Tácgiả: AlbertEinstein

Ngườidịch: ĐinhBáAnh,NguyễnVũHảo,TrầnTiễnCaoĐăng

Sốtrang: 214Trọnglượng: 200gNgàyxuấtbản: QuíI/2006Khổ: 12x20cmNhàxuấtbản: TrithứcGiábìa: 33.000VNĐTổnghợp ngvietduc(TVE)EbookTại www.Sachvui.com

MụclụcPhầnI:ThếgiớinhưtôithấyTiểusửEINSTEINChúngta-NhữngngườithừakếdisảnHướngđếnanninhcủanhânloạiBànvềsựchungsốnghòabìnhgiữacácdântộcMộtsốghichúvềtìnhhìnhChâuÂuhiệnnaySảnxuấtvàlaođộngSảnxuấtvàsứcmuaVàisuynghĩvềcuộckhủnghoảngkinhtếthếgiới

CáctriệuchứngbệnhhoạncủađờisốngvănhóaVănhóavàphồnthịnhViệchợptáctrítuệĐứcvàPhápBànvềcácnhómthiểusốQuốctếkhoahọcBànvềtòaántrọngtàiNướcMỹvàhộinghịgiảitrừquânbịnăm1932Bànvềhộinghịgiảitrừquânbịnăm1932BànvềvấnđềgiảitrừquânbịMộtlờichiatayChủnghĩahòabìnhtíchcựcThưgửiSigmundFreudBànvềnghĩavụquânsựDiễnvăntạihộinghịsinhviênvềgiảitrừquânbịVấnđềcủachủnghĩahòabìnhHướngđếnviệcloạibỏnguycơchiếntranhPhầnII:ChínhtrịvàchủnghĩahòabìnhHòabìnhTrảlờiphụnữMỹLờichúcmừnggửinhàphêbìnhĐámnhàbáoBertrandRussellvàtưduytriếthọcChàomừngnhàvănGeorgeBernardShawBàiphátbiểunhândịpsinhnhậtlầnthứ70

củaArnoldBerlinerJosefpopper-lynkeusH.A.Lorentz:Nhàbáchọc-nhâncáchlớnHoạtđộngcủaH.A.LorentztrongcôngvụhợptácquốctếCáckhóađàotạoởDavosThầyvàtròGửicácemhọcsinhNhậtBảnGiáodụcvànhàgiáoGiáodụctưduyđộclậpNhữngbiệnphápcủatòaándịgiáotânthờiVềtựdohọcthuậtChủnghĩaPhátxítvàkhoahọcSựcầnthiếtcủavănhóađạođứcThiênđườngđánhmấtĐạonghiêncứuTôngiáovàkhoahọcTốtvàxấuNhànướcvàlươngtâmcánhânVềýnghĩacuộcsốngPhụnữvàchiếntranhLớigiớithiệu-ThếgiớinhưtôithấyCuốn sáchmàcácbạnđangcầm trên tay là tậphợpnhữngbài

viết,bàinóichuyện,thưtừvàtiểuluậnkhoahọccủamộttrongnhữngconngườivĩđạinhấtcủathếkỷhaimươi:AlbertEinstein.

Ônglàmột trongnhữngthiêntàihiếmhoi,ngườikhôngchỉvôcùngxuấtsắctronglĩnhvựcnghiêncứucủamìnhmàcòncóảnhhưởngsâurộng

tớicáclĩnhvựckhác:tưtưởng,tôngiáovàchínhtrị.CuốnsáchnàyđượcEinsteincôngbốlầnđầunăm1931ởĐức.Năm

1955,sáchđượctáibảnởMỹ,cóbổsungthêmnhiềubàiviếtmới.Từđóđếnnay,nóđãđượcdịchranhiều thứ tiếngvà trở thànhmột trongnhữngcuốnsách"kinhđiển"đểngườiđọcquađócóthểtìmhiểuvềconngườivàcộinguồntưtưởngcủanhàkhoahọc.

ẤnbảnmàchúngtôichọndịchlàthuộctủsáchUllsteinTaschenbuchcủanhàCarlSeelig (Đức), 2005.Cuốn sáchgồmcónămphần.Bốnphầnđầugồmcácbàiđượcsắpxếptheobốcụcgầngiốngvớiấnbảnnăm1955ởMỹ,songthứtựcácbàicóđôichỗthayđổivàcũngcómộtsốbàiđượcbổsungmới.Riêngphầnnăm,"Cáctiểuluậnkhoahọc",làphầnđượcbổsungmớihoàntoàn.TronglầnramắtbảntiếngViệtlầnnày,tiếcrằngchúngtôichưakịphoàntấtphầnnămmàchỉcóthếgiớithiệubốnphầnđầumàthôi.Chúngtôisẽbổsungphầnthiếunàyvàolầnxuấtbảnsau.

TấtcảnhữngbàiviếttrongsáchnàyđềulànguyênbảncủaEinstein:tiểu luận, thư từ,phátbiểu,bài trả lờiphỏngvấn...ởnhiềudịpkhácnhau,trongđócónhữngbàiđượcviếtrấtcôngphu,dàydặn,nhưngcũngcónhữngphátbiểurấtngắnhoặcđôikhichỉlànhữnglờibôngđùangẫuhứng.Nhưngdùlàngắnhaydài,côngphuhayngẫuhứng,tấtcảcácbàiđóđềuthốngnhấtvớinhauởmộtvănphongkhôngthểnhầmlẫn,vănphongcủamộtcâybútbậcthầy:sâusắcnhưngluônsángsủavàkiệmlời,quyếtliệtnhưngkhôngbaogiờđánhmấtvẻduyêndángvàhàihước.

Vìcácbàiđượctácgiảthựchiệnởnhữngkhoảngthờigiankhácnhaunên rấtkhó sắpxếpchúngvàochungmột chủđề.Cách lựachọncủanhàCarlSeeligtrongấnbảnmàchúngtôichọndịchcũngchỉlàtươngđối.Tuyvậy,khiđãđọctấtcảcácbàiởcácphầnkhácnhau,chúngtôitinrằngđộcgiả hoàn toàn có khả năng nhận ra được các quan điểm chính yếu củaEinsteintrongcáclĩnhvựcmàôngquantâm,từkhoahọc,tôngiáochotớigiáodụcvàchínhtrị.Và,dùcácquanđiểmđóđãđượcxácnhậnlàđúngđắnhayvẫncòngâynghivấn,dùchúngvẫncòngiữnguyêntínhthờisựhayđãtrởnênlỗithời,chúngtahoàntoàncóthểtinrằng,chúngđãđượcviếtrabởimột conngười đã dành cả đờimình để cốnghiến cho chân lý trong khoahọc,chocáithiệnvàcáiđẹptrongcuộcsống.

Để tỏ lòng trân trọng với một nhân vật lịch sử lỗi lạc như AlbertEinstein,chúngtôiđãchuyểntảinguyênvăncácquanđiểmriêngcủaông.Vềmộtsốvấnđềcụthểnhư:cácthểchếdânchủ,nghĩavụquânsự,tòaántrọngtàiquốctế...mongđộcgiảhãyđọcvớitinhthầnphêphánkháchquanvàkhoahọc.

ỞViệtNamđãcónhiềucuốnsáchviếtvềEinstein,nhưngmộtcuốnsáchdochínhtaynhàkhoahọcviếtrathìvẫncònthiếu.Nhânkỷniệm100nămThuyết tươngđốivà50nămngàymấtcủaAlbertEinstein,chúng tôi

xingiớithiệubảndịchnàynhưmộtsựbùđắpvàochỗthiếuhụtấy.PhầnI:Thếgiớinhưtôithấy

ThếgiớinhưtôithấyTiểuluậnnàyđượcEinsteinviếttạiBerlinnăm1930khiông51

tuổi.Năm1931,nóđượcdịchratiếngAnhvàintrongtậpthứ13củabộsách"LivingPhilosophies",NhàxuấtbảnNewYork,Mỹ.

Tìnhcảnhcủanhữngđứacontráiđấtchúngtamớikỳlạlàmsao!Mỗichúngtađếnđâynhưmộtchuyếnviếngthămngắnngủi.Takhôngbiếtđểlàmgì,nhưngđôikhi ta tinrằngtacảmnhậnđượcđiềuđó.Song,nhìn từcuộc sống thường nhật mà không đi sâu hơn, ta biết rằng: ta đến đây vìngườikhác-trướchếtvìnhữngngườimàhạnhphúccủariêngtaphụthuộchoàntoànvàonụcườivàsựyênấmcủahọ,kếđếnlàvìbaongườikhôngquenmàsốphậncủahọnốivớitabằngsợidâycủalòngcảmthông.

Mỗingàytôinghĩkhôngbiếtbaonhiêulần,rằngcuộcsốngbênngoàivàcuộcsốngnộitâmcủatôilàdựatrênlaođộngcủanhữngngườihiệntạivàcảnhữngngườiđãchết,rằngtôiphảinỗlựcđểtraolạitươngxứngvớinhữnggìtôiđãnhậnđượcvàcònnhậnđược.Tôicónhucầusốnggiảntiệnvàthườngcảmthấydằnvặt,rằngmìnhđòihỏinhiềuhơnmứccầnthiếttừlaođộngcủađồngloại.Tôithấysựkhácbiệtvềgiaicấpxãhộilàkhôngthểbiệnminhđượcvàrốtcuộclàdodựatrênbạolực.Tôicũngtinrằng,mộtđờisốngbênngoàigiảndịvàkhôngcầukỳlàtốtchomọingười,tốtchocảthểxáclẫntâmhồn.

Tôituyệtkhôngtinvàotựdocủaconngườitheonghĩatriếthọc.Mỗingườikhôngchỉhànhđộngvìsựthúcépngoạicảnhmàcòntheođòihỏinộitâm.CâunóicủaSchopenhauer:"Conngườituycóthểlàmnhữnggìmìnhmuốnnhưngkhôngthểcứmuốn[chạytheo]nhữnggìmìnhmuốn."đãhằngsốngtheotôitừthờitrẻvàluônlànguồnanủivớitôitrongnhữnglúcđốimặtvàchịuđựngsựkhắcnghiệtcủacuộcđờivàlànguồnsuốivôtậncủalòngkhoandung.Cảmnhậnđóđãlàmvơiđibiếtbaogánhnặngtráchnhiệmvốndễkhiếntasuysụp;nógiúptakhôngquákhắtkhevớichínhmìnhvàngười khác; nódẫnđếnmột cáchnhìn cuộc sốngmàởđó, nhất là sựhàihướccũngcóchỗđứngcủanó.

Từgócnhìnkháchquan,câuhỏivềýnghĩahoặcmụcđíchtồntạicủamìnhcũngnhưcủacácsinhthểnóichungluôncóvẻvônghĩađốivớitôi.Nhưngmặtkhác,mỗingườiđềucónhữnglýtưởngnhấtđịnhlàmkimchỉnamchonỗlựcvàsựphánxétcủamình.Theonghĩanày,sựthỏamãnvàyênấmchưabaogiờlàmụcđíchtựthâncủatôi(tôigọinềntảngluânlýnàylàlýtưởngcủabầylợn).Lýtưởngcủatôi,lýtưởngsoiđườngvàluônlàmdângđầytrongtôiniềmcảmkháiyêuđời,làThiện,MỹvàChân.Khôngcócảmnhậnvề sựđồngđiệuvớinhữngngười cùngchíhướng,khôngcó sựđauđáuvớicáikháchquan,vớicáimãimãikhôngvươntớiđượctronglĩnh

vựcnghệthuậtvànghiêncứukhoahọc,thìcuộcsốngvớitôithậttrốngrỗng.Nhữngmụcđíchtầmthườngmàngườiđờitheođuổinhưcủacải,thànhđạtbềngoài,sựxaxỉ,vớitôitừthờitrẻđãluônđángkhinh.

Ýthứcnhiệtthànhcủatôivềcôngbằngxãhộivàtráchnhiệmxãhộiluônđốinghịchmộtcáchcốhữuvớiviệctôikhôngcónhucầutrựctiếpgắnkếtvớinhữngcánhânvà tập thể.Tôiđích thực làmộtkẻ "thumình", kẻchưabaogiờhoàntoànthuộcvềnhànước,quêhương,bạnbè,vâng,ngaycảgiađìnhthânthiếtcủamìnhcũngvậy;đốivớitấtcảnhữngmốiquanhệấy,tôi luôncócảmgiácxa lạkhôndứtvànhucầuđượccôđơn;cảmgiácđócàng tăng theo tuổi tác.Người ta cảm nhận được,một cách rõ nét nhưngkhôngânhận,vềranhgiớicủasựđồngcảmvàhòahợpvớingườikhác.Cóthểmộtngườinhưthếsẽđánhmấtphầnnàosựhồnnhiênvàvôtư,nhưngbùvàođó,anhtalại luônđộclậptrướcnhữngquanđiểm,thóiquenvàsựphánxétcủangườikhác,vàkhôngđểmìnhdễbịchaođảotrêncáinềntảngkhônglấygìlàmvữngchắcđó.

Lýtưởngchínhtrịcủatôilàlýtưởngdânchủ.Mỗingườicầnđượctôntrọngnhưmộtnhâncáchvàkhôngaiđượcthầnthánhhóa.Thậttrớtrêuchosố phận, chính tôi lại nhận được quá nhiều sự ngưỡngmộvà trọng thị từngườikhác-màtôichẳnglàmgìxứngđánghaylàmgìnêntội.Điềunàycólẽcónguyêncớtừmongmuốnkhôngđượcthỏamãncủanhiềungườitrongviệcmuốnhiểuvàibaý tưởngcủa tôi,nhữngý tưởngmàtôiđã tìmđượcbằngchútsứclựcyếuớttrongcuộcvậtlộnkhôngngừngnghỉ.Thựcratôicũngbiết rằng,đểđạtđượcmộtmụcđích tập thể,nhất thiếtphảicóaiđóđứng ra nghĩ, sắp xếp và chịu trách nhiệm chung.Nhưng không được épbuộcnhữngngười đi theo,màphải đểhọ cóquyền chọn chomìnhngườicầmlái.Mộthệthốngđộcđoándựatrênsựcưỡngbứcsẽsớmbịthoáihóatrongmột thời gian ngắn, tôi tin chắc như vậy.Bởi bạo lực luôn hấp dẫnnhữngkẻthấpkémvềđạođức,vàtôitinrằngđãthànhquyluật:nốinghiệpnhữngtênbạochúathiêntài luônlànhữngtênkhốnkiếp.Vì lýdođó, tôiluônlàngườiquyếtliệtchốnglạinhữnghệthốngnhưvậy,nhữnghệthốngmàchúngtađangthấyởÝvàNgahiệnnay.CáilàmchonềndânchủởchâuÂuhômnayrơivàobêbốikhôngphảilàbảnthânlýtưởngdânchủ,màlàsựthiếuổnđịnhcủamộtbộphậnlãnhđạocácchínhphủvàtínhphinhâncáchcủathểthứcbầucử.Vềmặtnày,tôichorằngnướcMỹđãcólựachọnđúng:họcómộtTổngthốngcótráchnhiệm,đượcbầuchomộtthờigianđủdàivàcóđủquyềnlựcđểthựcsựđảmnhậnđượctrọngtrách.Mặtkhác,tôilạiđánhgiácaohoạtđộngnhànướccủachúngtavềmặtphúclợirộngrãichocánhântrongtrườnghợpđauốmhaykhókhăn.Cáimàtôicholàcógiátrịđíchthựctrongcáchoạtđộngcủaconngườikhôngphảilànhànước,màlàcáthểsángtạovàcáthểcảmnhận,làcánhân:Chỉcánhânmới[vượtlên]tạodựngđượcnhữnggiátrịchânquývàcaocả,trongkhibầyđàn,xétnhư

bầyđàn,cứmãivẫnlàtrìđộntrongtưduyvàtrìđộntrongcảmxúc.Nhânđâytôimuốnđềcậpđếncáiquáithaikinhtởmnhấtcủabảntính

bầyđàn:hệthốngquânđộimàtôicămghét.Chỉcầnkẻnàocảmthấythíchthúkhiđứngvàođoànduyệtbinhtrongtiếngquânnhạc,tôiđãcoithườngrồi;anh tađược trờiphúnhầmchobộnão lớn,bởivớianh ta,chỉcầncộtxươngsốngthôilàđãquáđủ.Vếtnhụcnàycủanềnvănminhcầnbịloạitrừcàngsớmcàng tốt.Chủnghĩaanhhùngphục tùngmệnh lệnh,bạo lựcmùquáng, tròhềáiquốctởmlợm,tôicămghétchúnglàmsao.Với tôi,chiếntranh thật đê tiện và đáng khinh làm sao. Tôi thà bị băm vằm làmmuônmảnhcònhơnlàdựphầnvàocáitròkhốnnạnđó!Dùsaotôivẫnluônnghĩtốtvềnhânloại,vàtôitinrằng,lẽrabóngmanàyđãcóthểbiếnđitừlâunếulýtrílànhmạnhcủadânchúngkhôngbịnhữngthamvọngvềkinhtếvàchínhtrị,thôngquatrườnghọcvàbáochí,làmchobạihoại.

Cáiđẹpđẽnhấtmàchúngtacóthểtrảinghiệmđượclàcáibíẩn.Đólàcảmthứcnềntảngtrongcáinôicủanghệthuậtvàkhoahọcchânchính.Kẻnàokhôngbiếtđếnnó,khôngcònkhảnăngthảngthốthaykinhngạc,kẻđócóthểcoinhưđãchết,đãtắtrụilửasốngtrongmắtmình.Trảinghiệmcáibíẩn-dùcóphatrộncảmgiácsợhãi-cũngchínhlàtrảinghiệmmàtôngiáođãtạora.Hiểubiếtvềsựhiệnhữucủacáimàtakhôngthểnhìnthấu,củanhững biểu hiện của lý trí sâu thẳm nhất và cái đẹp rực rỡ nhất, [tức về]nhữngcái chỉ có thểđếnvới trínãocủa ta trongnhữnghình thức sơkhainhất;chínhcáibiếtvàcáicảmnàylàmnêntínhtínngưỡngđíchthực;theonghĩađóvàchỉtheonghĩađó,tôithuộcvềnhữngngườicótínngưỡngsâuxa.CònmộtThượngđếtheonghĩalàkẻbanphátphầnthưởngvàtrừngphạtnhữngtạovậtdochínhmìnhtạora,kẻgầnnhưcómộtýchínhưngườitrầnthếchúngta, thì tôikhôngthểnàohìnhdungrađược.Tôikhôngmuốnvàcũngkhôngthểtưởngtượngranhữngcánhânsốnglâuhơncáichếtthểxác;mặcchonhữngtâmhồnyếuđuối,vìsợhãihayíchkỷđángcười, tìmđếnnhữngsuynghĩnhưvậy.Với tôi,sựhuyềnnhiệmvề tínhvĩnhcửucủasựsốngcùngvớisựthứcnhậnvàtiêncảmvềcấutạokỳdiệucủatạovậtcũngnhưnỗlựcnhẫnnạiđểnắmbắtlấymộtphầndùrấtnhỏbécủacáilýtínhtỏarạngtrongcõitạohóanày,đãlàquáđủ.

ALBERTEINSTEINTiểusửEINSTEINGhichú:sốtrongngoặclàtuổicủaEinstein 1879 (0) Einstein sinh ngày 14 tháng 3 năm 1879 ở Ulm, một

thành phố trung bình ở miền Tây Nam nước Đức. Cha là HermannEinstein(1847-1902),mẹlàPaulineEinstein(1858-1920),cảhaiđềugốcDoThái.

1880(1)GiađìnhEinsteinchuyểntớisốngởMünchen.1884(4)BốEinsteingiảithíchchocậubéAlbertcáchhoạtđộngcủala

bàn.1885(6)Einsteinhọcchơiviolon.1888(9)NhậphọcởTrườngtiểuhọcLuitpold,München.1889(10)GặpMaxTalmud,người tặngEinsteincuốnsáchhìnhhọc

đầutiênvàthườngxuyêndànhthờigiantraođổivớiEinsteintớinăm1894.1890(11)Einsteintrảiqua"mộtnămtôngiáo",bởicậusinhhoạttheo

cácđiềuluậtnghiêmngặtcủađạoDoThái.1891 (12) Einstein đọcmột cuốn sách về hình học Euclid. Sau này,

Einsteinnói:"Sựsángsủavàchắnchắnđóđãmanglạichotôimộtấntượngkhótả."

1894 (15)Gia đình di chuyển tớiMilan, Italia. Riêng Einstein ở lạiMünchenđểkếtthúcviệchọc.

1896(17)VàohọcĐạihọcBáchkhoaZürich,ThụySĩ.EinsteinlàmquenvớiMilevaMariç(1875-1948),người trở thànhvợôngsaunày.ÔngbỏquốctịchĐứcvànămnămliền,ônglàngườikhôngcóquốctịch.

1900(21)Einsteingửibàiviếtkhoahọcđầutiêntớitạpchí"AnnalenderPhysik"(Niêngiámvậtlý).

1902(23)BốquađờiởMilan;Einstein trở thànhnhânviênCụccấpbằngsángchếtạiBern.CongáiLiesertchàođờitrướchônnhân.

1903(24)KếthônvớiMilevaMariç.1904(25)ContraiHansAlbertchàođời.1905 (26)Năm thầnkỳcủaEinstein: xuấtbản5 tiểu luậnkhoahọc,

mộttrongđócócôngthứcE=mc2.1907 (28)Einsteincộng tácvớicácnhàvật lý lớnnhấtcủa thờiđại,

trongđócóMaxPlanck(1858-1947)vàHermannMinkowski(1864-1909).1908(29)Bảovệ luậnánsau tiếnsĩ (tiếnsĩhabil) tạiĐạihọcBern;

Giảngbàiđầutiêntạihọckỳmùađôngvề"lýthuyếtbứcxạ".Chỉcó3sinhviênđếnnghe.

1910(31)ContraithứEduardchàođời.1913(34)Einsteinviết"Phácthảovềmột lý thuyếttươngđối tổngquátvà

mộtlýthuyếtvềhấpdẫn".1914(35)ChuyểntớisốngởBerlin;lydịvớiMilevaMariç.1916(37)EinsteinhoàntấtThuyếttươngđốirộng.1917 (38)Xuất bản cuốn sách "VềThuyết tương đối hẹp vàThuyết

tươngđốirộng".SauChiếntranhThếgiớithứNhất,cuốnsáchđượcdịchranhiềuthứtiếng.

1919 (40)Einsteinnổi tiếng thếgiới:Đoàn thiênvăncủaHoànggiaLondon tới Brazil quan sát nhật thực đã chứng minh tính đúng đắn củaThuyếttươngđối.

1922(43)EinsteinnhậngiảiNobelVậtlý(Giảiđượctraonăm1921).

1924 (45) Phát minh khoa học lớn cuối cùng: trạng thái đông đặcBose-Einstein.

1930(51)GiảngviênđượcmờitạiĐạihọcPrincetonchohọckỳmùađông.

1931(52)Tuyểntập"MeinWeltbild"(Thếgiớinhưtôithấy)xuấtbản.1933(54)NghỉởbãibiểnLaCoq,miềnOstende,Bỉ.Đâylàlầncuối

cùngEinsteinđặtchânởchâuÂu.ÔngquyếtđịnhdicưsangMỹ.ÔngtrởthànhGiáosưtạiViệnnghiêncứupháttriểnPrinceton.

1934(55)EinsteinbiểudiễnmộtbuổihòanhạcviolontạiNewYorkđểủnghộcácnhàkhoahọcchạytrốnĐứcQuốcxã.

1936(57)VợthứhaiElsaquađời.1939 (60) Einstein viết hai bức thư gửi Tổng thống Franklin D.

Roosevelt.1944(65)Bảnviếttaybàiviết"Điệnđộnglựchọccủacácvậtchuyển

động"(1905)đượcbánđấugiátạiKansasCityvớigiá6triệuđôla.1946(67)NhậnchứcChủtịchHộiđồngchốngchiếntranhnguyêntử.1948(69)VợthứnhấtMalevaMariçquađời.1950(71)Einsteinviếtdichúc.1951(72)EmgáiMajaWintelerquađờiởPrinceton.1952(73)EinsteinđượcmờilàmTổngthốngIsrael.Ôngtừchối.1953(74)Einsteintổchứcsinhnhậtrộngrãiđểquyêngópthànhlập

ĐạihọcYkhoaEinsteinởNewYork.1954(75)Einsteinốmnặng.Suygan,thiếumáuvàsuynhượctoàncơ

thể.1955(76)Einsteinquađờingày18tháng4.Câucuốicùngôngviếtlà

"Nhiệttìnhchínhtrịđòihỏiphảihisinh."Chúngta-Nhữngngườithừakếdisản

Các thế hệ trướcđâyđã có thể tin rằng, những tiến bộ về tinhthần và văn minh, đối với họ, không phải là một cái gì khác hơn lànhững thànhquảđược thừahưởng từ lao độngmà tổ tiên đã tạo ra,nhữngthànhquảđảmbảochohọmộtcuộcsốngdễchịuhơnvàtốtđẹphơn.

Nhữngtaihọalớncủathờiđạichúngtađãchỉrarằng,điềunàyđãchỉlàmộtảotưởngnguyhiểm.

Chúngtathấyrằng,phảithựchiệnnhữngnỗlựclớnnhấtđểdisảnnàycủanhânloạikhôngmangđếnđiềubấthạnh,màmangđếnđiềuhạnhphúc.Nếutrướcđây,conngườiđãtừngđượccoilàcógiátrịxãhộikhiđượcgiảiphóngởmứcđộnàođókhỏi thói íchkỷcánhân, thìhiệnnay,conngườiđượcđòihỏiphảivượtquađượcthóiíchkỷgiaicấpvàdântộccủamình.Bởivìchỉkhivượtlêncaonhưvậy,conngườimớicóthểđónggópvàoviệcthayđổisốphậncủacộngđồngnhânloạitheohướngtốthơn.

Trướcđòihỏiquantrọngnàycủathờiđại,nhữngngườidânthuộccácquốcgianhỏ lạiởhoàncảnh tươngđối thuận lợihơnsovớinhữngngườidân thuộccácquốcgia lớn,bởivìcảvềchính trịvàkinh tế,nhữngngườidânnàytránhđượcnhữngcámdỗcủasựbànhtrướngquyềnlựcmộtcáchtànbạo.HiệpđịnhgiữaHàLanvàBỉ,mộthiệpđịnhđãtạorađiểmsángduynhấttrongsựpháttriểncủachâuÂutrongthờiđạihiệnnay,đãchophéphyvọngrằng,cácquốcgianhỏcóthểđảmnhậnvaitròlãnhđạotrongnỗlựcđạtđượcsựgiảiphóngkhỏiáchthốngtrịnhụcnhãcủachủnghĩaquânphiệt,nhờviệckhướctừđốivớiquyềntựquyếttựdo,khônghạnchế.

ALBERTEINSTEINHướngđếnanninhcủanhânloại

Sựkhámpháracácphảnứngdâychuyềncủanguyêntửkhôngđòihỏiconngườithựchiệnviệctànphánhiềuhơnlàviệcphátminhraquediêm.Chúngtaphảilàmtấtcảnhữnggìcóthểđểloạitrừsựlạmdụng.Ởtrìnhđộhiệnnaycủaphươngtiệnkỹthuật,chỉcómộttổchứcsiêuquốcgiagắnliềnvớimộtquyềnlựchànhphápđủmạnhmớicóthểbảovệđượcchúngta.

Nếuchúngtađãthừanhậnđiềunày,thìchúngtasẽtìmthấylựclượngmangđếnsựhysinhcầnthiếtchoanninhcủanhânloại.Mỗingườichúngtacũngsẽcólỗi,nếumụctiêunàykhôngđượcthựchiệnkịpthời.Điềuđángsợlàởchỗ,mỗingườikhônglàmgìcảmàchỉchờđợingườikháclàmchomình.

Sựtôntrọngđốivớinhữngtiếnbộkhoahọcđãđạtđượctrongthếkỷnày,đềuđượcthểhiệnởmỗingười,từngườicóđôichúttrìnhđộchođếnngười quan sát nông nổi, chỉ nhìn thấy những áp dụng về mặt kỹ thuật.Nhưngngười ta sẽkhôngđánhgiáquámứcnhững thành tựucủa thờiđạivừaqua,khingười tanhớđếnnhữngvấnđềcủakhoahọcởquymô lớn.Điềunàycũnggiốngnhưtrongchuyếnđibằngxelửa:Nếungườitachỉchúýđếnvùnglâncậntiếptheo,thìngườitadườngnhưsẽđạtđượctrongnháymắt.Cònnếungườitachúýđếnnhữnghìnhthùlớnnhưnhữngdãynúicao,thìtìnhhìnhsẽchỉthayđổidầndần.Điềunàycũngtươngtự,nếungườitagặpphảinhữngvấnđềlớncủakhoahọc.

Theoýkiếncủatôi,thậtkhôngcólý,khinóimộtcáchchungchungvề“lối sống của chúng ta” hay lối sống củangườiNga.Trong cảhai trườnghợp,ngườitanóiđếnsựtậphợpcủacáctruyềnthốngvàthóiquen.Tậphợpnày không tạo ramột chỉnh thể hữu cơ. Tốt hơn hết là tự hỏimình xem,những cơ cấu nào, những truyền thống nào là có hại hoặc có lợi cho conngười,nhữngcơcấunào,nhữngtruyềnthốngnàolàmchocuộcsốnghạnhphúchơnhoặcđaukhổhơn.Khiđó,người taphảicốgắngthựcthicáiđãđượcnhậnthấylàtốthơn,khôngphụthuộcvàocâuhỏi,liệuhiệnnay,nócóthựchiệnđượchaykhôngởchúngtahoặcởmộtnơinàođókhác.

BànvềsựchungsốnghòabìnhgiữacácdântộcBài viết cho chương trình truyền hình của Bà phu nhân tổng thống

RooseveltThưaBàRoosevelt! Tôi xin cảm ơnBà, vì Bà đã cho tôi cơ hội

trìnhbàyquanđiểmcủatôivềvấnđềchínhtrịquantrọngnhấtnày:Trong tình trạng hiện nay của kỹ thuật quân sự, sự tin tưởng rằng,

ngườitacóthểcóđượcanninhnhờvũtrangchođấtnướcmình,hoàntoànchỉlàảotưởng.VềphíanướcMỹ,ảotưởngnàycònđượckhuyếnkhíchđặcbiệtbởimộtảotưởngthứhailàtrướctiênthànhcôngtrongviệcchếtạobomnguyêntửởnướcnày.Ngườitacóxuhướngtinrằng,vềlâudàicóthểđạtđượcưuthếtuyệtđốivềquânsự.Theocáchnày,ngườitatinlàcóthểlàmchobấtcứkẻthùtiềmnăngnàophảikhiếpsợ,quađómanglạichochínhchúngtavàtoànthểnhânloạianninhmàtấtcảmọingườimongmuốnthathiết.Câuchâmngônđượcchúngtatincậytrongsuốtnămnămqualà:Anninhbằngsứcmạnhvượttrội,dùphảitrảbằngbấtcứgiánào.

Hậuquảcủatháiđộmáymóc,kỹthuật-quânsựvàtâmlýnàylàkhôngthể tránhđược.Mọihànhđộngđốingoạiđềubịkhốngchếbởiquanđiểmduynhất:Chúngtaphảihànhđộngnhưthếnàođểtrongtrườnghợpchiếntranh,cóđượcưuthếhơnhẳnsovớikẻthù?Đólàviệcthiếtlậpcáccăncứquânsựtạitấtcảcácvịtríquantrọngvềchiếnlượctrêntráiđất,vũtrangvàgia tăng sứcmạnhvề kinh tế cho các nướcđồngminh tiềm tàng; ở trongnước, tập trungquyền lực tàichínhkhổng lồvào trong tayquânđội,quânphiệthóagiớitrẻ,giámsátlòngtrungthànhcủacáccôngdânvàđặcbiệtcủacácquanchứcthôngquahệthốngcảnhsátngàycàngtrởnênhùngmạnh,đedọanhữngngườicótưduychínhtrịđộclập,gâyảnhhưởngđếntâmtrạngcủadânchúngthôngquađàiphátthanh,báochívàtrườnghọc,cấmcáckhuvựcthôngtinđangpháttriểnviệncớliênquanđếnbímậtquânsự.

