíchthíchbằngniềmtin.Mộtloạithuốctrấnanchỉhiệuquảnếubệnhnhântinrằngđólàmộtloạithuốchiệuquả.Tronggiớihạnngặtnghèonày,dườngnhưniềmhyvọngcóthểđượcchuyểnhóathànhhóasinh.

Mộtvídụđiểnhình,hãyxemxéttìnhtrạngbuồnnônvànônmửathườngđikèmphươngpháphóatrịdànhchocácbệnhnhânungthưvàAIDS.Buồnnônvànônmửacũngcóthểsinhratừtâmlý–chẳnghạnvìsợ.Thuốcondansetronhydrochloridegiúpgiảmmạnhtỷlệmắcnhữngtriệuchứngnày;nhưngcóđúnglànhờthuốchaydotâmlýkỳvọngmàcókếtquảấy?Trongmộtnghiêncứukháchquan(double-blind:xemchúthích….trang….),cóđến96%sốbệnhnhânđánhgiáthuốccóhiệuquả.Và10%sốbệnhnhânsửdụngthuốctrấnantrônggiốnghệcũngcóđánhgiánhưvậy.

Khiứngdụngtínhchấtlừamỵcủalựachọnquansát,nhữnglờicầunguyệnkhôngđượcđáplạicóxuhướngbịlãngquênhoặcgạtbỏ.Mặcdùvậy,vẫncóthiệthại:Mộtsốbệnhnhânkhôngkhỏibệnhbằngniềmtinđãtựtráchcứbảnthân–cólẽđólàlỗicủachínhhọ,cólẽhọchưađủtintưởng.Ngườitanóivớihọrằngtháiđộhoàinghilàtrởngạicảchotínđiềulẫnchoquátrìnhchữabệnh(bằngthuốctrấnan).

GầnnhưmộtnửasốngườiMỹtinrằngcócáigọilàchữabệnhbằngtâmlinhhoặctinhthần.Trongsuốttiếntrìnhlịchsửcủaloàingười,nhữngphươngthuốcmầunhiệmtừngđượcgắnvớirấtnhiềuthầylang,cảcóthậtlẫntưởngtượng.Bệnhtràngnhạc,mộtloạilao,ởAnhđượcgọilà“taihọacủaVua”,vàđượccholàchỉcóthểchữakhỏikhiđứcvuachạmtayvào.Cácnạnnhânkiênnhẫnxếphàngđểđượcchạmvàongười;đứcvualạiphảichịuthêmmộtnghĩavụnặngnềnữa,và–bấtchấpthựctếlàdườngnhưchưacóaiđượcchữakhỏi–việcnàyvẫntiếptụcsuốtnhiềuthếkỷ.

MộtthầylangchữabệnhbằngđứctinngườiAi-lenrấtnổitiếngởthếkỷ17làValentineGreatraks.Ôngthấyrằng,trướcsựngạcnhiêncủachínhông,mìnhcónănglựcchữabệnh,kểcảcảmcúm,ung

bướu,“đaunhức”,vàbệnhphong.Nhucầumuốnôngchữabệnhlớnđếnmứcôngkhôngcóthờigianlàmgìkhác.Ôngthanphiềnrằngôngbịbuộcphảitrởthànhmộtthàylang.Phươngphápcủaônglàtrụcxuấtnhữngconquỷgâyrabệnh.Tấtcảcácbệnh,theoôngquanniệm,làdocáclinhhồnxấuxagâyra–ôngnhậnbiếtvàgọihẳntênnhiềulinhhồntrongsốđó.Mộtngườighichépbiênniênsửđươngđại,đượcMackaytríchdẫn,đãchép

Ôngtựhàolàrấtquenvớinhữngmưuđồcủalũquỷsứcònhơncảviệcôngquenvớinhữngchuyệncủaconngười…Vìthếniềmtindànhchoôngrấtlớn,đếnmứcnhữngngườimùnghĩrằnghọnhìnthấyánhsángmàhọkhônghềthấy–ngườiđiếctưởngtượngrằnghọngheđược–ngườiquèchorằnghọđiđượcbìnhthường,vàngườibạiliệtthìphụchồikhảnăngsửdụngchântay.Ýniệmvềsứckhỏekhiếnchongườibệnhquênmấtbệnhcủamìnhtrongchốclát;vàsứctưởngtượng,vốnkhônghềkémhiệunghiệmởnhữngngườichỉthuầntúytòmòhơnlàmấysovớinhữngngườibệnhtật,đemlạiquanniệmsailệchchonhữngngườitòmò,dokhátvọngđượcnhìnthấy,trongkhicótácdụngnhưmộtphươngthuốcgiảtạochonhữngngườibệnhluônkhátkhaođượcchữakhỏibệnh.

Trongnềnvănhọcthếgiới,cóvôsốbàiviếtkhôngchỉvềnhữngcănbệnhđượcchữakhỏibằngđứctindànhchothầythuốc,màcảvềnhữngngườitàntạvàchếtdobịmộtthầymonguyềnrủa.MộtvídụkháđiểnhìnhđượcAlvarNunezCabezadeVaca,ngườiđãngaodunhiềunơi,từFloridatớiTexasvàcảMexicovàonhữngnăm1528-1536cùngvớimộtvàibạnđồnghànhvàtrongnhữngđiềukiệnthiếuthốncùngcực,kểlại.NhiềucộngđồngngườiMỹbảnđịakhácnhaumàônggặpđềucóxuhướngtinvàonhữngsứcmạnhchữabệnhsiêunhiêncủanhữngngườinướcngoàirâuđen,datrắnglạlẫmvàngườibạnđồnghànhdađencủahọđếntừMorocco,

Esterbanico.Cuốicùng,cảlàngkéorađểgặphọ,dângtấtcảtàisảncủahọdướichânnhữngngườiTâyBanNhavàvanxinđượcchữabệnh.Việcnàymởđầukhávừaphải:

Họtìmcáchbiếnchúngtôithànhnhữngthầythuốc,màchẳnghềkiểmtrachúngtôihaytìmhiểukhảnăng,vìhọchữabệnhbằngcáchhàhơivàongườibệnh…vàhọralệnhchochúngtôilàmviệctươngtự…Cáchthứcchúngtôichữabệnhlàbằngcáchtạoradấuthậptựtrênngườihọvàhàhơilênhọrồiđọcmộtbàikinhbắtđầubằngcâu“Chacủachúngcon”(PaterNoster)vàmộtbàikinhcầunguyệnĐứcmẹĐồngtrinh(AveMaria)…Ngaykhichúngtôivẽbiểutượngthánhgiátrênngườihọ,tấtcảnhữngngườiđượcchúngtôicầunguyệnđềubảovớinhữngngườikhácrằnghọthấykhỏekhoắn…

Ítlâusau,họchữađếnnhữngngườiquèquặt.CabezadeVacachobiếtôngcứuđượcmộtngườithoátchết.Sauđó,

Chúngtôibịmộtnhómngườirấtđôngcứbámtheochúngtôivâylại…họvôcùngháohứcđượcđếnvàchạmvàochúngtôivàhọdaiđếnmứcsaubatiếng,chúngtôivẫnkhôngtàinàothuyếtphụcđượchọđểchúngtôiyên.

KhimộtbộlạccầuxinnhữngngườiTâyBanNhađừngbỏđi,CabezadeVacavàcácbạnđồnghànhđãnổicáu.Sauđó,

Mộtđiềulạlùngxảyra…Nhiềungườitrongsốhọbịốm,vàtámngườichếtngàyhômsau.Trêncảvùngđấtnày,ởnhữngnơibiếtđếnchuyệnnày,họsợchúngtôiđếnmứcdườngnhưviệcnhìnthấychúngtôicũngkhiếnhọgầnnhưchếtvìsợ.

Họvannàichúngtôiđừngnổigiận,cũngđừngmongchoaitrongsốhọphảichếtthêmnữa;vàhọđềutinrằngchínhchúngtôiđãgiết

chếthọđơngiảnbằngcáchmongmuốnnhưvậy.

Năm1858,mộttrườnghợphiệnthâncủaĐứcmẹMariaĐồngtrinhđượcghinhậnởLourdes,Pháp;MẹcủaChúakhẳngđịnhtínđiềuvềthụthaitrinhtiếtcủabàvốnđượcGiáohoàngPiusIXcôngbốchỉ4nămtrướcđó.Kểtừđó,cảtrămtriệungườiđãtìmtớiLourdesvớihyvọngđượcchữakhỏibệnh,nhiềungườibịnhữngcănbệnhmàyhọcthờiđóbótay.GiáohộiCônggiáoLaMãbácbỏtínhxácthựccủarấtnhiềutrườnghợpkhỏibệnhkỳdiệu,chỉchấpnhận65trườnghợptronggầnmộtthếkỷrưỡi(bịungthư,lao,viêmmắt,chốclở,viêmphếquản,liệt,vàcácbệnhkhác,nhưngkhônghềtáitạochântayhaytủysống).Trongsố65trườnghợp,phụnữápđảonamgiớivớitỷlệ10:1.TỷlệchữabệnhmàunhiệmởLourdessauđólà1:1.000.000;khảnăngkhỏibệnhsaukhiđếnLourdescủaquývịngangbằngvớikhảnăngquývịtrúngsốhoặcchếttrongmộtvụtainạnmáybay–kểcảchuyếnbayđưaquývịđếnLourdes.

Tỷlệthuyêngiảmtựphátđốivớitấtcảcácbệnhungthư,khigộpchunglại,ướcchừngnằmtrongkhoảngtừ1:10.000đến1:100.000.Nếukhôngquá5%sốngườitìmđếnLourdeslàđểchữabệnhungthưthìchỉcókhoảng50đến500trườnghợpkhỏibệnhungthư“mộtcáchkỳdiệu.”Vìchỉcó3trongsố65cakhỏibệnhđãđượckiểmchứngmắcbệnhungthưnêntỷlệkhỏibệnhtựphátởLourdesdườngnhưthấphơncảkhảnăngnếucácnạnnhâncứviệcởnhà,khôngđiđâuchữatrịcả.Dĩnhiên,nếuquývịnằmtrongsố65trườnghợptrên,sẽrấtkhóthuyếtphụcđượcquývịrằngchuyếnđicủaquývịtớiLourdeskhôngphảilànguyênnhânthuyêngiảmbệnhcủaquývị…Nóđãxảyra,ắtlàdovậy.Tìnhhìnhtươngtựcũngđúngvớinhữngthàylangchữabệnhbằngđứctin.

Saukhingherấtnhiềubệnhnhâncủamìnhnóivềphươngpháp

đượccholàchữabệnhbằngđứctin,mộtbácsĩởMinnesotatênlàWilliamNolenđãdànhramộtnămrưỡicốgắngtheodõicáctrườnghợpấntượngnhất.Liệucóbằngchứngyhọcnàochothấyđúnglàcóbệnhtrướckhi“chữatrị”không?Nếucó,phảichăngthậtsựbệnhbiếnmấtsaukhichữatrị,haychúngtachỉnghethàylanghoặcbệnhnhânnóivậy?Ôngpháthiệnranhiềutrườnghợpdốitrá,kểcảtrườnghợp“phẫuthuậttâmlinh”đầutiênởMỹ.Nhưngôngkhôngtìmthấytrườnghợpchữakhỏibấtkỳbệnhhữucơ(khôngphảibắtnguồntừtâmlý)nghiêmtrọngnào.Khôngcótrườnghợpnàosỏimậthoặcviêmkhớpmãntínhtăngdần,lấyvídụnhưvậy,đượcchữakhỏi,ungthưhoặcbệnhtimmạchlạicàngít.Khiláláchcủamộtđứatrẻbịrách,Nolenlưuý,thìchỉviệctiếnhànhphẫuthuậtđơngiảnvàđứatrẻsẽhoàntoànổn.Nhưngđưađứatrẻđótớimộtthàylangchữabệnhbằngđứctinthìnósẽchếtchỉtrongmộtngày.BácsĩNolenkếtluận:

Khicácthàylang[chữabệnhbằngđứctin]chữanhữngbệnhhữucơnghiêmtrọng,họphảichịutráchnhiệmvềnổiđauđớnvàbấthạnhkhôngđượcnóithànhlời…Nhữngthàylangnàytrởthànhkẻsátnhân.

Thậmchímộtcuốnsáchmớiđâyủnghộtínhhiệuquảcủaviệccầunguyệnkhichữabệnh(cuốnLờivàngchữabệnh–HealingWords–củaLarryDossey)cũnglúngtúngtrướcthựctếrằngmộtsốbệnhdễchữatrịhoặcgiảmbớthơnrấtnhiềusovớinhữngbệnhkhác.Nếucầunguyêncótácdụng,tạisaoChúakhôngthểchữakhỏibệnhungthưhoặcchomộtchiđãbịtànphếmọctrởlại?Tạisaovẫncórấtnhiềuđiềuđaukhổcóthểtránhđượcmàlẽrachúacóthểngănchặnđếnvậy?TạisaoChúaluônphảiđượcnghecáctínđồcầunguyện?TạisaoNgàikhônghềbiếtcầntriểnkhainhữngphươngphápchữatrịnào?Dosseycũngmởđầubằngmộttríchdẫn

từThạcsĩStanleyKripper(đượcmôtảlà“mộttrongnhữngnhàđiềutrađángtincậynhấtđốivớirấtnhiềuphươngphápchữabệnhphichínhthốngđượcsửdụngtrêntoànthếgiới”):

Dữliệunghiêncứvềphươngphápchữabệnhtừxadựatrêncáchcầunguyệnkháhứahẹn,nhưngquáítỏiđểcóthểrútrabấtkỳkếtluậnvữngchắcnào.

Điềunàyđúcrútđượcsauhàngtriệulờicầunguyệntrảiquahàngthiênniênkỷ.

NhưtrảinghiệmcủaCabezadeVaca,ýnghĩcóthểtạoramộtsốbệnhnhấtđịnh,thậmchícảnhữngbệnhchếtngười.Khinhữngbệnhnhânbịbịtmắtbịđánhlừađểtinrằnghọvừabịngườitachạmmộtloạilánhưsơnđộchoặcsồiđộc,họliềnsinhrachứngviêmdatiếpxúcmẩnđỏrấtkinh.Nhữnggìbiệnphápchữabệnhbằngđứctincóthểhỗtrợchínhlànhữngbệnhcóthểtrấnanhoặclàmgiảmbớtbằngýnghĩ:Mộtsốdạngđaulưngvàđầugối,đauđầu,nóilắp,ungnhọt,ứcchế,sốtmùacỏkhô,suyễn,liệtvàmùcuồngloạn,vàmangthaigiả(đikèmhiệntượngmấtkinhvàtrướngbụng).Đâyđềulànhữngbệnhtrongđótrạngtháitâmlýcóthểđóngvaitròthenchốt.Ởcuốithờikỳtrungđại,nhữngtrườnghợpkhỏibệnhgắnvớiviệcĐứcmẹMariaĐồngtrinhhiệnthânhầuhếtđềulàbệnhliệtbánphầnhoặctoànthânngắnhạnbắtnguồntừtâmlý.Hơnnữa,quanniệmphổbiếnkhiđólàchỉnhữngtínđồmộđạomớicóthểđượcchữakhỏi.Khôngcógìngạcnhiênlànhữngđềnghịkhẩnnàigửitớimộttrạngtháitâmlýgọilàđứctincóthểlàmgiảmnhữngtriệuchứngsinhrado,ítnhấtphầnnào,mộttrạngtháitâmlýkhác,cólẽkhôngkhácbiệtnhiềulắm.

Nhưngvẫncònhơnthế:LễhộiMùaThuhoạchlàmộtdịpnghỉlễ

quantrọngtrongcáccộngđồngngườiHoatruyềnthốngởMỹ.Trongtuầntrướclễhội,ngườitanhậnthấytỷlệtửvongtrongcộngđồnggiảm35%.Trongtuầntiếptheo,tỷlệtửvọngtănglên35%.CácnhómngườikhôngphảigốcHoathamgiathínghiệmcókiểmsoátkhônghềcóhiệuứnggì.Quývịcóthểnghĩrằngdotựsát,nhưngởđâychỉtínhnhữngtrườnghợpchếttựnhiên.Quývịcóthểnghĩrằngứcchếhoặcbộithựcgâyrahiệntượngnày,nhưngđiềunàylạikhócóthểgiảithíchchoviệcgiảmtỷlệtửvongngaytrướclễhội.Hiệuứnglớnnhấtlàởnhữngngườibịbệnhtimmạch,vốnlàbệnhchịuảnhhưởngdoứcchế.Ungthưcóhiệuứngnhỏnhất.Theomộtnghiêncứuchitiếthơn,hóaranhữngbiếnđộngtrongtỷlệtửvongxảyrachủyếuởphụnữtừ75tuổitrởlên.LễhộiMùaThuhoạchdonhữngphụnữcaotuổinhấttronggiađìnhchủtrì.Họcóthểkhốngchếđượccáichếttrongvòngmộthoặchaituầnđểthựchiệntráchnhiệmhànhlễcủamình.MộthiệuứngtươngtựcũngxuấthiệnởnhữngnamgiớiDoTháivàonhữngtuầntậptrungcholễQuáhải–mộtnghithứctrongđónamgiớicaotuổiđóngvaitròthủlĩnh–vàtươngtựnhưvậy,trêntoànthếgiớivớilễsinhnhật,lễtốtnghiệpvàvânvân.

Trongmộtnghiêncứugâytranhcãihơn,cácnhàtâmthầnhọcởĐạihọcStanfordchia86phụnữbịungthưvúdicănthànhhainhóm–mộtnhómđượckhuyếnkhíchkiểmtratâmlýsợchếtvàkiểmsoátmạngsốngcủahọ,cònnhómkiakhôngnhậnđượchỗtrợtâmlýđặcbiệtnào.Trướcsựngạcnhiêncủacácnhànghiêncứu,nhómhỗtrợkhôngchỉbớtđauđớnhơnmàhọcònsốnglâuhơn–trungbìnhthêm18tháng.

NgườiđứngđầunghiêncứuStanford,DavidSpiegel,suyluậnrằngnguyênnhâncóthểlàdocortisolvàcác“hormoneứcchế”khácchuyênlàmsuyyếuhệmiễndịchbảovệcủacơthể.Nhữngngườicó

tâmtrạngcựckỳbuồnnản,nhữngsinhviêntronggiaiđoạnthicử,vàtangquyếnđềucólượngtếbàobạchcầugiảmhẳn.Hỗtrợtâmlýtốtkhôngcótácdụngnhiềuđếnnhữngdạngungthưphứctạp,nhưngnócóthểgiúpgiảmbớtcơhộibịlâynhiễmthứcấpởmộtngườiđãbịungthưhoặcquátrìnhđiềutrịcănbệnhnàylàmchoyếuđinhiều.

Trongcuốnsáchviếtnăm1903gầnnhưđãbịquênlãng,KhoahọcThiênChúagiáo(ChristianScience),tácgiảMarkTwainviết

Sứcmạnhtrítưởngtượngcủamộtngườitácđộnglêncơthểngườiấyđểchữalànhhoặclàmchocơthểốmyếuchínhlànguồnsứcmạnhmàkhôngaitrongchúngtasinhralạikhôngcó.Ngườiđầutiêncósứcmạnhấy,vàngườicuốicùngcũngsởhữunó.

Thỉnhthoảng,mộtsốdạngđauđớnhoặclolắng,hoặcnhữngtriệuchứngkhác,củanhữngcănbệnhnặngcóthểđượcnhữngthàylangchữabệnhbằngđứctinlàmchothuyêngiảm–tuynhiên,khônghềngănchặnđượcsựpháttriểncủabệnh.Nhưnglợiíchkhôngnhỏtínào.Đứctinvàcầunguyêncóthểlàmgiảmmộtsốtriệuchứngbệnhtâvàviệcđiềutrịchúng,làmdịuviệcchịuđựngđauđớn,vàthậmchíkéodàimạngsốngthêmmộtchút.KhiđánhgiácáiđạođượcgọilàKhoahọcThiênChúagiáo,MarkTwain–nhàphêbìnhnghiêmkhắcnhấtthờiđó–lạithừanhậnrằngđạonàyđãsửdụngsứcmạnhámthịcứuvớtđượcnhiềumạngsốnghơnlàsốtrườnghợptửvongmàhọgâyrabằngviệcdùngbiệnphápcầunguyênthaychođiềutrịytế.

SaukhiTổngthốngJohnF.Kennedymất,rấtnhiềungườiMỹđãbáolạirằnghọtừngtiếpxúcvớihồnmacủaông.Trướcnhữngbànthờởnhàcóhìnhông,đãxuấthiệnnhữngtrườnghợpkhỏibệnhrấtmầunhiệm.“Ôngấydànhmạngsốngcủamìnhchonhândân,”một

ngườirấttinvàocáiđạochếtyểunàyđãgiảithíchnhưvậy.TheoBáchkhoathưTôngiáoởMỹ(EncyclopediaofAmericanReligions),“Vớicáctínđồ,Kennedyđượccoinhưmộtvịthần.”ChuyệntươngtựcóthểthấyởhiệntượngElvisPresley,vàtiếnghôrấtthànhtâm:“Vuasốngmãi.”Nếunhữnghệthốngniềmtinnhưvậycóthểxuấthiệnmộtcáchbộtphátthìhãynghĩxemmộtchiếndịchđượctổchứcchuđáo,vàđặcbiệtlàcẩuthả,cóthểlàmđượcgìthêmnữa.

---

Đáplạiyêucầucủahọ,RandigợiývớichươngtrìnhSixtyMinutescủaAustraliarằnghọđãtạoramộttròbịptừnhữngthứtạpnham–sửdụngmộtngườikhônghềđượcđàotạovềảothuậtvàdiễnthuyếttrướccôngchúng,vàkhôngcókinhnghiệmgìvềthuyếtgiáo.Khisuynghĩvềâmmưunày,ôngtađểmắttớiJoseLuisAlvarez,nhàđiêukhắctrìnhdiễntrẻtuổiđangthuênhàcủaRandi.Tạisaolạikhôngchứ?Alvareztrảlời.KhitôigặpAlvarez,anhtadườngnhưthôngminh,hàihướcvàchínchắn.Anhtađãđượcđàotạochuyênsâu,kểcảvềcáchhọpbáovàxuấthiệntrêntruyềnhình.Anhtakhônghềphảisuynghĩcâutrảlời,mặcdùđólàvìanhtacómộtthiếtbịtiếpsóngradiogầnnhưvôhìnhgắnởtaiđểRandicòn“nhắcbài.”CácđạidiệncủaSixtyMinutesđãkiểmtramàntrìnhdiễncủaAlvarez.NhânvậtCarlosđúnglàsảnphẩmdoAlvareztạora.

KhiAlvarezvà“nhàquảnlý”củamình–cũnglàngườiđượctuyểnmộchocôngviệcnàymàkhôngcầnkinhnghiệmtừtrước–đếnSydney,đãcóJamesRandikínđáotừbênngoàithìthầmnhắcbàivàothiếtbịtruyềnphátcủaanhta.Mọitàiliệuchứngminhđềuđượclàmgiả.Lờinguyền,hànhđộnghắtnước,vàtấtcảnhữnggìcònlạiđềuđượcluyệntrướcđểthuhútsựchúýcủatruyềnthông.Họđãlàmđược.NhiềungườicómặtởNhàhátLớnchỉvìsựchúý

củatruyềnhìnhvàbáochí.MộtloạtbáoởAustraliathậmchícòninnhữngtờrơiđúngnguyênvănlấytừ“QuỹCarlos.”

SaukhiSixtyMinutesphátsóng,toànbộgiớitruyềnthôngAustraliacònlạihếtsứcgiậndữ.Họnóirằnghọđãbịlợidụng,bịlừadối.“Cónhữngquyđịnhpháplýliênquanđếnviệccảnhsátsửdụngnhữngđốitượngkhiêukhích,”PeterRobinsonlớntiếngtrêntờAustralianFinancialReview,

Chắcchắncógiớihạnđốivớiviệctruyềnthôngcóthểđixatớiđâutrongviệctạoramộthìnhhuốngsailệch…Tôiđơngiảnlàkhôngthểchấpnhậnrằngviệcnóidốilạilàmộtcáchđưatinsựthật…Mọicuộcthămdòýkiếncôngchúngđềuchothấyrằngcôngchúngcósựnghingờkhảnăngtruyềnthôngkhôngnóihếttoànbộsựthật,hoặchọbópméomọichuyện,hoặchọphóngđại,hoặchọthiênlệch.

ÔngRobinsoncònsợrằngCarloscóthểtạoraniềmtinvàovấnđềnhậnthứcsailệchkháphổbiếnnày.Cácbàibáocótựađềtừ“Carlosđánhlừatấtcảnhưthếnào”đến“Tròlừađảothậtngớngẩn.”CácbáokhôngtunghôCarlosđềutựkhenmìnhđãbiếttỏrathậntrọng.NegusnóivớichươngtrìnhSixtyMinutes“Ngaycảnhữngngườirấtchínhtrựccũngthểmắcsailầm,”vàphủnhậnviệcbịđánhlừa.Ôngấynóirằngbấtkỳaigọiônglàmộtthầyđồngthìđều“nhầmlẫnvềđịnhnghĩa.”

ChươngtrìnhSixtyMinutesvàRandinhấnmạnhrằngtruyềnthôngAustraliađãkhônghềcốgắngkiểmchứngbấtkỳthiệnýnào“củaCarlos”.Anhtachưabaogiờxuấthiệntạibấtcứthànhphốnàođượcnêutên.CuộnbăngvideochothấyCarlostrênsânkhấuởmộtnhàhátNewYorkchínhlàmộtquàtặngtừcácnhàảothuậtPennvàTeller,nhữngngườiđãcómặtởđó.Họđềnghịkhángiảvỗtaythật

lớn;Alvarez,mặcáochoàngvàđeohuychương,bướclênsânkhấu;khángiảvỗtay,Randighihìnhanhta,Alvarezvẫychàotạmbiệt,chươngtrìnhtiếptục.VàkhônghềcóđàiphátthanhnàoởthànhphốNewYorkvớikýhiệuliênlạcWOOPcả.

NhữnglýdonghingờkháccóthểtìmthấytrongcácbàiviếtcủaCarlos.Nhưngvìtrithứchiệnhànhquáthấp,vìtínhcảtin–ThờiđạiMớivàCũ–quáphổbiến,vìtưduyhoàinghiítđượcvậndụng,nênítcótháiđộphêphán.QuỹCarloschàobán(thựctế,họcựckỳthậntrọngkhônghềbánbấtkỳthứgìcả)một“TINHTHỂATLANTIS”:

Nămtinhthểđộcđáonàychođếngiờmớichỉđượctìmthấybởiđạisưđángkínhtrongnhữngchuyếnduhànhcủangài.Khôngthểgiảithíchđượcbằngkhoahọc,mỗitinhthểđềuchứanguồnnănglượnggầnnhưthuầnkhiết…[vàcó]nhữngsứcmạnhchữabệnhrấtlớn.NhữngthứnàythựcchấtlànănglượngtinhthầnhóathạchvàlàmộtânhuệlớnđểchuẩnbịchoTráiĐấtbướcvàoThờiđạiMới…Trongnămtinhthể,đạisưluônđeomộttinhthểAtlantistrênngườimìnhđểbảovệvàtăngcườngcáchoạtđộngtinhthần.HaitinhthểđượctraochonhữngngườithànhtâmởHoaKỳđểđáplạisựđónggóplớnlaocủahọnhưđạisưđềnghị.

Hoặcdướitiêuđề“NƯỚCCỦACARLOS”:

Thỉnhthoảngđạisưlạitìmđượcthứnướctinhkhiếtđếnmứcngàithulấymộtítvàtruyềnnănglượngvàođóđểgiúpđỡngườikhác,mộtquytrìnhrấtkhổcông.Đểtạorađượcnhữngthứvốnrấtítỏi,đạisưphảitraitịnhvàlấymộtlượngtinhthểthạchanhthuầnkhiếtchovàocácbìnhthủytinh.Sauđóngàivàcácbìnhtinhthểđượcbốtrívàomộtchậuđồnglớnhơn,đãđượcđánhbóngvàgiữấm.Trongthờigian24tiếng,đạisưtrútnănglượngvàonguồnnước

tinhthần…Nướckhôngcầnphảiđổrakhỏibìnhđểsửdụng.Chỉcầngiữbìnhvàtậptrungýnghĩvàoviệcchữatrịvếtthươnghoặcbệnhcũngsẽđemlạikếtquảkỳdiệu.Tuynhiên,nếuquývịgặpbấthạnhthìchỉcầnchấmmộtchútxíuthứnướcnănglượngnàycũngsẽlậptứccótácdụng.

Hoặc“NƯỚCMẮTCỦACARLOS”:

Màuđỏlantớicácbìnhchứamàđạisưđãthiếtkếđểđựngnướcmắtcũngđủchứngminhchosứcmạnhcủanhữngbìnhnày,nhưngtácdụngcủachúngtrongquátrìnhthiềnđịnhđãđượcnhữngngườitừngtrảiquaquátrìnhnàymôtảnhưlà“mộtsựHòahợptuyệtdiệu.”

Rồicócảmộtcuốnsáchnhỏ,NhữnglờidạycủaCarlos,mởđầubằng:

TALÀCARLOS

TAĐẾNVỚICÁCNGƯỜI

TỪNHIỀUKIẾPTRONGQUÁKHỨ.

TACÓMỘTBÀIHỌCLỚN

DẠYCHOCÁCNGƯỜI.

HÃYLẮNGNGHECẨNTHẬN.

HÃYĐỌCTHẬTKỸ.

HÃYNGHĨTHẬTCHÍN.

CHÂNLÝỞĐÂY.

Lờidạyđầutiênđặtcâuhỏi“Tạisaochúngtacómặtởđây…?”Câutrảlờilà:“Aicóthểnóixemcâutrảlờilàgì?Cónhiềucâutrảlờichobấtkỳcâuhỏinào,vàtấtcảcáccâutrảlờiđềuđúng.Luônnhưvậy.Cácngườicóhiểukhông?”

Cuốnsáchyêucầuchúngtakhôngđượcmởsangtrangtiếptheochotớikhichúngtahiểurõtrangchúngtađangđọc.Đâylàmộttrongvàiyếutốkhiếnchoviệcđọchếtsáchtrởnênkhókhăn.

“Hỡinhữngkẻngờvực,”sauđócuốnsáchhélộ,“tachỉcóthểnóithếnày:hãyđểhọlấynhữnggìhọmuốn.Họsẽchẳngđiđếnđâucả-cólẽmộtkhônggiannhỏnhoi.Cònngườitintưởngđượcgì?MỌITHỨ!Mọicâuhỏiđềuđượctrảlời,vìtấtcảvàbấtkỳcâutrảlờinàocũngđềulàcâutrảlờiđúng.Vàmọicâutrảlờiđềuđúng!Hãybiệnluậnxem,kẻngờvực.”

Hoặc:“Đừngđềnghịphảigiảithíchmọiđiều.Đặcbiệt,ngườiphươngTâyluônđòihỏiphảimôtảvòngvèotạisaocáinày,vàtạisaocáikia.Hầuhếtnhữnggìbịhỏiđềurấtrõràng.Tạisaophảiphiềnphứctìmhiểunhữngvấnđềnhưthế?...Bằngniềmtin,tấtcảmọiđiềuđềutrởthànhđúng.”

Trangcuốicủacuốnsáchcómộttừduynhấtviếtbằngcỡchữlớn:Chúngtaủnghộ“SUYNGHĨ!”

ToànbộnộidungcuốnNhữnglờidạycủaCarlosdoRandiviết.ÔngấyvàAlvarezthảonhanhnộidungvớimộtmáytínhxáchtaychỉtrongvàitiếngđồnghồ.

TruyềnthôngAustraliacảmthấybịmộtđốitượngtronggiớicủa

họphảnbội.Chươngtrìnhtruyềnhìnhhàngđầuởđấtnướcnàylạiđichệchđườngtheohướngtrưngranhữngchuẩnmựcthấpkémtrongviệckiểmtrasựthậtvàtâmlýcảtinvốnrấtphổbiếnởnhữngcơquanchuyênvềtintứcvàvấnđềxãhội.Mộtsốchuyêngiaphântíchtruyềnthôngthanhminhchođiềunàytrêncơsởlàrõràngnókhôngquantrọng;nếuđúnglàquantrọngthìngườitađãkiểmtra.Cómộtvàitrườnghợpnhậnlỗi.Khôngmộtaibịđánhlừachịuxuấthiệntrongmộtchươngtrìnhđánhgiálại“VụCarlos”đượclênkếhoạchvàongàyChủnhậttiếptheotrênSixtyMinutes.

Dĩnhiên,trongtoànbộvụnày,khônggìđặcbiệtvềAustraliacả.Alvarez,RandivànhữngkẻđồnglõacóthểlựachọnbấtkỳquốcgianàotrênTráiĐấtvàmọiviệcvẫnynhưvậy.ThậmchínhữngngườibốtríchoCarlostiếpxúcvớikhángiảtruyềnhìnhcảnướcthừabiếtcáchđặtramộtvàicâuhỏimangtínhhoàinghi–nhưnghọkhôngthểcưỡngđượcviệcmờiôngtaxuấthiệntrướcnhất.Tìnhtrạngđấutranh“huynhđệtươngtàn”ngaytronggiớitruyềnthôngchiếmlĩnhcáctítbàingaysaukhiCarlosrađi.Xuấthiệnnhữngbìnhluậnkhóhiểuvềvụviệc.Vấnđềởđâylàgì?Cáigìđãđượcchứngminh?

AlvarezvàRandichứngminhrằngkhôngkhógìthaotúngniềmtincủachúngta,rằngchúngtadễbịdắtmũinhưthếnào,côngchúngdễbịđánhlừanhưthếnàokhihọtrơtrọivàthèmkhátcógìđóđểtintưởng.NếuCarloslưulạiAustralialâuhơnvàtậptrungnhiềuhơnvàoviệcchữabệnh–bằngcáchcầunguyện,bằngcáchtinvàochínhmình,bằngcáchđặthyvọngvàothứnướcmắtđóngchaicủamình,bằngcáchxoacáctinhthể-thìchắcchắnnhiềungườisẽchobiếthọđượcchữakhỏinhiềuloạibệnh,đặcbiệtlànhữngbệnhtâmlý.Thậmchíchẳngcầngìgiảdốihơnngoàisựxuấthiệncủaôngta,vànhữngsảnphẩmăntheo,mộtsốngườicũngsẽcảmthấykhỏehơnnhờcóCarlos.

Đâylạilàhiệuứngtrấnanghinhậnởhầuhếtnhữngthầylangchữabệnhbằngđứctin.Chúngtatinrằngmìnhđanguốngmộtloạithuộcrấtcônghiệuvàcơnđausẽbiếnmất–ítnhấtcũngđượcmộtthờigian.Vàkhichúngtatinmìnhđãnhậnđượcmộtbàithuốctinhthầnhiệunghiệm,cókhichínhbệnhtậtcũngbiếnmất–ítnhấtmộtthờigian.Mộtsốngườilậptứctuyênbốrằnghọđãkhỏibệnhngaycảkhihọchưahềđượcchữabệnh.TheodõichitiếtcủaNolen,Randi,vànhiềungườikhácvềnhữngngườiđượcchobiếthọđãđượcchữabệnh,vàđồngýrằngđúnglànhưvậy–trongcácbuổichữabệnhđượctruyềnhìnhcủacácthầylangchữabệnhbằngđứctinMỹ-khôngtìmrađượclấymộtngườibịmắcbệnhhữucơnghiêmtrọngđượcchữakhỏitrênthựctế.Ngaycảsựcảithiệnđángkểbệnhtrạngcủahọcũngrấtmơhồ.TheonhữngtrảinghiệmcủaLourdes,quývịcóthểphảitìmhết10.000đến1triệutrườnghợpmớitìmrađượcmộttrườnghợpkhỏibệnhthậtsự.

Mộtthàylangchữabệnhbằngđứctincóthểcóhoặckhônghềkhởinghiệpvớiýđịnhgiandối.Nhưngtrướcsựngạcnhiêncủachínhngườiđó,cácbệnhnhândườngnhưcóbiếnchuyểntốtlên.Nhữngcảmxúccủahọlàchânthực,tháiđộbiếtơncủahọlàthậttâm.Khithàylangbịchêtrách,nhữngngườinhưvậysẽđứngvềphíaôngta.MộtvàingườicótuổithamgiabuổilênđồngởNhàhátLớnSydneyđãnổikhùngsauvụviệcSixtyMinutes:“Khôngcầnđểtâmnhữnggìtụinónói,”họbảovớiAlvarez,“chúngtôitinngài.”

Nhữngthànhcôngkiểunàycóthểđủđểthuyếtphụcnhiềutaylangbăm–chodùlúcđầuhọcóhoàinghiđếnđâu–rằngthựctếhọcósứcmạnhhuyềnbí.Cóthểkhôngphảilúcnàohọcũngthànhcông.Sứcmạnhcórồilạimấtđilàchuyệnthường,họtựnhủmình.Họphảicóthờigianmớiphụchồilạiđược.Nếuthỉnhthoảnghọphảilừadốimộtchútthìđólàvìmộtmụcđíchcaohơn,họtựnhủ.Câu

chuyệncủahọđượcchínhngườitiêudùngkiểmnghiệm.Nórấtcótácdụng.

Hầuhếtnhữngnhânvậtnhưthếnàychỉmuốnmoitiềncủaquývị.Đólàmộttinthúvị.NhưngđiềukhiếntôilongạilàmộtgãCarlossẽtìmtớinhữngconmồilớnhơn–vịtrílãnhđạohấpdẫnvàquyềnthế.Tấtcảchúngtađềumongmuốncómộtnhàlãnhđạoxuấtsắc,trongsạchvàcóuytín.Chúngtasẽchớplấycơhộiủnghộ,tintưởngvàcảmthấyhàilòng.Hầuhếtcácphóngviên,biêntậpviênvàsảnxuấtchươngtrìnhsẽnétránhviệcthẩmtrakỹcàngvớitháiđộhoàinghi.Cóailạibánchoquývịnhữnglờicầunguyệnhoặctinhthểhaynướcmắtđâu.Cólẽngườitasẽbánchoquývịchiếntranh,hoặcmộtgãbungxung,haymộtmớniềmtinhoànthiệnhơncủaCarlosrấtnhiều.Chodùđólàgìthìnócũngsẽđikèmvớinhữngcảnhbáovềnhữnghiểmhọacủatháiđộhoàinghi.

TrongbộphimlừngdanhPhùthủyxứOz(TheWizardofOz),Dorothy,Bùnhìnrơm,Tiềuphu,vàSưtửNhátganbịhămdọa–trênthựctếlàkhiếpsợ-bởinhânvậtbíẩnquácỡgọilàOzVĩđại.NhưngchúchónhỏTotocủaDorothylạilôituộttấmrèmchevàlàmOzVĩđạilộnguyênhìnhlàmộtcỗmáydomộtgãnhỏthó,béophệvàsợsệtvốncũngchỉlàmộtkẻthahươngởcáixứsởlạlùngnàyynhưhọ,điềukhiển.

TôinghĩchúngtarấtmaylàJamesRandiđãhạmàn.Nhưngdựahẳnvàoôngtađểbócmẽtấtcảđámlangbăm,nhữngkẻbịpbợm,vàlũbahoakhoácláctrênthếgiớicũngsẽnguyhiểmchẳngkhácgìviệctinvàochínhnhữngkẻấy.Nếuchúngtakhôngmuốnbịlừa,chúngtacầnlàmviệcnàyvìchínhmình.

---

Mộttrongnhữngbàihọcđángbuồnnhấttronglịchsửlà:Nếuchúngtabịlừabịpquálâu,chúngtacóxuhướngbácbỏbấtkỳbằngchứngnàophơibàytròlừabịpđó.Chúngtakhôngcònquantâmđếnviệctìmkiếmsựthậtnữa.Tròlừabịpsẽchiếmngựchúngta.Đơngiảnlàquáđauxótkhiphảithừanhận,thậmchívớichínhchúngta,rằngchúngtabịxỏmũi.Mộtkhiquývịđểmộtgãlangbămđiềukhiểnmình,quývịgầnnhưchẳngbaogiờgiànhlạichủđộngđượcnữa.Chonênnhữngtròbịpbợmcũcóxuhướngtiếptụctồntạikhinhữngtròmớixuấthiện.

Cácbuổigọihồnchỉdiễnratrongcácphòngtối,nơinhữnghồnmacóthểnhìnthấylờmờ.Nếuchúngtađểánhsánglớnhơnmộtchút,đểchúngtacócơhộinhìnthấynhữnggìđangdiễnra,cáchồnmaliềnbiếnmất.Họngạingùng,chúngtađượcgiảithíchnhưvậy,vàmộtsốngườitinliền.Trongcácphòngthínghiệmcântâmlýhọcởthếkỷ20,có“hiệuứngngườiquansát”:Nhữngngườiđượcxemlàcácthầyđồngcótàiđềuthấyrằngsứcmạnhcủahọbịgiảmmạnhbấtcứkhinàoxuấthiệnnhữngngườicótháiđộhoàinghi,vàbiếnmấthoàntoànnếucómặtmộtảothuậtgiabậcthầynhưJamesRandi.Cáihọcầnlàbóngtốivàtâmlýcảtin.

Mộtcôgáinhỏtừnglàngườiđồnglõatrongmộtâmmưulừađảonổitiếngởthếkỷ19–thuậtđánhđồngthiếptrongđócáchồnmatrảlờicáccâuhỏibằngcáchvungnắmđấmđểphátratiếngkêuthậtlớn–lớnlênvàthúnhậnđólàmộttròlừabịp.Côlàmchokhớpngónchâncáikêurăngrắc.Côchứngminhcáchthựchiệnviệcnày.Nhưngviệccôngkhaixinlỗibịtảnglờvà,khiđượcthừanhận,bịlăngmạ.Thuậtđánhđồngthiếpkhiếnngườitatintưởngđếnmứcnókhólòngbịtừbỏchỉdựavàotuyênbốcủamộtngườiđánhđồngthiếptựthúnhận,thậmchínếucôtachínhlàngườikhởixướngmọichuyện.Ngườitabắtđầuđồnthổicâuchuyệncôbịnhữngngười

theochủnghĩaduylýcuồngtínépphảithúnhận.

Nhưtôiđãmôtảởphầntrước,nhữngtaybịpbợmngườiAnhthúnhậnđãtạora“cácvòngtròntrêncánhđồng,”nhữnghìnhkỷhàđượctạoratrênnhữngđồnghoamàu.Hoàntoànkhôngphảinhữngnghệsĩsinhvậtlạlấycánhđồnglúamỳlàmphươngtiện,màchỉlàhaianhchàngvớimộttấmván,mộtsợidây,vàmộtchútbấtbìnhthường.Thậmchíkhihọchứngmìnhcáchthựchiệncủamình,nhữngngườitintheovẫnkhôngchấpnhận.Theohọ,cólẽmộtsốvòngtròntrêncánhđồnglàgiảnhưngcóquánhiềuhìnhnhưvậy,vàmộtsốhìnhquáphứctạp.ChỉcónhữngngườingoàiTráiĐấtmớicóthểtạora.ThếrồinhiềungườikhácởAnhthúnhận.NhưngcácvòngtròntrêncánhđồngởnướcngoàinhưHungarychẳnghạn,ngườitaphảnđối,thìphảigiảithíchsaođây?RồilạicóđámthiếuniênngườiHungarythúnhậnđãbắtchước.Nhưngthếcòn…?

Xinhãykiểmchứngsựnhẹdạcủamộtchuyêngiatâmthầnđiềutrịchomộtphụnữtựnhậnlàđốitượngbịsinhvậtlạbắtcóc.Chuyêngiatrịliệunàyrấtnhiệtthànhvớinhữngcâuchuyệntưởngtượngmàbàấynghĩra.Nhưngkhibàấytuyênbốtấtcảchỉlàgiả,phảnứngcủaôngấylàgì?Kiểmtralạinhữngphácđồhoặchiểubiếtcủamìnhvềýnghĩacủanhữngtrườnghợpnàychăng?Không.Đãnhiềulầnôngấygợiý(1)chodùbàấykhôngtựnhậnthứcđượcđiềuđóthìthựctếbàấyvẫntừngbịbắtcóc;hoặc(2)bàấybịkhùng–nóichocùng,bàấyphảiđigặpbácsĩtâmthần,phảikhôngnào?;hoặc(3)ôngấyđãbiếtthừatròbịpngaytừđầuvàchỉđưachobàấysợidâyđểbàấytựtróimình.

Nếuthỉnhthoảngphủnhậnbằngchứngthuyếtphụchơnlàthừanhậnrằngchúngtasai,thìđâycũnglàthôngtinđánggiávềchínhchúngta.

---

MộtnhàkhoahọcđăngmộtquảngcáotrêntờbáoPariscungcấplásốtửvimiễnphí.Ôngấynhậnđượckhoảng150phúcđápvàcáinàocũngcungcấpchitiếtthờigianvànơisinh,nhưyêucầu.Sauđómỗingườiphúcđápđượcnhậnlásốtửvicủariêngmình,kèmtheomộtbảncâuhỏihỏixemlásốtửvichínhxácđếnđâu.Chínmươitưphầntrămngườitrảlời(và90%giađìnhcùngbèbạnhọ)trảlờirằnghọcóthểnhậndiệnmìnhtronglásốtửvi.Tuynhiên,lásốtửvinàylạilàcủamộttêngiếtngườihàngloạtởPháp.Nếumộtnhàchiêmtinhcóthểbiếtđượcđiềunàymàkhôngcầngặpđốitượngcủamìnhthìhãynghĩxemmộtaiđónhạybénvớinhữngsắctháicủaconngườivàkhôngquátỉmỉcòncóthểlàmđượcđếnđâu.

Tạisaochúngtalạidễdàngtinvàonhữngngườixemtướngsố,đồngcốt,xemchỉtay,bóitrà,bóibàiTây,vàbóicỏthinhưvậy?Dĩnhiên,họlưuýđếnđặcđiểm,nétmặt,quầnáovàcâutrảlờicủachúngtatrướcnhữngcâuhỏicóvẻvôthưởngvôphạt.Mộtsốngườitrongbọnhọrấtgiỏiviệcnày,vàđâylànhữnglĩnhvựcmànhiềunhàkhoahọcdườngnhưkhônghềbiếtđến.Cũngcóhẳnmộtmạngmáytínhchocácđồngcốt“chuyênnghiệp”,cungcấpchođồngnghiệpcủahọnhữngchitiếtvềđờisốngkháchhàngchỉtrongnháymắt.Mộtcôngcụquantrọngđượcgọilà“đọcnguội,”tứclàmộtnhậnđịnhvềbẩmchấtđốinghịch,đượccânbằngmộtchút,màbấtkỳaicũngsẽnhậnrachútítsựthật.Đâylàmộtvídụ:

Cónhữnglúcanh/chịhướngngoại,niềmnở,quảnggiao,nhưngcũngcólúcanh/chịlạihướngnội,thậntrọng,vàkínđáo.Anh/chịthấykhôngnênquácởimởbộlộmìnhchongườikhác.Anh/chịthíchchútítthayđổivàđadạng,vàsẽkhônghàilòngkhibịtróibuộctrongnhữnghạnchếvàgiớihạn.Bềngoàicókỷluậtvàtựchủ,nhưngbên

tronganh/chịcóxuhướnghơilolắngvàkhôngvữngvàng.Cóthểanh/chịcómộtsốđiểmyếuvềcátính,nhưngnhìnchunganh/chịcóthểbùđắplạinhữngđiểmđó.Anh/chịcórấtnhiềunănglựcchưađượcsửdụng,khiếnanh/chịchưapháthuyđượclợithếcủamình.Anh/chịcóxuhướngphêphánchínhmình.Anh/chịcónhucầumuốnngườikhácthíchmìnhvàngưỡngmộmình.

Gầnnhưtấtcảmọingườiđềuthấyđặcđiểmnàyrấtdễnhậnra,vànhiềungườicảmthấynótảchínhxácvềhọ.Cómộtđiềungạcnhiênnhonhỏ:Tấtcảchúngtađềulàconngười.

