"the monastery of hosios loukas of stiris in viotia as an unesco world heritage site"

Όcιος Λουκάc ο Cτειριώτηc (896 – 953 μ.Χ.)Αποκαλείται και Άγιος Λουκάς. Όσιος λέγεται ο ασκητής που άγιασε.

εργατικότητα φιλοκαλία εγκράτεια ευσπλαχνία φιλοξενία φιλανθρωπία προφητική ικανότητα

«Και πλήθος πιστών έρχεσθαι μέχρι τέλους»!

+ Εδώ ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς κατά την διάρκεια του βίου του (896 – 953 μ.Χ.).

ΦΩΚΙΔΑ - ΒΟΙΩΤΙΑ

ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ + ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΒΙΟΣΑΣΚΗΤΕΣ, μεγάλες προσωπικότητες του Χριστιανισμού,

π.χ. ο μέγας Αντώνιος (250 – 356 Μ.Χ), Ο Μακάριος ο Πρεσβύτερος (390 Μ.Χ), Ο Παχώμιος (346 Μ.Χ).

ΟΙ ΑΣΚΗΤΕΣ(προσευχή, εγκράτεια, ακτημοσύνη)Μελέτη, Σοφία, Αγαθότητα , Ηθική, Ακαμψία και Παρρησία.ΑΠΕΝΑΝΤΙ στις αντιχριστιανικές ή ανορθόδοξες επιδιώξεις και πρακτικές δυνατών αρχόντων.

ΟΙ ΑΡΧΟΝΤΕΣ(περιουσία, πολυτέλεια, πλεονεξία)Υπερβολή, ακολασία, ειδωλολατρικές συνήθειες, καταδυνάστευση των φτωχών και αδυνάτων.

«Ενώπιοι ενωπίω» στην λατρεία του θεού.

7 + 12 έτη

10 έτη

3 έτη

3 έτη

7 έτη

56 έτη 7 μήνες 8 ημέρες

0

Νέα Ρώμη = Κωνσταντινούπολη

Θήβα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (11ος αιώνας).

Ρώμη

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726 – 842 μ.Χ.). ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΕΙΚΟΝΟΛΑΤΡΩΝ (843 μ.Χ. = μέσα 9ου αιώνα).

πριν ΠΟΛΕΜΟΣ τώρα «ΕΙΡΗΝΗ»

ΘΕΜΑ της ΕΛΛΑΔΟΣ

( ΘΕΜΑ = πολιτικο - στρατιωτικό διαμέρισμα).

Δεύτερη Περίοδος Ακμής της Βυζαντινής Τέχνης (961 – 1204 μ.Χ.).

955 Μ.Χ (10ος αιώνας)

ΑΛΛΑ +… μια μοναστηριακή ηγεμονία φεουδαρχικού τύπου, όμοια με τα δουκάτα και τις κομητείες που είχαν οι φεουδαρχικές χώρες στην Δύση, ενώ είχε κτιστεί κατά το ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ της ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΑΥΛΗΣ

(961 – 1204 μ.Χ.) ώστε να εξυπηρετεί ΚΟΙΝΗ ΛΑΤΡΕΙΑ + ΚΟΙΝΟΒΙΟ

σαν αρχαία ή μεσαιωνική πόλη.

ΙΔΡΥΣΗ ΜΟΝΗΣ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ

3 2

1

Η Μονή του Οσίου Λουκά ήταν ένα κέντρο για την αναζωπύρωση της Ορθοδοξίας, ένα δοξαστικό μνημείο για τη νίκη της Κρήτης (961 Μ.Χ)

και ένας εκθαμβωτικός μαγνήτης για τον εξελληνισμό των βαρβάρων λαών που ήλθαν να κατοικήσουν στον ελλαδικό χώρο.