Nhữnghậuquảtiếptheo:CuộcchạyđuavũtrangvốnđượcxemlàsựphòngngừagiữaLiênXôvàMỹnaymangtínhchấtđiênrồ.Ởcảhaiphía,phươngtiệngiếtngườihàngloạtđượcsảnxuấttrongtìnhtrạngdồndậpsôiđộngđằngsaunhữngbứctườngbímật.

Trongtriểnvọng,bomHđượcxemnhưmộtmụctiêucóthểđạtđược.Tổng thống long trọngcôngbốvề sựphát triểnnhanhchóngcủanó.Nếuthành công, thì về mặt kỹ thuật, bomH có thể gây ra hiện tượng nhiễmphóngxạchobầukhíquyểnvà sựhuỷhoại toànbộ sự sống trên tráiđất.Điềukhủngkhiếpcủadiễnbiếnnàychínhlàởtínhcóvẻtấtyếucủanó.Mỗibước tiến dường như là hậu quả không thể tránh được của người đi bướctrước.Cóthểthấyngàycàngrõrằng,rútcuộcsẽlàsựhủydiệttấtcả.

Liệucó thểcógiảiphápgìnóichungđểcứuvãn tìnhhìnhdochínhcon người tự tạo ra này được hay không? Tất cả chúng ta và đặc biệt lànhữngngườicótráchnhiệmvềhànhđộngcủaMỹvàLiênXô,cầnphảihọc

cách thừanhận rằng, tuyhọđãkìmchếđượckẻ thùbênngoài,nhưng lạikhôngcókhảnăngtựgiảiphóngmìnhkhỏitâmtrạngdochiếntranhtạora.Khôngthểđạtđượchòabìnhthựcsự,nếungườitađịnhhướngphươngthứchànhđộngcủamìnhdựavàokhảnăngcóthểxảyramộtcuộcxungđộttrongtươnglai,đặcbiệtkhingười tangàycàngbiết rõrằng,mộtcuộcxungđộtchiếntranhnhưthếcónghĩalàsựhủydiệttấtcả.Vìvậy,tưtưởngchỉđạocủatấtcảcáchànhđộngchínhtrịphảilà:Chúngtacóthểlàmđượcgìđểtạorađượcmộtsựchungsốnghòabình,thỏađángtrongkhuônkhổcóthểgiữacácquốcgia?Vấnđềđầu tiên là loạibỏnỗi sợhãivà thiếu tin tưởng lẫnnhau.Sựkhướctừmộtcáchlongtrọngđốivớiviệcsửdụngbạolựcchốnglạinhau(khôngchỉlàsựkhướctừđốivớiviệcsửdụngcácphươngtiệngiếtngườihàng loạt)dĩnhiên làcần thiết.Sựkhước từđóchỉ trởnêncóhiệuquả,nếunógắnliềnvớiviệcápdụngmộtcấpthẩmquyềnhànhphápvàtưphápsiêuquốcgia.Quyềnquyếtđịnhvềcácvấnđềliênquantrựctiếpđếnanninhcủacácquốcgia,đượcchuyểngiaochocấpthẩmquyềnnày.Ngaymộtlời tuyênbốcủacácquốcgiavềsựcộngtáctrungthànhđểthựchiệnmột“Chínhphủthếgiớihạnchế”nhưvậy,cũngsẽlàmgiảmmộtcáchđángkểnguycơchiếntranh.

Rút cuộc,mọi sựchung sốnghòabìnhcủaconngười, thứnhất,dựavàosựtincậylẫnnhau,thứhai,dựavàocácthiếtchếnhưtòaánvàcảnhsát.Điềunàycógiátrịcảchocácquốcgialẫnchocáccánhânriênglẻ.Nhưng,sựtincậychỉdựavàomộtmốiquanhệtrungthựccủa“giveandtake”tứclàcủa“chovànhận”.

Nhưngsựtincậyấycóquanhệrasaovớisựkiểmsoátquốctế?Giờđây[sovớilòngtincậylẫnnhau]sựkiểmsoátquốctếchỉcóthểcóvaitròhữuíchthứyếuvớitưcáchlàmộtbiệnphápcảnhsát.Ngườitacóthểthựchiệntốtvaitrònàyởđây,màvẫnkhôngđềcaoquámứctầmquantrọngcủanó.Sovớigiảipháp“cấmrượu”[ởMỹ],thìđâylàviệcđángsuyngẫm.

MộtsốghichúvềtìnhhìnhChâuÂuhiệnnayTìnhhìnhchínhtrịhiệnnaycủathếgiớivàđặcbiệt làcủachâu

Âu,theotôi,dườngnhưcóđặcđiểmlàsựpháttriểnvềchínhtrịlạibịtụthậucảvềvậtchấtlẫntinhthầnsovớiquátrìnhpháttriểnkinhtếvốnđãbiếnđổitrongthờigiantươngđốingắnngủi;Cáclợiíchcủacácquốcgiariêngrẽphảiđặtdướinhữnglợiíchcủacáccộngđồnglớnhơn.

Cuộcđấutranhchoquanđiểmmớinàycủatưduyvàcảmnhậnchínhtrịlàmộtcuộcđấutranhđầykhókhăn,bởivìnótráingượcvớitruyềnthốngtừhàng trămnămnay.Nhưngkhảnăng tồn tạicủachâuÂu lạiphụ thuộcvàolối thoátmaymắnấy.Tôi tin tưởngvữngchắcrằng,saukhivượtquacáctrởngạivềmặttâmlý,việcgiảiquyếtcácvấnđềhiệnthựcsẽkhôngcònquákhókhănnữa.Đểtạorabầukhôngkhítíchcực,trướchếtcầnphảicósựliênkếtvềconngườigiữanhữngngườicócùngmụctiêuchung.Mongsao

nhữngnỗlựchợpnhấtnàysẽthànhcôngđểbắtđượcmộtnhịpcầutincậygiữacácdântộc!

SảnxuấtvàlaođộngTrảlờimộtbứcthưgửiđếnTôinhìn thấysựbấtcậpchủyếuở trongtựdogầnnhưvôhạn

củathịtrườnglaođộnggắnliềnvớinhữngtiếnbộphithườngcủacácphươngphápsảnxuất.Đểsảnxuấtnhữnggìcầnthiếtchocácnhucầuhiệnnay,ngườitakhôngcầnđếntấtcảlựclượnglaođộnghiệncó.Từđây xuất hiện nạn thất nghiệp và cuộc cạnh tranh không lànhmạnhgiữanhữngngườilaođộng.Ngoàira,từcảhainguyênnhântrên,xuấthiện sự suygiảm sứcmuavàđồng thời là sựbópnghẹtquámức củatoànbộchutrìnhkinhtế.

Tôicũngđượcbiếtrằng,theocácnhàkinhtếtựdo,việcgiatăngcácnhucầusẽcânđốilạimọisựtiếtkiệmvềsứclaođộng.Tuynhiên,tôikhôngtinđiềunày,vàkểcảkhinólàcóthật,thìcácyếutốkểtrênluôndẫntớikếtquảlàmứcsốngcủaphầnlớndânchúngbịgiảmsútmộtcáchhoàntoàngiảtạo.

Cùngvớiquývị,tôicũngtinrằng,nhấtthiếtphảiquantâmđểlàmsaochonhữngngườitrẻhơncóthểvàcầnphảithamgiavàoquátrìnhsảnxuất.Tôicũngchorằng,ngườitanênđưanhữngngườinhiềutuổihơnkhỏinhữngcôngviệcnhấtđịnhmàtôicoilàkhôngđòihỏitrìnhđộ.Bùlại,họsẽnhậnđượcmộtkhoảnlươnghưu,vìtrướcđây,trongmộtthờigiandài,họđãthựchiệncôngviệcmộtcáchcóhiệuquả,đượcxãhộithừanhận.

Tôicũngủnghộchủtrươngdẹpbỏcácthànhphốlớn.Tôikhôngủnghộviệcđịnhcưnhữngngườithuộcnhómđặcbiệt,chẳnghạnnhữngngườigiàvàotrongcácthànhphốđặcbiệt.Tôiphảinóirằng,đốivớitôi,tưtưởngnàylàđángghêtởm.

Tôicũngchorằng,cầnphảitránhsựchaođảovềgiátrịđồngtiền,cụthể bằng cách thay thế tiền vàng bằng đơn vị tiền tệ tương ứng với mộtlượnghànghóađadạng,đượcấnđịnhtheotươngquansửdụng.ĐólàmộtlượnghànghóanhưđãđượcKeynesđềnghị từ lâu, nếu tôi khôngnhầm.Khivậndụngbiệnphápnày,ngườitacóthểchấpnhậnmộtsự“lạmphát”nàođóđốivớigiátrịđồngtiềnhiệnnay,mộtkhingườitatinrằng,nhànướcthựcsựsẽbiếtsửdụnghợplýmónquàtặngđượcdànhchomình.

Theo quan niệm của tôi, các điểm yếu trong bản kế hoạch của ôngchínhlàởyếutốtâmlýhoặcởsựcoithườngyếutốnày.Chủnghĩatưbảnmangđếnnhữngtiếnbộkhôngchỉchosảnxuất,màcònchonhậnthức.Đókhôngphảingẫunhiên.Thóiíchkỷvàganhđua(thậtđángtiếc)lànhữngthếlựcmạnhmẽhơn là tinh thần cộngđồnghayý thức tráchnhiệm.ỞnướcNga,ngườitathậmchíkhôngcóđượcmộtchiếcbánhmỳđànghoàng…Cólẽtôiquábiquanvềnhữnggìliênquanđếncácdoanhnghiệpcủanhànước

vàcủacác“tậpthể”khác,nhưngtôivẫnkhôngtrôngđợimộtcáigìtốtđẹptừđócả.NạnquanliêulàTửthầncủamọinăngsuất.Bảnthântôiđãnhìnthấyvànếmtrảiquánhiềuđiềukhủngkhiếp,kểcảởnướctươngđốimẫumựcnhưlàThụySĩ.

Tôicóxuhướngchorằng,nhànướccóthểthựcsựcóvaitròđốivớiquátrìnhsảnxuấtchỉvớitưcáchlànhântốhạnchếvàđiềutiết.Nhànướcphảiquantâmsaochosựcạnhtranhcủacáclựclượnglaođộngđượcvậnđộngtrongcácgiớihạnlànhmạnh,saochomộtsựpháttriểnbềnvữngđượcđảmbảo cho tất cả trẻ emvà sao chođồng lương laođộng cóđủ, để cáchànghóađượcsảnxuấtracũngđượcsửdụng.Quachứcnăngđiềutiếtcủamình,nhànướccóthểcóảnhhưởngquyếtđịnh,nếucácbiệnphápcủanóđượccácchuyêngiađộclậpchuẩnbịtốtvềmặtchuyênmônnghiệpvụ.

SảnxuấtvàsứcmuaTôikhôngnghĩrằng,biệnphápchốnglạicáckhókhănhiệnnay

lạinằmchínhởnhận thứcvềnăng lựcsảnxuấtvà tiêu thụ,bởivì sựhiểubiếtnóichungvềđiềunàythườngđếnsauđó.Hơnnữa,đốivớitôi,dườngnhưđiềubấtcậpởnướcĐứckhôngphảiởsựphìnhraquámứccủabộmáysảnxuất,màởviệcthiếusứcmuacủabộphậnlớndâncư,nhữngngườibịloạibỏrakhỏiquátrìnhsảnxuấtdoquátrìnhhợplýhóasảnxuất.

Theoýkiếncủatôi,nềntiềntệđượcbảođảmbằngvàngcóbấtlợilớnởchỗ,sựkhanhiếmtrữlượngvàngtựđộngdẫntớisựkhanhiếmkhốilượngtíndụngcũngnhưphươngtiệnthanhtoántronglưuthông.Giácảvàlươngsẽkhôngthểthíchứngmộtcáchnhanhchóngvớisựkhanhiếmnày.

Theotôi,phươngtiệntấtnhiênđểloạibỏtìnhtrạnglộnxộnnàylà:1)Giảmbớtthờigianlaođộngtheoluậtđịnhtùytheocácloạingành

nghề,đểloạitrừnạnthấtnghiệp,kếthợpvớiviệcxácđịnhlươngtốithiểuđểđiềutiếtsứcmuacủanhândântheomứcsảnxuấthànghóacóthể.

2)Điềutiếtlượngtiềnluânchuyểnvàkhốilượngtíndụngbằngcáchổnđịnhgiácảhànghóaởmứctrungbình,trongkhihủybỏmọisựbaocấpđặcbiệt.

3)Hạnchếbằngphápluậtgiácủanhữnghànghóađượctạorabởisựđộcquyềnhoặcbởitổhợpdoanhnghiệpthoátlykhỏisựcạnhtranhtựdo.

VàisuynghĩvềcuộckhủnghoảngkinhtếthếgiớiNếucómộtcáigìđócóthểđemlạicanđảmchomộtngườikhông

chuyênvề lĩnhvựckinhtếđểngườiđócóthểphátbiểuýkiếnvềbảnchấtcủakhókhănkinhtếđánglongạihiệnnay,thìđóchỉlàsựhỗnđộntuyệtvọngcủacácýkiếncủanhữngnhàchuyênmônmàthôi.

Điềutôimuốnnóicũngchẳngmớimẻgìvàcũngkhônggìhơnlàsựthểhiệnquanđiểmcủamộtconngườiđộclậpvàthẳngthắn-khôngbịtrởngạibởinhữngđịnhkiếndântộcvàgiaicấp-mộtngườikhôngmongmuốn

gìhơnlàhạnhphúccủanhânloạivàviệcxâydựngcuộcsốngcủaconngườicànghàihòacàngtốt.Nếutôiviếtnhưthểtôiđãtinchắcvềchânlýtrongnhữngphátbiểucủamình,thìđiềuđóchỉlàđểcóđượchìnhthứcdiễnđạtthoảimáihơnmàthôi,chứkhôngphảilàbiểuhiệncủamộtsựtựtinkhôngcócơsở,haylàniềmtinvàotínhchấtkhôngthểsailầmcủaquanđiểmtưduymộcmạccủamìnhvềcácmốiquanhệrắcrốikỳquặctrongthựctế.

Theotôi,cuộckhủnghoảngnàysởdĩkhôngcócùngtínhchấtcủacáckhủnghoảngtrướcđó,làvìnódựatrêncơsởnhữngquanhệhoàntoànmớilạ, tức là những quan hệ bị quy định bởi sự tiến bộ nhanh chóng của cácphươngphápsảnxuất:đểsảnxuấtratoànbộkhốilượngsảnphẩmtiêudùngthiếtyếuchocuộcsống,thìchỉcầntớicómỗimộtphầnnhỏsứclaođộngconngườicóthểcómàthôi.Thựctếnàytấtyếuquyđịnhnạnthấtnghiệptrongmộtnềnkinhtếhoàntoàntựdo.

Chínhtrongmộtnềnkinh tế tựdo,đasốngườidânbịbắtbuộcphảilaođộngđểkiếmđượcsốlươngcôngnhậttốithiểuchocuộcsống.Điềunàycónhững lýdokhôngcầnphân tíchởđây.Vậy là tronghaichủnhàmáycùng sảnxuất chủng loại hànghóanhưnhauvàvới cùngđiềukiệngiốngnhau,chỉtrụlạingườinàocókhảnăngsảnxuấtrahànghóarẻhơnkhithuêmướnítcôngnhânhơn,tứclàngườinàoépbuộctừngcôngnhânphảilàmviệclâuvàvớicườngđộlớntớimứcmàthểlựctựnhiêncủaconngườicóthểchịuđựngđược.Từđódẫn tớimộtkếtquả tấtyếu là trong tình trạngphươngpháplaođộnghiệnnay,chỉcómộtphầnsứclaođộngcóthểđượcsửdụng.Trongkhibộphậnnàybịkhaithácmộtcáchbấthợplý,thìphầncònlạibịtựđộngloạitrừrakhỏiquátrìnhsảnxuất.Vìthếmàsốhànghóatiêu thụ và lợi nhuận bị giảmđi.Các doanh nghiệp đi đến phá sản về tàichính.Sựgiatăngmớicủanạnthấtnghiệpxảyratheovàlàmgiảmsútlòngtinvàocácdoanhnghiệpvàdovậycũnglàmgiảmđisựthamgiacủacôngchúngvàocácngânhàngcóvaitròtrunggian,cuốicùngdẫnđếnsựđánhmấtkhảnăngthanhtoáncủacácngânhàngvìbịrúttiềngửiđộtngộtvànhưthếdẫntớisựđìnhtrệhoàntoàncủanềnkinhtế.

Ngườitacũngtìmkiếmcácnguyênnhânkhácđểlýgiảicuộckhủnghoảngmàsauđâychúngtôimuốnđưara:

Sảnxuấtthừa:ởđâyngườitacầnphảiphânbiệthaisựviệc,cụthểlàgiữasảnxuấtthừathựcvàsảnxuấtthừaảo.Tôihiểusảnxuấtthừathựclàmộtnềnsảnxuấtcaotớimứcnóvượtquácầu.ĐiềunàycólẽđúngvớicôngnghiệpsảnxuấtôtôvàlúamìhiệnnayởMỹ,mặcdùđiềunàyvẫncònđángngờ.Thôngthường,ngườitacoi“sảnxuấtthừa”làtìnhtrạng,trongđómộtloạihànghóanàođóđượcsảnxuấtnhiềuhơnlàsốcóthểđượcbánratrongcáchoàncảnhnhấtđịnh,mặcdùnhữngngườitiêudùngvẫnkhôngcóđủcácmặthàngtiêudùng.Tôigọitìnhtrạngấylànềnsảnxuấtthừa“ảo”.Trongtrườnghợpnàykhôngphải thiếucầu,mà là thiếu sứcmuacủangười tiêu

dùng.Nềnsảnxuấtthừaảonhưthếchỉlàmộtcáchdiễnđạtkhácchocuộckhủnghoảngvàdovậykhôngthểdùngđểlýgiảichocuộckhủnghoảngnàyđược:Ngườitachỉvậndụngnhữnglýdoảo,khingườitamuốnquytráchnhiệmchonềnsảnxuấtthừađốivớicuộckhủnghoảnghiệnnaymàthôi.

Bồi thường chiến tranh: Nghĩa vụ phải thanh toán tiền bồi thườngchiếntranhđènặnglêncácnướcmắcnợvànềnkinhtếcủahọ.Nóépbuộccácnướcnàyphảixuấtkhẩu-phágiávàquađógâyrathiệthạichocảcácnướcchủnợ.Điềuđólàkhôngthểchốicãiđược.SongsựxuấthiệnkhủnghoảngtrongnướcMỹđượcbảovệbởihàngràothuếquan,chỉrarằng,điềunàykhôngthểlànguyênnhânchínhcủacuộckhủnghoảngthếgiới.Cảsựkhanhiếmvàngởcácnướcmắcnợdotácđộngcủakhoảnbồithườngchiếntranh,cùnglắmcũngchỉlàmộtlýlẽđểhủybỏcácchitrảấy,chứkhôngthểđượccoilàlờigiảithíchchocuộckhủnghoảngthếgiới.

Việcthiếtlậpnhiềuhàngràothuếquanmới:sựgiatănggánhnặngvũtrangkhôngsinhlợi;sựbấtanchínhtrịdonguycơchiếntranhtiềmtàng:tấtcả những điều đó làm cho vị thế của châuÂu trở nên hết sức tồi tệ, khikhôngcósựcandựthựcsựcủanướcMỹ.SựxuấthiệncuộckhủnghoảngtạiMỹchothấyrằng,điềunàykhôngthểlànguyênnhânquantrọngnhấtgâykhủnghoảng.

SựsasútcủacáccườngquốcTrungQuốcvàNga:tổnthấtnàycủanềnkinhtếthếgiớicũngkhôngbộclộmạnhmẽtạiMỹ,dovậycũngkhôngthểlànguyênnhânchủyếucủacuộckhủnghoảng.

Sựphátđạtvềkinhtếcủacáctầnglớpdướitừkhicóchiếntranh:sựphátđạtnàychỉcóthể-nếunóthựcsựtồntại-sinhratìnhtrạngkhanhiếmhànghóa,chứkhôngthểsinhratìnhtrạngcungvượtquácầuvềhànghóađược.

Tôikhôngmuốnlàmchobạnđọcmệtmỏikhitiếptụcliệtkêracáclýlẽnữa,cáclýlẽmàtheotôikhôngthểhiệnbảnchấtcủasựviệc.Tôichắcrằng,chínhtiếnbộkỹthuậtđượcđưaranhằmgiảmđichoconngườiphầnlớngánhnặnglaođộngcầnthiếtchosựbảotồncủahọ,lànguyênnhânchủyếu của tình trạng bần cùnghiện nay.Bởi vậy, có nhữngngườimột cáchhoàntoànnghiêmtúcmuốncấmđoánsựápdụngnhữngcải tiếnkỹthuật!Điềuđóhiểnnhiênlàvôlý.Vậychúngtacóthểtìmrađượcgiảipháphợplýhơnđểthoátkhỏitìnhthếtiếnthoáilưỡngnanấynhưthếnào?

Giảsửngườitathànhcông,bằngmộtconđườngnàođóđểngănchặntình trạng sức mua của dân chúng giảm đi dưới mức tối thiểu nhất định(đượcđo tronggiá trịhànghóa), thìngười tacũngkhôngthểchấmdứtsựđìnhtrệnhưvậycủachutrìnhkinhtế,nhưchúngtađãtrảinghiệmhiệnnay.

Phươngpháplogicđơngiảnnhất,songcũngđồngthờimạohiểmnhấtnhằmđạttớitìnhtrạngấy,lànềnkinhtếhoàntoàncókếhoạch,nềnsảnxuấtvàphânphốicácvậtphẩmtiêudùngthiếtyếunhấtđốivớicuộcsốngthông

qua cộng đồng. Đó là điều mà hiện nay về căn bản nước Nga đang thửnghiệm.Rấtnhiềuthứphụthuộcvàonhữngkếtquảmàcuộcthửnghiệmvĩđạinàymanglại.Mongmuốnđưaranhữnglờitiêntriởđâycólẽlàquátựtin.Vậy trongmộthệ thốngnhư thế,có thể tồn tạimộtnềnsảnxuấthànghóacótínhchấtkinhtế,giốngnhưtrongmộthệthốngchophépcáccánhâncóđượcnhiềuquyềnchủđộnghơnhaykhông?Hệthốngấynhìnchungcóthể được duy trìmà không có sự khủng bố được sử dụng cho tới nay, sựkhủngbốmàkhôngmộtaitrongchúngta,nhữngngườihướngvề“phươngTây”muốnchịuđựnghaykhông?Mộthệthốngkinhtếcứngđờvàtậptrunghóanhư thế có thiênvềviệcđóngkín cửa trướcnhữngđổimới có lợi vàthiênvềnềnkinh tếbảohộhaykhông?Songngười tacầnphải tránhviệcbiếnnhữngthắcmắcnhưvậytrởthànhđịnhkiếnlàmcảntrởviệcđưaramộtnhậnxétkháchquan.

Riêngtôichorằng,nóichungnhữngphươngphápnhưvậycầnđượcưutiên,khichúngtôntrọngcáctruyềnthốngvàcáctậptục,khiđiềunàycóthểdunghòađượcvớimụctiêutrướcmắtnàođó.Nhưngtôilạichorằng,sựchuyểngiaonhanhchóngquyềnlãnhđạosảnxuấtcho“bàntaycôngcộng”vìquyềnlợicủasảnxuấthànghóalàkhôngcólợi;sángkiếncánhâncầncóđượckhônggianhoạtđộng,chừngnàobảnthânnódướihìnhthứccủacácliênminhkinhtế,khôngbịloạibỏ.

Nhưngchắcchắntrongcảhaimốiquanhệ,cáchạnchếcủanềnkinhtế tự do là cần thiết: Thông qua các điều luật đối với các ngành sản xuấtriêngbiệt, cầnphải rútngắn thờigian laođộng trong tuầnxuống, saochonhờđónạnthấtnghiệpđượckhắcphụcmộtcáchcóhệthống.Cầnphảisửdụngđịnhmứclươngtốithiểuđểlàmsaochosứcmuacủangườilàmcôngănlươngtươngứngđượcvớinềnsảnxuất.

Ngoài ra, trong các khuvực sản xuất, nơi người ta đã đạt được tínhchấtđộcquyềnnhờsựtổchứccủangườisảnxuất,nhànướccầnphảikiểmsoátsựđịnhgiá,nhằmduytrìsựtạovốntrongcácgiớihạnhợplývàngăncảnnguycơlàmgiảmmộtcáchgiảtạoquátrìnhsảnxuấtvàtiêudùng.

Nhưvậy,họachăngmớicóthểcóđượctrạngtháithăngbằnggiữasảnxuấtvàtiêudùngmàkhônggâyranhữnghạnchếquálớnchosángkiếntựdo,vàđồngthờiloạibỏđượcưuthếquámứccủangườicóquyềnsởhữuvềtưliệusảnxuất(đấtđai,máymóc)sovớinhữngngườilàmcôngănlươngtrongnghĩarộng.

CáctriệuchứngbệnhhoạncủađờisốngvănhóaSựgiaolưutựdovềtưtưởngvàvềcáckếtquảlàcầnthiếtđốivới

sựpháttriểnlànhmạnhcủakhoahọccũngnhưcủađờisốngvănhóanóichung.Theotôi,khôngthểnghingờmộtthựctế là:việccanthiệpcủacấpcóthẩmquyềnchínhtrịnướcnàyvàosựgiaolưutựdovềmặttrithứcgiữacáccánhânđãgâyranhữngtổnthấttolớn.

Trướctiên,tổnhạiđótácđộngkéodàiđốivớinănglựckhoahọcthựcsự;saumộtthờigian,nósẽảnhhưởngrõrệtđếntoànbộcácngànhsảnxuất.

Hơn nữa, chúng ta thấy rõ được những can thiệp của cấp có thẩmquyềnchínhtrịvàođờisốngkhoahọccủaquốcgiathôngquaviệctừchốinhữngchuyếnđinướcngoàicủacáchọcgiảtrongnướcvànhữngchuyếnđicủacáchọcgiảnướcngoàitớiHoaKỳ.Cáchhànhxửnhỏnhennhưthếcủamộtcườngquốcchỉlàcáitriệuchứngbênngoàicủamộtcănbệnhtrầmkhađángsợhơn.

Nhưng,sựcanthiệpvàoviệctựdocôngbốcáckếtquảkhoahọcbằnglờivàvănbản,cáchhànhxửthiếutincậycủanhànướcdựatrênmộttổchứccảnhsátkhổnglồđểchốnglạicánhânvềphươngdiệnchínhtrị,nỗisợhãicủamỗingườikhiluônphảilẩntránhmọiđiềucóthểdẫnđếnngờvựcvàquađócóthểđedoạđếnsựtồntạikinhtếcủahọ-tấtcảnhữngđiềuấybaogiờcũngchỉlàcáctriệuchứngđơnthuần,kểcảkhicáctriệuchứngnhưvậythểhiệntínhchấtnguyhiểmcủacănbệnhnàymộtcáchrõrànghơn.

Nhưngtheotôi,cănbệnhthựcsựlạichínhởquanniệmđượctạorabởicáccuộcchiếntranhthếgiới,chiphốimọiđiềutrongtưtưởng:Tronghòabình,chúngtaphảixâydựngtoànbộcuộcsốngcủamình,kểcảđốivớihoạtđộngcủamình,saochotrongtrườnghợpcóchiếntranh,chúngtanhấtđịnhlàngườichiếnthắng.

Quanniệmđódẫnđếnquanniệmthứhai:Ngườitađangbịđedọabởinhữngkẻthùhùngmạnh.Đólàsựđedọađốivớitựdovàthậmchíđốivớisựtồntạicủamình.

Quan niệm đó lý giải tất cả những sự việc đáng ghê tởmmà ở trênchúngtôiđãgọilàcáctriệuchứng.Nếunhưchúngkhôngđượckhắcphục,thìtấtyếusẽdẫnđếnchiếntranhvàdovậydẫntớisựhuỷdiệttấtcả.QuanniệmnàyđượcbiểulộchủyếuquangânsáchcủaHoaKỳ.

Chỉkhinàochúng takhắcphụcđược tình trạngcưỡngbức tư tưởngấy, thìchúng tamớicó thểquaysangđềcậpmộtcáchhợp lýđếnvấnđềchínhtrịthựcsự:Chúngtacóthểgópphầnnhưthếnàovàoviệcbảovệvàcảithiệnsựtồntạicủaconngườitrêntráiđấtđãtrởnênbénhỏnày?

Tạisaoviệcđólại là tấtcả?Bởivìchúngtasẽkhôngthể thoátkhỏiđượccáctriệuchứngnàyhaycáctriệuchứngkháccủacănbệnh,nếuchúngtakhôngthanhtoánđượccănbệnhthựcsự.

VănhóavàphồnthịnhNếungườitamuốnđolườngthiệthạidonhữngthảmhọachính

trịlớntrongsựpháttriểnvănhoácủaconngườimanglại,thìngườitacầnphảinhớrằng,vănhóatựanhư làmột loài thảomộctinhtế luôngắnkếtvớicácđiềukiệnphứctạp.

Loàithảomộcnàychỉcóthểpháttriểnởmộtsốítđịađiểmmàthôi.Để có thểphát triển, trướchết, nềnvănhóađòi hỏimột sự sung túcnhất

định,tạođiềukiệnchomộtbộphậndânchúngcủamộtnướcnàođócóthểhoạt động trongnhững lĩnhvựckhông trực tiếp cần thiết choviệcduy trìcuộcsống.

Thêmvàođó,cầnphảicótruyềnthốngđạođứcvềsựquýtrọngnhữngphúclợivàthànhtựuvănhóa,nhờvàođómàtầnglớpấymớicóthểđemđếnkhảnăngsốngchocáctầnglớpkhácđanglaođộngvìnhữngnhucầutrựctiếpcủacuộcsống.

Trong các thế kỷ vừa qua, nướcĐức thuộc về những quốc gia thựchiện được cả hai điều kiện ấy.Nhìn chung sự phồn thịnh còn khiêm tốn,nhưngvẫnđủ,còntruyềnthốngtôntrọngphúclợivănhóacũngmạnhmẽ.Trêncơsởđó,dântộcnàyđãtạoranhữnggiátrịvănhóakhôngthểbỏquađốivớisựpháttriểnhiệnđại.Nóichung,ởđâytruyềnthốngvẫncònnguyênvẹn,cònsựphồn thịnh thìbị lung lay.Người tađã lấyđiphần lớnnhữngnguồnnguyênliệuđểphụcvụchonềncôngnghiệpcủađấtnước,màtrêncơsởcủanóbộphậndâncưlaođộngcôngnghiệpmớixuấthiện.Phầndưthừathiếtyếuchoviệcđảmbảocuộcsốngcủanhữngngườiđang tạoranhữnggiá trị tinh thần,bỗngnhiênbị thiếuhụt.Trongđiềukiện tồn tạinhưvậy,truyềnthốngcũngphảisuyvongvàmộttrongnhữngvườnươmmàumỡcủavănhóacũngtrởnênhoangtàn.

Khiđánhgiácaonhữngphúclợitinhthần,nhânloạirấtquantâmđếnviệc ngăn chặn tình trạng bần cùng hóa như vậy.Nhân loại sẽ khắc phụcnhữngyếutốgâyrasựbầncùngtạmthờivàsẽthứctỉnhtìnhđoànkếtcaocảđãbịthóiíchkỷdântộcđẩylùi.Đốivớitìnhđoànkếtấy,nhữnggiátrịconngườiđượcthựchiện,khôngphụthuộcvàochínhtrịvàbiêngiớiquốcgianữa.Khiđó,nhânloạisẽbảođảmchomỗidântộcnhữngđiềukiệnlaođộngmàtrêncơsởấymỗidântộcmớicóthểtồntạivàtạoracácgiátrịvănhóa.