Danhsách“bằngchứng”màmộtsốchuyêngiatrịliệunghĩrằngchứngminhchoviệclạmdụngtìnhdụclúcnhỏ(chẳnghạn,cuốnDũngcảmchữatrị-TheCouragetoHeal–củaEllenBassvàLauraDavis)rấtdàivàchánngắt:Nóbaogồmcảchứngrốiloạngiấcngủ,bộithực,biếngănvàháuăn,rốiloạntìnhdục,lolắngmơhồ,vàthậmchícảkhảnăngkhôngnhớđượcviệcbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ.Mộtcuốnsáchkhác,củanhàhoạtđộngxãhộiE.SueBlume,liệtkênhiềudấuhiệuchothấycóhiệntượngloạnluânbịlãngquên:đauđầu,ngờvựchoặckhônghềbiếtngờvực,hammêtìnhdụctháiquáhoặclãnhcảm,vàsùngbáichamẹaiđó.Trongnhữngyếutốchẩnđoánđểpháthiệnnhữnggiađình“lệchlạc”đãđượcCharlesWhitfieldliệtkêcócả“cácbiểuhiệnđauđớn”,cảmgiác“hoạtbáthơn”khigặpkhủnghoảng,lolắngvề“nhữngnhânvậtquyềnthế”,và“cốgắngkhámbácsĩhoặctrịliệutâmlý”,nhưngkhôngcócảmgiác“rằng‘cógìđó’khôngổnvàthiêuthiếu.”Giốngnhưdạngđọcnguội,nếubảndanhsáchnàyđủdàivàtoàndiệnthìtấtcảmọingườiđềusẽthấycó“triệuchứng.”

Việcxemxétkỹlưỡngvớitháiđộhoàinghikhôngphảilàbộcôngcụduynhấtđểnhổtậngốcnhữngchuyệnvớvẩnvàhànhđộng

ácđộngnhằmvàonhữngngườiítcókhảnăngtựvệvàphảidựavàotìnhthươngcủachúngtanhất,màmọingườicònđưarachúthyvọngkhácnữa.Đâycũnglàlờinhắcnhởkịpthờirằngcácbuổitụhọpquầnchúng,phátthanhvàtruyềnhình,báoin,tiếpthịđiệntử,vàcôngnghệđặtthưtạođiềukiệnđểnhữngdạngnóidốikháctiêmnhiễmvàonềnchínhtrịcơthể-lợidụngnhữngngườinảnchí,thiếuthậntrọng,vàkhôngcókhảnăngtựvệtrongmộtxãhộiđangphảisànglọcnhữngbệnhhoạnchínhtrịvốnvẫnchưađượcđiềutrịmộtcáchhiệuquả.

Nhữngchuyệnvôlý,nhữngtròbịp,lốitưduycẩuthả,lừađảo,vànhữngướcmuốntráhìnhdướidạngsựthậtđềukhôngbịhạnchếtrướcảothuậtvàlờikhuyênmơhồvềnhữngvấnđềtronglòng.Tiếcthay,chúngvẫnlenlỏivàonhữngvấnđềkinhtế,tôngiáo,xãhộivàchínhtrịchủlưucủamọidântộc.

Chương14.PHẢNKHOAHỌCKhônghềcóchânlýkháchquan.Chúngtatựtạorachânlýcủa

mình.Khônghềcóthựctiễnkháchquan.Chúngtatựtạorathựctiễncủamình.Cónhữngcáchnhậnbiếtvềmặttinhthần,bíẩnhoặcnội

tạiưuviệthơnhẳnnhữngcáchnhậnthứcbìnhthườngcủachúngta.Nếumộttrảinghiệmcóvẻlàthậtthìnólàthật.Nếumộtýtưởngcó

vẻđúngvớibạnthìnólàđúng.Chúngtakhôngcókhảnăngthunhậnkiếnthứcvềbảnchấtthậtcủathựctiễn.Chínhkhoahọcrấtphilýhoặcbíẩn.Nóchỉlàmộthệthốngniềmtinhoặctínđiềukháchaylànhữngchuyệntưởngtượng,khônghềcóminhchứngnhiềuhơnnhữnglĩnhvựckhác.Khôngthànhvấnđềliệunhữngniềmtincó

đúnghaykhông,chừngnàochúngvẫncóýnghĩavớibạn.

TổngkếtnhữngniềmtinThờiđạiMới,lấytừ

TheodoreSchickvàLewisVaughn

Nghĩvềnhữngđiềuhuyềnbínhưthếnào:SuynghĩphêphánchomộtThờiđạiMới

(HowtoThinkAboutWeirdThings:CriticalThinkingforaNewAge)

(MountainView,CA:MayfieldPublishingCompany,1995)

Nếukhuônkhổkhoahọcđãđịnhhìnhhợplývềmặtsaisót(hoặctùytiện,hoặckhôngphùhợp,hoặckhôngyêunước,hoặcnghịchđạo,hoặcchủyếuphụcvụchoquyềnlợicủanhữngkẻcóquyền)thìcólẽchúngtacóthểtránhđượcrắcrốicủaviệchiểuđượcnhữnggìquánhiềungườinghĩlàmộtkhốikiếnthứcphứctạp,khókhăn,đầy

chấttoánhọc,vàkhácthường.Khiđó,tấtcảcácnhàkhoahọcđềubịtrừngphạtthíchđáng.Đốkỵkhoahọccóthểgiatăng.Nhữngngườitheođuổinhữngconđườngđếnvớitrithứckhác,nhữngngườingấmngầmtinrằngkhoahọcrấtđángkhinhbỉ,lúcnàyđềucóthểcóchỗđứngtrênMặctrời.

Tỷlệthayđổitrongkhoahọcchínhlànguyênnhândẫnđếnmộtsốtranhcãinảylửa.Khichúngtahiểuđượcđiềugìđócácnhàkhoahọcđangnóiđếnthìhọsẽbảochúngtarằngnókhôngcònđúngnữa.Vàthậmchínếunóđúngthìcũngcóvốsốnhữngđiềumớimẻ-nhữngđiềuchúngtachưabaogiờnghenóiđến,nhữngđiềukhótin,nhữngđiềumangýnghĩakhiếntakhôngantâm–màhọthôngbáomớipháthiệngầnđây.Cácnhàkhoahọccóthểbịđánhgiálàđangđùacợtchúngta,muốnđảolộnmọithứ,vànguyhiểmvềmặtxãhội.

EdwardU.CondonlàmộtnhàvậtlýMỹxuấtchúng,mộtngườitiênphongtronglĩnhvựccơkhílượngtử,ngườitừngthamgiapháttriểnrađavàvũkhíhạtnhântrongThếchiếnII,giámđốcnghiêncứucủaCôngtyCorningGlass,giámđốcCụcTiêuchuẩnQuốcgia,vàlàchủtịchHộiVậtlýMỹ(cuốiđời,ôngcònlàgiáosưvậtlýtạiĐạihọcColorado,nơiôngchủtrìmộtnghiêncứkhoahọcgâytranhcãivềUFOdoKhônglựctàitrợ).Ônglàmộttrongnhữngnhàvậtlýđãbịcácnghịsĩ–kểcảnghịsĩRichardM.Nixon,ngườikêugọithuhồigiấyphépanninhmậtcủaông–chấtvấnvềlòngtrungthànhdànhchoHoaKỳvàocuốinhữngnăm1940vàđầunhữngnăm1950.VịChủtịchcựckỳyêunướccủaỦybanHạviệnvềCáchoạtđộngphiMỹ(HCUA),HạNghịsĩJ.ParnellThomastừnggọinhàvậtlýnàylà“TiếnsĩBaocaosu”1,“mắtxíchyếunhất”tronghệthốnganninhMỹ,và–đãcóthờiđiểm–“mắtxíchkhuyếtthiếu.”QuanđiểmcủaôngvềnhữngyếutốbảolãnhtheoHiếnđịnhcóthểthulượmtừphảnứngdướiđâytrướcluậtsưcủamộtnhânchứng:“Cácquyềnmàquývị

cólànhữngquyềndoỦybannàytraochocácvị.ChúngtôisẽquyếtđịnhcácvịcóquyềngìvàkhôngcóquyềngìtrướcỦyban.”

---

1. ChơichữtrongtiếngAnh,từ“condom”(baocaosu)viếtgầngiốngvớitêncủaCondon.–ND

---

AlbertEinsteintừngcôngkhaikêugọitấtcảnhữngngườitụtậptrướcỦybanHCUAtừchốihợptác.Năm1948,TổngthốngHarryTruman–tạiHộinghịThườngniêncủaHiệphộiTiếnbộKhoahọcMỹ,vàcómặtCondonngồibêncạnh–đãkịchliệtphảnđốiHạNghịsĩThomasvàHCUAvớilậpluậnrằngnghiêncứukhoahọcthiếtyếu“khôngthểthựchiệnđượcbằngviệctạoramộtbầukhôngkhítrongđókhôngaicảmthấyantoàntrướctìnhtrạngđồnthổi,ngồilêđôimáchvànóixấuvôcăncứ.”ÔnggọinhữnghoạtđộngcủaHCUAlà“thứphiMỹnhấtchúngtaphảiđấutranhngàyhômnay.Đólàbầukhôngkhíởmộtnướcchuyênchế.”

---

NhưngtráchnhiệmcủaTrumanđốivớitìnhtrạngsănlùngphùthủydiễnracuốithậpniên1940vàđầuthậpniên1950cũngrấtlớn.Sắclệnh9835năm1947củaôngchophépđiềutraquanđiểmvàcácmốiquanhệcủamọinhânviênliênbang,khôngcầnđếnquyềnđốichấtvớingườicáobuộchoặcthậmchí,tronghầuhếttrườnghợp,khôngcầnquyềnđượcbiếtcáobuộclàgì.Nhữngngườitỏrayếukémsẽbịxửbắn.BộtrưởngTưphápTomClarkđãlậpmộtdanhsáchcáctổchức“lậtđổ”dàiđếnmứcđãcóthờiđiểmdanhsáchnàybaogồmcảHiệphộiNgười

tiêudùng.–TG

---

NhàviếtkịchArthurMillerviếtThửtháchnghiệtngã(TheCrucible)nóivềnhữngphiêntòaxửphùthủySalemthờikỳnày.KhivởkịchramắtởChâuÂu,MillerbịBộNgoạigiaoMỹtừchốicấphộchiếuvớilýdoviệcôngranướcngoàikhôngcóíchlợichoHoaKỳ.VàođêmkhaimạctạiBrussels,vởkịchđượcchàođónvớinhữngtràngpháotaynồngnhiệt,khiếnchoĐạisứHoaKỳphảiđứnglênvàcúichào.KhibịdẫnratrướcHCUA,MillerbịbuộctộiámchỉrằngnhữngđiềutracủaQuốchộicóthểcógìđóchungvớinhữngphiêntòaphùthủy;ôngđãđáplại“Sosánhlàđiềutấtyếu,thưangài.”Ítlâusauđó,Thomasbịtốnggiamvìtộilừagạt.

CómộtmùahèởtrườnghọcnơitôilàsinhviêncủagiáosưCondon.Tôinhớrấtrõcâuchuyệnôngkểvềviệcbịdẫnratrướcbanxácminhlòngtrungthành:

“TiếnsĩCondon,ởđâynhấnmạnhrằngôngđãtừngởtuyếnđầucủamộtphongtràocáchmạngvềvậtlýđượcgọilà”–vàđếnđâyngườithẩmtrađọctừngtừchậmrãivàrấtcẩnthận–“cơkhílượngtử.Điềuđótạoấntượngchobuổiđiềutrầnnàyrằngnếuôngcóthểởtuyếnđầucủamộtphongtràocáchmạngthì…ôngcũngcóthểởtuyếnđầucủamộtphongtràokhác.”

Condonnhanhnhẹnđáplạirằnglờicáobuộchoàntoànkhôngđúng.Ôngkhôngphảilàmộtnhàcáchmạngvềvậtlý.Ônggiơcaotayphải:“TôitinvàoĐịnhlýArchimedes,đượchìnhthànhtừthếkỷ3trướcCôngnguyên.TôitinvàonhữngquyluậtchuyểnđộngcủahànhtinhcủaKepler,đượcpháthiệnvàothếkỷ17.TôitinvàocácđịnhluậtcủaNewton…”Vàôngcứtiếptụcnói,việndẫntêntuổi

sángchóicủaBernoulli,Fourier,Ampere,Boltzmann,vàMaxwell.Mànvấnđápcủanhàvậtlýnàykhônghữuhiệunhiềuvớiông.Phiêntòakhôngchấpnhậnyếutốhàihướcđốivớimộtvấnđềnghiêmtrọngnhưvậy.Nhưngtheotôinhớ,cớchínhyếuhọcóthểkếttộiônglàrằnghồihọctrunghọc,ôngcólàmcôngviệcđiphânphátmộttờbáokhuynhhướngxãhộichủnghĩatớitừngnhàbằngxeđạp.

---

Hãytưởngtượngquývịrấtmuốnhiểucơkhílượngtửlàvềcáigì.Trướchết,quývịphảicóđượcmộtchútkiếnthứccơkhínền,vàviệcnắmvữngtừngtiểungànhtoánhọccủabộmônnàysẽđưaquývịđếnngưỡngcửatiếptheo.Đổilại,quývịphảihọcvềsốhọc,hìnhhọcEuclid,đạisốbậctrunghọc,tíchphânvàviphân,cácphươngtrìnhviphântừngphầnvàthôngthường,viphânvéctơ,nhữnghàmsốđặcbiệtcủavậtlýtoánhọc,đạisốmatrận,vàlýthuyếttậphợp.Vớihầuhếtsinhviênvậtlý,khốikiếnthứcnàycóthểkhiếnhọmấttoànbộthờigiantừnămlớp3đếnđầuđạihọc–gần15năm.Mộtquátrìnhnghiêncứunhưvậythựctếlạikhônghềliênquanđếnviệchọctígìvềcơkhílượngtử,màchỉthuầntúylàthiếtlậpkhungtoánhọccầnđểtiếpcậnnómộtcáchchuyênsâu.

Côngviệccủangườiphổbiếnkiếnthứckhoahọc,cốgắngđưamộthiểubiếtsơkhainàođóvềcơkhílượngtửtớivớiđạichúngvốnchưahềbiếtđếnnhữngnghithứckhaitâmnày,rấtcựcnhọc.Thựctế,theoquanđiểmcủatôi,chưahềcótrườnghợpphổcậpthànhcôngnàovềcơkhílượngtửcả-mộtphầnvìlýdonày.Nhữngđiềuphứctạpvềmặttoánhọckếthợpvớithựctếlàlýthuyếtlượngtửhoàntoànkhácthường.Cảmgiácchunggầnnhưvôíchtrongviệctiếpcậnnó.RichardFeynmantừngnói,đặtcâuhỏitạisaolạinhưthếlàđiềukhônghay.Khôngaibiếttạisaolạinhưthếcả.Nóchỉđơn

thuầnlànhưvậy.

GiờgiảsửchúngtasắptiếpcậnmộttôngiáoítbiếtnàođóhayhọcthuyếtThờiđạiMớihoặchệthốngniềmtinshamangiáovớitháiđộhoàinghi.Chúngtacómộttưduymở;chúngtahiểurằngởđâycógìđóthúvị;chúngtatựgiớithiệumìnhvớicácchuyêngiavàhỏihọmộtbảntổngkếtdễhiểu.Thayvàođó,chúngtađượcnóirằngvấnđềthựcchấtquákhóđểlýgiảimộtcáchđơngiản,rằngcórấtnhiềunhững“điềuhuyềnbí,”nhưngnếuchúngtasẵnlòngtrởthànhmộtthầdòngtrong15nămthìđếncuốiquãngthờigianđó,chúngtacóthểbắtđầusẵnsàngđểxemxétvấnđềmộtcáchnghiêmtúc.Tôinghĩrằnghầuhếtchúngtasẽnóirằngchúngtakhôngcóthờigian;vànhiềungườisẽngờrằngthờigian15nămbỏrachỉđểđặtchânđếnngưỡngcửacủahiểubiếtchínhlàbằngchứngchothấytoànbộvấnđềchỉlàmộttròlừagạt:Nếunóquákhóhiểuchochúngtathìkhôngphảilànócũngquákhóđểchúngtabìnhphẩmmộtcáchthấuđáoư?Nhưthế,tròlừagạthoàntoàntựdotựtạirồi.

VậyhọcthuyếnThờiđạiMớihoặcthầnhọchoặcshamangiáokhácnhưthếnàovớicơkhílượngtử?Câutrảlờilàthậmchínếuchúngtakhôngthểhiểunóthìchúngtavẫncóthểxácnhậnrằngcơkhílượngtửcóích.Chúngtacóthểsosánhnhữngdựđoánđịnhlượngcủalýthuyếtlượngtửvớibướcsóngđođượccủacácvạchquangphổcủanhữngnguyêntốhóahọc,cơchếhoạtđộngcủacácchấtbándẫnvàheliumlỏng,cácbộvixửlý,nhữngloạiphântửnàohìnhthànhtừcácnguyêntửcấuthànhcủachúng,sựtồntạivàcácthuộctínhcủasaolùntrắng,điềugìxảyratrongmaservàlaser,vànhữngnguyênliệunàodễbịảnhhưởngvớinhữnglợitừtínhnào.Chúngtakhôngcầnphảihiểulýthuyếtthìmớihiểunhữnggìnódựbáo.Chúngtakhôngphảilànhữngnhàvậtlýhoànhảothìmớiđọcđượcnhữnggìcácthínghiệmhélộ.Trongmọivídụnày–vànhiều

vídụkhác–nhữngdựđoáncủacơkhílượngtửđềuđượcxácnhậnmộtcáchấntượng,vàvớiđộchínhxáccao.

Nhưngmộtphápsưcóthểnóivớichúngtarằnghọcthuyếtcủaôngấyđúngbởivìnócũngcótácdụng–khôngphảivềnhữngvấnđềchuyênbiệtcủavậtlýtoánhọcmàvềnhữnggìthậtsựđángquantâm:Ôngấycóthểcứumọingười.Rấttốt,chúngtahãytíchlũysốliệuthốngkêvềnhữngphươngthuốccủacácphápsư,vàxemxemliệuchúngcópháthuytácdụngtốthơncácloạithuốctrấnankhông.Nếuđúngnhưvậy,chúngtasẵnsàngcôngnhậnrằngởđâycóđiềugìđó–thậmchínếuđóchỉlàmộtsốbệnhbắtnguồntừtâmlý,vàcóthểchữakhỏihoặcthuyêngiảmnhờnhữngtháiđộđúngđắnvàtrạngtháitâmlý.Chúngtacũngcóthểsosánhhiệuquảcủanhữnghệthốngshamangiáokhácnhau.

Vấnđềliệuphápsưcónắmđượctạisaonhữngphươngthuốccủaôngấykiếnhiệuhaykhônglạilàcâuchuyệnkhác.Trongcơkhílượngtử,chúngtacóhiểubiếtvềTựnhiênmàdựatrênđó,dầndầntừngbướcvàmangtínhđịnhlượng,chúngtađưaranhữngdựđoánvềnhữnggìsẽxảyranếumộtthínghiệmnàođó,chưabaogiờđượcthửnghiệm,đượctiếnhành.Nếuthínghiệmxácminhchodựđoán–đặcbiệtnếuxácminhvềmặtsốlượngvàchínhxác–thìchúngtatựtinrằngchúngtabiếtnhữnggìmìnhđanglàm.Cóvàivídụmangđặctínhnàytronggiớiphápsự,tusĩ,vàcốvấnThờiđạiMới.Mộtnétđặctrưngquantrọngnữađượcgợiýtrongcuốnsáchviếtnăm1931nhàđềLýtrívàtựnhiên(ReasonandNature)củaMorrisCohen,mộttriếtgiakhohọclừngdanh:

Chắcchắn,đasốngườidânkhôngđượcđàotạođềucóthểchấpnhậnnhữngkếtquảcủakhoahọcdựatrênuytín.Nhưngrõràngcósựkhácbiệtquantrọnggiữamộtthiếtchếmởvàmờitấtcả

mọingườitìmtới,nghiêncứunhữngphươngphápcủanó,vàđềxuấtsựtiếnbộ,vớimộtthiếtchếcoiviệcchấtvấnnhữngphẩmchấtcủanólàđiềunguyhai,chẳnghạn[Hồngy]NewmanquykếtnhữngngườitỏranghingờtínhchấtkhôngthểsailầmcủaKinhThánh…Khoahọclýtríxemnhững‘phiếuđổihàng’củanólàluôncóthểđượcđềnbùtheoyêucầu,trongkhichủnghĩađộctàiphilýtríxemnhucầuđềnbùlàthiếuđứctinvàphảnbội.

Truyềnthuyếtvàvănhóadângiancủanhiềunềnvănhóatiềnhiệnđạicógiátrịgiảithíchhoặcítnhấtcũnglàgiátrịgiúpíchchotrínhớ.Trongnhữngcâuchuyệnmàmọingườicóthểđánhgiávàthậmchíchứngkiến,chúngmãhóamôitrường.ChòmsaonàođangxuấthiệnhoặchướngcủadảiNgânhàvàomộtngàynhấtđịnhtrongnămcóthểđượcghinhớquamộtcâuchuyệnvềcặptìnhnhầnđượcđoàntụhoặcmộtchiếcxuồngvượtquadòngsôngthiêng.Vìviệcnhậndiệnbầutrờirấtcầnchotrồngtrọt,thuhoạchvàtheodõithúsănnênnhữngcâuchuyệnnhưvậycógiátrịthựctiễnquantrọng.ChúngcũngcóthểhữuíchnhưnhữngbàikiểmtraxạảnhtâmlýhoặcnhưnhữngyếutốbảođảmvềvịtrícủaloàingườitrongVũtrụ.NhưngđiềuđókhôngcónghĩalàdảiNgânhàthậtsựlàmộtconsônghoặcđúnglàcómộtchiếcxuồngbắcngangconsôngấytrướcmắtchúngta.

ChấtkýninhthuđượctừmộtchấtlỏngchiếtxuấttrongvỏcủamộtloạicâyđặcbiệttrongvùngrừngmưanhiệtđớiAmazon.Làmcáchnàoconngườitiềnhiệnđạilạipháthiệnđượcrằngcómộtthứtràlàmtừcâynày,trongsốtấtcảnhữngloạicâytrongrừng,giúplàmthuyêngiảmnhữngtriệuchứngcủabệnhsốtrét?Chắcchắnhọphảithửmọithứcâyvàthảomộc–rễ,thân,vỏ,lá–thửnhaichúng,nghiềnchúng,phanướcuống.Quátrìnhnàycấuthànhmộtloạtthửnghiệmkhoahọckéodàiquanhiềuthếhệ-nhữngthửnghiệmnay

khôngthểlặplạivìnhữnglýdoliênquanđếnđạođứcnghềy.Hãynghĩxemcóbaonhiêuthứnướcvỏcâytừnhữngloạicâykhácđềuvôdụng,hoặclàmchobệnhnhânnônmửavàthậmchítửvong.Trongtrườnghợpnhưthế,thầythuốcxóatênthứthuốctiềmnăngnàykhỏidanhsách,vàtiếptụcvớibàithuốctiếptheo.Nhữngdữliệudược-dântộchọckhôngthểcóđượcmộtcáchhệthốnghoặcthậmchícóýthức.Bằngphươngphápthửđểsànglọc,vàbằngviệcghinhớthậtkỹnhữnggìcócônghiệu,cuốicùngngườitacũngtìmra–sửdụngnhữngthuộctínhdồidàotrongvươngquốcthảomộcđểtíchlũymộtphodượcđiểnhữuích.Hoàntoàncầnthiết,nhữngthôngtincứumạngcóthểthuđượctừyhọcdângianvàkhôngthểbằngcáchnàokhác.Chúngtanênlàmnhiềuhơnlàchỉkhaithácnhữngkhobáutrongkhotàngtrithứcdângiantrêntoànthếgiới.

TươngtựnhưvậyvớiviệcdựđoánthờitiếtởmộtvùngthunglũnggầnOrinoco:Hoàntoàncókhảnănglànhữngconngườithờitiềncôngnghiệpđãchúýđếnnhữngquyluậttrảiquanhiềuthiênniênkỷ,nhữngdấuhiệubáotrước,nhữngmốiquanhệnhânquảởmộtđịadanhcụthểmàcácgiáosưkhítượngthủyvăntạimộttrườngđạihọcxaxôinàođóhoàntoànkhôngbiếtđến.NhưngđiềuđókhôngphảilàcácphápsưcủanhữngnềnvănhóanhưvậycóthểdựđoánđượcthờitiếtởParishayTokyo,chứđừngnóiđếnkhíhậutoàncầu.

Mộtsốloạikiếnthứcdângianrấtquývàvôgiá.Sốkháclạilànhữngẩndụvàhệthốnghóa.Y-dântộchọclànhưvậy;cònvậtlýhọcthiênthểthìkhông.Chắcchắnđúnglàtấtcảnhữngtínđiềuvàtấtcảnhữnghuyềntíchđềuđángđểnghe.Nhưngkhônghềđúngkhichorằngtấtcảnhữngniềmtindângianđềucógiátrịnhưnhau–nếuchúngtađangnóivềkhôngphảitưduybêntrongmàlàvềviệchiểuthựctiễnbênngoài.

---

Trongnhiềuthếkỷ,khoahọcchịusựtấncôngcủanhữnggìcóthểgọilàphảnkhoahọc,chứkhôngphảigiảkhoahọc.Khoahọc,vàgiớihọcthuậtnóichung,theoluậnđiểmngàynay,quáchủquan.Mộtsốngườithậmchícònchorằngnóhoàntoànchủquan,giốngnhưlịchsử,theolờihọnói.Lịchsửnhìnchungdonhữngkẻchiếnthắngviếtrađểbiệnminhchonhữnghànhđộngcủamình,đểkhuấyđộngnhiệthuyếtyêunước,vàđểtrấnápnhữngđòihỏichínhđángcủanhữngđốitượngbịchếngự.Khikhôngcómộtchiếnthắngápđảoxảyra,mỗibênsẽviếtranhữngnộidungtựkhoatrươngvềnhữnggìthậtsựđãdiễnra.LịchsửAnhquốctráchcứngườiPháp,vàngượclại;lịchsửHoaKỳchotớirấtgầnđâyvẫnbỏquanhữngchínhsáchtrênthựctếvềkhônggiansinhtồnvàdiệtchủngđốivớingườiMỹbảnđịa;lịchsửNhậtBảnvềnhữngsựkiệndẫntớiThếChiếnIIgiảmthiểunhữnghànhđộngtànáccủangườiNhật,vàgợiýrằngmụcđíchchínhcủahọlànhằmgiảiphóngĐôngÁkhỏichếđộthuộcđịaChâuÂuvàMỹ;BaLanbịxâmlượcnăm1939,cácnhàsửhọcĐứcQuốcxãkhẳngđịnhnhưvậy,bởivìBaLanđãtấncôngĐứcmộtcáchtànbạovàvôcớ;cácnhàsửhọcXôviếtngụytạorằngquânđộiXôviếtgiậptắtcáccuộccáchmạngởHungary(1956)vàTiệpKhắc(1968)đượcmờitớitrongtiếnghoanhôreomừngcủanhândâncácnướcbịxâmlượcchứkhôngphảibởigiớilãnhđạobùnhìnthânNga;cácnhàsửhọcBỉcóxuhướngbưngbítnhữnghànhđộngtànácmàhọphạmphảikhiCongolàtháiấpriêngcủaVuaBỉ;giớisửhọcTrungQuốchoàntoànquêntiệt10triệucáichếtdo“Đạinhảyvọt”củaMaoTrạchĐông;ChúathathứvàthậmchítánthànhchếđộnôlệlàđiềuthườngxuyênđượclặplạitừbụcgiảngkinhvàtrongcáctrườnghọcởnhữngxãhộiThiênChúagiáoduytrìchếđộnôlệ,nhưngcácchínhthểThiênChúagiáođãgiảiphóngnôlệcủahọhầunhưimlặngvềvấnđềnày;mộtsửgiaxuấtchúng,đọcnhiều

vàmựcthướcnhưEdwardGibbonsẽkhôngđờinàochịugặpmặtBenjaminFranklinkhihọcùngxuấthiệntrongmộtquánrượuvùngquêởAnh–bởivìFranklinkhônghàilòngvớicuộcCáchmạngMỹ.(FranklintìnhnguyệncungcấptưliệugốcchoGibbonkhiôngchuyểntừquátrìnhsuytànvàsụpđổcủaĐếchếLaMãsangquátrìnhsuytànvàsụpđổcủaĐếchếAnh.FranklinhoàntoànđúngvềĐếchếAnh,nhưngthờigianbiểucủaôngsớmhơnhaithếkỷ).

Nhữngcâuchuyệnlịchsửnàythườngđượcviếtrabởinhữngsửgiahọcthuậtđángkính,vốnlàtrụcộtcủachếđộ.Sựbấtđồngquanđiểmcụcbộnhanhchóngbịdẹpbỏ.Tínhkháchquanbịhysinhvìnhữngmụcđíchcaohơn.Từthựctếđaubuồnnày,mộtsốngườitiếntớichỗkếtluậnrằngkhôngcócáigọilàlịchsử,khôngcókhảnăngkiếntạolạinhữngsựkiệnthựctế;rằngtấtcảnhữnggìchúngtacólànhữnglýlẽtựbiệnminhđầythiênkiến;vàrằngkếtluậnnàymởrộngtừlịchsửtớitấtcảmọilĩnhvựctrithức,kểcảkhoahọc.

Vàaidámphủnhậnrằngcónhữngchuỗisựkiệnlịchsửthựctế,vớinhữngsợichỉnhânquảthựctế,thậmchínếuchúngtabịhạnchếvềkhảnăngtáithiếtchúngtrongbứctranhtổngthểhoànchỉnhcủachúng,thậmchínếutínhiệubịcuốnphăngtrongcảmộtđạidươngnhữnglờitựkhenồnào?Hiểmhọccủatínhchủquanvàthiênkiếnthấyrõngàytừkhởiđầulịchsử.Thucydidesđãcảnhbáođiềunày.Ciceroviết

Quyluậtđầutiênlànhàsửhọcsẽchẳngbaogiờdámghilạinhữnggìsaitrái;thứhai,ôngấysẽchẳngbaogiờdámtiếtlộsựthật;thứba,trongcôngtrìnhcủaôngấysẽkhônghềcósựnghingờvềtínhthiênvịhaythiênkiến.

LucianởSamosata,trongcuốnLịchsửnênđượcviếtnhưthế

nào(HowHistoryShouldBeWritten),xuấtbảnnăm170,đãnhấnmạnh“Sửgiacầnbiếtkhôngtỏrasợhãivàliênkhiết;mộtnhânvậtđộclập,yêusựngaythẳngvàsựthật.”

Nhữngnhàsửhọcchínhtrựcchịutráchnhiệmtìmcáchtáihiệnlạichuỗisựkiệnthựctế,chodùđiềuấycóthểvôcùngthấtvọnghoặcgâyhoangmang.Giớisửhọcbiếtcáchkìmnéntháiđộphẫnnộtựnhiêncủamìnhtrướcnhữnglờinhụcmạđốivớiđấtnướchọvàkhithíchhợp,họthừanhậnrằngnhữngnhàlãnhđạoquốcgiacủahọcóthểphạmphảinhữngtộiácghêtởm.Họcóthểphảinétránhnhữngngườiyêunướcbịxúcphạmnhưlàmộtchướngngạinghềnghiệp.Họcôngnhậnrằngnhữngcâuchuyệnvềcácsựkiệnđãđiquanhữngkínhlọcthiênlệchcủaconngười,vàrằngbảnthângiớisửhọccũngthiênlệch.Nhữngngườimuốnbiếtđiềugìxảyratrênthựctếsẽrấtthôngthạonhữngquanđiểmcủagiớisửhọcởcácquốcgiakhác,đãtừnglàthùđịch.Tấtcảnhữnggìcóthểhyvọnglàmộttậphợpnhữngchitiếtgầnđúng.Bằngnhữngbướcđichậmchạp,vàquaviệccảithiệnkiếnthứctựcó,hiểubiếtcủachúngtavềcácsựkiệnlịchsửsẽcảithiện.

Cógìđótươngtựtronglĩnhvựckhoahọc.Chúngtacóthiênkiến;chúngtatiếpnhậnnhữngđịnhkiếnthịnhhànhtừmôitrườngxungquanhmìnhnhưmọingườikhác.Cácnhàkhoahọcthỉnhthoảnglạiủnghộvàhậuthuẫnchonhiềuhọcthuyếtcóhại(kểcảnhữnggìđượccholà“tínhưuviệt”củamộtnhómchủngtộchoặcgiớitínhsovớinhómkháccăncứtrênnhữngchỉsốkíchcỡnãobộhoặcbướuhộpsọhaycácbàikiểmtraIQ).Cácnhàkhoahọcthườnglưỡnglựkhigâykhóchịuchogiớigiàucóvàquyềnthế.Đôikhi,vàingườitrongsốhọcòngiandốivàăncắp.MộtsốngườilàmviệcchoĐứcQuốcxã–nhiềungườikhônghềtỏramaymảyhốihậnvềmặtđạođức.Cácnhàkhoahọccũngthểhiệnnhữngđịnhkiến

gắnvớichủnghĩasôvanhvàvớinhữnghạnchếvềmặttrithứccủachúngta.Nhưtôiđãthảoluậnởphầntrước,cácnhàkhoahọccũngchịutráchnhiệmchonhữngcôngnghệgiếtngười–cólúcsángchếchúngvìmụcđích,cólúckhôngnhậnthứcđầyđủvềnhữngtácdụngphụngoàimongmuốn.Nhưng,tronghầuhếtnhữngtrườnghợpnhưvậy,cũngchínhcácnhàkhoahọcđãthổilênhồicòicảnhbáochochúngtavềmốihiểmnguy.

Cácnhàkhoahọcphạmsailầm.Theođó,chínhcôngviệccủanhàkhoahọclàcôngnhậnnhữngđiểmyếucủachúngta,kiểmtrarấtnhiềuquanniệm,vàtựphêbìnhmộtcáchcươngquyết.Khoahọclàmộtsựnghiệpchungvớicỗmáysai-sửathườngchạytrơntru.Nócólợithếápđảotrướclịchsử,bởivìtrongkhoahọc,chúngtacóthểlàmđượcthínghiệm.NếuquývịkhôngchắcvềnhữngđàmphándẫntớiHiệpướcParisvàonhữngnăm1814-1815,việcxemlạicácsựkiệnlàmộtkhảnăngkhôngdễlàm.Quývịchỉcóthểlụctìmnhữngtàiliệucũ.Quývịthậmchíkhôngthểđặtnhữngcâuhỏivềnhữngngườiđãthamdự.Tấtcảnhữngngườiấyđềuđãchết.

Nhưngvớinhiềucâuhỏitrongkhoahọc,quývịcóthểtáihiệnlạisựkiệnbaonhiêutùyý,kiểmchứngnótheonhữngcáchthứcmới,kiểmnghiệmcảloạigiảthuyếtkhácnhau.Khinhữngcôngcụmớiđượctạora,quývịcóthểtiếnhànhthínghiệmlạivàxemxemnhữnggìhiệnratừsựnhạycảmđãđượccảithiệncủamình.Trongnhữngngànhkhoahọclịchsửmàquývịkhôngthểtáihiệnlại,quývịcóthểkiểmchứngnhữngtrườnghợpliênquanvàbắtđầunhậnranhữngyếutốchungcủachúng.Chúngtakhôngthểlàmchocácvìsaonổtungtùyýchúngta,cũngkhôngthểtiếnhóamộtloàiđộngvậtcóvútừtổtiêncủanóquanhiềuthửnghiệm.Nhưngchúngtacóthểtáitạomộtsốđặcđiểmvậtlýcủanhữngvụnổsaobăngtrongphòngthínghiệm,vàchúngtacóthểsosánhchitiếtnhữngchỉdẫnditruyền

củacácloàiđộngvậtcóvúvàbòsát.

Đôikhicónhậnđịnhrằngkhoahọctùyhứnghoặcphilýchẳngmọinhậnđịnhkhácvềtrithức,hoặclàbảnthânlýtrícũnglàmộtảogiác.NhàcáchmạngMỹEthanAllen–thủlĩnhnhómNhữngchàngtraiGreenMountaintrongvụchiếmgiữPháođàiTiconderoga–đãcómộtvàinhậnđịnhvềchủđềnày:

Nhữngngườivôhiệuhóalýtrínênnghiêmtúcxemxétxemliệuhọcóbácbỏlýtríbằnghoặckhôngcầnđếnlýtríkhông;nếuvậndụnglýtríthìhọthiếtlậpnguyêntắclàhọđangtìmcáchhạbệ:nhưngnếuhọtranhluậnmàkhôngcầnlýtrí(họphảilàmvậyđểphùhợpvớichínhhọ),họđãởngoàiphạmvithuyếtphụclýtrí,họcũngkhôngđángđượchưởngmộtluậncứhợplý.

Độcgiảcóthểđánhgiáchiềusâucủanhậnđịnhnày.

---

Bấtkỳaitậnmắtchứngkiếntiếnbộcủakhoahọcđềuthấymộtnhiệmvụcánhânmạnhmẽ.Luôncóvàingười–đơnthuầndongạcnhiênvàchínhtrực,hoặcthấtvọngtrướcnhữngthiếuhụtcủavốntrithứchiệntại,hoặcđơnthuầncảmthấychánnảnvớichínhmìnhvìkhôngđủkhảnănghiểuđượcnhữnggìmọingườikhácđềuhiểu–điđếnchỗđặtranhữngcâuhỏimangtínhpháđám.Rấtítnhânvậtlươngthiệnxuấthiệntrongmộtvùngbiểnngầuđụcbởisựđốkỵ,thamvọng,nóixấusaulưng,trấnápbấtđồngchínhkiến,vàtựcaotựđại.Trongmộtsốlĩnhvực,nhữnglĩnhvựcrấthữuích,cáchhàngxửnhưvậygầnnhưlàchuẩnmực.

Tôinghĩrằnghỗnloạnxãhộivàđiểmyếurấtconngườiấygiúpíchchosựnghiệpkhoahọc.Đãcómộtkhuônkhổtrongđóbấtkỳ

nhàkhoahọcnàocũngđềucóthểchứngminhngườikhácsaivàbảođảmtấtcảmọingườikhácđềubiếtvềđiềuđó.Thậmchíkhiđộngcơcủachúngtahếtsứchènhạthìchúngtavẫngặpđượcđiềugìđómớimẻ.

HaroldC.Urey,ngườiđoạtgiảiNobelhóahọctừngtâmsựvớitôirằngkhiôngvềgià(lúcđóôngđãngoài70),ôngtrảiquanhữngnỗlựcphốihợpnhằmchứngminhrằngôngấysai.Ôngmôtảđiềunàynhưlàhộichứng“họngsúngnhanhnhấtmiềnTây”:Chàngtraicóthểrútsúngnhanhhơntaysúnglãoluyệnlừngdanhsẽthừahưởngtiếngtămvàtháiđộnểtrọngdànhchoôngấy.Ôngphànnànrằngđiềuđórấtkhóchịunhưngnóthựcsựgiúpđịnhhướngnhữnganhchàngquátựtintiếpcậnnhữnglĩnhvựcnghiêncứuquantrọngmàhọsẽchẳngbaogiờtựmìnhbướcvào.

Làconngười,cácnhàkhoahọcđôikhicũngdínhđếnquátrìnhsànglọctrựcquan:họthíchnhớnhữngtrườnghợptrongđóhọcđúngvàquênnhữngkhihọsai.Nhưngtrongnhiềutrườnghợp,nhữnggì“sai”lạiđúngmộtphần,hoặckíchthíchngườikháctìmracáiđúng.MộttrongnhữngnhàvậtlýhọcthiênthểnăngnổnhấtthờiđạichúngtalàFredHoyle,ngườichịutráchnhiệmvềnhữngđónggóptolớnchohiểubiếtcủachúngtađốivớisựtiếnhóacủacácvìsao,quátrìnhtổnghợpcủacácnguyêntốhóahọc,vũtrụhọc,vànhiềuthứkhác.Thỉnhthoảng,ônglạithànhcôngnhờluônđúng,thậmchítrướckhibấtkỳaihiểurằngcóđiềugìđócầngiảithích.Cólúcôngthànhcôngdosai–bằngcáchkhiêukhích,bằngviệcgợiýnhữngkhảnăngkỳquặckhiếnchogiớiquansátvàthựcnghiệmcảmthấyphảikiểmchứng.Nỗlựcphốihợpsôisụcnhằm“chứngminhFredsai”cólúcthấtbạivàcólúcthànhcông.Tronggầnnhưmọitrườnghợp,nómởrộngcươnggiớicủatrithức.ThậmchíHoylekhikỳquặcnhất–chẳnghạn,đềxuấtrằngviruscúmvàHIVđượctrút

xuốngTráiĐấttừcácsaochổi,vàrằngcáchạtbụigiữacácvìsaochínhlàvikhuẩn–cũngdẫntớinhữngtiếnbộđángkểvềkiếnthức(mặcdùkhôngđưarađượcgìhỗtrợchonhữngquanđiểmcụthểnày).

Thỉnhthoảng,cóthểrấthữuíchchocácnhàkhoahọckhiliệtkêmộtsốsailầmcủahọ.Việcnàycóthểđóngmộtvaitròđángkểtrongviệcsoisángvàphithầnthoạihóaquytrìnhkhoahọccũngnhưtrongviệcmanglạikiếnthứcchocácnhàkhoahọctrẻhơn.NgaycảJohannesKepler,IsaacNewton,CharlesDarwin,GregorMendel,vàAlbertEinsteinđềuphạmphảinhữngsailầmnghiêmtrọng.Nhưngsựnghiệpkhoahọcluôndànxếpđượcmọiviệcđểchonỗlựcchungvượtlên:Nhữnggìaiđótrongchúngta,thậmchílàngườixuấtsắcnhất,bỏsótthìmộtngườikhác,chodùlàngườikémcỏivàíttiếngtămnhất,lạicóthểpháthiệnravàchỉnhsửa.

Vớibảnthântôi,tôihướngtớinhữngcuốnsáchtrướckiađểthuậtlạimộtsốtrườnghợptôiđúng.Hãyđểtôiđềcậpđếnmộtvàitrườnghợptrongđótôisai:Cólần,khikhônghềcótàuvũtrụnàohướngtớiSaoKim,banđầutôinghĩápsuấtkhíquyểncaogấpvàilầntrênTráiĐất,chứkhôngphảivàichụclần.TôinghĩnhữngđámmâycủaSaoKimđượccấuthànhchủyếutừnước,nhưnghóarachúngchỉcó25%nước.TôinghĩcóthểcódạngkiếntạophiếntrênSaoHỏa,trongkhinhữngquansátgầncủatàuvũtrụhiệnnaykhônghềchothấydấuhiệugìcủakiếntạophiến.TôinghĩnhiệtđộhồngngoạicaocủahànhtinhTitancóthểlàdohiệuứngnhàkínhkhácaoởđó;nhưhóarađólàdoquátrìnhđảongượcnhiệtđộtầngbìnhlưu.NgaytrướckhiIraqchâmlửanhữnggiếngdầuởKuwaitvàotháng1năm1991,tôiđãcảnhbáorằngmộtlượnglớnkhóicóthểbaycaolàmảnhhưởngđếnnôngnghiệpởnhiềuvùngNamÁ;vàđúngnhưcácsựkiệndiễnra,nótạothànhmộtmànđenquánhlúc

giữatrưavànhiệtđộsụtgiảm4-60CtrênVịnhBaTư,nhưngkhôngcónhiềukhóiđạtđếncaotầngbìnhlưuvàChâuÁkhôngbịảnhhưởng.Tôikhôngnhấnmạnhđếnkhảnăngcóthểthayđổicủanhữngtínhtoán.

Cácnhàkhoahọckhácnhausẽcónhữngcáchsuyđoánkhácnhau,mộtsốngườithậntrọnghơnnhữngngườikhácrấtnhiều.Chừngnàonhữngýtưởngmớicóthểkiểmchứngđượcvàgiớikhoahọckhôngquávõđoánthìsẽkhôngcótổnhạigì;trênthựctế,cóthểtạoranhữngtiếnbộđángkể.Trongbốnvídụđầutiêntôivừađềcậptrongđótôisai,tôicốgắnghiểurõmộtthếgiớiởxathôngquamộtvàiđầumốinhưnglạikhôngcónhữngđiềutrakỹcàngcủacáctàuvũtrụ.Trongquytrìnhtựnhiêncủamộtvụnổhànhtinh,nhiềudữliệuxuấthiện,vàchúngtathấyvôsốýtưởngcũbịbácbỏbởinhữngsựthựcmới.

---

CácnhàhậuhiệnđạitừngphêphánngànhthiênvănhọccủaKeplerbởivìnóhìnhthànhtừcácquanđiểmtôngiáođơnthầntrungcổcủaông;phêphánsinhhọctiếnhóacủaDarwanvìđượcthúcđẩybằngmongmuốnduytrìtầnglớpxãhộiđặcquyềnđặclợimàôngxuấtthântừđó,hoặcmongmuốnbảovệthuyếtvôthầntrướcđócủaông;vàvânvân.Mộtsốnhậnđịnhnàylàchínhxác.Mộtsốthìkhông.Nhưngtạisaoviệccácnhàkhoahọcđưavàonghiêncứucủahọnhữngđịnhkiếnvàthiếnhướngtìnhcảmgìlạiquantrọng–vớiđiềukiệnlàchúnghếtsứcchânthậtvànhữngngườikháccónhữngkhuynhhướngkhácnhaukiểmchứngđượckếtquảcủahọ?Cólẽkhôngaichorằngquanđiểmbảothủđốivớitổngcủa14và27kháchẳnvớiquanđiểmtựdo,hoặclàhàmtoánhọcvốnlàđạohàmcủachínhnólàsốmũởbắcbáncầunhưnglạilàmộthàmnàokhácở

nambáncầu.BấtkỳhàmtuầnhoànđềunàocũngđềucóthểlàkếtquảcủađộchínhxáctùyýcủacấpsốFouriertrongtoánhọcHồigiáocũngnhưẤnĐộgiáo.Cácmônđạisốphigiaohoán(trongđóAgấpBkhôngtươngđươngvớiBgấpA)cóýnghĩavànhấtquáchonhữngngườinóingônngữẤn-ÂuchẳngkhácgìchonhữngngườinóingônngữFinno-Ugric.Toánhọccóthểđượcđánhgiácaohoặcbịphớtlờ,nhưngnóđúngởmọinơi–khônglệthuộcvàochủngtộc,vănhóa,ngônngữ,tôngiáo,hệtưtưởng.

Vềphíacựcngượclại,cónhữngcâuhỏinhưcóđúngchủnghĩabiểuhiệntrừutượngcóthểlànghệthuật“lớn”,haynhạcraplàthứâmnhạc“lớn”haykhông;kiềmchếlạmpháthoặcthấtnghiệmquantrọnghơnkhông;vănhóaPhápcóưuviệthơnvănhóaĐứckhông;haycónênápdụngcấmgiếtngườiởcấpđộquốcgiakhông.Ởđây,nhữngcâuhỏinàyquáđơngiản,hoặclànhữngmệnhđềlưỡngphânkhôngđúng,hoặclànhữngcâutrảlờitùythuộcvàocácgiảđịnhkhôngđượcnóira.Ởđây,nhữngđịnhkiếncụcbộcóthểquyếtđịnhcâutrảlờirấtnhiều.

Vậytrongmộtthểliêntụcchủquannày,từnhữnghìnhthứcvănhóagầnnhưđộclậphoàntoànđếngầnnhưlệthuộchoàntoànvàochúng,khoahọcnằmởđâu?Mặcdùnhữngvấnđềđịnhkiếnvàchủnghĩasôvanhvănhóachắcchắntrỗidậy,vàmặcdùnộidungcủakhoahọcliêntụcđượctrauchuốthơnnhưngkhoahọcrõrànggầngũivớitoánhọchơnlàvớithờitrangrấtnhiều.Quanđiểmchorằngnhữngphátkiếncủakhoahọcnhìnchungvõđoánvàthiênlệchkhônghềthiênvịtínào,màrấtquýgiá.

CácsửgiaJoyceAppleby,LynnHunt,vàMargaretJacob(trongcuốnNóilênsựthậtvềlịchsử-TellingtheTruthAboutHistory,1994)phênphánIsaacNewton:Họnóirằngôngđãphủnhậnquanđiểm

triếthọccủaDescartesbởivìnócóthểtháchthứctôngiáotruyềnthốngvàdẫntớirốiloạnxãhộivàthuyếtvôthần.Nhữngphêphánnhưvậychẳngkhácgìnhậnđịnhrằngcácnhàkhoahọccũngchỉlàconngười.ViệcNewtonđãbịnhữngdòngtrithứcthờiđạiôngvùidậpnhưthếnàodĩnhiênlàmốiquantâmcủagiớisửhọc;nhưngnóítcóýnghĩađốivớisựthậtvềnhữngđịnhđềcủaông.Vìchúngnhìnchungđượcchấpnhậnnênchúngphảithuyếtphụcđượcnhữngngườivôthầncũngnhưngườihữuthần.Đâychínhlànhữnggìđãxảyra.