123 ΑΜΥΝΤΙΚΟΙ ΠΥΡΓΟΙ (Ο Νο 2 διασώζεται ως ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ)

ΑΤΥΠΟ ΚΑΣΤΡΟ - ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΚΟΙΝΗ ΛΑΤΡΕΙΑ(Θρησκευτικό Συγκρότημα)

ΚΟΙΝΟΒΙΟ(Οικιστικό Συγκρότημα)

ΑΜΥΝΑ - ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ - ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

B

ΣΗΜΕΡΑ

• ΜΟΝΗ του ΝΙΚΩΝΟΣ στην ΑΚΡΟΠΟΛΗ της ΣΠΑΡΤΗΣ• ΜΟΝΗ του ΜΕΛΕΤΙΟΥ στον ΚΙΘΑΙΡΩΝΑ• ΜΟΝΗ του ΔΑΦΝΙΟΥ (ΑΤΤΙΚΗ)• ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΧΙΟΥ• ΜΟΝΗ της ΚΑΤΩΠΟΛΙΑΝΗΣ (ΠΑΡΟΣ)• ΜΟΝΕΣ του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ

ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ 285 μ.3 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣΔΕΞΑΜΕΝΕΣ για τα νερά της βροχής

ΕΛΙΚΩΝΑΣ (Δυτική πλευρά)

ΝΔ ΠΥΛΗ(ΝΕΑ)

ΒΑ ΠΥΛΗ (ΠΑΛΑΙΑ)

ΣΧΕΔΙΟΓΡΑΦΗΜΑ (1745) – 18ος αιώνας, από τον Ρώσο μοναχό και περιηγητή V. Barskij.

Οι 3 ΑΝΤΗΡΙΔΕΣ προστέθηκαν μετά

(1745 -1765)

2

3

1

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ 10ος αιώνας

Το ΚΑΘΟΛΙΚΟ + η ΚΡΥΠΤΗτης ΜΟΝΗΣ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ

11ος αιώνας

Η ΤΡΑΠΕΖΑ11ος αιώνας

ΒΑΚΥΡΙΑ ΠΥΛΗ

(ΠΑΛΑΙΑ)

ΝΔ ΚΥΡΙΑ ΠΥΛΗ

(ΝΕΑ)

1 2 3 ΑΜΥΝΤΙΚΟΙ ΠΥΡΓΟΙ

ΣΙΓΙΛΛΙΟ του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ (1797 - 10.03.1821)

ΥΠΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

07/02 953 Μ.Χ - ΣΗΜΕΡΑ

«Κλέος μοναζόντων και οσίων η λαμπρότης»Άγιος Αντώνιος ο Μέγας (251 -356 Μ.Χ)

UN – UNESCO

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) = UN (United Nations) είναι ένας διεθνής οργανισμός παγκόσμιας εμβέλειας μεταξύ των κρατών του κόσμου με σκοπό τη συνεργασία στο Διεθνές Δίκαιο, την ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική ισότητα.

Πρόδρομός του Ο.Η.Ε θεωρείται η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) που αποτέλεσε απαίτηση των Εθνών για τη διεθνή ειρήνη μετά από τις θηριωδίες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδρύθηκε το 1945 από τις χώρες που νίκησαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και αρχικά είχε 51 μέλη. Μετά την προσχώρηση του νεότερου κράτους, του Νοτίου Σουδάν το 2011, ο Ο.Η.Ε. αριθμεί 193 κράτη μέλη, δηλαδή σχεδόν όλα τα διεθνώς αναγνωρισμένα ανεξάρτητα έθνη.

Η UNESCO αποτελεί σημαντικό εξειδικευμένο διεθνή Οργανισμό του Ο.Η.Ε για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization).

Με τον όρο Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO νοείται μία διακριτή θέση ή τόπος (όπως δάσος, όρος, λίμνη, έρημος, μνημείο, κτήριο, σύμπλεγμα ή πόλη), που προτάθηκε και έγινε αποδεκτό στον κατάλογο των μνημείων που διαχειρίζεται το διεθνές Πρόγραμμα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Το πρόγραμμα αυτό στοχεύει στην καταλογογράφηση, την ονοματοδοσία και τη συντήρηση πεδίων ιδιάζουσας πολιτιστικής ή φυσικής σημασίας για την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας.