ViệchợptáctrítuệNămnay,cácnhàchínhtrịcóảnhhưởnghàngđầucủachâuÂu

lầnđầutiênđãrútracáckếtluậntừviệcnhậnthứcrằng,phầnđấtcủachúngtachỉcóthểlạipháttriểnthịnhvượng,nếuchấmdứtđượccuộcđấutranhngấmngầmchốnglạinhaugiữacácquốcgiatruyềnthống.

TổchứcchínhtrịchâuÂucầnphảiđượccủngcốđểdầndầnloạibỏcácbiêngiớihảiquanđanggâykìmhãm.

Mụctiêu lớn laonàykhông thểđạtđượcnếuchỉ thôngquacáchiệpđịnhgiữacácquốcgia.Mụctiêunàyđòihỏitrướchếtcảsựchuẩnbịvềmặttinhthần.Chúngtaphảihướngđếnchỗdầndầnđánhthứctìnhcảmđoànkếttrongconngười,mộtthứtìnhcảmmàchođếnnayvẫnchỉdừnglạiởbiêngiớiquốcgia.Khicânnhắcvềđiềunày,HộiQuốcLiênđãchorađời“ỦybanHợp tácTrí tuệ” (“Commisionde coopération intellectuelle”).Ủybannàycầnphải làmộtđịnhchế tuyệtđốicó tínhquốc tế,hoàn toàn tách rời

chínhtrị,cónhiệmvụtạoramộtmốiliênkếttrêntấtcảcáclĩnhvựccủađờisốngtinhthầngiữacácvùngvănhóadântộcbịbiệtlậpbởichiếntranh.Đólàmộtnhiệmvụkhókhăn, bởi vì - rất tiếckhi phải nói nhưvậy - ít nhấttrongcácnướcmàtôiđượcbiếtrõ,cáchọcgiảvàcácvănnghệsĩlạibịảnhhưởngnhiềubởicáckhuynhhướngdântộchẹphòihơnlànhữngngườihoạtđộngthựctiễn.

Chođếnnay,ủybannàyhọphailầntrongmộtnăm.Đểthựchiệnhoạtđộngcủamìnhhiệuquảhơn,chínhphủPhápđãquyếtđịnhthiếtlậpvàduytrìmộtViệnHợp tác Trí tuệ hoạt động thường xuyên. Viện này sẽ đượckhánhthànhtrongvàingàytới.ĐólàcửchỉhàohiệpcủanướcPháp,xứngđángnhậnđượclờicảmơncủatấtcảmọingười.

Nếuchỉtunghôvàcangợihoặclàmthinhvềnhữnggìmìnhchưahàilònghaykhôngtánthành,thìthậtlàmộtviệclàmdễdàngvàcònđượccámơn nữa. Nhưng, chỉ với sự thành thực, việc triển khai các nhiệm vụ củachúngtamớiđượckhíchlệ.Vìvậy,khichúcmừngsựthànhlậpcủaViệnnày,tôikhôngengạiđưarasựbìnhphẩmcủamình:

Hàngngày, tôi đều có cơhội quan sát vànhận ra rằng, trởngại lớnnhấtmàhoạtđộngcủaủybancủachúngtagặpphải,đólàtìnhtrạngthiếutincậyvàotínhkháchquanchínhtrịcủaủybannày.Cầnphảilàmmọiđiềuđểcủngcốlòngtincậy;vàkhôngnênlàmnhữngđiềucóthểgâytổnhạiđếnlòngtincậy.

Nếugiờđây,bằngkinhphíquốcgia,chínhphủPhápthànhlậpvàduytrìmộtViệnnhưlàmộtcơquanthườngtrựccủaủybantạiParisvớiViệntrưởng làmột ngườiPháp, thì điềunày làmchonhữngngười nhìn từbênngoài có ấn tượng rằng, ảnhhưởng củaPháp là nổi trội trongủyban.Ấntượngấycàngtăngthêm,khichođếnnay,ChủtịchcủaủybancũngchínhlàngườiPháp.Ấntượngấyvẫn tồn tại,mặcdùnhữngnhânvậtnói trênđềuđượctấtcảmọingườiởkhắpmọinơiđánhgiácaovàcóđượccảmtìnhsâusắcnhất.

Dixietsalvianimammeam.Tôihyvọngmộtcáchchânthànhrằng,Việnmớithànhlậpsẽthànhcôngtrongviệchỗtrợcácmụctiêuchungtrongsựhợp tác thườngxuyênvới ủy ban và giànhđược sự tin cậy và sự thừanhậncủanhữngngườilaođộngtríócởtấtcảcácnước.

ĐứcvàPhápMột sự hợp tác đầy tin cậy giữa Đức và Pháp chỉ có thể hình

thành,khiđòihỏicủaPhápvềanninhchốnglạicáccuộctấncôngquânsựđượcđápứng.NếuPhápđưaracácyêusáchliênquanđếnvấnđềnày,thìmộtbướcđinhưthếchắcchắnbịtiếpnhậnmộtcáchtiêucựcởĐức.

Tuynhiên,dườngnhưcóthểhànhđộngtheocáchsauđây:BảnthânchínhphủĐứcđềnghịvớichínhphủPhápcùngvớimìnhđệđơn lênHội

QuốcLiên.HộiQuốcLiênnênđềnghịtấtcảcácquốcgiathànhviênđảmnhậncácnghĩavụsauđây:

1)tuânthủbấtkỳquyếtđịnhnàocủaTòaánTrọngtàiquốctế;2)bằng tấtcảcácphương tiệnhỗ trợvềmặtkinh tếvàquânsựcủa

mìnhcùngvớitấtcảcácquốcgiathànhviêncònlại,tiếnhànhcácbiệnphápchốnglạiquốcgianàopháhoạihòabìnhhoặckhôngtuântheoquyếtđịnhquốctếđượcđưaravìlợiíchcủahòabìnhthếgiới.

BànvềcácnhómthiểusốDườngnhưcómộtthựctrạngchung làcácnhómthiểusốbịcác

nhómđasốxemnhưnhữngnhómngườicógiátrịthấpkémsốngcùng,đặcbiệtkhicácthànhviêncủacácnhómthiểusốnàycóthểđượcnhậnranhờcácđặcđiểmvềthểchất.

Bikịchnhưthếcủasốphậnkhôngchỉởsựphânbiệtđốixửtheobảnnăngđốivớicácnhómnàyvềquanhệkinhtếvàxãhội,màcònởchỗ,donhữngảnhhưởngkíchđộngcủađasố,nhữngngườibịliênlụybởicáchđốixửnhưvậy,phầnlớntrởthànhnạnnhâncủacácnhậnđịnhthànhkiếnvàtựcoimìnhlàthấpkémvềgiátrị.Vếthứhai,vếlớnhơntrongđiềubấthạnhnàycó thểbị loại trừnhờ sựđoànkếtvànhờ sựgiáohuấncóý thứcchonhómthiểusốvàbằngcáchđócó thểđạtđượcsựgiảiphóngvềmặt tinhthầnchonhómthiểusố.

Nỗ lựccóý thứccủanhữngngườiMỹdađen theohướngnàyxứngđángđượcthừanhậnvàkhíchlệ.

QuốctếkhoahọcTrong chiến tranh, khi sựmùquáng vềmặt dân tộc và vềmặt

chínhtrịđãđạtđếnđỉnhcaocủanó,trongmộtphiênhọpcủaViệnHànlâm,EmilFischerđãnhấnmạnh:“Thưacácngài!Cácngàichẳngthểlàmgìđượccả.Khoahọccóvàsẽcòncótínhquốctế.”

Nhữngngườivĩđạitrongsốcácnhànghiêncứuđãluônbiếtrõvàcảmnhậnđược điều nàymột cách nhiệt thành, cho dù trong những thời kỳ cónhữngrắc rốichính trị,họbịcô lập trướccácđồngnghiệpcó tầmcỡnhỏhơncủamình.

Trongcuộcchiến tranhvừaqua,phần lớnnhữngngườicóquyềnbỏphiếutrongtấtcảcácphepháiđãphảnbộigiátrịthiêngliêngđãđượcgiaophóchohọ.LiênđoànQuốctếcủacácviệnhànlâmđãbịgiảitán.Cácđạihộiđãvàvẫnđangđược tổ chứcnhưng lại loại trừcácchuyêngia từ cácnướcthùđịchtrướckia.Nhữngtínhtoánchínhtrịđượcđưaravớivẻquantrọng đang ngăn cản sự thống trị độc tôn của những khía cạnh thuần túychuyênmônvìsựpháttriểnthịnhvượngchonhữngmụctiêulớn.

Những người có thiện chí, những kẻ không chịu khuất phục trướcnhữngtranhcãiđầycảmtính,nhấtthời,phảilàmgìđểgiànhlạinhữnggìđãmất?Người tavẫnchưa thể tổ chứcđượcnhữnghộinghị cóquymô lớn,

thựcsựcótínhquốctế,khiphầnlớnnhữngngườilaođộngtríócvẫnđangcònởtìnhtrạngđầykíchđộngnhưthế.Sựphảnkhángvềmặttâmlýchốnglạisựphụchồinhữngnhómlàmviệcchungvềkhoahọccótínhquốctếvẫncònquámạnhkhiếnmộtthiểusốnhữngngườicónhữngquanđiểmvàtìnhcảmrộnglớnhơnkhócóthểvượtquađược.Nhữngngườinàycóthểđónggópvàonhữngmục tiêu lớn là làm lànhmạnhcáchiệphộiquốc tế, bằngcáchduytrìcácmốiquanhệchặtchẽvớinhữngngườicùngchíhướngvàtrong phạmvi ảnh hưởng củamình kiên trì bảo vệ những lợi ích quốc tếchung.Thànhcôngmộtcáchtổngthểthìcònphảichờ,nhưngchắcchắnnósẽđến.Tôikhôngmuốnbỏquacơhộinày,màkhôngmuốnnhấnmạnhmộtcách tựhàorằng, trongsuốtnhữngnămgiankhổnày,mongmuốnduy trìcộngđồnglaođộngtríócvẫncònsốngđộng,đặcbiệt trongmộtsốlượnglớncácđồngnghiệpchuyênmônngườiAnh.Ởđâucũngvậy,nhữngphátbiểuchínhthứcbaogiờcũngtệhơnlàtìnhcảmtrongnộitâmcủamỗiconngười.Nhữngngườicó thiệnýnênghinhớđềunàyvàđừngnên tứcgiậnhayđểmìnhbịnhầmlẫn:“senatoresboniviri,senatusautembestia".

Nếutôihoàntoànlạcquanvềtiếnbộcủatổchứcquốctếnóichung,thìđiềunàyphụthuộcnhiềuvàovàosứcépgaygắtcủasựpháttriểnkinhtế,hơnlàvàolòngtinởsựsángsuốtvàcaothượngcủachínhkiến.Bởivìsựpháttriểnkinhtếphụthuộcrấtlớnvàolaođộngtríóccủacácnhàkhoahọccótưtưởngkháchậmtiến,nênchínhnhữngngườinàydùmiễncưỡng,cũnggópsứcvàoviệctạodựngtổchứcquốctế.

BànvềtòaántrọngtàiViệcgiảitrừquânbịmộtcáchcókếhoạchtrongkhoảngthờigian

ngắnchỉkhả thi,nếucóđượcmộtsựđảmbảoanninhcủa tấtcảcácnướcdànhchomỗinước.ĐiềunàydựatrêncơsởmộtTòaánTrọngtàithườngtrựcvàđộclậpvớicácchínhphủ.

NghĩavụvôđiềukiệncủacácquốcgiakhôngchỉlàởchỗchấpnhậncácphánquyếtcủaTòaánTrọngtài,màcònởchỗthihànhcácphánquyếtđó.

MỗikhuvựcnhưchâuÂu–châuPhi,châuMỹvàchâuÁ,cómộttòaán trọng tài đặc biệt phụ trách; còn châuÚc có thể đượcphânbổ vềmộttrongbakhuvựcnày.TòaánTrọngtàichungsẽchịutráchnhiệmvềcácvấnđềliênquanđếncácsựviệckhôngthểđượcgiảiquyếttrongkhuônkhổbakhuvựctrên.

NướcMỹvàhộinghịgiảitrừquânbịnăm1932NgườiMỹngàynayđangtrăntrởvớibaonỗilolắng.Nhữngnỗi

loấygắnliềnvớitìnhtrạngkinhtếcủanướcnày.Nhữngnhàlãnhđạocóýthứctráchnhiệmtậptrungchủyếuvàoviệcloạibỏnạnthấtnghiệpnặngnềởnướcmình.Tìnhcảmgắnbóvớisốphậncủathếgiớicònlại,đặcbiệtvớiđấtmẹchâuÂucàngítsôiđộnghơnsovớinhữngthờiđiểm

bìnhthường.Nhưngnềnkinhtếtựdosẽkhôngtựđộngvượtquađượcnhữngkhó

khănnày.Cầnphảicónhữngkếsáchđiềutiếttừgiácđộtổngthể,đểtạorađượcmộtsựphâncônglaođộngvàmộtsựphânphốilànhmạnhđốivớicácsảnphẩmtiêudùnggiữaconngườivớinhau,vìnếukhôngcóđiềuấy,nhândâncủamộtnướcgiàucónhấtcũngsẽbịngạtthở.Việccảithiệncácbiệnphápkỹthuậtlàmsuygiảmchínhlaođộngcầnthiếtsảnxuấthànghóachotấtcảmọingười,vìthếthôngquacuộcchơitựdocủacácthếlực,khôngcònxuất hiện tình trạng, trong đó tất cả các lực lượng lao động đều được sửdụng.Mộtquychếtổchứccóýthứcsẽlàcầnthiếtnhằmlàmchocáctiếnbộvềmặtkỹthuậttrởnêncóhiệuquảcólợichotấtcảmọingười.

Thiếuquyđịnhvềmặtkếhoạch,nềnkinhtếkhôngthểđượcđưavàoquycủ.Cũngnhưvậy,mộtquyđịnhvềmặtkếhoạchnhưvậycàngcầnthiếthơnnhiềuđốivớicácvấnđềchínhtrịquốctế.Hiệnnaychỉcòncómộtsốítngườicònquanniệmrằng,cáchànhđộngbạolựcdướidạngchiếntranhlàmộtphươngtiệncólợithếvàxứngđángvớinhânloạiđểgiảiquyếtcácvấnđềquốctế.Nhưnghọlạichưakiênquyếtđạidiệnvàthựchiệnmộtcáchtíchcực các kế sách này, các kế sách có khả năng tránh được các cuộc chiếntranh, tránhđượcnhữnghànhđộngdãmanvàvônhân tính,những tàndưcủacác thờiđạiman rợ.Cầnphải cóquanđiểm thốngnhấtđể thấy rõvàphảicódũngkhínàođóđểphụcvụmụctiêuquantrọngnàymộtcáchhiệuquảvàvớiquyếttâmcao.

Ai thựcsựmongmuốndẹpbỏchiến tranh,ngườiđóphảiquyết tâmđấutranhsaochoquốcgiacủamìnhkhướctừmộtphầnchủquyềncủamìnhcólợichocácthiếtchếquốctế.Ngườiđóphảisẵnsàng,trongtrườnghợpxungđột,buộcquốcgiamìnhphảituânthủphánquyếtcủaTrọngtàiQuốctế.Ngườiđóphảikiênquyếtđấutranhđểtấtcảcácquốcgiathựchiệngiảitrừquânbị, kểcả trong trườnghợpxấunhưđượcdự tính trongHiệpướcVersailles.Khôngthểtrôngđợi tiếnbộxãhội,nếukhôngloạibỏnềngiáodụctoàndânvềquốcphòngvàvềchủnghĩayêunướchiếuchiến.

Đốivớicácquốcgiavănminhcónhiềuảnhhưởng,khôngcósựkiệnnàotrongnhữngnămqualạiđánghổthẹnhơnlàthấtbạicủacáchộinghịgiảitrừquânbịtrướcđây;bởivìthấtbạinàykhôngchỉlàdonhữngâmmưuthâmđộccủacácvịnguyên thủquốcgiavô lương tâmvàhiếu thắng,màcònlàdosựthờơvàsựthiếunghịlựccủaconngườiởtấtcảcácnước.Nếuđiềunàykhôngkhácđi,thìchúngtasẽtànphánhữnggìthựcsựquýgiámàtổtiênchúngtađãtạorađược.

Tôi cho rằng, nhân dân Mỹ cũng không ý thức được đầy đủ tráchnhiệmđènặnglênvaihọtrongmốiquanhệnày.ỞMỹ,ngườitanghĩnhưsau:“ChâuÂucóthểbịsuyvong,nếunóbịhủyhoạibởisựthiếuhòađồngvàtínhthâmhiểmcủadânchúngởđây.MầmsốngcủatổngthốngWilson

đã đâm chồi lênmột cách thảm hại trênmiếng đất cằn cỗi của châuÂu.Chúngtathìmạnhmẽvàchắcchắn,vàchúngtasẽkhôngvộivàngcanthiệpvàonhữngcôngviệckhóchịucủangườikhác.”

Kẻnàonghĩnhưthế,kẻđóvừakhôngcaothượnglạivừakhôngbiếtnhìnxatrôngrộng.NướcMỹkhôngphảilàvôcantrongnỗikhốnkhócủachâuÂu.Bằngviệcrútlạimộtcáchtànnhẫncáckhoảntiềnchovay,nướcMỹđãthúcđẩysựsuythoáivềmặtkinhtếvàđồngthờicảsựsuyđồivềmặt đạo đức của châuÂu.NướcMỹ đã góp phần vào việc ban căng hóachâuÂuvànhưvậylàđồngphạmtrongsựsuyđồicủađạođứcchínhtrịvàtrong việc làmgia tăng lòng hận thù được nuôi dưỡng bởi sự tuyệt vọng.LònghậnthùấyđãkhôngdừnglạitrướccửangõnướcMỹ.Cácquývịhãythửnhìntrước,nhìnsaumàxem!

Khôngcầnphảinhiềulời:HộinghịGiảitrừquânbịcónghĩalàmộtcơhộicuốicùngkhôngchỉđốivớichúngta,màcònđốivớicácquývị,nhằmđảmbảonhữnggìtốtđẹpnhấtmànhânloạivănminhđãtạora.Nhữngánhmắt và hy vọng đang trông đợi ở các quý vị với tư cách là những ngườicườngtrángvàtươngđốikhỏemạnh.

Bànvềhộinghịgiảitrừquânbịnăm19321.Liệutôicóđượcphépbắtđầubằngmộttínniệmchínhtrị?Đólà:

Nhànướctồntạivìconngười,chứkhôngphảiconngườitồntạivìnhànước.Ngườitacũngcóthểnóivềkhoahọccũngtươngtựnhưđãnóinhưthếvềnhànước.Đólànhữngcôngthứccũ.Nhữngcôngthứcnàyđượckhắcghibởinhữngaixemnhâncáchconngườinhưmộtgiátrịcaoquýnhấtcótínhngười.

Tôi rấtngạiphải lặp lạinhữngcông thứcnày,khichúngcónguycơđôikhibịrơivàosựquênlãng,nhấtlàtrongthờiđạiđầynhữngtổchứcvàkhuônmẫunhưthờiđạichúngta.Tôithấynhiệmvụquantrọngbậcnhấtcủanhànước làbảovệ cánhânvà tạo cho cánhânkhảnăngphát triển thànhnhâncáchsángtạo.

Nhưvậy,nhànướccầnphảilàngườiđầytớcủachúngta,chứkhôngphảichúngtalànôlệcủanhànước.Nhànướcviphạmđòihỏinày,khinódùngbạolựcđểépbuộcchúngtaphảiphụcvụquânđộivàchiếntranh,đặcbiệtlàkhisựphụcvụnôlệnàyhướngđếnmụctiêuvàkếtquảtànsátnhữngngườidânnướckháchoặcgâytổnhạichosựtựdopháttriểncủahọ.Chúngtachỉnêndànhchonhànướcnhữnghysinhmanglạikếtquảtốtđẹpchosựphát triển tự do của các cá nhân.Những điều quý báu này có thể là hiểnnhiênđốivớimỗingườiMỹ,chứkhôngphảiđốivớimỗingườichâuÂu.Vìvậy,chúngtavẫncóthểhyvọngrằng,cuộcvậnđộngchốngchiếntranhsẽcómộtchỗdựavữngchắcởngườiMỹ.

Nhưngbâygiờ,xintrởvềvớiHộinghịGiảitrừQuânbị!Ngườitanên

cười, nên khóc hay nên hy vọng, khi nghĩ đến nó?Quý vị hãy thử tưởngtượngmộtthànhphốcótoànlànhữngcôngdâncáubẳn,dốitrávàhaythíchgâygổ!Ởđó,ngườitacảmnhậnđượcmốinguycơthườngtrựcđedọacuộcsống như là trở ngại lớn chomọi sự phát triển lànhmạnh. Tòa thị chínhmuốnkhắcphụctìnhtrạngghêtởmấy,mặcdùmỗithànhviêntrongcáchộiđồngthànhphốlẫnmỗingườidânđềukhôngmuốnbịcấmmangdaogămbênthắtlưng.Saunhiềunămchuẩnbị,Tòathịchínhquyếtđịnhmangvấnđềrabànvàđưarađềtàithảoluận:Condaogămmàmỗingườimangtheoởthắtlưngkhiđidạochơi,đượcphépdàivàsắcnhưthếnào?Chừngnàonhữngngườidânranhmãnhnàykhôngđứngrachống lạihiện tượngđâmchémnhaubằng luậtpháp, tòaánvàcảnhsát, thì tấtnhiênsẽchẳngcógìthayđổicả.Mộtsựấnđịnhvềchiềudàivàđộsắccủacáccondaogămđượcmang sẽ chỉ có lợi cho chonhữngkẻ thíchhànhhungvànhữngkẻmạnhnhất,vàchỉlàsựphómặcnhữngngườiyếuhơnchochúng.Tấtcảcácquývịđềubiếtrằng,sựsosánhnàyámchỉđiềugì.ChúngtahiệnđangcóHộiQuốcLiênvàmộtTòaánTrọngtài.NhưngHộiQuốcLiênthìlạichẳnghơngìmộtphònghọpvàTòaánTrọngtàicũnglạikhôngcóphươngtiệnđểthựcthicácquyếtđịnhcủamình.Cáccơquannàykhôngđảmbảoanninhđượcchobấtcứquốcgianàotrongtrườnghợpbịtấncông.Nếuquývịxemxétkỹđiềunày, thì đối với quanđiểmcủaPhápvềviệc từ chối giải trừquânbịtrongtrườnghợpkhôngcóanninh,ắthẳnquývịsẽphêphánmộtcáchnhẹnhànghơnlàsovớinhữnggìđangthườngdiễnrahiệnnay.

Nếuchúngtakhôngbiếthạnchếchủquyềncủacácquốcgiariênglẻbằngcáchbuộcmọiquốcgiaphảicónghĩavụthựchiệnhànhđộngchungchống lại những quốc gia công khai hay giấu giếmđi ngược lại với phánquyết củaTòa ánTrọng tài này, thì chúng ta không thể thoát ra khỏi tìnhtrạng lộnxộnvànhữnghiểmhọanóichung.Chủquyềnkhôngbịhạnchếcủa từngquốcgiavàanninhchống lạicáccuộc tấncôngkhông thểđượchợpnhấtbởicácmánhkhóe.Cócầnphảichờđếncácthảmhọamớinữađểrồimớibuộccácquốcgiaphảicónghĩavụthựcthicácquyếtđịnhcủacơquantòaánquốctếđãđượccôngnhậnhaykhông?Từthựctrạnghiệnnay,chúngtachẳngcólýdogìđểtrôngchờđiềugìtốtđẹphơntrongtươnglaigần.Nhưngbất cứai làngườibạn thân thiệnvớinềnvănminhvàvới sựcôngbằngphảidốctoànbộkhảnăngtốtnhấtcủamìnhđểthuyếtphụcđồngloạicủamìnhvềsựcầnthiếtcủasựliênkếtquốctếnhưvậygiữacácquốcgiariêngrẽ.

Ngườitakhôngphảikhôngcólýdochínhđángđểphảnbáclạiquanniệmnàykhichorằngnóquácoitrọngyếutốtổchứcvàxemthườngyếutốtâmlý,đặcbiệtlàyếutốđạođức.Lýlẽấykhẳngđịnhrằng,giảitrừquânbịvềmặttinhthầnphảiđitrướcgiảitrừquânbịvềmặtvậtchất.Cũngnênhiểumột cách rõ ràng rằng, trở ngại lớn nhất của trật tự quốc tế chính là chủ

nghĩa dân tộc đã được tăng cường thànhmột thứ quái đản,một kiểu chủnghĩadântộcđượcgọibằngmộtcáitênđầycảmtìnhnhưngdễbịlạmdụnglàchủnghĩayêunước.Trongmộttrămnămmươinămqua,thầntượngấyđãđạtđượcmộtquyềnlựckhủngkhiếp,cựckỳtaihại.Đểcóđượcquanđiểmđúngđắnvềsựphảnkhángđó,ngườitaphảinhậnrarằng,yếutốtổchứcvàyếutốtâmlýquyđịnhlẫnnhau.Cáctổchứckhôngchỉphụthuộcvàocáctháiđộ truyền thốngmangmàu sắc tình cảmmànhờđó chúngđượchìnhthànhvàpháttriển.Cáctổchứccòntácđộngmạnhmẽngượctrởlạicáctháiđộdựatheotìnhcảmnàycủacácdântộc.

Theotôi,chủnghĩadântộc-khiđãpháttriểncaođếnmứctaihạinhưthếởkhắpmọinơi-cóliênquanchặtchẽnhấtvớiviệcđưaranghĩavụquânsựnóichung-hoặcvớitêngọingọtngàohơn-vớiviệcthiếtlập“quânđộinhândân”.Khiđòihỏinhữngngườidân thựchiệnnghĩavụquân sự,nhànướcbuộcphảiphảinuôidưỡng tình cảmcủa chủnghĩadân tộcởnhữngngườidânnày.Tìnhcảmấytạocơsởtâmlýcầnthiếtchocácmụcđíchsửdụngvềmặtquânsự.Thế làbêncạnh tôngiáo,nhànước lạiphảicangợicôngcụbạolựcđộcáccủamìnhtrướcgiớitrẻtronghọcđường!

Vìvậy,theoquanniệmcủatôi,việcđềranghĩavụquânsựnóichunglàđiềuchủyếutrongsựsuyđồiđạođứccủachủngtộcdatrắng.Sựsuyđồiđạođứcđedọanghiêmtrọngđếnsựtồnvongcủanềnvănhóacủachúngta,thậmchívềsựsinhtồncủachúngta.Bêncạnhnhữngđiềutốtlànhvĩđạivềmặtxãhội,sựkiệntồitệnàyđãxuấtpháttừcuộcĐạicáchmạngPhápvàsauđótrongmộtthờigianngắnđãlôikéotấtcảcácdântộckhác.

Nhữngaimuốnbênhvựcquanđiểmquốc tếvàchống lại chủnghĩadântộcSôvanh,thìphảiđấutranhchốngquândịchnóichung.Phảichăngđốivớixãhội,cáccuộctruynãgaygắthiệnnhằmvàonhữngngườichốngquândịchvìđộngcơđạođức, là ít đánghổ thẹnhơnnhữngcuộc truynãnhằmvàonhữngngườitửvìđạotrongcácthếkỷtrướcđây?Ngườitacóthểloạitrừchiếntranh,nhưđãlàmtrongHiệpđịnhKellogg,đượchaykhông,trongkhivẫnphómặccáccánhânkhôngđượcbảovệchobộmáychiếntranhcủacácnướcriênglẻ?

CònvềHộinghịGiảitrừquânbị,nếungườitakhôngmuốnchỉtựhạnchếởyếutốtổchức-kỹthuật,màmuốncânnhắccảđếnyếutốtâmlýmộtcáchtrựctiếpvìnhữngđộngcơgiáodục,thìngườitaphảibằngconđườngquốctếtạokhảnănghợpphápchocáccánhânkhướctừquândịch.Khôngnghingờgìnữa,mộtkếsáchnhưthếcóthểtạoratácđộngmạnhmẽvềmặtđạođức.

Tôitómlượclạiquanđiểmcủamìnhnhưsau:Nhữngthỏathuậnthuầntúyvềhạnchếvũtrangkhônghềđảmbảođượcanninh.TòaánTrọngtàitheo quy định cần phải có quyền hành pháp được đảmbảo bởi tất cả cácquốcgiathànhviênthamgia.Đólàquyềnhànhphápnhằmcanthiệpbằng

sựtrừngphạtvềkinhtếvàquânsựchốnglạinhữngkẻpháhoạihòabình.Cầnphảiđấutranhchốngnghĩavụquânsựnóichungnhưmộtổdịchchủyếu của chủ nghĩa dân tộc bệnh hoạn.Đặc biệt, những người chống quândịchcầnphảiđượcbảovệtrêncơsởquốctế.

2.Nhữnggìmàtinhthầnsángtạocủaconngườitrongnhữngthếkỷvừa

qua ban tặng cho chúng ta, đã có thể tạo ramột cuộc sống thanh thản vàhạnhphúc,giánhưsựpháttriểnvềmặttổchứccóbướctiếnđồngthờivớisựpháttriểnvềmặtkỹthuật.Tuynhiên,nhữnggìđãđạtđượcmộtcáchkhónhọcđangnằmtrongtaythếhệchúngta,lạigiốngnhưlưỡidaocạotrongtayđứa trẻ lênba.Sởhữuvề tư liệusảnxuấtkỳdiệukhôngmang lạihòabình,màchỉmangđếnnhữngloâuvàđóikhổ.

Tiếnbộkỹthuậtđãgâynhữngtácđộngtồitệnhấtởnơimànócungcấpcácphươngtiệnđểhủydiệtcuộcsốngconngườivàđểpháhủycáccôngtrìnhcủaconngườiđược tạorabằng laođộngvấtvả.Chúng tôi lànhữngngườicaotuổiđãtừngnếmtrảinhữngnỗikinhhoàngtrongchiếntranhthếgiới.Tìnhtrạngnôlệđánghổthẹn,trongđómỗicánhânphảichịuđựngtừcuộcchiến tranh,dườngnhưđốivới tôicònkhủngkhiếphơncảhủydiệt.Chẳngđángsợsao,khinhữnghànhđộngmàmỗingườicoi là tộiácđángghêtởm,lạibịbuộcphải tuânthủcáichung?Chỉcómộtsốítngườilàcóđượcsựvĩđạivềđạođứcđểphảnkhánglại.Trongmắttôi,họlànhữngvịanhhùngthựcsựcủacuộcchiếntranhthếgiới.

Vẫncómộttiahyvọng.Tôicảmtưởngrằng,ngàynay,nhữnglãnhtụcótráchnhiệmcủacácdântộcthựcsựthànhtâmmongmuốndẹpbỏchiếntranh.Sựkhángcựchốnglạiquátrìnhpháttriểntấtyếu,vôđiềukiệncócộirễ trong những truyền thống đầy bất hạnh của các dân tộc, những truyềnthốngđượckéotheobởicơchếgiáodụcnhưmộtcănbệnhditruyềntừthếhệnàysangthếhệkhác.Nhântốchủyếucủacáctruyềnthốngnàylàviệcđàotạoquânsự,làviệctônvinhđàotạoquânsựvàliênquanđếnbộphậntruyềnthônglệthuộcvàocôngnghiệpnặngvàquânđội.Nếukhônggiảitrừquânbịthìkhôngthểcónềnhòabìnhbềnvững.Ngượclại,việcduytrìcáctrangthiếtbịquânsựởquymôhiệnnaychắcchắnsẽdẫnđếnnhữngthảmhọamới.