Applebyvàcácđồngnghiệpcủabàchorằng“KhiDarwinhìnhthànhlênthuyếttiếnhóa,ônglàmộtngườivôthầnvàduyvật,”vàgợiýrằngtiếnhóalàmộtsảnphẩmcủamộtchươngtrìnhnghịsựvôthầncóchủđịnh.Họhoàntoànlẫnlộngiữanguyênnhânvàkếtquả.DarwinđãsuýttrởthànhmộtgiáosĩcủaGiáohộiAnhkhiônglêncòntàuH.M.S.Beagle.Nhữngýniệmtôngiáocủaông,nhưchínhôngnóivềchúng,cóthờiđiểmmangtínhkinhđiểnrấtcao.ÔngthấytấtcảmọiTínđiềuAnhgiáođềuhoàntoànđángtincậy.ThôngquaquátrìnhtìmhiểuvềTựnhiên,quaconđườngkhoahọc,dầndầnôngthấyrằngítnhấtmộtphầntôngiáocủaônglàsai.Đólàlýdotạisaoôngthayđổiquanđiểmtôngiáocủamình.

ApplebyvàcácđồngnghiệpcủabàcảmthấykinhhãitrướcmôtảcủaDarwinvề“đạođứcthấpkémcủanhữngngườimanrợ…sứcmạnhlýtríkhôngđầyđủcủahọ…sứcmạnhtựkiềmchếrấtyếu[củahọ],”vàtuyênbốrằng“Giờđâynhiềungườisốcvớiquanniệmphânbiệtchủngtộccủaông.”Nhưngkhônghềcóphânbiệtchủngtộc,tôicóthểnóivậy,trongdẫngiảicủaDarwin.ÔngámchỉđếnnhữngcưdânởTierradelFuegovốnphảichịutìnhtrạngkhanhiếmcùngcựcởtỉnhkhôcằnnhấtgầnNamCựccủaArgentina.KhiôngmôtảmộtphụnữgốcPhiởNamMỹ,ngườithàchếtchứkhôngchịu

làmnôlệ,ôngđãlưuýrằngchínhvìđịnhkiếnđãkhiếnchúngtakhôngnhìnnhậnsựkhángcựcủabàấylàhàohùngchẳngkémgìmộthànhđộngtươngtựcủamộtmệnhphụthuộcmộtgiađìnhquýtộcLaMã.BảnthânôngcũnggầnnhưbịtốngcổkhỏitàuBeaglebởiThuyềntrưởngFitzRoyvìcóquanđiểmchốnglạitháiđộphânbiệtchủngtộccủaôngThuyềntrưởngnày.Darwinvượtxahầuhếtnhữngngườiđươngthờicủaôngtrongvấnđềnày.

Nhưngmộtlầnnữa,thậmchínếuôngkhôngphảinhưvậythìđiềunàytácđộngthếnàođếnsựthậthoặcsailệchcủaquátrìnhchọnlọctựnhiên?ThomasJeffersonvàGeorgeWashingtoncónhiềunôlệ;AlbertEinsteinvàMohandasGandhiđềulànhữngngườichồngvàngườichakhônghoànhảo.Bảndanhsáchnàycònkéodàivôtận.Chúngtađềucósaisótvàlànhữngsinhvậtcủathờiđạichúngta.Liệucócôngbằngkhiđánhgiáchúngtabằngnhữngchuẩnmựcchưahềđượcbiếtđếncủatươnglai?Mộtsốthóiquencủathờiđạichúngtachắcchắnsẽbịcácthếhệsauxemlàmanrợ-cólẽvìnhấtquyếttrẻnhỏvàthậmchícảtrẻsơsinhnênngủmộtmìnhthayvìngủvớichamẹ;hoặckíchđộngnhữngcảmxúcdântộcchủnghĩanhưmộtphươngtiệnđểgiànhđượcsựtánthànhcủadânchúngvàđạtđượcchứcvụchínhtrịcaohơn;hoặcchophépmuachuộcvàthamnhũngtồntạinhưmộtcáchsống;hoặcnuôisinhvậtcảnh;hoặcănthịtđộngvầvàgiamgiữtinhtinh;hoặchìnhsựhóaviệcngườilớnsửdụngthuốchưngphấn(euphoriant);hoặcchophépconcáichúngtalớnnênmàkhônghiểubiếtgì.

Đôikhi,lúchồitưởnglại,mộtaiđólạinổibậtlên.Trongcuốnsáchcủatôi,nhàcáchmạngMỹsinhtrưởngtạiAnh,ThomasPaine,làngườinhưvậy.Ôngvượtxathờiđạimình.Ôngdũngcảmphảnđốichếđộquânchủ,chếđộquýtộc,phânbiệtchủngtộc,chếđộnôlệ,mêtínvàphânbiệtgiớitínhkhimàtấtcảnhữngyếutốnàyđang

cấuthànhlênkhotrithứctruyềnthống.Ôngrấtkiênđịnhkhiphêphántôngiáotruyềnthống.ÔngviếttrongcuốnKỷnguyênlýtrí(TheAgeofReason):“Bấtcứkhinàochúngtađọcnhữngcâuchuyệntụctĩu,nhữngchuyệnbạihoạidâmdục,nhữngvụhànhquyếttànbạo,tháiđộhậnthùđộcácvốnđầykínhơnmộtnửaKinhThánh,thìchắcchắnlàchúngtagọiđâylàthếgiớicủaquỷchứkhôngphảithếgiớicủaChúa.Nó…tồntạiđểthahóavàbiếnconngườithànhhungbạo.”Đồngthời,cuốnsáchcũngthểhiệntháiđộkínhtrọngsâusắcnhấtdànhchomộtĐấngSángtạoVũtrụ,chủthểmàsựtồntạiđượcPainechorằngrấthiểnnhiênkhichỉcầnnhìnquathếgiớitựnhiên.NhưnglênánnhiềuchitiếttrongKinhThánhtrongkhilạitinvàoChúadườngnhưlàmộtquanđiểmbấtkhảthiđốivớihầuhếtnhữngngườicùngthờivớiông.CácnhàthầnhọcThiênChúagiáokếtluậnôngbịsayrượu,điênkhùnghoặcđồibại.HọcgiảDoTháiDavidLavicấmnhữngtínđồđồngđạocủamìnhchạmtay,chứđừngnóiđọc,đếncuốnsách.Painephảichịunhiềuđiềuvìnhữngquanđiểmcủaông(kểcảbịtốnggiamsauCáchmạngPhápvìquákiênđịnhchốnglạitìnhtrạngchuyênchế),đếnmứcôngtrởthànhmộtônggiàđaukhổ.

---

PainelàtácgiảcuốnsáchmỏngđầytínhcáchmạngCảmgiácchung(CommonSense).Xuấtbảnngày10tháng1năm1776,cuốnsáchbanđượchơnnửatriệubảntrongvàithángtiếptheovàkhíchlệnhiềungườiMỹhướngtớisựnghiệpgiànhđộclập.Ônglàtácgiảcủabacuốnsáchbánchạyởthếkỷ18.Cácthếhệsauchêtráchôngvìnhữngquanđiểmtôngiáovàxãhộicủaông.TheodoreRooseveltgọiônglàmột“kẻvôthầndơbẩn”–mặcdùôngcóniềmtinsâusắcvàoChúa.CólẽônglànhàcáchmạngMỹnổitiếngnhấtnhưnglạikhôngđượcdựngđàitưởng

niệmởWashingtonD.C.–TG

---

Đúng,hiểubiếtsâusắccủaDarwincóthểcóthểbịđảongượcvàlạmdụngmộtcáchlốbịch:NhữngôngtrùmcướpbócthamlamcóthểgiảithíchnhữnghànhvicắtcổcủahọbằngviệndẫnđếnHọcthuyếtXãhộiDarwin;chếđộĐứcQuốcxãvànhữngkẻphânbiệtchủngtộckháccóthểdùngluậnđiệuvề“sựtồntạicủanhữngngườisungsứcnhất”đểbiệnminhchochínhsáchdiệtchủng.NhưngDarwinkhôngtạoraJohnD.RockefellerhayAdolfHitler.Lòngtham,CáchmạngCôngnghiệp,hệthốngdoanhnghiệptựdo,vàtìnhtrạnggiớigiàucóthahóachínhphủcũngđủđểgiảithíchchochủnghĩatưbảnthếkỷ19.Chủnghĩavịchủng,xuhướngbàingoại,hệthốngtôntixãhội,lịchsửrấtdàicủaphongcáchphảnSemitởĐức,HiệpướcVersailles,nhữngcáchnuôidạytrẻởĐức,lạmphát,vàĐạiSuythoáidườngnhưrấtphùhợpđểgiảithíchconđườngđitớiquyềnlựccủaHitler.ChắcchắnnhữngyếutốnàyvàcácsựkiệntươngtựsẽxảyracóhoặckhôngcóDarwin.VàhọcthuyếtDarwinhiệnđạicàngchứngminhrõrằngnhiềuđặcđiểmíttànnhẫnhơn,mộtsốtrongđókhôngphảilúcnàocũngđượcnhữngôngtrùmcướpbócvànhữngvịnguyênthủtônthờ-chẳnghạnchủnghĩavịtha,trithứcchung,niềmsaymê–cóthểrấtcầnthiếtchosựtồntại.

NếuchúngtacóthểkiểmduyệtDarwin,thìnhữngdạngkiếnthứcnàokháccũngcóthểbịkiểmduyệt?Aisẽlàmcôngviệckiểmduyệt?Aitrongchúngtađủkhônngoanđểbiếtthôngtinvàvốnhiểubiếtnàochúngtacóthểbỏqua,vàthôngtinvàkiếnthứcnàosẽcầnthiếttrong10hoặc100hay1000nămnữatrongtươnglai?Chắcchắnchúngtacóthểsuyxétxemnhữngloạimáymócvàsảnphẩmnàođượcpháttriểnthìsẽtoàn.Trongbấtkỳtìnhhuốngnào,chúngta

cũngđềuphảiđưaranhữngquyếtđịnhnhưthế,bởivìchúngtakhôngcónhữngnguồnlựcđểtheođuổitấtcảmọicôngnghệcóthểcó.Nhưngkiểmduyệtkiếnthức,yêucầungườikhácnhữnggìhọphảisuynghĩ,làkẽhởdẫntớibộmáycảnhsáttưtưởng,quytrìnhraquyếtđịnhngớngẩnvàkémcỏi,vàsựđixuốngvềlâudài.

Nhữngnhàlýluậnnhiệtthànhvàcácchếđộchuyênchếthấyápđặtquanđiểmcủahọvàtrấnápnhữngtiếngnóikháclàđiềurấttựnhiênvàdễdàng.CácnhàkhoahọccủaĐứcQuốcxã,chẳnghạnnhàvậtlýđoạtgiảiNobelJohannesStark,phânbiệtrõ“khoahọcDoThái”kỳcụcvàảotưởng,kểcảthuyếttươngđốivàcơkhílượngtử,với“khoahọcAryan”thiếtthựcvàthựctiễn.Mộtvídụkhác:“Mộtkỷnguyênmớicủacáchgiảithíchkỳbívềthếgiớiđangtrỗidậy,”AdolfHitlernói,“mộtcáchgiảithíchdựatrênýchíchứkhôngphảikiếnthức.Khônghềcóchânlý,dùtheonghĩađạođứchaykhoahọc.”

Nhưôngmôtảvớitôibathếkỷsau,ngaytừnăm1922,nhàditruyềnhọcngườiMỹHermannJ.MullerbaytừBerlintớiMoscowtrênmộtchiếcmáybaynhẹđểtậnmắtnhìnthấyxãhộiXôviếtmới.Chắcchắnôngrấtthíchthútrướcnhữnggìmìnhthấy,bởivì–saukhiôngpháthiệnrarằngphóngxạgâyranhữngbiếndị(mộtpháthiệnsaunàyđemlạichoônggiảiNobel)–ôngđãchuyểnđếnMoscowđểgiúpthànhlậpngànhditruyềnhiệnđạitạiLiênXô.Nhưngđếngiữathậpniên1930,mộtkẻbấttàibịpbợmcótênTrofimLysenkolạigâyđượcchúývàsauđólàsựủnghộnhiệttìnhcủaStalin.Lysenkochorằngngànhditruyềnhọc–màôngtagọilà“Mendelism-Weissemanism-Morganism”theotênmộtsốngườisánglậpralĩnhvựcnày–cónềntảngtriếthọckhôngthểchấpnhậnđược,vàrằngditruyềnhọc“đúngđắn”vềmặttriếthọc,ngànhditruyềnhọctônsùngchủnghĩaduyvậtbiệnchứngcộngsản,sẽđemlạinhữngkếtquảrấtkhác.Cụthể,ngànhditruyềnhọccủaLysenkochophép

trồngthêmmộtvụlúamỳvàomùađông–mộttintốtlànhđốivớimộtnềnkinhtếXôviếtquaycuồngdochínhsáchtậpthểhóanôngnghiệpbắtbuộccủaStalin.

BằngchứngcủaLysenkorấtđángngờ,khônghềcókiểmsoátmangtínhthựcnghiệm,vànhữngkếtluậnđaotobúalớncủaôngtahoàntoànđốinghịchvớicảmộtkhốilượnglớnnhữngdữliệutráingượchẳn.KhiquyềnlựccủaLysenkotănglên,MullernhiệtthànhtranhluậnrằngditruyềnhọcMendelkinhđiểnhoàntoànhòahợpvớichủnghĩaduyvậtbiệnchứng,trongkhiLysenko,kẻtinvàosựkếthừanhữngđặcđiểmthuđượcvàphủnhậnnềntảngvậtchấtcủatínhditruyền,làmộtkẻ“duytâm”,hoặccòntệhơnnữa.MullerrấtđượcủnghộbởiN.I.Vavilov,từnglàchủtịchViệnKhoahọcNôngnghiệpToànLiênbang.

Trongmộtbàiphátbiểunăm1936trướcViệnKhoahọcNôngnghiệp,lúcnàydoLysenkochủtrì,Mullerđãcóbàidiễnvăngâychấnđộngtrongđócónhữngcâunày:

Nếunhữngngườixuấtsắctrongnghềủnghộnhữnglýthuyếtvàquanđiểmvôlýthấyrõtrướctấtcảmọingười,thậmchídùhọkhônghiểutígìvềditruyềnhọc–nhưngnhữngquanđiểmdongàiChủtịchLysenkovànhữngngườicósuynghĩnhưôngấyđềxướnggầnđây–thìlựachọntrướcchúngtasẽgiốngnhưlựachọngiữathuậtphùthủyvàyhọc,giữachiêmtinhvàthiênvănhọc,giữagiảkimvàhóahọc.

Ởmộtquốcgiađầynhữngvụbắtbớtùyhứngvàkhủngbốcủacảnhsát,bàiphátbiểunàychothấytháiđộchínhtrựcvàlòngcanđảmmẫumực–nhiềungườinghĩlàđiênrồ.TrongcuốnVụánVavilov(1984),nhàsửhọcXôviếtlưuvongMarkPopovskymôtả

nhữnglờinàyđượckèmtheobằng“tiếnghoanhôvangdộitừcảkhánphòng”vàvẫn“đượcghinhớbởitấtcảnhữngngườicóthamgiavàobuổiđóhiệncònsống.”

Bathángsau,MullerđượcmộtnhàditruyềnhọcphươngTâyđếnthămtạiMoscowvàngườinàythểhiệnsựngạcnhiêntrướcmộtbứcthưđượclưuhànhrộngrãi,doMullerký,trongđólênánviệcphổbiến“Mendelism-Weissmanism-Morganism”ởphươngTâyvàkêugọitẩychayĐạihộiDitruyềnhọcQuốctếsắpdiễnra.Chưatừngnhìnthấy,chứđừngnóikýtên,mộtláthưnhưvậy,MullergiậndữkếtluậnrằngđólàthứgiảmạodoLysenkotạora.MullerlậptứcviếtmộtbảntốcáoLysenkogửitớitờPravda(Sựthật)vàgửicảmộtbảnsaochoStalin.

Ngàyhômsau,VavilovđếngặpMullertrongtâmtrạngcóphầnbốirối,thôngbáovớiôngrằngông,Muller,vừatìnhnguyệnthamgiaphụcvụcuộcNộichiếnTâyBanNha.BứcthưgửitờPravdađãđặtcuộcsốngcủaMullervàonguyhiểm.Ngàyhômsau,ôngrờikhỏiMoscow,chỉđểlẩntránh,nhưsaunàyôngđượcnghekểlại,NKVD,cơquancảnhsátchìm.Vavilovkhôngmaymắnnhưvậy,vàchếtmònmỏivàonăm1943tạiSiberia.

VớisựchốnglưngliêntụctừStalinvàsaunàylàKhrushchev,Lysenkothẳngtaytrấnápngànhditruyềnhọckinhđiển.CácsáchgiáokhoasinhhọcởLiênXôvàođầunhữngnăm1960nóirấtítđếncácnhiễmsắcthểvàditruyềnhọckinhđiểngiốngnhưnhiềugiáotrìnhsinhhọcMỹnóivềtiếnhóangàynay.Nhưngkhônghềcóvụlúamỳmùađôngmớimẻnàomọccả;nhữngcâuthầnchúcủacụmtừ“chủnghĩaduyvậtbiệnchứng”khônghềlọttớitaiDNAcủacácloàicâyđãđượcthuầndưỡng;nềnnôngnghiệpXôviếtvẫnởtìnhtrạngthêthảm;vàhiệnnay,mộtphầnvìlýdonày,nướcNga–đứng

ởđẳngcấpthếgiớitrongnhiềungànhkhoahọckhác–vẫngầnnhưtụthậutronglĩnhvựcsinhhọcphântửvàkỹthuậtditruyền.Haithếhệcácnhàsinhhọchiệnđạiđãbịbỏlỡ.ChủthuyếtLysenkotồntạimãichotớinăm1964,trongmộtloạtcáccuộctranhcãivàbỏphiếutạiViệnKhoahọcXôviết–mộttrongvàithiếtchếduytrìđượcmứcđộđộclậpnhấtđịnhtrướccácnhàlãnhđạocủađảngvànhànước–trongđónhàvậtlýnguyêntửAndreiSakharovđóngvaitrònổibật.

NgườiMỹcóxuhướnglắcđầungạcnhiêntrướctrảinghiệmcủaLiênXô.Ýtưởngchorằngmộthệtưtưởngdonhànướcápđặthoặcđịnhkiếnphổbiếnnàođósẽtróibuộctiếnbộkhoahọcdườngnhưlàđiềukhôngthểtưởngtượngnổi.Trongsuốt200năm,ngườiMỹtựhàolànhữngngườithựctiễn,thựcdụng,phiýthứchệ.VàngànhgiảkhoahọctâmlývànhânchủngpháttriểnmạnhởHoaKỳ-vềchủngtộcchẳnghạn.Dướicáilốt“sángtạoluận”,tiếptụccónỗlựcnhằmngănchặnviệcdạylýthuyếttiếnhóa–ýtưởnghòahợpmạnhmẽnhấttrongtoànbộlĩnhvựcsinhhọc,vàrấtcầnthiếtchocácngànhkhoahọckhác,từthiênvănhọcđếnnhânchủnghọc-ởcáctrườnghọc.

---

Khoahọcrấtkhácvớinhiềuhoạtđộngkháccủaconngười–dĩnhiênkhôngphảiởchỗnhữngngườilàmkhoahọcbịảnhhưởngcủanềnvănhóanơihọtrưởngthành,khôngphảiởchỗcólúcđúngvàcólúcsai(vốnrấtphổbiếnvớimọihoạtđộngcủaconngười),màởchỗđammêcủanódànhchoviệchìnhthànhlênnhữnggiảthuyếtcóthểđemrakiểmnghiệm,ởcôngcuộctìmkiếmnhữngthínghiệmcuốicùnggiúpkhẳngđịnhhoặcphủnhậncácýtưởng,ởsứcmạnhtranhluậnđộclập,vàởtháiđộsẵnsàngtừbỏnhữngýtưởngđãđượcchứngminhlàkhôngđúng.Nếuchúngtakhôngnhậnthức

đượcnhữnghạnchếcủachínhmình,nếuchúngtakhôngtìmkiếmthêmdữliệu,nếuchúngtakhôngsẵnsàngthựchiệnnhữngthínghiệmcókiểmsoát,nếuchúngtakhôngtôntrọngbằngchứng,chúngtasẽkhôngcónhiềuđộnglựcđểtrongcôngcuộctìmkiếmchânlýcủamình.Khiđó,dochủnghĩacơhộivàtínhnhútnhát,chúngtacóthểngảnghiêngvìmọi‘làmgió’tưtưởng,màkhôngcólấymộtgiátrịlâudàiđểbấuvíu.

Chương15.GIẤCNGỦCỦANEWTON

CầuChúagiúpchúngcontránhkhỏitìnhtrạngđơnthịvàgiấcngủcủaNewton.

WilliamBlake

TríchtừmộtbàithơcótrongmộtláthưgửiThomasButts

(1802)

Ngudốtsinhratựtinthườngxuyênhơnsovớikiếnthức:chínhnhữngngườibiếtít,chứkhôngphảinhữngngườibiếtnhiều,mớiquả

quyếtrằngvấnđềnàyhayvấnđềkiasẽchẳngbaogiờđượckhoahọcgiảiquyết.

CharlesDarwin

Lờigiớithiệu,Nguồngốcconngười(TheDescentofMan)

(1871

)Vớicụmtừ“giấcngủcủaNewton”,nhàthơ,họasĩvànhàcách

mạngWilliamBlakedườngnhưmuốnnóiđếnảogiácđườnghầmtheoluậtviễncậntrongmônvậtlýcủaNewton,cũngnhưquátrìnhthoátly(chưahoàntoàn)củachínhNewtonkhỏichủnghĩathầnbí.Blakenghĩquanniệmvềcácnguyêntửvàcácphântửcủaánhsángrấtbuồncười,vàảnhhưởngcủaNewtonđốivớichúngtalàrất“xấuxa.”Mộtquanđiểmphêbìnhkhoahọcphổbiếnlànóquáhạnhẹp.Vì

khảnăngdễmắcsailầmđãđượcminhchứngcủachúngta,khoahọcloạitrừrấtnhiềuýtưởngmangtínhkhíchlệ,nhữngkháiniệmvui,chủnghĩathầnbínghiêmtúc,vànhữngđiềukỳdiệuđếnsữngsờ.Khôngcóbằngchứngvậtchất,khoahọckhôngchấpnhậnthầnlinh,linhhồn,thiênthần,maquỷ,hoặcnhữngthựcthểphápcủaĐứcPhật.Haylànhữngvịkháchsinhvậtlạ.

NhàtâmlýhọcMỹCharlesTart,ngườitinrằngbằngchứngvềkhảnăngngoạicảmrấtthuyếtphục,đãviết:

Mộtnhântốquantrọngchosựthịnhhànhhiệnnàycủanhữngýtưởng“ThờiđạiMới”làmộtphảnứngchốnglạinhữngtácđộngvônhânđạovàphitinhthầnhóacủathuyếtkhoahọcvạnnăng,mộtniềmtintriếthọc(giảdanhlàkhoahọckháchquanvàgắnliềnvớisựbámchắcvềtìnhcảmcủatràolưuchínhthốngđượccảiđạotheoThiênChúagiáo)chorằngchúngtachẳnglàgìhơnlànhữngconngười.Việcbámlấybấtkỳđiềugìvàmọiđiềuđượcgắnnhãn“tinhthần”hoặc“tâmlinh”hoặc“ThờiđạiMới”màkhôngcầnsuynghĩdĩnhiênlàhànhđộngngớngẩn,vìnhiềuýtưởngnàythựctếhoàntoànsai,tuychúngcaothượnghoặctạocảmhứng.Mặtkhác,mốiquantâmThờiđạiMớinàylàsựthừanhậnchínhđángđốivớimộtsốthựctiễncủabảnchấtconngười:Conngườiluônđãvàtiếptụccónhữngtrảinghiệmcóvẻmangtính“tâmlinh”hoặc“tinhthần.”

Nhưngtạisaonhữngtrảinghiệm“tâmlinh”lạitháchthứcquanniệmchorằngchúngtađượccấuthànhtừvậtchấtchứkhôngphảilàgìkhác?Ítcónghingờrằng,trongthếgiớithườngnhật,vậtchất(vànănglượng)cótồntại.Bằngchứnglàtấtcảnhữnggìquanhchúngta.Ngượclại,nhưtôiđãđềcậpởphầntrước,bằngchứngvềcáigìđóphivậtchấtđượcgọilà“tinhthần”hoặc“linhhồn”gâynghingờrấtnhiều.Dĩnhiên,mỗichúngtacómộtđờisốngnộitâmphong

phú.Khixemxéttínhphứctạpvôcùngcủavậtchất,làmthếnàochúngtacóthểchứngminhrằngđờisốngnộitâmcủachúngtakhônghoàntoànlàdovậtchất?Giảdụnhưvậy,cónhiềuđiềuvềýthứcconngườimàchúngtakhônghoàntoànhiểuhếtvàchưathểgiảithíchvềmặtsinhhọcthầnkinh.Conngườicónhiềuhạnchế,vàkhôngaibiếtđiềuđóhơncácnhàkhoahọc.Nhưngvôsốlĩnhvựccủathếgiớitựnhiêntừngđượcxemlàhuyềndiệuchỉcáchđâyvàithếhệnayđãđượchiểuthấuđáovềmặtvậtlývàhóahọc.Ítnhấtmộtsốbíẩnhiệnnaysẽđượcgiảiquyếthoàntoànbởiconcháuchúngta.Thựctếlàlúcnàychúngtakhôngthểtạorađượchiểubiếtchitiếtvềnhữngtrạngtháiýthứckhácnhauvềmặthóahọcnãobộkhôngámchỉvềsựtồntạicủamột“thếgiớitinhthần”hơnbaonhiêusovớimộtđóahướngdươngxoaytheoMặttrờitrongsuốthànhtrìnhcủavầngdươngngangquabầutrờichínhtừngđượcxemlàbằngchứngcủamộtphépmàutheođúngnghĩađencủanótrướckhichúngtahiểuvềcơchếquangdưỡngvàcáchormonecủathựcvật.

Vànếuthếgiới,trongmọikhíacạnh,khôngtươngthíchvớinhữngmongướccủachúngta,thìliệuđâylàlỗicủakhoahọc,haycủanhữngngườiápđặtmongướccủahọlênthếgiới?Tấtcảcácloàiđộngvậtcóvú–vànhiềuloàiđộngvậtkhác–trảiquanhiềudạngtìnhcảm:sợhãi,thamlam,hyvọng,đauđớn,yêuthương,cămghét,nhucầuđượcdẫndắt.Conngườicóthểnghiềnngẫmvềtươnglainhiềuhơn,nhưngtrongtìnhcảmcủachúngta,khôngcógìlà‘độcquyền’dànhchochúngta.Mặtkhác,khôngcóloàinàothựchiệnkhoahọcnhiềuvàgiỏinhưchúngta.Khiđó,làmsaokhoahọccóthểbịxemlà“vônhânđạo”chứ?

Thậmchí,dườngnhưvẫncònbấtcông:Mộtsốngườitrongchúngtachếtđóitrướckhichúngtaquathờikỳthơấu,trongkhinhữngngườikhác–chỉngẫunhiênsinhra–lạisốngcuộcđờinhung

lụa.Chúngtacóthểsinhratrongmộtgiađìnhthấphènhoặcmộtchủngtộcbịcoithường,hoặcchàođờivớimộtsốdịtậtnàođó;chúngtađihếtcuộcđờivớinhiềubấtcôngđeobám,vàrồichúngtachếtđi,vậythôiư?Chẳngcógìngoàimộtgiấcngủvĩnhviễnvàkhônghềcómơmộngư?Cônglýnằmởđâuđây?Nhưthếnàythậtảmđạm,nghiệtngãvànhẫntâm.Lẽnàochúngtakhôngcómộtcơhộithứhaitrênmộtsânchơibìnhđẳng?Sẽtốtbiếtbaonếuchúnglạiđượcsinhratrongnhữnghoàncảnhliênquanđếnviệcchúngtađãthựcthiphầnmìnhnhưthếnàoởkiếpsốngtrướcđó,chodùkhiấynhữngbấtcôngcóđeobámchúngtađếnthếnàođinữa.Haynếucóthờiđiểmphánxétsaukhichúngtachếtđithìkhiđó–vớiđiềukiệnlàchúngtađãlàmrấttốtvớicáitưcáchchúngtađượcgiaophóởkiếpsốngnày,vàkhiêmtốn,trungthựccùngnhiềuđiềukhác–chúngtanênđượctưởngthưởngvìđãvuisốngchotớiphútchótởmộtnơivĩnhviễntránhxamọiđaukhổvàlộnxộncủathếgiới.Đólàviễncảnhnếuthếgiớinàybiếtquantâm,đượcsắpđặttrước,vàcôngbằng.Đólàviễncảnhnếunhữngngườiđangphảichịuđauđớnvàkhổnãonhậnđượcsựanủimàhọxứngđángđượcnhận.

Vìthế,cácxãhộidạyhãyhàilòngvớihiệntrạngsốngcủachúngta,vớikỳvọngvềphầnthưởngsaukhichết,cóxuhướngđềphòngcáchmạng.Hơnnữa,tâmlýsợchết,màởmộtsốkhíacạnhcótínhthíchứngtrongcuộcđấutranhtiếnhóađểtồntại,lạikhôngthíchhợptrongchiếntranh.Nhữngnềnvănhóadạyvềcõiâmsungsướngdànhchonhữngngườianhhùng–hoặcthậmchíchonhữngngườichỉlàmtheonhữnggìdogiớichứcsaibảo–cóthểcóđượcmộtlợithếcạnhtranh.

Dođó,ýtưởngvềphầntinhthầntrongbảnchấtcủachúngtavẫntồntạisaukhichết,quanniệmvềcõiâm,rấtdễđemraogiảngvớicáctôngiáovàquốcgia.Đâykhôngphảilàmộtvấnđềchúngta

cóthểlườngtrướctháiđộhoàinghirấtphổbiến.Ngườitasẽmuốntinvàonó,thậmchínếubằngchứngrấtíthỏihoặcgầnnhưbằngkhông.Đúng,nhữngtổnthươngnãobộcóthểlàmchochúngtađánhmấtnhiềumảnglớntrongkýứccủamình,hoặcbiếnchúngtatừchỗvuibuồnthấtthườngđếnchỗlặnglẽ,hoặcngượclại;vànhữngthayđổitrongcơchếhóachấtcủanãocóthểthuyếtphụcchúngtarằngcómộtâmmưutolớnchốnglạichúngta,hoặclàmchochúngtanghĩrằngmìnhnghethấyGiọngnóicủaChúa.Nhưngnhưmộtchứngcứthuyếtphục,điềunàygợiýrằngcátính,nhâncách,kýứccủachúngta–vànếuquývịmuốn,cảlinhhồn–đềucưngụtrongvậtchấtcủanãobộ,khôngchúýđếnnóvàtìmnhiềucáchđểnétránhsứcnặngcủabằngchứngrấtdễ.

Vànếucónhữngthiếtchếxãhộihùngmạnhkhăngkhăngchorằngcócõiâmthìkhôngcógìngạcnhiênnhữngngườibiệtgiáocóxuhướngthưathớt,lặnglẽvàphậtý.MộtsốtôngiáophươngĐông,ThiênChúagiáovàThờiđạiMới,cũngnhưhọcthuyếtPlato,chorằngthếgiớilàkhôngthực,rằngnhữngkhổải,cáichếtvàbảnthânvậtchấtđềulàảoảnh;vàrằngchẳngcógìthựcsựtồntạingoạitrừ“Ýthức.”Ngượclại,quanđiểmkhoahọcthịnhhànhlạilàýthứcchỉlàcáchchúngtanhậnthứcnhữnggìnãobộthựchiện;nhưthếnólàmộtthuộctínhcủahàngtrămnghìntỷmốiliênhệthầnkinhtrongnãobộ.

Cómộtýkiếnhọcthuật,vớinguồngốctừthậpniên1960,chorằngmọiquanđiểmđềuvõđoánnhưnhau,“đúng”hoặc“sai”,vàcũngchỉlàmộtảogiác.Cólẽ,đâylàmộtcốgắngnhằmgiànhlạiưuthếsovớicácnhàkhoahọclànhữngngườitừlâuvẫnchorằngphêbìnhvănhọc,tôngiáo,mỹhọc,vànhiềumảngtriếthọcvàđạođứcđềulànhữngýkiếnkháchquan,bởivìchúngkhôngthểchứngminhđượcnhưmộtđịnhlýtronghìnhhọcEuclidcũngchẳngthểđemkiểm

chứngthựcnghiệmđược.

Cónhữngngườimuốnmọithứđềukhảthi,muốnthựctiễncủahọkhôngbịngăntrở.Họcảmthấyrằng,trítưởngtượngvànhucầucủachúngtađòihỏinhiềuhơnnhữnggìtươngđốiítỏimàkhoahọcdạyvàchúngtatintưởng.NhiềuvịcốvấnThờiđạiMới–nữdiễnviênShirleyMacLainenằmtrongsốnày–còntiếnđếnchỗbámlấythuyếtduyngã,khẳngđịnhrằngthựctiễnduynhấtchínhlàýnghĩcủachínhhọ.“TôilàChúa,”họnóinhưvậy.“Tôithậtsựnghĩchúngtađangtạorathựctiễncủachínhmình,”MacLainetừngnóivớimộtngườicótháiđộhoàinghi.“Tôinghĩtôiđangtạoraanhngayởđây.”

Nếutôimơđượcđoàntụvớimộtngườichahayđứaconđãmất,aisẽnóivớitôirằngđiềuđóthậtsựkhônghềxảyra?NếutôicóảogiácchínhmìnhđanglửnglơtrongkhônggianvànhìnxuốngTráiĐất,cólẽtôithậtsựđãởđó;ailàcácnhàkhoahọc,nhữngngườithậmchíkhônghềchiasẻtrảinghiệmnày,đểnóivớitôirằngtấtcảchỉdiễnratrongđầutôi?NếutôngiáocủatôidạyrằngnhữnglờikhôngthểsailầmvàkhôngthểthayđổicủaChúachobiếtVũtrụđãvàinghìntuổi,thìcácnhàkhoahọcsẽmangtộibấtkính,cũngnhưsailầm,khihọnóivũtrụđãvàitỷtuổi.

Thậtbựcmình,khoahọctuyênbốđặtranhữnggiớihạnchonhữnggìchúngtacóthểlàm,thậmchívềmặtnguyêntắc.Ainóirằngchúngtakhôngthểdichuyểnnhanhhơnánhsáng?Ngườitathườngnóinhưthếvềâmthanh,phảikhôngnào?Aisẽngăncảnchúngtađođạcvịtrívàđộnglượngcủamộtđiệntích,nếuchúngtathậtsựcónhữngcôngcụmạnh?Nếuchúngtarấtthôngminhthìtạisaochúngtalạikhôngthểtạoramộtcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu“nhómmột”(mộtloạimáytạoranhiềunănglượnghơnmứccungứngchonó),haymộtcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu“nhómhai”(loại

máykhôngbaogiờ‘kiệtsức’)?Aidámđặtranhữnggiớihạnchotàikhéoléocủaconngười?

Trênthựctế,Tựnhiênlàmđược.Trênthựctế,mộttuyênbốrấtngắngọnvàtươngđốitoàndiệnvềnhữngquyluậtcủaTựnhiên,vềcáchvậnhànhcủaVũtrụ,đãbaohàmtrongdanhmụcnhữnghànhvibịcấmnhưthế.GiảkhoahọcvàmêtíncóxuhướngcôngnhậnrằngTựnhiênkhôngcógiớihạngìcả.Thayvàođó,“mọithứđềucóthể.”Hailĩnhvựcnàyhứahẹnmộtngânsáchsảnxuấtvôhạn,nhưngthườngthìnhữngmônđồcủahọlạithấythấtvọngvàbịphảnbội.

---

Mộtlýdobấtmãnliênquannữalàkhoahọcquáchấtphác,quá“giảnluậnhóa”;nóhìnhdungmộtcáchngâythơrằngcuốicùngsẽchỉcómộtvàiquyluậtcủaTựnhiên–cólẽthậmchílànhữngquyluậtkháđơngiản–đểgiảithíchmọiđiều,rằngtoànbộsựtinhvixảodiệucủathếgiới,toànbộnhữngtinhthểtuyết,màngtơnhện,nhữnggiảithiênhàxoáytrônốc,vàsựhiểubiếtcủaconngườirốtcụcđềucóthể“tinhgiản”thànhnhữngquyluậtnhưvậy.GiảnhóaluậndườngnhưdànhkhôngthậtsựlưutâmtớitínhchấtphứctạpcủaVũtrụ.Vớimộtsốngườiđâycóvẻnhưlà‘đứaconlai’kỳquáigiữathóingạomạnvàsựlườibiếngvềmặttrithức.

VớiIsaacNewton–ngườimàtrongthâmtâmcủanhữngngườichỉtríchkhoahọcđãnhâncáchhóa“tínhchấtđơnthị”–khoahọcgiốngnhưmộtđồnghồVũtrụ.Hiểutheođúngnghĩađencủacáchgọinày.NhữngchuyểnđộngtheoquỹđạođềuđặnvàcóthểdựđoánđượccủacáchànhtinhquanhMặtTrời,hoặcMặtTrăngquanhTráiĐất,đượcmôtảvớiđộchínhxáccaobằngcùngmộtphương

trìnhviphândùngđểdựđoánchuyểnđộngqualạicủamộtconlắchoặcdaođộngcủamộtlòxo.Ngàynaychúngtacóxuhướngnghĩchúngtachiếmđượcmộtvịthếcaoquýnàođó,vàthấythươnghạichonhữngngườitheotrườngpháiNewtontộinghiệpvìcómộtthếgiớiquanhạnhẹpnhưvậy.Nhưngngaytrongnhữnggiớihạnhợplýnhấtđịnh,cácphươngtrìnhđiềuhòadùngđểmôtảcơchếđồnghồthựcsựcũngmôtảnhữngchuyểnđộngcủacácvậtthểthiênvăntrongtoànVũtrụ.Đâylàquanhệsongsongcóảnhhưởngsâurộngchứkhôngphảitầmthường.

Dĩnhiên,khônghềcónhữngbánhrăngtrongTháidươnghệ,vàcácbộphậncấuthànhlênchiếcđồnghồlựchấpdẫnkhônghềtiếpxúcnhau.Cáchànhtinhnóichungcónhữngchuyểnđộngphứctạphơnlàconlắcvàlòxo.Tươngtự,môhìnhđồnghồcũngngừngchạytrongnhữngtrườnghợpnhấtđịnh:Trảiquanhữngthờikỳrấtdài,cáclựchấpdẫncủanhữngthếgiớixaxôi–nhữnglựckéodườngnhưcóthểhoàntoànkhôngđángkểvớimộtvàiquỹđạo–cóthểhìnhthành,vàmộtthếgiớinhỏnhoinàođócóthểbấtngờđichệchkhỏihànhtrìnhthôngthườngcủanó.Tuynhiên,hiệntượngkiểunhưchuyểnđộnghỗnloạncũngđượcghinhậntrongcácđồnghồconlắc;nếuchúngtadidờiquảlắcraquáxađườngtrựcgiaothìmộtchuyểnđộngbấtthườngliềnxuấthiện.NhưngTháidươnghệduytrìthờigiantốthơnbấtkỳđồnghồcơhọcnào,vàtoànbộýtưởngduytrìthờigiannảysinhtừchuyểnđộngquansátđượccủaMặtTrờivàcácvìsao.

Thựctếđángngạcnhiênlàcùngmộtngànhtoánhọcápdụngđượcchocảcáchànhtinhvàđồnghồ.Nókhôngcầnphảinhưthếnày.ChúngtakhôngápđặtnóchoVũtrụ.Vũtrụvốnvẫnthế.Nếuđâylàgiảnhóaluậnthìnócũngthếmàthôi.

Chotớigiữathếkỷ20,vẫntồntạimộtniềmtinrấtmạnh–tronggiớithầnhọc,triếthọc,vànhiềunhàsinhhọc–rằngsựsốngkhôngthể“rútgọn”thànhnhữngquyluậtvậtlývàhóahọc,rằngcómột“sứcsống,”một“cáitựmụcđích”,mộtĐạo,mộtmanalàmchocácsinhvậtvậnhành.Nólàmchosựsốngcósinhkhí.Khôngthểnhìnrađượccácnguyêntửvàphântửlýgiảichotínhchấtphứctạpvàtinhtế,sựănkhớpcủahìnhthứcvớichứcnăng,củamộtthựcthểsống.Cáctôngiáotrênthếgiớiđượcviệndẫn:Chúahoặccácvịthầntruyềnsứcsống,linhhồn,vàonhữngvậtvôtri.Nhàhóahọcởthếkỷ18làJosephPriestleyđãcốgắngtìmra“sứcsống.”Ôngđemcânmộtconchuộtngaytrướcvàsaukhinóchết.Trọnglượngcủanógiữnguyên.Tấtcảnhữngnỗlựcnhưvậyđềuthấtbại.Nếucólinhhồn,rõràngnókhôngcótrọnglượng–tứclà,nókhôngđượccấutạotừvậtchất.

Tuynhiên,ngaycảnhữngnhàduyvậtsinhhọccũngcónhữngedè;cólẽ,nếukhôngcólinhhồncâycối,độngvật,nấmvàvikhuẩnthìvẫncầncómộtnguyêntắckhoahọcchưapháthiệnđượcnàođóđểhiểuđượcsựsống.Chẳnghạn,nhàsinhlýhọcngườiAnhJ.S.Haldane(chacủaJ.B.S.Haldane)đãđặtcâuhỏivàonăm1932:

Lýthuyếtcơgiớicủasựsốngcóthểđemlạiđưaralýgiảidễhiểugìcho…quátrìnhphụchồitrướcbệnhtậtvànhữngvếtthương?Đơngiảnlàkhônghềcó,ngoạitrừnhữnghiệntượngnàyquáphứctạpvàkỳlạđếnmứcchúngtachưathểhiểuđượcchúng.Chínhxácthìnócũnggiốnghệvớinhữnghiệntượngsinhsảncóliênquanchặtchẽ.Chúngtakhôngthểhìnhthànhbằngbấtkỳhìnhthứctưởngtượngnàomộtcơchếtinhvivàphứctạpcókhảnăng,giốngnhưmộtsinhvậtsống,sinhsảnrachínhnóvôhạnđịnh.

Nhưngchỉvàithậpkỷsau,kiếnthứcvềmiễndịchhọcvàsinh

họcphântửcủachúngtađãlàmsángtỏđượcnhữngbíẩnđãtừngkhôngthểlĩnhhộiđượcnày.

TôinhớrấtrõkhicấutrúcphântửcủaDNAvàbảnchấtcủabộmãditruyềnlầnđầutiênđượcgiảithíchvàothậpniên1950và1960,cácnhàsinhhọcnghiêncứuvềtoànbộgiớisinhvậtđãkếttộinhữngđềxuấtmớicủangànhsinhhọcphântửvìgiảnhóaluậnnhưthếnào.(“HọsẽkhôngbaogiờhiểunổingaycảmộtcongiunvớicáiDNAcủahọ”).Dĩnhiênrútgọnmọithứthànhmột“sứcsống”khônghẳnlàgiảnhóaluận.NhưnggiờđâyrõrànglàtoànbộsựsốngtrênTráiĐất,mọidạngsống,đềucóthôngtinditruyềnđượcmãhóatrongcácaxítnucleicvàcơbảnđềusửdụngnhữngkýhiệunhưnhauđểthựchiệnnhữngchỉdẫnditruyền.Chúngtađãbiếtcáchđọcbộmã.Chỉvàichụcphântửhữucơđượcsửdụngđisửdụnglạitrongsinhvậthọcchorấtnhiềuchứcnăng.Cácgienchịutráchnhiệmlớnvềcácxơnangvàbệnhungthưvúđãđượcxácđịnh.1,8triệuthanhcủachiếcthangDNAcủaloạivikhuẩncúmHaemophilisinfluenza,baogồm1743giencủanó,đãđượclậpchuỗi.Chứcnăngcụthểcủahầuhếtnhữnggiennàyđãđượcxácđịnhchitiết–từsảnxuấtvànhânlênhàngtrămphântửphứchợp,tớichốngchọivớinhiệtvàkhángsinh,tớilàmtăngtỷlệbiếndị,tớitạoranhữngbảnsaogiốnghệtcủaloàivikhuẩnnày.Nhiềuphầntrongcácbộgiencủanhiềusinhvậtkhác(kểcảgiuntrònCaenorhabiditiselegans)hiệnđãđượclậpbảnđồ.Cácnhàsinhvậthọcphântửđangbậnrộnghichéplạichuỗibatỷnucleotidegiúpchỉrõcáchtạoramộtconngười.Thêmmộthoặchaithậpkỷnữa,họsẽhoànthành.(Liệulợiíchsẽcaohơnrủirohaykhôngdườngnhưkhôngthểbiếtchắc).

Tínhliêntụccủavậtlýhạtnhân,hóahọcphântử,vàcáitinhtúycủatinhtúy,bảnchấtcủasinhsảnvàditruyền,giờđâyđãđượcxáclập.Khôngcầnviệndẫnbấtkỳnguyêntắckhoahọcmớimẻnào.Có

vẻnhưlàcómộtsốlượngnhỏnhữngthựctếđơngiảncóthểvậndụngđểhiểutínhchấtphứctạpvôcùngcũngnhưsựđadạngcủacácdạngsống.(Ngànhditruyềnhọcphântửcũngdạyrằngmỗisinhvậtcónhữngđặcđiểmriêngcủanó).

Giảnhóaluậnthậmchícònđượcxáclậptốthơntronglĩnhvựcvậtlývàhóahọc.Ởphầnsautôisẽmôtảviệchợpnhấtngoàidựtínhnhữnghiểubiếtcủachúngtavềđiện,từtính,ánhsángvàtínhtươngđốivàomộtkhuônkhổduynhất.Trongnhiềuthếkỷ,chúngtađãbiếtrằngmộtvàiquyluậttươngđốiđơngiảnkhôngchỉgiảithíchmàcòndựđoánchínhxácvàmangtínhđịnhlượngrấtnhiềuhiệntượngkỳlạ,khôngchỉtrênTráiĐấtmàtrongtoànVũtrụ.

Chúngtanghenói–chẳnghạntừnhàthầnhọcLangdonGilkeytrongcuốnTựnhiên,thựctiễnvàthầnthánh(Nature,RealityandtheSacred)củaông–rằngkháiniệmcácquyluậtcủaTựnhiênlànhưnhauởkhắpmọinơiđơngiảnchínhlàmộtđịnhkiếnđượcápđặtlênVũtrụbởicácnhàkhoahọcsailầmvàhoàncảnhxãhộicủahọ.Ôngmongmuốncónhữngloại“kiếnthức”khác,cógiátrịtrongbốicảnhcủachúnggiốngnhưkhoahọc.NhưngtrậttựcủaVũtrũkhôngphảilàmộtgiảđịnh;nólàmộtthựctếđượcquansát.Chúngtanhậnraánhsángtừcácchuẩntinhxaxôichỉvìcácquyluậtvềđiệntừlànhưnhaudùởcáchxađâycả10tỷnămánhsáng.Cácquangphổcủanhữngchuẩntinhnàycóthểnhậnrađượcchỉvìcácnguyêntốhóahọcnhưnhauhiệndiệnởđógiốngnhưtạiđây,vàvìnhữngquyluậtvềcơkhílượngtửnhưnhauđượcápdụng.ChuyểnđộngcủacácthiênhàquanhmộtthiênhàkháccũngtheođúngđịnhluậttrọnglựccủaNewton.Cácthấukínhlựchấpdẫnvàhiệntượngxoaytrònkéodàicủacácẩntinhnhịphânchothấytínhtươngđốichungtrongcáctầngsâucủakhônggian.ChúngtacóthểsốngtrongmộtVũtrụvớinhữngquyluậtkhácnhautạimọikhuvực,nhưngchúngtathì

không.Thựctếnàygợiranhữngcảmgiácsùngkínhvàsợhãi.

