6/20/12    

1  

นิทานประชาธิปไตยไทย:-

ตำนานฐานรากของระบอบประชาธิปไตย-

อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข-

ปาฐกถานํา โดย

เกษียร เตชะพีระ และ ปฤณ เทพนรินทร์  

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   1  

กาพยกลอนสะทอนมรดกสมบูรณาญาสิทธิราชยของนายผี-

•  ในกาพยกลอนเรื่อง “ความเปลี่ยนแปลง” (๒๔๙๕) ของนายผี (อัศนี พลจันทร, ๒๔๖๑-๒๕๓๐) ธรรมศาสตรบัณฑิตและกวีศรีสยามแหงพคท. ตอนที่วาดวยการอภิวัฒน ๒๔๗๕ เขาไดบรรยายแนวทางการจัดการมรดกจากระบอบสมบูรณาญา สิทธิราชยที่ปรากฏภายหลัง ๒๔๗๕ วา: W

•  ฝายหนึ่งเฝาปลุกผี จะใหโลดกำแหงหาญ >

ฝายหนึ่งขนาบศาล สำหรับลอใหคนหลง W

•  กลาวไดวาขณะที่ ๒ วรรคหลังสะทอนสภาพจาก พ.ศ. ๒๔๗๕ - ๒๕๑๖W

•  ๒ วรรคแรกก็สะทอนสภาพของมันจาก พ.ศ. ๒๕๑๖ - ปจจุบัน W

•  โดยมีชวง ๒๕๐๑ - ๒๕๑๖ เปนระยะเปลี่ยนผานสำคัญW

•  “นิทานประชาธิปไตยไทย”เปนปจจัยหลักทางอุดมการณของการเปลี่ยนผานดังกลาวW

6/20/12     ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   2  

6/20/12    

2  

ฐานะทางประวัติศาสตร์���ของนิทานประชาธิปไตยไทย  

•  ปญหาหลักของสถาบันกษัตริยเครือขาย (network monarchy) หลังการอภิวัฒน ๒๔๗๕:

จะบริหารจัดการการสูญเสียอำนาจอธิปไตยไปอยางไร?>

•  คำตอบ: การโตอภิวัฒนทางการเมืองวัฒนธรรมเพื่อสถาปนาพระราชอำนาจนำ

(a cultural political counter-revolution for the establishment of royal hegemony)W

•  นำไปสูภาวะเสมือนสมบูรณาญาสิทธิราชย (virtual absolutism): ระเบียบกฎเกณฑกติกาและ

โครงสรางทางกฎหมายและการเมืองทางการเปนไปตามระบอบรัฐธรรมนูญประชาธิปไตย,

ทวาความคิดความเขาใจพฤติกรรมของคนจำนวนมากรวมทั้งสัมพันธภาพทางอำนาจอยางไม

เปนทางการกลับเสมอเสมือนหนึ่งยังอยูในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยW

•  นิทานประชาธิปไตยไทยมีฐานะเปนตำนานฐานรากของภาวะเสมือนสมบูรณาญาสิทธิราชย

(the foundational myth of virtual absolutism) W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   3  

อะไรคือตํานานฐานราก?  •  ตำนาน/นิยายฐานราก (Foundational Myth/Fiction) คือเรื่องเลาที่ใหความชอบธรรมอันติมะ

แกรัฐหรือระเบียบอำนาจสถาปนาหนึ่ง ๆW

•  ไมจำตองจริง แตเปนที่เชื่อถือยึดม่ันถือม่ันเสมือน “จริง” อยางสัมบูรณ จนกลายเปนฐานคติรวมกันรองรับค้ำจุนใหความหมายความถูกตองสมจริงแกการคิดและการปฏิบัติของคนทั่วไป ดุจเปนสามัญสำนึกหรือกระทั่งจิตใตสำนึก ซ่ึงยากยิ่งจะขามพนไปไดW

•  ประดุจส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ หามทา-หามถาม ดีกวานั้น ทุกคนถือวามัน “จริง”, “ถูกตอง” และ “ธรรมชาติธรรมดา” เสียจนไมมีใครคิดวานาทา-นาถามดวยซ้ำไปW