Η έναρξη του προγράμματος έγινε με την αποδοχή και υιοθέτηση της Συνθήκης για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς από το Γενικό Συνέδριο της UNESCO στις 16 Νοεμβρίου 1972. Από τότε έως σήμερα έχουν αναγνωρίσει τη Συνθήκη 186 Κράτη – Εταίροι μεταξύ αυτών και η Ελλάδα.

ΚΥΡΟΣ + ΕΠΙΡΡΟΗ

Πολιτιστικά κριτήρια

• I. «να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας».

• II. «να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μία πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή την τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου».

• III. «να φέρει μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για κάποια πολιτισμική παράδοση, ζώντα ή εξαφανισμένο πολιτισμό».

• IV. «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας».

• V. «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακής ανθρώπινης εγκατάστασης, χερσαίας ή θαλάσσιας χρήσης, αντιπροσωπευτικής πολιτισμού ή πολιτισμών), ή ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το τελευταίο έχει γίνει ευάλωτο υπό την πίεση ανεπίστροφων αλλαγών».

• VI. «να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζώσες παραδόσεις, με ιδέες ή πίστεις, με καλλιτεχνικά ή λογοτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας».

(Η Επιτροπή θεωρεί ότι το συγκεκριμένο κριτήριο θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα κριτήρια).

Τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς οφείλουν να είναι «ιδιάζουσας παγκόσμιας αξίας» και να πληρούν ένα από τα παρακάτω δέκα κριτήρια: Ι – Χ.

Φυσικά κριτήρια

• VII. «να περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής».

• VIII. «να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων της ιστορίας της γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γεωσχηματισμών ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών».

• IX. «να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα σημαντικών εν εξελίξει οικολογικών και βιολογικών διαδικασιών στην εξέλιξη και ανάπτυξη οικοσυστημάτων χερσαίων, γλυκού ύδατος, παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων».

• X. «να περιέχει τα σημαντικότερα φυσικά ενδιαιτήματα συντήρησης της βιοποικιλότητας, να περιλαμβάνει απειλούμενα είδη παγκόσμιας αξίας από την άποψη της επιστήμης ή της συντήρησης του είδους».

Τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς οφείλουν να είναι «ιδιάζουσας παγκόσμιας αξίας» και να πληρούν ένα από τα παρακάτω δέκα κριτήρια: Ι – Χ.

• Για να κριθεί η εξαιρετική παγκόσμια αξία του, ένα μνημείο πρέπει να κριθεί και σε δύο άλλους παράγοντες: την αυθεντικότητα και την ακεραιότητα ενώ πρέπει να απολαμβάνει ιδιαίτερης προστασίας και συστημάτων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζεται η προστασία του.

• Το κριτήριο της αυθεντικότητας αναφέρεται στα μνημεία τα οποία εντάσσονται με βάση τα κριτήρια I-VI ενώ το κριτήριο της ακεραιότητας αναφέρεται σε όλα τα μνημεία, ανεξαρτήτως κριτηρίου ένταξης.

ΑΝΑΦΟΡΑΗ ένταξη ενός μνημείου στον Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς δεν αποτελεί το τέλος της διαδικασίας. Μετά την εγγραφή ενός μνημείου, οι υπεύθυνοι διαχείρισης του μνημείου και οι τοπικές αρχές εργάζονται αδιάλειπτα προς την κατεύθυνση του ελέγχου, της παρακολούθησης και της συντήρησής του.

Τα Κράτη-Μέλη έχουν υποχρέωση να συντάσσουν περιοδικές αναφορές ελέγχου για την κατάσταση διατήρησης των μνημείων καθώς των μέτρων που λαμβάνουν για την προστασία τους. Οι αναφορές αυτές διευκολύνουν την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς να αξιολογήσει την κατάσταση των μνημείων και τελικώς να αποφασίσει για τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων για την αντιμετώπιση επαναλαμβανόμενων προβλημάτων. Ένα από αυτά τα μέτρα αυτά είναι και η εγγραφή του μνημείου στον «Κατάλογο Κληρονομιάς σε Κίνδυνο», εάν διαπιστωθεί ότι τα μέτρα συντήρησης είναι πλημμελή.