ChúngtacóthểsốngtrongmộtVũtrụtrongđókhôngthểhiểuđượcbấtkỳđiềugìchỉbằngmộtvàiquyluậtđơngiản,trongđóTựnhiênphứctạpvượtxakhảnănglĩnhhộicủachúngta,trongđónhữngquyluậtápdụngtrênTráiĐấtkhôngcógiátrịtrênSaoHỏa,hoặcởmộtchuẩntinhxaxôi.Nhưngbằngchứng–khôngphảilànhữngđịnhkiến,màlàbằngchứng–lạichứngminhkhác.Thậtmaychochúngta,chúngtasốngtrongmộtVũtrụtrongđórấtnhiềuthứcóthể“rútgọn”thànhmộtsốlượngrấtítnhữngquyluậttươngđốiđơngiảncủaTựnhiên.Nếukhông,chúngtacóthểsẽthiếuhẳnnănglựctrithứcđểhiểuthếgiớinày.

Dĩnhiên,chúngtacóthểphạmsailầmtrongviệcápdụngmộtchươngtrìnhgiảnhóaluậnvàokhoahọc.Cóthểcónhữnglĩnhvựcmà,vớitấtcảnhữnggìchúngtabiết,khôngthểgiảnlượcthànhmộtvàiquyluậtđơngiản.Nhưngdướiánhsángcủanhữngpháthiệntrongvàithếkỷqua,dườngnhưsẽlàngớngẩnnếuthanphiềnvềgiảnhóaluận.Đâykhôngphảilàmộtkhiếmkhuyếtmàlàmộttrongnhữngthắnglợichủyếucủakhoahọc.Và,dườngnhưvớitôi,nhữngpháthiệncủanóquáphùhợpvớinhiềutôngiáo(mặcdùnókhôngchứngminhgiátrịcủachúng).TạisaomộtvàiquyluậtđơngiảncủaTựnhiênlạicóthểgiảithíchnhiềuđiềuvàthốngtrịtoànbộVũtrụbaolanày?ĐâykhôngphảilànhữnggìquývịcóthểkỳvọngtừmộtĐấngsángtạoVũtrụư?Tạisaomộtvàingườitheotôngiáolạiphảnđốichươngtrìnhgiảnhóaluậntrongkhoahọc,ngoạitrừxuấtpháttừtìnhyêuđặtnhầmchỗdànhchochủnghĩathầnbí?

---

Nhữngcốgắngnhằmđiềuhòatôngiáovàkhoahọcđãcótrong

chươngtrìnhnghịsựtôngiáotrongnhiềuthếkỷ-ítnhấtvớinhữngngườikhôngkhăngkhăngbámlấycáchgiảithíchtheonghĩađenđốivớiKinhThánhvàKinhQu’ranmàkhônghềcóchỗchophúngdụhoặcẩndụ.NhữngthànhtíchlớncủathầnhọcThiênChúagiáoLaMãlàcáccuốnSummaTheologicavàSummaContraGentiles(“BàiDoThái”)củaThánhThomasAquinas.XuấthiệntừmớrốirencủatriếthọcHồigiáophứctạpthâmnhậpvàothếgiớiCơĐốcgiáoởcácthếkỷ12và13lànhữngcuốnsáchcủangườiHyLạpcổđại,đặcbiệtlàAristotle–nhữngtácphẩmnóivềviệckiểmchứngthànhtíchcao.PhảichăngvốnhiểubiếtcổxưanaytươngthíchvớiThánhngôncủaChúa?TrongSummaTheologica,Aquinastựđặtchomìnhnhiệmvụdunghòa631câuhỏigiữanguồnThiênChúagiáovàcácnguồnkhác.Nhưnglàmthếnàothựchiệnđượcviệcnàykhicótranhchấprõrệt?Việcnàykhôngthểhoànthànhđượcnếukhôngcónguyêntắctổchứcnàođó,mộtcáchthứcưuviệtđểnhậnbiếtthếgiới.Aquinashướngtớinhậnthứcchungvàthếgiớitựnhiên–tứclàkhoahọcđượcsửdụngnhưmộtthiếtbịsửalỗi.VớiviệcthayđổicảnhậnthứcchungvàTựnhiên,ôngtìmcáchdunghợptoànbộ631vấnđề.(Mặcdùkhibịthúcbách,câutrảlờinhưmongmuốnđượcthừanhậnmộtcáchđơngiản.ĐứctinluônnhậnđượcsựtánđồngcủaLýtrí).NhữngcốgắngtươngtựnhằmdunghợpcũngthấmđẫmtrongvănhọcDoTháiTalmudvàhậuTalmudcũngnhưtriếthọcHồigiáotrungđại.

---

Đâykhôngphảilàđiềukhóxửvớinhiềungườikhác.“Tôitintưởng;dođótôihiểu”ThánhAnselmnóivàothếkỷ11.–TG

---

Nhưngcácgiáolýởtrungtâmcủatôngiáocóthểđượckiểm

nghiệmvềmặtkhoahọc.Bảnthânviệcnàyđãlàmchomộtsốtínđồvàchứcsắctôngiáođềphòngkhoahọc.Lễbanthánhthể,nhưNhàthờraogiảng,trênthựctếvàkhôngphảichỉnhưmộtẩndụ,cóphảilàthịtcủaJesusChrist,hayđóchỉlà–vềmặthóahọc,ởcấpđộhiểnvi,vàbằngnhiềuhìnhthứckhác–thứbánhxốpmàmộttusĩđưachoquývị?Phảichăngthếgiớisẽbịhủydiệtvàocuốichukỳ52nămcủaSaoKimtrừphiconngườichịuhysinhchocácvịthần?PhảichăngđànôngDoTháikhôngbịcắtbaoquyđầusẽsốngtệhơnnhữngngườiđồngđạotuântheothỏaướccổxưatrongđóChúayêucầumộtmảnhbaoquyđầutừmọitínđồnam?Phảichăngcóngườisinhsốngởrấtnhiềuhànhtinhkhác,nhưgiáopháiMormonraogiảng?Phảichăngnhữngngườidatrắngđượcmộtnhàkhoahọcđiêntạoratừnhữngngườidađen,nhưphongtràoQuốcgiaHồigiáo1khẳngđịnh?PhảichăngMặtTrờitrênthựctếkhôngmọcđượcnếunghithứchiếnsinhcủangườiHindubịbỏnhãng(nhưchúngtađượcnghequảquyếtnhưvậytrongSatapathaBrahmana)?

---

Cóthờiđiểm,câutrảlờichocâuhỏinàylàvấnđềsinhtử.MilesPhilipslàmộtthủythủanh,bịmắccạntạiMexicothuộcTâyBanNha.ÔngvàcácbạnđồnghànhbịgiảitớitrướcTòaándịgiáovàonăm1574.Họđượchỏi“Cácanhcótinrằngbánhthánhmàlinhmụcgiơcaotrênđầungài,vàrượuvangtrongcốcrượulễ,đíchthựclàxươngthịtvàmáutoànhảocủaĐấngCứurỗiChrist,cóhaykhông?Trướccâuhỏiđó,”Philipschobiết,“nếuchúngtôikhôngtrảlời‘Có!’thìkhôngcócáchgìtrừcáichết.”-TG

Vìnghilễnàythựctếkhôngđượctiếnhànhtrongnămthếkỷnênchúngtacóthểquykếtvàichụcnghìntrườnghợphiếnsinh

tựnguyệnvàkhôngtựnguyệnchocácvịthầnAztecvàMaya,nhữngngườicamchịusốphậnmìnhvớiđứctinbìnhthảnvàkiếnthứcrấttựtinrằnghọchếtđểcứuVũtrụ.-TG

TiếngAnh“NationofIslam”(NOI)làmộtphongtràotôngiáotạpnhammớidoWallaceD.FardMuhammadthànhlậpvàotháng7năm1930tạiDetroit,Michigan.Mụcđíchcủaphongtràolàcảithiệnđiềukiệntinhthần,tâmlý,xãhộivàkinhtếcủangườiMỹdađentạiHoaKỳvàcủacảloàingười.Ướctínhphongtràocókhoảng20.000-50.000thànhviêncốtlõi.HầuhếtthànhviênsốngởHoaKỳnhưngcũngcómộtsốcộngđồngởCanada,Anh,Pháp,TrinidadvàTobago.-ND

---

Chúngtacóthểthuđượcchúthiểusâusắcvềnguồngốcđờithườngcủatụccầunguyệnbằngcáchkhảosáthoạtđộngcầunguyệncủacáctôngiáovànềnvănhóakhôngmấyquenthuộc.Vídụ,đâylànhữnggìđượcviếttrongmộtbảnkinhvănhìnhnêmtrênmộtcondấuhìnhtrụởBabylontừthiênniênkỷthứhaitrướcCôngnguyên:

Ôi,Ninlil,Mẹđất,trêngiườngcướicủangươi,trongniềmvuisướngcủangươi,đứngrahòagiảichotavớiEnlil,ngườiyêuquýcủangươi.[Kýtên]Mili-Shipak,PhápsưxứNinmah.

ĐãcócảmộtthờigiandàikểtừkhicómộtphápsưtạiNinmah,hoặcthậmchímộtNinmah.BấtchấpthựctếlàEnlilvàNinlillànhữngvịthầnchính–ngườidânởkhắpthếgiớiphươngTâyvănminhcầunguyệnhọsuốt2000năm–phảichăngMili-Shipaktộinghiệptrênthựctếđangcầuxinmộtbóngma,mộtsảnphẩmtừtrítưởngtượngcủaôngấyvàđượcxãhộichấpnhận?Vànếunhưvậy,

chúngtathìsao?Hayđâylàmộtsựbángbổ,mộtcâuhỏicấmkỵ-giốngnhưtháiđộnghingờtrongnhữngtínđồthờEnlil?

Cầunguyệncóhiệuquảkhông?Nhữnglờinàothìcóhiệuquả?

CómộtloạicầunguyệntrongđóngườitanàixinChúacanthiệpvàolịchsửnhânloạihoặcchỉcầngiảiquyếtmộtsựbấtcônghaythảmhọatựnhiêncóthậthoặctưởngtượngnàođó–chẳnghạn,khimộtgiámmụctừTâyMỹcầuChúacanthiệpvàchấmdứtmộtđợtkhôhạntaihại.Tạisaolạicầncầunguyện?ChẳnglẽChúalạikhôngbiếtcóhạnhánsao?Hayngàikhôngbiếtrằngnóđedọanhữnggiáodâncủavịgiámmục?Nhữnghàmẩnvềnhữnggiớihạncủamộtvịchúaquyềnuyvàthôngtuệởđâylàgì?Vịgiámmụcyêucầucáctínđồcủamìnhcũngcầunguyện.PhảichăngChúachắcchắnsẽcanthiệpkhicónhiềungườicầunguyệnnhữngđiềutốtđẹphoặccônglýhơnlàkhichỉcómộtvàingười?Hãyxemxétđềnghịdướiđây,đượcinnăn1994trênTuầntintứccầunguyệnvàhànhđộng:NguồnthôngtinThiênChúagiáohằngtuầncủaIowa:

CácngươicóthểcùngtathamgiacầunguyệnrằngChúasẽthiêucháychươngtrìnhsinhđẻcókếhoạchtạiDesMoinesbằngmộthìnhthứcmàkhôngaicóthểnhầmlàdobấtkỳngườinàođóchâmlửa,khiếnchocácnhânviênđiềutrasẽphảinghĩtớinhữngnguyênnhân(khógiảithích)mầunhiệm,vàcáctínđồThiênChúagiáosẽphảinghĩđếnBàntaycủaChúahaykhông?

Chúngtađãthảoluậnvềchữabệnhbằngđứctin.Vậycòntuổithọthôngquacầunguyệnthìsao?NhàthốngkêthờiVictorialàFrancisGaltonchorằng–mọithứkháclàngangbằng–cácvuaAnhđềusốngthọ,bởivìhàngtriệungườitrênkhắpthếgiớihằngngàyđềutụnglêncâukinhchânthành“ChúacứurỗiNữhoàng”(hoặc

Đứcvua).Nhưngôngcũngchỉrarằnghọsốngkhôngthọbằngcácthànhviênkháccủatầnglớpquýtộcgiàucó.Hàngchụctriệungườiđồngthanhcôngkhaimongmuốn(mặcdùkhônghẳnlàhọcầunguyện)rằngMaoTrạchĐôngsẽsống“vạntuế.”GầnnhưtấtcảmọingườiởAiCậpcổđạiđềukhấncácvịthầnđểchoPharaohsống“mãimãi.”Nhữnglờicầunguyệntậpthểnàykhôngcótácdụng.Nhữngthấtbạiấychotadữliệu.

Bằngcáchđưaranhữngtuyênbố,chodùchỉlàtrênnguyêntắcvàtacóthểkiểmchứngđược,rằngcónhữngtôngiáothâmnhậpvàođấutrườngkhoahọc,mặcdùmiễncưỡng.Cáctôngiáokhôngcònđưaranhữnglờikhẳngđịnhvềthựctiễnmàkhôngaidámbácbỏnữa–vớiđiềukiệnlàhọkhôngnắmgiữquyềnlựcthếtục,họkhôngcưỡngépniềmtin.Đổilại,điềunàykhiếnchotínđồcủamộtsốtôngiáogiậndữ.Thỉnhthoảng,họlạiđedọanhữngngườihoàinghibằngnhữnghìnhphạttưởngtượngthảmkhốc.HãyxemkhảnăngdướiđâycủaWilliamBlaketrongcuốnsáchvôthưởngvôphạtNhữngdấuhiệuvôtội(AuguriesofInnocence)củaông:

KẻdạytrẻNgờvực

SẽchẳngbaogiờthoátkhỏiNấmmồmụcnát

NgườitrântrọngĐứctincontrẻ

SẽchiếnthắngĐịangụcvàTửthần

Dĩnhiênnhiềutôngiáo–hếtlòngsùngđạo,kínhsợ,đạođức,nghithức,cộngđồng,giađình,cứutế,vàcôngbằngchínhtrị-xãhội–khônghềbịtháchthứcbằngbấtkỳphươngthứcnào,màlàđượctônvinh,bằngnhữngpháthiệncủakhoahọc.Khôngnhấtthiếtphảicóxungđộtgiữakhoahọcvàtôngiáo.Ởmộtcấpđộ,cảhaicùng

chungnhữngvaitròhòahợpvàtươngđươngnhau,vàmỗilĩnhvựcđềucầncólĩnhvựckia.Tranhluậncôngkhaivàsôinổi,thậmchíthầnthánhhóasựnghingờ,làmộttruyềnthốngThiênChúagiáocótừthờiJohnMiltonviếtcuốnAreopagitica(1644).MộtsốbộphậnđạoThiênChúavàđạoDoTháichủlưutheođuổivàthậmchíđãtừngvậndụngítnhấtmộtphầnđứctínhkhiêmtốn,tựphê,tranhluậnlýtrí,vàđặtcâuhỏivềvốntrithứcmàkhoahọcđưara.Nhưngcáctôngpháikhác,đôikhiđượcgọilàbảothủhoặcchínhthống–vàhiệnnaydườngnhưhọđangnổilên,vớinhữngtôngiáochủlưugầnnhưkhôngthểnghevànhìnthấyđâu–lạichọncáchbàytỏlậptrườngvềnhữngvấnđềbịbácbỏ,vàvìthếcóphầnsợkhoahọc.

Cáctruyềnthốngtôngiáothườngrấtphongphúvàđadạngđếnmứcchúngđemlạivôsốcơhộiđểcanhtânvàsửachữa,đặcbiệtlàkhinhữngcuốnthánhthưcóthểbịhiểumộtcáchẩndụvàphúngdụ.GiáohộiCônggiáoLaMãđãcôngnhậnvàonăm1992rằngGalileođúng,rằngTráiĐấtquayxungquanhMặtTrời:mộthànhđộngmuộnmấtbathếkỷ,nhưngvẫnrấtcanđảmvàđượchoannghênh.CônggiáoLaMãhiệnđạikhôngtranhcãivềthuyếtVụnổLớn,vềVũtrụ15tỷnăm,vềnhữngdạngsốngđầutiênxuấthiệntừcácphântửtiềnsinhvật,hoặcvềviệcnhânloạitiếnhóatừnhữngtổtiêngiốngvượn–mặcdùhọcóquanđiểmriêngvề“thụhồn”1.HầuhếtcáctínđiềuDoTháivàTinLànhchủlưuđềucóquanđiểmkiênđịnhnhưnhau.

---

1.Nguyênbản“ensoulment”,làmộtkháiniệmtôngiáochỉthờiđiểmmộtsinhlinhcólinhhồn,chodùlàđượctạomớitrongmộtbàothaiđangpháttriểnhayđãtồntạitrướcvànhậnlinhhồnởmộtgiaiđoạnpháttriểncụthể.Ngườitavẫnđangtranhcãixemquátrìnhthụ

hồndiễnrachínhxácởđộtuổinàocủabàothai:mộtquanđiểmphổbiến,cótừthờiAristotle,chorằnglinhhồnconngườinhậpvàothânxácđanghìnhthànhởkhoảngngàythứ40(nam)hoặc90(nữ).Cácquanđiểmkhácthìchorằngtiếphồndiễnraởthờiđiểmthụthai;khiđứatrẻhítthởlầnđầutiênsaukhisinhra;ởthờiđiểmhìnhthànhhệthầnkinhvànão;lúccóhoạtđộngnãobộđầutiên;hoặckhibàothaicóthểsốngđộclậptrongtửcung.-ND

---

Trongmộtcuộcthảoluậnthầnhọcvớicáclãnhđạotôngiáo,tôithườnghỏihọsẽphảnứngsaonếumộtnguyênlýtrungtâmtrongđứctincủahọbịkhoahọcbácbỏ.KhitôiđặtcâuhỏinàyvớiĐạtLaiLạtMađươngnhiệm,vịĐạtLaiLạtMathứ14,ngàikhôngngầnngạitrảlờikháchẳnvớinhữnglãnhđạotôngiáobảothủhaychínhthống:Trongtrườnghợpnhưvậy,ngàinói,PhậtgiáoTâyTạngsẽphảithayđổi.

Thậmchí,tôiđặtcâuhỏi,nếuđólàmộtnguyênlýthậtsựtrungtâm,như(tôitìmkiếmvídụ)đầuthaichẳnghạn?

Kểcảnhưvậy,ngàitrảlời.

Tuynhiên–ngàinháymắtnóithêm–sẽrấtkhóbácbỏchuyệnđầuthai.

Hiểnnhiên,ĐạtLaiLạtManóiđúng.Họcthuyếttôngiáođượcbảovệđểkhôngbịbácbỏsẽkhôngcómấylýdololắngvềsựtiếnbộcủakhoahọc.Ýtưởnglớn,phổbiếnởnhiềuđứctin,vềmộtĐấngSángtạoVũtrụlàmộthọcthuyếtnhưvậy–rấtkhóchứngminhhoặcphủnhận.

MosesMaimonides,trongcuốnCẩmnangnhữngđiềukhóhiểu(GuidePerplexed),chorằngChúachỉcóthểthậtsựnhậnbiếtđượcnếucósựnghiêncứucởimởvàtựdovềcảvậtlývàthầnhọc(I,55).ĐiềugìsẽxảyranếukhoahọcchứngmìnhmộtVũtrụlâuđờivôhạnđịnh?Khiđóthầnhọcsẽphảisửachữamộtcáchnghiêmtúc[II,25].Trênthựctế,đâylàmộtpháthiệncủakhoahọccóthểphủnhậnvềmộtĐấngSángtạo–bởivìmộtvũtrụlâuđờivôhạnđịnhsẽchẳngbaogiờđượctạoracả.Nósẽluôntồntạiởđó.

Cónhữnghọcthuyết,mốiquantâmvàlolắngkháccũngtỏralongạivềnhữnggìkhoahọcsẽtìmra.Cólẽ,họgợiý,tốthơncảlàkhôngnênbiết.Nếuđànôngvàđànbàhóaracónhữngxuhướngditruyềnkhácnhauthìchẳnglẽđiềunàysẽkhôngđượcsửdụngnhưmộtlýdođểđànônglấtlướtđànbàư?Nếucómộtthànhphầnbạolựcmangtínhditruyền,thìđiềunàycóthểbiệnminhchoviệcmộtsắctộcnàyđànápmộtsắctộckháckhông?Nếubệnhtâmthầnchỉlàcơchếhóahọccủanãobộthìđiềunàylạikhônglàmsángtỏnhữngcốgắngcủachúngtanhằmnắmbắtthựctiễnhoặcchịutráchnhiệmvềhànhđộngcủamìnhư?NếuchúngtakhôngphảilàmộtcôngtrìnhđặcbiệtcủaĐấngSángtạoVũtrụ,nếunhữngquyluậtđạođứccơbảncủachúngtachỉđơnthuầnđượctạorabởinhữngnhàlàmluậtcũngcókhảnăngphạmsailầmthìcuộcđấutranhcủachúngtanhằmduytrìmộtxãhộinềnnếplạikhôngbịhủyhoạiư?

Tôichorằng,trongmọitrườnghợpnày,cảtôngiáovàthếtục,chúngtasẽtốthơnnhiềunếuchúngtabiếtđượckhảnănggầnđúngnhấtvớisựthật–vànếuchúngtagiữlấychomìnhmộtsựthấutriệtvềnhữngsailầnmànhómlợiíchhoặchệthốngniềmtincủachúngtađãphạmphảitrongquákhứ.Trongmọitrườnghợp,nhữnghậuquảthảmkhốctưởngtượngcủaviệcbiếtrõsựthậtđềubịphóngđại.Vàmộtlầnnữa,chúngtachưađủthôngtháiđểbiếtđiềugìnóidối,

hoặcthậmchísắctháinàocủasựthật,cóthểphụcvụchomụcđíchxãhộicaohơnnàođó–đặcbiệtvềlâudài.

Chương16.KHICÁCNHÀKHOAHỌCBIẾTTỘI

Trítuệcủaconngười–sẽpháttriểnđếnđâu?Đâulàgiớihạnchosựnhângnháoliềulĩnhcủanó?Nếuthóiđộcácvàđờisốngloài

ngườihòaquyệnmộtcáchcânxứng,nếuđứacontraisẽluộntrưởngthànhtrongsựđồibạivượtxacảchamình,thìcácvịthần

phảichothêmmộtthếgiớinữamớicóthểđủchỗchonhữngkẻtộilỗi.

Euripides

Hippolytus

(428trướcCôngnguyên)

TrongmộtcuộchọpsauchiếntranhvớiTổngthốngHarryS.Truman,J.RobertOppenheimer–giámđốckhoahọccủaDựánvũkhíhạtnhânManhattan–đãcayđắngnhậnxétrằngcácnhàkhoahọccóbàntayđẫmmáu;giờđâyhọđãbiếttội.Sauđó,TrumanchỉđạocáctrợlýcủamìnhrằngôngsẽkhôngbaogiờmuốngặplạiOppenheimernữa.Đôikhi,cácnhàkhoahọclạibịkhiểntráchvìlàmnhữngviệcđộcác,vàđôikhivìđãcảnhbáovềnhữngứngdụngđộcácmàkhoahọccóthểphảithamgia.

Thôngthường,khohọcđượcgiaonhiệmvụvìngườitanóirằngnóvàcácsảnphẩmcủanótrungtínhvềmặtđạođức,mơhồvềmặtđạođức,nêndễsửdụngđểphụcvụcảcáixấulẫncáitốt.Đâylàmộtcáotrạngđãcótừlâu.Cólẽnóxuấthiệntừthờikỳđẽođálàmcôngcụvàthuầnphụclửa.Vìcôngnghệluônđicùngvớitổtiên

chúngtatừtrướckhicóconngườiđầutiên,vìchúngtalàmộtgiốngloàibiếtsửdụngcôngnghệ,chonênvấnđềnàykhônghẳnlàvấnđềkhoahọcmàlàbảnchấtconngười.Nóithếnày,tôikhôngcóýlàkhoahọckhôngphảichịutráchnhiệmchoviệclạmdụngnhữngpháthiệncủamình.Nócótráchnhiệmrấtlớn,vàcácsảnphẩmcủanócàngmạnhthìtráchnhiệmcủanócànglớn.

Nhưcácloạivũkhítâncôngvàchấtdẫnxuấtthịtrường,côngnghệnàochophépchúngtathayđổimôitrườngtoàncầuvốncóíchchochúngtathìđềucầnthậntrọng.Đúng,chínhloàingườiđãgâynêntấtcả.Đúng,chúngtađangpháttriểnnhữngcôngnghệmớinhưchúngtavẫnluônlàmvậy.Nhưngkhinhữngđiểmyếumàchúngtaluôncólạihợplựcvớikhảnănglàmhạitrênquymôlớnchưatừngcóthìchúngtasẽcầncóthêmthứgìđó–mộtchuẩnmựcđạođứccũngcầnphảithiếtlậptrênquymôlớnchưatừngcó.

Thỉnhthoảng,cácnhàkhoahọclạitìmcáchđạtđượcbằngcảhaihướng:nhậnđượcsựtônvinhvìnhữngứngdụngkhoahọclàmgiàuchocuộcsốngcủachúngta,nhưnglạinétránhnhữngcôngcụchếtngười,cốývàvôý,vốncũngxuấtpháttừnghiêncứukhoahọc.TriếtgiangườiAustraliaJohnPassmoređãviếttrongcuốnKhoahọcvànhữngchỉtrích(ScienceandItsCritics)

TòaándịgiáoTâyBanNhatìmcáchnétránhtráchnhiệmtrựctiếpvềviệcthiêusốngnhữngngườidịgiáobằngcáchnémhọvàobàntaythếtục;họgiảithíchmộtcáchđạođứcgiảrằngviệctựhọthiêusốngnhữngngườinàysẽhoàntoànkhôngđúngvớicácnguyênlýThiênChúagiáo.ChỉrấtítngườitrongchúngtachophépTòaándịgiáodễdàngphủisạchbàntayvấymáucủamình;Tòaándịgiáobiếtrấtrõđiềugìsẽxảyra.Tươngtựnhưvậy,ởđâuứngdụngcôngnghệcủanhữngphátkiếnkhoahọcrõràngvàminhbạch

–nhưkhimộtnhàkhoahọcnghiêncứuvềcácchấtkhítấncônghệthầnkinh–ôngấykhôngthểchorằngnhữngứngdụngnhưthế“khôngphảiviệccủaôngấy”,vớilậpluậnrằngchínhcácthếlựcquânsự,chứkhôngphảicácnhàkhoahọc,mớisửdụngkhíđộcđểgiếtngườihoặcgâythươngtích.Điềunàythậmchícàngrõrànghơnkhinhàkhoahọcgiúpđỡchínhphủ,đểđổilạinhữngkhoảntiềnthưởng.Nếumộtnhàkhoahọc,hoặcmộttriếtgia,chấpnhậntiềntừmộtcơquannhưcụcnghiêncứuhảiquân,thìôngtađanglừadốinếunhưôngtabiếtcôngviệccủamìnhsẽvôíchvớihọvàphảichịutráchnhiệmvềkếtquảnếunhưôngtabiếtrằngnósẽcóích.Ôngtalàmộtchủthể,mộtchủthểphùhợp,đượccangợihoặcbịchỉtríchliênquanđếnbấtkỳsựcáchtânnàokhởinguồntừcôngtrìnhcủaôngta.

MộttrườnghợpquantrọngmàlịchsửđưaralàsựnghiệpcủanhàvậtlýsinhtạiHungary,EdwardTeller.Khicònrấttrẻ,TellercóấntượngvớicuộccáchmạngcộngsảnchủnghĩaBelaKuhntạiHungary,trongđótàisảncủanhữnggiađìnhtrunglưunhưôngbịsungcông,vàdomấtmộtchântrongmộtvụtainạnxehơi,khiếnôngbịđauđớnsuốtđời.Nhữngđónggópbanđầucủaônggồmtừcácquytắcchọnlọccơhọclượngtửvàvậtlýthểrắnđếnvũtrụhọc.ChínhônglàngườiđãláixetrởnhàvậtlýLeoSzilardđếngặpAlbertEinsteinđangđinghỉtạiLongIslandvàotháng7năm1939–mộtcuộcgặpgỡdẫntớibứcthưlịchsửcủaEinsteingửichoTổngthốngFranklinRooseveltnhấnmạnhrằng,trongbốicảnhnhữngsựkiệnchínhtrịvàkhoahọcởnướcĐứcQuốcxã,HoaKỳcầnpháttriểnmộtloạibomphânhạchhay“hạtnhân”.ĐượctuyểndụngvàolàmviệcchoDựánManhattan,TellerđếnLosAlamosvàngaylậptứctừchốicộngtác–khôngphảivìôngmấtcanđảmtrướcnhữnggìmộtquảbomhạtnhâncóthểgâyra,màvìngượclại:vìôngmuốnnghiêncứumộtthứvũkhíhủydiệtmạnhhơn,bomkhinhkhĩ,haynhiệt

hạch,hoặclàbomkhinhkhí.(Trongkhimộtquảbomnguyêntửcógiớihạnđỉnhvềnănglượnghủydiệthaycôngsuấtthìbomkhinhkhílạikhônghềcóhạnchếnhưvậy.Nhưngmộtquảbomkhinhkhílạicầnmộtquảbomhạtnhânlàmngòinổ).

Saukhibomnhiệthạchđượcsángchế,saukhiĐứcvàNhậtđầuhàng,saukhichiếntranhkếtthúc,Tellervẫnlàngườikiêntrìủnghộnhữnggìgọilà“Siêuviệt”,đượcsửdụngđểhămdọaLiênXô.LongạivềmộtLiênXôđangtáithiết,cứngrắnhơnvàquânsựhóadướithờiStalinvàchứnghoangtưởngcấpquốcgiatạiMỹmangtênMcCarthygiúpchoconđườngcủaTellerrấtthuậnlợi.Mặcdùvậy,cũngcómộttrởngạilớnliênquanđếnOppenheimer,ngườivừatrởthànhChủtịchỦybanTưvấnchoHộiđồngNănglượngNguyêntử(AEC)hậuchiến.Tellercungcấpmộtbảnkhaiphêphántrướcmộtphiênđiềutrầncủachínhphủ,nghingờlòngtrungthànhcủaOppenheimerđốivớiHoaKỳ.NhìnchungngườitanghĩrằngsựliêncancủaTellerđóngvaitròchínhchonhữnggìxảyrasauđó:MặcdùlòngtrungthànhcủaOppenheimerkhôngbịphủnhậnbởibanthẩmđịnhnhưngquyềnưutiênanninhcủaôngấybịbác,ôngphảinghỉviệcởAEC,vàconđườngcủaTellertiếntớidựánSiêuviệthoàntoànthênhthang.

KỹthuậtchếtạovũkhínhiệthạchnóichungđượcgắnvớitêntuổiTellervànhàtoánhọcStanisladUlam.HansBethe,nhàvậtlýđoạtgiảiNobelđứngđầuTổLýthuyếttrongDựánManhattanvàlàngườiđóngvaitròchínhtrongviệcpháttriểncảbomnguyêntửvàbomkhinhkhí,xácnhậnrằnggợiýbanđầucủaTellerkhônghoànhảo,vàrằngcầncócôngsứccủanhiềungườiđểbiếnvũkhínhiệthạchthànhhiệnthực.VớinhữngđónggópvềkỹthuậtcơbảntừmộtnhàvậtlýtrẻcótênRichardGarwin,“thiếtbị”nhiệthạchđầutiêncủaHoaKỳđượckíchnổvàonăm1952–nóquácồngkềnhnênkhông

thểvậnchuyểnbởimộttênlửahayquảbomđược;nócứnằmchềnhềnhngaytạivịtrínóđượclắprápvànổtung.QuảbomkhinhkhíđíchthựcđầutiênlàmộtsángchếcủaLiênXô,phátnổmộtnămsauđó.ĐãxảyratranhcãixemliệuLiênXôcópháttriểnvũkhínhiệthạchhaykhôngnếunhưHoaKỳkhông,vàliệuHoaKỳcócầnđếnmộtloạivũkhínhiệthạchđểngăncảnLiênXôsửdụngbomkhinhkhícủahọhaykhông–vìkhiđóHoaKỳđãsởhữucảmộtkhovũkhíphânhạch.ƯuthếrõhơncủabằngchứnghiệntạilàLiênXô–thậmchítrướckhichonổquảbomphânhạchđầutiêncủahọ-đãcóbảnthiếtkếkhảthichomộtloạivũkhínhiệthạch.Đólà“bướcđilogictiếptheo.”NhưngviệcLiênXôtheođuổivũkhíphânhạchđượchỗtrợbởivốnkiếnthứcmàngườiMỹđangnghiêncứu.

Từquanđiểmcủatôi,nhữnghậuquảcủachiếntranhhạtnhântoàncầutrởnênnguyhiểmhơnnhiềuvớiviệcphátminhrabomkhinhkhí,bởivìnhữngvụnổtrênkhôngcủacácloạivũkhínhiệthạchcókhảnăngthiêutrụicácthànhphố,tạoralượngkhóirấtlớn,làmnguộivàchekínTráiĐất,vàsinhramùađônghạtnhântrênquymôtoàncầulớnhơnrấtnhiều.Đâycólẽlàtranhluậnkhoahọcgaygắtnhấtmàtôitừngthamgia(từkhoảngnhữngnăm1983-1990).Cuộctranhluậncónhiềukhidođộngcơchínhtrị.Nhữnghàmẩnchiếnlượccủamùađônghạtnhângâylongạichonhữngngườiủnghộmộtchínhsáchtrảđũaquymôlớnnhằmngăncảnmộtcuộctấncônghạtnhân,hoặcchonhữngngườimuốnnắmlấykhảnăngtấncôngquymôlớntrước.Dùởtrườnghợpnàothìnhữnghậuquảmôitrườngcũnggâyratìnhtrạngtựpháhủychobấtkỳquốcgianàotungrasốlượnglớnvũkhínhiệthạch,thậmchíkhôngcầnđốithủtrảđũa.Mộtmảngchínhtrongchínhsáchchiếnlượcchonhiềuthếkỷ,vàlýdotíchtrữhàngchụcnghìnthứvũkhíhạtnhân,độtnhiêntrởnêngiảmsútmứcđộtincậyrấtnhiều.

Mứcgiảmnhiệtđộtoàncầuđượcdựđoántrongtàiliệukhoahọcđầutiên(1983)vềmùađônghạtnhânlà15-200C;ướctínhhiệnnaylà10-150C.Haigiátrịđềurấtthốngnhấtnếuxétnhữngyếutốkhôngchắcchắntốigiảntrongtínhtoán.CảhaimứcgiảmnhiệtđộđềucaohơnđộchênhlệchnhiệtđộtoàncầuhiệntạivànhiệtđộtoàncầucủaKỷBănghàcuốicùng.Nhữnghậuquảlâudàicảuchiếntranhnhiệthạchtoàncầuđượcướctínhbởimộtnhómgồm200nhàkhoahọcquốctế,vớikếtluậnrằngtrongthờikỳmùađônghạtnhân,nềnvănminhtoàncầuvàhầuhếtngườidântrênTráiĐất–kểcảnhữngngườisốngxavùngtrungvĩđộ(mid-latitude)bắc–sẽgặpnguyhiểm,chủyếudonạnđói.Nếuchiếntranhhạtnhânquymôlớnxảyra,vớinhữngthànhphốlàmụctiêu,thìnỗlựccủaEdwardTellervàcáccộngsựtạiHoaKỳ(vànhómđốitácdoAndreiSakharovởLiênXôđứngđầu)cóthểphảichịutráchnhiệmvềkếtcục“hạmàn”đốivớitươnglailoàingười.Bomkhinhkhíchođếngiờlàloạivũkhíkhủngkhiếpnhấttừngđượcsángchế.

Khimùađônghạtnhânđượcpháthiệnvàonăm1983,Tellernhanhchóngchorằng(1)ngànhvậtlýđãlầm,và(2)pháthiệnnàyđãcótừnhiềunămtrướcdướisựgiámhộcủaôngấytạiPhòngthínghiệmQuốcgiaLawrenceLivermore.Trênthựctế,khônghềcóbằngchứngvềmộtpháthiệntrước,vàbằngchứngquantrọngmànhữngngườiởmọiquốcgiaviệndẫnđểthôngbáocholãnhđạođấtnướcmìnhvềnhữngtácđộngcủavũkhíhạtnhânđềukhôngnhậnramùađônghạtnhân.NhưngnếuTellerđúngthìrõràngôngấykhôngcóýthứckhikhôngchỉrapháthiệnnàychocácbênbịtácđộng–nhữngcôngdânvàlãnhđạotạiđấtnướccủaôngấyvàcảthếgiới.NhưtrongbộphimTiếnsĩStrangelovecủaStanleyKubrick,việcphânloạivũkhítốithượng–đểkhôngaibiếtrằngnócótồntạivànócóthểlàmđượcgì–chínhlàđiềunguxuẩntộtcùng.

Vớitôidườngnhưkhôngthểcóchuyệnbấtkỳconngườibìnhthườngnàolạikhôngbịphiềnphứckhigiúptạoramộtsángchếnhưvậy,thậmchícógạtmùađônghạtnhânsangbên.Nhữngáplực,cóýthứchoặcvôthức,đốivớinhữngngườichịutráchnhiệmvềsángchếnàychắcchắnrấtlớn.ChodùnhữngđónggópthựctếcủaônglàgìthìEdwardTellercũngvẫnđượcnhiềungườixemlà“chađẻ”củabomkhinhkhí.Trongmộtbàiviếtrấtđángngưỡngmộvàonăm1954,tạpchíLifeđãmôtảông“gầnnhưquyếttâmmộtcáchcuồngtín”trongviệcchếtạobomkhinhkhí.Tôinghĩrằng,sựnghiệptiếptheocủaôngcóthểđượchiểunhưmộtnỗlựcnhằmthanhminhchonhữnggìôngtạora.Tellerchorằng,khôngcóvẻgìbấthợplý,bomkhinhkhíduytrìhòabình,hoặcítnhấtngănngừachiếntranhnhiệthạch,bởivìnhữnghậuquảcủachiếntranhgiữacáccườngquốchạtnhângiờđâyquánguyhiểm.Chúngtavẫnchưacóchiếntranhhạtnhânphảikhông?Nhưngtấtcảnhữngluậnđiểmnhưvậyđềumặcđịnhrằngcácquốcgianắmgiữvũkhíhạtnhân,khôngcóngoạilệ,đangvàsẽluôncólýtrí,vàrằnggiậndữ,trảđũavàđiêncuồngsẽkhôngbaogiờxảyravớilãnhđạocủahọ(haygiớiquanchứcquânsựvàcảnhsátchìmchịutráchnhiệmvềvũkhíhạtnhân).TrongthếkỷcủaHitlervàStalin,điềunàydườngnhưquángâythơ.

Tellerlàmộtthếlựcchínhtrongviệcngănchặnmộthiệpướctoàndiệnvềcấmthửnghiệmvũkhíhạtnhân.ÔnggâykhókhănrấtnhiềuchoviệcđạttớiHiệpướcCấmthửnghiệmHạnchế(phíatrênmặtđất)vàonăm1963.Lýlẽcủaôngchorằngthửnghiệmphíatrênmặtđấtrấtcầnthiếtđểduytrìvà“cảithiện”cáckhovũkhíhạtnhân,rằngviệcphêchuẩnhiệpướcsẽ“mởđườngchoantoàntươnglaicủađấtnướcchúngta,”trênthựctếchỉcóvẻhợplýbềngoài.Ôngcũnglàmộtngườinhiệtthànhđềxướngvềantoànvàhiệuquảchiphícủacácnhàmáyđiệnphânhạch,tựnhậnmìnhlàtrườnghợpthươngvongduynhấttrongvụtainạnhạtnhânĐảoThreeMiletại

Pennsylvaniavàonăm1979;ôngchobiếtôngbịđautimkhiđangtranhluậnvềvấnđềnày.

TellertánthànhchonổvũkhíhạtnhântừAlaskađếnNamPhi,đểkhơithôngcáchảicảngvàkênhmương,đểphábỏnhữngngọnnúigâytrởngại,đểthựchiệnnhữngcôngđoạndirờiđấtkhốilượnglớn.KhiôngđềxuấtmộtdựánnhưvậyvớiNữhoàngFrederikacủaHyLạp,ngườitanóirằngbàđãtrảlời,“Cảmơnngài,TiếnsĩTeller,nhưngHyLạpđãđổnátquáđủrồi.”MuốnthửnghiệmthuyếttươngđốilớncủaEisteinchăng?VậythìhãynổvũkhíhạtnhânởmặtbênkiacủaMặtTrời,Tellerđềxuấtnhưvậy.MuốnhiểuđượcthànhphầnhóahọccủaMặtTrăngư?VậyđưamộtquảbomkhinhkhílênMặtTrăngvàchonónổ,rồikiểmchứngquầngánhsángvàcầulửa.

Cũngtrongthậpniên1980,TellerđãgửitớiTổngthốngRonaldReaganýniệmvềChiếntranhKhônggian–đượchọgọilà“SángkiếnPhòngthủChiếnlược”(SDI).ReagandườngnhưtinvàocâuchuyệntưởngtượngcủaTellerrằngcóthểchếtạomộtthiếtbịladeXquangkíchthướcbằngchiếcbàn,hoạtđộngbằngbomkhinhkhítrongquỹđạovàcókhảnănghủydiệt10.000đầuđạncủaLiênXôtrongnháymắt,vàđemlạikhảnăngbảovệthựcsựchocáccôngdânHoaKỳtrongtrườnghợpcóchiếntranhnhiệthạchtoàncầu.

NhữngngườibiệnhộchoChínhphủReagannóirằng,chodùphóngđạivềnănglực,trongđócónhữngphóngđạicốý,thìSDIvẫnchịutráchnhiệmvềsựsụpđổcủaLiênXô.Khônghềcóbằngchứngxácthựccủngcốcholuậnđiểmnày.AndreiSakharov,YevgenyVelikhov,RoaldSagdeev,vàcácnhàkhoahọckháccốvấnchoTổngthốngMikhailGorbachevđềunóirõrằngnếuHoaKỳthậtsựtiếntớichươngtrìnhChiếntranhgiữacácvìsao,phảnứngantoànvàtiếtkiệmnhấtcủaLiênXôsẽlàtăngthêmkhovũkhíhạtnhânvà

cáchệthốngphónghiệncócủamình.Bằngcáchnày,ChiếntranhKhônggiancóthểlàmtăng,chứkhôngphảigiảm,nguycơchiếntranhnhiệthạch.ỞbấtkỳmứcđộnàothìchiphícủaLiênXôchohệthốngphòngthủkhônggianchốnglạicáctênlửacủaHoaKỳđềukhôngđángkểnếuđemsosánh–nhưnglạirấtcóýnghĩachâmngòichosựsụpđổcủanềnkinhtếXôviết.SựsụpđổcủaLiênbangXôviếtliênquanrấtnhiềuđếnsựthấtbạicủanềnkinhtếmệnhlệnh,nhậnthứcngàycàngtăngvềmứcsốngởPhươngTây,tháiđộbấtbìnhlanrộngtừmộthệtưtưởngcộngsảnchủnghĩahấphối,và–mặcdùôngấykhôngcóýđịnhvềmộtkếtcụcnhưvậy–sựthúcđẩycủaGorbachevđốivớichínhsáchglasnost(mởcửa).

HàngvạnnhàkhoahọcvàkỹsưMỹđãcôngkhaicamkếtrằnghọsẽkhônglàmviệcchodựánChiếntranhKhônggianhoặcnhậntiềntừtổchứcSDI.Đâylàmộtvídụvềsựbấthợptácđầydũngcảmvàngàycànglanrộngcủagiớikhoahọc(vớimộtsựtrảgiácánhânnàođó)đốivớimộtchínhphủdânchủtạmthời,ítnhấtlànhưvậy,đilầmđường.

Tellercũngủnghộpháttriểncácđầuđạnhạtnhânxuyênthấu–đểcáctrungtâmđiềukhiểnngầmdướilòngđátvàcáchầmtrúẩnđượcchonsâudànhchogiớilãnhđạo(vàgiađìnhhọ)củamộtquốcgiathùđịchcóthểbịpháthiệnvàtiêudiệt;vànhữngđầuđạnhạtnhân0,1-kilotonsẽtấncôngtớitấpmộtquốcgiathùđịch,xóasạchcơsởhạtầngcủahọ“màkhôngcầngâythươngvonggì”:Dânthườngsẽđượccảnhbáotrước.Chiếntranhhạtnhânsẽrấtnhânđạo.

Khitôiviếtcuốnsáchnày,EdwardTeller–đãngoài80nhưngvẫnrấthăngháivàgiữnguyênđượctrílựccủaôngấy–vừahìnhthànhmộtchiếndịch,vớicácđốitáctrongcơquanvũkhíhạtnhân

củaLiênXôcũ,nhằmpháttriểnvàchonổcácthếhệvũkhínhiệthạchcôngsuấtcaomớitrongvũtrụ,đểpháhủyhoặclàmchệchhướngcáctiểuhànhtinhcóthểvachạmvớiTráiĐất.Tôilongạirằngthínghiệmvộivãvớiquỹđạocủacáctiểuhànhtinhgầnkềcóthểsẽgâyranhiềunguyhiểmcholoàingườichúngta.

TiếnsĩTellervàtôiđãgặpriêngnhau.Chúngtôitranhluậntạicáchộinghịkhoahọc,trênbáochítrongnước,vàtrongmộtphiênhọpkíncủaQuốchội.Chúngtôicórấtnhiềubấtđồng,đặcbiệtvềChiếntranhKhônggian,mùađônghạtnhân,vàphòngthủtiểuhànhtinh.Cólẽtấtcảnhữngđiềunàykhiếntôicócáinhìnthấtvọngvềôngấy.Mặcdùôngấyluônlàmộtngườiđammêcôngnghệvànhiệtthànhchốngchủnghĩacộngsản,nhưngnhìnlạicuộcđờiôngấy,dườngnhưvớitôi,tôicònthấyđiềugìđóngoàinỗlựctuyệtvọngnhằmbiệnminhchobomkhinhkhí:Nhữngảnhhưởngcủanókhôngtệnhưquývịnghĩ.Nócóthểđượcsửdụngđểbảovệthếgiớitrướcnhữngloạibomkhinhkhíkhác,vìkhoahọc,vìcáccôngtrìnhdândụng,đểbảovệnhândânHoaKỳtrướccácloạivũkhínhiệthạchcủamộtkẻthù,đểphátđộngchiếntranhmộtcáchnhânđạo,đểcứuvớthànhtinhnàykhỏinhữnghiểmhọangẫunhiêntừvũtrụ.Bằngcáchnàođó,ởđâuđó,ôngấymuốntinrằng,vũkhíhạtnhân,vàôngấy,sẽđượcloàingườithừanhậnnhưlàcứutinhchứkhôngphảiđốitượnghủydiệthọ.

Khinghiêncứukhoahọcđemlạichocácquốcgiavàlãnhđạochínhtrịnhữngsứcmạnhghêgớm,trênthựctếlàđángsợ,thìnhiềunguyhiểmcũngxuấthiện:Mộtnguyhiểmlàmộtsốnhàkhoahọccóthểmấttấtcảngoạitrừvẻkháchquanbềngoài.Lúcnàocũngvậy,quyềnlựccóxuhướngthahóa.Trongtrườnghợpnày,thiếtchếbímậtđặcbiệtnguyhại,vàmọihìnhthứckiểmsoátvàcânbằngcủamộtnềndânchủtrởnênvôcùnggiátrị.(Teller,ngườithànhđạt

trongnềnvănhóabímật,cũngliêntụccôngkíchđiềunày).GiámđốcCIAtừngnhậnxétvàonăm1995rằng“tuyệtmậtcósứcthahóatuyệtđối.”Cuộctranhluậncôngkhaivàquyếtliệtnhấtthườngchínhlàhìnhthứcbảovệduynhấtchốnglạiviệclạmdụngcôngnghệmộtcáchmạohiểm.Khíacạnhphêbìnhcủaphảnđềcóthểlàgìđórấtrõràng–rằngnhiềunhàkhoahọchoặcthậmchínhữngngườikhôngcóchuyênmônđềucóthểtiếpcậnđượcmiễnsaokhôngcóhìnhphạtđốiviệcviệcnóira.Hoặccóthểlàgìđótinhtếhơn,điềugìđógâychúýchomộtsinhviênđạihọcvôdanhởmộtnơinàođórấtxaWashingtonD.C.–ngườisẽchẳngbaogiờcócơhộitrìnhbàyvấnđề,nếunhưcácluậncứđượcgiữkínvàcoilàbímật.