•  เปนจุดที่ความแตกตางในหมูประชากรทั้งหมดไมวาทางชนชั้น ชนชาติ ศาสนา อุดมการณ เพศ ฯลฯ สูญสลาย และขณะเดียวกันความเหมือนกันประดามีในหมูประชากรก็ไมมีความหมาย ถาแตกตางไมยอมรับกันเรื่องนี้ W

•  เชื่อมรอยรูรักสามัคคี กำจัดศัตรู ปองกันตนเอง ระดมกำลังทั้งหมดมาทำเรื่องยากลำบาก กระทั่งเสียสละไดแมเลือดเนื้อชีวิตของตนเองW

•  ทำใหคนฆากันได (๖ ตุลาฯ ๒๕๑๙) ทำใหคนหยุดฆากันได (๑๔ ตุลาฯ ๒๕๑๖)W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   4  

6/20/12    

3  

ตัวอย่างตํานานฐานราก  •  ต๊ิงตางวาคุณอยูกับแฟนสองตอสองในหอง แฟนมอยหลับไป ต่ืนข้ึนมาแลว

เธอ/เขาความจำเส่ือมหมด ระล่ำระลักถามคุณดวยความพิศวงงงงวยวา ฉันเปนใคร? เธอเปนใคร? ทำไมฉันถึงมาอยูที่นี่กับเธอสองตอสองได? เกิดอะไรข้ึน?W

•  คุณจะเลานิทานบอกเธอวาอยางไร?.... ฉันใด>

•  ผูปกครองอยูกับประชาชนสองตอสองในหอง ประชาชนหลับไป ต่ืนข้ึนมาแลว ประชาชนความจำเส่ือมหมด ระล่ำระลักถามดวยความพิศวงงงงวยวา เราเปนใคร? ทานเปนใคร? ทำไมเราถึงมาอยูที่นี่กับทานสองตอสองได? เกิดอะไรข้ึน?W

•  ผูปกครองจะเลานิทานบอกประชาชนวาอยางไร?.... ฉันนั้น>

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   5  

ที่มาและบริบทของนิทานประชาธิปไตยไทย  

•  เปนผลงานรวมหมูของปญญาชนอนุรักษนิยม-กษัตริยนิยมที่สืบทอดตอเนื่องจากหลัง WWII ถึงปจจุบัน ที่สำคัญไดแกพระองคเจาธานีนิวัต, ม.ร.ว.เสนีย & คึกฤทธ์ิ ปราโมช, กรมหม่ืนนราธิปพงศประพันธ, จำนงค ทองประเสริฐ, ธานินทร กรัยวิเชียร, บวรศักด์ิ อุวรรณโณ, คำนูณ สิทธิสมาน เปนตนW

•  ตัวบทตนแบบคือ “The Old Siamese Conception of the Monarchy” by Prince Dhani (1946)W

•  บริบท: การสูญเสียความชอบธรรมของระบอบการเมืองทุกแบบที่สังคมไทยไดใชมาจนถึงส้ิน WWII i.e. สมบูรณาญาสิทธิราชย, อำนาจนิยมทหาร,ประชาธิปไตยพลเรือน, และความเปนไปไมได, พนยุคผิดสมัยและเส่ียงภัยที่จะฟนระบอบเกากอน ๒๔๗๕W

•  ปรับ [ประชาธิปไตย] ใหไปกันไดกับ [อำนาจความเปนไทยแหงธรรมราชาตามอุดมการณราชาชาตินิยม] à [ประชาธิปไตยแบบไทย] อันมีนิทานประชาธิปไตยไทยเปนตำนานฐานรากW

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   6  

6/20/12    

4  

โครงเรื่องและฉากตอนสำคัญของนิทานประชาธิปไตยไทย-

นิทานสัญญาประชาคมตะวันตก   นิทานประชาธิปไตยไทย  State of Nature   อัคคัญญสูตร  Social Contract   อเนกนิกรสโมสรสมมุติ  Constitution   คัมภีร์พระธรรมศาสตร์  People   ราชประชาสมาศัย  