Dovậy,HộinghịGiảitrừquânbịnăm1932làcótínhquyếtđịnhđốivớisốphậncủathếhệhiệnnayvàthếhệtiếptheo.Nếungườitanghĩđếncáckếtquảnghèonàncủacáchộinghịtrướcđây,thìngườitathấyrõrằng,tất cảnhữngngười có tráchnhiệmvàkhônngoancầnphảihuyđộngmọikhảnăngđểluônhướngdẫncôngluậnhiểuđượctầmquantrọngtolớncủaHộinghịnăm1932.Chỉkhicácnguyênthủquốcgiathểhiệnđượcýchíhòabìnhcủađa sốnhữngngười cóquyềnquyếtđịnh trongnướcmình, thìhọmớicóthểđạtđượcmụctiêuquantrọngcủamình:Đểtạorađượccôngluận

này,mỗingườiphảicùngchịutráchnhiệmvềmỗilờinóivàviệclàmcủamình.

Hộinghịcóthểđượccoilàthấtbại,nếunhưnhữngđạibiểuđếnthamdựvớinhữnglờihuấnthịđãđượcchuẩnbịsẵn,vàbâygiờviệcthựchiệnchúng chỉ trở thànhmột côngviệcgiữ thểdiện.Điềunàydườngnhưđềuđượcmọi người thừa nhận.Bởi vì các cuộc gặp gỡ song phương của cácnguyênthủquốcgiahainướcđượcthựchiệntrongthờigianvừaquathôngquacáccuộctọađàmvềvấnđềgiảitrừquânbị,đãđượcsửdụngđểchuẩnbị cơ sở choHội nghị.Con đường này đối với tôi dường như làmột conđườngcócơmay,bởivìhaingườihoặchaibênvunđắpchocáckhảnăngđàmphánvớinhausaochohợplýnhất,chânthànhnhấtvàbìnhtĩnhnhất.Khi không có người thứ ba nghe được, thì họ không phải quá thận trọngtronglờinóicủamình.ChỉkhiHộinghịđượcchuẩnbịmộtcáchsángtạotheocáchnày,khinhữngđiềubấtngờđượcloạitrừvàkhimộtbầukhôngkhítincậyđượctạonênbởithiệnýchânthành,thìchúngtamớicóthểhyvọngvàomộtkếtquảtốtđẹp.Thànhcôngcủasựnghiệpvĩđạinàylạikhôngphụthuộcvàosựthôngminhhaythậmchívàosựkhônngoan,màphụthuộcvàosựchânthànhvàsựtincậy.Yếutốđạođứckhôngthểbịthaythếbởilýtrí.Tôimuốnnóirằng,đólàđiềudiễmphúc.

Chỉchờđợihayphêphánđơnthuầnlàđiềukhôngthíchhợpvớingườiđươngthời.Ngườiđươngthờiphảiphụcvụchosựnghiệpnàybằnghếtkhảnăngcủamình.Sốphậncủatấtcảmọingườilàcáimàhọxứngđángđượchưởng.

BànvềvấnđềgiảitrừquânbịViệcthựchiệnkếhoạchgiảitrừquânbịđãbịgâytrởngại,nhất

làkhingườitanóichungkhôngbiếttựkiểmđiểmvềkhókhănlớnnhấtcủanó.Ngườitađãđạtđượcđasốcácmụctiêutrongcácbướcđinhỏ.Nhưnghãynghĩđếnviệcxóabỏnềnquânchủtuyệtđốibằngnềndânchủ. Ở đây, tồn tại một mục tiêu không thể nào đạt được chỉ bằngnhữngbướcđinhỏdầndần.

Mộtkhichínhkhảnăngchiếntranhkhôngbịloạitrừ,thìcácdântộckhôngthểlàmgìhơnngoàiviệcchuẩnbịvềmặtquânsựsaochohoànthiệnđểcóthểchiếnthắngđượccuộcchiếntranhtiếptheo.Ngườitacũngkhôngthểlàmkháchơnlàgiáodụcthanhniênvềcáctruyềnthốngđấutranhnhằmnuôidưỡngtínhtựphụdântộchẹphòikếthợpvớiviệccangợiquanđiểmchiếntranh.Ngườitavẫnthườnglàmnhưvậy,chừngnàophảitínhđếnviệcphải dùng đến thái độ ủng hộ của công dân cho các cuộc xung đột chiếntranh.Nhưngthựcra,vũtrangkhôngcónghĩalàtánthànhvàchuẩnbịhòabình,màngược lại,cónghĩa là tán thànhvàchuẩnbịchiến tranh.Vìvậy,người ta sẽkhônggiải trừquânbị trongnhữngbướcđinhỏ,màphải làmluônmộtlầnhoặchoàntoànkhônglàmgìcả.

Tiềnđềchoviệcthựchiệnmộtbiếnđổisâusắcnhưthếtrongđờisốngcủanhândânlàmộtnỗlựctinhthầnmạnhmẽ,làsựchốibỏmộtcáchcóýthứccáctruyềnthốngthâmcăncốđế.Nhữngkẻnàokhôngsẵnsànggắnsốphậncủaquốcgiamìnhmộtcáchvôđiềukiệnvớicácquyếtđịnhcủamộttổchứctòaántrọngtàiquốctếtrongtrườnghợptranhchấpvàkhôngxácđịnhdứtkhoátđiềunàybằnghiệpđịnhcủanhànước,nhữngkẻđókhôngquyếttâmthựcsựđểloạibỏchiếntranh.Khẩuhiệuđượcđưaraởđâylà:Tấtcảhoặckhônggìcả!

Ngườitakhôngthểbácbỏthựctếlà:Chođếnnay,sởdĩnhữngnỗlựcnhằmbảođảmhòabìnhđãthấtbạilàvìchúngcốđạtđượcnhữngthỏahiệpnửavời.

Giải trừquânbịvàanninhchỉcó thểđạtđược trongsựgắnkếtvớinhau.Anninhchỉcóthểđượcbảođảmbởinghĩavụcủatấtcảcácquốcgiatrongviệcthựcthicácquyếtđịnhquốctế.

Chúngtađangđứngởngãbađường.Liệuchúngtacótìmđượcconđườngdẫnđếnhòabìnhhayvẫncứtiếptụcđiconđườngkhôngxứngđángvớinềnvănminhcủachúngtanhưtrướcđây,điềunàynằmtrongtaycủachúngta.Mộtbênlàsựvẫygọicủatựdocủacáccánhânvàsựanninhcủacộngđồng.Bênkia là nguy cơ nô lệ cho cá nhân, là sự hủydiệt nền vănminhcủachúng ta.Sốphậncủachúng taphụ thuộcvàocâuhỏi:chúng taxứngđángvớinónhưthếnào?

MộtlờichiatayThư gửi Ngài thư ký Đức của Hội Quốc Liên, Ngài Dufour –

Feroncekínhmến!

Bứcthưđầythânthiệncủangàikhôngthểkhôngđượctrảlời,bởivìnếukhông,ngàiđãcóthểnhậnđượcmộtcáchhiểukhôngchuẩnxácvềchínhkiếncủatôi.

Việc tôiquyếtđịnhkhôngđiGenèvenữadựa trêncơ sở thực tế sauđây:Kinhnghiệmtiếcthayđãmáchbảochotôirằng,Ủybantrunggianđãkhôngthểhiệnđượcýchínghiêmtúctrongviệcđạtđượccáctiếnbộcơbảntrong cácnhiệmvụ làm lànhmạnhhóa cácquanhệquốc tế.Tôi chỉ thấytrong ủy ban này chủ yếu là sự hiện thân của nguyên tắc “ut aliquid fierivideatur”.Đốivớitôi,ủybannàythậmchícòntồitệhơncảHộiQuốcLiênxétmộttổchứctổngthể.

Tôichorằng, tôiphảirờibỏủybannày,chínhbởivì tôimuốnhànhđộngtheokhảnăngđểtạoramột thẩmquyềntrọngtàiquốctế,hoạtđộngsiêuquốcgia,vàbởivìmụctiêunàylàmongmuốntừđáylòngtôi.

Ủybannàyđãđồngýchophépviệcápbứccáccộngđồngvănhóathiểusốởcácquốcgiariênglẻbằngcáchchorađời"ỦybanQuốcgia"ởcácnướcnày, tổchứcđóngvai tròcầunốiduynhấtgiữagiới trí thứccủanướcnàyvớiủyban.Nhưvậy,ủybannàyđãcốtìnhchốibỏchứcnănglàchỗdựatinhthầnchocácsắctộcthiểusốtrongcácquốcgiachốnglạisựápbứcvănhóa.

Ngoàira,đốivớivấnđềđấutranhchốnglạicácxuhướngSôvanhvàquânphiệttrongviệcgiảngdạyởtừngnướcriêngbiệt,ủybannàycònchọnmộttháiđộthiếukiênquyếtkhiếnngườitakhócóthểhyvọnggìvềnhữngnỗlựcnghiêmtúccủauỷbantronglĩnhvựcquantrọngcơbảnnày.

Ủybannàyđãluônluônbỏquakhảnăngtrởthànhchỗdựatinhthầnchocáccánhânvàcáctổchứcliênkếtcónhiệmvụhoạtđộngmộtcáchtriệtđể chomột trật tự luật quốc tế và chống lại thể chế quân sự. Ủy ban đãkhôngbaogiờcốgắngđốiđầuvớichủtrươngthôntínhcủacácnướcthànhviênmàủybannàybiếtrằng,cácnướcnàyđạidiệnchocáckhuynhhướnghoàntoànkhácvớixuhướngmàủybannàycóbổnphậnphảiđạidiện.

Tôikhôngmuốntiếptụclàmchongàiphátngánbằngnhữngluậncứnhưvậynữa,bởivìngàiđãhiểuđượcquyếtđịnhcủatôimộtcáchđầyđủsaunhữngđiều ítỏivừanêu.Tôikhôngmuốn làmngườibuộc tội,mà tôimuốnchỉlýgiải tháiđộcủamình.Nếutôimuốnnuôidưỡngmộthyvọngnàođó,thìtôiphảihànhđộngkhác.Ngàicóthểchắcchắnvềđiềunày.

ChủnghĩahòabìnhtíchcựcTôi thấymình thậthạnhphúckhiđược trực tiếp thamdựcuộc

biểu tình lớn củanhândânFlamandevìhòabình.Đối với tôi, quả làmộtnhucầukhinhândanhnhữngngườicóthiệnchívànhữngngườiquantâmđếntươnglainóitovớitấtcảnhữngngườithamgiacuộcbiểutìnhnày:Chúngtôithấygắnbósâusắcnhấtvớicácbạntrongnhữnggiờphútsuytưvàthứctỉnhlươngtâmnày.

Chúng takhôngnênchegiấumột thực tế là:Việc cải thiện cácmốiquanhệvôvọnghiệnnay làmsaocó thểcóđược,nếukhôngcócáccuộcđấu tranhquyết liệt.Bởivì số lượngnhữngngườiquyết tâm trợgiúpmộtcách triệt để chỉ là nhỏ so với số đông những người không quyết tâm vànhữngngườibịdụdỗ.Vàquyềnlựccủanhữngngườiquantâmđếnviệcduytrìbộmáychiếntranhlạirấtlớn.Họkhôngtừmộtphươngtiệnnàođểcóthểkhiến công luậnphụcvụ chonhữngmục tiêu củahọ,nhữngmục tiêu thùđịchvớicuộcsống.

Hìnhnhưlàcácnguyênthủquốcgiahiệnnaythựcsựtheođuổimụctiêucủngcốlâudàinềnhòabình.Nhưng,sựgiatăngliêntụccáctrangthiếtbịquânsựđãchỉraquárõrằng,họkhôngtheokịpcáccườngquốcthùđịch,nhữngnướcđangthúcgiụcviệcchuẩnbịchiếntranh.Theoxáctíncủatôi,mộtsựcứuvãnchỉcóthểđếntừngaytronglòngcácdântộcmàthôi.Nếuhọmuốntránhtìnhtrạngnôlệhènhạtrongquândịch,thìhọphảikiênquyếtủnghộviệchoàntoàngiảitrừquânbị.Bởivìchừngnàocòncáclựclượngquânđội,thìbấtcứcuộcxungđộtnghiêmtrọngnàocũngđềucóthểdẫnđếnchiếntranh.Chủnghĩahòabình,mộtkhikhôngtíchcựcđấutranhchốnglạisựchạyđuavũtrangcủacácquốcgia,thìnóvẫnvàsẽmãimãichỉlàmộtthứchủnghĩahòabìnhbấtlựcmàthôi.

Mongrằng,lươngtâmvàtríóclànhmạnhcủacácdântộctrởnênsốngđộnghơnđểchúngtađạttớiđượcmộtcấpđộmớicủacủasựcộngsinhgiữacácdântộc;mộtcấpđộmàtừđónhìnlại,chiếntranhđượccoi làmộtsailầmkhôngthểnàohiểunổicủachaôngchúngta.

ThưgửiSigmundFreudNgàiFreudkínhmến!ThậtthánphụcđượcthấykhátvọngtiếpcậnđếnchânlýởNgài

đãvượthẳnbấtcứmộtkhátvọngnàokhác.Vớisựsángsủavôsong,Ngàiđãchothấy,nhữngbảnnăngtranhđấuvàhủydiệt làkhôngthểtáchrờikhỏibảnnăngcủatìnhyêuvàhiếusinhtrongtâmlýconngườinhưthếnào.Nhưngđồngthời,từnhữngdiễngiảichặtchẽcủaNgàitoátlênmộtkhátvọngsâuthẳmvềmộtmụctiêuvĩđạichoviệcgiảiphóngconngườikhỏichiếntranh,trongtâmhồncũngnhưtrênthựctế.

Tấtcảnhữngaiđãđượctônvinhlànhữnglãnhtụtronglĩnhvựctinhthầnvàđạođứcvượt lên trên thờiđạivàdân tộccủamình,đều tán thànhkhátvọngvĩđạinày.Ởđây,nổilênmộtsựthốngnhấttừJesusđếnGoethevàKant.Cómột thực tế là những nhân vật này đã đượcmọi người côngnhậnlàlãnhtụ,mặcdùýchícủahọhướngđếnviệctạoracácmốiquanhệconngườichỉcókhảnăngthựchiệnởmứcđộrấtthấp.Thựctếnàykhôngcóýnghĩagìsao?

Tôitinchắcrằng,tuyệtđạiđasốnhữngcánhânlỗilạc,nhữngngườicóvịtríhàngđầunhờcáccôngtrìnhcủamình-dùchỉlàmộtnhómnhỏ-

đềucùngchiasẻlýtưởngnày.Họcórấtítảnhhưởngđếnsựpháttriểnvềmặtchínhtrị.Thậttệhại,khilĩnhvựccóảnhhưởngquyếtđịnhđếnsốphậncủacácquốcgia lạibịgiaophómộtcáchkhông thể tránhkhỏichosự trơtrẽnvàvôtráchnhiệmcủanhữngkẻcầmquyềnchínhtrị.

Cáclãnhtụchínhtrịhoặccácchínhphủcóđượccươngvịcủamìnhmộtphầnnhờbạolực,mộtphầndosựlựachọncủaquầnchúng.Họkhôngthểđượcxemnhưlàđạidiệnchobộphậnưutúvềmặttinhthầnvàđạođứccủacácquốcgia.Tuyvậy,hiệnnay,bộphậntinhtúyvềtrítuệlạikhôngcóảnhhưởngtrựctiếpnàođếnlịchsửcácdântộc:Tìnhtrạngphântáncủahọđãngăncảnsựthamgiatrựctiếpcủahọvàoviệcgiảiquyếtcácvấnđềbứcxúc.Dođó,nếumộtsốítngười,màthànhquảvàảnhhưởngcủahọbảođảmchonănglựcvàsự trongsángtrongýđồ tậphợpnhaulại, thìNgàicó tinrằng,mộtsựtậphợpnhưthếcóthểtạorađượcsựbiếnchuyểnởđâyhaykhông?Cộngđồngcóđặcđiểmquốctếnày,cộngđồngmàcácthànhviêncủanóduytrìquanhệthôngquaviệctraođổiýkiếnthườngxuyên,nhờviệcbàytỏtháiđộtrênbáochí-luônvớitráchnhiệmcủamỗithànhviênkýkết-sẽcóthểtạođượcảnhhưởngquantrọngvàbổíchđốivớigiảiphápchocácvấnđềchínhtrị.Tấtnhiên,mộtcộngđồngnhưvậyắtkhôngtránhkhỏibịtổnthươngbởimọithứtiêucựcvốnthườngdẫndắtgiớitríthứchànlâmvàosựthoáihóa;tứcnhữngmốinguyhiểmgắnliềnchặtchẽvớinhữngkhiếmkhuyếtcủabảntínhconngười.Dùvậy,tạisaotalạikhôngcódũngkhíđểthửtiếnhànhmộtnỗlựcnhưthế?Tôicoimộtthửnghiệmnhưvậyhầunhưlàmộtbổnphậnkhôngthểtừkhướcđược.

Nếumộttậpthểtrítuệcótiếngtămnhưvậycóthểđượcthànhlập,thìnócũngphảicónhữngnỗlựccóhệthốngđểđộngviêncáctổchứctôngiáothamgiavàocuộcvậnđộngchốngchiếntranh.Tậpthểấynhấtđịnhsẽmanglạimộtchỗdựatinhthầnchonhiềunhânvật,màýchícủahọhiệnnaybịtêliệtvìnỗichánchườngđauđớn.Cuốicùngtôitinrằng,mộtcộngđồngbaogồmnhữngcánhâncóuytínlớndothànhquảcủahọcũngxứngđángtrởthànhchỗdựatinhthầnđángquýchocác lực lượngtrongHộiQuốcLiên,nhữnglựclượngthựcsựcốnghiếnnănglựccủamìnhchomụctiêucaocảcủatổchứcnày.

SởdĩtôithíchtrìnhbàynhữngviệcnàychoNgàihơnlàchobấtkỳaikhác,làvìkhácvớimọingười,NgàikhôngcảmthấybịlàmphiềnkhilắngnghevềnhữngướcvọngvàbởivìnhậnđịnhcótínhphêpháncủaNgàithểhiệnýthứctráchnhiệmnghiêmchỉnhnhất.

BànvềnghĩavụquânsựTríchtừmộtbứcthưThayvìchophépnướcĐứcápdụngnghĩavụquânsự,tốthơnhết

lànên tướcbỏviệcđềranghĩavụnàyở tấtcảcácnướcvà trướchếtkhông chophép thành lậpbất cứđạoquânnàongoàiđạoquânđánh

thuê,vớiquymôvàtrangthiếtbịquânsựsẽđượcthỏathuậnsau.Điềunày thiết nghĩ cũngcó lợi chonướcPháp sovớiviệcphải cho

phépnghĩavụquânsựởĐức.Nếuđược,taắtsẽngănchặnđượctácđộngtâmlýđầyhiểmhọadoviệcgiáodụcquốcphòngtoàndângâyravàcũngnhưviệctướcđoạtquyềnhạncủacánhânvốngắnliềnvớinềngiáodụcấy.

Ngoàira,đốivớicảhainước,khiđãthốngnhấtđượcvớinhauvềmộttòaántrọngtàitrongviệcgiảiquyếtổnthỏatấtcảcácvấnđềtranhchấpliênquan đến cácmối quan hệ song phương, thì có thể sẽ dễ dàng hơn nhiềutrong tứccácđộiquânđánh[việchợpnhất các tổ chứccủacácquânnhânchuyênnghiệpnóitrênthànhmộttổchứcduynhấtbaogồmcáccánbộhỗnhợp.Đốivới]thuêmỗibên,điềunàycóthểgiúpgiảmnhẹgánhnặngvềmặttàichínhvàlạibảođảmđượcanninh.Mộtquátrìnhhợpnhấtnhưthếcóthểphát triểnthànhcácđộiquânliênhiệpngàycànglớnhơnvàcuốicùngcóthểđưađếnviệcthànhlậpmộtcơquan“cảnhsátquốctế”.Cơquannàysẽnhỏdầnđitùytheomứcđộtăngcườnganninhquốctế.

Quývị cómuốnbànbạcvớinhữngngườibạn của chúng tavềkiếnnghịnàynhưmột sựgợiýhaykhông?Tấtnhiên, tôihoàn toànkhôngcốbámvàokiếnnghịđặcbiệtnày.Theotôi,điềucầnthiếtlàchúngtaphảiđưaranhữngđềnghịtíchcực.Nỗlựcphòngthủthuầntúykhôngthểhứahẹnbấtcứsựthànhcôngthựctếnào.

DiễnvăntạihộinghịsinhviênvềgiảitrừquânbịDiễnvănnàyđượcđọcvàokhoảngnăm1930trướccácsinhviên

Đức.Trongmộtnềnkhoahọcvàkỹthuậtpháttriểncao,cácthếhệgầnđâyđãtraochochúngtamộtmónquàcựckỳquýgiá,mónquàmangtheonhữngkhảnănggiảiphóngvàlàmđẹpchocuộcsốngcủachúngtamàkhôngthếhệnàotrướcđâyđượchưởng.

Tuynhiên,mónquànàycũngmangđếncảnhữngmốinguyhiểmchosự tồn tại của chúng ta, nhữngmối nguy hiểm chưa bao giờ đe dọa trầmtrọngđếnnhưthế.

Hơnbaogiờhết,sốphậncủanhânloạivănminhphụthuộcvàonhữnglựclượngcóđạođứcmànócóthểtậphợpđược.Vìvậy,nhiệmvụđượcđặtrachothờiđạichúngtakhôngdễdànghơnnhữngnhiệmvụmàcácthếhệtrướcđâyđãgiảiquyết.

Sovới trướcđây,nhucầucủaconngườivề thựcphẩmvàhàng tiêudùngcóthểđượcđápứngchỉbằngmộtchiphínhỏhơnnhiềuvềthờigianlaođộng.Tuynhiên,cũngchínhvìlẽđó,vấnđềphâncônglaođộngvàphânphốicácsảnphẩmlàmracũngtrởnênkhókhănhơnnhiều.Tấtcảchúngtađềucảmthấyrằng,cuộcchơitựdocủacácthếlựckinhtế,khátvọngquyềnlực, khát vọng sở hữu vô trật tự và không được kìm chế của các cá nhânkhôngcòntựđộngdẫnđếnmộtgiảiphápcóthểchấpnhậnđượcchocácvấnđềđó.Cầnphảicómột thểchếcókếhoạch trongviệcsảnxuấthànghóa,

trongviệcsửdụngsứclaođộngvàphânphốicácsảnphẩmlàmra,đểngănngừatìnhtrạnglãngphínhữnglựclượnglaođộngquýgiá,cótrìnhđộcao,ngănngừatìnhtrạngbầncùnghóavàtìnhtrạngkhánhkiệtcủabộphậnlớndâncư.

Mộtkhi“thóiíchkỷ”vôhạntrongđờisốngkinhtếđưađếnnhữnghậuquảđồibại,thìchínhnósẽcònlàkẻdẫnđườngtồitệhơnchocácquanhệgiữacácdântộcvớinhau.Sựpháttriểncủakỹthuậtquânsựchínhlàmộtkiểuphát triển, trongđócuộc sốngcủaconngười làkhông thểchịuđựngnổi,khichưasớmtìm thấyconđườngđểngănchặncáccuộcchiến tranh.Mụctiêucótầmquantrọngđếnnhưthế,nhưngnhữngnỗlựcđãđượcthựchiệnchođếnnaylạichưađầyđủ.

Ngườitatìmcáchgiảmnhẹmốinguyhiểmđóbằngviệchạnchếvũtrang và thông qua các quy định hạn chế trong khi tiến hành chiến tranh.Chiếntranhkhôngphảilàmộtcuộcchơitậpthể,trongđócácbêntuânthủmộtcáchngoanngoãnluậtchơi.Mộtkhiliênquanđếnsựsốngcòn,thìcácquyđịnhvànghĩavụcủacuộcchơitrởnênbấtlực!Chỉcósựdẹpbỏvôđiềukiệnmọicuộcchiếntranhnóichungmớicóthểcứuvãnđược.Việcthiếtlậpmộtđịnhchếtrọngtàiquốctếlàkhôngđủ.Thôngquacáchiệpướcphảitạorađượcsựđảmbảorằng,cácquyếtđịnhcủacấpthẩmquyềnnàycùngđượcthựchiệnbởitấtcảcácquốcgia.Nếukhôngcósựđảmbảochắcchắnđó,cácquốcgiasẽkhôngbaogiờcóđủcanđảmđểgiảitrừquânbịmộtcáchnghiêmchỉnh.

Cácbạnthửtưởngtượngxem,bằngcáchđedọasẽtẩychayhànghóa,chínhphủcácnướcMỹ,Anh,ĐứcvàPhápđòihỏichínhphủNhậtBảnphảichấm dứt ngay lập tức các hoạt động chiến tranh chống lại Trung Quốc!Vậy,cácbạncótinrằng,ởNhậtBảnsẽtìmrađượcmộtchínhphủlạimuốnđẩyđấtnướcmìnhvàomộtcuộcphiêulưunguyhiểmđếnthếkhông?Tạisaođiềunàylạikhôngxảyra?Tạisaomỗiconngười,mỗiquốcgialạicứrunsợchosựtồnvongcủamình?Bởivìainấyđềuđitìmlợithếthảmhạinhấtthờicủamìnhvàkhôngchịubắtnóphụctùnglợiíchvàsựpháttriểncủacộngđồng.

Vìvậy,nhưtôiđãnóivớicácbạnlúcđầurằng,sốphậncủanhânloạingàyhômnayphụthuộcvàocáclựclượngcóđạođứccủamìnhnhiềuhơnbaogiờhết.Ởđâucũngvậy,khướctừvàtựhạnchếlàconđườngdẫntớicuộcsốngvuivẻvàhạnhphúc.

Cáclựclượngủnghộchomộtsựpháttriểnnhưvậycóthểđếntừđâu?Chỉđếntừnhữngngườimàngaytừtrẻđãcócơhộităngcườngtinhthầnvàmở rộng tầm nhìn thông qua học tập và nghiên cứu.Chúng tôi, thế hệ đitrước trôngđợiởcácbạnvàhyvọngởcácbạnmộtđiều làcácbạnbằngnhữngkhảnăngtốtnhấtcủamìnhsẽhướngtớivàsẽđạtđượcnhữnggìmàchúngtôiđãkhônglàmnổi

VấnđềcủachủnghĩahòabìnhThưacácquýbà,quýông!Tôirấtvuimừnglàquývịđãchotôicơhộiđượcnóiđôilờivới

quývịvềvấnđềcủachủnghĩahòabình.Sựtiếntriểntrongnhữngnămquađãmộtlầnnữachothấyrằng,chúngtahầunhưkhôngđượcphépgiaophóchocácchínhphủcuộcđấutranhchốnglạicáchoạtđộngchạyđuavũtrangvàcácquanđiểmhiếuchiến.

Song ngay cả việc thành lập các tổ chức lớn gồm nhiều thành viêncũngchỉgiúpchúngtaphầnnàotrongviệctiếpcậnđếnmụctiêunày.

Theoquanđiểmcủatôi,ởđây,tốtnhấtlàtháiđộkhướctừquândịchbằngcáchphảnđối,dựavàosựhậuthuẫncủacáctổchứcbênhvựccảvềvậtchấtlẫntinhthầnchonhữngngườidũngcảmchốngquândịchởtừngnước.Nhưthế,chúngtacóthểđiđếnchỗlàmchovấnđềcủachủnghĩahòabìnhtrở nên cấp thiết, trở thànhmột cuộc đấu tranh thực sự khiến cho cho cảnhữngngườicócátínhmạnhmẽcảmthấyđượclôicuốn.Đâylàmộtcuộcđấutranhkhônghợppháp,nhưnglàcuộcđấutranhvìquyềnthựcsựcủaconngườichốnglạichínhphủcủahọ,chừngnàocácchínhphủnàyvẫncònđòihỏicáccôngdâncủahọphảithựchiệnnhữnghànhđộngtộiác.

Nhiều người coi mình là những người tích cực theo chủ nghĩa hòabình,nhưnglạikhôngthamgiavàomộtchủnghĩahòabìnhtriệtđểnhưvậy,bởihọviệndẫntớicáclýdocủachủnghĩayêunước.Khôngthểtrôngmonggìởnhữngngườinàytrongnhữnggiờphútnguynan.Cuộcchiếntranhthếgiớiđãchứngminhquáđủchođiềuấy.

Tôi xin chân thành cảmơn quý vị đã cho tôi cơ hội được trình bàybằngmiệngquanđiểmcủamình.

HướngđếnviệcloạibỏnguycơchiếntranhBàinàyđượcEinsteinviếtxongngày20.9.1952vàđượcđăngtrên

tạp chíKeizo,NhậtBản, sốmùa thunămđó.Sự thamgia của tôi vàoviệcsảnxuấtbomnguyêntửlàchỉởmộthànhđộngduynhất:tôiđãkývàobức thưgửi tổng thốngRoosevelt trongđóđãnhấnmạnh sự cầnthiết phải tiến hành các thí nghiệm ở quymô lớn để nghiên cứu khảnăngchếtạomộtquảbomnguyêntử.

Tôiđãthựcsựýthứcđượcmốinguyhiểmkhủngkhiếpchonhânloạimộtkhiviệcnàythànhcông.Chínhsựphỏngđoánrằng,trongvấnđềnày,ngườiĐứccóthểnghiêncứuvớitriểnvọngthànhcôngđãbuộctôiphảithựchiệnbướcđinày.Tôiđãkhôngcòn lựachọnnàokhác,dù tôi luôn làmộtngườitheochủnghĩahòabìnhmộtcáchđầytintưởng.Tànsáttrongchiếntranhtheoquanniệmcủatôichẳngcógìtốtđẹphơnsovớiviệcgiếtngườithôngthường.

Tuyvậy,chừngnàocácquốcgiachưakiênquyếtloạibỏchiếntranhthôngquacáchànhđộngchungvàgiảiquyếtcáccuộcxungđộtvàbảovệ

những lợi ích củamìnhbằng các quyết định hòa bình dựa trên cơ sở luậtpháp,thìhọsẽcảmthấycầnphảichuẩnbịmộtcuộcchiếntranh.Rồihọlạicảm thấycầnphải chuẩnbị tất cả cácphương tiện,kểcả cácphương tiệnđángkinhtởmnhấtđểkhôngbịquamặttrongcuộcchạyđuavũtrangnóichung.Conđườngđótấtyếudẫnđếnchiếntranh.Trongcácmốitươngquanhiệnnay,chiếntranhcónghĩalàsựhủydiệttấtcả.

Trong tìnhhìnhđó,việcdùngphương tiệnđểchống lạiphương tiệnkhôngcótriểnvọngthànhcông.Chỉcóviệcdẹpbỏtriệtđểcáccuộcchiếntranhvànguycơchiếntranhmớicóthểgiúpgiảiquyếtvấnđề.Muốnvậy,cầnphảihànhđộngvàquyếttâmkhôngđểchomìnhbịépbuộcphảihànhđộngđingượclạivớimụctiêunày.Đâylàmộtđòihỏikhắtkheđốivớicánhânýthứcđượctìnhtrạngphụthuộcxãhộicủamình.Nhưngtuyệtnhiênđókhôngphảilàmộtđòihỏikhôngthểthựchiệnđược.

Gandhi,bậcthiêntàichínhtrịvĩđạinhấtcủathờiđạichúngtađãvạchraconđườngvàchothấy:conngườisẽcókhảnănghysinhlớnđếnthếnàomộtkhihọđãnhậnraconđườngđúng.SựnghiệpgiảiphóngẤnĐộcủaônglàmộtbằngchứng sinhđộngcho thấy:ý chíđượcxác tínmột cáchvữngchắccònmạnhhơncảthếlựcvậtchấttưởngchừngnhưkhôngthểvượtquađược.

PhầnII:ChínhtrịvàchủnghĩahòabìnhHòabìnhNhững nhân vật thực sự lỗi lạc thuộc các thế hệ trước đây đã

nhậnratầmquantrọngcủamụctiêugiữgìnhòabìnhthếgiới.Tuy vậy, sự phát triển của kỹ thuật trong thời đại chúng ta làm cho

địnhđềđạođứcnàytrởthànhmộtvấnđềsốngcònđốivớinhânloạihiệnđãđượcvănminhhóanhưngàynayvàkhiếnchosựthamgiatíchcựcvàoviệcgiảiquyếtvấnđềhòabình trở thànhmộtvấnđề lươngtâmmàkhôngmộtngườinàocóýthứcvềtráchnhiệmluânlýcóthểlảngtránh.