---

Lĩnhvựcnỗlựcnàocủaloàingườikhôngnhậpnhằngvềmặtđạođức?Ngaycảnhữngthiếtchếdângianđượccholàđemlạichochúngtalờikhuyênvềcáchứngxửvàđạođứcdườngnhưcũngđầyrẫunhữngmâuthuẫn.Hãyxemxétnhữngcâucáchngônnày:Dụctốcbấtđạt.Đúng,nhưngviệchômnaychớđểngàymai.Antoànvẫntốthơnlàphảihốihận;nhưngkhôngvàohangcọpsaobắtđượccọpcon.Cólửaắtcókhói;nhưngkhôngthểtrôngmặtbắthìnhdongđược.Tiếtkiệmđượcđồngnàolàhayđồngấy;nhưngchếtcóđemđiđượcđâu.Trâuchậmthìuốngnướcđục;nhưngthằngđiếcthìkhôngbiếtsợsúng.Bacâychụmlạinênhònnúicao;nhưngnhiềuthầythìthốima.1Đãcólúcngườitalênkếhoạchhoặcbaobiệnchohànhđộngcủamìnhdựatrênnhữngcâuđốilậpnhaunhưvậy.Tráchnhiệmđạođứccủanhàcáchngônlàgì?HoặccủanhàchiêmtinhHoàngđạo,chuyêngiađoánbàiTarot,haynhàtiêntribáolácảinữa?

---

1. NguyênvănđoạncáchngôntrongtiếngAnh:“Hastemakeswaste.Yes,butastitchintimesavesnine.Bettersafethansorry;butnothingventured,nothinggained.Wherethere’ssmoke,there’sfire;butyoucan’ttellabookbyitscover.Apennysavedisapennyearned;butyoucan’ttakeitwithyou.Hewhohesitatedislost;butfoolsrushinwhereangelsfeartotread.Twoheadsarebetterthanone;buttoomanycooksspoilthebroth.”–ND

---

Hãycùngxemxétnhữngtôngiáochủlưu.TrongsáchTiêntriMicah,chúngtađượcyêucầulàmnhữngđiềuđúngđắnvàbiếtnhântừ;trongXuấtAiCậpký(Exodus)chúngtabịcấmphạmtộisátnhân;trongsáchLuậtLeviticuschúngtađượclệnhphảiyêuthươnglánggiềngnhưchínhbảnthânmình;còntrongsáchPhúcÂm,chúngtađượcthúcgiụcphảiyêuthươngkẻthùcủamình.Nhưnghãynghĩđếnnhữngsongmáutạorabởinhữngtínđồcuồngnhiệtcủanhữngcuốnsáchtrongđóghirõnhữnglờihôhàohoamỹnày.

TrongsáchLịchsửJoshuavàphầnthứhaicủaDânsốký,việctànsátđànông,đànbà,trẻem,chotớigiasúcởnhiềuthànhphốtrêntoànvùngđấtCanaanlạiđượctônvinh.Jerichobịpháhủyhoàntoàntrongmộtkheremhay“thánhchiến.”Lýlẽbàochữaduynhấtchovụtànsátnàylàtuyênbốcủanhữngkẻsátnhânrằng,trướcđórấtlâutổtiêncủahọđãđượchứahẹnrằngmảnhđấtnàylàđấtcủahọđểđổilạiviệccắtbaoquyđầucácbétraivàtiếpnhậnmộtloạtnghithứcđặcbiệt.Trongcácthánhthưkhôngtìmthấymảymayănnănhaymộtchútbănkhoănvềnhữngchiếndịchtiêudiệtnày.Thayvàođó,Joshua“hủydiệttoànbộnhữnggìbiếthôhấp,nhưlệnhcủaChúaTrờiIsrael”(Joshua10:40).Vànhữngsựkiệnnàykhônghề

ngẫunhiên,màlàtrọngtâmcủamộtđợtcôngkíchchínhcủaKinhCựuước.Nhữngcâuchuyệntànsáttươngtự(vàtrongtrườnghợpnhữngngườiAmalekitelàdiệtchủng)cóthểtìmthấytrongnhiềucuốnsáchcủaSaul,Esther,vànhiềuchỗkháctrongKinhThánh,vớinhữngngờvựcvềmặtđạođức.Dĩnhiên,điềunàykhiếncácnhàthầnhọctựdoởthờiđạisaurấtbănkhoăn.

NgườitanóirằngQuỷsứcóthể“tríchdẫnKinhThánhtùymụcđíchcủahắn.”KinhThánhđầyrẫynhữngcâuchuyệnvềmụcđíchđạođứcđốilậpnhaumàmọithếhệđềucóthểtìmralýlẽbiệnminhchogầnnhưbấtkỳhànhđộngnào–từtộiloạnluân,chếđộnôlệ,vàgiếtngườihàngloạtđếntìnhyêuthánhthiệnnhất,lòngcanđảm,vàtựhysinh.VàhiệntượngrốiloạnđanhâncáchđạođứcnàykhôngchỉgiớihạnvớiđạoDoTháivàThiênChúagiáo.QuývịcóthểthấynócảtrongHồigiáo,truyềnthốngHindugiáo,vàtrênthựctếlàgầnnhưtấtcảcáctôngiáotrênthếgiới.Cólẽ,khiđósẽkhôngcònnhiềunhàkhoahọcmơhồvềmặtđạođức.

Tôitinrằng,nhiệmvụcủagiớikhoahọclàcảnhbáochocôngchúngbiếtvềnhữngnguyhiểmcóthểcó,đặcbiệtlànhữngnguyhiểmphátsinhtừkhoahọchoặccóthểtiênliệuđượcquaviệcsửdụngkhoahọc.Quývịcóthểnóirằng,mộtnhiệmvụnhưthếmangtínhchấttiêntri.Rõràng,nhữngcảnhbáocầnrấtsángsuốtvàkhôngkhoatrươnghơnthựctếcủanhữnghiểmhọa;nhưngnếuchúngtacósaisótthìnhữngsaisótấycầnphảiantoàn.

Trongsốnhữngcưdânsănbắt-háilượm!KungSanởHoangmạcKalahari,khihaingườiđànông,cólẽdobịviêmkíchthíchtốsinhdục,bắtđầutranhcãithìnhữngngườiphụnữsẽđếnlấyđisốtênđộcvàmọivũkhícóthểgâynguyhiểmcủahọ.Ngàynay,nhữngmũitênđộccủachúngtacóthểpháhủycảnềnvănminhtoàncầu

vàtiêudiệtloàingườichúngta.Cáigiáphảitrảchosựmơhồvềđạođứcgiờđâyquácao.Vìlýdonày–chứkhôngphảivìviệctiếpcậntrithức–nêntráchnhiệmđạođứccủacácnhàkhoahọccũngphảicao,cựccao,caochưatừngthấy.Tôimongrằngnhữngchươngtrìnhkhoahọcbậcđạihọcsẽđặtranhữngcâuhỏinàymộtcáchcôngkhaivàcóhệthốngvớicácnhàkhoahọcvàkỹsưtrongtươnglai.Vàđôikhitôitựhỏiliệutrongxãhộichúngta,phụnữ-vàtrẻem–cólấyđinhữngmũitênđộcđểkhỏigâytaihọakhông.

Chương17.CUỘCHÔNNHÂNCỦATHÁIĐỘHOÀINGHIVÀNHỮNG

ĐIỀUKỲDIỆUChẳngcógìtuyệtvờiđếnmứckhôngthểlàsựthật.

Nhậnxétđượcgắncho

MichaelFaraday

(1791-1867)

Hiểubiết,chưađượckiểmchứngvàkhôngcóhậuthuẫn,làmộtsựbảođảmkhôngđầyđủcủachânlý.

BertrandRussell

Chủnghĩathầnbívàlogic

(1929)

KhichúngtađượcyêucầutuyênthệtạicáctòaánởMỹ-rằngchúngtasẽnói“sựthật,toànbộsựthật,vàkhôngcógìngoàisựthật”–chúngtađangđượcđềnghịđiềubấtkhảthi.Việcnàyđơngiảnlàvượtraquyềnnăngcủachúngta.Trínhớcủachúngtađầysaisót;thậmchíchânlýkhoahọccũngchỉlàxấpxỉ;vàchúngtagầnnhưkhôngbiếtgìvềVũtrụ.Tuynhiên,mộtmạngsốngcóthểlệthuộcvàolờikhaicủachúngta.Việctuyênthệnóisựthật,toànbộsựthật,vàkhôngcógìngoàisựthậttrongkhikhảnăngchúngtalạihạnchếlàmộtđềnghịcôngbằng.Mặcdùvậy,khôngcócâutuyên

thệrõnày,điềuđólàkhôngthể.Nhưngviệcxácđịnhtưcáchnhưvậy,dùphùhợpvớithựctiễncủaconngười,làkhôngthểchấpnhậnđượcđốivớibấtkỳhệthốngphápluậtnào.Nếumọingườiđềuchỉnóisựthậtởmộtmứcđộdonhữngphánxétcánhânquyếtđịnhthìkhiđónhữngsựthậtcótínhbuộctộihoặcnguyhiểmcóthểbịgiấuđi,cácsựkiệnbịchekhuất,tộilỗibịgiấudiếm,tráchnhiệmbịnétránh,vàcônglýbịbácbỏ.Chonênluậtphápcốgắngđạttớimộtchuẩnmựckhôngthểcóvềtínhchínhxác,vàchúngtacốgắnghếtsứcmình.

Trongquátrìnhlựachọnhộithẩmđoàn,tòaáncầnbảođảmrằngcáotrạngsẽdựatrênbằngchứng.Việcnàytạoranhữngnỗlựcnhằmloạibỏđịnhkiến.Cầnnhậnthứcvềsựkhônghoànhảocủaloàingười.Liệucánhânhộithẩmviêncóbiếtquantòacấpquận,hoặccôngtốviên,hoặcluậtsưbàochữakhông?Thếcònthẩmphánhoặccáchộithẩmviênkhác?Liệucóphảingườiđóhìnhthànhquanniệmvềtrườnghợpnàykhôngphảitừnhữngsựthậtđượctrìnhratrướctòamàtừcôngluậntrướckhixétxửhaykhông?Liệungườiđósẽxembằngchứngtừphíacảnhsátcósứcnặnghaynhẹhơnsovớibằngchứngtừcácnhânchứngcủabịcáo?Liệungườicócóthiênkiếnđốivớisắctộccủabịcáokhông?Liệuhộithẩmviêncósốngtrongkhudâncưnơitộiácdiễnra,vàcóthểđiềuđóảnhhưởngđếnphánxétcủangườiấykhông?Liệungườiấycónềntảngkhoahọcvềnhữngvấnđềmàcácnhânchứngchuyêngiasẽxácnhậnkhông?(Điềunàythườnglàmộtluậnđiểmchốnglạingườiđó).Cóaitrongsốngườiquenhoặcthànhviêngiađìnhcủangườiđólàlàmtronglĩnhvựcthựcthiphápluậtkhông?Bảnthânngườiđóđãtừngcóbấtđồnggìvớicảnhsátmàcóthểảnhhưởngđếnphánxétcủangườiđótạitòakhông?Cóbấtkỳbạnthânhoặcngườiquennàotừngbịbắtgiữvìcùngmộttộidanhnhưvậychưa?

HệthốngluậthọccủaMỹcôngnhậnrấtnhiềuyếutố,thiênhướng,thiênkiến,vàtrảinghiệmcóthểchekhuấtýkiếncủachúngta,hoặcảnhhưởngđếntínhkháchquancủachúngta–đôikhithậmchíchúngtakhônghềbiết.Phảiđicảmộtchặngđườngdài,cólẽquádài,mớibảovệđượcquytrìnhphánxửtrongmộtphiêntòahìnhsựtrướcnhữngnhượcđiểmcủanhữngngườiphảiquyếtđịnhcótộihayvôtội.Dĩnhiên,ngaycảkhiđóquytrìnhnàyđôikhivẫnthấtbại.

Tạisaochúngtalạichấpnhậnbấtkỳchuyệngìkhitìmhiểuthếgiớitựnhiên,hoặckhicốgắngquyếtđịnhnhữngvấnđềchínhtrị,kinhtế,tôngiáo,vàđạođứcquantrọng?

---

Nếuđượcứngdụngmộtcáchnhấtquán,khoahọcsẽgâyramộtgánhnặngkhónhọcnhấtđịnhđểđổilạinhữngmónquàphongphúcủanó:Chúngtabuộcphảixemxétbảnthânvàcácthiếtchếvănhóacủachúngtamộtcáchkhoahọc,chodùđiềunàycóthểkhóchịuđếnđâu–khôngđượcchấpnhậnmộtcáchmùquángbấtcứđiềugìchúngtanghenói;cốgắnghếtmứcgiảiquyếtnhữnghyvọng,thóitựcaotựđạivàcảnhữngniềmtinchưađượckiểmchứng;nhìnnhậnbảnthânđúngvớithựctế.Liệuchúngtacóthểtậntìnhvàdũngcảmdõitheochuyểnđộngcủacáchàngtinhhoặchệditruyềncủavikhuẩnđếnbấtkỳđâunghiêncứucóthểdẫntađến,nhưnglạituyênbốnguồngốccủavậtchấthoặchànhvicủaconngườilàđiềucấmkỵkhông?Bởivìsứcmạnhgiảithíchcủakhoahọcrấtlớnnênmộtkhiquývịđãhiểurõlậpluậnkhoahọc,quývịluônháohứcápdụngnóởmọinơi.Tuynhiên,trongquátrìnhtìmhiểusâuchínhbảnthânmình,chúngtacóthểnghingờnhữngquanđiểmđemlạicảmgiácdễchịutrướcnhữngđiềuđángsợcủathếgiới.Tôinhậnthứcđượcrằngmộtsốphầnthảoluậntrongchươngtrướccóthểcóđặc

điểmnhưvậy.

Khicácnhànhânloạihọckhảosáthàngnghìnnềnvănhoavàsắctộcriêngbiệtcấuthànhnêngiađìnhnhânloại,họđãrấtấntượngvìchỉcómộtvàiđặcđiểmluônhiệndiệnchodùxãhộicólạlùngđếnđâu.Vídụ,cónhữngnềnvănhóa–ngườiIkởUgandalàmộtdạngnhưvậy–trongđótoànbộ10Điềugiớirăndườngnhưbịphớtlờmộtcáchcóhệthống.Cónhữngxãhộitừbỏnhữngđứatrẻsơsinhvàngườigià,cóxãhộiănthịtkẻthù,cóxãhộidùngvỏsòhoặclợnhaythiếunữnhưtiền.Nhưnghọđềucókiêngtránhloạnluân,họđềusửdụngcôngnghệ,vàgầnnhưtấtcảđềutinvàomộtthếgiớisiêunhiêncủacácvịthầnthánh–thườngđượckếtnốivớimôitrườngtựnhiênnơihọcưtrúvàsựphồnthịnhcủađộngthựcvậtmàhọăn.(Nhữngnềnvănhóacómộtvịthầntốicaosốngtrêntrờicóxuhướnghungbạonhất–vídụđốivớikẻthùcủahọ.Nhưngđâychỉlàmộtmốitươngquanthốngkê;liênhệnhânquảkhôngđượchìnhthành,mặcdùmọisuyluậnhiệndiệnrấttựnhiên).

Trongmọixãhộinhưvậy,cómộtthếgiớihuyềntíchvàẩndụcùngtồntạivớithếgiớithườngnhật.Cónhiềunỗlựcnhằmđiềuhòahaithếgiới,vàbấtkỳvướngmắcnàoởcáckhớpnốiđềucóxuhướngbịbỏqua.Chúngtachianhỏra.Mộtsốnhàkhoahọccũngthựchiệncáchnày,dễdàngbướcđigiữathếgiớihoàinghicủakhoahọcvàthếgiớithếtụccủaniềmtintôngiáomàkhônghềlỡnhịp.Dĩnhiên,sự‘lệchpha’giữahaithếgiớicànglớnthìcàngkhócảmthấythoảimái,vớilươngtâmthanhthản.

Trongmộtđờisốngngắnngủivàkhôngchắcchắn,dườngnhưrấtnhẫntâmkhilàmbấtkỳviệcgìcóthểlấyđicủangườitaniềmaiủidựatrênniềmtinkhimàkhoahọckhôngthểchữađượcnhữngkhổđaucủahọ.Nhữngngườikhôngthểchịuđựngđượcgánhnặng

khoahọcđềutựdobỏquacácquytắccủanó.Nhưngchúngtakhôngthểxemkhoahọclànhữngthứtạpnham,ứngdụngnókhichúngtathấyantoànvàphớtlờnókhichúngtacảmthấybịđedọa–mộtlầnnữa,vìchúngtachưađủhiểubiếtđểlàmnhưvậy.Ngoạitrừviệcgiữkínbộnãotrongnhữngkhoangkínriêngbiệt,làmsaocóthểvừađilạibằngmáybay,vừangheradiohoặcuốngkhángsinhtrongkhichorằngTráiĐấtchỉkhoảng10.000nămtuổihoặcrằngtấtcảnhữngngườisinhởcungNhânmãđềuthíchgiaoduvàhòanhã?

Hìnhnhưtôiđãnghemộtngườihoàinghilàkẻhợmhĩnhvàkhinhngười?Chắcchắnrồi.Tôithậmchícólúccònnghethấysắctháikhóchịuđótrongchínhgiọngnóicủamình,khiếntôirấtmấttinhthầnkhinhớlại.Conngườicónhữngđiểmkhônghoànhảoởcảhaimặtcủavấnđềnày.Thậmchíkhiđượcápdụngmộtcáchthậntrọngthìtháiđộhoàinghikhoahọccóthểvẫncóthểbịxemlàngạomạn,giáođiều,nhẫntâm,vàtùytiệntrướcnhữngcảmxúcvàniềmtinsâuthẳmcủangườikhác.Vàphảinóirằng,mộtsốnhàkhoahọcvàngườihoàinghiápdụngcôngcụnàynhưmộtthứdụngcụcùnnhụt,khôngmấykhéoléo.Đôikhicứnhưthểkếtluậnhoàinghixuấthiệntrước,mọilýlẽbịgạtbỏtrước,chứkhôngphảisau,rồibằngchứngmớiđượckiểmnghiệm.Tấtcảchúngtađềunuôidưỡngniềmtincủamình.Ởmộtmứcđộnàođó,chúngmangtínhtựđịnhnghĩa.Khimộtaiđónghingờhệthốngniềmtincủachúngtalàkhôngcócơsởđầyđủ-hoặc,nhưSocrates,đơnthuầnlàđặtranhữngcâuhỏigâylúngtúngmàchúngtachưanghĩtới,hoặcchứngminhrằngchúngtagạtbỏmấtnhữnggiảđịnhcơbảnthenchốt–thìđókhôngđơnthuầnlàmộtcuộctìmkiếmtrithức.Cócảmgiácđógiốngnhưmộthànhđộngcôngkíchcánhân.

Nhàkhoahọcđầutiênđềxuấtcoitháiđộnghingờnhưlàđứctínhcơbảncủamộttưduytìmtòiđãnóirõrằngđâylàmộtcôngcụ

chứkhôngphảimộtkếtcục.RenéDescartesviết,

Tôikhôngbắtchướcnhữngngườihoàinghichỉbiếtnghingờvìmụcđíchnghingờ,vàvờnhưluôndodự;ngượclại,toànbộmụcđíchcủatôilàđitớimộtsựchắcchắn,vàgạtbỏhếtlớpcátvàđấtbồichotớikhitôiđàotớilớpđáhoặcsétnằmbêndưới.

Theocáchthứcchủnghĩahoàinghiđôikhiápdụngchonhữngvấnđềcôngchúngquantâm,cómộtkhuynhhướngxemthường,chiếucố,phớtlờthựctếrằng,dùcóbịđánhlừahaykhông,nhữngngườiủnghộmêtínvàgiảkhoahọcđềulànhữngconngườivớinhữngcảmxúcthật,nhữngngười,giốngnhưngườicótháiđộhoàinghi,đangcốgắnghìnhdungrathếgiớivậnhànhnhưthếnàovàchúngtacóvaitrògìtrongthếgiớiấy.Trongnhiềutrườnghợp,độngcơcủahọlàkhoahọc.Nếuvănhóacủahọkhôngchohọtấtcảnhữngcôngcụhọcầnđểtheođuổicuộctìmkiếmvĩđạinày,thìchúngtahãyphêphánbằngtháiđộcảmthông.Khôngaitrongchúngtađượctrangbịđầyđủcả.

Rõràng,cónhữnghạnchếtrongcáchsửdụngtháiđộhoàinghi.Cómộtphântíchchiphí-lợinhuậnnàođócầnphảiápdụng,vànếusựthoảimái,niềmanủivàhyvọngmàchủnghĩahuyềnbívàmêtínđemlạilàrấtlớn,vànhữnghiểmhọacủaviệctintheotươngđốithấp,thìchúngtakhôngnênnghingạinữachăng?Nhưngvấnđềrấtphứctạp.Hãytưởngtượngrằngquývịbướcvàomộtchiếctaxiởmộtthànhphốlớnvàngaylúcquývịổnđịnhchỗngồi,ngườiláixebắtđầudiễnthuyếtvềnhữngtộilỗivàđiềutitiệncủamộtsắcdânkhác.Phảichăngcácxửlýtốtnhấtcủaquývịlàimlặng,vớisuynghĩtrongđầurằngimlặngchínhlàđồngtình?Haytráchnhiệmđạođứccủachúngtalàtranhcãivớianhta,thểhiệnsựtứcgiận,thậmchírờikhỏitaxi–bởivìquývịbiếtrằngmọisựđồngýimlặngsẽkhuyến

khíchanhlầntiếptheo,vàmọisựphảnđốiquyếtliệtsẽkhiếnanhtaphảisuynghĩkỹlầntiếptheo?Tươngtựnhưvậy,nếuchúngtadànhchochủnghĩahuyềnbívàmêtínsựđồngýlặngquánhiều–thậmchíkhiđiềuđócóvẻcũngtốt–thìchúngtađãtiếptaychomộtbầukhôngkhíchungtrongđótháiđộhoàinghibịcoilàkhiếmnhã,khoahọcbịcoilàphiềnphức,vàcáchsuynghĩnghiêmtúccóphầnngộtngạtvàkhôngthíchhợp.Việcnghĩramộtsựcânbằngcẩntrọngrấtcầnsuyxétchođúng.

---

ỦybanĐiềutraKhoahọcvềnhữngđiềuhuyềnbílàmộttổchứccủacácnhàkhoahọc,việnsĩ,ảothuậtvànhữngngườikhácủnghộhìnhthứctìmhiểukỹcàngvớitháiđộhoàinghiđốivớigiảkhoahọcđangpháttriểnmạnh.ỦybanđượcthànhlậpbởinhàtriếthọcPaulKurtztạiĐạihọcBuffalovàonăm1976.Tôilàhộiviêncủatổchứcnàyngaytừđầu.TênviếttắtcủaỦyban,CSICOP,đượcphátâmlà“sci-cop”–nhưthểđâylàmộttổchứccủacácnhàkhoahọcthựcthichứcnăngcủacảnhsát.NhữngngườibịcácphântíchcủaCSICOP‘đánh’thỉnhthoảnglạithanphiền:Ủybanrấtthùnghịchvớimọiýtưởngmới,họnóivậy,đâylàmộtTòaándịgiáomới,thếnàocũngsẽđiquáđàtrongviệchạuytínngườikhác,vàvânvân.

CSICOPkhônghoànhảo.Trongmộtsốtrườnghợpnhấtđịnh,tháiđộphêphánnhưvậycóthểđượcbiệnminhởmộtmứcđộnàođó.Nhưngtừquanđiểmcủatôi,CSICOPthựchiệnmộtchứcnăngxãhộiquantrọng–nhưmộttổchứcnổitiếngmàtruyềnthôngcóthểápdungkhihọmuốnnghetiếngnóithứhaitrongcâuchuyện,đặcbiệtkhimộttuyênbốkỳlạnàođócủagiảkhoahọcđượcđánhgiálàđángquantâm.Thườngvẫnlà(vànhiềumảngtruyềnthôngthờisựtoàncầuvẫnnhưvậy)mọithuậtsĩbiếtbay,sinhvậtlạghéthăm,

thầyđồng,vàthầylangchữabệnhbằngđứctin,khiđượctruyềnthôngđưatin,đềusẽđượcđốixửkhôngchútphêphán.Đàitruyềnhìnhhoặcbáohaytạpchíkhônghềnhớđếnnhữngtuyênbốtươngtựtrướcđâyđãđượcchứngminhlànhữngâmmưuvàtròlừabịp.CSICIPchínhlàmộtđốitrọng,mặcdùchưaphảilàmộttiếngnóiđủlớn,trướcsựcảtingiảkhoahọcvốndườngnhưlàbảnchấtthứhaicủatruyềnthông.

Mộttrongnhữngphimhoạthìnhtôiưathíchthểhiệnmộtôngthầybóichămchúxembàntayvàkếtluận“Anhrấtcảtin.”CSICOPxuấtbảnmộtnhịcánguyệtsanmangtên

TheSkepticalInquirer.Ngàytạpchíra,tôicầmtừvănphòngvềnhàvàmiệtmàixemhếtcáctrang,tựhỏixemsẽcónhữnghiểunhầmmớimẻnàođượcphơibày.Luôncónhữngtròlừabịpmàtôikhôngbaogiờnghĩtới.Nhữngvòngtròntrêncánhđồng!Sinhvậtlạđếnvàtạoranhữngvòngtrònhoànhảovànhữngthôngđiệptoánhọctrênruộnglúamì!...Ainghĩrađượcđiềunàychứ?Chắcchắnkhôngphảilàmộtthầyđồngnghệthuậtrồi.Nhữngngườinôngdângiậndữ.Banđầu,tôirấtấntượngvớikhảnăngsángtạocủanhữngcâuchuyệnnày.Nhưngsauđó,khisuynghĩtỉnhtáohơn,tôiluônnhậnranhữngcâuchuyệnnàyrấtmơhồvàgiốngnhau;đúnglàmộtmớnhữngýtưởngcũrích,khônggiàutưởngtượng,chủnghĩasôvanh,nhữnghyvọng,vàsựsợhãikhoácáosựthật.Nhữngluậnđiểm,xéttừquanđiểmnày,rấtđángngờ.ĐólàtấtcảnhữnggìhọcóthểchorằngdongườingoàiTráiĐấtthựchiện…tạoranhữngvòngtròntrênruộnglúamìư?Quảlàmộtsựtưởngtượngkhôngthànhcông!Vớimọivấtđề,khíacạnhkháccủagiảkhoahọcluônbịphơibàyvàchỉtrích.

Nhưngkhiếmkhuyếnchínhmàtôinhìnthấytrongtràolưuhoài

nghchínhlàtínhphâncựccủanó:ChúngtađốilậpvớiHọ-cáicảmgiácrằngchúngtacósựđộcquyềnvềchânlý;rằngnhữngngườikháctinvàotấtcảnhữnghọcthuyếtngungốcthìđềulàbọnkhờ;rằngnếuanhhiểubiếtthìanhsẽlắngnghechúngtôi;cònnếukhông,anhđúnglà“hếtthuốcchữa.”Quanđiểmnàyrấtkhôngcótínhxâydựng.Nókhôngtruyềntảithôngđiệpmộtcáchrõràng.Nódồnnhữngngườihoàinghivàonhómthiểusốvĩnhviễn;trongkhiđó,mộtcáchtiếpcậnmangtínhthôngcảmngaytừđầuđãthừanhậngốcrễnhânbảncủagiảkhoahọcvàmêtíncóthểlạiđượcchấpnhậnrộngrãihơnnhiều.

Nếuchúngtahiểuđiềunày,thìdĩnhiênchúngtacảmthấykhôngchắcchắnvànỗiđaucủanhữngngườibịbắtcóc,hoặcnhữngngườikhôngdámrờikhỏinhànếukhôngxemlásốtửvicủamình,hoặcnhữngngườiđặtmọihyvọngcủahọvàonhữngtinhthểtừlụcđịaAtlantis.Vàsựthôngcảmđódànhchonhữngngườiđồngcảmtrongmộtquátrìnhtìmkiếmchungcũngcótácdụnglàmchokhoahọcvàphươngphápkhoahọcbớtkhóchịuhơn,đặcbiệtvớilớptrẻ.

NhiềuhệthốngniềmtingiảkhoahọcvàThờiđạiMớinảysinhtừtháiđộbấtmãnvớinhữnggiátrịvàquanniệmtruyềnthống–vàdođóbảnthânchúnglàmộtdạnghoàinghi.(Điềutươngtựcũngxảyravớinguồngốccủacáctôngiáo).DavidHess,trongcuốnKhoahọcvàThờiđạimới(ScienceandtheNewAge)chorằng

Thếgiớinhữngnhữngniềmtinvàtậpquánhuyềnbíkhôngthểbịhạthấpthànhthếgiớicủanhữngkẻquáigở,lậpdị,vàbịpbợm.Rấtnhiềungườingaythậtđangkhámphánhiềucáchtiếpcậnđốivớinhữngcâuhỏimangýnghĩacánhân,tâmlinh,chữabệnh,vàtrảinghiệmhuyềnbínóichung.Vớingườihoàinghi,côngcuộctìmkiếmcủahọcóthểcuốicùnglạidừnglạiởmộtảogiác,nhưnghạuytín

chắcchắnchỉlàmộtcôngcụkhoatrươnghiệuquảchodựánduylýcủahọnhằmkhiến[mọingười]côngnhậnnhữnggìmàđốivớingườihoàinghicóvẻnhưlốisuynghĩsailệchhoặckỳquái.

…ngườihoàinghicóthểthuthậpmanhmốitừngànhnhânloạihọcvănhóavàpháttriểnmộttháiđộhoàinghiphứctạphơnbằngcáchhiểurõcáchệthốngniềmtinkhácnhautừgócđộcủanhữngngườinắmgiữchúngvàbằngcáchđặtnhữngniềmtinnàytrongbốicảnhlịchsử,xãhộivàvănhóacủahọ.Kếtquảlà,thếgiớihuyềnbícóthểbớtlàmộtkhuynhhướngngớngẩnnhắmtớichủnghĩaphilývàgiốngnhưmộtthànhngữmàquađócácbộphậnxãhộithểhiệnxungđột,tìnhthếlưỡngnan,vàbảnsắc…củahọ.

ỞmứcđộnhữngngườihoàinghicólýthuyếttâmlýhoặcxãhộihọcvềnhữngniềmtinThờiđạiMới,cóxuhướngrấtđơngiản:nhữngniềmtinhuyềnbíđang“anủi”nhữngngườikhôngthểgiảiquyếtđượcthựctiễncủamộtvũtrụvôthần,hoặcniềmtincủahọlàsảnphẩmcủamộtbộmáytruyềnthôngvôtráchnhiệmvốnkhôngkhuyếtkhíchcôngchúngsuynghĩvớitưduyphêphán…

NhưngtưduyphêpháncôngbằngcủaHessnhanhchóngsuythoáithànhnhữngthanphiềnrằngcácnhàcậntâmlý“đểchosựnghiệpcủamìnhbịhủyhoạibởinhữngđồngnghiệpđanghi,”vàrằngnhữngngườihoàinghithểhiện“mộtkiểunhiệthuyếttôngiáonhằmbảovệthếgiớiquanduyvậtvàvôthầnvốnluôncôngkíchnhữnggìđượcgọilà‘tràolưuchínhthốngkhoahọc’hoặc‘chủnghĩaduylýphilý’.”

Đâylàmộtlýdochungnhưngvớitôilạicựckỳkhóhiểu–trênthựctếcònhuyềnbí.Mộtlầnnữa,chúngtabiếtrấtnhiềuvềsựtồntạivàcácthuộctínhcủavậtchất.Nếucóthểhiểumộthiệntượngcụ

thểxétvềmặtvậtchấtvànănglượngthìtạisaochúngtalạiđặtgiảthuyếtrằngcógìđó–điềugìđóchưacóbằngchứngvữngvàng–chịutráchnhiệm?Nhưnglờithanphiềnrấtdaidẳng:Nhữngngườihoàinghisẽkhôngchấpnhậnrằngcómộtconrồngphunlửavôhìnhtrongnhàđểxecủatôibởivìtấtcảđềulànhữngngườiduyvậtvôthần.

TrongcuốnKhoahọcởThờiđạiMới(ScienceintheNewAge),tháiđộhoàinghiđượcthảoluận,nhưngnólạikhôngđượchiểurõ,vàchắcchắnlàkhôngđượcthựchành.Tấtcảcácloạituyênbốhuyềnbíđượctríchdẫn,nhữngngườihoàinghịbị“mổxẻ”nhưngquývịchẳngbaogiờcóthểhọcđượcgìtừviệcđọcthấyrằngcónhiềucáchđểquyếtđịnhxemliệunhữngtuyênbốmangtínhThờiđạiMớivàcậntâmlýđốivớitrithứclàhứahẹnhaysailầm.Nhưtrongnhiềutàiliệuhậuhiệnđại,tấtcảđềulàvấnđềngườitacảmthấymạnhmẽđếnđâuvànhữngđịnhkiếncủahọlàgì.

RobertAntonWilson,trongcuốnTòaándịgiáomới:Chủnghĩaduylýphilývàthànhtrìkhoahọc(TheNewInquisition:IrrationalRationalismandtheCitadelofScience,Phoenix:FalconPress,1986)môtảnhữngngườihoàinghinhư“Tòaándịgiáomới.”Nhưngvớihiểubiếtcủatôi,khôngcóngườihoàinghinàoápđặtniềmtincả.Trênthựctế,trênhầuhếtcácphimtàiliệuvàchươngtrìnhgiaolưutruyềnhình,ngườihoàinghiítđượcchúývàgầnnhưkhôngcóthờigianlênhình.Tấtcảnhữnggìđangdiễnralàmộtsốhọcthuyếtvàphươngphápbịphêphán–tệhơnnữalàbịnhạobáng–trênnhữngtạpchínhưTheSkepticalInquirervớilượngpháthànhtớivàivạnbản.NhữngngườitheotràolưuThờiđạiMớikhôngbịđiệu,nhưởcácthờikỳtrước,ratrướccáctòaánhìnhsự,cũngkhôngbịđánhđậpvìcóảogiác,vàhọchắcchắnkhônghềbịthiêusống.Tạisaolạisợphêphán?Phảichănghọkhôngquantâmđếnviệcxemliệuniềm

tincủamìnhđứngvữngrasaotrướcnhữngphảnđềmànhữngngườihoàinghicóthểđặtra?

---

Cólẽ1%thờigian,ngườinàocómộtýtưởngkhôngthểngửi,cảmnhậnvànhìnrađượcsovớigiảkhoahọchóarasẽđúng.CólẽmộtloàibòsátchưađượcpháthiệncònsótlạitừthờikỳPhấntrắngtrênthựctếsẽđượctìmthấytạihồLochNesshoặcCộnghòaCongo;hoặcchúngtasẽtìmthấydivậtcủamộtloàitiêntiếnkhôngphảingườiởđâuđótronghệMặtTrời.Ởthờiđiểmviếtcuốnsáchnày,cóbatuyênbốtronglĩnhvựcESPmà,theoýkiếntôi,đángđểnghiêncứumộtcáchnghiêmtúc:(1)chỉbằngsuynghĩ,conngườicóthểtácđộnghệthốngtạosốngẫunhiêntrongmáyvitính;(2)nhữngngườibịmấtcảmgiácnhẹcóthểnhậnđượctưtưởnghoặchìnhảnh“chiếu”lênhọ;và(3)trẻnhỏđôikhibiếtđượccácchitiếtcủamộtsựkiếpsốngtrướcđó,vàkhikiểmchứngthìhóararấtchínhxácvàhọchúngkhôngcócáchnàobiếtđượcđiềuđóngoạitrừđầuthai.Tôichọnnhữngnhậnđịnhnàykhôngphảivìtôinghĩchắcchắnchúngđúng(tôikhôngnghĩnhưvậy),màchỉnhưnhữngvídụvềcácluậnđiểmcóthểđúng.Banhậnđịnhnàyítnhấtcũngcósựhậuthuẫnthựcnghiệmnàođó,mặcdùvẫncònmơhồ.Dĩnhiên,tôicóthểsai.

Vàogiữathậpniên1970,mộtnhàthiênvănhọctôingưỡngmộđãsoạnramộttuyênngônkhiêmtốngọilà“Nhữnglýlẽphảnđốimônchiêmtinh”vàđềnghịtôinhuậnsắc.Tôiđánhvậtvớingôntừcủaôngấy,vàcuốicùngtôithấykhôngthểđứngtên–khôngphảivìtôinghĩchiêmtinhcógiátrịgìđó,màvìtôicảmthấy(vàgiờvẫncảmthấy)rằnggiọngđiệunhậnđịnhrấtđộcđoán.Cuốnsáchchỉtríchmônchiêmtinhvìcónguồngốcđượcbaobọctrongmêtín.Nhưngđiềunàycũngđúngvớitôngiáo,hóahọc,yhọcvàcảthiênvănhọc,

đómớichỉlàđềcậptớibốnlĩnhvực.Vấnđềkhôngphảilàmônchiêmtinhxuấtpháttừvốnkiếnthứckémcỏivàsơđẳngnào,màlàgiátrịhiệntạicủanólàgì.Khiđóđãcónghiêncứuvềnhữngđộngcơtâmlýcủanhữngngườitinvàochiêmtinh.Nhữngđộngcơnày–chẳnghạncảmnhậnvềsựbấtlựctrongmộtthếgiớiphứctạp,nhiêukhêvàkhólường–cóthểgiảithíchlýdotạisaochiêmtinhnhìnchungkhôngđượcnghiêncứuthấuđáo,nhưngchẳngđángkểvớivấnđềliệunócótácdụnghaykhông.

Nhậnđịnhnhấnmạnhrằngchúngtacóthểkhôngnghĩtớicơchếmànhờđómônchiêmtinhcóthểcótácdụng.Đâychắcchắnlàmộtđiểmthíchhợpnhưngtựnólạikhôngthuyếtphục.Khôngcócơchếnàotừngđượcbiếtđếnliênquantớiquátrìnhtrôidạtlụcđịa(hiệnđượcgộpvàolĩnhvựckiếntạomảng)khilĩnhvựcnàyđượcAlfredWegenerkhởixướngđầuthếkỷ20đểgiảithíchchorấtnhiềudữliệukhóhiểutrongđịachấthọcvàcổsinhvậthọc.(NhữngvỉađávàhóathạchchứaquặngdườngnhưchạyliêntụctừvùngĐôngNamMỹtớitậnTâyPhi;phảichănghailụcđịanàytừngchạmnhauvàĐạiTâyDươngchỉmớixuấthiệntrênhànhtinhchúngta?).Quanđiểmnàynhìnchungbịtấtcảnhữngnhàđịavậtlýtêntuổibácbỏvìhọtinchắcrằngcáclụcđịacốđịnh,khônghềnổitrênbấtkỳcáigì,vàdođókhôngthể“trôidạt”được.Thayvàođó,quanniệmchủyếuởthếkỷ20vềđịavậtlýhóaralạilàkiếntạomảng;hiệnnaychúngtahiểurằngcácmảnglụcđịatrênthựctếnổivà“trôidạt”(hoặcđúnghơnlàđượcmộtloạibăngtảichạybằngđộngcơnhiệtcựclớncủaruộtTráiĐấtvậnchuyển),vàtấtcảcácnhàđịavậtlýtêntuổiấyđềusai.Nhữnglýlẽphảnbácgiảkhoahọcdựatrêncơchếkhôngcósẵncóthểsẽnhầmlẫn–mặcdùnếucáclýlẽviphạmcácquyluậtvậtlýđãđượcxácđịnhthìnhữngýkiếnphảnbácnhưvậydĩnhiêncótrọnglượngrấtlớn.

Nhiềuýkiếnphêbìnhrấtcógiátrịđốivớimônchiêmtinhcóthểđượchìnhthànhchỉtrongmộtvàicâu:chẳnghạn,việcchấpnhậnbiếnđộngcủacácđiểmxuân/thuphânkhicôngbố“ThờikỳBảobình”vàviệcbácbỏbiếnđộngcủacácđiểmphânkhilậplásốtửvi;việckhôngchúýđếnkhúcxạkhíquyển;danhsáchnhữngđốitượngtrêntrờiđượccholàquantrọngvốnchủyếuchỉlànhữngđốitượngnhậnbiếtđượcbằngmắtthườngmàPtolemyđãbiếtđếntừthếkỷ2,vàbỏquarấtnhiềuđốitượngthiênvănmớiđượcpháthiệnkểtừthờikỳđó(đâulàchiêmtinhvềcáctiểuhànhtinhgầnTráiĐất?);nhữngyêucầukhôngnhấtquánvềthôngtinchitiếtkhisosánhvớikinhđộvàvĩđộchàođời;thấtbạicủachiêmtinhtrongquátrìnhkiểmnghiệmcáccặpsongsinhgiốnghệnhau;nhữngkhácbiệtchínhtrongcáclásốtửvidocácnhàchiêmtinhkhácnhaulậpratừthôngtinsinhgiốnghệtnhau;vàtìnhtrạngthiếuquanhệtươngliênđượcminhchứnggiữatửvivànhữngkiểmchứngtâmlýhọcnhưKiểmkêCátínhnhiềuphaMinnesota.

Nhữnggìtôisẽđứngtênlàmộtnhậnđịnhmôtảvàbácbỏnhữngnguyênlýchínhcủaniềmtinvàochiêmtinh.Mộtnhậnđịnhnhưvậysẽcósứcthuyếtphụchơnrấtnhiềusovớinhữnggìthựctếđượclưuhànhvàxuấtbản.Nhưngchiêmtinh,vốnđãđicùngchúngta4000nămcódư,hiệnnaydườngnhưcònthôngdụnghơnbaogiờhết.ÍtnhấtcóđếnmộtphầntưsốngườiMỹ,theonhiềuthămdòýkiến,“tin”vàochiêmtinh.MộtphầnbanghĩrằngchiêmtinhdựavàodấuhiệuMặtTrờilà“khoahọc.”Bộphậnhọcsinhtinvàochiêmtinhtăngtừ40%lên59%trongkhoảngthờigiantừ1978đến1984.CólẽsốchiêmtinhgiaởHoaKỳnhiềuhơnsốnhàthiênvăngấp10lần.TạiPháp,cónhiềuchiêmtinhgiahơnlàcácgiáosĩCônggiáoLaMã.Giớikhoahọckhônghềcótháiđộbácbỏmộtcáchhẹphòiliênquanđếnnhữngnhucầuxãhộimàchiêmtinh–khôngthànhvấnđềnókhôngcógiátrịgì–giảiquyết,vàkhoahọccũngkhônglàmvậy.

---

Nhưtôiđãcốgắngnhấnmạnh,ởtrungtâmcủakhoahọclàmộtsựcânbằngrấtquantrọnggiữahaitháiđộdườngnhưđốilập–mộtbênlàsựcởimởđốivớinhữngýtưởngmới,chodùkỳquặchoặcphảntrựcgiác,vàbênkialàsựxemxétvớitháiđộhoàinghinghiệtngãđốivớimọiýtưởng,cũvàmới.Đâychínhlàcáchnhữngchânlýsâuxađượcsànglọctừnhữngđiềuvônghĩa.Tậphợplốitưduysángtạovàtưduyhoàinghi,phốihợplại,giúpchokhoahọcđiđúngđường.Mặcdùvậy,haitháiđộdườngnhưđốilậpnàycũngcóchútcăngthẳng.

Hãyxemxétnhậnđịnhnày:Khitôibướcđi,thờigian–đượcđobằngđồnghồđeotaycủatôihoặcbằngquátrìnhgiàđicủatôi–chậmlại.Tươngtự,tôithugọnlạitheohướngchuyểnđộng.Tươngtự,tôingàycàngđồsộhơn.Đãaitừngchứngkiếnmộtchuyệnnhưthếnàychưa?Rấtdễbácbỏnhữngđiềunhưthế.Đâylàmộtnhậnđịnhkhác:Vậtchấtvàphảnvậtchấtđềulàthờigian,trảiquaVũtrụ,đượctạoratừhưkhông.Đâylànhậnđịnhthứba:Sẽcómộtlúcnàođó,xehơicủaquývịtựlaoquatườnggạchnhàđểxecủaquývịvàsánghômsauthấynằmchềnhềnhngoàiphố.Tấtcảnhữngnhậnđịnhnàyđềubuồncười!Nhưngnhậnđịnhđầulàmộttuyênbốcótínhtươngđốiđặcbiệt,vàhainhậnđịnhcònlạilàkếtquảcủacơhọclượngtử(chúngđượcgọilànhữngbiếnthiênchânkhôngvàđixuyênràocản).Dùmuốnhaykhôngthìđócũnglàcáchthếgiớivậnhành.Nếuquývịkhăngkhăngchorằngnóngớngẩn,thìquývịsẽmãimãichỉkhépkínvớimộtvàipháthiệnchínhvềnhữngquyluậtđiềukhiểnVũtrụ.

---

ThờigianchờđợitrungbìnhchomỗitrườnghợphỗnđộnngẫunhiêndàihơnrấtnhiềusovớituổicủaVũtrụkểtừVụnổBigBang.Nhưng,tuykhôngchắccóthực,vềnguyêntắcnócóthểxảyrangayngàymai.–TG

---

Nếuquývịchỉhoàinghithìkhôngcóýtưởngmớinàovượtquađượcquývị.Quývịchẳngbaogiờhọcđượcgì.Quývịtrởthànhmộtkẻyếmthếquáigởtinrằngthếgiớibịđiềukhiểnbởinhữngđiềuvôlý.(Dĩnhiên,cónhiềudữliệuủnghộquývị).Vìnhữngpháthiệnchínhởranhgiớicủakhoahọclàrấthiếmnênkinhnghiệmcóxuhướngkhẳngđịnhchotínhcụccằncủaquývị.Nhưngthỉnhthoảng,mộtýtưởngmớihóaralạihoàntoànđúng,cógiátrịvàtuyệtvời.Nếuquývịquátuyệtđốihoàinghimộtcáchcươngquyết,quývịsẽbỏlỡ(hoặckhôngbằnglòng)nhữngpháthiệnđangthayđổitrongkhoahọc,vàdùbằngcáchnàothìquývịcũngsẽcảntrởhiểubiếtvàtiếnbộ.Chủnghĩahoàinghithuầntúylàchưađủ.

Đồngthời,khoahọcđòihỏitháiđộhoàinghikiênquyếtvàmạnhmẽnhất,bởivìđasốnhữngýtưởngđềusai,vàcáchduynhấtđểsànglọclúamìtừvỏtrấuchínhlàthửnghiệmvàphântích.Nếuquývịcởimởvớiquanđiểmvềtínhcảtinvàkhôngcómảymaytháiđộhoàinghivềmình,thìquývịkhôngthểnhậnbiếtđượcnhữngýtưởngđầyhứahẹntừnhữngđiềuvôgiátrị.Chấpnhậnmọiquanđiểm,ýtưởng,vàgiảđịnhmàkhôngnghingờgìthìchẳngkhácgìkhônghiểubiếtgìcả.Nhữngýtưởngđốilậpvớinhau;chỉcóthôngquaxemxétvớitháiđộhoàinghithìchúngtamớicóthểquyếtđịnhđược.Mộtsốýtưởngthậtsựtốthơnhẳnnhữngýtưởngkhác.

Việchòatrộnhợplýhaihìnhthứctưduynàychínhlàtrọngtâmchothànhcôngcủakhoahọc.Nhữngnhàkhoahọcgiỏiđềuthực

hiệncảhai.Vềphầnhọ,họtựnhủvớimình,họđàoxớinhiềuýtưởngmới,vàphêphánchúngmộtcáchhệthống.Hầuhếtcácýtưởngkhôngbaogiờtựtìmđếnvớithếgiớibênngoài.Chỉcónhữngýtưởngvượtquađượcquátrìnhtựsànglọcngặtnghèomớixuấthiệnđểđượcbộphậncònlạicủacộngđồngkhoahọcphêbình.

Vìđặcđiểmtựphêbìnhvàphêbìnhchonhaurấtbềnbỉnày,vàdodựavàothựcnghiệmnhưyếutốphânxửchocácgiảthuyếttranhđấuvớinhau,nênnhiềunhàkhoahọccóxuhướngthiếutựtinkhimôtảtâmtrạngbănkhoăncủachínhhọtrướcsựxuấthiệncủamộtphỏngđoánquámới.Đâylàmộtđiềuđángtiếc,bởivìnhữngkhoảnhkhắchoanhỉhiếmhoinàylàmchonỗlựckhoahọcsángtỏvàđầynhânbản.