Sovereignty   ราชาชาตยาธิปไตย  Public Opinion   ญาณทัศนะของชนชั้นนํา  

History   ประวัติชาติรวมศูนย์ที่ราชธานี  Political Science   พ่อปกครองลูก  

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   7  

Imaginary State of Nature = อัคคัญญสูตร  

•  “อัคคัญญสูตร” คัมภีรทีฆนิกาย แหงพระสุตตันตปฎก ที่ไดกลาวถึงมูลเหตุที่ทำใหเกิดมีกษัตริยหรือพระราชาข้ึนมาในโลกไววา เดิมทีเดียวมนุษยทุกคนตางก็เทาเทียมกัน แตในหมูมนุษยนั้นก็มีทั้งคนดี-คนชั่ว คนฉลาด-คนโง คนขยัน-คนเกียจคราน ฯลฯ ตอมา คนบางคนที่เกียจคราน ก็ไปลักขโมยทรัพยสินของผูอื่น เพราะข้ีเกียจทำมาหากิน ประชาชนจึงไดประชุมกัน แลวคัดเลือกบุคคลที่มีบุคลิกลักษณะดีที่สุด เฉลียวฉลาดและมีคุณธรรม ข้ึนเปนหัวหนา โดยมอบอำนาจในการตัดสินคดีตาง ๆ ไดเต็มที่ บุคคลผูนี้เรียกกันวา ผูที่ประชาชนสโมสรสมมุติใหเปนผูปกครองและมอบอำนาจของตนใหหัวหนาผูนี้ใชแทนตนไดอยางเด็ดขาด เม่ือบุคคลที่ประชาชนสโมสรสมมุติใหเปนหัวหนานี้ตัดสินคดีตาง ๆ ไดโดยชอบธรรมและยุติธรรมเปนที่ชื่นชมยินดีของประชาชน จึงไดรับนามวา “ราชา” แปลวา “ผูที่ทำใหประชาชนพอใจ” และมอบอำนาจใหดูแล จัดสรรที่ทำไรนาใหแกประชาชนโดยยุติธรรม ตอมาจึงไดนามวา “กษัตริย” คือเปน “เจาแหงเกษตร” ซ่ึงก็คือ “พระเจาแผนดิน” นั่นเอง.....>

•  พระมหากษัตริยไทยทรงเปนผูที่ประชาชนไดถวายอำนาจของตนใหเปนสิทธ์ิขาด ดังนั้น อำนาจนั้นถึง “มาจาก” ปวงชนชาวไทย เพราะถาอำนาจอธิปไตยนั้นเปนของปวงชนชาวไทยพระมหากษัตริยจะทรงใชอำนาจของประชาชนโดยที่ประชาชนยังมิไดถวายใหไดอยางไร >

จำนงค ทองประเสริฐ (ราชบัณฑิต), “มาจาก-เปนของ”, ๒๕๔๐W

•  Hobbesian social contract à absolutism แบบ Thomas HobbesW

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   8  

6/20/12    

5  

Virtual Social Contract = อเนกนิกรสโมสรสมมุติ  

•  “ตามพระราชพิธีพระบรมราชาภิเษกที่ขาพเจากลาวอางมาขางตนนั้นเห็นไดชัดวา ประชาชนมอบเศวตฉัตรถวายพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ขอไดทรงรับแลว แผพระราชอาณาปกเกลาฯ ประชาชนเปนพระบรมนาถ จัดการคุมครองรักษาปองกันอันเปนธรรมสืบไป แลวพระมหากษัตริยก็ทรงรับตามนั้น ทั้งนี้แสดงใหเห็นวา เปนเสมือนสัญญาระหวางประชาชนผูอยูในความปกครองกับพระมหากษัตริยผูปกครอง” !