Cầnlàmrõrằng,nhữngtậpđoànđầyquyềnlựccủanềncôngnghiệpđã thamgia sảnxuấtvũkhíở tất cả cácnướcđangđingược lạiviệcgiảiquyếthòabìnhcácvấnđềtranhchấpquốctế,rằngnhữngnhàcầmquyềnchỉcóthểđạtđượcmụctiêuquantrọngnày,nếunhưhọdámchắccóđượcsựủng hộ tích cực của đa số dân chúng.Trong thời đại của hình thức chínhquyềndânchủhiệnnaycủachúngta,sốphậncủacácdântộcphụthuộcvàochínhhọ.Mỗicánhâncầnphảiluônghinhớđiềunày.

TrảlờiphụnữMỹMộthộiphụnữMỹchorằnghọcầnphảnđốichuyếnthămcủa

Einsteintớiđấtnướchọ.Họnhậnđượccâutrảlờinhưsau:Chưabaogiờ tôibịpháiđẹpkhước từmạnhmẽđếnvậy;và trường

hợpđónếucóxảyrathìcũngchưakhinàocónhiềungườicùnglúcđếnthế.Nhưnghọlàmthếlàđúngquáđichứ,ôinhữngnữcôngdânđầycảnh

giác.Làmsaongườitalạicóthểchophépmộtgãđànôngvàonhà,kẻvốnthíchnhainuốtngấunghiếnbọntưbảnngoancốmộtcáchngonlànhvàthỏamãnyhệtnhưconquáivậtMinotaurusnhainuốtcácthiếunữđồngtrinhHyLạpthơmthovậy;màkẻđólạicònbỉổiđếnmứctừchốimọicuộcchiếntranh,trừcuộcchiếnvớichínhvợcủay?Vậynên,hãynghelờiđámquầnthoakhônngoanvàáiquốccủaquývịđivàquývịhãynhớrằngngaycảthủphủcủađếchếLaMãhùngmạnhcũngđãtừngđượccứulànhờtiếngkêucạpcạpcủanhữngconngỗngtrungthành!

LờichúcmừnggửinhàphêbìnhCóócquansátđộc lập,cảmnhậnvàđánhgiákhôngphụthuộc

vào các loạimốt thời đại; có thể diễn đạt điềumình thấy và cảm chỉbằngmộtcâu sắcgọnhoặcmột từchuẩnxác -như thếchẳngphải làtuyệtvờilắmsao?Ngườitacócầnphảichúctụnggìthêmnữakhông?

CảmnhậnđầutiêncủatôivềnướcMỹTôiphải thựchiệnlờihứacủamình,ấylàviếtđôiđiềucảmnhậnvề

đấtnướcnày.Màđiềuđóvớitôilạikhôngdễdàng.BởingườitathậtkhôngdễđặtmìnhvàovịtrícủangườiquansátkháchquannếungườitađượctiếpđónvớiquánhiềutìnhcảmvàsựtrọngthịnhưtôikhitớiMỹ.

Đầutiênlàđôilờithếnày:Trongmắt tôi, sự sùng bái cá nhân luôn có gì đó thiếu công bằng.

Đúng là Đấng tạo hóa ban phát cho những đứa con củamìnhmỗi ngườikhônggiốngnhauvềnănglực.Nhưng,ơnNgài,sốngườiđượchưởngmaymắn vẫn nhiều lắm, và tôi tin rằng phần lớn trong số họ vẫn sống nhữngcuộcđời thầm lặng,chẳngmấyaibiếtđến.Đốivới tôi, thật là thiếucôngbằng,vâng,thậmchíkhánhạtnhẽo,nếutrongsốđólạicóvàingườiđượcngưỡngmộquáđáng,đượckhoácchonhữngphẩmchấtthầnthánhvềtrítuệvànhâncách.Thếmàchínhđiềuđólạixảyravớisốphậntôi,dẫntớisựđốinghịchkệchcỡmgiữanhữngđiềumàngườitanóivềnănglựcvàthànhtựucủatôivớiđiềumàtôithựcchấtlàvàmuốnlà.Ýthứcvềmốitươngquankỳcụcnàykhiếntôikhôngchịuđựngnổi,nếubêncạnhđókhôngcómộtniềmanủiđẹpđẽ,mộttínhiệuvuimừngchocáithờiđạibịcoilàchỉbiếtchạytheovậtchấtnày:Người tadựng lênnhữngngườihùngmàmụcđíchcủanhữngngườihùngnàychỉlàhướngtớitrítuệvàđạođức.Điềuđóchứngtỏ,trithứcvàlẽphảivẫnđượcmộtsốđôngngườiđánhgiácaohơntàisảnvàquyềnlực.Kinhnghiệmcủatôichobiếtrằng,tháiđộsốnglýtưởngnàyhiệnhữuởmộtphần rất đôngdân chúngMỹ -đất nướcvốnbị coi làđặcbiệtchạy theovật chất này.Saunhững lời vòngvo trên, tôi xin trở lại chủđềchínhvớihyvọng rằng,người ta sẽkhôngđánhgiáquáđángnhữngphátbiểukhiêmnhườngcủatôihơnmứcnóvốnthế.

Điềuđầutiênkhiếnnhữngvịkháchphảikinhngạckhiđếnđấtnướcnàylàsựvượttrộivềkỹnghệvàtổchức.Nhữngđồdùnghàngngàyđược

làmbềnhơnởchâuÂu,nhàcửathìđượcxâycấtthựcdụnghơnhẳn.Tấtcảđềunhằmmụcđíchtiếtkiệmsứclaođộng.Ởđây,sứclaođộngđắtđỏbởimậtđộdânsốlàthấpsovớidiệntíchvàtàinguyênthiênnhiêncủađấtnước.Chính giá thành lao động cao đã kích thích sự phát triển mạnh của cácphương tiện trợ giúp về kỹ thuật và phương pháp làm việc. Ta hãy xemtrườnghợpngượclại:ởcácnướccómậtđộdânsốquácaonhưTrungQuốcvàẤnĐộ,giáthànhlaođộngthấpđãcảntrởsựpháttriểncủacácphươngtiệntrợgiúpvềkỹthuậtnhưthếnào.ChâuÂuthìởgiữahaitháicựcđó.Khimáymócđãđủpháttriển,rốtcuộcnósẽcònrẻhơncảsứclaođộngvốncònđangrẻmạt.NhữngkẻphátxítởchâuÂu-nhữngkẻvìlýdochínhtrịhẹphòiđangkêugọisựgiatăngdânsốởđấtnướchọ-hẳnsẽnghĩnhưvậy.Cóđiều,ấntượnghẹphòiấylạikhágiốngvớinỗisợcủanướcMỹtrongviệcchốngnhậphànghóabằngviệcthôngquađạoluậtvềthuếnhậpkhẩu...Songcũngchẳngnênđòihỏiởmộtngườikháchvôtưrằngôngtaphảiđauđầuvớinhữngcâuhỏi;màrốtcuộccũngchẳngcógìchắcchắnrằngvớicâuhỏinàocũngcómộtcâutrảlờihợplý.

Điều thứhaikhiếnnhữngvịkháchchúý là tháiđộsốngvuivẻ, tíchcựccủadânchúng.Nụcườitươitrênnhữngbứcảnhlàbiểutượngchomộttrongnhữngđiểmmạnhnhất củangườiMỹ.NgườiMỹvui vẻ, tự tin, lạcquanvà-khôngtịhiềm.NgườichâuÂuluôncảmthấydễchịuvàtựnhiênkhitiếpxúcvớingườiMỹ.

NgườichâuÂungượclại:cóócphêphánmạnhhơn,ýthứccánhâncaohơn,nhưngíthảotâmhơnvàítgiúpngườihơn;họcóđòihỏicaohơntrongcáchoạtđộnggiảitrí,vàtronghọcthuậtthìítnhiềucóvẻbiquanhơn.

SựthoảimáivàtiệnnghicómộtvịtrílớnởMỹ.Vìchúngmàhọsẵnsànghysinhsựyêntĩnh,sựungdungvàcảsựannhàn.NgườiMỹsốngvìtươnglainhiềuhơnngườichâuÂu.Cuộcsốngvớihọluônlàcáiđanghìnhthành,chứkhôngphảicáiđangtồntại.Theonghĩađó,họcònkhácxasovớingườiNgahayngườichâuÁhơncảngườichâuÂu.

Nhưng có một điểmmà ngườiMỹ giống với người châu Á hơn làngườichâuÂu.ĐólàhọítcótínhcánhânhơnngườichâuÂu-nếutachỉquansáttừgócđộtâmlýchứkhôngphảitừgócđộkinhtế.

Ở đây, cái "chúng ta" được nhấnmạnh hơn cái "tôi".Điều này liênquanđếnthựctếlàphongtụcvàtậpquánxãhộirấtđượccoitrọngởMỹ.CónhiềuđiểmtươngđồngtrongquanniệmsốngcũngnhưtrongquanniệmvềđạođứcvàsởthíchriênggiữacáccánhânhơnhẳnởchâuÂu.ĐượcnhưvậylànhờnướcMỹmạnhhơnhẳnchâuÂuvềkinhtế.Ởđây,việccộngtácvàphânchiacôngviệcmộtcáchhiệuquảdiễnradễdàngvàtrôichảyhơnởchâuÂu,dùđólàtrongcôngxưởng,trongtrườngđạihọchaytrongcácviệctừ thiện tư nhân. Thái độ ứng xử xã hội tốt đẹp đómột phần nhờ là vàotruyềnthốngAnh.

Nhưngngượclại,vaitròcủanhànướcởMỹcóvẻkhôngmạnhlắmsovớiở châuÂu.Người châuÂungạcnhiên thấy rằng,điện tín, điện thoại,đườngsắtvàtrườnghọcởMỹphầnlớnnằmtrongtaycáctổchứctưnhân.Điềuđócóthểxảyralànhờvàotháiđộxãhộitíchcựcnóitrêncủacáccáthể.Vàtháiđộấykhiếnchosựkhácbiệtquálớnvềtàisảnkhôngdẫntớisựcùngquẫncủamộtbộphậndânchúng.ÝthứctráchnhiệmxãhộicủacácôngchủởđâypháttriểncaohơnhẳnởchâuÂu.Họxemchuyệncốnghiếnmộtphầnlớntàisản,vàthườnglàcảsứclựccủahọnữa,chocôngviệcxãhộilàđươngnhiên.Dưluậnxãhội(vốnrấtmạnhmẽ!)đòihỏihọphảilàmthế.Điềuđódẫn tới thực tế là người ta có thể traonhữngnhiệmvụquantrọngnhấtvềvănhóavàotaycáctổchứctưnhânvàvaitròcủanhànướctrởnênrấthạnchế.

Uy tíncủaquyền lựcnhànướcchắcchắncòngiảmđi rõ rệtvì"đạoluậtcấmrượu".Bởiđốivớiuytíncủanhànướcvàluậtpháp,khôngcógìnguy hiểm cho bằng việc nó đưa ra những đạo luậtmà nó không đủ sứccưỡngchế.Đâylàmộtbímậtcôngkhai,vìsựpháttriểnđánglongạivềtộiphạmởđấtnướcnàycóliênhệchặtchẽvớithựctếđó.

Trongmộtquanhệkhác,"đạoluậtcấmrượu",theotôi,cũngdẫntớisựsuyyếunhànước.Quánxálànơichongườitacócơhộiđểtraođổisuynghĩvàbàytỏýkiếnvềnhữngsựkiệncôngcộng.Tôithấyởđấtnướcnày,ngườita có vẻ thiếu những cơ hội như vậy, khiến báo chí bị lũng đoạn bởi cácnhómthiểusốcóảnhhưởngquámạnhđếncôngchúng.

Tháiđộquácoi trọngđồngtiềnởđấtnướcnàyvẫncònmạnhhơnởchâuÂu,nhưngtôithấynócóvẻđanggiảmđi.Chắchẳnlànhậnthứcnàyđãchiếnthắng:đểcómộtcuộcsốnghạnhphúcvàhữuích,khôngcầnphảicóquánhiềucủacải.

Vềkhíacạnhnghệthuật,tôiđãbàytỏsựngưỡngmộchânthànhtrướccáiguthẩmmỹcaotrongcáccôngtrìnhxâydựnghiệnđạicũngnhưtrongcácvậtdụnghàngngày;ngượclạitôithấyrằng,nghệthuậttạohìnhvàâmnhạckhôngtìmđượcđấtsốngtronglòngdânchúngnhưởchâuÂu.

Tôi thánphục thành tựucủacáccơsởnghiêncứukhoahọc.ỞchâuÂu,ngườitađangtìmcáchgiảithíchmộtcáchvôlýrằngsựvượttrộingàycàngtăngvềnghiêncứukhoahọccủaMỹhoàntoànchỉlàdongườiMỹcónhiềutiềncủahơn;nhưngsựtậntâm,lòngkiênnhẫn,tinhthầnđồngnghiệpvà thiện chí cộng tác cũng giữmột vai trò quan trọng trong những thànhcôngấychứ.Cuốicùng,thêmmộtnhậnxétnữa!HợpChúngQuốcHoaKỳlàcườngquốcpháttriểnnhấtvềkỹthuậthiệnnay.Ảnhhưởngcủanóvàoviệc thiết kế cácmối quan hệ quốc tế là gần như không thể lường trướcđược.NướcMỹrộnglớnlàthế,nhưnglâunaydânchúnglạiítquantâmđếncácvấnđềlớncủacộngđồngquốctế,màvấnđềhàngđầuhiệnnaylàvấnđềgiảitrừquânbị.Điềuđócầnphảithayđổi,vìchínhlợiíchthiếtthâncủa

ngườiMỹ.Cuộcchiếnvừaquađãcho thấy,khôngcònsựphâncáchgiữacáclụcđịanữa,màsốphậncủatấtcảcácquốcgiangàynayđãgắnchặtvớinhau.Bởi thế cần làm thấu suốt rằng, dân chúng đất nước nàymangmộttráchnhiệm lớn trong lĩnhvực chính trị quốc tế.Vị trí củakẻkhoanh tayđứng nhìn không xứng đáng với đất nước này và lâu dài sẽ trở nên nguyhiểmvớitấtcảmọingười.

ĐámnhàbáoTríchtừmộtbứcthưriêngKhitabịtínhsổcôngkhaivềtấtcảnhữnggìtađãnóidùtrong

khivuiđùa,khicaohứnghaykhibựcbộinhấtthời,thìđiềuđótuythậtphiền hà, song ở chừng mực nhất định cũng là hợp lý và tự nhiên.Nhưngnếutabị tínhsổcôngkhaivềnhữngđiềungườikhácđãnhândanhtađểnóivàtakhôngcócáchgìđểkhảdĩtựvệđược,thìtìnhcảnhấythậtthêthảm.

"Vậyaimàkhổsởvậy?",anhsẽhỏi.Vâng,bấtkỳaiđủnổitiếngvàbịđámnhàbáothămhỏi.Anhcườivìkhôngtinư?Nhưngtôiđãtrảinghiệmđủrồi,đểtôikểanhnghe.

Anhhãytưởngtượng:mộtbuổisángkia,mộttayphóngviênđếngặpanhvàvuivẻhỏirằng,liệuanhcóthểnóiđôiđiềuvềôngN.bạnanhđượckhông.Thoạttiêncóthểanhsẽcảmthấyphẫnnộvìmộtcâuhỏinhưvậy.Songanhnhanhchóngnhậnrarằng,sẽchẳngcócáchnàođểchạythoát.Bởinếuanhtừchốitrảlời,tayphóngviênsẽviết:"TôiđãhỏimộttrongnhữngngườibạngọilàthânnhấtcủaN.,nhưngôngnàyđãkhéoléotừchối.Mongđộcgiảtựrútranhữngkếtluậnhiểnnhiêntừtháiđộấy".Vìkhôngcócáchnàođểchạythoát,anhtrảlờinhưsau:

"ÔngN.làmộtnhâncáchhàohiệp,thẳngthắn,đượctấtcảbạnbèquýmến.Ởbấtkỳhoàncảnhnào,ôngcũngnhìnrađượcmặttốt.Ônglàngườichịukhóvàđảmnhậnđược rấtnhiềuviệccùng lúc;nghềcủaôngđòihỏiôngphảidànhhết tâmsứcchocôngviệc.Ônglàngườiyêugiađình,luôndànhchovợtấtcảnhữnggìôngcó..."

Bàiviếtcủataynhàbáo:"N.khôngthựcsựcoitrọngđiềugìvàcótàilấylòngtấtcảmọingười,hơnnữalúcnàoôngcũngđóngvaimộtngườidễdãivàmềmmỏng.Ôngthuộcloạinôlệchocôngviệc,đếnmứckhôngbaogiờnghĩtớinhữngchuyệnriêngtưhaythamgiavàomộthoạtđộngtinhthầnnàokhác.Chiềuchuộngvợhếtmực,ônglàtênđầytớngoanngoãnphụngsựchocácnhucầucủabàấy...".

Ởmột taynhàbáođích thực,bàiviết sẽcòngiậtgânhơn thếnhiều,nhưngvớianhvàvớiôngN.bạnanhthìnhưthếcólẽđãđủ.Ôngấysẽđọcnhữngđiềukểtrênvàobuổisángngàymaitrênbáo,vàsựgiậndữcủaôngtavớianhsẽlàvôgiớihạn,dùvềbảnchấtôngtacótốtbụngvàvuitínhđếnđâuđinữa.Nỗiđaukhổcủaôngtasẽlàmanhđauđớnkhôngnóirađược,vì

trongthâmtâmanhvốnquýmếnôngta.Anhsẽ làmgì trong trườnghợpnày,bạn thânmếncủa tôi?Nếuanh

nghĩrađượccáchgì,hãybáongaychotôibiếtnhé,đểtôicóthểlậptứcbắtchướccáchcủaanh.

BertrandRussellvàtưduytriếthọcTiểuluậndướiđâyđượcEinsteinviếtcholờitựatập5củatuyển

tập"LibraryofLivingPhilosophers"doGiáo sưA.Schilppchủbiên,xuấtbảnlầnđầunăm1946,đềcậpriêngvềtriếthọcBertrandRussell,đặcbiệt là tácphẩm"An Inquiry intoMeaningandTruth"xuấtbảnnăm1940.

KhihộiđồngbiêntậpđềnghịtôiviếtchútgìđóvềBertrandRussell,thì vì sựngưỡngmộvàkính trọngcủa tôi đối với tácgiả, tôi đãnhận lờingaylậptức.Nhờđọccáctácphẩmcủaông,tôiđãđượchưởngbiếtbaogiờhạnhphúc,điềumàtôi-ngoạitrừvềThorsteinVeblen-khócóthểnóikhiđọcbấtkỳcâybútkhoahọcđươngthờinàokhác.Songtôiđãnhanhchóngnhậnrarằng,đưaramộtlờihứathườngdễhơnlàthựchiệnnó.

Tôiđãhứa, sẽviếtgìđóvềRussellnhưvềmột triếtgiavàmộtnhànhậnthứcluận.Vàkhitôiđầytựtinbắttayvàoviệc,tôisớmnhậnrarằng,mộtngườibấylâuchỉcẩntrọngdừnglạitrongđịahạtvậtlýnhưtôiđãliềulĩnhbiếtbaokhidámđặtchânvàomộtlĩnhvựchócbúanhưvậy.Cóthểhầuhếtnhữngđiều tôi sắp trìnhbàysauđây làngâyngôvớinhữngngườiamhiểu.Songtôitựanủimìnhbằngýnghĩ,mộtngườivớikinhnghiệmtưduytrongmộtlĩnhvựckhácnhưtôibaogiờcũngđượcưuáihơnsovớingườihoàntoànkhôngsuytưhaychỉsuytưítỏi.

Trongquátrìnhpháttriểncủatưduytriếthọcnhữngthếkỷqua,câuhỏisauđâyđóngvaitròchủđạo:Nhữngnhậnthứcnàocóthểđượcmanglạitừtưduythuầntúy,khôngphụthuộcvàonhữngấntượngcảmtính?Liệucóthểcónhữngnhậnthứcnhưvậykhông?Nếukhông,nhậnthứccủachúngtacóquanhệnhưthếnàovớinhữngchấtliệuthôdonhữngấntượngcảmtínhcủagiácquancungcấp.Cáccâuhỏiđó,vàmộtsốcâuhỏikháccóliênhệchặtchẽvớichúngtươngứngvớimộttrườnghỗnloạnhầunhưkhôngthểbaoquáthếtđượccủanhiềuquanđiểmtriếthọckhácnhau.Trongnhữngnỗlựcdũngcảmnhưngtươngđốivôbổnày,dùsaocũngdễnhậnramộtvệtpháttriểncóhệthống,đólà:sựhoàinghingàycànggiatăngtrướcmọithửnghiệm theo hướng "tư duy thuần túy", hòngnắmbắt được điều gì đó về"thếgiớikháchquan"vàthếgiới"sựvật",đốilậpvớithếgiới"củanhữngbiểutượngvàtưtưởng"đơnthuần.Độcgiảchophéptôinóitrongngoặcképrằng:ởđâycũngnhưnơimột triếtgiađích thực,dấungoặckép("")đượcdùngkhimuốndunhậpmộtkháiniệmkhôngchínhđáng,vàmongbạnđọctạm thời chophép,mặcdùnócònkhảnghi trướcconmắt cúvọcủa triếthọc.

Niềmtinchorằng,chỉcầntưduythuầntúylàcóthểtìmramọitrithứcđánggiátrênđời,niềmtinấykháphổbiếntrongbuổiđầucủatriếthọc.Đóđãlàmộtảotưởngmàbấtkỳaicũngdễdàngnhậnranếuanhta,trongmộtphútgiây,tạmquênđinhữnggìanhtađãhọcđượctừtriếthọcvàkhoahọctựnhiênsaunày.AnhtaắtsẽkhôngngạcnhiênkhithấyPlatoquycho"ýniệm"mộtdạngthựctạicaohơnsovớinhữngsựvậtcóthểđượcnhậnbiếtmộtcáchthườngnghiệm.CảởSpinozavàchotớitậnHegel,địnhkiếnnàycóvẻvẫncòngiữvaitròchủđạovớitấtcảsứcmạnhsốngđộngcủanó.Cóthểaiđóthậmchísẽđặtracâuhỏi:Nếukhôngcómộtảotưởngnhưthếthìliệucóthểtạorađượccáigìđóvĩđạitronglĩnhvựctưduytriếthọc?Songvềphầnmình,chúngtôikhôngmuốnđặtramộtcâuhỏinhưvậy.

Cáiảotưởngnặngvẻquýtộcvềsứcmạnhthâmnhậpvôbiênđứngđốiđầulạivớicáiảotưởngnặngvẻbìnhdânvềmộtthuyếtduythựcngâythơ,theođó,sựvật"tồntại"yhệtnhưkhitatrigiácchúngbằnggiácquan.Ảotưởngnàychiphốihoạtđộngthườngnhậtcủaconngườivàthúvật.Nócũnglàkhởiđiểmcủacáckhoahọc,nhấtlàcáckhoahọctựnhiên.

Việcvượtquahaiảo tưởng trênkhôngđộc lậpvớinhau.Sora,việcvượtquathuyếtduythựcngâythơlàđơngiảnhơn.Russellđãkhắchọaquátrìnhnàymộtcáchđầyấntượngtrongphầndẫnnhậpcủacuốn"AnInquiryintoMeaningandTruth"củaôngnhưsau:

"Chúngtađềubắtđầubằng'thuyếtduythựcngâythơ',nghĩalàbắtđầubằnghọcthuyếtchorằng,sựvậttồntạinhưnóxuấthiệnra[trướcgiácquancủata].Chúngtathừanhậnrằng,cỏthìxanh,tuyếtthìlạnhvàđáthìcứng.Nhưngvật lý học lại camđoanvới ta rằng, cái xanh của cỏ, cái lạnh củatuyếtvàcáicứngcủađákhôngphảiyhệtvớicáixanh,cáilạnhvàcáicứngmàchúngtabiếttheokinhnghiệm,màlàmộtcáigìđókháchẳn.Nếuchúngtatinvàovậtlýhọc,chúngtasẽthấyrằng,khimộtngườiquansátchorằngmìnhđangquansátmộthònđá,thìnghĩalàtrênthựctế,anhtađangquansátnhữngtácđộngcủahònđávàochínhmình.Cóvẻnhưkhoahọcđangtựmâuthuẫnvớichínhnó:khinótựchomìnhlàkháchquancựcđộ,thì,tráivớimongmuốncủanó,nólạichìmngậptrongtínhchủquan.Thuyếtduythựcngâythơdẫnđếnvậtlýhọc;vàvậtlýhọc,vềphầnmình,lạichỉrarằngthuyếtduythựcngâythơnày,baolâunócứtriệtđểnhưthế,làsailầm.Saivềlogic;nghĩalàsai."

Khôngkểđếnlốihànhvănbậcthầy,nhữngdòngchữtrênnóilênmộtđiềugìmàtrướcđótôichưahềnghĩđến.LốitưduycủaBerkeleyvàHume,nếuchỉnhìnmộtcáchhờihợt,cóvẻđốilậplạivớilốitưduycủacáckhoahọctựnhiên.NhưngnhậnđịnhtrêncủaRussellđãpháthiệnmộtmối liênhệ:NếuBerkeleydựatrênnềntảngrằngchúngtakhôngtrựctiếpnắmbắtcác"sựvật"củathếgiớibênngoàithôngquagiácquan,màgiácquancủachúngtachỉnhậnbiếtđượcchúngthôngquacácquátrìnhnốikếtnhânquả

vớisựhiệndiệncủacác"sựvật"-mộtsựsuytưởngnhưthếhẳnđãcóđượcsứcmạnhthuyếtphụctừlòngtinvàolềlốitưduyvậtlýhọc,thìsẽkhôngcầnthiếtphảiđưabấtkỳcáigìvàogiữakháchthểvàhànhvinhìnđểngăncáchkháchthểvàchủthể,vàbiến"sựtồntạicủakháchthể"thànhmộttồntạiđángnghivấn.

Lốitưduyvậtlýnàycũngnhưcáckếtquảthựctiễncủanóđãlàmlaychuyểnniềmtinvàokhảnăngchorằng,chỉbằngconđườngtưduytưbiệnđơnthuầnlàcóthểhiểuđượccácsựvậtvàcácmốiquanhệcủachúng.Dầndần,niềmtinrằngtấtcảsựhiểubiếtvềsựvậtcủachúngtarốtcuộcđềulàmộtsựxửlýcácchấtliệuthôcủacácgiácquanđãchiếnthắng.Nguyênlýấy,tronghìnhthứcphổquátnày(đượcdiễnđạtmùmờmộtcáchcốý)hiệnđangđượcchấpnhậnrộngrãi.Songniềmtinđókhônghềdựa trêncơsở,rằngđãcóaiđóchứngminhđượctínhbấtkhảcủaviệcthuhoạchcácnhậnthứchiện thựcbằngconđường tưbiện thuần túy,mà là:chỉduynhấtconđường thựcnghiệmnói trênđãchứng tỏnhư lànguồngốccủanhận thức.GalileivàHumelànhữngngườiđầutiênđãđứngvềphíanguyênlýnàyvớitấtcảsựsángsủavàkiênquyết.

Humeđãnhậnthấyrằng,cáckháiniệmđượctaxemlàcơbản,vídụ:"sựnốikếtnhânquả",khôngthểđượcrútratừchấtliệudogiácquancungcấp.Cáchnhìnấyđãkhiếnôngcótháiđộhoàinghivớitấtcảcácloạinhậnthức.Nếuđãđọcnhữngtácphẩmcủaông,ngườitasẽkhôngkhỏikinhngạckhinhữngtriếtgiasauông-trongđócókhôngítngườiđượcđánhgiácao-đãviếtvôkhốinhữngthứlộnxộnmàvẫntìmđượcđộcgiảngưỡngmộ.Ôngđãgiữđượcảnhhưởngsâuđậmđếnnhữngngườixuấtsắcsauông.NgườitanhậnraôngkhiđọccácbàiphântíchtriếthọccủaRussell,màsựsắcsảovàlốiviếtgiảndịcủachúngluônlàmtôinghĩtớiHume.

Khátkhaocủaconngườilàđòihỏiphảicónhậnthứcđượcđảmbảochắc chắn.Bởi thế, thông điệp rõ ràng củaHume làm ta thất vọng ê chề:Chấtliệuthôcảmtính-nguồngốcduynhấtcủanhậnthức,nhờthóiquen,cóthểđưachúngtatớiniềmtinvàsựmongđợi,nhưngkhôngthểđưachúngtatớisựnhậnbiếthaythậmchíđếnsựthấuhiểuvềcácquanhệcótínhquyluật.Đúngởđiểmnày,Kantđãxuấthiệnvớimộtýtưởng-dùởdạngdiễngiảicủaông,nókhómàđứngvữngđược,songvẫnlàmộtbướctiếnđểgiảiquyết thế lưỡng nan của Hume: Tất cả những gì có nguồn gốc thườngnghiệmởnơinhậnthứcđềukhôngbaogiờchắcchắncả(Hume).Nghĩalà(theoKant-ND),nếuchúngtasởhữunhậnthứcchắcchắn,thìnhậnthứcấyphải được đặt cơ sở ở trong bản thân lý tính. Chẳng hạn, điều này đượckhẳngđịnhkhibànvềcácđịnhlýcủahìnhhọcvàvềnguyênlýnhânquả.Nhậnthứcnày,vàcácnhậnthứcvữngchắckháccóthểnóilàmộtbộphậntrongbộcôngcụcủatưduy;dođó,chúngkhôngcầnphảinhờđếncácdữliệu do giác quan cung cấpmới có thể có được (tức gọi là nhận thức "a

priori" - tiên nghiệm).Ngày naymỗi chúng ta đều biết rằng, những nhậnthứcấytuyệtkhôngcógìlàchắcchắn,vâng,chúngtuyệtkhôngsởhữumộtsựtấtyếunàobêntrongnhưKanttừngtintưởng.Nhưngvớitôi,nếunhìnvấnđềtừquanđiểmlogic,lậptrườngcủaônglạicóvẻđúng:đólàsựxácnhận,rằngchúngtacólýdo"chínhđáng"khisửdụngcáckháiniệmấyđểtưduy,nhữngkháiniệmmàchúngtakhôngthểcóđượctừchấtliệucủacáckinhnghiệmdogiácquanmanglại.

Theotôi,ngườitathậmchíphảikhẳngđịnhmạnhmẽhơnnữa:Nhữngkháiniệmxuấthiệntrongtưduyvàtrongcácbiểuđạtbằngngônngữcủachúngta,tấtcả-từđiểmnhìnlogic-lànhữngsángtạotựdocủatưduyvàkhông thểcóđượcmộtcáchquynạp từcáckinhnghiệmgiácquan.Sởdĩđiềunàylàkhónhậnra,chỉvìchúngtathườngcóthóiquengắnchặtmộtsốkháiniệmvàliênkếtkháiniệm(mệnhđề)nhấtđịnhvớimộtsốkinhnghiệmgiácquannàođócủachúngta,đếnnỗichúngtakhôngýthứcđượckhenứtngăncách-vềmặtlogiclàkhôngthểvượtqua-giữathếgiớicủacáckinhnghiệmgiácquanvớithếgiớicủacáckháiniệmvàmệnhđề.