Khôngmộtcaicóthểhoàntoàncởimởhoặchoàntoànhoàinghi.Tấtcảchúngtađềuphảivẽraranhgiớiởđâuđó.MộtcâungạnngữxưacủangườiTrungHoakhuyên“Quátintưởngvẫntốthơnlàquáhoàinghi”,nhưngcâunàylàtừmộtxãhộicựckỳbảothủtrongđósựổnđịnhđượcđánhgiácaohơnrấtnhiềusovớitựdovànơicácnhàcaitrịrấtquantâmđếnchuyệnkhôngbịtháchthức.Tôitinrằng,hầuhếtcácnhàkhoahọcsẽnói“Quáhoàinghivẫntốthơnlàquátintưởng.”Nhưngcảhaiđiềuđềukhôngdễ.Tháiđộhoàinghimộtcáchcótráchnhiệm,tỉmỉ,mạnhmẽđòihỏithóiquentưduydứtkhoátvốncầnphảithựchànhvàđàotạomớicóđược.Tínhcảtin–tôinghĩtừđúnghơnphảilà“cởimở”hoặc“ngạcnhiên”–cũngkhôngdễmàcó.Nếuchúngtathậtsựcởimởvớinhữngýtưởngphảntrựcgiáctrongvậtlýhoặctổchứcxãhộihaybấtkỳđiềugìkhác,chúngtaphảinắmvữngnhữngýtưởngnày.Điềuđókhôngcónghĩalàcởimởvớimộtđịnhđềchúngtakhônghiểu.

Cảhoàinghivànhữngđiềukỳdiệuđềulànhữngkỹnăngcần

màigiũavàthựchành.Cuộchônnhânhòahợpcủachúngtrongtưduycủamọihọcsinhnênlàmụctiêuchínhchonềngiáodụccông.Tôirấtmuốnthấycảnhhạnhphúcởtrongnướcđượckhắchọatrêntruyềnthông,đặcbiệtlàtruyềnhình:mộtcộngđồngnhữngngườithựcsựđangtạorasựhòahợp–đầynhữngđiềukỳdiệu,cởimởvớimọiquanđiểm,khôngbácbỏđiềugìngoạitrừvìlýdochínhđáng,nhưngđồngthời,vànhưbảnchấtthứhai,đòihỏinhữngchuẩnmựcnghiêmngặtvềbằngchứng–vànhữngchuẩnmựcnàyđượcápdụngchonhữnggìhọmuốnbácbỏmàkhôngbịtrừngphạt,ítnhấtcũngvớimứcđộnghiêmtúcnhưápdụngchonhữnggìhọyêumến.

Chương18.GIÓGÂYBỤIGiógâybụivìnómuốnthổi,

Cuốnđivếtchânchúngta.

Tiêubảnvănhóadângianthổdân

W.H.IBleekvàL.C.Lloydsưatầm

L.C.Lloydchủbiên(1911)

Mỗilầnmộtngườihoangdãlầntheodấuvếtconmồicủamình,anhtađềuquansátrấttỉmĩ,vàđộchínhxáccủacáchlậpluậnquynạpvàdiễndịch,khiápdụngchonhữngvấnđềkhác,sẽbảođảm

tiếngtămchongườilàmkhoahọc…Laođộngtríóccủamột“thợsănhaychiếnbinhgiỏi”vượtxarấtnhiềusovớimộtngườiAnhbình

thường.

ThomasH.Huxley

Tuyểntậpcácbàiluận(CollectedEssays),TậpII,Darwiniana:Tiểuluận(London:Macmillan,1907),tr.175-6[từ“PhêbìnhDarwin”

(1871)]

Tạosaolạicóquánhiềungườithấykhoahọckhóhọcvàkhódạyđếnvậy?Tôiđãthửgợiýmộtsốlýdo–mứcđộchínhxáccủanó,nhữngkhíacạnhphảntrựcgiácvàgâybănkhoăn,khảnăngbịlạmdụng,sựđộclậptrướcgiớichức,vàvânvân.Nhưngcòncógìđósâuxahơnchăng?AlanCromerlàmộtgiáosưvậtlýtạiĐạihọcNortheasternởBoston,ngườirấtngạcnhiênkhithấynhiềusinhviên

khôngthểnắmbắtđượcnhữngkháiniệmcơbảnnhấttronglớpvậtlýcủaông.TrongcuốnCảmgiáclạthường:Bảnchấtdịgiáocủakhoahọc(UncommonSense:TheHereticalNatureofScience,1993),Cromerđềxuấtrằngkhoahọckhóvìnómớimẻ.Chúngta,mộtgiốngloàiđãcóvàitrămnghìnnămtuổi,pháthiệnraphươngphápkhoahọcchỉcáchđâyvàithếkỷ,ôngnóivậy.Cũngnhưnghềviếtlách,vốnchỉmớivàithiênniênkỷ,chúngtachưanắmbắtđượclàbao–hoặcítnhấtchưacósựnghiêncứunghiêmtúcvàthấuđáo.

Ônggợiýrằng,ngoạitrừmộtchuỗicácsựkiệnlịchsửkhôngchắcchắn,chúngtasẽchẳngbaogiờsángtạorakhoahọc:

Tháiđộthùnghịchvớikhoahọc,đứngtrướcnhữngthắnglợivàlợiíchhiểnnhiêncủanó,là…bằngchứngchothấynólàgìđóbênngoàidòngchảypháttriểncủacóngười,cólẽlàmộtmaymắn.

NềnvănminhTrungHoađãsángchếravánindiđộng,thuốcsúng,pháohoa,labàntừtính,địachấnkế,vànhữngquansátcùngniênbiểurấtcóhệthốngvềcácthiênhà.CácnhàtoánhọcẤnĐộsángchếrasố0,chìakhóachomônsốhọcvàdođóchocảkhoahọcđịnhlượng.NềnvănminhAztecpháttriểnmộtloạilịchtốthơnrấtnhiềusovớilịchcủanềnvănminhChâuÂu,tácnhânnhậnchìmvàhủyhoạivănminhAztec;họđãcóthểdựđoánđượcvịtrícủacáchànhtinh,vàtrongnhữngthờikỳdàihơntrongtươnglai.Nhưngkhôngmộtnềnvănminhnàotrongsốnày,theoCromer,pháttriểnđượcphươngphápkhoahọcmangtínhthựcnghiệm,hoàinghivàthẩmtra.ToànbộphươngphápđóxuấtxứtừHyLạpcổđại:

ViệcngườiHyLạppháttriểnlốisuynghĩkháchquancóvẻcầnnhiềunhântốvănhóacụthể.Trướchếtlàcáccuộcnhómhọpnơimọingườilầnđầutiênhọccáchthuyếtphụcngườikhácbằnghình

thứctranhluậnmộtcáchhợplý.Thứhailàmộtnềnkinhtếhànghảigiúpngănngừatìnhtrạngcôlậpvàchủnghĩađịaphươnghẹphòi.ThứbalàsựtồntạicủamộtthếgiớinóitiếngHyLạprấtrộngnơilữkháchvàhọcgiảcóthểđilạithoảimái.Thứtưlàsựtồntạicủamộttầnglớpthươngnhânđộclậpcóthểthuêgiáoviêncủariênghọ.ThứnămlàcáctrườngcaIliadvàOdyssey,nhữngkiệttácvănhọcvốncũngchínhlànhữngvídụhoànhảovềlốisuynghĩdựatrênlýtrí.Thứsáulàmộttôngiáovănchươngkhôngdocáctusĩthốnglĩnh.Vàthứbảylàtínhbềnbỉcủanhữngnhântốnàytrongcả1000năm.

Việctấtcảnhữngnhântốnàyhợplạivớinhauthànhmộtnềnvănminhvĩđạilàđiềukhángẫunhiên;nókhôngxảyrahailần.

Tôirấttánđồngvớiluậnđiểmnày.NgườiIoniacổđạilànhữngngườiđầutiênmànaychúngtabiếtlàđãtranhluậnmộtcáchcóhệthốngrằngnhữngquyluậtvàsứcmạnhcủaTựnhiên,chứkhôngphảicácvịthần,mớichịutráchnhiệmvềtrậttựvàthậmchísựtồntạicủathếgiới.NhưLucretiustổngkếtquanđiểmcủahọ,“Tựnhiênhoàntoàntựdovàkhônghềcónhữngvịchúatểkiêucăngđượcxemlàthựchiệntấtcảmọiđiềumàkhôngcầnsựcanthiệpcủacácvịthần.”Ngoạitrừtuầnđầutiêncủacáckhóatriếthọcnhậpmôn,cáctêngọivàkháiniệmvềngườiIoniaxưagầnnhưkhôngbaogiờđượcnhắcđếntrongxãhộichúngta.Nhữngngườiphủnhậncácvịthầncóxuhướngbịlãngquên.Chúngtakhôngsốtruộtgiữgìnkýứcvềnhữngngườihoàinghinhưvậy,nhữngýtưởngcủahọcàngkhông.Nhữngngườihungcốgắnggiảithíchthếgiớibằngvậtchấtvànănglượngcóthểxuấthiệnrấtnhiềulầntrongnhiềunềnvănhóa,chỉđểbịxóanhòabởinhữngtusĩvàtriếtgiachịutráchnhiệmhìnhthànhnêntrithứctruyềnthống–nhưcáchtiếpcậncủangườiIoniagầnnhưbịlãngquênhoàntoànsauthờiPlatovàAristotle.Vớinhiềunềnvănhóavànhiềuthínghiệmkiểunày,cóthểchỉvàonhữngdịphiếm

hoithìmộtýtưởngmớibénrễđược.

Câycốivàđộngvậtđượcthuầndưỡngvànềnvănminhbắtđầuchỉmới10.000-12.000nămtrước.ThínghiệmcủaIoniađã2.500nămtuổi.Nógầnnhưbịxóabỏ.ChúngtacóthểthấynhữngbướctiếntớikhoahọctạiTrungHoa,ẤnĐộcổđạivànhữngnơikhác,chodùthấtthường,khônghoànchỉnhvàítđemlạikếtquả.NhưnggiảsửngườiIoniachưabaogiờtồntại,vàkhoahọccùngtoánhọccủangườiHyLạpchưabaogiờpháttriển.Khiđóliệucókhảnănglà,tronglịchsửloàingười,khoahọcsẽlạivẫnxuấthiệnkhông?Hoặc,nếuxétđếnnhiềunềnvănhóavànhiềurắcrốilịchsử,thìphảichăngchưachắcsựkếthợpđúngđắncủacácnhântốsẽpháthuytácdụngởđâuđókhác,sớmhoặcmuộn–trênnhữnghònđảocủaIndonesiachẳnghạn,hoặcởvùngCaribbeanởngoạivimộtnềnvănminhMesoamericachưahềbịnhữngkẻđixâmchiếmthuộcđịađụngtới,hoặcởcácthuộcđịacủaNaUytrênbờbiểnHắcHải?

Tôinghĩrằng,trởngạiđốivớilốisuynghĩkhoahọckhôngphảilàđộkhócủavấnđề.Nhữngthànhtựutrithứcphứctạpchínhlàtrụcộtcủangaycảnhữngnềnvănhóabịápchế.Cácphápsư,thuậtsĩ,vànhàthầnhọcđềurấtgiỏitronglĩnhvựcnghệthuậtkhóhiểuvàbítruyềncủahọ.Không,trởngạimangtínhchínhtrịvàcóthứbậc.Ởnhữngnềnvănhoathiếunhữngtháchthứckhôngquenthuộc,cảbêntrongvàbênngoài,nơikhôngcầnđếnthayđổicơbản,thìnhữngýtưởngmớikhôngđượckhuyếnkhích.Trênthựctế,dịgiáocóthểbịtuyênbốlànguyhiểm;suynghĩcóthểsiếtchặt;vànhữnghìnhphạtđốivớinhữngýtưởngbịcấmđoáncóthểđượcápđặt–tấtcảkhônggâyhạinhiềulắm.Nhưngtrongnhữnghoàncảnhchínhtrị,sinhhọcvàmôitrườngkhácnhauvàhaythayđổi,việcchỉđơnthuầnsaochéplạinhữngcáchthứccũkhôngcòncótácdụngnữa.Khiđó,mộtphầnthưởngsẽchờđợinhữngngườicởimởvớinhững

gìVũtrụdạyhọ,thayvìbámtheotruyềnthốnghoặccốtìmcáchgánnhữngđiềumìnhưathíchchoVũtrụvậtchấthoặcxãhội.Mỗixãhộiphảiquyếtđịnhxemsựantoànnằmởđâutrongdòngchảyliêntụcgiữatháiđộcởimởvàtháiđộcứngnhắc.

ToánhọcHyLạplàmộtbướctiếnvĩđại.Mặtkhác,khoahọcHyLạp–nhữngbướcđiđầutiêncủanórấtsơđẳngvàthườngthiếuthựcnghiệm–đượcsànglọcbằngsaisót.Bấtchấpthựctếlàchúngtakhôngthểnhìntrongbóngtốimịtmùng,họvẫntinrằngảogiáctùythuộcvàomộtdạngrađatỏaratừmắt,bậtlạitừnhữnggìchúngtađangnhìn,vàquaytrởlạimắt.(Tuynhiên,họlạiđạtđượctiếnbộđángkểtrongmônquanghọc).Bấtchấpnhữngđiểmtươngđồngthấyrõgiữatrẻnhỏvàmẹchúng,họvẫntinrằngsựditruyềnchỉdotinhdịchnamgiớitruyềntải,cònphụnữchỉlàmộtchủthểtiếpnhậnthụđộng.Họtinrằngchuyểnđộngngangcủamộthònđáđượcnémđigiúpnângnólên,chonênnómấtnhiềuthờigianchạmtớimặtđấthơnlàmộthònđárơitừcùngmộtđộcaotạicùngmộtthờiđiểm.Vốnsaymêhìnhhọcđơngiản,họtinrằnghìnhtrònlà“hoànhảo;”bấtchấp“HìnhngườitrênMặtTrăng”vàcácvệtđentrênMặtTrời(thỉnhthoảngnhìnthấybằngmắtthườnglúchoànghôn),họchorằngcácthiênhàcũng“hoànhảo;”dođó,cácquỹđạohànhtinhphảilàhìnhtròn.

Thoátlyvớimêtínchưađủđểkhoahọcpháttriển.MộtngườicầnphảicóýniệmvềviệcnghiêncứukỹlưỡngTựnhiên,vềviệclàmthínghiệm.Cómộtsốvídụrấthay–chẳnghạn,cáchđođườngkínhTráiĐấtcủaEratostheneshoặcthínghiệmđồnghồnướccủaEmpedocleschứngminhbảnchấtvậtchấtcủakhôngkhí.Nhưngởmộtxãhộitrongđólaođộngchântaybịxemthườngvàbịcoilàchỉphùhợpchođámnôlệ,nhưtrongthếgiớiHyLacổđại,thìphươngphápthựcnghiệmkhôngpháttriển.Thôngthường,mêtínvàbất

côngdonhữngthếlựcthếtụcvàgiáohộibắttaynhauápđặtchoxãhội.Khôngcógìlạkhicáccuộccáchmạngchínhtrị,tháiđộhoàinghiđốivớitôngiáo,vàsựvươnlêncủakhoahọccóthểđicùngnhau.Giảiphóngkhỏimêtínlàmộtđiềukiệncầnthiếtnhưngchưaphảilàđiềukiệnđủchokhoahọc.

Đồngthời,khôngthểphủnhậnđượcrằngnhữngnhânvậttrungtâmtrongquátrìnhchuyểnđổitừmêtínthờitrungcổsangkhoahọchiệnđạichịuảnhhưởngsâusắcbởiýtưởngvềmộtvịChúaTốicaosángtạoraVũtrụvàthiếtlậpkhôngchỉnhữngđiềugiớirănmàconngườiphảisốngtheo,màcòncảnhữngquyluậtđểchínhTựnhiêncũngphảituânthủ.NhàthiênvănhọcngườiĐứcởthếkỷ17JohannesKepler,ngườicóảnhhưởngrấtlớnđốivớivậtlýhọcNewton,đãmôtảviệcôngtheođuổikhoahọcnhưmộtmongướcmuốnbiếtvềýnghĩcủaChúa.Trongthờiđạichúngta,cácnhàkhoahọchàngđầu,kểcảAlbertEinsteinvàStephenHawking,đãmôtảcôngcuộctìmkiếmcủahọbằngnhữngthuậtngữgầnnhưgiốnghệt.TriếtgiaAlfredNorthWhiteheadvàsửgiavềcôngnghệTrungQuốcJosephNeedhamcũnggợiýrằngnhữnggìcònthiếutrongsựpháttriểncủakhoahọcởcácnềnvănhóakhôngphảiPhươngTâychínhlàthuyếtmộtthần.

Nhưngtôinghĩrằngcóbằngchứngđốilậpvớitoànbộluậnđiểmnày,vẫnđangkêugọichúngtaquanhiềuthiênniênkỷ…

---

Nhómđisănbámtheovệtchânhươuvàmùicònthú.Họdừnglạimộtlúctạimộtkhoảngrừng.Quỳmọpxuốngđất,họkiểmtrabằngchứngmộtcáchcẩnthận.Vệtchânmàhọđangbámtheobịmộtvệtkháccắtqua.Họnhanhchóngthốngnhấtxemloàiđộngvật

nàođãtạoravệtchânnày,cóbaonhiêucon,đangđộtuổivàthuộcgiốngđựchaycái,cóconnàobịthươngkhông,chúngđinhanhtớimứcnào,chúngđãđiquađượcbaolâu,cócánhthợsănnàobámtheokhông,liệunhómcủahọcóthểđuổikịpconmồikhông,vànếunhưvậy,sẽmấtbaolâunữa.Quyếtđịnhđượcđưara,họdùngtayxóadấuvếthọsẽbámtheo,phátranhữngâmthanhkhekhẽnhưgióthoảngquahàmrăng,vàbậtdậy.Mặcdùmangtheocungvàtênđộc,họvẫntiếptụccuộcchạyđuaviệtdãkéodàihànggiờliền.Gầnnhưhọluônđọcđượcnhữngthôngđiệptrênmặtđấtmộtcáchchínhxác.Họnghĩtớilinhdươnghoặchươuđùivằn,đúngvớisốlượngvàtrongtìnhtrạngnhưhọướcđoán.Cuộcđisănthànhcông.Thịtđượcmangvềkhulántạm.Tấtcảmọingườiđềuhảhê.

Đoạnvănđisănítnhiềukháđiểnhìnhnàynóivềngười!KungSanởHoangmạcKalahari,tạicácnướcCộnghòaBotswanavàNamibia,nhữngngườimà,buồnthay,hiệnnayđangbênbờvựctuyệtchủng.Nhưngtrongnhiềuthậpkỷ,họvàlốisốngcủahọđượccácnhànhânchủnghọcnghiêncứu.Người!KungSanlàđiểnhìnhchohìnhthứctồntạisănbắt-háilượmmàloàingườichúngtatừngdànhphầnlớnthờigian–chotới10.000nămtrước,khicâycốivàđộngvậtđượcthuầnhóavàđiềukiệncủaconngườibắtđầuthayđổi,cólẽlàmãimãi.HọlànhữngngườilầntheodấuvếtvớikỹnăngphithườngđếnmứchọđượcquânđộiNamPhidướithờiphânbiệtchủngtộctuyểnmộđểsănđuổinạnnhântrongnhữngcuộcchiếnchốnglại“cácnhànướctuyếnđầu”1.ViệctiếpxúcvớiquânđộiNamPhidatrắngcànglàmtăngnhanhquátrìnhsuyvonglốisốngcủangười!KungSanbằngnhiềucáchkhácnhau–nóvốnđãdầndầnsuyvongquanhiềuthếkỷdotiếpxúcvớinềnvănminhChâuÂu.

---

1. Nguyênvăn“FrontlineStates”(FLS),mộttổchứcđượclậpranhằmđạtđượcchếđộcaitrịdânchủtheođasốtạiNamPhi.Tổchứcnàykhôngcòntồntạinữa.CácthànhviêntrướcđâygồmAngola,Botswana,Lesotho,Mozambique,Tanzania,Zambia,Zimbabwe.MốiquanhệcủaHoaKỳvớiFLSđạtđếncaotràodướichínhquyềnCarternhằmthúcđẩynhânquyền.–ND

---

Họđãlàmthếnào?Làmsaohọcóthểnóiđượcnhiềuđiềunhưvậydùmớichỉnhìnqua?Chỉnóirằnghọlànhữngnhàquansátsắcbénkhônggiảithíchđiềugìcả.Thựctếhọđãlàmgì?TheonhànhânchủnghọcRichardLee:

Họxemxétkỹcànghìnhdạngnhữngdấulõm.Cácdấuchâncủamộtconvậtdichuyểnnhanhchothấysựđốixứngkéodàihơn.Mộtconvậthơikhậpkhiễngthườngchúýtớicáichânbịđau,giảmbớttrọnglựclênnó,vàđểlạivếtchânmờhơn.Mộtconvậtnặngnềđểlạivếtlõmsâuvàrộnghơn.Cácchứcnăngtươngliênnhưthếnàyđãnằmtrongđầucủangườithợsăn.

Theothờigian,dấuchânbịbàomònđimộtchút.Váchcủavếtlõmcóxuhướngsụtxuống.Cátdogióthổiđọnglạiởđáyvếtlõm.Cólẽmộtítlácây,cànhkhô,hoặccỏbịthổibayvàođó.Quývịchờđợicànglâuthìquátrìnhbàomòncàngnhiều.

Phươngphápnàyrấtgiốngvớinhữnggìcácnhàthiênvănhọchànhtinhsửdụngđểphântíchcácmiệnghốsótlạidovachạmvớicácvậtthểtừvũtrụ:nhữngyếutốkháctươngđươngnhauthìmiệnghốcàngnông,tuổithọcủanócàngcao.Cácmiệnghốcóváchsụtxuống,vớitỉsốchiềusâusovớiđườngkínhtrungbìnhvàcáchạtmịntíchtụởbêntrongcóxuhướngcổhơn–bởivìchúngphảiđủ

lâuđểcácquátrìnhbàomònnàyxảyra.

Cácnguồngâyraphânrãcóthểkhácbiệtgiữathếgiớinàyvớithếgiớikhác,hoặcgiữahoangmạcnàyvớihoangmạckhác,hoặcthờiđạinàyvớithờiđạikhác.Nhưngnếuquývịbiếtýnghĩacủachúng,quývịcóthểquyếtđịnhđượcnhiềuđiều,từchitiếtmiệngvếtchânthúrõhaymờtrởđi.Nếunhữngdấuvếtcủacôntrùnghoặcloàiđộngvậtkhácchồnglêncácvếtmóngguốcthìđiềunàycũngảnhhưởngđếntínhchấtcủachúng.Độẩmdướibềmặtcủađấtvàtỉlệđấtkhôdầnsaukhibịmộtmóngguốccàytunglênsẽquyếtđịnhváchcủavếtmóngguốcdễsụtlởđếnmứcđộnào.Tấtcảnhữngvấnđềnàyđãđượcngười!Kungnghiêncứurấtkỹcàng.

BầythúđangchạyrấtghétsứcnóngcủaMặtTrời.Cácloàiđộngvậtsẽsửdụngbấtcứbóngrâmnàochúngtìmđược.Chúngtathayđổilộtrìnhđểtậndụngbóngrâmcủamộtkhoảngrừng.Nhưngchỗnàocóbóngrâmlạitùythuộcvàothờigiantrongngày,bởivìMặtTrờidichuyểnngangquabầutrời.Buổisáng,khiMặtTrờimọclênởphíađông,bóngrâmđổvềphíatâycủavậtthể.Cuốibuổichiều,khiMặtTrờilặnxuốngphíatây,bóngrâmlạiđổvềphíađông.Từsựđổihướngcủavếtchân,cóthểnóiđượcbầythúđãđiquađượcbaolâu.Cáchtínhtoánnàysẽrấtkhácnhautùyvàocácmùakhácnhautrongnăm.ChonênthợsănphảiluônnắmrõtrongđầumìnhmộtloạilịchthiênvăndựđoánđượcchuyểnđộngcủaMặtTrời.

Vớitôi,tấtcảnhữngkỹnănglầntheodấuvếttàitìnhnàychínhlàkhoahọcđưavàohànhđộng.

Nhữngngườisănbắt-háilượmkhôngchỉlàchuyêngiatrongviệclầntheodấuvếtcácloàiđộngvật;họcònbiếtrấtrõdấuvếtcủangười.Mọithànhviêncủanhómthợsănđềucóthểnhậnbiếtđược

quadấuchâncủahọ;đặcđiểmnàycũngquenthuộcnhưkhuônmặthọvậy.LaurensvanderPostmôtả

Cácxanhànhiềudặmvàtáchbạchhẳnvớiphầncònlại,Nxouvàtôi,đangtheodấumộtconhươuđựcbịthương,độtnhiêntìmthấymộtloạtdấuvếtkháchợpvớidấuvếtcủachúngtôi.AnhấylầmbầmvẻhàilòngvànóiđólàvếtchâncủaBauxhaumớiinchưađầyvàiphúttrước.AnhấykhẳngđịnhBauxhauđangchạyrấtnhanhvàrằngchỉlátnữachúngtôisẽthấycậuấyvàcảconthú.ChúngtôileolênđỉnhmộttrảngcáttrướcmặtvàBauxhauởđó,đanglộtdaconthú.

HayRichardLee,cũngsốngchungvớingười!KungSan,đãkểlạimộtthợsănđãnhậnxétnhưthếnàokhixemxétquavàidấuvết,“Ồ,nhìnxem,Tunuđangởđâycùngvớingườianhrểcủaôngấy.Nhưngcontraiôngấyđâu?”

Đâycóthậtsựlàkhoahọckhông?Phảichăngmọichuyêngiatruytìmdấuvếttrongquátrìnhhọchỏiđềungồixổmhànggiờliền,theodõiquátrìnhthayđổichậmchạpcủamộtvếtchânlinhdương?Khinhànhânchủnghọchỏicâuhỏinày,câutrảlờilànhữngngườithợsănluônsửdụngnhữngphươngphápnhưvậy.Họquansátchahọvànhữngthợsăngiỏikháctrongquátrìnhhọcviệc.Họhọcbằngcáchbắtchước.Cácnguyêntắcchungđượctruyềntừthếhệnàysangthếhệkhác.Nhữngbiếnsốởđịaphương–tốcđộgió,độẩmcủađất–đượccậpnhậtkhicầnthiếttrongởmỗithếhệ,hoặctheomùa,hoặcquatừngngày.

Nhưngcácnhàkhoahọchiệnđạicũnglàmđúngnhưvậy.MỗilầnchúngtacốgắngđánhgiáđộtuổicủamộtmiệnghốtrênMặtTrănghaySaoThủyhoặcTriton,mặttrănglớnnhấtcủaSaoHải

Vươngquađộbàomòncủanó,chúngtakhôngtiếnhànhtínhtoántừđầu.Chúngtalụclạimộttàiliệukhoahọcnàođóvàđọcnhữngconsốđãkiểmnghiệmlàđúngđượcđúcrútracólẽtừmộtthếhệtrước.CácnhàvậtlýkhôngcóđượccáccôngthửMaxwellhoặccơhọclượngtửngaytừđầu.Họcốgắnghiểucácnguyêntắcvàtoánhọc,họcquansátíchlợicủanó,họlưuýđếncáchTựnhiêntuântheocácquytắcnày,vàhọcthuộclòngnhữngkiếnthứckhoahọcnày,biếnchúngthànhcủariêngmình.

Nhưngphảicóaiđólàngườiđầutiênnghĩratấtcảnhữngphácđồtruytìmdấuvếtnày,cólẽlàmộtthiêntàithờiđồđácũ,hoặcchắcchắnlànhiềuthiêntàikếtiếpnhauởnhữngthờiđạivàđịađiểmhoàntoàntáchbiệt.Trongcácphácđồtruytìmdấuvếtcủangười!Kungkhônghềcógợiýgìvềcácphươngphápthầndiệu–xemcácvìsaovàođêmtrướchoặcruộtcủamộtconvật,hayđổxúcxắc,hoặcđoánmộng,hoặcgọihồn,hoặcbấtkỳhìnhthứcnàotrongvôsốnhữngtuyênbốgiảmạovềtrithứcmàconngườiliêntiếpchứngkiến.Ởđâycómộtcâuhỏicụthể,rõràng:Conmồiđiđườngnàovàđặctínhcủanólàgì?Quývịcầnmộtcâutrảlờichínhxácmàphépthuậtvàthầnthánhkhôngthểđưara–hayítnhấtkhôngđủthườngxuyênđểxuađicáiđói.Thayvàođó,nhữngngườisănbắt-háilượm–nhữngngườirấtkhôngmêtíntrongđờisốnghằngngàycủahọ,ngoạitrừnhữngđiệunhảylênđồngquanhđốnglửavàdướiảnhhưởngcủanhữngchấtkíchthíchnhẹ-đềurấtthựctiễn,cóđộngcơ,sốngthànhnhóm,vàthườngrấtvuivẻ.Họsửdụngcáckỹnăngđãđượcsànglọctừnhữngthànhcôngvàthấtbạitrongquákhứ.

Tưduykhoahọcgầnnhưchắcchănluônđicùngchúngtangaytừđầu.Quývịthậmchícóthểnhìnthấynóởloàitinhtinhkhiđituầnranhgiớilãnhthổcủachúng,hoặckhichuẩnbịqueđểchọcvàotổmốinhằmkiếmmộtnguồnproteinítỏinhưngrấtcầnthiết.Sựphát

triểncủacáckỹnăngtruytìmdấuvếtđemlạimộtlợithếlựachọnmangtínhtiếnhóarấtmạnhmẽ.Nhữngnhómnàokhôngthểnghĩranósẽítcónguồnproteinhơnvàíthậuduệhơn.Nhữngnhómcóxuhướngkhoahọc,nhữngnhómcókhảnăngkiêntrìquansát,nhữngnhómcóxuhướngnghĩrasẽkiếmđượcnhiềuthứcănhơn,đặcbiệtlàprotein,vàsốngtrongnhữngmôitrườngđadạnghơn;họvàdòngdõicủahọsẽpháttriển.Điềutươngtựrấtđúngvớicáckỹnăngđibiểncủangườiđađảo.Xuhướngkhoahọcđemlạinhữngphầnthưởngvậtchất.

Hoạtđộngthulượmthựcphẩmquantrọngkháccủacácxãhộitiềnnôngnghiệplàháilượm.Đểháilượm,quývịphảibiếtthuộctínhcủanhiềuloạithựcvật,vàquývịchắcchắnphảicókhảnăngnhậnbiếtcácloàivớinhau.Cácnhàthựcvậthọcvànhânchủnghọcđãliêntụcthấyrằngtrênkhắpthếgiới,nhữngngườisănbắt-háilượmđềuphânbiệtđượcnhiềuloạithựcvậtvớiđộchínhxáccủacácnhàphânloạiPhươngTây.Họvạchralãnhđịacủamìnhvớiđộkhéoléocủamộtchuyêngiavẽbảnđồ.Mộtlầnnữa,tấtcảnhữngđiềunàylàmộttiềnđềđểtồntại.

Chonênnhậnđịnhchorằng,giốngnhưtrẻemkhôngđủpháttriểnđểhiểumộtsốkháiniệmtoánhọchoặclogic,nhữngngười“nguyênthủy”khôngcókhảnăngvềmặttrithứcđểnắmbắtkhoahọcvàcôngnghệ,làđiềuvớvẩn.Dấuvếtthựcdânchủnghĩavàphânbiệtchủngtộcnàybịbácbỏbởinhữnghoạtđộnghằngngàycủanhữngngườisốngducưvàgầnnhưkhôngcótàisảntưhữu,mộtvàinhómsănbắt-háilượmcònsótlại–nhữngngườigiữgìnquákhứxaxămcủachúngta.

TrongcáctiêuchícủaCromervề“tưduykháchquan,”chúngtacóthểtìmthấyởngườisănbắt-háilượmmộthìnhthứctranhluận

quyếtliệt,nềndânchủthamgiatrựctiếp,đinhiềuhiểurộng,khôngcầnđếngiớitusĩ,vàsựbềnbỉcủanhữngnhântốnàykhôngchỉtrong1000màlà300.000nămhoặchơnthế.Theocáctiêuchícủaông,nhữngngườisănbắt-háilượmcókhoahọc.Tôinghĩđúnglànhưvậy.Hoặcđãlànhưvậy.

---

NhữnggìIoniavàHyLạpcổđạiđemlạikhôngphảichỉlànhữngphátminhhaycôngnghệhoặckỹthuật,màlàýtưởngvềcáchđiềutrathậthệthống,quanniệmchorằngcácquyluậtcủaTựnhiên,chứkhôngphảicácvịthầnthấtthường,mớiđiềukhiểnthếgiới.Nước,khôngkhí,đấtvàlửađềulầnlượtlànhữngcách“giảithích”tiềmnăngchobảnchấtvànguồngốccủathếgiới.Mỗicáchgiảithíchnhưvậy–đượcxácđịnhbởimộttriếtgiatiềnSocratekhácnhau–córấtnhiềuchitiếtsailầm.Nhưngcáchgiảithích,mộthướngthaythếchosựcanthiệpcủathầnthánh,làhiệuquảvàmớimẻ.Tươngtự,tronglịchsửHyLạpcổđại,chúngtacóthểthấygầnnhưtấtcảnhữngsựkiệnquantrọngnảysinhtừsựthấtthườngcủacácvịthầntrongtácphẩmcủaHomer,chỉcómộtvàisựkiệnthấytrongHerodotus,vàđặcbiệtlàkhônghềcótrongThucydides.Trongvàitrămnăm,lịchsửđãđitừchỗdocácvịthầndẫndắttớichỗdoconngườidẫndắt.

MộtcáigìđónanánhưnhữngquyluậtcủaTựnhiênđãtừngthoánghiệntrongmộtxãhộiđathầngiáo,trongđómộtsốhọcgiảchếgiễumộthìnhthứccủathuyếtvôthần.CáchtiếpcậnthờitiềnSocrate,bắtđầutừkhoảngthếkỷ4trướcCôngnguyên,nàybịchặnđứngbởiPlato,Aristotle,vàsauđólàcácnhàthầnhọcThiênChúagiáo.Nếumớbòngbongnhânquảlịchsửkhácđi–nếunhữngđiềudựđoánxuấtsắccủanhữngngườitheothuyếtnguyêntửvềbảnchấtcủavậtchất,tínhđadạngcủacácthếgiới,sựrộnglớncủavũ

trụvàthờigianđượcđánhgiácaovàvunđắp,nếucôngnghệcảitiếncủaArchimedesđượcdạy,nếuýniệmvềcácquyluậtbấtbiếncủaTựnhiênmàconngườiphảitìmravàhiểuđượctruyềnbárộngrãi–thìtôitựhỏigiờđâychúngtasẽsốngtrongkiểuthếgiớigì.

Tôikhôngnghĩkhoahọckhódạybởivìconngườivốnkhôngsẵnsàngtiếpcậnnó,hoặcvìnórađờichỉdomaymắn,hoặcvì,nhìnchung,chúngtakhôngcótríthôngmìnhđểnắmbắtnó.Thayvàođó,niềmđammêlớnlaodànhchokhoahọcmàtôinhìnthấyởnhữnghọcsinhlớp1vàbàihọctừnhữngngườisănbắt-háilượmcònsótlạiđềunóirấthunghồn:Xuhướngdànhchokhoahọcđãănsâutrongchúngta,ởmọithờiđại,địađiểmvànềnvănhóa.Nóchínhlàphươngtiệnchosựtồntạicủachúngta.Nólàquyềntậpấmcủachúngta.Khichúngtakhôngkhuyếnkhíchconcáitheođuổikhoahọc,bằngtháiđộthờơ,khôngchúý,sựkémcỏi,hoặcsợsệttháiđộhoàinghi,thìchúngtađangtướcbỏcủachúng,lấyđicủachúngnhữngcôngcụcầnđểquảnlýtươnglaicủachúng.

Chương19.LÀMGÌCÓCÂUHỎINGỚNGẨN

Chonênchúngtôicứhỏiđihỏilại

Chotớikhimộtnắmđất

Bịtmiệngchúngtôi–

Nhưngđócóphảilàcâutrảlời?

HeinrichHeine

“Lazarus”(1854)

ỞĐôngPhi,tronghồsơcácloạiđániênđạikhoảng2triệunăm,quývịcóthểtìmthấymộtloạtcôngcụchếtácmàtổtiêncủachúngtađãthiếtkếvàsửdụng.Cuộcsốngcủahọtùythuộcvàoviệcchếtạovàsửdụngnhữngcôngcụnày.Dĩnhiên,đâylàcôngnghệThờikỳĐáMới.Theothờigian,nhữngloạiđáđặcbiệtphùhợpđượcsửdụngđểđập,xắt,lóc,cắt,vàđẽo.Mặcdùcónhiềucáchchếtáccôngcụđánhưngcáiđángchúýlàởmộtnơinàođótrongcảthuỗithờigiandài,cáccôngcụđượcchếtácbằngcáchthứcnhưnhau–điềuđócónghĩalàphảicónhữngthiếtchếgiáodụctừhàngtrămnghìnnămtrước,thậmchínếuđóchỉlàmộthệthốnghọcviệc.Trongkhirấtdễchỉranhữngđiểmtươngđồng,cũngkhôngkhógìhìnhdungrasựtươngđươngcủacácgiáosưvàsinhviênđóngkhốnày,cáckhóathínghiệm,cáckỳthi,cácbậcxếphạngđánhtrượt,cáclễtốtnghiệp,vàgiáodụcsautốtnghiệp.

Khiđàotạokhôngthayđổitrongsuốtmộtthờigiandài,các

truyềnthốngđượctruyềnlạinguyênvẹnchothếhệsau.Nhưngkhinhữnggìcầnhọchỏithayđổirấtnhanh,đặcbiệtchỉtrongmộtthếhệduynhất,thìcàngkhóbiếtđượcnhữnggìcầndạyvàdạynhưthếnào.Khiđó,sinhviênthanphiềnvềtínhthíchhợpcủanhữngđiềuđượcdạyvàhọc;tháiđộkínhtrọngđốivớinhữngbậccaoniêngiảmsút.Cácgiáoviênthấtvọngtrướctìnhtrạngcácchuẩnmựcgiáodụcdầnsuythoái,cảsinhviênvàgiáoviênđềucầudạychínhmìnhmộtkỹnăngquantrọng–họccáchhọc.

---

Ngoạitrừtrẻnhỏ(vốnchưađủhiểubiếtđểđặtranhữngcâuhỏiquantrọng),chỉvàingườitrongchúngtadànhthờigianthắcmắctạisaoTựnhiênlạinhưthếnày;Vũtrụđếntừđâu,hayliệucóphảinóvẫnluônởđó;liệuthờigianmộtngàynàosẽtrôingượclạivàkếtquảxảyratrướcnguyênnhânkhông;hayliệucónhữnggiớihạnđốivớinhữnggìconngườicóthểbiếtkhông.Thậmchícónhữngđứatrẻ,vàtôiđãgặpmộtvàicháu,muốnbiếtmộtlỗđentrôngnhưthếnào;mảnhvậtchấtnhỏnhấtlàgì;tạisaochúngtalạinhớquákhứnhưngkhôngphảitươnglai;vàtạisaolạicómộtVũtrụ.

Thỉnhthoảng,tôilạicómaymắndạymộtlớpnhàtrẻhoặclớpmột.Nhiềucháunhỏlànhữngnhàkhoahọcbẩmsinh–mặcdùvẫncònrấthoàinghivềnhữngđiềukỳdiệu.Chúngrấttòmò,háohứcmuốntìmhiểukiếnthức.Nhữngcâuhỏikhơigợivàhiểubiếtđượcchúngtớitấpđặtra.Chúngthểhiệnsựnhiệttìnhrấtlớn.Tôicònđượchỏinhữngcâuhỏinốitiếpvớicâuhỏitrướcđó.Chúngchưabaogiờnghenóiđếnkháiniệmvề“câuhỏingớngẩn.”

Nhưngkhinóichuyệnvớihọcsinhtrunghọc,tôithấykháchẳn.Chúngghinhớ“sựthật.”Nhìnchung,niềmvuikhámphá,cuộcsống

saunhữngsựthậtđó,khônghềcóởchúng.Chúngđãđánhmấtrấtnhiềuphảnứngngạcnhiênthúvị,vàcònlạirấtíttháiđộhoàinghi.Chúnglolắngvềchuyệnđặtranhữngcâuhỏi“ngớngẩn;”chúngsẵnsàngchấpnhậnnhữngcâutrảlờichưathíchđáng;chúngkhôngđặtranhữngcâuhỏinốitiếp;cănphòngchỉtoànnhữngcáiliếcmắtđểđánhgiátháiđộtánđồngcủabạnbèxungquanh.Chúngđếnlớpvớinhữngcâuhỏiđượcviếtratrêncácmẩugiấy,màchúngđãlénkiểmtra,chờđợiđếnlượtmìnhvàkhôngnhớtớibấtkỳtranhluậnnàomàbạnbèđãđưaravàolúcđó.

Cógìđóđãxảyragiữalớp1vàlớp12,vàđókhôngchỉlàvấnđềtuổidậythì.Tôiđoánrằngđómộtphầnlàáplựcbạnbèkhôngmuốnngườikhácgiỏihơn(trừtrongthểthao);mộtphầnvìxãhộidạycáchhàilòngtạmthời;mộtphầnvìấntượngrằngkhoahọchoặctoánhọcsẽkhôngmuađượcchoquývịmộtchiếcxehơithểthao;mộtphầnvìhọcsinhkhôngmấykỳvọng;vàmộtphầnvìkhôngcónhiềuphầnthưởnghoặchìnhảnhnhânvậttiêubiểutrongthảoluậnvềkhoahọchoặccôngnghệ-hoặcthậmchítrongviệchọchỏi.Sốítcònquantâmlàthìđềubịchọcghẹolà“lậpdị”,“tinhtướng”hoặc“hâmhấp.”

Nhưngvẫncònđiềugìđó:Tôithấynhiềungườilớnthoáitháckhitrẻemnêuranhữngcâuhỏikhoahọc.TạisaoMặtTrănglạitròn?Trẻemhỏinhưvậy.Tạisaocỏlạimàuxanh?Giấcmơlàgì?Tacóthểđàomộtcáihốsâubaonhiêu?Sinhnhậtcủathếgiớilàngàynào?Tạisaochúngtalạicóngónchân?Quánhiềugiáoviênvàphụhuynhtrảlờivớitháiđộbựcdọchoặcbongđùa,hoặcnhanhchóngchuyểnsangchuyệnkhác:“ThếemmuốnMặtTrăngthếnào,hìnhvuôngchăng?”Trẻemnhanhchóngnhậnrarằngkiểucâuhoinhưthếnàykhiếnngườilớnbựcbội.Chỉthêmmộtvàitrảinghiệmnữanhưthếnày,đứatrẻsẽchẳngmànggìđếnkhoahọc.Tạisaongười

lớnlạiphảigiảvờhiểubiếtkhoahọcđốivớitrẻemdưới6tuổi,cảđờitôicũngkhônghiểuđược.Cógìsaivớiviệcthừanhậnrằngchúngtakhôngbiếtgìđó?Lòngtựtrọngcủachúngtaquáyếu?

Thêmnữa,nhiềucâuhỏiđivàonhữngvấnđềrấtsâucủakhoahọc,mộtsốcònchưađượcgiảiquyếtthấuđáo.TạisaoMặtTrănglạihìnhtròncóliênquanđếnsựthậtrằnglựchấpdẫnlàlựctrungtâmkéomọithứvềphíatrungtâm,vàđếnđộcứngcủađá.Cỏmàuxanhdĩnhiênlànhờsắctốdiệplục–chúngtađềubiếtđiềuđókhihọctrunghọc–nhưngtạisaocâycỏlạicóchấtdiệplục?Nghecóvẻngớngẩn,vìMặtTrờitỏaranănglượnglớnnhấtởsắcvàngvàlụctrongquangphổ.Tạisaocâycỏkhắpthếgiớilạiloạibỏánhnắngcóbướcsóngdồidàonhất?CólẽđâylàmộttainạntừlịchsửcổxưacủasựsốngtrênTráiĐất.Nhưngvẫncógìđóchúngtachưahiểuliênquanđếnlýdotạisaocỏlạixanh.

Cónhiềuphảnứnghayhơnlàlàmchotrẻcảmthấyhỏinhữngcâuhỏisâutạoramộtsailầmmangtínhxãhội.Nếuchúngtacóýtưởngchocâutrảlời,chúngtacóthểcốgắnggiảithích.Thậmchímộtcốgắngkhônghoànchỉnhcũngtạoracảmgiácantâmvàkhíchlệ.Nếuchúngtakhôngcóýtưởngchocâutrảlời,chúngtacóthểtratừđiểnbáchkhoa.Nếuchúngtakhôngcótừđiển,chúngtacóthểdẫntrẻtớithưviện.Hoặcchúngtacóthểnói:“Chúchưacócâutrảlời.Cólẽchưaaibiếtcả.Cólẽkhicháulớnlên,cháusẽlàngườiđầutiêntìmra.”

Cónhữngcâuhỏirấtngâythơ,nhữngcâuhỏitẻngắt,nhữngcâuhỏitrúctrắc,nhữngcâuhỏiđặtrasaukhicóngườihỏitựtráchmócbảnthân.Nhưngmọicâuhỏiđềulàmộtlờikêugọiđượctìmhiểuthếgiới.Khôngcócáigọilàcâuhỏingớngẩn.

---

Tôikhôngtínhloạtcâuhỏi“tạisao”mànhữngbéhaituổithỉnhthoảnglạiđặtravớichamẹ-cólẽchỉnhằmtìmcáchkiểmsoáthànhvicủangườilớn.–TG

---

Nhữngđứatrẻtòmò,thôngminhlànguyênkhícủaquốcgiavàthếgiới.Chúngcầnđượcquantâm,bồidưỡng,vàkhuyếnkhích.Nhưngchỉkhuyếnkhíchthôithìchưađủ.Chúngtacònphảitraochochúngnhữngcôngcụcầnthiếtđểsuynghĩ.

---

Mộttiêuđềubáoghi:“Chínhthứcchúngtarấtkhôngưakhoahọc.”Quacácbàithidànhcholứatuổi17ởnhiềuvùngtrênthếgiới,HoaKỳđứngchótbảngvềđạisố.Trongcácbàikiểmtragiốngnhau,trẻemHoaKỳđạttrungbình43%trongkhitrẻNhậtđạt78%.Trongcuốnsáchcủatôi,78%làkhácao–nótươngđươngvớiC+,hoặcthậmchícólẽlàB-;43%tươngđươngvớiF.Trongmộtbàikiểmtrahóahọc,chỉcóhọcsinhở2trongsố13quốcgiacókếtquảkémhơnHoaKỳ.Anh,SingaporevàHongKongđạtkếtquảcaođếnmứchọgầnnhưngoạihạng,và25%sốhọcsinhCanada18tuổibiếtrõvềhóahọc,tươngđươngvới1%sốhọcsinhtrunghọcphổthôngMỹ(trongchươngtrìnhhóahọcthứhai,vàhầuhếtđềutheohọccácchươngtrìnhsắpxếp“nângcao”).Kếtquảcaonhấttrongsố20lớp5ởMinneapoliscũngthuaxaconsố1trongsố20lớpởSendai,NhậtBản,và19trongsố20lớpởĐàiBắc,ĐàiLoan.HọcsinhHànQuốcvượtxahọcsinhMỹởtấtcảcáclĩnhvựctoánhọcvàkhoahọc,vàtrẻ13tuổiởBritishColumbia(thuộcTâyCanada)vượtxabạnbècùngtranglứangườiMỹ(ởmộtsốkhuvực,chúngcòngiỏihơncả

bạnbèHànQuốc).TrongsốtrẻemMỹ,22%nóichúngkhôngthíchtrườnghọc;chỉcó8%trẻHànQuốcnóivậy.NhưnghaiphầnbatrẻMỹ,trongkhichỉcó¼ởHànQuốc,nóirằngchúng“giỏitoánhọc.”