กรมหม่ืนนราธิปพงศประพันธ, “ประชาธิปไตยแบบไทย”, ๒๕๐๘W

•  อเนกนิกรสโมสรสมมุติ = ดวยความยินยอมของที่ประชุมชนหมูมาก by consent of the assembled multitudeW

•  พระบรมราชาภิเษก = theoretical/indirect election W

•  พระมหากษัตริย = มหาสมมุติ The Great Elect, elected by the people, by tacit consent/representation W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   9  

Virtual Constitution = คัมภีร์พระธรรมศาสตร์  

• ทศพิธราชธรรมและประพฤทธิธรรม = the rule of

lawW

•  ธรรมราชา = limited monarchy/government W

•  ราชาชาตินิยมแบบเสรีนิยม = virtue-based

self-limitation/self-governance W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   10  

6/20/12    

6  

People = ราชประชาสมาศัย  •  ราชประชาสมาศัย (คึกฤทธ์ิ) = ราชา+ประชาชนพึ่งพาอาศัยกัน unbreakable,

indivisible, harmonious bonds between the King & the peopleW

•  ราชประชารวมใชรวมถือครองอำนาจ (บวรศักด์ิ) = imputed common

holding of sovereignty ในทำนอง - ราชประชาธิปไตย (monodemocracy)W

•  Mass embodiment of royal-nationalism รางทรงมหาชนของราชาชาตินิยม

รองรับ direct appeal, direct action, no institutional mediation (พธม.)W

•  ม็อบพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย = อวตารของราชประชาสมาศัยW

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   11  

National Sovereignty = ราชาชาตยาธิปไตย  

•  อำนาจอธิปไตยเปนของชาติ หรือ อำนาจอธิปไตยเปนของประชาชน?W

•  ราชา (ในฐานะตัวแทนของชาติ) + ชาติ > ประชาชน (ตัวเปน ๆ) + ผูแทนราษฎร (จากการเลือกต้ัง)W

•  “ชาติ” มีความหมายกวางกวา “ประชาชน” เพราะชาติไมเพียงแตหมายถึงผลรวมของคนทุกคนที่มีชีวิตอยูในปจจุบันเทานั้น แตหมายถึงบรรพชนที่ลวงลับไปแลวและอนุชนที่จะเกิดมา..... กรณีที่อำนาจอธิปไตยเปนของชาตินั้นเทากับเปนการเปดโอกาสใหองคกรทางการเมืองที่ข้ึนมามีอำนาจใชอางไดวาตนเปนผูพิทักษผลประโยชนของชาติ (การสรางสรรคของบรรพชน ความม่ันคงของคนในปจจุบันส่ิงที่เหมาะที่ควรสำหรับลูกหลานที่จะเกิดหรือเติบโตข้ึนในอนาคต ฯลฯ) ในยามที่ประชาชนขาดความพรอมที่จะใชอำนาจอธิปไตยดวยตนเองในภายภาคหนาอีกดวย” W

(คำอธิบายของสมเกียรติ วันทะนะ, ๒๕๓๔)>

•  ราชาชาตยาธิปไตย royal-nationarchy W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   12  

6/20/12    

7  

Intuited Public Opinion = ญาณทัศนะของชนชั้นนํา  

•  “(ตามสำนักคิดประเพณี)... ผูปกครองเกิดมีข้ึนไดเพราะวามีคนหลากหลายฐานะอาชีพมาประชุมกัน และสมมติใหเปนผูปกครองโดยมีอาณัติสัญญาณของการยอมรับซ่ึงกันและกันอยูในวัฒนธรรมประเพณี ซ่ึงผูปกครองจำเปนตองสังเกตดวยญาณทัศนะ ไมใชดวยการนับจำนวนปริมาณอันเปนวิธีการของชาวตะวันตก..... เราจะทราบแนวคิดเรื่องมติมหาชนไดก็โดยผานวิธีการของไทยเอง กลาวคือมีอาณัติสัญญาณอยูในความผูกพันทางวัฒนธรรมประเพณี และในกรณีที่ทราบไดยากเพราะวามีคนมากมายและหลากหลาย กลุมคนที่เปนผูชุมนุมเลือกผูปกครองซ่ึงภาษาเกาคือ “ขุนนางสมณะชีพราหมณ” และภาษาใหมคือ “ขาราชการชั้นผูใหญและผูเชี่ยวชาญ” ก็ยอมแสดงออกรวมกันใหชุมชนการเมืองทราบไดวา “มติมหาชน” เปนอยางไร และตามตรรกะวิธีคิดเชนนี้ กลุมผูนำทหารและขาราชการจึงสามารถใชอำนาจคาดคะเนมติมหาชนไดตลอดเวลา”>