Theođó,chẳnghạndãysốnguyênrõrànglàmộtphátminhcủatrítuệcon người, một công cụ tự tạo, nhằm trợ giúp việc sắp xếp những kinhnghiệmgiácquannhấtđịnhđượcdễdàng.Songtuyệtkhôngcócáchnàođểkháiniệmnày(dãysốnguyên-ND)cóthểđượcnảysinhtừbảnthâncáckinhnghiệm.Ởđâysởdĩtôichọnkháiniệm"số"vìnóthuộcvềtưduytiền-khoahọcvàdùsao,tínhcấutạo(constructive)ởnóvẫncòndễnhậndiện.Song, khi ta càng đi sâu vào những khái niệm sơ đẳng nhất của đời sốngthườngnhật,sứcnặngcủathóiquenthâmcăncốđếsẽcànggâykhókhănchochúngta trongviệcnhậndiệnkháiniệmấynhưlàmộtsángtạo tựdocủatưduy.Nhưvậy,từnhữngtươngquannóitrên,cóthểnảysinhmộtquanniệmnguyhại cho rằng, nhữngkhái niệm sở dĩ ra đời đều là từ các kinhnghiệmgiácquanthôngquaquátrình"trừutượnghóa",nghĩalàbằngcáchlượcbớtđimộtphầntrongnộidungcủanó.Tôimuốnchỉrarằng, tạisaoquanniệmấyvớitôilạinguyhại:

Nếuđãquenvới phêphán củaHume, ta dễ cóý tưởng rằng, dườngnhưcó thể loạibỏrakhỏi tưduy tấtcảcáckháiniệmvàmệnhđềcó tính"siêuhình",nếunhữngkháiniệmvàmệnhđềấykhôngcónguồngốctừchấtliệu thô của kinh nghiệmgiác quan.Bởi tất cả tư duy đều chứa đựng nộidunglàchấtliệuvốnkhôngcónguồngốctừđâukhácngoàimốiliênhệcủanóvớikinhnghiệmgiácquan.Tôi thấymệnhđề thứhainày làhoàn toànđúng,nhưngdựatrênđóđểđềrađiềulệnhchotưduythìlạilàsai.Bởiyêusáchấy-nếuđượcthựchiệntriệtđể-sẽloạibỏbấtkỳthứtưduynàochỉvìxemnólà"siêuhình".

Để tưduykhôngbị sađàvào "siêuhìnhhọc" cũngnhưvào lý luậnsuông,chỉcầncóđủcácđịnhluậtcủahệthốngkháiniệmđượckếtnốichắc

chắn với các kinh nghiệm giác quan; đồng thời hệ thống khái niệm - vớinhiệmvụsắpxếpcáckinhnghiệmgiácquanvà làmchotadễcócáinhìnthốngquanvềchúng-phảicótínhthốngnhấtvàtiếtkiệmcàngnhiềucàngtốt.Ngoàira,cái"hệthống"ấycầnphảilàmộttròchơitựdo(cótínhlogic)với các biểu tượng dựa theo các luật chơi được đề ra một cách tùy tiện(nhưnghợplogic)theocácluậtchơi.Tấtcảcácquyđịnhtrêncầnđượcápdụngnhưnhauchotưduythườngnhậtvàcholốitưduyđượcýthứcnhiềuhơnvềtínhhệthốngtrongkhoahọc.

Bâygiờhẳn tấtcảđềuhiểuđiều tôimuốnnóisauđây:Bằngsựphêphán sáng sủa củamình,Humeđã không chỉ thúc đẩy triết họcmột cáchquyếtđịnhmàsựphêphánấy-khôngphảilỗitạiông-đãtrởthànhmộtmốinguyhiểm,khinótạoramộtsự"sợhãitrướcsiêuhìnhhọc".Nỗisợhãiấychứađầyhiểmhọavàlàmộtcănbệnhcủatriếthọcthựcnghiệmngàynay;cănbệnhnàylàcáiđốiứngvớiloại"triếthọctrênmây"trướcđây,loạitriếthọcvốntưởngrằngkhôngcầnđếnhoặccóthểbỏquadữliệucảmtính.

Với tấtcả lòngngưỡngmộtrướcsựphân tíchsắcsảomàRussellđãmanglạichochúngtatrong"MeaningandTruth",tôivẫnthấyrằng,ngaycảởđây,bóngmacủanỗisợsiêuhìnhhọcvẫnhiệndiệnvàgâyramộtsốtáchại.Chẳnghạn, tôi thấyhìnhnhưnỗisợnày lànguyênnhândẫnđếnviệcRussellcoi"sựvật"nhưlà"tậphợpcáctínhchất",trongđó"cáctínhchất"cầnđượctìmthấytrongcácchấtliệuthôtừgiácquan.Vấnđềnảysinhlà:haisựvậtchỉlàmộtkhivàchỉkhichúnggiốnghệtnhauvề"cáctínhchất",dẫn tới chỗ cần phải quy các quan hệ hình học giữa các sự vật với nhauthành"nhữngtínhchất"củachúng.(Nếukhông,theolýthuyếtcủaRussell,tasẽphảicoithápEiffelởParisvàthápEiffelởNewYorklà"cùngmộtsựvật").Đốidiệnvớivấnđềnày,tôihoàntoànkhôngthấymột"nguycơsiêuhình"nàocả,khitađưa"sựvật"(tức"đốitượng"theonghĩavậtlýhọc)nhưmột khái niệmđộc lập với cấu trúc khônggian - thời gian của nó vào hệthống.

Nhìnvàonhữngnỗlựcấy,tôicảmthấythỏamãnkhirốtcuộc,chươngcuốicủacuốnsáchđãđưarakết luận, rằngngười takhông thểkhôngcầnđến"siêuhìnhhọc".Điềuduynhấtmàtôithấykhôngthoảimáikhiđọctớiđólàcáilươngtâmtrí thứccắnrứtcủatácgiảcứlẩnkhuấtgiữacácdòngchữ.

ChàomừngnhàvănGeorgeBernardShawGeorgeBernardShawsinhnăm1856ởDublin(Ailen),mấtnăm

1950ởLondon.Ônglànhàvăn,kịchtácgia,nhàphêbìnhvănhọclỗilạc.Ôngcònlànhàhoạtđộngchínhtrịthànhcông,ngườiđấutranhchobìnhđẳngnamnữvàcôngbằngxãhội.ShawđượctraogiảiNobelvănchương năm 1925. Ông nhận giải nhưng từ chối nhận tiền. Lời chàomừngdướiđâyđượcEinsteinđọctrongmộtlầnđóntiếpShawmùathu

năm1930ởAnh.Hiếmcónhữngngườiđủđộclậpđếnmứccóthểnhìnranhữngđiểm

yếuvàsựlốbịchcủangườiđươngthờivàđồngthờikhôngđểmìnhbịlụyvào đấy. Song ngay cả như vậy, khi chạm phải sự lì lợm của người đời,nhữngkẻcôđơnnàythườngsớmđánhmất lòngdũngcảmtrongviệccứugiúpnhân loại.Chỉ rất ít người, bằng sự hài hước tinh tế và bằngvẻ lịchthiệp,cóthểlàmsaymêngườiđươngthờivàxứngđánglàngườicầmđuốctrênconđườngbấtvịlợicủanghệthuật.Hômnay,vớitìnhcảmnồngnhiệt,tôi xin chàomừngngười thầy lớn nhất trên conđường ấy - người đã dạychúngtavàkhiếntấtcảchúngtacảmthấyhạnhphúc.

Bàiphátbiểunhândịpsinhnhậtlầnthứ70củaArnoldBerlinerHômnaytôimuốnnóivớiôngbạnArnoldBerlinervàđộcgiảtạp

chí"DieNaturwissens-chaften"(Cáckhoahọctựnhiên)củaôngvềviệctạisaotôilạiđánhgiácaoôngvàsựnghiệpcủaông.Cầnphảilàmđiềuđóngaytạiđâyvìnếukhông,ngườitasẽchẳngcódịpnàođểnóiramộtđiềunhưvậy.

Chínhnềngiáodụchướngtớitínhkháchquancủachúngtađãlàmchotấtcảnhữnggìriêngtưtrởnênmộtthứ"cấmkỵ",màđểchốnglạiđiềuđó,conngườitrầnthế[chúngta]chỉchophépmìnhđượcphạmtộivàonhữngdịphếtsứcđặcbiệt,nhưdịpnàychẳnghạn.

Sauhồimàođầu cho thoảimái, bâygiờxinquay lại với tínhkháchquan!Nhờsựmởrộngmạnhmẽphạmvicủalĩnhvựcnhữngsựthậtđượctổngkếtmộtcáchkhoahọcmànhậnthứclýthuyếtởtấtcảcáclĩnhvựccủacáckhoahọcđãđượcđàosâumộtcáchbấtngờ.Nhưngnănglựcthâutóm[trithức]củaconngườivẫnđang,vàsẽcòntiếptụcbịgắnvàonhữngphạmvihạnhẹp.Dovậy,cómộtđiềuđãkhông thể tránhkhỏi làhoạtđộngcủanhànghiêncứuriênglẻphải thuvềmộtnhánhngàycànghẹphơncủatòanhàtrithức.Nhưngcòntệhơnnữa:cùngvớisựchuyênbiệthóanày,thậmchísựhiểubiếtchungđơnthuầnvềcáitổngthểcủakhoahọcngàycàngkhótheokịpvớisựpháttriểnđó,mànếuthiếusựhiểubiếtchungấythìtinhthầnnghiêncứuđíchthựcsẽbịtêliệtmộtcáchtấtyếu.SẽxuấthiệnmộttìnhthếtươngtựnhưtìnhthếđượckhắchọamộtcáchtượngtrưngquacâuchuyệnxâydựngthápBabeltrongKinhThánh.Mỗinhànghiêncứunghiêmtúcđềubiếtđếncáicảmnhậnđauđớnvềsựgiớihạnmiễncưỡngvàomộtphạmvihiểubiếtngàycànghẹphơn;điềuđóđedọacướpđicáiviễntượngrộnglớnởnhànghiêncứuvàlàmanhtasuythoáithànhmộtgãtrợthủđơnthuần.

Tấtcảchúngtađềuchịucảnhđauđớnđó,nhưnglạichẳnglàmgìđểxoadịunó.SongArnoldBerlinerđãgiảicứuchokhuvựcĐứcngữmộtcáchmẫumực.Ôngnhậnrarằng,cáctạpchí[khoahọc]dànhchođạichúngnhư[sốlượng]hiệncóhẳnđãthừađủđểdạydỗvàkíchthíchđámđộcgiảkhôngchuyên.Ôngcòn thấy rằng,nhất thiết cầnphải cómột cơquanđượcđiều

hànhmộtcáchđặcbiệtcẩntrọngvàcóhệthốngđểphụcvụchoviệcđịnhhướngkhoahọccủacácnhànghiêncứu,nhữngngườimuốnđượcchỉdẫnvềsựpháttriểncủanhữngvấnđề,nhữngphươngphápvànhữngkếtquảkhoahọc,đểtựbảnthânhọcóthểđưaramộtđánhgiá.Mụcđíchấyđãđượcôngtheođuổitrongnhiềunămrònglaođộngvớisựhiểubiếtlớnlaovàvớisựdẻodaicũnglớnlaokhôngkém.Ôngđãlàmmộtnghĩacửchotấtcảchúngtacũngnhưchokhoahọcmàvìlẽđó,chúngtachẳngthểnàomangơnôngchođủđược.

Ôngđãđặtrayêucầulàphảithuhútđượcsựcộngtáccủacáctácgiảkhoahọcthànhđạt,vàthuyếtphụchọtrìnhbàychủđềcủamìnhbằngmộthình thứcsaochonhữngngườikhôngphải làchuyêngiacũngcó thể tiếpcậnđược.Ôngthườngkểchotôinghevềnhữngcuộcđấutranhmàôngđãphải vượt qua trong nỗ lực ấy. Một lần, trước mặt tôi, ông đã khắc họanhữngkhókhănbằngmộtcâuhỏivuinhưsau:"Mộttácgiảkhoahọclàgì?"Trảlời:"Làsựgiaonhaugiữamộtbônghoamimôsavớimộtconbọtrích."ThànhtựucủaBerlinerchỉcóthểcóđượclànhờởôngđãluônđặcbiệtsốngđộngniềmkhaokhátvươntớimộtsự tổngquansángsủavềmột lĩnhvựcrộnglớnđếnmứctốiđa.Chínhquanniệmnàyđãdẫnôngtớiviệcmiệtmàihếtmìnhgắng sứcđểhoàn thànhmột cuốn sáchgiáokhoavềvật lý học,cuốnsáchmàmớiđâymộtsinhviênykhoacónóivớitôi:"Nếukhôngcócuốnsáchđóthìemthậtkhôngbiếtphảilàmthếnàođểtrongkhoảngthờigian[ngắn],cóthểnắmbắtđượcmộtcáchrõràngvềcácnguyêntắccủavậtlýhọchiệnnay."

CuộcđấutranhcủaBerlinerchosựsángsủavàsựtổngquanđãđónggóplớnlaobiếtbaođểcácvấnđề,cácphươngphápvàcáckếtquảcủakhoahọcđượctrởnênsốngđộngtrongtrínãocủanhiềungười.Trongđờisốngkhoahọccủathờiđạichúngta,chẳngthểnghĩrằngcóthểthiếuđượctờtạpchícủaôngnữa.Việclàmchonhậnthứcấyđượcsốngđộngvàgiữchonóluônsốngđộngcũngquantrọngnhưviệcgiảiquyếtcácvấnđềđơnlẻvậy.

Josefpopper-lynkeusJosefPopper-LynkeusnguyêntênkhaisinhlàJosefPopper,sinh

năm1838ởKolin(CộnghòaSec),mấtnăm1921ởWien(Áo).Ônglànhà văn, nhà lý luận chính trị xã hội, kỹ sư, nhà sáng chế. Bên cạnhnhững phát minh nổi tiếng trong các lĩnh vực chế tạo máy và hàngkhông,ôngcònlàtácgiảcủanhiềubàiviếtvàtácphẩmxuấtsắctrongcáclĩnhvựcvănhọc,chínhtrịvàxãhộihọc.

JosefPopper-Lynkeus cònhơn cảmột kỹ sưvàmột nhàvănđầy trítuệ.Ôngthuộcvềsốítnhữngnhâncáchlớn,hiệnthâncholươngtâmcủathếhệmình.Ôngluônnhắcnhởchúngtarằng,xãhộiphảichịutráchnhiệmvềsốphậncủatừngcánhân,vàôngđãchỉracáchlàmthếnàođểthựchiệntrongthựctếnghĩavụđượcrútratừnhậnđịnhấycủamộtcộngđồng.

Vớiông,cộngđồngcũngnhưnhànướckhôngphảilàmộtđốitượngđểsùngbái;quyềnđượcđòihỏicáccánhânphảihi sinhvìnóchỉcó thểđượcxâydựngtrênnềntảngnghĩavụcủanólà:tạođiềukiệnchocánhân,từngcánhânđơnlẻ,đượcpháttriểnhàihòa.

H.A.Lorentz:Nhàbáchọc-nhâncáchlớnTiểuluậnnàyđượcEinsteinviếtxongcuốitháng2năm1953để

gửiđếnLễkỷniệm100nămngàysinhcủaH.A.Lorentz (18.7.1853-18.7.1953)ởLeiden,HàLan.Vàogiaiđoạnchuyểngiao thếkỷ,H.A.Lorentzđượccácnhàvậtlýlýthuyếtcủamọiquốcgiaxemlàlãnhtụtinhthần,vàđiềuđóhoàntoàncócơsở.

CácnhàvậtlýthếhệtrẻhơnthườngkhôngýthứcđượcđầyđủvềvaitròquyếtđịnhcủaH.A.Lorentz trongviệc thiết lậpnhữngý tưởngcơsởchovậtlýlýthuyết.

SởdĩcósựlạlùngnàylàvìnhữngýtưởngnềntảngcủaLorentzđãtrởthànhmáuthịtcủahọ,đếnnỗihọkhôngcònkhảnăngýthứctrọnvẹnvềsứcnặngcủacácý tưởngnàycũngnhưsựđơngiảnhóa trongnền tảngvật lýnhờchúngmàcóđược.

KhiH.A.Lorentz bắt đầu sự nghiệp, thuyếtMaxwell về điện từ đãđượckhẳngđịnh.Songgắnliềnvớilýthuyếtnàylàmộtsựphứctạpđánglưuývềnềntảng,khiếnchonhữngđặcđiểmchủyếucủalýthuyếtđãkhôngđượcbộclộhoàntoànrõràng.Kháiniệm"trường"tuyđãthaythếđượckháiniệm"tácđộngtừxa",songđiệntrườngvàtừtrườngchưađượcxemlàcácđạilượngcơbản,màchỉlàcáctrạngtháicủavậtchấtcótrọnglượng,đượcxét như cácmôi trường liên tục (continuum). Theo đó, điện trường đượcphân tách ra thành: vectơ của cường độ điện trường và vectơ của chuyểndịchđiệnmôi.Trongtrườnghợpđơngiảnnhất,haitrườngnàyđượckếtnốivớinhaubằnghằngsốđiệnmôi;songvềnguyêntắc,chúngđượcnhìnnhậnvàxửlýnhưhaiđạilượngđộclập.Vớitừtrường,tấtcảcũngtươngtựnhưvậy.Quanniệmcơbảnnày tươngứngvớiviệcngười taxử lýkhônggianrỗngnhưmộttrườnghợpđặcbiệtcủavậtchấtcótrọnglượng,màtrongđóquanhệgiữacườngđộ[điện, từ] trườngvàdịchchuyểnđiệnmôichỉxuấthiệnmộtcáchđặcbiệtđơngiản.Nhấtlà,từquanniệmnàynảysinhmộthệquả:điệntrườngvàtừtrườngkhôngthểđượcxemxétđộclậpvớitrạngtháichuyểnđộngcủavậtchất(vậtchấtđượccoilàkhungđỡchođiệntrườngvàtừtrường).

Ta có thểhiểu rõvềquanđiểmđượcxem làphổbiến thờiđó trongđiện động họcMaxwell bằng cách tham khảo công trình nghiên cứu củaHeinrichHertzvềđiệnđộnghọccủacácvậtchuyểnđộng.

Vàởđây,Lorentzđãđưaralờigiảiđáp.Ôngđãđặtcơsởnghiêncứucủamìnhmộtcáchchặtchẽtrêngiảthuyếtsau:

Nơitrụcủatrườngđiệntừlàkhônggianrỗng.Trongkhônggianrỗng

chỉcómộtvectơđiệntrườngvàmộtvectơtừtrường.Trườngnàyđượcsảnsinh do các hạt tích điện dạng nguyên tử, và đồng thời trường tác độngngượclạivàocáchạttíchđiệnđótheocáchphảnđiện(pondermotive).Mộtsựkếtnốigiữatrườngđiệnđộng(electromotive)vớivậtchấtcótrọnglượngchỉtồntạikhicáchạttíchđiệncơbảnkhôngtáchrờivớicácphầntửdạngnguyêntửcủavậtchất.ĐịnhluậtchuyểnđộngcủaNewtoncógiátrịtrongtrườnghợpsau.

Dựatrênnềntảngđãđượcđơngiảnhóanày,Lorentzđãthiếtlậpmộtthuyếthoànchỉnhvềtấtcảcáchiệntượngđiệntừđãbiếtđếnkhiđó,kểcảhiệntượngđiệnđộngcủacácvậtchuyểnđộng.Đólàmộttácphẩmcủasựmạchlạc,rõràngvàđẹpđẽđếnmứchiếmkhicóthểđạtđượcởmộtngànhkhoa học vốn đặt nền móng trên kinh nghiệm. Hiện tượng duy nhất màthuyếtnàykhônggiải thíchđược triệtđể -nghĩa làkhônggiải thíchđượcnếuthiếucácgiảthiếtbổsung-làthínghiệmnổitiếngMichelson-Morley.Thínghiệmnàyđãdẫnđến thuyết tươngđốihẹp,vàđiềuđó làkhông thểtưởngtượngđượcnếuthiếusựquyđiểmtrụcủađiệntừtrườngvàokhônggianrỗng.BướctiếncơbảnlàviệcđưacácphươngtrìnhcủaMaxwelltrởlạixemxéttrongchânkhông-haylàtrongethertheocáchnóihồiđó.

H.A. Lorentz thậm chí đã tìm ramột phép biến đổimang tên ông:"PhépbiếnđổiLorentz"-tuynhiênôngđãkhôngđểýđếnnhữngtínhchấtnhómcủanó.Đốivớiông,cácphươngtrìnhMaxwelltrongkhônggianrỗngchỉđúngtrongmộthệtọađộnhấtđịnh,đứngyênđốivớitấtcảcáchệtọađộkhác.Đóhẳnlàmộtquanniệmnghịchlý,bởixemrathuyếtấycònhạnchếhệ quán tính hơn cả cơ học cổ điển.Tình hình ấy, xét từ quan điểm thựcnghiệmthìkhôngmấyphấnkhởi,nhưngắthẳnđãdẫntớithuyếttươngđốihẹp.

NhờsựtiếpđónthântìnhcủaĐạihọcLeiden,tôithườngcóthờigianlưulạinhiềungàyởLeiden-nơitôithườngtátúctạinhàngườibạnyêumếnkhôngquênPaulEhrenfest.Thờigianđó,tôithườngcócơhộicùngthamdựcácbàigiảngcủaLorentz,cácbàigiảngmàôngthườngthựchiệnđềuđặntrướcmộtcửtọahẹptronggiớichuyênmôntrẻtuổihơn,saukhiôngđãrútkhỏivịtrígiảngdạychínhthức.Tấtcảnhữnggìđếntừkhốiócsiêuviệtấyđềusángsủavàđẹpđẽtựanhưmộttácphẩmnghệthuậthoànhảo,vàngườita có cảm tưởng rằng, tất cả đều đếnmột cách thoảimái và dễ dàng.Tôichưatừngthấyđiềutươngtựởbấtkỳaikhác.

NếuchúngtacóthểtruyềnlạichogiớitrẻbiếtrằngH.A.Lorentzlàmộttrítuệsángngời,thìchỉvớiđiềuđóthôi,sựngưỡngmộvàkínhtrọngcủachúngtađốivớiôngđãlàđộcnhấtvônhị.Cònriêngcánhântôi,điềutôiluôncảmnhậnmỗikhinghĩvềH.A.Lorentz,điềumãimãikhôngphaimờtrongtôi,là:ôngcóảnhhưởngvớitôihơntấtcảnhữngngườimàtôiđãgặptrênđườngđời.

Giốngnhưcáchông làmchủvật lývàhình thức toánhọc,ôngcũnglàmchủbảnthânmìnhdễdàngvàthoảimáinhưvậy.Sựthiếuvắngkỳlạvềcácđiểmyếucủaconngườinơiôngkhôngbaogiờkhiếnngườikháccảmthấynặngnề.Aicũngcảmnhậnđượcsựvượttrộicủaông,songkhôngaithấymặccảm.Bởivì,mặcdùônghiểuthấuconngườivàcácquanhệgiữangười với người, ông luôndành thiện chí nhưnhau cho tất cảmọi người.Chưabaogiờông tỏramuốnchếngựmàluôn luônchỉmuốnphụcvụvàgiúpđỡ.Ông luôn tận tâm tậnsức,vàchưabaogiờxemsựđềnđápcôngtrạng làquan trọng.Néthàihước tinh tế trongánhmắtvà trênnụcườiđãluônbảovệôngtrướcđiềuđó.Nócũnghợpvớithựctế,làbêncạnhtấtcảnhữngcốnghiếnchotrithứckhoahọc,ôngcònthấuhiểurằng,sựhiểubiếtcủachúngtakhôngthểnàothâmnhậpsâuvàobảnchấtcủasựvật.Tháiđộnửahoàinghinửahạmìnhnày,phảimãitớikhicótuổi,tôimớibiếtđánhgiáhết.

Ngôntừ-hoặcítnhấtlàngôntừcủatôi-khôngthểnóihếtđượcđiềumuốnnóitrongbàitiểuluậnngắnnày,dùtôiđãcốgắngmộtcáchnghiêmcẩn.VìvậytôimuốntríchdẫnhaicâunóingắncủaLorentz,nhữngcâuđãđặcbiệtgâytácđộngđếntôi:

"Tôithấyhạnhphúcđượclàcôngdâncủamộtquốcgianhỏ,nhỏđếnđộnókhôngthểgâyranhữngsựnguxuẩnlớn."

TrongmộtcuộctraođổihồiChiếntranhThếgiới thứNhất,mộtquýông đã cố gắng thuyết phụcLorentz rằng, số phận con người được quyếtđịnhbởisứcmạnhvàbạolực,ôngtrảlời:"Rấtcóthểlàngàicólý,nhưngtôikhôngmuốnsốngtrongmộtthếgiớinhưvậy".

HoạtđộngcủaH.A.LorentztrongcôngvụhợptácquốctếCùngvớisựchuyênmônhóacaođộtrongnghiêncứukhoahọc,

mộtđiểmđặcthùgắnvớithếkỷXIX,ngàycànghiếmcónhữngcánhânvừagiữvaitròđầutàutrongmộtngànhkhoahọcvừacònđủsứclựcđểđảmnhậnnhữngcôngvụcaoquýchocộngđồngtronglĩnhvựctổchứcquốctếvàchínhtrị.

Đểlàmđượcđiềuđó,ngườitakhôngchỉcầnsứclực,tầmnhìnvàuytíndonhữngthànhtựucánhânmanglại,màcòncầnnhữngphẩmchấtkhácnữa-nhữngphẩmchấtđangngàycàngtrởnênhiếmhoi:tínhđộclậptrướccácđịnhkiếndântộcvàsựtậntâmcốnghiếnchomụcđíchchungcủanhânloại.

TôichưatừngbiếtaihộitụđượccácphẩmchấtnàymộtcáchhoànhảonhưởH.A.Lorentz.Song,điềukỳdiệutrongảnhhưởngcủanhânvậtnàylạiởchỗ:nhữngnhâncáchđộclậpvàđầycátính,nhưtathườngthấyởcáchọc giả, không thích khuất phục dưới ý chí của người khác và hầu nhưkhôngmuốnbịchỉđạo;thếmàkhiLorentzngồivàoghếchủtịch,ôngluôntạodựngđượcmộtkhôngkhícộngtácvuivẻ,chodùnhữngngườingồiđó

cókhácnhauvềmụcđíchvàcáchnghĩđếnthếnàođinữa.Bímậtcủathànhcôngnàykhôngchỉnằmởkhảnănghiểubiếtnhanhchóngvềconngườivàsựvật,trongsựlàmchủngôntừxuấtsắc,màtrướchếtlàởchỗ:ngườitacócảmnhậnrằngLorentz luônhết lònglochobổnphận,và trongcôngviệc,ôngcũngdànhtoàntâmtoànýđểhoànthànhbổnphậnấy.Khônggìcóthểkhiếnnhữngnhâncáchươngbướngchịukhuấtphụcbằngnhữngphẩmchấtấy.

Trướcchiếntranh,hoạtđộngtrongcôngvụquốctếcủaLorentzgiớihạntrongviệcchủtrìcáchộinghịvậtlý,đặcbiệtphảikểđếnlàcáchộinghịSolvay (haihộinghịđầu tiêndiễn ranăm1909và1911ởBruxelles).Rồichiến tranhchâuÂubùngnổ.Có thểcoi cuộcchiếnnày làmộtđònđánhnặngđối với tất cả những ai nặng lòngvới sự tiếnbộ trongquanhệgiữangườivớingườinóichung.Ngaytrongchiếntranh,vànhấtlàsaukhichiếntranhkếtthúc,Lorentzđãđặtmìnhvàocôngcuộchòagiảiquốctế.Nhữngnỗlựccủaôngcóýnghĩađặcbiệttrongviệctáithiếtlậpmộtsựhợptáchữuhảovàphồnthịnhgiữacáchọcgiảvàhiệphộikhoahọc.Côngviệcnàykhókhănthếnào,aikhôngởtrongcuộckhôngthểtưởngtượngđược.Sựthùhậntíchtụtrongcuộcchiếnvẫncònkéodài,vànhiềungườicóthếlực,dướisứcépcủacácmốiquanhệngoạicảnh,vẫntiếptụccomìnhtrongtháiđộbấthòagiải.CóthểcoinỗlựccủaLorentzgiốngnhưnỗlựccủamộtthầythuốcphảiđiềutrịmộtbệnhnhânmiễncưỡng,kẻkhôngmuốnuốngthuốcđặctrịđượcchuẩnbịcẩntrọngchomình.

SongLorentzkhôngđểmìnhnhụtchímộtkhiôngnhận ra rằngconđườngônglựachọnlàđúng.Ngaysauchiếntranh,ôngthamgiavàođoànchủ tịchcủa"Conseilde recherche" -hộiđồngnghiêncứuđược thành lậpbởicáchọcgiảcủacácnướcthắngtrận,nhưngloạitrừcáchọcgiảvànhânsựcủacác"cườngquốctrungtâm".Saubướcđinày,bướcđikhiếnôngbịmấtlòngbởicáchọcgiảcủacác"cườngquốctrungtâm",ôngđãtheođuổimụcđích:gâyảnhhưởngđếnHộiđồngđểnóđượcmởrộngthànhmột tổchứcquốctếthựcsự.Ôngcùngnhữngngườicóthiệnchínhưôngđãthànhcôngsaunhiềunỗlựcloạibỏcác"điềukhoảnloạitrừ"bấthợplýtrongĐiềulệcủa"Hộiđồng".Cóđiềumụcđíchtáithiếtlậpsựcộngtácbìnhthườngvàhiệuquảgiữacáchộihọcgiảthìvẫnchưađạtđược,bởisaugầnmườinămgiậndữvìkhôngđượcthamgiavàocáchộinghịkhoahọcquốctế,cáchọcgiả của các "cườngquốc trung tâm"đãquenvới thái độbất cộng tác.Dùvậy,chúngtavẫncómộthyvọngđầycơsở,làquacácnỗlựckhéoléo,tậntìnhvìmụcđíchchungcủaLorentz,lớpbăngđósẽsớmtantrongthờigiantới.

H.A.Lorentzcòncốnghiếnsức lựccủamìnhchocácmục tiêuhọcthuật quốc tế bằng cách tán thành bầu chọnmột "Hội đồng cộng tác họcthuậtquốctế",trựcthuộcHộiQuốcLiên.Hộiđồngnàyđãrađờicáchđây5

nămdướisựchủtrìcủaBergson.Từmộtnămnay,H.A.LorentztrởthànhchủtịchcủaHộiđồngnày.VớisựủnghộthiếtthựccủaPhânviệnParis,Hộiđồngnàyđảmnhậncôngviệckếtnốitrongcáclĩnhvựchoạtđộngtríthứcvànghệthuậtcủacáckhuvựcvănhóakhácnhau.Vàtạiđây,ảnhhưởngtốtđẹpcủanhâncáchthôngminh,gầngũivàlinhhoạtLorentzcũngsẽdẫndắtHộiđồngđiđúnghướng.TônchỉhoạtđộngcủaHộiđồngnày,dùkhôngnóira,nhưngluônđượctuânthủ,là:

"Khôngcaitrị,hãyphụcvụ."HyvọngtấmgươngsángcủaLorentzsẽgiúptinhthầnnàyđượcthâm

nhậprộngrãi!CáckhóađàotạoởDavos

Mùathunăm1927,GiáosưGottfriedSalomonđưarakếhoạchtổchứchàngnămmộthộinghịquốctếdànhchocáchọcgiảvàhọcviêntạiDavos(ThụySĩ),nhằmđónggópthiếtthựcchosựhòahợpgiữacácdântộc.Hộinghịđầutiêndiễnratừ18.3.đến14.4.1928,quytụ49diễngiảtừbốnnướcvà250thínhgiả.

Hộinghịthứhaivàthứbavàocácnăm1929và1930diễnradướisựchủtrìcủaHộiđồngLiênbangThụySĩ.Nhưngsauđó,dướiáplựccủacácxuhướngdântộccựcđoan,cáchộinghịtiếptheođãkhôngđượctổchức.BàiphátbiểucủaEinsteindướiđâyđược tácgiảđọc tạiLễkhaimạcHộinghị,ngày18.3.1928tạiDavos.

Senatorsboniviri,senatusautembestia.MộtngườibạncủatôivốnlàmộtgiáosưởThụySĩđãviếtnhữnglờinóngnảynhưvậygửitớimộtkhoacủa trường đại học (khoa này đã chọc giận ông ta). Nói chung, tập thểthườngkémhơncánhânvềýthứctránhnhiệmcũngnhưlươngtri.Thựctếđóđãgâychonhânloạibiếtbaokhổđau:chiếntranhvàđànápdướimọihìnhthứcđãkhiếnTráiĐấtchìmngậptrongđauđớn,khócthanvàoánhận!