NhữngxuhướngảmđạmnhưvậyđốivớihọcsinhtrungbìnhtạiHoaKỳthỉnhthoảnglạiđược“đềnbù”bởithànhtíchcủanhữngsinhviênxuấtsắc.Năm1994,cácsinhviênMỹtạiOlympiadToánhọcQuốctếtổchứcởHongKongđãđạtđượcsốđiểmtuyệtđốichưatừngcótiềnlệ-đánhbại360sinhviênkhácđếntừ68quốcgiatrongcácmônđạisố,hìnhhọcvàlýthuyếtsốhọc.Mộttrongsốsinhviên,JeremyBem,17tuổi,đãnhậnxét“Cácbàitoánlànhữngcâuđốlogic.Khôngcólộtrìnhthôngthường–tấtcảrấtsángtạovànghệthuật.”Nhưngởđâytôikhônglolắngvềviệctạoramộtthếhệnhữngnhàkhoahọcvàtoánhọchạngnhất,màlàmộtdânsốkhông‘mùchữ’vềmặtkhoahọc.

SáumươibaphầntrămngườiMỹtrưởngthànhkhôngnhậnthứcđượcrằngloàikhủnglongcuốicùngchếttrướckhiconngườiđầutiênxuấthiện;75%khôngbiếtrằngcácchấtkhángsinhgiếtđượcvikhuẩnnhưngkhôngdiệtđượcvirus;57%khôngbiếtrằng“cácđiệntíchnhỏhơncảnguyêntử.”ThămdòdưluậnchothấykhoảngmộtnửangườiMỹtrưởngthànhkhôngbiếtrằngTráiĐấtquanhquanhMặtTrờivàmấtmộtnămchochutrìnhđó.TôicóthểthấytrongcáclớphọcbậcđạihọccủatôitạiĐạihọcCornellnhữngsinhviênxuấtsắckhôngbiếtrằngcácvìsaomọcvàlặnvàobanđêm,vàthậmchírằngMặtTrờicũnglàmộtngôisao.

Dosáchkhoahọcviễntưởng,hệthốnggiáodục,NASA,vàvaitròcủakhoahọctrongxãhội,ngườiMỹđượctiếpcậnvớinhữngtrithứccủaCopernicuscaohơnmộtngườitrungbình.Mộtcuộcthămdònăm1993doHộiKhoahọcCôngnghệTrungQuốcthựchiệncho

thấy,giốngnhưtạiMỹ,chưađầymộtnửasốngườiởTrungQuốcbiếtrằngTráiĐấtquayxungquanhMặtTrờimộtlầnmộtnăm.CóthểrấtthúvịlàhơnbốnthếkỷrưỡisauCopernicus,hầuhếtngườidântrênTráiĐấtvẫnnghĩ,trongthâmtâmhọ,rằnghànhtinhcủachúngtađứngbấtđộngtạitrungtâmVũtrụ,vàrằngchúngtarất“đặcbiệt.”

Đâylànhữngvấnđềđiểnhìnhtrong“vănchươngkhoahọc.”Kếtquảthậtkinhkhủng.Nhưngchúngđánhgiáđiềugì?Họcthuộclòngnhữnglờituyênbốcủagiớichức.Điềulẽrahọnênđặtcâuhỏilàlàmthếnàochúngtabiết–rằngkhángsinhcósựphânbiệtgiữacácloạivikhuẩn,rằngđiệntíchcòn“nhỏhơn”cảnguyêntử,rằngMặtTrờilàmộtngôisaomàTráiĐấtquayxungquanhtrongvòngmộtnăm.Nhữngcâuhỏinhưthếlàmộtsốđochínhxácvềhiểubiếtkhoahọccủacôngchúng,vàkếtquảcủanhữngkiểmnghiệmnhưvậyrõràngvẫnrấtnản.

NếuquývịchấpnhậnsựthậttừmọingôntừtrongKinhThánh,khiđóTráiĐấtphảiphẳng.ĐiềutươngtựvớikinhQu’ran.Khiđó,việctuyênbốrằngTráiĐấthìnhtròncónghĩalàquývịlàmộtkẻvôthần.Năm1993,cơquantôngiáotốicaocủaSaudiArabia,SheikAbdel-AzizIbnBaaz,đãđưaramộtsắclệnhtuyênbốrằngthếgiớiphẳng.BấtkỳaitinTráiĐấttrònđềukhôngtinvàoChúatrờivàsẽbịtrừngphạt.Trongrấtnhiềuđiềuvôlý,bằngchứngrõràngchothấyTráiĐấthìnhcầu,donhàthiênvănhọcngườiGreco-AiCậpởthếkỷ2làClaudiusPtolemaeustíchlũy,đượctruyềnbásangPhươngTâybởicácnhàthiênvănhọcngườiHồigiáovàArab.Vàothếkỷ9,họđặttênchocuốnsáchcủaPtolemytrongđóchứngminhhìnhcầucủaTráiĐấtlàAlmagest(Điềuvĩđạinhất).

Tôigặprấtnhiềungườibựctứcvớithuyếttiếnhóa,nhữngngườirấtthíchđượclàsảnphẩmdoChúatạorahơnlàrađờitừnhữnglực

hóahọcvàvậtlýkhôngnhìnthấyđâutrảiquathờigiandài.Họcũngcóxuhướngngạitìmkiếmbằngchứng.Bằngchứngchẳngcómấythứđángquantâm:Nhữnggìhọmuốntinlàsựthậtthìhọtinchínhlàsựthật.Chỉcó9%ngườiMỹchấpnhậnpháthiệnquantrọngcủasinhhọchiệnđạirằngconngười(vàtấtcảcácloàikhác)dầndầntiếnhóanhờnhữngquátrìnhtựnhiêntừmộtchuỗiliêntiếpcácsinhvậtcổxưahơnvàkhôngcầnđếnsựcanthiệpcủathầnthánhnàocả.(Khiđượchỏihọchấpnhậnthuyếttiếnhóahaykhông,45%ngườiMỹđápcó.Consốnàylà70%ởTrungQuốc).KhibộphimCôngviênkỷJurassđượctrìnhchiếuởIsrael,nóbịmộtsốgiáosĩChínhthốnggiáolênánvìnóchấpnhậnthuyếttiếnhóavàvìnódạyrằngkhủnglongsốngcáchđây100triệunăm–trongkhi,nhưđượctuyênbốtạimọilễcướiDoTháivàLễmừngNămmớiRoshHashonah,Vũtrụchưađến6000nămtuổi.Bằngchứngrõràngnhấtvềsựtiếnhóacủachúngtacóthểtìmthấytrongbộgiencủachúngta.Nhưngmỉamaithay,tiếnhóavẫnđangbịbácbỏbởinhữngngườimàDNAcủachínhhọkhẳngđịnhđiềuđó–trongcáctrườnghọc,tạitòaán,trongcácnhàxuấtbảnsáchgiáokhoa,vàliênquanđếncâuhỏichúngtacóthểgâyrađauđớnđếnmứcnàochocácloàiđộngvậtkhácmàkhôngvượtquangưỡngđạođức.

TrongthờiĐạiSuythoái,cácgiáoviênđượcbảođảmvềviệclàm,cólươngcao,vàđượckínhtrọng.Dạyhọclàmộtnghềđượcngưỡngmộ,mộtphầnvìhọctậpđượcthừanhậnnhưconđườngthoátkhỏinghèođói.Ngàynay,điềuđókhôngcònmấyđúngnữa.Vàvìthếgiảngdạykhoachọc(vànhữngmônkhác)cũngthườngxuyênđượcthựchiệnmộtcáchkhôngthíchhợpvàrấttẻnhạt,nhữngngườilàmcôngviệcgiảngdạy,thậtngạcnhiên,córấtíthoặckhônghềđượcđàotạovềnhữngmôncủahọ,thiếukiênnhẫnvềphươngphápvànóngvộimuốncóđượcnhữngpháthiệnkhoahọc–vàđôikhibảnthânhọkhôngphânbiệtđượckhoahọcvớigiảkhoa

học.Nhữngngườicóđàotạohẳnhoithườngtìmnhữngcôngviệchưởnglươngcaohơnởđâuđó.

Trẻemcầnkiếnthứcthựchànhvớiphươngphápthựcnghiệmchứkhôngphảichỉđọcvềkhoahọctrongmộtcuốnsách.Chúngtacóthểnghenóivềquátrìnhoxyhóacủasápkhigiảithíchvềngọnlửanến.Nhưngchúngtacócảmnhậnsinhđộnghơnvềnhữnggìdiễnranếuchúngtachứngkiếnngọnnếncháytrongmộtchiếcchuôngthủytinhchotớikhikhícarbondioxideđượctạoratrongquátrìnhcháyphủkínbấcnến,chặnmấtquátrìnhtiếpxúcvớioxy,vàngọnlửachậpchờnrồitắt.Chúngtacóthểđượcdạyvềcáctithểtrongtếbào,cáchchúngthựchiệnquátrìnhoxyhóathứcăngiốngnhưngọnlửađốtcháysápnến,nhưngsẽhoàntoànkháchẳnkhinhìnthấychúngdướikínhhiểnvi.Chúngtacóthểnghenóivềoxyrấtcầnthiếtchosựsốngcủacácsinhvậtnhưnglạikhôngtốtcholoàikhác.Nhưngchúngtabắtđầuthậtsựhiểukhichúngtakiểmchứngluậnđiểmnàytrongmộtchiếcchuôngthủytinhbịhútcạnoxy.Khíoxyđãlàmgìchochúngta?Tạisaochúngtachếtnếuthiếunó?Khíoxytrongkhôngkhíđếntừđâu?Nguồncungcấpoxybềnvữngđếnmứcnào?

Thửnghiệmvàphươngphápkhoahọccóthểđượcdạytrongnhiềuvấnđềchứkhôngchỉlàkhoahọc.DanielKunitzlàmộtbạnhọccủatôithờitrunghọc.Anhấydànhcảđờitrongvaitròmộtgiáoviênkhoahọcxãhộirấtsángtạoởtrườngtrunghọc.MuốnchohọcsinhhiểuvềHiếnphápHoaKỳư?Quývịcóthểđọcnólên,từngĐiềumột,vàsauđóthảoluậntạilớp–nhưng,buồnthay,điềunàysẽkhiếnhầuhếthọcsinhbuồnngủ.HayquývịcóthểthửphươngphápcủaKunitzxem:QuývịcấmhọcsinhđọcHiếnpháp.Thayvàođó,quývịgiaochocácem,cứemchomỗibang,thamgiamộtHộinghịHiếnpháp.Quývịtómtắtmộtcáchchitiếtchotừngnhómtrongsố

13nhómnàyvềnhữngquyềnlợicụthểcủabangvàkhuvựccủahọ.ĐoànđạibiểuNamCarolina,vídụnhưvậy,đượcnóivềtínhưuviệtcủabông,sựcầnthiếtvàvấnđềđạođứccủanạnbuônbánnôlệ,hiểmhọanàysinhdomiềnBắccôngnghiệp,vânvân.Mườibađoànđaibiểunhómhọp,vớisựchỉdẫncủakhoa,nhưngchủyếutựcácem,phảiviếtramộtbảnhiếnpháptrongvàituần.Sauđó,cácemmớiđọcHiếnphápthật.CácemhọcsinhđãdànhquyềntuyênbốchiếntranhchoTổngthống.Cácđạibiểunăm1787thìgiaoquyềnđóchoQuốchội.Tạisao?Cácemhọcsinhđãgiảiphóngnôlệ.CònHộinghịHiếnphápchínhthứcthìkhông.Tạisao?Cáchlàmnàyđòihỏigiáoviênphảichuẩnbịnhiềuhơnvàsinhviênphảilàmviệcnhiềuhơn,nhưngtrảinghiệmthìkhôngthểquên.KhôngkhókhinghĩrằngcácquốcgiatrênTráiĐấtsẽtốthơnnếumọicôngdânđềuđượctrảiquamộttrảinghiệmsosánh.

Chúngtacầnnhiềutiềnhơnchocôngtácđàotạovàlươngcủagiáoviên,vàchocácphòngthínghiệm.NhưngtrêntoànnướcMỹ,vấnđềngânsáchtrườnghọcthườngbịbác.Khôngaigợiýrằngtiềnthuếđượcdùngchongânsáchquốcphòng,hayđểbaocấpnôngnghiệp,hoặcđểloạibỏcácchấtthảiđộchại.Tạisaolạchỉcógiáodục?Tạisaokhônghỗtrợnótừtiềnthuếchungởcấpđịaphươngvàbang?Thếcònmộtloạithuếgiáodụcđặcbiệtchonhữngngànhcónhucầuđặcbiệtđốivớinhâncôngđượcđàotạovềmặtkỹthuậtthìsao?

HọcsinhMỹkhôngthựchiệnđủnhiệmvụởtrường.Có180ngàytrongmộtniênkhóatiêuchuẩntạiHoaKỳ,sovới220ởHànQuốc,khoảng230ởĐức,và243ởNhậtBản.TrẻemtạimộtsốnướcnàyđếntrườngcảvàothứBảy.MộthọcsinhtrunghọcbìnhthườngởMỹdành3,5tiếngmỗituầnchobàitậpvềnhà.Tổngthờigiandànhchohọctập,trongvàongoàilớphọc,chỉkhoảng20tiếngmỗituần.

Họcsinhlớp5ởNhậttrungbìnhdành33tiếngmỗituần.NhậtBản,chỉbằngnửadânsốHoaKỳ,mỗinămsảnsinhrasốnhàkhoahọcvàkỹsưcótrìnhđộcaonhiềugấpđôiHoaKỳ.

Trongsuốt4nămtrunghọc,sinhviênMỹdànhchưatới1.500tiếngchonhữngmônhọcnhưtoán,khoahọc,vàlịchsử.SinhviênNhật,PhápvàĐứcdànhsốthờigiannhiềugấpđôi.Mộtbáocáonăm1994doBộGiáodụcHoaKỳthựchiệnlưuý:

Mộtngàyhọcthôngthườnghiệnnaycầnphảiphùhợpvớitoànbộnhữngyêucầuđốivớinhữnggìđượcgọilà“côngviệcmớicủanhàtrường”–giáodụcvềantoàncánhân,vấnđềngườitiêudùng,AIDS,bảotồnvànănglượng,cuộcsốnggiađình,vàđàotạoláixe.

Vìthế,donhữngthiếuhụtcủaxãhộivàbấtcậpcủagiáodụcởnhà,chỉkhoảngbatiếngđượcdànhramỗingàychocácmônhọcthuậtcơbảnđốivớibậctrunghọc.

Cómộtquanniệmrấtphổbiếnrằngkhoahọc“quákhó”đốivớingườibìnhthường.Chúngtacóthểthấyquanniệmnàyđượcphảnánhtrongconsốthốngkêrằngchỉkhoảng10%họcsinhtrunghọcMỹtừngchọnmộtkhóahọcvềvậtlý.Điềugìlàmchokhoahọcđộtnhiên“quákhó”nhưvậy?TạisaonókhôngquákhóchonhữngcôngdânởtấtcảcácnướckhácvốnđangvượtxaHoaKỳ?ĐiềugìđãxảyravớicácthiêntàikhohọcMỹ,cảicáchcôngnghệ,vàlaođộngchămchỉ?NgườiMỹtừngrấttựhàovềnhữngnhàphátminhcủahọ,nhữngngườiđiđầutronglĩnhvựcđiệnbáo,điệnthoại,đènđiện,máyhát,ôtô,vàmáybay.Ngoạitrừmáyvitính,tấtcảnhữngthứđódườngnhưlàchuyệncủaquákhứ.Toànbộ“sựtàihoaYankee”đãđiđâucảrồi?

HầuhếttrẻemMỹkhônghềnguđộn.Mộtphầnlýdochúng

khôngchămhọclàchúngítnhậnđượcnhữnglợiíchvậtchấtkhichúnglàmnhưvậy.Khảnăng(tứclàhiểubiếtmọiviệctrênthựctế)vềkỹnăngnói,toánhọc,khoahọcvàlịchsửhiệnnaykhônglàmtăngthunhậpchothanhniêntrongtámnămđầutiênsaukhihọcrờitrườngtrunghọc–nhiềungườitrongsốhọlàmdịchvụthayvìnhữngcôngviệcmangtínhcôngnghiệp.

Trongnhữngngànhsảnxuấtcủanềnkinhtế,mặcdùvậy,câuchuyệnthườnglạikháchẳn.Chẳnghạn,cócácnhàmáyđồnộithấtđangcónguycơngừngkinhdoanh–khôngphảivìkhôngcókháchhàng,màvìcóquáítcôngnhâncóthểthựchiệnđượcnhữngphéptínhđơngiản.Mộtcôngtyđiệntửlớnbáocáorằng80%sốđơnxinviệccủahọkhôngthểquađượcbàikiểmtratoánlớp5.HoaKỳđãmấtkhoảng40tỉđôlamộtnăm(chủyếuthấtthoátnăngsuấtvàchiphígiáodụcbổtúc)bởivìcôngnhânkhôngbiếtđọc,viết,làmtínhhoặcsuynghĩ,vớimứcđộquátrầmtrọng.

TrongmộtkhảosátcủaỦybanKhoahọcQuốcgiaHoaKỳđốivới139côngtycôngnghệcaotạinướcnày,cácnguyênnhânchínhcủatìnhtrạngsuygiảmnghiêncứuvàpháttriểncóthểquychochínhsáchquốcgiagồm(1)thiếuchiếnlượcdàihạnđểgiảiquyếtvấnđề;(2)quáítchúýđếnđàotạocácnhàkhoahọcvàkỹsưtươnglai;(3)quáđầutưvào“quốcphòng,”vàkhôngđầutưđủchonghiêncứuvàpháttriểndânsự;và(4)quáítchúýđếngiáodụctrướcđạihọc.Thiếuquantâmsẽdẫnđếnngudốt.Nỗiámảnhkhoahọccũnglàcănbệnhtruyềnnhiễm.

NhữngngườiởMỹcóquanđiểmkhoahọchữuíchnhấtcóxuhướnglànamthanhniêndatrắng,giàucó,trìnhđộđạihọc.NhưngbaphầntưsốcôngnhânmớiởMỹtrongthậpkỷtiếptheosẽlàphụnữ,khôngphảingườidatrắng,vàlàdidân.Sựthấtbạitrongviệc

làmtăngnhiệttìnhcủahọ-đấylàkhôngnóigìđếnsựphânbiệtđốixửchốnglạihọ-khôngchỉlàbấtcông,màcònlàđiềungudốtvàthấtsách.Nósẽtướcđicủanềnkinhtếnhữngcôngnhâncókỹnăngvốnrấtcầnthiết.

Hiệnnay,nhữngsinhviêngốcHyLạpvàgốcPhiđangđạtkếtquảtrongcácbàikiểmtrakhoahọctiêuchuẩntốthơnsovớicuốithậpniên1960,nhưnghọlànhữngngườiduynhấtnhưvậy.LỗhổngtoánhọctrungbìnhgiữahọcsinhtốtnghiệptrunghọcdatrắngvàdađenởHoaKỳvẫncònrấtlớn–haiđếnbabậchọc;nhưngkhoảngcáchgiữahọcsinhtốtnghiệptrunghọcdatrắngởHoaKỳvàởNhậtBản,Canada,Anhquốc,hoặcPhầnLancònlớngấphơnhailần(trongđóhọcsinhMỹởphíasau).Nếuquývịbiếngnhácvìthiếuđộngcơvàđượcgiáodụckem,quývịsẽkhônghiểubiếtnhiều–khônghềcóbímậtgìởđây.NgườiMỹgốcPhicậnSaharacóbốmẹđượchọcđạihọccóthànhtíchhọcđạihọcchẳngkémgìvớibạnbèdatrắngvùngnôngthônvàcóchamẹhọcđạihọc.Theomộtsốthốngkê,việctuyểnmộttrẻnghèovàomộtchươngtrìnhHeadStart1làmtănggấpđôicơhộichoemđócócôngănviệclàmsaunày;mộtngườihoànthànhchươngtrìnhUpwardBound2chắcchắnsẽđượchọcđạihọccaogấp4lần.Nếuchúngtanghiêmtúc,chúngtabiếtcầnphảilàmgì.

---

1. HeadStartlàchươngtrìnhcủaBộYtếvàDịchvụConngườiHoaKỳnhằmcungcấpcácdịchvụgiáodụctoàndiện,ytế,dinhdưỡngvàsựthamgiacủaphụhuynhdànhchotrẻcóthunhậpthấpcùnggiađình.Khởiđầunăm1965,HeadStartbanđầulàmộtchươngtrìnhhọchèđểdạychotrẻemnghèotrongmộtvàituầnnhữnggìcầnbiếtđểbắtđầuhọcmẫugiáo.Chươngtrình

đượcmởrộngvàocácnăm1981và2007.ĐâylàmộttrongnhữngchươngtrìnhkéodàinhấtnhằmgiảiquyếttìnhtrạngnghèokhótạiHoaKỳ.Chođếncuốinăm2005,hơn22triệutrẻởđộtuổivỡlòngđãđượcthamgiachươngtrình.-ND

2. UpwardBoundlàchươngtrìnhgiáodụctạiHoaKỳdochínhquyềnliênbangtàitrợ.ĐâylàmộttrongnhiềuchươngtrìnhmangtênTRIO,rađờitheoLuậtGiáodụcĐạihọc1965.CácchươngtrìnhUpwardBoundđượcBộGiáodụcHoaKỳtriểnkhaivàgiámsátvớimụctiêucungcấpchomộtsốnhómhọcsinhtrunghọc(ngườicóthunhậpthấp,ngườicóchamẹkhônghọcđạihọc,ngườisốngtạivùngnôngthôn)nhữngcơhộitốthơnđểhọcđạihọc.-ND

---

Vậycòncaođẳngvàđạihọc?Cónhữngbướcđirõràngcầnthựchiện:vịthếđượccảithiệndựavàothànhcôngtronggiảngdạy,vàviệcthăngthưởngcủagiáoviệcdựavàothànhtíchsinhviêncủahọatrongcáckỳthichuẩnhóamàcảhọcsinhlẫnngườichấmđềukhôngbiếtnộidung;lươngchogiáoviêntiếpcậnđượcnhữnggìhọcóthểthuđượctrongngành;tăngthêmhọcbổng,họcbổngnghiêncứu,vàtrangthiếtbịthínghiệm;cácgiáotrìnhvàsáchgiáokhoagiàusứctưởngtượng,tạocảmhứngtrongđócácthànhviênchủchốtcủakhoađóngvaitròchính;cáckhóathínghiệmbắtbuộcđốivớimọisinhviênmuốntốtnghiệp;vàsựquantâmđặcbiệtđếnnhữngngườivốnkhôngcótruyềnthốngkhoahọc.Chúngtacũngcóthểkhuyếnkhíchnhữngnhàkhoahọchọcdànhthêmthờigianchogiáodụccông–giáotrình,bàigiảng,cácbàiviếttrênbáovàtạpchí,xuấthiệntrêntruyềnhình.Vàcóthểrấtnênthửmộtkhóahọcbắtbuộcvềlốitưduyhoàinghivàcácphươngphápkhoahọcdànhcho

sinhviêncácnămđầu.

---

NhânvậtthầnbíWilliamBlakeđămđămnhìnMặtTrờivàthấycácthiênthầnởđó,trongkhinhữngngườikhác,ngườitrầnmắtthịthơn,“chỉnhậnthấymộtvậtcókíchcỡvàmàusắctựanhưmộtđồngguineavàng.”PhảichăngBlakethậtsựnhìnthấycácthiênthầntrênMặtTrời,hayđólàmộtnhầmlẫngiácquanhoặcnhậnthức?TôibiếtchẳngcóbứcảnhMặtTrờinàochothấybấtkỳđiềugìkiểuđócả.PhảichăngBlakeđãnhìnthấynhữnggìcácmáyảnhvàkínhviễnvọngkhôngnhìnthấy?HaylờigiảithíchnóidốitrongđầuBlakenhiềuhơnsovớibênngoài?HaysựthậtvềbảnchấtcủaMặtTrờinhưkhoahọchiệnđạihélộkhônghềtuyệtvờinhưvậy:khôngcóthiênthầnhayđồngtiềnvàngnàocả,chỉlàmộtkhốicầukhổnglồcóthểchứađượccả1triệuTráiĐất,vàởlõicủanólànhữnghạtnhâncủacácnguyêntửđượcnénchặtvớinhau,khíhydrođượcchuyểnhóathànhkhíhelium,nănglượngtiềmtàngtrongkhíhydrosuốthàngtỉnămđượcgiảiphóng,nhờđóTráiĐấtvàcáchànhtinhkhácđượcsưởiấmvàthắpsáng,vàquátrìnhtươngtựđượclặplại400tỉlầnởđâuđótrongdảiNgânhà?

Bảnthiếtkế,nhữngchỉdẫnchitiếtvàcáclệnhlàmviệcđểtạoraquývịtừconsốkhôngsẽđiềnkínkhoảng1000tậpbáchkhoathưnếuđượcviếtrabằngtiếngAnh.Nhưngmọitếbàotrongcơthểquývịđềucómộtloạtbáchkhoathưkiểunày.MộtchuẩntinhởxađếnmứcánhsángchúngtanhìnthấytừnóbắtđầuhànhtrìnhquacácthiênhàtừtrướckhiTráiĐấthìnhthành.MọiconngườitrênTráiĐấtđềulàhậuduệcủacùngtổtiênkhônghẳnlàngườiởvùngĐôngPhicáchđâyvàitriệunăm,nêntấtcảchúngtađềulàanhemhọvớinhau.

Bấtcứkhinàotôinghĩvềpháthiệnnàođótrongsốnày,tôilạicảmthấychộnrộnphấnkhởi.Timtôiđậprộnlên.Tôikhôngsaokìmđược.Khoahọclàmộtsựngạcnhiênvàhưngphấn.Mỗilầnmộtcontàuvũtrụbayquamộtthếgiớimới,tôilạithấymìnhvôcùngsửngsốt.Cácnhàkhoahọcnghiêncứuvềhànhtinhtựhỏi:“Ồ,phảichăngđiềuđóvẫnvậy?Tạosaochúngtalạikhôngnghĩđếnnhỉ?”Nhưngtựnhiênluônảodiệu,tinhvivàtinhtếhơnsovớinhữnggìchúngtacóthểhìnhdungra.Nếuxétđếnnhữnggiớihạnrànhrànhcủaloàingườichúngta,nhữnggìđángngạcnhiênlàchúngtacóthểthâmnhậpsâuđếnvậyvàonhữngbímậtcủaTựnhiên.

Gầnnhưmọinhàkhoahọcđềutrảiqua,ngaykhoảnhkhắcpháthiệnhoặcđộtnhiênhiểura,mộtcảmgiáckinhngạcđầythànhkính.Khoahọc–khoahọcthuầntúy,khoahọckhôngvìbấtkỳứngdụngthựctiễnnàongoạitrừphụcvụchínhnó–làmộtvấnđềtìnhcảmrấtsâuxavớinhữngngườitheođuổinó,cũngnhưvớinhữngngườikhôngphảinhàkhoahọcnhưngluônsaymêtìmhiểunhữnggìđượckhámphá.

Và,nhưtrongmộtcâuchuyệntrinhthám,đólàniềmvuiđượcnghĩranhữngcâuhỏithenchốt,đượcnghiêncứunhữngcáchgiảithíchkhácnhau,vàthậmchícólẽđượcthúcđẩyquytrìnhpháthiệnkhoahọc.Hãyxemnhữngvídụđượclựachọnngẫunhiênnày,mộtsốrấtđơngiản,mộtsốthìkhông:

Liệucóthểcómộtsốnguyênchưapháthiệnranằmgiữa6và7không?

Liệucóthểcómộtnguyêntốhóahọcchưatìmthấynằmgiữasốnguyêntử6(carbon)vàsốnguyêntử7(nitrogen)không?

Đúng,chấtbảoquảnmớigâyraungthưởchuột.Nhưngđiềugì

xảyranếuquývịphảiđưachomộtngười,rõràngnặnghơnmộtconchuộtrấtnhiều,mộtpound(0,45kg)mỗingàycáithứchấtsinhraungthư?Trongtrườnghợpđó,cólẽchấtbảoquảnmớikhônghềnguyhiểmđếnvậy.Cólẽlợiíchcủaviệcbảoquảnthựcphẩmtrongthờigiandàilấnáthẳnnguycơungthưnhỏxíuchăng?Aiquyếtđịnhđược?Ngườitacầndữliệugìđểđưaramộtquyếtđịnhcẩntrọng?

Trongmộthònđá3,8tỉnămtuổi,quývịtìmthấytỉsốđồngvịcarbonđặctrưngchocácsinhvậtngàynay,vàkháchẳnvớicáctrầmtíchvôcơ.LiệuquývịcósuyluậnvềsựsốngphongphútrênTráiĐấtcáchđây3,8tỉnăm?Haynhữngtàndưhóahọccủanhữngsinhvậthiệnđạihơnđãxâmnhậpvàotronghònđá?Haycómộtcáchđểcácđồngvịtáchkhỏicácquátrìnhsinhhọctrongtảngđá?

Cácsốđonhạycảmcủadòngđiệntrongnãongườichothấykhinhữngkýứcnhấtđịnhhoặccácquátrìnhthầnkinhxảyra,nhữngkhuvựccụthểcủanãođivàohoạtđộng.Liệucóphảiýnghĩ,kýức,vàcảmxúccủaquývịđềuđượctạorabởibảngmạchcụthểcủacácneuronthầnkinhkhông?Liệunócókhảnăngkíchthíchnhữngmạchmớihoặcthayđổinhữngmạchcũtrongnãotheomộtcáchthứclàmthayđổiýkiến,kýức,cảmxúc,nhữngsuydiễnlogichaykhông?Liệusựxáotrộnnhưthếcónguyhiểmkhông?

GiảthuyếtcủaquývịvềnguồngốccủaHệMặtTrờidựđoáncónhiềuđĩakhívàbụiphẳngtrongkhắpdảiNgânhà.Quývịnhìnquakínhthiênvănvàquývịthấynhữngchiếcđĩaphẳngởkhắpmọinơi.Quývịhânhoankếtluậnrằnggiảthuyếtcủamìnhđãđượckhẳngđịnh.Nhưnghóaranhữngcáiđĩamàquývịnhìn

thấylànhữngthiênhàxoắnốcởrấtxadảiNgânhà,vàquátolớnnênkhôngthểlànhữnghệmặttrờimớixuấthiện.Liệuquývịcótừbỏgiảthuyếtcủamìnhkhông?Hayquývịcầntìmkiếmmộtdạngđĩakhác?Hayđâychỉlàmộtbiểuhiệnvềtháiđộkhôngsẵnsàngtừbỏmộtgiảđịnhbịnghingờ?

Mộtcănbệnhungthưđangpháttriểnphátđimộtđiệntíngửitớicáctếbàolótliềnkềcácmạchmáu:“Chúngtôicầnmáu,”điệntínchobiết.Cáctếbàomàngtronglậptứctạoracáccầunốimạchmáuđểcungcấpmáuchocáctếbàoungthư.Quátrìnhnàyxảyranhưthếnào?Liệuđiệntíncóbịchặnhayhủybỏkhông?

Quývịtrộnmàutím,xanhlam,xanhlục,vàng,dacam,vàđỏđểcóđượcmộtthứmàunâuuám.Sauđóquývịphacùngcácmàuđónhạtđivàquývịcómàutrắng.Chuyệngìđãxảyra?

Trongbộgiencủangườivànhiềuđộngvậtkháccócácchuỗithôngtinditruyềnlặplạirấtdài.Mộtsốchuỗinàygâyracácbệnhditruyền.CóphảichínhcácđoạnDNAđólànhữngaxítnucleicđánhlừa,tựtáitạođểphụcvụchínhchúng,khôngthèmđếmxỉagìđếntìnhtrạngcủacơquanmàchúngcưngụ?

Nhiềuđộngvậtcóhànhvirấtlạngaytrướckhixảyrađộngđất.Phảichăngchúngbiếtđiềugìđómàcácnhàđịachấnhọckhôngbiết?

Từngữchỉ“Chúa”củangườiHyLạpvàAzteccổđạigầnnhưgiốngnhau.Phảichăngđâylàbằngchứngvềmốiliênhệhoặcsựtươngđồngnàođógiữahainềnvănminh,haychúngtanênnghĩđếnnhữngtrùnghợpxảyratìnhcờnhưvậygiữahaingônngữhoàntoànkhôngcóliênhệgì?Hoặc,nhưPlatosuynghĩ

trongcuốnCratylus,mộtsốtừngữnhấtđịnhđượchìnhthànhtrongchúngtatừlúcsinhra?

QuytắcNhiệtđộnghọcthứ2nóirằngtrongtoànbộVũtrụ,tìnhtrạnglộnxộntănglênkhithờigiantrôiđi.(Dĩnhiên,cácthếgiớivàsựsốngcùngtríthôngminhcóthểxuấthiện,đikèmvớisựsuygiảmvềtrậttựởđâuđótrongVũtrụ).NhưngnếuchúngtasốngtrongmộtVũtrụtrongđóquátrìnhmởrộngcủaBigBanghiệntạichậplại,dừnghẳnvàđượcthaythếbằngmộtquátrìnhcongót,thìkhiđóliệuQuytắcthứ2nàycóbịđảongược?Liệukếtquảcóthểxảyratrướcnguyênnhânkhông?

Cơthểconngườisửdụngaxíthydrochloricđặctrongdạdàyđểtiêuhủythứcănvàhỗtrợtiêuhóa.Tạisaoaxíthydrochloriclạikhônglàmhỏngdạdày?

Nhữngngôisaogiànhấtdườngnhư,vàothờiđiểmtôiviếtsáchnày,giàhơncảVũtrụ.Giốngnhưtuyênbốchorằngmộtngườiquencónhữngđứaconcòngiàhơncảbàấy,quývịkhôngcầnphảihiểubiếtnhiềumớinhậnrarằngcóngườiđãnhầmlẫn.Đólàai?

Hiệnnaycôngnghệtồntạiđểdichuyểntừngnguyêntử,chonênnhữngthôngđiệpdàivàphứctạpcóthểđượcviếtraởquymôsiêunhỏ.Cũngcóthểtạoranhữngmáymócchỉbằngkíchcỡphântử.Nhữngvídụbướcđầuchocảhai“côngnghệnano”nàyhiệnđãđượcchứngminh.Điềunàysẽđưachúngtatớiđâutrongvàithậpkỷnữa?

Trongmộtvàiphòngthínghiệmkhácnhau,nhữngphântửphứctạpđãđượctìmravàtrongnhữngđiềukiệnthíchhợp,chúngtạorabảnsaocủachínhmìnhtrongốngnghiệm.Mộtsốphântử

nhưthếnày,giốngnhưDNAvàRNA,đượccấuthànhtừcácnucleotide;sốkhácthìkhông.Mộtsốsửdụngcácenzymeđểtăngtốcđộcủaquátrìnhhóahọc;sốkhácthìkhông.Đôikhi,cósaisóttrongquátrìnhsaochép;từlúcđótrởđi,saisótđượcsaochépởcácthếhệphântửliêntiếpnhau.Dođó,tacónhữngloạiphântửtựnhânbảnhơikhácnhaumộtchút,mộtsốsinhsảnnhanhhơnvàhiệuquảhơnsốkhác.Nhữngphântửnàypháttriểnnhanh.Theothờigian,cácphântửtrongốngnghiệmtrởnênngàycànghiệuquả.Chúngtabắtđầuchứngkiếnquátrìnhtiếnhóacủacácphântử.Điềunàyđemlạihiểubiếtđếnđâuvềnguồngốcsựsống?

Tạisaobăngthườngcómàutrắng,nhưngbăngvĩnhcửuthuầnkhiếtlạicómàulam?

SựsốngđãđượctìmthấycáchbềmặtTráiĐấtvàidặm.Sainólạixuốngsâuđếnvậy?

NgườiDogonởCộnghòaMaliđượcmộtnhànhânchủnghọcngườiPhápnóirằngcótruyềnthuyếtchobiếtngôisaoThiênLangcómộtngôisaođồnghànhcựcnặng.ThiênLangtrênthựctếcómộtbạnđồnghànhnhưvậy,mặcdùcầnphảicómộtngànhthiênvănkhátinhvimớipháthiệnranó.Dođó,(1)phảichăngngườiDogonlàhậuduệcủamộtnềnvănminhbịlãngquêntừngnắmgiữnhữngkínhthiênvănquanghọccỡlớnvàngànhvậtlýhọcthiênthểlýthuyết?Hay(2)họđượcnhữngngườingoàiTráiĐấtchỉdẫn?Hay(3)ngườiDogonnghenóivềsaolùntrắngđồnghànhvớiThiênLangtừmộtvịkháchngườiChâuÂu?Hay(4)nhànhânchủnghọcPhápđãnhầmlẫnvàngườiDogontrênthựctếchưabaogiờcótruyềnthuyếtnhưthế?

---

Tạisaocácnhàkhoahọclạithấykhógiảithíchrõràngvềkhoahọc?Mộtsốnhàkhoahọc–baogồmcảmộtsốngườirấtgiỏi–nóivớitôirằnghọrấtthíchphổcập,nhưnglạicảmthấyhọthiếukhảnăngtronglĩnhvựcnày.Hiểubiếtvàgiảithích,họnóivậy,khôngphảilàhaiviệcgiốngnhau.Bíquyếtởđâylàgì?

Tôinghĩchỉcómột:Đừngnóivớiđạichúngnhưkhiquývịnóivớicácđồngnghiệplàmkhoahọc.Cónhữngthuậtngữtruyềntảiđượcýnghĩacủaquývịngaylậptứcvàrấtchínhxácđốivớicácchuyêngiacùngngành.Quývịcóthểphântíchnhữngcấutrúcnàyhằngngàytrongcôngviệcchuyênmôncủamình.Nhưngchúnglạikhôngkhácgìlànhữngđiềuhuyềnbíđốivớinhữngngườikhôngcóchuyênmôn.Hãysửdụngthứngônngữđơngiảnnhấtcóthể.Trênhết,hãynhớmọiđiềunhưthếnàotrướckhibảnthânquývịnắmbắtđượcbấtkỳđiềugìquývịđanggiảithích.Hãynhớđếnnhữnghiểunhầmmàquývịmắcphải,vàlưuýđếnchúng.Hãyghinhớtrongđầurằngđãcólầnkhiquývịkhônghiểunổibấtkỳchitiếtnàonhưthếnày.Hãytómlượcnhữngbướcđầutiênđãdẫndắtquývịtừchỗkhôngbiếtgìđếnvớitrithức.Đừngbaogiờquênrằngtríthôngminhbẩmsinhđượcphânbốrấtrộngtrongloàingườichúngta.Trênthựctế,đâychínhlàbíquyếtthànhcôngcủachúngta.

Nỗlựccầncókhôngđángkể,nhưnglợiíchthìrấtlớn.Nhữngcạmbẫytiềmẩnbaogồmcảviệcquáđơngiảnhóa,nhucầutiếtkiệmkhảnăngchuyênmôn(vàđịnhlượng),khôngđủtintưởngdànhchonhiềunhàkhoahọc,vànhữngđặcđiểmriêngchưađầyđủrútragiữaphéploạisuyhữudụngvớithựctiễn.Rõràng,cầnphảicónhữngthỏahiệp.

Quývịcàngtạorađượcnhữngluậncứnhưvậythìsẽcàngrõlàcáchtiếpcậnnàocótácdụngvàcáchnàokhông.Cósựsànglọctựnhiêncủanhữngẩndụ,hìnhảnh,loạisuyvàgiaithoại.Saumộtthờigian,quývịthấyrằngmìnhcóthểđếnbấtkỳđâumìnhmuốn,vữngbướctrênnhữngbànđạpđãđượcngườitiêudùngkiểmnghiệm.Khiđó,quývịcóthểđiềuchỉnhnhữngluậncứcủamìnhtheonhucầucủamộtnhómcửtọanàođó.

Giốngnhưmộtsốbiêntậpviênvàngườidẫnchươngtrìnhtruyềnhình,mộtsốnhàkhoahọctinrằngcôngchúngquádốtnáthoặcngungốcnênkhônghiểuđượckhoahọc,rằngcôngviệcphổcậphóavềcơbảnlàmộtsựnghiệpchắcchắnthấtbại,hoặcthậmchítươngđươngvớiviệckếtthân,nếukhôngnóilàchungsống,vớikẻthù.Trongsốrấtnhiềuýkiếnphêphánluậnđiểmnày–cùngvớitínhchấtngạomạnkhôngthểchịunổicủanóvàhoàntoànkhôngmàngtớirấtnhiềuvídụvềquátrìnhphổcậpkhoahọccựckỳthànhcông–cóýkiếnchorằngnómangtínhtựkhẳngđịnh.Vàđốivớicácnhàkhoahọc,cũngtựchuốclấythấtbại:

Sựhậuthuẫnquymôlớncủachínhphủdànhchokhoahọccònkhámớimẻ,chỉmớitừThếchiếnII–mặcdùviệcnhữngngườigiàucóvàquyềnthếbảotrợchomộtsốnhàkhoahọclâuhơnrấtnhiều.VớiviệckếtthúcChiếntranhLạnh,quânchủbàiquốcphòngvốnđemlạisựhậuthuẫnchotấtcảcáchìnhthứckhoahọccơbảntrởthànhquânbàikhósửdụngthấyrõ.Chỉmộtphầnvìlýdonày,hầuhếtcácnhàkhoahọc,theotôinghĩ,hiệncảmthấyrấtthoảimáivớiýtưởngvềphổcậpkhoahọc.(Vìgầnnhưtoànbộsựủnghộdànhchokhoahọcđềutừtúitiềncủadânmàra,chonênnhữngnhàkhoahọcphảnđốiviệcphổcậpsẽkhôngkhácgìđánhđuvớiviệctựsát).Nhữnggìcôngchúnghiểuvàđánhgiácaochắcchắncàngđượcủnghộ.Tôikhôngcóýnóirằngphảiviếtnhữngbàibáochotạpchí

ScientificAmerican,lấyvídụnhưvậy,sẽđượcnhữngngườisaymêkhoahọcvàcácnhàkhoahọctrongnhữnglĩnhvựckháctìmđọc.Tôikhôngnóivềviệcgiảngdạynhữngkhóagiớithiệuchosinhviênđạihọc.Tôikhôngnóivềnhữngnỗlựcnhằmtruyềnđạtđiềucốtlõivàcáchtiếpcậnkhoahọctrênbáo,tạpchí,trênphátthanhvàtruyềnhình,trongcácbàigiảngchođạichúng,vàtrongcácsáchgiáokhoabậctiểuhọc,trunghọccơsởvàtrunghọcphổthông.

Dĩnhiên,cầnđưaranhữngđánhgiátrongviệcphổcập.Chớlàmphứctạphoặctỏtháiđộkẻcả.Khicốgắngkhơigợisựquantâmcủacôngchúng,cácnhàkhoahọcthỉnhthoảnglạiđiquáxa–chẳnghạn,trongviệcrútranhữngkếtluậntôngiáophilý.NhàthiênvănhọcGeorgeSmootmổtảpháthiệncủamìnhvềnhữngtínhiệukhôngđềurấtnhỏthuđượctrongquátrìnhphátxạvôtuyếnđếntừvụnổBigBanglà“trựctiếpnhìnthấyChúatrời.”LeonLederman,ngườiđoạtgiảiNobelvậtlý,môtảhạtHiggs,mộtkhốivậtchấtgiảđịnhđanghìnhthành,là“hạtcủaChúa”,vàđặttênnhưvậychomộtcuốnsách.(Theoýkiếncủatôi,chúngđềulàcáchạtcủaChúa).NếuhạtHiggskhôngtồntạithìgiảthuyếtvềChúacóbịbácbỏkhông?NhàvậtlýFrankTiplergợiýrằngcácmáyvitínhtrongtươnglaixasẽchứngminhđượcsựtồntạicủaChúavàphụchồicơthểcủachúngta.

Cáctạpchíđịnhkỳvàtruyềnhìnhcóthểkhơigợisựsắcsảokhichúngđemlạichotamộtnétđạicươngvềkhoahọc,vàđiềunàyrấtquantrọng.Nhưng–ngoàiquátrìnhhọcviệchoặcnhữnglớpvàbuổihộithảođượcthiếtkếthậttốt–cáchtốtnhấtđểphổcậpkhoahọclàthôngquasáchgiáokhoa,sáchphổthông,CD-ROM,vàcácđĩatừ.Quývịcóthểnghiềnngẫmmọiviệc,tiếntriểntheonhịpđộcủachínhmình,xemlạinhữngphầnkhó,sosánhcáctàiliệu,đàosâunghiêncứu.Việcnàyphảiđượcthựchiệnchođúng,vàởtrườnghọcnhìn

chungkhôngđượcnhưvậy.Ởđó,nhưtriếtgiaJohnPassmorenhậnxét,khoahọcthườngđượctrìnhbày

Nhưmộtvấnđềvềcáchhọccácnguyêntắcvàápdụngchúngtheonhữngquytrìnhrậpkhuôn.Nóđượchọcquasáchgiáokhoa,khôngphảibằngcáchđọcnhữngcôngtrìnhcủacácnhàkhoahọclớnhaythậmchínhữngđónggóphằngngàychonềnvănhọckhoahọc…Mộtnhàkhoahọcmớibắtđầu,khácvớingườinghiêncứunhânvăn,khôngcóliênhệtứcthìgìvớithiêntưcả.Trênthựctế…cáckhóahọcởtrườngcóthểthuhútnhầmngườilaovàokhoahọc–nhữngcôbévàcậubékhôngcónănglựcsángtạovàchỉthíchnhữngđiềurậpkhuôn.

Tôichorằngphổcậpkhoahọcsẽthànhcôngnếu,trướchết,nólàmđượcnhiềuđiềuhơnlàchỉlàmlóelênchútngạcnhiên.Đểlàmđượcđiềuđó,cầnphảicungcấpđượckiếnthứcđạicươngvềnhữngpháthiệncủakhoahọcmàkhôngcầngiảithíchquánhiềuxemlàmthếnàođạtđượcnhữngpháthiệnấy.Khắchọamộtđíchđếndễdànghơnlàvẽracảhànhtrình.Nhưng,ởnhữngchỗcóthể,nhữngngườiphổcậpcầncốgắngnêuramộtvàisaisót,nhữngkhởiđầusailầm,nhữngkếtcụcbếtắc,vàtìnhtrạngrốiloạnvôvọngthấyrõtrongcảhànhtrình.Ítnhấtlúcnàyhaylúckhác,chúngtacầnđưarabằngchứngvàđểchongườiđọcrútrakếtluậncủachínhhọ.Điềunàysẽbiếncảiquátrìnhđồnghóakiếnthứcmớithànhpháthiệncủacánhân.Khiquývịtựmìnhcóđượcpháthiện–thậmchínếuquývịlàngườicuốicùngtrênTráiĐấtnhìnthấyánhsáng–quývịsẽkhôngbaogiờquênđược.

Khicònlàthanhniên,tôirấtcócảmhứngnhờnhữngcuốnsáchkhoahọcphổthôngvànhữngbàiviếtcủaGeorgeGamow,JamesJeans,ArthurEddington,J.B.S.Haldane,JulianHuxley,Rachel

Carson,vàArthurC.Clarke–tấtcảđềuđượcđàotạo,vàđaphầnlànhữngnhânvậthàngđầutronglĩnhvựckhoahọc.Sựthịnhhànhcủanhữngcuốnsáchkhoahọcđượcviếttốt,giảithíchkỹcàng,giàusứctưởngtượngvàchạmđếntráitimcũngnhưkhốiócchúngtadườngnhưtrong20nămquacònlớnhơnbấtkỳthờiđiểmnàotrướcđó,vàsốlượngvàsựđadạngcủacácnhàkhoahọcđangviếtnhữngcuốnsáchnhưthếchắcchắncũngchưatừngcó.Trongsốnhữngngườiphổcậpkhoahọcđươngđạixuấtsắcnhất,tôinghĩđếnStephenJayGould,E.O.Wilson,LewisThomas,vàRichardDawkinstronglĩnhvựcsinhhọc;StevenWeinberg,AlanLightman,vàKipThornetrongvậtlý;RonaldHoffmannvềhóahọc;vànhữngtácphẩmtrướckiacủaFredHoylevềthiênvănhọc.IsaacAsimovcóthểviếtvềmọithứ.(Vàmặcdùđòihỏiphảicókiếnthứcvềvitíchphân,nhưngvớitôidườngnhưTậpIbộNhữngbàigiảngnhậpmônvềvậtlý(IntroductoryLecturesonPhysics)củaRichardFeynmanlạilàtácphẩmphổcậpkhoahọcthúvị,khơigợivàtruyềncảmhứngnhất).Tuynhiên,nhữngnỗlựchiệnnayrõràngchưađiđếnđâucả.Vàdĩnhiên,nếuchúngtakhôngđọc,chúngtakhôngthểthuđượcgìtừnhữngtácphẩmđó,chodùchúngcógợicảmhứngđếnđâu.