(คำอธิบายของนครินทร เมฆไตรรัตน, ๒๕๓๓) W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   13  

Royal-Nationalist History = ประวัติชาติรวมศูนย์ที่ราชธานี  

•  ประวัติศาสตรนิพนธไทยสำนักดำรงราชานุภาพ = ประวัติศาสตรชาติพันธุไทยรวมศูนยเลาเรื่อง/ผานมุมมองของ [ราชธานี+พระมหากษัตริย]W

•  สำนักดำรงราชานุภาพมีกำเนิดมาจากผูนำ ซ่ึงมีบทบาทในการสรางรัฐไทยใหม เม่ือสยามอยูภายใตการคุกคามของอาณานิคมเปนการนำเอาขนบการเขียนพระราชพงศาวดารเขามาผสมกับประวัติศาสตร ดังเชนประวัติศาสตรในตะวันตกในศตวรรษที่ 19 ซ่ึงเปนการสรางประวัติศาสตรแหงชาติของกษัตริย ทำหนาที่รับใชรัฐสมัยใหมภายใตระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ประวัติ ศาสตรดังกลาวไดทำหนาที่ตอบสนองวัตถุประสงคที่ต้ังไว แตก็ถึงเวลาแลวที่จะตองยุติประวัติศาสตรดังกลาวเสียทีW

(คำวิจารณของนิธิ เอียวศรีวงศ, ๒๕๒๒) W

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   14  

6/20/12    

8  

Thai Political Science = พ่อปกครองลูก  

•  รัฐศาสตรแบบไทย ๆ ยึดกรุงสุโขทัยเปนตนแบบW

•  “วิชารัฐศาสตรในสมัยใหมจะกาวหนาไปสักเพียงใดก็ตามทีหลักการอันหนึ่งในระบอบการปกครองแบบโบราณของไทย ยังมีคุณคาประเสริฐและควรใชอยูเสมอหลักการที่วานี้คือการเปน พอบานพอเมือง บานเมืองเปนเหมือนครอบครัวใหญ ผูวาราชการจังหวัด ปลัดจังหวัด นายอำเภอ เปนหัวหนาครอบครัวที่ลดหลั่นกันลงมา นักปกครองตองถือวาพลเมืองที่อยูในความปกครองนั้นไมใชคนอื่น แตเปนพี่นองลูกหลานในครอบ ครัวเดียวกัน” (จอมพลสฤษด์ิ ธนะรัชต, ๒๕๐๒)W

•  Paternal Government/Paternal Democracy สัมพันธภาพทางอำนาจระหวางผูนำสูงสุดกับประชาชนเปนแบบพอปกครองลูกในครอบครัวเดียวกันW

•  พอ = พอขุน = พระมหากษัตริย - ผูทรงเปนประมุขในปจจุบันW

•  ลูก = ไพรราบ = ประชาชนพลเมือง - ผูควรมีอำนาจสูงสุดในปจจุบันW

•  ความสัมพันธทางอำนาจในปจจุบันควรอิงตามตนแบบสุโขทัยW

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   15  

6/24/12   ๑๐๐ ปีกบฎประชาธิปไตย ร.ศ. ๑๓๐ ๘๐ ปีปฏิวัติประชาธิปตย พ.ศ. ๒๔๗๕   16  

“ระบอบประชาธิปไตยแบบสมบูรณาญา

สิทธิราชย” สมัยสุโขทัย - ปฏิพจน

(oxymoron) ซ่ึงกลายเปนส่ิงที่คิดไปได เชื่อ

ไปได ตอบขอสอบเปนขาราชการฝายปก

ครองไดดวยอำนาจนิทานประชาธิปไตยไทยW

จากหัวขอ “ความรูหลักในวิชาการเมืองการ

ปกครอง”, คูมือเตรียมสอบปลัดอำเภอ โดย W

สมศักด์ิ จุฑาวงศกุล W