Song,chỉnhờvàosựtácđộngtậpthểkhôngmangtínhcánhâncủarấtnhiềungười,mộtcáigìđóthựcsựchânquýmớicóthểđượctạodựng.Vìthế, niềmvui lớnnhất với kẻyêumến conngười là được thấymột côngcuộctậpthểđượcthànhhìnhvàgâydựngvớibaohysinhlớnlaovớimụcđíchduynhấtlàgópphầnthúcđẩyđờisốngvàvănhóa.

TôiđãđượchưởngniềmvuitronglànhđókhinghekểvềcáckhóađàotạođạihọcởDavos.Đólàmộtcôngtrìnhcứutrợđượctổchứcthôngminhvớinhữnghạnđịnhsángsuốtdựatrênmộtnhucầucấpthiết,dùkhôngphảiaicũngdễnhậnrađiềuđó.Lâunay,cónhữngngườitrẻtuổitìmđếnthunglũngnàyvìhyvọngvàokhảnăngchữabệnhcủamặttrờivùngnúi,vàsứckhỏecủahọđượcphụchồi.Nhưngsauthờigiandàithoátlykhỏilaođộngtruirènýchíthườngnhậtvàmảimêbậntâmvềthểtrạng,thìsựdẻodaivềtinhthầnvàýthứcvềviệccuộcđấutranhvìcuộcsốngcũngcógiátrịkhôngthuakémsứckhỏethểchấtcũngdễmấtđi.Anhtatrởnêngiốngnhưcáicây

trongnhàkính,sauthờihồiphụcsứckhỏethểchất,khócóthểtìmvềcuộcsốngbình thường.Điềunàyđặcbiệtđúngvớicácsinhviên trẻ.Việcgiánđoạntronghoạtđộngrènluyệntrítuệởnhữngnămthenchốtdễđểlạimộtlỗhổngmàsaunàykhócóthểlấpđầyđượcnữa.

Côngviệctrítuệ,khiđượcthựchànhđiềuđộ,sẽkhôngảnhhưởngđếnsứckhỏenói chung, thậmchí còngián tiếp có tác dụng tốt, tương tựnhưcôngviệc cơbắpđiềuđộvậy.Theonhận thức ấy, cáckhóađào tạođượcthành lậpởDavoskhôngchỉchú trọngđếnđào tạonghiệpvụ,màcòncómụcđíchkíchthíchhoạtđộngtinhthần.Vâng,nócónhiệmvụcungứnglaođộng,đàotạovàcảvệsinhnữatronglĩnhvựctinhthần.

Vàchúngtađừngquênrằng,côngcuộcnàyđãđónggópxuấtsắcvàoviệckhuyếnkhíchquanhệgiữacácdântộckhácnhaucólợitrongviệctăngcường ý thức cộng đồng của châu Âu. Tác dụng của định chế mới theohướngấyắtsẽcònthuậnlợihơnnữakhingaytừđầu,nóđã tỏra loại trừmọiýđồchínhtrị.Ngườitađónggópđượcnhiềunhấtchosựhòahợpquốctếkhihọcùnglàmviệcvìmộtcôngtrìnhchung.

Từtấtcảnhữngđiểmtrên,tôivuimừngthấyrằngnănglựccũngnhưtrí tuệcủaTổchứccáckhóađàotạotạiDavosđãlàmđượcnhiềuviệc,đãvượtquađượcnhữngkhókhănbanđầu.Mongrằngnósẽpháttriển,manglạisựphongphútâmhồnchothậtnhiềuconngườiđángquývàgiải thoátchokhôngítngườirakhỏicảnhphảisốngtrongviệnđiềudưỡng!

ThầyvàtròBàiphátbiểutrướccácemhọcsinhdướiđâyđượcEinsteincông

bốchính thức trong lầnxuấtbảnđầu tiêncủacuốn"MeinWeltbild",Amsterdam,1934.Nghệ thuậtquan trọngnhấtcủangười thầy làđánhthứcniềmvuitronglaođộngvàtrongnhậnthức.

Cácemhọcsinhthânmến!Tôivuimừngđượcthấycácemtụhộivềđâyngàyhômnay,tuổitrẻ

vuitươicủamộtđấtnướcđầynắngấmvàanlành.Hãy nghĩ rằng những điều tuyệt diệu mà các em được làm quen ở

trườnglàthànhquảcủanhiềuthếhệ,đượctạodựngnhờkhátvọnghăngsayvớinhiềunỗlựctừmọinơi trênthếgiới.Tấtcảđượctraovàotaycácemnhưphầngiatàithừakế,đểcácemđónnhận,trântrọng,tiếptụctraudồivàmộtngàykia, trungthànhtraolạivàotayconcháucácem.Bằngcáchđó,nhữngconngườitrầnthếchúngtasẽtrởthànhbấttửtrongnhữngthànhquảđểlại,nhữngthànhquảmàchúngtacùngnhautạodựng.

Nếucácem luônnghĩ tớiđiềuđó, cácemsẽ tìm thấyýnghĩa trongcuộcsốngvàtrongnỗlựccủamình.Cácemcũngsẽtìmđượctháiđộứngxửđúngđắnvớicácdântộcvàcácthờiđạikhác.

GửicácemhọcsinhNhậtBảnSauchuyến thămTrungQuốc,Einstein tới thànhphốKobecủa

NhậtBảnlầnđầuvàongày20.11.1922.Trướckhirờiđấtnướcmặttrờivàotháng1năm1923,EinsteinđãcócuộctraođổingắnvớiHoànghậuNhậtbằng tiếngPháp.Lời chúcmừnggửi các emhọc sinhNhậtBảndướiđâyđượcEinsteinviếtsaukhiôngquayvềĐức.

Khitôigửitớicácem-nhữnghọcsinhNhậtBản-lờichàonày,làtôicóquyềnđặcbiệtđểlàmthếđấynhé.BởiđíchthântôiđãtớithămđấtnướcNhậtBản xinh đẹp của các em; tôi đã nhìn thấy những thành phố, nhữngngôinhà,nhữngngọnnúivànhữngcánhrừng;đã thấyởđónhữngcôbé,cậubéNhậtBảnnuôidưỡng tìnhyêuquêhươngmình.Trênbàn làmviệccủa tôi luôn đặtmột cuốn sách lớn đầy những họa phẩmmàu của trẻ emNhậtBản.

Khicácemởnơixaxôiấyđónnhậnlờichàocủatôi,cácemhãynghĩrằng,phảiởthờiđạichúngta,conngườitừnhiềuquốcgiakhácnhaumớicóthểtiếpxúcvớinhaumộtcáchvuivẻvàhiểubiết,trongkhitrướcđâycácdân tộcởđâusốngđó,khônghiểubiết, thậmchí sợhãihoặc thùghét lẫnnhau.Mongrằngtìnhhuynhđệhiểubiếtgiữacácdântộcngàycàngđượcbámrễbềnchặt!Trongtinhthầnấy,ônggiànàyxingửilờichàotớicácem-nhữnghọcsinhNhậtBảnởnơixaxôi,vàhyvọngmộtngàykiathếhệcácemsẽkhiếnthếhệchúngtôiphảihổthẹn.

GiáodụcvànhàgiáoMộtcôgáigửithưđếnchoEinstein,kèmtheotậpbảnthảodàykể

vềnhữngbứcbốicủacôtatrongtrườngđạihọcvànhờEinsteingópý.ĐâylàthưtrảlờicủaEinstein:

Quýcôthânmến!Tôiđãđọctậpbảnthảogần16trangcủacôvàphảicườithầm.Tấtcả

đềuthểhiệnsựthôngminh,ócquansát,sựthậtthà,vàởchừngmựcnàođó-kháđộclập,songvẫnrấtđặcthùphụnữ,nghĩa làphụthuộcvàđầybứcbối. Tôi cũng từng bị các thầy giáo đối xử tương tự, những người khôngthíchtôivìtínhđộclậpcủatôi;vàkhixéttuyểnngườitrợgiảng,họđãphớtlờtôi(dĩnhiênkhilàsinhviên,tôicũngthuộcloạibừabãihơncôđấy,tôiphảinói thật).Songtôichẳngnhọcsứckể lểvềnhữngtrảinghiệmthờiđihọccủamình,tôilạicàngkhôngmuốnchịutráchnhiệmvềviệcđưanóchoaiđóinấnhoặcthậmchíđọcnó.Hơnnữa,ngườitaluôntạohìnhảnhxấukhi đi than phiền về người khác, những kẻ vốn đang hết hơi trong cái vẻngoàichỉnchucủahọ.

Thôi,côhãynhéttínhkhícủamìnhvàocặpvàhãygiữcáibảnthảoấychoconcáimaisau,đểchúngtìmđượctrongấyđôiđiềuanủi-vàđểchúngphẩytayvàonhữnggìthầygiáonóivớichúnghoặcnghĩvềchúng.

CóđiềutôiđếnPrincetonnàyvìcôngviệcnghiêncứuchứkhôngphảivới tưcáchnhàgiáodục.Giáodụcnhiềuquá! -đặcbiệt trongcác trườnghọccủaMỹ.Chẳngcómộtnềngiáodụchợplýnàokhácđểlàmgươngmẫu

đâu,[nhưng]nếutìnhhìnhkhôngthayđổi,thìquảlàmộtgươngmẫuđángsợ.

GiáodụctưduyđộclậpTổnghợptừmộtbàitrảlờiphỏngvấncủaEinsteintrêntờ"New

YorkTimes",mùathunăm1952.Dạychoconngườimộtchuyênngànhthìchưađủ.Bởibằngcáchđó,anhtatuycóthểtrởthànhmộtcáimáykhảdụngnhưngkhôngthểtrởthànhmộtconngườivớiđầyđủphẩmgiá.Điềuquantrọnglàanhtaphảiđượcdạyđểcómộtcảmthứcsốngđộngvềcáigìlàđángđểphấnđấutrongcuộcđời.

Anhtaphảiđượcdạyđểcómộtýthứcsốngđộngvềcáigìlàđẹpvàcáigì là thiện.Nếukhông,vớikiến thứcđượcchuyênmônhóacủamình,anhtachỉgiốngnhưmộtconchóđượchuấnluyệntốthơnlàmộtconngườiđượcpháttriểnhàihòa.Anhtacầnphảihọcđểhiểunhữngđộngcơcủaconngười,hiểunhữngảotưởngvànhữngnỗithốngkhổcủahọđểtìmđượcmộttháiđộứngxửđúngđắnvớitừngconngườiđồngloạicủamìnhcũngnhưvớicộngđồng.

Nhữngđiềutrânquýđóđượctruyềnchothếhệ trẻnhờquanhệ trựctiếpvớingườithầy,chứkhôngphải-hoặckhôngphảichínhyếu-quasáchvở.Đólàcáitrướctiênlàmnênvănhóavàbảotồnvănhóa.Tôiluônnghĩtớiđiềuđókhitôikhuyếncáorằngnhững"humanities" làquantrọngchứkhôngphảikiếnthứcchuyênngànhkhôkhantronglĩnhvựclịchsửvàtriếthọc.

Quánhấnmạnhđếnhệ thốngganhđua cũngnhưchuyênngànhhóaquásớmvìtínhhữudụngtrựctiếpsẽgiếtchếttinhthần.Trongkhiđó,tấtcảđời sống văn hóa và rốt cục, cả những tinh hoa của các ngành khoa họcchuyênbiệtcũnglạiphụthuộcvàotinhthầnấy.

Ngoàira,mộtđiềunữacũngthuộcvềbảnchấtcủamộtnềngiáodụccógiátrịlàlốitưduyphêphánđộclậpphảiđượcpháttriểnởnhữngngườitrẻ tuổi-mộtsựphát triểnđangbịđedọa trầmtrọngbởisựnhồinhét(hệthốngđiểmsố).Giáodụcnhồinhét tấtyếudẫn tớisựnôngcạnvàvôvănhóa.Cầncócáchdạylàmsaođểhọcsinhcảmthấynhữngđiềuhọđượchọclàmộtquàtặngquýgiáchứkhôngphảilàmộtnhiệmvụngánngẩm.

Nhữngbiệnphápcủatòaándịgiáotânthời Ngày 2.5.1953, William Frauenglass, một giảng viên đại học ở

Brooklin,gửitớibanbiêntậptờ"NewYorkHeraldTribune"mộtbàiviếtthanphiềnvềviệcôngbịđốixửphidânchủvàbịquykếtvàotộidanh chính trị.Một"ủyban chống cộng" củaMỹđãnghe trộmđiệnthoạivàchorằngFrauenglassđãcónhữngliênhệvớicộngsảnkhiôngthamgiavàomộtkhóađàotạogiáoviênnăm1947.

Mặcdùbịđedọađuổiviệc,Frauenglassvẫncứngrắntừchốiđưarabấtkỳmốiliênhệchínhtrịnào.Tronghoàncảnhcôđộcấy,ôngđãviếtmột

bứcthưgửiGiáosưEinsteinđểnhờEinsteincanthiệpvàovụviệc.Bàiviếtmạnh mẽ dưới đây của Einstein xuất hiện trên tờ "New York HeraldTribune"ngày12.6.1953-cùngvớilờixácquyếtquađiệnthoại,rằngnếuởhoàncảnhcủaFrauenglass,chínhEinsteincũngtừchốiđưarabấtkỳthôngtinnào-đãgâyramộtcơnchấnđộngtrênbáochíMỹvàthếgiới,gópphầnlàmlànhmạnhhóađờisốnghọcthuậtởnướcnày.

Vấn đề đang đặt ra với giới trí thức nước nhà một vấn đề hết sứcnghiêmtrọng.Bằngviệchùdọavềcácnguycơbênngoài,đámchínhtrịgiaphản động đã thành công trong việc làm cho dân chúng nghi ngờ tất cảnhữngnỗlựctríthức.Dựavàothànhcôngnày,họđangtiếnhànhđànáptựdohọcthuậtvàtruyđuổitấtcảnhữngaidámkhángcựrakhỏivịtrícôngviệccủahọ,nghĩalàđểhọchếtđói.

Vậythì,thiểusốtríthứccầnphảilàmgìđểchốnglạitròbỉổinày?Nóithật,tôichỉnhìnthấyduynhấtmộtconđường,conđườngcáchmạng:conđườngbấthợp tácnhưcáchGandhiđã làm.Mỗi trí thứccầnphải từchốikhaibáonếubịthẩmvấnbởimộtủybannàođó;nghĩalàphảisẵnsàngchịugiamcầmvàkiệtquệvềkinhtế.Nóingắngọn:phảihysinhnhữnglợiíchcánhânchonhữnglợiíchvănhóacủađấtnước.

Nhưngsự từkhướchợp tácnàykhôngđượcphépdựa trên thủ thuậtquenthuộclàtựquytộichochínhmình,màphảidựatrênýthứcrằng,mộtcôngdântrongsạchthấymìnhbịxúcphạmkhiphảihứngchịumộtthứtòaándịgiáokiểunhưthế,vàrằngthứtòaándịgiáonàyviphạmtinhthầncủaHiếnpháp.Nếutìmđượcđủsốngườisẵnsàngđiconđườngkhókhănnày,thànhcôngsẽđếnvớihọ.Nếukhông,giớitríthứcnướcnhàsẽchẳngđángđượchưởngcáigìkháchơnngoàisựnôlệmàngườitađãsắpsẵnchohọ.

VềtựdohọcthuậtGiáosưEmilJuliusGumbellàmộtgiảngviênđángkínhcủaĐại

họcHeidelbergtừ1923đến1932.Năm1931,saukhicôngbốmộtsốtàiliệuliênquanđếnnhữngbêbốichínhtrịcủanướcĐức,ôngtrởthànhđối tượngbị bêu riếu và tẩy chaybởi các sinh viên cánhhữu (nhữngsinhviêntheochủnghĩadântộccựcđoan).Thờigiannày,EinsteinđãhếtmìnhủnghộGumbel.DướiđâylàbàiphátbiểucủaEinsteintrongmộtcuộchọpnhân"VụGumbel"năm1931.

Bụcgiảngthìnhiềunhưngthầygiỏivàcaoquýthìhiếm.Giảngđườngthìnhiềuvàrộng,nhưngsốngườitrẻtuổithànhthậtkhaokhátchânlývàlẽcôngbằngthìít.Tạohóahàophóngvungravôsốsảnvật,nhưngchỉhyhữumớisảnsinhravàihạtgiốngtốt.

Điều đó chúng ta ai cũng biết cả, vậy còn than vãn làm chi?Chẳngphảiđãluônthếvàsẽluônthếhaysao?Hẳnvậy,vàngườitaphảichấpnhậncáimàtạohóabanchohọ,đúngnhưnóvốnthế.Songbêncạnhđócòncómộttinhthầnthờiđại,mộtlýtưởngđặcthùcủathếhệ,lýtưởngđượctruyền

từngườinàyquangườikhác,manglạidấuấntiêubiểuchomộtcộngđồng.Mỗichúng tacầnđónggópphầnnhỏbécủamìnhchosựchuyểnđổicủatinhthầnthờiđạiấy.

Cácbạnhãysosánhcái tinh thần thấmnhuần tronggiới trẻhàn lâmcáchđâymộttrămnămvớitinhthầncủagiớitrẻhômnay!Đãtừngcómộtniềmtinvềsựcảithiệnxãhộiloàingười,từngcósựkínhtrọngtrướcmỗiquanđiểmchânthật,từngcósựkhoandungcởimởmàvìchúng,cácnhàcổđiển của chúng ta đã sốngvà chiến đấu.Ngàyđó, đã từng cómột nỗ lựchướngtớisựthốngnhấtrộnglớnvềchínhtrịvới têngọiNướcĐức,vàlýtưởngấyđượcnuôidưỡngtronggiớitrẻhànlâmvàgiảngviênđạihọc.

Ngày hôm nay cũng đang có một nỗ lực hướng tới tiến bộ xã hội,hướngtớisựkhoandungcởimởvàtựdotưtưởng,tớisựthốngnhấtrộnglớnhơnnữavềchínhtrịvớitêngọiChâuÂu.Nhưnghômnay,giớitrẻhànlâmlạikhôngphải làgiớigánhváchivọngvàlýtưởngcủadântộc,cũngtươngtựnhưgiớigiảngviênđạihọc.Bấtkỳaicócáinhìnlạnhlùngvàtỉnhtáovềthờiđạicủachúngtađềuphảithúnhậnđiềuđó.

Hômnaychúngtađếnđâyđểcùngnhaunghĩlạivềchínhchúngta.Lýdongoạicảnhcủaviệctụhọpnàylà"VụGumbel".Conngườiđầyýthứcvềlẽphảiấy,bằngsựtậntâmhếtmình,bằngsựdũngcảmlớnlao,vàbằngtínhkháchquanmẫumực,đãviếtvềnhữngtộiácchínhtrịkhôngbịtrừngphạt;ôngđãđónggóplớnchoxãhộibằngnhữngcuốnsáchcủamình.Hômnaychúngtachứngkiến,conngườinàyđangbịđấutốvàbịtìmcáchxuađuổibởigiớisinhviênvàphầnnàođó,cảbởitậpthểgiáoviêncủatrườngđạihọcnơiônglàmviệc.

Nhiệt tình chính trị không thểđượcphépđiquáđànhưvậy.Tôi tinrằngbấtkỳngườinàotừngđọcsáchcủaGumbelvớitinhthầncởimởđềucó cảmnghĩ giống tôi.Chúng ta cần những người như vậy, nếu chúng tamuốnhướngtớimộtcộngđồngchínhtrịlànhmạnh.

Mỗingườihãyphánxéttheosựcânnhắccủabảnthân,dựatrênnhữnggì chínhmắtmìnhđọcđược, chứkhôngphải theonhữngđiềungườikhácnói!

Nếuđượcthế,"VụGumbel"sauhồiđầukhônglấygìlàmhayhovẫncóthểcótácđộngtốtđẹp.

ChủnghĩaPhátxítvàkhoahọc Alfredo Rocco (1875-1935) đương thời là một luật gia có ảnh

hưởnglớn,ngườiđãthiếtlậphệthốngluậtphápchoNhànướcphátxítÝ. Trong thời gian làm bộ trưởng Bộ Văn hóa Ý từ 1925 đến 1932,Rocco còn viết nhiều tác phẩm lý luận cho chủ nghĩa phát xít.RoccocũngtừnggiữghếhiệutrưởngĐạihọcRoma.BứcthưEinsteingửichoRoccodướiđâyđượcviếttrongthờigianRoccolàmbộtrưởng.

ThưaNgàiđồngnghiệpkínhmến!

HainhàkhoahọcquantrọngnhấtvàđángkínhnhấtcủanướcÝvừatìmđếntôitrongcơnbốirốivìxungđộtlươngtâmvàđềnghịtôinênviếtthưchoNgài,hầumongngănchặnmộtsựnghiêmtrị tànbạođangđedọacáchọcgiảÝ.Đólàmộtthểthứcbắtbuộcthềnguyệntrungthànhvớithểchếphátxít.Lờiđềnghịcủatôilà,NgàihãyvuilòngchuyểntớiMussolinilờikhuyênrằng,ôngtanênmiễnchonhữngtinhhoacủatrítuệnướcÝkhỏisựhạnhụcnày.

Chodùxáctínchínhtrịcủachúngtacókhácnhauthếnàođinữa,tôibiếtrằngchúngtavẫnnhấttrívớinhauởmộtđiểmcơbản:cảhaichúngtađều nhìn nhận và yêumến cái tài sản quý giá nhất của chúng ta ở trongnhữngtinhhoacủasựpháttriểnhọcthuậtchâuÂu.Nhữngtinhhoaấyđặtcơsởtrêntựdoxáctínvàtựdohọcthuật,trênnguyênlý:nỗlựctìmkiếmsự thậtphảiđượcđặtcaohơn tấtcảnhữngnỗ lựckhác.Chỉ trênnền tảngnày,nềnvănhóacủachúngtamớiđãcóthểnảynởởHyLạpvàmớihânhoanchàođónsựhồisinhmạnhmẽởÝthờiPhụcHưng.Tàisảntốicaoấyđãphảitrảbằngmáutửđạocủabiếtbaoconngườithánhthiệnvàvĩđại,vàcũngnhờđómànướcÝhômnayvẫncònđượcyêumếnvàkínhnể.

TôithậtkhôngdámnóiphảitráivớiNgàivềviệcnhànướcđượcphépcónhữngbiệnphápcanthiệpnàovàotựdocủaconngười.Nhưngcáinỗlựchướng tới sự thật khoa học, thoát khỏi những lợi ích thực tiễn của đờithường,cầnđượcmọiquyềnlựcnhànướctrântrọng;vàlợiíchtốithượngcủatấtcảlàhãyđểchonhữngngườiphụngsựchânthànhchochânlýđượcyên.Điềunàychắcchắncũngnằmtronglợi íchcủanhànướcÝvàuytíncủanótrêntrườngquốctế.

SựcầnthiếtcủavănhóađạođứcLời chúcmừng của Einstein gửi tới "Ethical Cultural Society"

(Hội vănhóađạođức) tạiNewYorknhânngày sinhnhật thứ75 củaHội:6.1.1876-6.1.1951.Nhândịpkỷniệmnày,tôithấynhấtthiếtphảigửitới"Hộivănhóađạođức"củaNgàilờichúcmừnganlànhvàthànhcông.

Hẳnnhiênđâykhôngphải dịpđể chúng ta có thể thỏamãnnhìn lạinhữnggìđãđạtđượctrongnhữngnỗlựcchânthànhởlĩnhvựcđạođứcsuốt75nămqua.Bởichúngtakhôngthểnóirằng,vịtrícủađạođứctrongcuộcsốngconngườihômnayvềcơbảnđãkháhơnhẳnsovớinăm1876.

Ngàyđóngựtrịquanniệmchorằng,tacóthểđặttấtcảhyvọngvàosựkhaisángnhữngsựthậtcóthểđượcxácminhmộtcáchkhoahọc,cũngnhưhyvọngvàosựđấu tranhchống lạicácđịnhkiếnvàmêtín.Tấtcảnhữngđiềuđótrên thựctế làquantrọngvàxứngđángvớinỗlựccủanhữngconngườixuấtsắcnhất.Theohướngnày,75nămqua,nhiều thành tựuđãđạtđượcvàđượctruyềnbárộngrãinhờvănhọcvàsânkhấu.

Nhưngnếuchỉdẹpbỏcácchướngngạikhôngthôithìchưathểdẫntới

việcnângcaophẩmgiáconngườitrongđờisốngxãhộivàđờisốngcáthể.Bêncạnhtácđộngtiêucực(cótínhphủđịnh-ND)này,nỗlựctíchcực(cótính khẳng định - ND) hướng tới việc xây dựng một cộng đồng với cácnguyêntắcđạođức-luânlývẫncóýnghĩacựckỳtolớn.Tronglĩnhvựcnày,khôngcómônkhoahọcnàocóthể"giảithoát"chochúngtađược.Tôithậmchícòntinrằng,việcquáđềcaoquanđiểm"tríthứcthuầntúy"-quanđiểmthườngchútrọngvàocáckhíacạnhcụthểvàthựctiễntrongnềngiáodụccủachúngta-đãtrựctiếpdẫntớiviệclàmnguyhạicácgiátrịđạođức.Ởđâytôikhôngnghĩnhiềuvềcácmốihiểmhọamàtiếnbộkỹthuậtđãtrựctiếpmangđếnnhânloạichobằngsựxơcứnghóatronggiaotiếpbởilốinghĩ"thựcdụng" , lốinghĩđãnhưmộtmànbănggiáphủ lêncácquanhệgiữangườivớingười.

Hoànthiệnnhâncáchvềđạođứcvàthẩmmỹlàmụcđíchgầngũivớinhữngnỗlựccủanghệthuậthơnlàcủakhoahọc.Hiểuđượcngườikháccóthểlàquantrọng,nhưngsựhiểunàychỉcóíchkhinóđượchậuthuẫnbằnglòngcảmthông,bằngsựsẻchiasướngkhổ.Việcchămsócnhữngđộnglựcquantrọngnhấtnàycủalốisốngđạođứcchínhlànhữnggìcònlạicủatôngiáo-saukhinóđãđượcgộtsạchbởinhữngtròmêtín.Theonghĩanày,tôngiáo tạo thànhmộtphầnquan trọng tronggiáodục,phầnđangđượcquantâmquáít,vàđặcbiệt,quáítđượcchútrọngmộtcáchcóhệthống.

Sựnangiảiđánglongạitrongtìnhhìnhchínhtrịthếgiớihiệnnaycóliênquanmật thiết tới các lỗi lầmvìđãkhôngchịu làmnhữnggìđáng lẽphảilàmcủanềnvănminhchúngta.Khôngcó"vănhóađạođức"thìkhôngthểcósựcứuvãnchonhânloại.

ThiênđườngđánhmấtNhậnđịnhdướiđâyđượcEinsteingửitớiHộiQuốcLiênthờigian

ngắnsaukhiHộiđượcthànhlậpnăm1919ởGenf(năm1946,Hộiđượcđổi tên thànhLiênHiệpQuốc).Nhậnđịnh cho thấy,ngay từngàyđóEinsteinđãcảmthấythấtvọngvềsựphảnbộicủagiớichínhtrịvàmộtbộphậncủagiớitríthứctrướchọcthuật.

ỞthếkỷXVII,cácnhàkhoahọcvàcácnghệsĩtoànchâuÂuvẫncòngắnkếtchặtchẽvớinhaubởimộtsợidâylýtưởngchung,khiếnsựcộngtáctrongcôngviệccủahọgầnnhưkhôngbịảnhhưởngbởicácsựkiệnchínhtrị.TiếngLatinhđượcsửdụngrộngrãicàngcủngcốcộngđồngnày.Hômnaychúngtanhìnlại thờiđónhưnhìnlạimộtthiênđườngđãmất.Nhữngthamvọngdântộcđãpháhỏngcộngđồnghọcthuật,còntiếngLatinh,ngônngữđãthốngnhấttấtcả,giờđâyđãchết.Nhữngnhàkhoahọc,nhữngngườiđãtrởthànhđạidiệnchonhữngtruyềnthốngdântộccựcđoannhất,đãđánhmấtýthứcvềcộngđồng.

Hômnay,chúngtađứngtrướcmộtthựctếđángsợlàcácnhàchínhtrị,nhữngngườithựcdụng,đãtrởthànhđạidiệncủatinhthầnquốctế.Vâng,

chínhhọlànhữngngườiđãlậpraHộiQuốcLiên.Đạonghiêncứu

CácbạnsẽkhócóthểtìmđượcmộtđầuóckhoahọcsâulắngnàomàkhôngcóĐạoriêng.NhưngcáiĐạoấylạikháchẳnvớicáiđạocủanhữngngườingâythơcảtin.Đốivớinhữngngườiấy,Thượngđếlàmộthữuthểmàhọhyvọngđượcchechở,kẻkhiếnhọsợhãibịtrừngphạt(mộtdạngthănghoacủatìnhcảmchacon),mộthữuthểmà,ởmộtmứcđộnhấtđịnh,vẫncóquanhệcánhânvớihọ,chodùđólàmộtquanhệthuộcloạiđángtônkínhđếnđâuđinữa.

Songnhànghiêncứu thì thấuhiểu tínhnhânquảcủa tất cả cáchiệntượng.Đốivớianhta,tươnglaikhônghềkémtấtyếuhaykémxácđịnhhơnquákhứ.ĐạolýkhôngphảilàmộtsựvụcủaThượngđếmàthuầntúylàmộtsựvụcủaconngười.Đạocủaanhtalàsựkinhngạcngấtngâytrướcsựhàihòacủatínhquyluậttựnhiên,nơitỏarạngmộtlýtínhưuviệt,đếnnỗiđốidiệnvớiánhhàoquangấy,tấtcảnhữnggìđángkểtrongtưtưởngvàsựsắpđặtcủaconngườichỉ làmộtánhhồiquanghoàn toànhưảomà thôi.Khivượtquađượccõinôlệcủathamvọngcánhân,cảmthứcấysẽlàcảmthứcchủđạodẫndắtcuộcđờivànỗlựccủaanhta.Khôngnghingờgìhết,cảmthứcnàycóliênhệrấtgầngũivớicảmthứcngựtrịtrongnhữngnhàsánglậptôngiáocủamọithờiđại.

TôngiáovàkhoahọcTiểuluậnnàyxuấthiệnlầnđầungày11.11.1930trêntờBerliner

Tageblatt(NhậtbáoBerlin).Tấtcảnhữnggìconngườitạodựngvàphátkiếnlàđểthỏamãnnhữngnhucầudogiácquankhơidậycũngnhưđểlàmdịunhữngnỗiđau.Taphải luônnhìnnhậnđiềuđónếu tamuốnhiểucáctràolưutinhthầncũngnhưsựpháttriểncủachúng.Cảmxúcvà khát vọng là động cơ của tất cả những nỗ lực và tạo tác của conngười,chodùđộngcơsau(tứckhátvọng-ND)cótỏracaothượngđếnđâuđichăngnữa.

Vậythìđâulànhữngcảmxúcvànhucầuđãđưaconngườitớitưduytôngiáovàniềmtintôngiáotheonghĩarộngnhất?Nếuchúngtasuyngẫmvềđiềuđó,chúngtasẽthấyrằng,trongcáinôicủatưduyvàtrảinghiệmtôngiáocóvôsốloạicảmxúckhácnhau.Ởnhữngngườisơkhaithìtrướctiênlàsựsợhãiđãgợilênnhữngbiểutượngtôngiáo.Sợđói,sợthúdữ,bệnhtậtvàcáichết.Vìởcấpđộtồntạinày,sựhiểubiếtvềcácmốiquanhệnhânquảcònthấp,đầuócconngườitựtưởngtượngra"cáchìnhnhân"ítnhiềugiốnghọ.Nhữngtrảinghiệmđầysợhãicủaconngườiphụthuộcvàoýmuốncũngnhưtácđộngcủanhữnghìnhnhânấy.