ΕΛΕΓΧΟΣΗ διαδικασία της περιοδικής αναφοράς και ελέγχου προσφέρει στα Κράτη-Μέλη ένα εργαλείο αξιολόγησης της εφαρμογής της Σύμβασης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Επίσης δίνει ενημερωμένες πληροφορίες για τυχόν μεταβολές στην κατάσταση διατήρησης των μνημείων. Οι εκθέσεις περιοδικού ελέγχου, υποβάλλονται από τα ίδια τα κράτη-μέλη, προετοιμάζονται σε τοπικό επίπεδο και εξετάζονται από την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς βάσει εξαετούς προκαθορισμένου προγράμματος. Τα αποτελέσματα συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς προς την Γενική Συνέλευση της UNESCO.

ΚΥΡΟΣ + ΕΠΙΡΡΟΗ


1. Ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες, Αρκαδία, Πελοπόννησος (1986) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii).

2. Αρχαιολογικός τόπος των Δελφών (1987) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii), (iv), (vi).

3. Ακρόπολις Αθηνών (1987) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii), (iv), (vi).4. Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου (1988) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii), (iv), (vi).5. Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης (1988) - Κριτήρια: (i), (ii), (iv).6. Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου (1988) - Κριτήρια: (ii),(iv), (v).7. Αρχαία Ολυμπία (1989) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii), (iv), (vi).8. Μυστράς (1989) - Κριτήρια:(ii), (iii), (iv).9. Μονή Οσίου Λουκά , Νέα Μονή Χίου και Μονή Δαφνίου (1990) - Κριτήρια:(i),(iv).10. Δήλος (1990) - Κριτήρια: (ii), (iii), (iv), (vi).11. Πυθαγόρειον και Ηραίον Σάμου (1992) - Κριτήρια:(ii), (iii).12. Αρχαιολογικός τόπος της Βεργίνας (1996) - Κριτήρια: (i), (iii).13. Ιστορικό Κέντρο (Χώρα) της Πάτμου με τη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και και

το Σπήλαιο της Αποκάλυψης (1999) - Κριτήρια: (iii),(iv), (vi).14. Αρχαιολογικοί τόποι των Μυκηνών και της Τίρυνθας (1999) - Κριτήρια: (i), (ii), (iii), (iv), (vi).15. Η Παλαιά Πόλη της Κέρκυρας (2007) - Κριτήρια: (iv).

Πολιτιστικά + Φυσικά κριτήρια

16. Μετέωρα (1988) - Κριτήρια: (i), (ii), (iv), (v), (vii).17. Άγιο Όρος (1988) - Κριτήρια: (i), (ii), (iv), (v),(vi), (vii).

Ελλάδα (1986 – ΣΗΜΕΡΑ)

Εξωτερικό (Χρονολογία ένταξης 1990)


1. Colonial City of Santo Domingo, Dominican Republic - Criteria: (ii)(iv)(vi).

2. Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments, Russian Federation - Criteria: (i)(ii)(iv)(vi).

3. Historic Centre of San Gimignano, Italy - Criteria: (i)(iii)(iv).

4. Itchan Kala, Uzbekistan - Criteria: (iii)(iv)(v).

5. Jesuit Missions of the Chiquitos, Bolivia (Plurinational State of) - Criteria: (iv)(v).

6. Kiev: Saint-Sophia Cathedral and Related Monastic Buildings, Kiev-Pechersk Lavra, Ukraine - Criteria: (i)(ii)(iii)(iv).