TôirấtmuốnchúngtagiảithoátNgài“Buckley”vàhàngtriệungườinhưôngấy.Tôicũngmuốnchúngtakhôngcònlànhữnghọcsinhtrunghọctrìđộn,thờơ,thụđộngchấpnhận,vàthiếutrítưởngtượng.Loàingườichúngtacần,vàxứngđángcóđược,nhữngconngườicóđầuócrộngmởvàcókiếnthứccơbảnvềcáchvậnhànhcủathếgiới.

Tôikhẳngđinhrằngkhoahọclàmộtcôngcụcựckỳcầnthiếtchobấtkỳxãhộinàocóhyvọngtồntạitrongthếkỷtớivớinhữnggiátrịcơbảnđượcgìngiữnguyênvẹn–khôngchỉlàkhoahọccủanhữngngườitheođuổinó,màlàkhoahọcđượctoànthểcộngđồngngười

hiểuvàtheođuổi.Vànếucácnhàkhoahọckhôngđemlạiđượcđiềunày,thìaisẽlàmđượcđây?

Chương20.NHÀCHÁY

---

ViếtcùngAnnDruyan–TG

---

ĐứcPhậttrảlờiXáLợiPhấtTôngiả1:

---

1.XáLợiPhất(têntiếngPhạn:Sariputra)làmộttrongThậpđạiđệtửcủaĐứcPhật.NgàixuấtthântừmộtgiađìnhBà-la-môn.Sau

khiPhậtngộĐạo,XáLợiPhấtcùngbạnthânlàMụcKiềnLiên(Mahamaudgalyayana)gianhậpTăng-giàvàmangdanhhiệulà“Trítuệđệnhất”.Theokinhsách,Tôngiảlàngườirấthoàinghinhưng

khigặpvàthấygươngmặttrangnghiêmsángngời,phongđộthanhthoátcủaAThuyếtThị(Assaji),Tôngiảliềnhỏiôngtintưởngnơiai.

AThuyếtThịtrảlờibằngbài“Duyênkhởikệ”trứdanh:

Nhượcphápnhânduyênsinh

Phápdiệcnhânduyêndiệt

Thịsinhdiệtnhânduyên

PhậtĐạisa-mônthuyết.

Cácphápnhânduyênsinh

Cũngtheonhânduyêndiệt

Nhânduyênsinhdiệtnày

PhậtĐạisa-mônthuyết.

Nghexong,XáLợiPhấtliềntrựcnhậnngayvềlí“Cósinhthìcódiệt,”thuậtlạichoMụcKiềnLiênrồihaingườixinPhậtchogianhập

Tăng-già,trởthànhđệtử.–ND

---

“Vínhưtạimộtkhudâncưcủamộtthủphủ,cómộtđạitrưởnggiả,tuổigià,lắmcủa,nhiềunhàđấtvàtôitớ.Ngôinhàcủaôngrộnglớnnhưngchỉcómộtcửa.Nhiềungười,mộttrămhaitrămchođếnnămtrăm,cùngởtrongđó.Nhưngngôinhàấy,lầugácnhàchính

cũngđãhưcũ,tườngváchlởrã,châncộthưmục,rườngnhàvàđònnócđãxiêunghiêngcả.Vàđộtnhiênbốnphíacùnglúcdậylửa,đốtcháynhàcửa.Concủađạitrưởnggiảcóđếnmườingười,haimươi

người,hoặcđếnbamươingười,vẫnởtrongngôinhàấy.

“Đạitrưởnggiảthấylửadữbốnphíadậylênthìhếtsứckinhsợ,nghĩrằngdầutacóthểdonơicáicửacủangôinhàđangcháynàymàthoátramộtcáchantoàn,nhưngcáccontathìởtrongnhàlửanhưvầymàvẫnhamchơigiỡn,khônghaykhôngbiết,khôngkinhkhôngsợ.Hơilửađãxápđếnnơimình,nóngrátnhưcắtmàlòng

vẫnkhôngchánkhônglo,khôngcóýgìthoátchạy.”

TríchtừDiệuphápLiênhoakinh(Saddharmapundarika)

EdwardConzebiêntập(Harmondsworth,Middlesex,Anh:PenguineBook,1959)

MộttrongnhữnglýdotôithấyrấtthúvịkhiviếtchotạpchíParadechínhlàphảnhồi.Với80triệuđộcgiả,quývịthựcsựcóthểlấymẫuýkiếncủacáccôngdânHoaKỳ.Quývịcóthểhiểungườitanghĩnhưthếnào,nhữnglolắngvàhyvọngcủahọlàgì,vàthậmchícólẽhọđãlạcđườngởđâu.

Mộtbảnrútgọncủachươngtrước,nhấnmạnhđếnthànhtíchcủahọcsinhvàgiáoviên,đãđượcxuấtbảntrênParade.Tôinhậnđượcvôsốthư.Mộtsốngườiphủnhậnchuyệncóvấnđề;sốkháclạinóirằngngườiMỹđangđánhmấttríthôngminhsắcbénvàhiểubiết.Mộtsốngườinghĩrằngcónhữnggiảiphápdễdàng;sốkhácchorằngvấnđềănquásâunênkhógiảiquyếtđược.Nhiềuýkiếnthựcsựlàmtôingạcnhiên.

Mộtgiáoviênlớp10tạiMinnesotaphátbảnsaobàiviếtvàđềnghịsinhviêncủamìnhnóivớitôinhữnggìhọnghĩ.ĐâylànhữnggìmộtsốhọcsinhtrunghọcMỹviết(chínhtả,ngữpháp,cáchđặtdấuchâmcâuđúngnhưtrongnhữngthưgốc1):

---

2.DonhữngđiểmkhôngtươngđồngvềmặtngônngữgiữatiếngAnhvàtiếngViệtnêncónhiềuchitiếtsẽkhôngthểdịchsangtiếngViệt.–ND(Lưuýbiêntậpviênsách:Ởphầndịchnộidungnày,tôiđãcốýtạoranhữngcâuvănngônghê,nhữnglỗisaichínhtả,cáchdùngtừ,lặptừvụngvềtươngđươngvớinguyêntácđểphầnnàodiễntảđượcnhữngđiểmyếucủahọcsinhMỹmàtácgiảmuốnnhấnmạnh).

---

KhôngphảimọihọcsinhMỹđềungudốtChúngcháuchỉxếp

hạngthấphơnởtrườngmàthôi.

Cólẽcũngđúngkhichorằngchúngcháukhôngthôngnhưởcácnướckhác.Vìthếchúngtachỉcầnnhậpkhẩutấtcảnhữngsảnphẩmcủachúngtavàsauđóchúngtakhôngphảichitiềnchonhữngthứnày.

Vànếucácnướckhácđanggiỏihơn,cóvấnđềgìđâu,củahọchắcchắnrồicũngtìmđếnHoaKỳcơmà?

Xãhộitađangrấtổnvớinhữngpháthiệnmàchúngtađanglàm.Việcnàydiễnratừtừ,nhưngthuốcchữaungthưrồicũngsẽcó.

HoaKỳcóhệthốnghọctậpcủamìnhvàcóthểkhôngtiếnbộnhưcủahọ,nhưngthếcũngtốtrồi.Nếukhông,cháunghĩbàiviếtcủaôngrấtcótínhgiáodục.

Khôngphảiđứatrẻnàoởtrườngnàycũngthíchkhoahọc.Cháuthậtsựkhônghiểuquanđiểmcủabàiviết.Cháunghĩrằngtránchết.Cháuchẳngquantâmbấtkỳthứgìnhưthế.

Cháuđanghọcđểtrởthànhluậtsưvànóithậtcháuhoàntoànđồngývớichamẹcháukhihọnóicháucóvấnđềquanđiểmđốivớikhoahọc.

ĐúnglàmộtsốtrẻMỹkhôngcốgắng,nhưngchúngcháucóthểthôngminhhơnbấtkỳnướcnàokhácnếuchúngcháumuốnthế.

Thayvìbàitậpvềnhà,bọntrẻsẽxemtivi.Cháuphảiđồngýrằngcháulàmnhưvậy.Cháuđãgiảmbớttừkhoảng4tiếngmộtngày.

Cháukhôngtinđólàlỗicủahệthốngtrườnghọc.Cháunghĩcả

nướcchưađượcchúýđầyđủchotrườnghọc.Cháubiếtmẹcháuthíchnhìncháuchơibóngrổhoặcbóngđá,cònhơnlàgiúpcháulàmbàitập.Hầuhếtbọntrẻcháubiếtđềucóthểítquantâmđếnviệcbảođảmhoànthànhnhiệmvụcủamình.

CháukhôngnghĩtrẻemMỹngungốc.Trỉlàchúngkhônghọcđủchămvìhầuhếttrẻlàmviệc…NhiềungườinóingườichâuÁthôngminhhơnMỹvàhọgiỏimọithứ,nhưngđiềuđókhôngđúng.Họkhônggiỏithểthao.Họkhôngcóthờigianchơithểthao.

Chínhcháuđangchơithểthao,vàcháucảmthấycácbạnkhácởđộicháumuốnthểhiệntrongmônthểthaođóhơnlàởtrường.

Nếuchúngtamuốnxếphạngnhất,chúngtacóthểđếntrườngcảngàyvàkhôngcócuộcsốngxãhộinàohết.

Cháucóthểthấytạisaonhiềugiáoviênkhoahọcphátđiênvớibácvìxúcphạmcôngviệccủahọ.

Cólẽnếucácgiáoviêncóthểthúvịhơn,họcsinhsẽmuốnhọc…Nếukhoahọcđượclàmchothúvị,họcsinhsẽmuốnhọc.Đểlàmđượcviệcnày,cầnđượcbắtđầutừsớm,khôngphảichỉdạythựctếvàconsố.

CháuthậtsựthấykhótinvàonhữngthựctếđóvềHoaKỳtronglĩnhvựckhoahọc.Nếuchúngtatụtxađếnthế,thìlàmsaoMichaelGorbachevlạiđếnMinnesotavàMontanađếnControlDatađểxemcáchchúngtavậnhànhmáytínhvàcácviệcnhưthếnào?

Khoảng33tiếngchohọcsinhlớp5!Theoýcháuthếlàquá

nhiều,thếgầnnhưbằngsốgiờlàmviệctoànthờigian.Chonênthayvìlàmbàitậpvềnhàchúngcháucóthểđikiếmtiền.

Khibácnóirằngchúngtaquáthuakémvềkhoahọcvàtoán,tạisaobáckhôngthửnóivớichúngcháuđiềunàymộtcáchnhẹnhànghơn?...Chẳngcómấytựhàovớiđấtnướccủabáccùngkhảnăngcủanó.

Cháunghĩthựctếcủabáckhôngthuyếtphụcvàbằngchứngrấthờihợt.Tómlại,bácnêuramộtđiểmthúvị.

---

Tómlại,nhữnghọcsinhnàykhôngnghĩcóvấnđề;vànếucó,thìkhôngthểlàmgìnhiều.Nhiềucháuthanphiềnrằngcácbàigiảng,cácbuổithảoluậntronglớphọc,vàbàitậpvềnhà“chánchết.”ĐặcbiệtvớimộtthếhệMTVbịvâybọctrongnhữngrốiloạndothiếuquantâmvớinhiềucấpđộnghiêmtrọngkhácnhau,thìđúnglàrấtchán.Nhưngdànhbahoặcbốncấphọcchỉđểcộng,trừ,nhân,chíacácconsốsẽkhiếnbấtkỳaicũngchán–vàbikịchlàlýthuyếtxácsuấtsơđẳngtrongtầmtaycủanhữnghọcsinhnày.Tươngtựnhưvậyvớicácdạngthựcvậtvàđộngvậtkhôngcótiếnhóa;lịchsửđượctrìnhbàynhưnhữngcuộcchiến,ngàytháng,vànhữngvịvuakhôngcóvaitròquyềnlực,thamlam,bấttài,vàngudốt;tiếngAnhkhôngcótừmớidunhậpvàcáctừcũthìmấtdần;vàhóahọckhôngrõcácnguyêntốhìnhthànhtừđâu.Phươngtiệnthứctỉnhnhữngsinhviênnàysẵncótrongtayvàbịphớtlờ.Vìhầuhếthọcsinhchỉlớnlênvớimộtphầnrấtnhỏnhữnggìchúngđượcdạykhắcghivĩnhviễntrongbộnhớlâudàicủachúngnênchẳnglẽgieovàochúngnhữngchủđềđãđượckiểmnghiệmvốnkhônghềtẻnhạt…vàniềmsaymêhọchỏilạikhôngcầnthiếtư?

Hầuhếtngườilớnviếtrasuynghĩđềucómộtvấnđềlớn.Tôinhậnđượcnhiềuthưtừcácvịphụhuynhnóivềnhữngđứatrẻtòmòsẵnsànghọchànhchămchỉ,saymêkhoahọcnhưnglạikhôngcócácnguồnthíchđángởtrườnghọchaycộngđồngđểthỏamãnnhữngmốiquantâmcủachúng.Mộtsốthưkhácnóivềnhữngphụhuynhchẳngbiếtgìvềkhoahọcnhưngsẵnsànghysinhtiệnnghicủamìnhđểconcáihọcóđượcnhữngcuốnsáchkhoahọc,kínhhiểnvi,kínhthiênvăn,máyvitính,hoặcdụngcụhóahọc;vềnhữngvịphụhuynhdạyconcáirằngchămchỉsẽgiúpchúngthoátkhỏinghèotúng;vềmộtngườibàmangchètớichomộthọcsinhthứckhuyalàmbàitập;vềsứcépkhôngđượcxuấtsắcởtrườngvì“điềuđólàmnhữngđứatrẻkhácmấtmặt.”

Đâylàmộtvídụ-khôngphảimộtcuộcthămdòýkiến,màlànhậnxétmangtínhđạidiện–vềnhữngphảnứngkháctừcácphụhuynh:

Phụhuynhcóhiểurằngbạnkhôngthểtrởthànhmộtconngườitrọnvẹnnếubạnngudốtkhông?Ởnhàcósáchkhông?Kínhhiểnvinữa?Từđiểnbáchkhoa?Họcókhuyếnkhíchtrẻhọctậpkhông?

Phụhuynhphảidạytínhkiênnhẫnvàbềntrí.Mónquàquantrọngnhấthọcóthểmanglạichoconcáimìnhchínhlàthóiquenchămhọc,nhưnghọkhôngchỉnóivềđiềuđó.Nhữngtrẻhọccáchchămchỉsẽlànhữngtrẻthấychamẹchúngchămchỉvàkhôngbaogiờtừbỏ.

Contôirấthamthíchkhoahọc,nhưngnókhôngtiếpthuđượcgìởtrườnghaytrêntruyềnhìnhcả.

Contôiđượcxemlàcótài,nhưngnhàtrườngkhôngcóchương

trìnhlàmgiàukiếnthứckhoahọc.Cóngườikhuyêntôigửicháutớimộttrườngtự,nhưngchúngtôikhôngđủkhảnăngtheohọctrườngtư.

Cóáplựcbạnbèrấtlớn;nhữngđứatrẻxấuhổkhôngmuốn“nổibật”bằngviệcgiỏikhoahọc.Khicongáitôibướcsangtuổi13và14,mốiquantâmcảđờicủanódànhchokhoahọcdườngnhưbiếnmất.

---

Phụhuynhcũngcórấtnhiềuđiềuđểnóivềgiáoviên,vàmộtsốnhậnxétcủagiáoviêncóảnhhưởngđếnphụhuynh.Chẳnghạn,cóngườithanphiềnrằnggiáoviênđượcđàotạocáchgiảngdạynhưngkhôngđượcđàotạoxemdạycáigì;rằngnhiềugiáoviênvậtlývàhóahọckhôngcóbằngcấpvềvậtlýhayhóahọcvà“khôngthoảimáivàkhôngđủkhảnăng”dạykhoahọc;rằngbảnthângiáoviêncũngrấtlongạivềkhoahọcvàtoánhọc;rằnghọkhôngthíchbịđặtcâuhỏi,hoặchọtrảlời,“Tấtcảcótrongsách.Hãytìmđọc.”Cóngườithanphiềnrằnggiáoviênsinhhọclàngườitheothuyết“Sángtạoluận”;cóngườithìchorằngkhôngphảivậy.Đâylàmộtsốnhậnxétkháccủavàvềgiáoviên:

Chúngtađangnuôidưỡngramộtđámkhônngoannửavời.

Ghinhớdễhơnlàsuynghĩ.Trẻconphảiđượcdạycáchsuynghĩ.

Giáoviênvàgiáotrìnhđang“xuốngcấp”đếnmẫuthứcthấpnhất.

Tạisaohuấnluyệnviênbóngrổlạidạyhóahọc?

Giáoviênđượcyêucầudànhnhiềuthờigianhơnchovấnđềkỷluậtvà“giáotrìnhxãhội.”Khônghềcóđộnglựcsửdụngcáchnhìnnhậncủachínhchúngtôi.Ngườitaluôncoithườngchúngtôi.

Hãybỏhìnhthứcbổnhiệmgiáoviênchínhthứcởtrườngphổthôngvàcaođẳng.Hãyloạibỏnhữngkẻvôtíchsự.Hãydànhquyềnsửdụngvàsathảichohiệutrưởngvàgiámthị.

Niềmvuidạyhọccủatôiliêntụcbịngăntrởbởinhữngvịhiệutrưởngquânphiệt.

Giáoviêncầnđượctưởngthưởngdựatrênthànhtích–đặcbiệtthànhtíchcủahọcsinhtrongcácbàithitiêuchuẩncấpquốcgia,vànhữngtiếnbộtrongthànhtíchcủasinhviênởnhữngkỳthinhưvậyquacácnăm.

Giáoviênđangápchếđầuócconcáichúngtôibằngviệcnóivớichúngrằngchúngchưađủ“thôngminh”–chẳnghạn,đểtheođuổisựnghiệpvậtlý.Tạisaokhôngđẻchohọcsinhcơhộitheohọckhóahọc?

Contraitôiđượckhenmặcdùnóđọckémhơnbạnbètronglớphẳnhaicấphọc.Lýdomangtínhxãhội,chứkhôngphảigiáodục.Nósẽchẳngbaogiờđuổikịpbạnbètrừphinóđúplại.

Khoahọccầnđượcdạyởtấtcảcácchươngtrìnhcủatrườnghọc(vàđặcbiệtởtrườngtrunghọc).Nócầnđượcphốihợpcẩnthậnvớicáckhóatoánhọcmàhọcsinhtheohọccùnglúc.

Hầuhếtbàitậpvềnhàlà“côngviệcbậnrộn”hơnlàđiềugiúpbạnsuynghĩ.

TôinghĩDianeRavitch[NewRepublic,ngày6tháng3năm1989]nóirằngđiềuđógiốngnhư:“NhưmộtnữsinhtạitrườngtrunghọcHunterởthànhphốNewYorkgiảithíchgầnđây,‘TôidùngtừNhư,nhưngtôichẳngbaogiờnóivềnó…Kémcỏilạitốt.Nếubạnquantâmđếntrườnglớpvàthểhiệnđiềuđó,bạnlàmộtđứachảnh’…Vănhóađạichúng–quatruyềnhình,phimảnh,tạpchí,vàvideo–khôngngừnglảinhảithôngđiệpchocácthiếunữrằngnổitiếng,gợicảm,và‘ngon’thìtốthơnlàthôngminh,tàigiỏi,vàthẳngthắn…Năm1986,cácnhànghiêncứupháthiệnthấymộtđặctínhphảnhọcthuậttươngtựnhauởcảtrườngtrunghọcvàcácnữsinhtạiWashingtonD.C.Họlưuýrằngnhữngsinhviêncónănglựcphảiđốimặtvớiáplựcbạnbèrấtlớnkhôngchochúngthànhcôngởtrường.Nếucácemhọcgiỏi,chúngcóthểbịkếttội‘chơitrội’.”

Cáctrườnghọccóthểdễdàngcôngnhậnvàkhenthưởngchonhữngtrẻxuấtsắcvềkhoahọcvàtoánhọc.Tạisaolạikhôngchứ?Tạisaokhôngphảilànhữngchiếcáokhoácđặcbiệtcótêntrường?Vinhdanhtạicácbuổihọptoàntrườngvàtrênbáotrườnghoặcbáođịaphương?Doanhnghiệpđạiphươngvàcáctổchứcxãhộicónhữngphầnthưởngđặcbiệt?Điềunàykhôngmấytốnkémvàcóthểthắngthếáplựcbạnbè.

Headstartlàchươngtrìnhduynhấthiệuquả…đểnângcaohiểubiếtkhoahọcvàmọiđiềukháccủatrẻem.

---

Cũngcónhiềuýkiếngâytranhcãivàrấtsôinổichothấyngườitacảmnhậnnhưthếnàovềchủđềnày.Đâylàmộtvàivídụ:

Tấtcảnhữngđứatrẻthôngminhthờinaymuốnkiếmtiềnnhanh,

chonênchúngtrởthànhluậtsưchứkhôngphảicácnhàkhoahọc.

Tôikhôngmuốnquývịcảithiệngiáodục.Nhưthếthìlàmgìcóailáitaxi.

VấnđềtronggiáodụckhoahọclàChúachưađượctônthờxứngđáng.

Quanđiểmcủatràolưuchínhthốngchorằngkhoahọc“nhânđạo”vàbịngờvựcchínhlàlýdokhiếnkhôngcóaihiểukhoahọc.Cáctôngiáođềusợlốitưduyhoàinghilàcốtlõicủakhoahọc.Cácsinhviênbịtẩynàorằngkhôngnênchấpnhậntưduykhoahọctrướckhihọlênđạihọc.

Khoahọckhôngtinchínhmình.Nóphụcvụchogiớichínhtrị.Nólàmravũkhí,nódốitrávềnhững“nguyhiểm”củacầnsa,nóphớtlờnhữnghiểmhọacủachấtđộcdacam,vânvân.

Cáctrườngcôngkhôngtốt.Hãybỏđi.Chỉnênduytrìcáctrườngtưthôi.

Chúngtahãyđểnhữngngườiủnghộtháiđộthụđộng,lốitưduyrốirắm,vàchủnghĩaxãhộihunghănghủyhoạinhữnggìtừnglàmộthệthốnggiáodụctuyệtvời.

Hệthốngtrườnghọckhôngđủtiền.Vấnđềlàđànôngdatrắng,thườnglàhuấnluyệnviên,điềuhànhcáctrườngsẽchẳngbaogiờ(vàtôikhôngcóýnóikhôngbaogiờ)thuêmộttríthứccả…HọquantâmđếnđộibóngđáhơnlàgiáotrìnhvàchỉthuênhữnggãngườimáytầmthườngchỉbiếtkínhChúavàchuyênvẫycờđếndạy.Nhữnghọcsinhnàocóthểđượcđàoluyệntừnhững

ngôitrườngchỉbiếtápchế,trừngphạtvàphớtlờlốitưduylogic?

HãygiảiphóngcáctrườngkhỏicáithònglọngcủaACLU(LiênđoànĐặcquyềnDânsựMỹ),NEA(HiệphộiGiáodụcQuốcgia),vànhữngtổchứckhácliêncanđếnviệclàmhỏngtínhkỷluậtvànănglựcởcáctrường.

Tôisợôngkhônghiềugìvềđấtnướcnơiôngsống.Ngườidândốtnátvàsợsệtđếnlạ.Họsẽkhôngchịuchấplắngnghebấtkỳýkiến[mớimẻ]nào…Ôngkhôngbiếtđiềuđóư?HệthốngtồntạiđượcchỉvìnócómộtdânsốngudốtsợChúa.Cólýdonhiềungười[cóhọc]khôngcóviệclàm.

ThỉnhthoảngtôiđượcđềnghịgiảithíchnhữngvấnđềcôngnghệchonhânviênQuốchội.Xinhãytintôi,cóvấnđềvềgiáodụckhoahọcởđấtnướcnày.

---

Khôngcógiảiphápduynhấtnàochovấnđề‘mùchữ’vềkhoahọc–hoặctoánhọc,lịchsử,tiếngAnh,địalý,vànhiềukỹnăngkhácmàxãhộichúngtacầncóthêm.Tráchnhiệmthuộcvềnhiềungười–phụhuynh,cửtri,cácbanlãnhđạotrườnghọc,truyềnthông,giáoviên,giớiquảnlý,chínhquyềnđịaphương,bangvàliênbang,dĩnhiênthêmcảchínhhọcsinhnữa.Ởmọicấphọc,giáoviênđềuthanphiềnrằngvấnđềnằmởnhữngbậchọcđầutiên.Vàcóthểcácgiáoviênlớp1rấtthấtvọngvớiviệcdạytrẻnhỏnhữngthiếuhụtvềkiếnthứcdotìnhtrạngsuydinhdưỡng,thiếusáchvởởnhà,hoặcmộtnềnvănhóabạolựctrongđóthờigianrỗiđểsuynghĩkhônghềcó.

Nhờtrảinghiệmcủachínhmình,tôibiếtrấtrõmộtđứatrẻcóthể

đượchưởnglợiđếnmứcnàotừchamẹlànhữngngườiíthọc,vàcóthểvượtquađiềunày.Thậmchínhữngtiếnbộnhonhỏtronggiáodục,kỹnănggiaotiếp,vàniềmsaymêhọchànhởmộtthếhệcũngcóthểđemlạinhữngcảithiệnlớnhơnnhiềuởthếhệtiếptheo.Tôinghĩđếnđiềunàymỗilầnnghethấylờithanphiềnrằngcác“chuẩnmực”nhàtrườngđanggiảmsút,rằngmộttấmbằngcửnhânkhông“cóýnghĩa”nhưtrướckia.

DorothyRich,mộtgiáoviênrấtcótưduyđổimớiởYonkers,NewYork,tinrằngđiềuquantrọnghơncảcácmônhọcthuậtđặcbiệtchínhlàviệcrèngiũanhữngkỹnăngchủchốtmàbàấyliệtkêlà“tựtin,kiêntrì,quantâm,phốihợpnhóm,cảmnhậnchungvàgiảiquyếtvấnđề.”Tôithêmvàođótưduyhoàinghivànăngkhiếuthắcmắc.

Đồngthời,trẻcókhảnăngvàkỹnăngđặcbiệtcầnđượcbồidưỡngvàkhíchlệ.Chúnglàkhobáucủaquốcgia.Nhữngchươngtrìnhđầytháchthứcdànhcho“trẻcónăngkhiếu”đôikhibịchêbailà“luyệngànòi.”Tạisaonhữngchươngtrìnhrènluyệntíchcựcđốivớicáccầuthủbóngđá,bóngchàyvàbóngrổvàcáccuộcthigiữacáctrườnglạikhôngphảilàluyệngànòi?Saurốt,chỉcónhữngvậnđộngviêncótàinhấtmớithamgia.Ởđâycómộttiêuchuẩnképrấtthấtsách,trênquymôtoànquốc.

---

Vấnđềtronggiáodụccôngvềkhoahọcvàcácmônkháccònsâuxatớimứcrấtdễtuyệtvọngvàkếtluậnrằngcóthểchẳngbaogiờgiảiquyếtđượcchúng.Nhưng,ởcácthànhphốlớnvànhữngthịtrấnnhỏvẫncónhữngthiếtchếđemlạilýdođểhyvọng,nhữngnơigiúpkhơigợi,đánhthứctínhtòmòđangchìmtronggiấcngủ,vàkích

thíchnhàkhoahọchiệndiệntrongmỗingườichúngta:

KhốithiênthạchchứaquặngsắttotướngởtrướcmặtbạnđầynhữnglỗthủngynhưmộtmiếngphomátThụySĩ.Bạnthậntrọngtiếnđếnchạmvàonó.Nócócảmgiácmịnvàlạnh.Ýnghĩxuấthiệntrongđầubạnlàđâylàmộtvậtthểcủathếgiớikhác.LàmthếnàonótớiđượcTráiĐất?Điềugìxảyratrongvũtrụkhiếnnóbayđi?...

BuổitriểnlãmtrưngbàynhữngbảnđồLondonthếkỷ18,vàtìnhtrạnglâylanbệnhdịchtảkhủngkhiếp.Nhữngngườiởmộtnhànàođólâybệnhtừnhữngnhàhàngxóm.Bằngcáchtruynguyênđợtlâynhiễm,bạncóthểbiếtđượcnókhởipháttừđâu.Việcnàygiốngnhưmộtthámtử.Vàkhibạnxácđịnhđượcnguồngốcbantìmrađólàmộtnơicónhữngcốngrãnhlộthiên.Bạnhiểurằngcólýdosốngcònlýgiảitạisaocácthànhphốhiệnđạilạicóhệthốngvệsinhđầyđủ.Bạnnghĩđếntấtcảnhữngthànhphốvàthịtrấncùnglàngmạctrênthếgiớichưacóđượchệthốngấy.Bạnnghĩđếnkhảnăngcómộtcáchđơngiảnvàtiếtkiệmhơnđểlàmviệcnày…

Bạnđangbòquamộtđườnghầmtốiđen,dàidằngdặc.Cónhữngchỗrẽ,lênvàxuốngrấtđộtngột.Bạnđiquamộtkhurừngtoànnhữngthứcólongtơ,nhữngthứnhưhạt,nhữngthứtròntròncứngrắnvàto.Bạnhìnhdungxemnólàthứgì.Bạnnghĩvềviệcchúngtaquáítdựavàoxúcgiáccủamình.Trongbóngtốivàimlặng,chỉcómìnhbạnvớisuynghĩcủamình.Trảinghiệmthậtthúvị…

Bạnkiểmtrakếhoạchchitiếttáihiệnmộtđámrướccủacácthầytuleolênmộttrongnhữngthánhđiệnđồsộcủangười

Sumer,hoặcmộtngôimộsơnvẽrựcrỡởThunglũngcácVuatạiAiCậpcổđại,hoặcmộtngôinhàởLaMãcổđại,hoặcmộtđườngphốởđầuthếkỷ20tạimộtthịtrấnnhỏởMỹ.Bạnnghĩđếntấtcảnhữngnềnvănminhđó,kháchẳnvớinềnvănminhcủabạn,vànếubạnsinhratrongnhữngnềnvănminhấy,bạnsẽnghivềchúnghoàntoàntựnhiênnhưthếnào,bạnsẽcoixãhộicủabạn–nếubạnđượcnghenóivềnó-làkỳcụcnhưthếnào…

Bạnbóplọthuốcnhỏmắt,vàmộtgiọtnướcrơiratrênbànsoikínhhiểnvi.Bạnnhìnhìnhảnhđượcphóngto.Giọtnướcđầysựsống–nhữngsinhvậtkỳlạđangbơilội,bò,chạy;nhữngcaotràorượtđuổi,thắngvàthua.Đâylàmộtthếgiớicủanhữngxinhvậtcònkỳlạhơnbấtkỳbộphimkhoahọcviễntưởngnào…

Ngồitrongrạphát,bạnthấymìnhởbêntrongđầucủamộtcậubé11tuổi.Bạnnhìnraquamắtcậuta.Bạnbắtgặpnhữngvấnđềkhókhănhằngngàycủacậuta:đámbạnchuyênbắtnạt,nhữngngườilớnchuyênquyền,nhữngvachạmvớiđámcongái.Bạnnghethấygiọngnóitrongđầucậuta.Bạnchứngkiếnnhữngphảnứngthầnkinhvàhormonecủacậutatrướcmôitrườngxãhội.Vàbạntựhỏilàmcáchnàobạntìmhiểubêntrong…

Theonhữngchỉdẫnđơngiản,bạngõcáccâulệnh.TráiĐấtsẽnhưthếnàonếuchúngtatiếptụcđốtthan,dầumỏvàkhíđốt,vàtănggấpđôilượngkhícarbondioxidetrongkhíquyển?Nósẽcònnóngthêmđếnmứcnào?Băngvùngcựcsẽtanđếnđâu?Cácđạidươngsẽdângcaothêmbaonhiêu?Tạisaochúngtalạithảinhiềucarbondioxidevàokhíquyểnnhưvậy?Chuyệngìxảyranếuchúngtathảicarbondioxidevàokhíquyểnnhiềuthêm

gấp5lần?Tươngtự,làmthếnàoaiđócóthểbiếtkhíhậutươnglaisẽrasao?Điềunàykhiếnbạnnghĩ…

Thờithơấucủatôi,tôiđượcđưatớiBảotàngLịchsửTựnhiênMỹtạiNewYork.Tôiđãsữngsờtrướcnhữngbứctranhtầmsâu–nhữngđạidiệnnhưthậtcủacácđộngvậtvàmôisinhcủachúngtrênkhắpthếgiới.NhữngconchimcánhcụttrênvùngbăngNamCựclờmờ;nhữngconhươuđùivằnởthảonguyênPhichâurựcrỡ;mộtgiađìnhgorilla,conđựcđangđấmngực,ởmộttrảngrừngrợpbóng;mộtcongấuxámBắcMỹđứngtrênchânsau,caotới3-4m,vàđămđămnhìnthẳngvàomắttôi.Đâylànhữngkhunghìnhtĩnhbachiềumàmộtôngthầnđènnàođóđãchụpđược.Congấusauđócócửđộngkhông?Congorillacóchớpmắtkhông?Liệuvịthầncóquaylại,giảilờinguyềnvàchophépnhữngsinhvậttuyệtvờinàytiếptụccuộcsốngcủachúngnhưtôiháhốcmồmchứngkiếnkhông?

Trẻemluôncóhamthíchđượcsờmókhôngsaocưỡnglạinổi.Nhớlạinhữngngàyđó,haitừnghethấynhiềunhấttrongcácbảotànglà“đừngsờ.”Nhiềuthậpkỷtrowsc,gầnnhưkhôngcógìmangtính“thựchành”trongcácbảotàngkhoahọchaylịchsửtựnhiêncả,thậmchíkhôngcómộtbểthủytriềumôphỏngmàquývịcóthểbắtmộtconcualênvàxemxét.ThứgầngũinhấtvớimộtcuộctriểnlãmtươngtácmàtôibiếtlànhữngchiếccânMôhìnhvũtrụHayden,mỗicáiđạidiệnchomộthànhtinh.Vớitrọnglượngkhoảng18kgtrênTráiĐất,nếuquývịsốngtrênSaoMộc,quývịsẽnặng45kg.Nhưngbuồnthay,trênMặtTrăng,quývịsẽchỉnặng3,1kg;trênMặtTrăngdườngnhưquývịsẽkhônghềhiệndiệnởđó.

Ngàynay,trẻemđượckhuyếnkhíchsờ,chọc,xemquamộtlượtcảbiểuđồcâyhỏivàđápquamáytính,hoặctạoranhữngtiếngđộngbuồncườivàxemcácsóngâmthanhnhưthếnào.Thậmchí

nhữngtrẻkhôngthuđượcgìtừtriểnlãm,hoặcthậmchíkhônghiểutígìvềtriểnlãm,thườngcũngthuđượcgìđóhữuích.Quývịtớinhữngbảotàngnàyvàquývịtậnmắtchứngkiếnnhữngcảnhtượngkỳdiệu,ngỡngàngthấytrẻconđuanhauchạytừchỗtrưngbàynàysangchỗkhác,nhữngnụcườithỏamãnvìđượckhámphá.Nhữngđiềuđórấtphổbiến.Gầnnhưrấtnhiềungườitrongchúngtatớiđómỗinămchẳngkhácgìthamdựliênkhúccáctrậnđấubóngrổ,bóngchàyvàbóngđáchuyênnghiệp.

Nhữngtriểnlãmnàykhôngthaythếđượcnhữngchỉdẫnởtrườnghoặcởnhà,nhưngchúngthứctỉnhvàkíchthích.Mộtbảotàngkhoahọclớnsẽtruyềncảmhứngchotrẻđọcsách,hoặcthamgiamộtkhóahọc,hoặcquaylạibảotàngđểthamgiakhámphá–vàquantrọngnhất,đểhọclấyphươngpháptưduykhoahọc.

MộtđặcđiểmtuyệtvờinữacủanhiềubảotàngkhoahọchiệnđạilàmộtrạpchiếuphimtrìnhchiếucácphimIMAXhoặcOMNIMAX.Trongmộtsốtrườnghợp,mànhìnhcaotới10tầngnhàvàvâykínquanhquývị.BảotàngVũtrụvàHàngkhôngQuốcgiacủaviệnSmithsonian,bảotàngnổitiếngnhấttrênTráiĐất,trìnhchiếuramắttạiNhàhátLangleycủanómộtsốbộphimhaynhấtloạinày.BộphimBaylượn(ToFly)vẫnkhiếntôinghẹnhọngsau5hay6lầnxem.TôitừnggặpnhiềuthủlĩnhtôngiáocủacácgiáopháixemphimHànhtinhXanh(BluePlanet)vàthayđổiquanđiểmngaytạichỗtheohướngbảovệmôitrườngTráiĐất.

Khôngphảitấtcảcáccuộctriểnlãmvàbảotàngkhoahọcđềumẫumực.Cómộtvàitrườnghợpvẫnlàchươngtrìnhmangtínhthươngmạichonhữngcôngtygóptiềnđểquảngbásảnphẩmcủahọ-độngcơxehơihoạtđộngrasaohoặc“độsạch”củamộtloạinhiênliệuhóathạchkhisovớiloạikhác.Cóquánhiềubảotàngnhận

làkhoahọcnhưngthậtsựlạichuyênvềcôngnghệhoặcytế.Cóquánhiềucuộctriểnlãmsinhhọcvẫncònngạiđềcậpđếnquanniệmthenchốtcủasinhhọchiệnđại:tiếnhóa.Cácsinhvật“pháttriển”hoặc“xuấthiện”nhưngkhôngbaogiờtiếnhóacả.Tìnhtrạngthiếuvắngconngườitrongtầnghóathạchsâubịxemnhẹ.ChúngtakhôngđượcxemgìvềtínhchấtgầnnhưgiốngnhauvềcấutrúccơthểvàDNAgiữaconngườivàtinhtinhhoặcgorilla.Chẳngcógìđượctrưngbàyvềcácphântửhữucơphứctạptrongvũtrụhoặcnhữngthếgiớikhác,cũngkhôngcóvềcácthínghiệmchothấycácyếutốcủasựsốngđanghìnhthànhvớisốlượnglớnởnhữngbầukhíquyểnđãbiếtcủacácthếgiớikhácvàbầukhíquyểncóthểđúngcủaTráiĐấtxưa.Mộtngoạilệđángchúý:BảotàngLịchsửTựnhiêncủaViệnSmithsoniantừngcómộttriểnlãmkhóquênvềtiếnhóa.Triểnlãmbắtđầuvớihaicongiántrongmộtgianbếphiệnđạivớicáchộpngũcốcđểngỏvànhữngloạithựcphẩmkhác.Đểnguyêntrongvàituần,nơinàynhungnhúcgián,hàngđàntìmthấyởmọinơi,tranhgiànhnhausốthứcănlúcnàycònrấtít,vàlợithếditruyềndàihạnmàmộtcongiánthíchnghitốthơnmộtchútcóthểsovớicácđốithủcạnhtranhcủanótrởnênrõrệt.Cũngnhưvậy,nhiềunhàmôhìnhvũtrụvẫnnhiệtthànhtìmkiếmcácchòmsaohơnlàduhànhtớinhữngthếgiớikhác,vàmôtảquátrìnhtiếnhóacủacácthiênhà,cácvìsao,vàcáchànhtinh;họcũngcómộtthiếtbịchiếuhìnhdạngcôntrùngluônhiệnhữuđểquétlênbầutrời.

Cólẽkhôngthểthấycuộctriểnlãmởbảotàngtuyệtvờinhất.Khôngcóchỗ:GeorgeAwadlàmộttrongnhữngnhàchếtạomôhìnhkiếntrúchàngđầuởMỹ,chuyệnvềcáctòanhàchọctrời.Anhấycũnglàmộtsinhviênnhiệtthànhvớithiênvănhọc,ngườiđãtạoramộtmôhìnhVũtrụrấtngoạnmục.BắtđầuvớimộtkhungcảnhrấtthếtụctrênTráiĐất,vàbámtheomộtdựándocácnhàthiếtkếCharlesvàRayEamesđềxuất,anhấyđãđạtđượcnhiềutiếnbộ

theocấpsố10trongviệcchochúngtathấytoànbộTráiĐất,HệMặttrời,dảiNgânhàvàVũtrụ.ĐâylàmộttrongnhữngcôngcụhaynhấtmàtôibiếtđểgiảithíchvềquymôvàbảnchấtcủaVũtrụchotrẻem.IsaacAsimovđãmôtảnónhư“cáchthểhiệngiàutrítưởngtượngnhấtvềvũtrụmàtôitừngthấy,hoặccóthểnghĩra.Tôicóthểlangthangtrongđóhànggiờ,nhìnngắmgìđómớimẻởmỗichỗrẽmàtôichưahềthấytrướcđó.”Cáctiêubảncủasảnphẩmnàylẽranênđượcphổcậptrêncảnước–đểkíchthíchtrítưởngtượng,gợicảmhứng,vàdạyhọc.Nhưngthayvàođó,AwadlạikhôngthểđưamôhìnhtriểnlãmnàytớibấtkỳbảotàngkhoahọclớnnàoởHoaKỳ.Khôngmộtaisẵnsàngdànhchonókhônggiansàncầncócả.Khitôiviếtđếnđây,nóvẫnnằmtrơtrọitrongnhàkho.

---

SốdânởthànhphốIthaca,NewYork,củatôinhiềugấpđôitổngsốkhoảng50.000sinhviêncủacảĐạihọcCornellvàĐạihọcIthacaởthờiđiểmtrongnămhọc.Đadạngvềmặtsắctộc,đượcbaobọctrongvùngđấtnôngnghiệp,nhưnhiềunơiởvùngĐôngBắc,nơinàyđãhứngchịusựsuygiảmcơsởsảnxuấttừthếkỷ19củamình.MộtnửasốtrẻemởTrườngTiểuhọcBeverlyJ.Martin,nơicongáichúngtôitheohọc,sốngdướimứcnghèokhổ.Đólànhữngđứatrẻmàhaigiáoviênkhoahọctìnhnguyện,DebbieLevinvàIlmaLevine,thấylonhất.DườngnhưkhônghẳnlàvớimộtsốhọcsinhởCornell,lấyvídụnhưvậy,thậmchíbầutrờikhôngphảilàgiớihạn.Nhữnghọcsinhkháclạikhôngcócơhộitiếpcậnsứcmạnhcủagiáodụckhoahọc.Bắtđầutừthậpniên1960,chúngđếntrườnghọcđềuđặn,kéotheochiếcxekéothưviệndiđộngchởđầycáchóachấtgiadụngvànhữngđồđạcquenthuộckhácđểtruyềntảimộtchútgìđócủaphépmàukhoahọc.Chúngmơướctạoramộtnơichotrẻconđến,nơichúngcóthểcócảmnhậnriêngvềkhoahọc.

Năm1983,LevinvàLevineđăngmộtquảngcáonhỏtrêntờbáođịaphươngcủachúngtôiđểmờicảcộngđồngtớithảoluậnvềýtưởngnày.Nămmươingườiđếndự.TừnhómđóđãrađờibangiámđốcđầutiêncủaTrungtâmSciencenter.Chỉtrongvòngmộtnăm,họđãbốtríđượckhônggiantriểnlãmởtầngmộtcủamộttòanhàvănphòngchưaaithuê.Khichủnhàtìmđượcmộtđốitácthuê,nhữngconnòngnọcvàgiấyquỳlạiđượcgóighémvàchởtớimộtcửahàngmặttiềnbỏkhông.

CóthêmnhiềulầnchuyểnđịađiểmchotớikhimộtngườiIthacacótênBobLeathers,mộtkiếntrúcsưnổitiếngthếgiớivềthiếtkếcácsânchơicảitiếndocộngđồngxâydựng,vẽvàtặngbảnthiếtkếcủamộtTrungtâmSciencentercốđịnh.Quàtặngtừcáccôngtyđịaphươngcungcấpđủtiềnđểmuamộtmảnhđấtbỏkhôngtừchínhquyềnthànhphốvàsauđóthuêmộtgiámđốcđiềuhành,CharlesTrautmann,mộtkỹsưdândụngởCornell.ÔngấyvàLeatherstớidựhộinghịthườngniêncủaHiệphộiThợxâyQuốcgiatạiAtlanta.Trautmannkểlạiviệchọđãnóivề“mộtcộngđồngháohứcnhậnlấytráchnhiệmgiáodụcthanhthiếuniênvàvậnđộngquyêngópnhiềuvậtliệuchínhnhưcửasổ,cửatrời,vàgỗ”nhưthếnào.

Trướckhihọtiếnhànhxâydựng,cầnphảiđậpbỏmộtsốtrạmbơmcũtạiđịađiểm.CácthànhviêncủamộthiệphộiởCornellđượctuyểnmộ.Vớinhữngchiếcmũcứngvàcuốcchim,họvuivẻdọndẹpkhuvựcxâydựng.“Đâylàviệcđánglàm,”họnói.Chỉtronghaingày,họchởđitoànbộ200tấngạchvụn.

NhữnggìtiếptheochínhlàhìnhảnhcủamộtnướcMỹmànhiềungườitrongchúngtasợrằngđãbiếnmất.Vớitruyềnthốngdựngnhàcủanhữngngườiđịnhcưtiênphong,cácthànhviêncủacộngđồng–thợđónggạch,bácsĩ,thợmộc,giáosưđạihọc,thợống

nước,nôngdân,ngườirấttrẻ,vàngườirấtgià–tấtcảđềusắntayáođểxâydựngTrungtâmSciencenter.

“Tiếnđộbảyngàymộttuầnliêntụcđượcduytrì,”Trautmannnói,“chonênbấtkỳaicũngcóthểgiúpđỡbấtkỳlúcnào.Mọingườiđềuđượcgiaomộtcôngviệc.Nhữngtìnhnguyệnviêncókinhnghiệmthìxâycầuthang,trảithảmvàốpgạch,chỉnhchangcửasổ.Sốkhácthìsơn,đóngđinh,vàchuyênchởvậtliệu.”Khoảng2.200thịdânđãđónggóphơn40.000giờcông.Khoảng10%côngviệcxâydựngdonhữngngườiphạmnhữngtộinhẹđảmđương;họthíchlàmviệcgìđóchocộngđồnghơnlàngồikhôngtrongtù.Mườithángsau,Ithacacóbảotàngkhoahọcdocộngđồngxâydựngduynhấttrênthếgiới.

Trongsố75hiệnvậttriểnlãmtươngtácnhấnmạnhđếncảcácquátrìnhvàcácnguyêntắccủakhoahọccó:Magicam,mộtkínhhiểnvimàkháchthamquancóthểsửdụngđểnhìnlênmộtmànhìnhmàuvàsauđóchụpảnhbấtkỳvậtgìvớiđộphóngđạigấp40lần;liênkếtcôngduynhấttrênthếgiớivớiMạngDòtìmÁnhsángQuốcgiađặttrênvệtinh;mộtmáyảnhkhátokíchthước1,8x2,7m;mộthốhóathạchchứađáphiếnsétởđịaphươngnơikháchthamquancóthểtìmkiếmhóathạchtừ380triệunămtrướcvàgiữlàmkỷniệm;mộtcontrănMỹdài2,4mcótên“Spot”;vàmộtloạtthínghiệm,máyvitính,vàhoạtđộngrấtấntượng.

VẫncóthểtìmgặpđượcLevinvàLevineởnơinàyvìhọlànhữngtìnnguyệnviêntoànthờigianchuyêndạydỗcáccôngdânvànhàkhoahọctươnglai.QuỹDeWittWallace-Reader’sDigestđãủnghộvàmởrộnggiấcmơcủahọmuốntiếpcậnnhữngđứatrẻvốnbìnhthườngsẽbịkhướctừquyềnlợibẩmsinhđốivớikhoahọc.ThôngquachươngtrìnhYouth-ALIVEquymôtoànquốccủaQuỹ,thanhthiếuniênIthacanhậnđượcsựchỉbảorấtnhiệttìnhđểphát

triểnkhoahọc,khảnănggiảiquyếtxungđộtvàcáckỹnăngnghềnghiệp.

LevinvàLevinenghĩkhoahọcnênthuộcvềtấtcảmọingười.Cộngđồngcủahọtánthànhvàcócamkếtthựchiệngiấcmơđó.TrongnămđầutiêncủaTrungtâmSciencenter,55.000đãtớithămtừtấtcả50bangvà60quốcgia.Khônghềítvớimộtthànhphốnhỏ.Điềuđólàmchoquývịtựhỏichúngtacóthểlàmgìnữanếuchúngtahợptáccùngnhauvìmộttươnglaitốthơnchoconcáichúngta.