Họnghĩrằng,họsẽlấylòngđượchìnhnhânấynếuhọtiếnhànhcácnghilễvàđemtớivậthiếntế,nhữnggìtheoniềmtintruyềntừđờinàyquađờikhácsẽcótácdụnglàmchohìnhnhânấynguôigiậncũngnhưphùhộ

choconngười.Tôigọitôngiáotheonghĩanàylàtôngiáosợhãi.Loạitôngiáođótuykhôngđượctạora,nhưngnóvẫnđượccủngcốvềcơbảnnhờmộttầnglớpgiáosĩđặcthùđóngvaitròtrunggiangiữahìnhnhânđángsợvớidânchúng,và tầng lớpnày thiết lậpmộtvị tríưu thắng trêncơsởấy.Thông thường,đểbảovệquyền lợi,các thủ lĩnhhoặcnhàcầmquyền(màquyềnlựccủahọvốndựatrênnhữngyếutốkhác),cũngnhưgiớithượnglưuvớiquyền thống trị thế tụccủahọ thường thâu tómluôncảchứcnăng tôngiáo;hoặcgiữagiớicầmquyềnchính trịvàgiới tăng lữcùngchia sẻmộtcộngđồnglợiíchchung.

Mộtnguồnsuốithứhaicủahìnhtượngtôngiáolànhữngcảmxúcxãhội.Cha,mẹ,thủlĩnhcủacácbộtộclớnđềucóthểchếtvàphạmsailầm.Lòngkhaokhátđượcdẫndắt,đượcyêuthươngvàchechởđãkínhthíchsựhìnhthànhkháiniệmThượngđếtheonghĩaxãhộicũngnhưluânlý.ĐólàvịThượngđếquanphòng,ngườichechở,quyếtđịnh,banthưởngvàtrừngphạt.Tùytheoviễntượngcủamỗingười,vịThượngđếấythươngyêuvàthúc đẩy cuộc sống củamột bộ tộc, cuộc sống của nhân loại, vâng, cả sựsống nói chung; Ngài là kẻ an ủi trong cơn bất hạnh và hoài vọng khônnguôi,làkẻcanhgiữlinhhồncủanhữngngườiđãmất.ĐólàkháiniệmvềThượngđếtheonghĩaxãhộihoặcluânlý.

CóthểquansátmộtcáchthúvịsựchuyểnbiếntừtôngiáosợhãilêntôngiáoluânlýtrongSáchThánhcủadântộcDoThái.SựchuyểnbiếnnàytiếptụcdiễnratrongKinhTânƯớc.Tôngiáocủatấtcảcácdântộc,nhấtlàcácdântộcvùngCậnĐông,vềcơbảnlàcáctôngiáoluânlý.Sựpháttriểntừtôngiáosợhãilêntôngiáoluânlýđãtạonênmộtsựtiếnbộquantrọngtrongđờisốngcủacácdântộc.Tacầnphảidẹpbỏđịnhkiến,rằngtôngiáocủacácdântộcsơkhaithuầntúylàtôngiáosợhãi,còntôngiáocủacácdântộcvănminhthuầntúylàtôngiáoluânlý.Trênthựctế,tấtcảđềucósựphatrộn;nhưngởcáccấpđộcaocủađờisốngxãhội,tôngiáoluânlýgiữvaitròchủđạo.

ĐiểmchungcủatấtcảcácloạihìnhtôngiáokểtrênlàtínhnhânhìnhcủaýniệmvềThượngđế.Thườngchỉcónhữngcánhâncóthiêntưđặcbiệttiềmtàngxuấtchúngvànhữngcộngđồngđặcbiệtcaoquýmớicóthểthựcsựnângmìnhvượtlênkhỏicấpđộnàycủatrảinghiệmtôngiáo.Songtrêntấtcả,còncómộtcấpđộthứbacủatrảinghiệmtôngiáo,dùnóítkhixuấthiệnởdạngthuầntúy.TôimuốngọiđólàĐạovũtrụ.Rấtkhógiảithíchýniệmnàychonhữngaihoàntoànkhôngcónó,mộtphầnvìnókhônggiốngvớiýniệmvềThượngđếnhânhình.

Cánhâncảmnhậnđượctínhhưvôtrongnhữngướcvọngvàmụcđíchcủa conngười; cảmnhậnđược tínhhùngvĩ và trật tựkỳdiệu trong thiênnhiêncũngnhưtrongthếgiớisuytưởng.Anhtacảmthấysựtồntạicủacánhânmìnhnhưmột thứ tù ngục, và anh tamuốn trải nghiệmcái tổng thể

hiệntồnnhưmộtchỉnhthểthốngnhấtvàđầyýnghĩa.TađãcóthểtìmthấynhữngtiếpcậnđầutiênvớiĐạovũtrụngaytừcáccấpđộpháttriểnxaxưa,trongnhữngbàicavịnhcủaThánhDavidcũngnhưởvàinhàtiêntrikhác.SongnhữngyếutốcủaĐạovũtrụcònmạnhmẽhơnnhiềutrongPhậtgiáo-đặcbiệt những tácphẩm tuyệtdiệu củaSchopenhauerđãdạychúng tavềđiềuđó.NhữngbậcthiêntàivềtôngiáocủamọithờiđạiđềuđượctônvinhbằngĐạovũtrụấy-cáiđạokhônghềbiếtđếnnhữnggiáođiềucũngnhưkhôngbiếtđếnmộtvịThượngđếđượcsuytưởngtheohìnhảnhconngười.BởivậycũngkhôngthểcónhàthờvớinộidungtruyềngiảngchínhlàĐạovũtrụ.Điềuđódẫntớithựctếlà,tathườnggặptrongsốnhữngkẻdịgiáocủamọithờiđạinhữngcánhânđạtđượccáiĐạocaonhấtấy;họthườngbịnhữngngườiđươngthờixemlàvôthần,songđôikhilạiđượccoilàthánhnhân.Từđiểmnhìn ấy, nhữngvị nhưDemocrit, Franciscus vonAssisi vàSpinozathậtgầngũinhau.

LàmsaocóthểtruyềnđạtĐạovũtrụtừngườinàysangngườikhác,dùnókhônghềdẫntớimộtýniệmkhuônmẫuvềThượngđếcũngnhưmộtnềnthầnhọcnàocả?Theotôinghĩ,chứcnăngquantrọngnhấtcủanghệthuậtvàkhoahọc làđánhthứccảmxúcnàyởnhữngngười thụnhậnchúngvàgiữchonóluônsốngđộng.

Chúngtađangđiđếnmộtquanniệmvềmốiquanhệgiữakhoahọcvàtôngiáorấtkhácsovớinhữngquanniệmthôngthường.Dướicáinhìnlịchsử, người ta có xu hướng xem khoa học và tôn giáo như những địch thủkhôngđội trời chung.Lýdo cũngkhádễhiểu:Ai thấuhiểu tínhquy luậtnhânquảcủatấtcảcáchiệntượngthìđốivớingườiđó,ýniệmvềmộthìnhnhâncanthiệpvàodiễntrìnhcủathếgiớilàkhôngthểchấpnhậnđược-vớiđiềukiệnlàanhtathựcsựcoitrọnggiảthuyếtvềtínhnhânquả.Tôngiáosợhãichắcchắnsẽkhôngcóchỗđứngtrongđầuanhta;songngaycảtôngiáoxãhộihayluânlýcũngvậy.Vớianhta,mộtvịThượngđếbanthưởngvàtrừngphạtlàkhôngthểsuytưởngđược,bởiconngườihànhđộngtheotínhtất yếu hợp quy luật bên ngoài và bên trong, do vậy không hề chịu tráchnhiệmgìtừđiểmnhìncủaThượngđế,tươngtựnhưmộtđồvậtvôtrikhôngphảichịutráchnhiệmgìvềnhữngchuyểnđộngdonóthựchiện.Vìthếmàngườitađãtráchcứkhoahọclàchônvùiđạođức-hẳnnhiênlàvôlý.Hànhviluânlýcủaconngườidựatrênsựcảmthông,giáodụcvàsựgắnkếtxãhộimàkhôngcầnnềntảngtôngiáonàohết.Thậtđángbuồnchoconngười,nếuchỉvìsợhãibịtrừngphạthayvìhyvọngđượcbanthưởngsaukhichếtmàphảichịucúiđầuthầnphục.

Nhưvậycũngdễhiểukhinhàthờđãluônchốnglạikhoahọcvàtruybứcnhữngaitintheokhoahọc.Nhưngngượclại,tôikhẳngđịnhrằngĐạovũtrụlàđộnglựcmạnhmẽnhấtvàcaoquýnhấtcủanghiêncứukhoahọc.Chỉnhữngaicóthểđolườngđượcnhữngnỗlựckhổnglồ,vàtrướchếtlàsự

tậnhiến-nhữngcáimàkhôngcóchúngthìkhôngthểcónhữngphátminhkhoahọcmangtínhmởđườngđược-ngườiđómớicóthểlượngđịnhđúngsứcmạnhcủacáixúccảmmàchỉtừđó,mộtviệclàmquênmình-ngoảnhlưnglạivớicuộcsống"cơmáogạotiền"thựctế-mớicóthểlớndậyđược.Phảinuôidưỡngmộtniềmtinđếnthếnàovàosựhữulýcủacấutạothếgiới,phảinuôidưỡngmộtkhátvọnghiểubiếtđếnthếnào,dùchỉlàkhátvọngđểnắmbắtlấymộtchútánhhồiquangcủacáilýtínhđãtỏarạngtrongvũtrụnày, để sau bao năm ròng đắmmình trong công việc đơn độc,Kepler vàNewtonmớigiảimãđượcnguyênlýcủacơhọcthiênthể!Nhữngaibiếtđếnviệcnghiêncứukhoahọcchủyếuchỉtừnhữngứngdụngthựctiễncủanó,kẻđódễđiđếnmộtcáchnhìnhoàntoànsailạcvềtâmtrạngcủacácvĩnhân(nhữngngườivốnluônbịbủavâybởisựhoàinghicủangườiđươngthời),nhữngngườiđãchỉ ra cácconđườngchonhữngkẻđồngchíhướng sốngphântánởkhắpcácvùngđất,quanhiềuthếkỷ.Chỉnhữngaicốnghiếnđờimìnhchonhữngmụcđíchnhưthếmớicóđượcmộthìnhdungsốngđộngvềcáigìđãhunđúctinhthầncũngnhưđemđếnsứcmạnhchonhữngvĩnhânấy, để, dù gặpmuônvàn thất bại, vẫn luôn trung thành vớimụcđích củamình.Đạo vũ trụ chính là cái đã ban cho họ sứcmạnh ấy. Ai đó đã nóikhôngphảikhôngcólýrằng,trongthờiđạinhìnchunglàxemtrọngtháiđộduyvậtchấtnhưthờiđạicủachúngta,chínhnhữngnhànghiêncứunghiêmchỉnhmớilànhữngngườiduynhấtcótínngưỡngsâuxa.

TốtvàxấuNhữngcánhâncóđónggópnhiềunhấtvàoviệcnângcaophẩm

giáconngườivàcuộcsốngconngườithườngđượcyêumếnnhiềunhất,vàđiềuđóvềnguyêntắclàđúng.Nhưngnếulạihỏirằng,nhữngngườiđólàai,tasẽgặpkhókhănkhôngnhỏ.Vớicácthủlĩnhchínhtrị,vâng,thậmchívớicảcácthủlĩnhtôngiáo,việchọgâytácđộngtốthayxấunhiềuhơnvẫnluônlàđiềuđángngờ.

Vìthếtôinghiêmchỉnhtinrằng,tagiúpđượcngườikhácnhiềunhấtkhitadẫndắthọđếnvớimộtviệcchânquý,vàquađó,giúphọgiántiếptựnângcaophẩmgiácủamình.Đótrướchếtlàtrườnghợpcủacácnghệsĩlớnvàsauđólàcácnhànghiêncứu.Đúnglàcáckếtquảcủaviệcnghiêncứukhôngthểgiúpconngườinângcaophẩmgiávàgiàucóhơn[vềnộitâm],songchínhnỗlựcvươntớisựhiểubiết,chínhlaođộngtinhthầntiếpthuvàsángtạothìsẽlàmđượcđiềuấy.Nhưvậy,sẽthậttréongoenếungườitacóýđịnhđánhgiábộkinhTalmuddựatrêncácthànhquảtrithứccủanó.

NhànướcvàlươngtâmcánhânBài này xuất hiện lầnđầungày 22-12-1950 trên tạp chí Science

(Khoahọc)củaMỹ.Trướcđó,EinsteinđãgianhậpSociety forSocialResponsibility in Science (Hiệp hội vì trách nhiệm xã hội trong khoahọc).

CóthểcoibàiviếtnàylàlờicổvũcủaEinsteinchomộthiệphộikhoahọcdânchủ,vìcácmụcđíchhòabìnhvànhânbảntrêntoànthếgiới.

Mộtcâuhỏixưacũ:Conngườiphảihànhxửnhưthếnàonếunhànướcápđặthànhvicủaanhta,cũngnhưnếuxãhộichờđợiởanhtamộttháiđộ[hànhxử]màlươngtâmanhtathấylàsaitrái?

Câu trả lời dễphỏngđoán là:Anhbịphụ thuộchoàn toànvàocộngđồngnơianhsống.Vìvậyanhphảiphụctùngnhữngluậtđịnhcủanó.Anhchẳngphải chịu tráchnhiệmgìvềnhữnghànhvidoanhbịbắtbuộcphảilàm.

Chỉcầnnói rõ rađiềuấy, ta sẽ thấynómâu thuẫn thếnàovớiquanniệmthôngthườngvềlẽphải.Sựcưỡngbứctừbênngoàicóthểlàmgiảmtráchnhiệmcánhân theomộtnghĩanàođóchứkhông thủ tiêuđược tráchnhiệmấy.NhâncácphiênxửởTòaánNürnberg,ngườitahầunhưđãchấpnhậnquanđiểmnàynhưmộtlẽđươngnhiên.

Cáicógiátrịluânlýởcácthiếtchế,luậtphápvàphongtụccủachúngtabắtnguồntừnhữngbiểulộcủaýthứcvềlẽphảiởvôsốcáthể.Nhữngthiếtchếxãhộisẽbấtlựctheonghĩaluânlýnếuchúngkhôngđượcchốngđỡvàgánhvácbởiýthứctráchnhiệmcủanhữngcánhânsốngthực.

Bởithế,nỗlựcđánhthứcvàủnghộýthứctráchnhiệmvềluânlýcủacánhânlàmộtcốnghiếnquantrọngđốivớitoànthểxãhội.

Ởthờiđạichúngta,cácđạidiệncủakhoahọctựnhiênvàgiớikỹsưphảichịutráchnhiệmđạolýđặcbiệtlớn,bởisựpháttriểncáccôngcụquânsựgiếtngườihàng loạt thuộc lĩnhvựchoạtđộngcủahọ.Bởi thế tôinghĩ,việc thành lậpmột "Society forSocialResponsibility inScience" đang làmộtnhucầucóthật.Một tổchứcnhưthếsẽgiúpcánhân, thôngquathảoluận,dễdànghơntrongviệccómộtđánhgiáđộclậpvềconđườngmàanhtachọn lựa.Hơnnữa,giữanhữngngười lâmnạnvìdámđi theo tiếnggọilươngtâmcủamìnhcũngcầngấprútcósựtươngtrợlẫnnhau.

VềýnghĩacuộcsốngĐâulàýnghĩacuộcsốngchúngta,đâulàýnghĩacuộcsốngcủa

mọisinhvậtnóichung?Biếtcâutrảlờichocâuhỏinày,nghĩalàcóđứctintôngiáo.Bạnlạihỏi:Cónghĩagìkhôngkhiđặtracâuhỏiấy?

Tôitrảlời:Kẻnàothấycuộcsốngcủamìnhvàcủađồngloạilàvônghĩa,kẻđókhôngnhữngchỉbấthạnhmàcònhầunhưkhôngthểsốngđược.

GiátrịđíchthựccủamộtconngườiGiátrịđíchthựccủamộtconngườitrướchếtđượcxácđịnhbởi:anhta

đãđạtđếnchỗgiảiphóngkhỏicáiTôiđếnmứcđộnàovàtheonghĩagì.VềcủacảiTôinghiệmthấychắcchắnrằng,khôngcủacảinàotrênđờinàycóthể

đưanhânloạitiếnlênđược,ngaycảkhinóđượctraovàotaynhữngngười

tậntâmnhất.Chỉcótấmgươngcủanhữngnhâncáchlớnvàtrongsạchmớidẫnđếnnhữngtưtưởngvàhànhđộngcaoquý.Đồngtiềnchỉkíchthíchtưlợivàluônmêhoặcsựlạmdụng.

AicóthểtưởngtượngraMoses,JesushayGandhiđượctrangbịbằngtảitiềncủaCarnegiehaykhông?

CộngđồngvàcáthểNếuchúngtangẫmnghĩvềcuộcđờivànỗlựccủamình,chúngtasẽ

sớmnhậnrarằng,hầuhếtnhữnghoạtđộngvàmongmuốncủachúngtađềucóquanhệvớisựtồntạicủangườikhác.Chúngtanhậnrarằng,vềbảnchấtgiốngloài,chúngtacũnggiốngnhưnhữngđộngvậtsốngtheobầy.Chúngtaănthứcănngườikháctrồng,mặcquầnáongườikhácmay,sốngtrongnhàngười khác xây.Hầuhết nhữnggì ta hiểu biết và tin tưởngđềudo ngườikhácbàychotathôngquamộtngônngữ,màngônngữcũngdonhữngngườikháctạora.Nếukhôngcóngônngữ,khảnăngtưduycủachúngtasẽrấthạnchế-chỉtươngđươngvớinhữngđộngvậtcaocấp;vìthếchúngtaphảithừanhậnrằng,đểchúngtahơnđượcđộngvật,trướchếtchúngtaphảimangơnvìđượcsốngtrongcộngđồngloàingười.Mộtcáthểbịbỏrơimộtmìnhtừkhi sinh ra sẽ có suy nghĩ và cảmnhậnhoangdã nhưđộngvật, đếnmứcchúngtakhómàtưởngtượngđược.Vậynên,căncướcvàýnghĩatồntạicủamộtcáthểnằmởchỗ,anhtakhônghẳnlàmộtsinhthểđơnlẻmàlàthànhviêncủamộtcộngđồnglớncủaconngười,cộngđồngdẫndắtđờisốngvậtchấtvàtinhthầncủaanhtatừkhisinhratớikhichết.

Cáilàmnêngiátrịcủamộtconngườitrongcộngđồngphụthuộctrướchết vào việc những tình cảm, suy nghĩ và hành động của anh ta giúp íchđượcbaonhiêuchosựtồntạicủangườikhác.Tùytheotháiđộcủaanhtatrongmốiquanhệnàymàchúngtađánhgiáanhtathuộcloạitốthayxấu.Thoạtnhìnthìcóvẻlà,chỉduynhữngphẩmchấtxãhộicủamộtconngườimớilàchuẩnmựcchonhữngđánhgiávềanhta.

Nhưngmộtquanniệmnhưvậy thật ra làkhôngđúng.Dễnhận thấyrằng, trải qua bao thế hệ, tất cả tài sản vật chất, tinh thần và đạo đứcmàchúngtanhậnđượctừcộngđồngđãđượctạodựngbởinhữngcáthểsángtạođơnlẻ:ngườitìmracáchdùnglửa,ngườitìmracáchtrồngtrọt,vàngườiphátminhrađầumáyhơinước.

Chỉcáthểđơnlẻmớicóthểtưduyvàquađó,tạoranhữnggiátrịmớichoxãhội,vâng,thậmchíđềranhữngquyphạmđạođứcmớiđểđờisốngcộngđồnghướng theo.Nếukhông cónhững cá thể sáng tạo, suynghĩ vàphánxétđộc lập, thì sựphát triển lêncaocủaxãhội làkhó tưởng tượng;cũngnhưvậy,mộtcáthểđơnlẻsẽkhôngthểpháttriểnnếuthiếumảnhđấtdinhdưỡngcủacộngđồng.

Vâng,mộtcộngđồng lànhmạnh làmộtcộngđồnggắn liềnvới tínhđộclậpcủanhữngcáthểcũngnhưvớisựliênkếtbêntrongcủaxãhội.Có

nhiềuđiểmđúngkhinóirằng,nềnvănhóaHy-Âu-Mỹnóichung,đặcbiệtlàcaotràovănhóathờiPhụchưngởÝ-thờichấmdứtđêmtrườngtrungcổởchâuÂu-đãđặtnền tảng trênsựgiảiphóngcánhânvàsự táchbạchmộtcáchtươngđốigiữacánhânvớicộngđồng.

Bâygiờ,hãynhìnvàothờiđạichúngtađangsống!Cộngđồngđượcnhìnnhậnrasao,còncáthểthìthếnào?Sovớithờitrước,mậtđộdânsốởcácnướcvănminhhiệnquácao;châuÂuhômnaychứamộtlượngngườilớngấpbalầncáchđâymộttrămnăm.Nhưngtỉlệnhữngngườicótưchấtthủlĩnhlạigiảmsút.Chỉcómộtsốítngười,nhờthànhtựucủamình,nổilêntrướcđámđôngnhưmộtnhâncách.Ởmộtchừngmựcnhấtđịnh,tổchứcđãthaythếthủlĩnh,nhất là tronglĩnhvựckỹthuật,songcũngđãcóthểcảmthấyđiềutươngtựtrongkhoahọc.

Đặcbiệtnhạycảm,sựthiếuhụtcátínhtronglĩnhvựcnghệthuậtđanglộrõ.Hộihọavàâmnhạcxuốngcấptrôngthấyvàđangđánhmấtghêgớmsự cộng hưởng trong công chúng. Trong chính trị, không chỉ thiếu ngườicầmláimàsựđộclậptinhthầncũngnhưýthứcvềlẽphảicủadânchúngcũnggiảmsútkhủngkhiếp.Chếđộdânchủnghịtrường,chếđộvốnlấysựđộclậpnóitrênlàmđiềukiệntiênquyết,đangbịchaođảoởnhiềunơi;cácchế độ độc tài xuất hiện và được dung dưỡng, bởi ý thức về danh dự vàquyềncánhânkhôngcònđủmạnhnữa.Chỉtronghaituần,vìbáochí,đámđôngmùquángởmộtquốcgianàođócó thểbị làmchogiậndữvàkíchđộngđếnnỗinhữngngườiđànôngsẵnsàngkhoácáolínhđểđigiếtngườivàbịgiếtvìnhữngmụcđíchchẳnglấygìlàmcaoquýcủanhữngthếlựcnàođó.Nghĩavụquânsựvớitôilàdấuhiệunhụcnhãnhấtvềsựthiếuhụtphẩmgiácánhân, sự thiếuhụtmàvìnó,nhân loạivănminhcủachúng tađangquằnquại.Chẳng thếmàkhông thiếunhữngnhà tiên tri,nhữngkẻdựbáongày tàn của nền văn minh chúng ta đang đến gần. Tôi không thuộc sốnhữngkẻbiquannày;tôitinvàomộttươnglaitốtđẹphơn.Ởđâytôimuốnbiệngiảicholòngtinấymộtcáchngắngọn:

Theoý kiến của tôi, nhữngbiểu hiện suy tàn hiện nay bắt nguồn từchỗ:sựpháttriểnvềkinhtếvàkỹthuậtđãkhiếnchocuộcđấutranhsinhtồncủaconngườicàngthêmgaygắt,vìthế,sựpháttriểntựdocủacánhânbịtổnhạinặngnề.Nhưngmặtkhác,kỹthuậtpháttriểnlạigiúpcánhânngàycàngphảilaođộngíthơnmàvẫnthỏamãnđượccácnhucầuchung.Việcphân công lao động có kế hoạchđangngày càng trở nênmột đòi hỏi cấpthiết,vàviệcphâncôngnàysẽmanglạisựbảođảmvềvậtchấtchotừngcáthể.Sựbảođảmnày,cũngnhưsứclựcvàthờigiandưracủacáccáthể,sẽlàmộtlợithếchosựpháttriểnnhâncách.Cộngđồngnhờthếsẽkhỏemạnhtrởlại,vàchúngtahãyhyvọngrằng,cácsửgiatươnglaisẽnhìnnhữngbiểuhiệnbệnhtậtcủathờiđạichúngtanhưchứngcảmcúmcủatrẻcon,chứngcảmcúmcủamộtnhânloạiđangvươnmìnhlêncao-màtấtcảchẳngqua

cũngdotốcđộchuyểnđổiquánhanhmàra.Phụnữvàchiếntranh

Theoquanniệmcủatôi,trongcuộcchiếntranhsắptới,ngườitanênđiềuđộngnhữngphụnữyêunước ramặt trận thay vì cánhđànông.Điều này sẽmang đếnmột cái gì đómớimẻ trong lĩnh vực khôkhốcđầynhữngrắcrốivôbiênnày.Nhưngtạisaonhữngtìnhcảmanhhùngđượcthểhiệntừphíapháiđẹpấylạikhôngđượcsửdụngngoạnmụchơnlàmộtcuộctấncôngvàomộtngườidânthườngtaykhôngtấcsắt?

Babứcthưgửitớinhữngngườiyêuchuộnghòabình1.Tôiđượcbiết làcácbạnđangâmthầmthựchiệnnhữngđiềulớnlao

bằng cả tâm hồn cao thượng củamình, được thúc đẩy bởi sự lo lắng chonhữngconngườivàsốphậncủahọ.Chỉítngườicókhảnăngtựnhìnbằngchínhđôimắtcũngnhưtựcảmnhậnbằngchínhtráitimcủamình.Liệuloàingườicórơitrởlạitrạngtháimôngmuội,trạngtháidườngnhưđangđượccoi làmục tiêucủađámđôngbị lừaphỉnhhaykhông,điềunàyphụ thuộcvàosứcmạnhcủanhữngngườiđó.

Cácdântộcnênkịphiểurằng,họphảihysinhcácquyềntựquyếtdântộccủamìnhnhiềubiếtchừngnào,đểtránhkhỏicuộcchiếntranhmàtấtcảmọingườichốnglạinhau!Sứcmạnhcủalươngtâmvàcủatinhthầnquốctếtỏracònquáyếuớt.Giờđây,quyềnlựcấythểhiệnsựyếuđuốiđếnmứcnódung dưỡngmột sự thỏa hiệp với những kẻ thù xấu xa nhất của nền vănminh.Đó làmộtkiểuhòagiảiđồngnghĩavới tội ácchống lại loàingười,mặcdùngườitalạihuyênhhoangcứnhưthểđólàsựsángsuốtchínhtrị.

Chúngtakhôngthểmấthyvọngởconngười,bởivìbảnthânchúngtacũngchínhlàconngười.Vàquảlàmộtniềmanủikhicòncónhữngnhâncách như các bạn, những người có thật và ngay thẳng như chúng ta đangthấy.

2.Tôiphảithẳngthắnthúnhậnrằng,theoquanniệmcủatôi,mộttuyên

bốnhưtuyênbốđínhkèmtheođâytrongmộtđấtnướcphảichịusựcưỡngbứcquândịchtrongthờibìnhlàkhôngcógiátrịgìhếtcả.Cuộcđấutranhcủacácbạnphảihướngđếnmụctiêulàbãibỏnghĩavụquânsựnóichung.NhândânPhápđãphảitrảgiáđắtbiếtchừngnàochochiếnthắngnăm1918!ChiếnthắngấyđãgópphầnghêgớmvàoviệcduytrìtìnhtrạngnôlệônhụcnhấtcủanhândânPháp.

Cácbạnhãykiêntrìcuộcđấutranhnày!Cácbạncómộtđồngminhhùngmạnhngay trong lòngnhững tênphảnđộngvànhữngkẻquânphiệtĐức. Nếu chính nước Pháp duy trì luật nghĩa vụ quân sự, thì về lâu dài,ngườitađãkhôngthểngăncảnđượcviệcthôngqualuậtnghĩavụquânsựở

Đức.Bởivìrốtcuộc,ngườiĐứcsẽđòihỏithựchiệntìnhtrạngtươngtự.Khiđó,cứcómộtngười línhnôlệPhápthìcóhaingười línhnôlệĐức.ĐiềunàytuyệtnhiênkhôngphùhợpvớilợiíchcủaPháp.

Chỉkhithànhcôngtrongviệcxóabỏnghĩavụquânsựnóichung,lúcấynềngiáodụcgiớitrẻtheotinhthầnhòagiải,theotinhthầnkhíchlệcuộcsốngvàtìnhyêuđốivớimọisinhthể,mớicóthểđượcthựchiện.

Tôitinrằng,từchốiquândịchvìlýdolươngtâmsẽlàmộtsứcmạnhkhông thể chống đỡ nổi,một khi có tới 50.000 người đồng thời tẩy chayquândịch.Từngcánhânriênglẻcóthểkhônglàmđượcgìnhiều,vàcũngkhôngaimongmuốnrằng,chínhconngười,nhữngcáiquýgiánhất lạibịnộpmìnhchochobộmáytànsátmàđằngsaunólàbathếlựchùngmạnh:sựnguxuẩn,sựkhiếpsợvàsựhámlợi.

3.Trongbức thư củamình, cácbạnđãnêu lênmộtđiểmhết sứcquan

trọng.Quảthực,nềncôngnghiệpquốcphònglàmột trongnhữngnguycơlớn nhất đe dọa nhân loại. Với tư cách là động lực của cái ác, nền côngnghiệp quốc phònggiấumình đằng sau chủ nghĩa dân tộc đangđược phôtrươngởkhắpnơi.

Có lẽviệcquốchữuhóacó thểmang lại chút ít lợi íchnàođó.Tuynhiên, sựphân ranhgiữacácngànhcôngnghiệpnày là rấtkhó.Nềncôngnghiệpsảnxuấtmáybaycóthuộcvềcôngnghiệpquốcphòngkhông?Nềncôngnghiệpluyệnkimvàcôngnghiệphóahọccóbaonhiêuphầnthuộcvềcôngnghiệpquốcphòng?

Liênquanđếnnềncôngnghiệpđạndượcvàxuấtkhẩukhítàiquânsự,trongnhiềunămqua,HộiQuốcLiênđã rấtcốgắng thiết lậpmộtsựkiểmsoátđốivớinềnthươngmạibỉổinày.Vàaicũngbiết,kếtquảđạtđượccònrấtnhỏbé.Nămngoái,tôicóhỏimộtnhàngoạigiaoMỹnổitiếng:TạisaongườitalạikhôngvôhiệuhóachínhsáchdùngsứcmạnhcủaNhậtBảnnhờphongtỏathươngmại?Câutrảlờilà:"Nhữnglợiíchthươngmạicủachúngtôiquálớn."Làmsaocóthểgiúpnhữngconngườitựthỏamãnvớinhữnglờibiệnhộấy?

Cácbạncótinrằng,mộtlờinóicủatôilàđãđủđểđạtđượcmộtcáigìđótronglĩnhvựcnày?Thậtảotưởngquáchừng!Mộtsốngườiphỉnhnịnhtôi, chừngnào tôi chưa làm chohọ khó chịu.Nhưngnếu tôi vẫn cố gắngphụcvụcácmụctiêukhôngdễchịuđốivớihọ,thìhọlậptứcchuyểnsanggiọngxỉvảvàvukhốngđểbảovệquyền lợicủamình.Cònnhữngngườikhôngcandựthìđasốthumìnhtrongsựnhunhược.Cácbạnđãtừnglàmphép thửvề lòng canđảmcủangười côngdânđối với nhữngngười đồnghươngcủamìnhchưa?Cómộtcâuchâmngônmặcnhiênnhưsau:Hãyđừngđộngchạmvàđừngnóigìđến!Cácbạncóthểtinchắcrằng,tôisẽcốgắngvớimọikhảnăngcủamìnhđểlàmnhữnggìcóthểlàmđượctheotinhthần

màcácbạnđềcậpđến.Nhưng,nếutrựctiếptheonhưcácbạnnghĩ,thìesẽkhôngđạtđượcđiềugìcả.

ALBERTEINSTEIN