7. Kizhi Pogost, Russian Federation - Criteria: (i)(iv)(v).

8. Kremlin and Red Square, Moscow, Russian Federation - Criteria: (i)(ii)(iv)(vi).

9. Palaces and Parks of Potsdam and Berlin, Germany - Criteria: (i)(ii)(iv).

Φυσικά κριτήρια

10. Te Wahipounamu – South West New Zealand, New Zealand - Criteria: (vii)(viii)(ix)(x).

11. Tsingy de Bemaraha Strict Nature Reserve, Madagascar - Criteria: (vii)(x).

12. Mount Huangshan, China - Criteria: (ii)(vii)(x).

13. Río Abiseo National Park, Peru - Criteria: (iii)(vii)(ix)(x).

http://whc.unesco.org/en/list/













Παρά τη γεωγραφική τους απόσταση (το πρώτο στην Βοιωτία, το δεύτερο στο Αιγαίο και το τρίτο στην Αττική)

αυτά τα τρία μοναστήρια ανήκουν στην ίδια τυπολογική σειρά.

Και τα 3 ΚΑΘΟΛΙΚΑ έχουν κτισθεί με μεγάλο θόλο ο οποίος στηρίζεται με μικρές αψίδες δημιουργώντας έναν οκταγωνικό χώρο, έχουν ποικίλο διάκοσμο, πολύχρωμες ορθομαρμαρώσεις, ψηφιδωτά σε χρυσό φόντο, όλα χαρακτηριστικά της περιόδου

961 – 1204 μ.Χ. επί Δυναστείας των Μακεδόνων και Κομνηνών Αυτοκρατόρων.

Χρονολογία ένταξης 1990

Το 1990, η Μονή του Οσίου Λουκά 1 στο Στείρι Βοιωτίας, η Νέα Μονή Χίου 2 και η Μονή Δαφνίου 3 προστέθηκαν στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO

με βάση τα κριτήρια (I), (IV):

I. «να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας».

IV. «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει

σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας».

1

2

3

Δεύτερη Περίοδος Ακμής της Βυζαντινής Τέχνης 961 – 1204 μ.Χ.

Ανασυγκρότηση, παγίωση και ακμή της αυτοκρατορίας«ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ».

3 Περίοδοι Ακμής

Α. Εποχή του Ιουστινιανού (6ος αιώνας) – 1,2. Π.χ. η Άγια Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, ο Άγιος Βιτάλιος στην Ραβέννα, ο Άγιος Δημήτριος στην Θεσσαλονίκη κ.α.

Β. Εποχή των Μακεδόνων και Κομνηνών (11ος αιώνας). Π.χ η Μονή του Οσίου Λουκά, η Νέα Μονή Χίου, η Μονή Δαφνίου κ.α.

Γ. Εποχή των Παλαιολόγων (14ος αιώνας). Π.χ η καστροπολιτεία του Μιστρά (Αγία Σοφία), της Τραπεζούντας κ.α.

ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ (Σύνθετος ή Απλός) Οκταγωνικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο.

2 Αγία Σοφία (537 μ.Χ.).

1 Άγιοι Σέργιος και Βάκχος (527 μ.Χ.).

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ως Πηγή Έμπνευσης

Εποχή του Ιουστινιανού (6ος αιώνας).

Προβυζαντινή τέχνη (πριν τον 4ο αιώνα).

Βυζαντινή Τέχνη (4ος - 15ος αιώνας).λέμε την τέχνη, που αναπτύχθηκε στην περιοχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας και που αρχίζει το 330 Μ.Χ, με τη μεταφορά από τον Μ. Κωνσταντίνο της ρωμαϊκής πρωτεύουσας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο, και λήγει το 1453 Μ.Χ, με την άλωση της ΠΟΛΗΣ από τους Τούρκους.

Μεταβυζαντινή τέχνη (μετά τον 15ο αιώνα).

Δεύτερη Περίοδος Ακμής της Βυζαντινής Τέχνης 961 – 1204 μ.Χ.

2

31 Μονή του Οσίου Λουκά (1011 μ.Χ.)

Νέα Μονή Χίου (1045 μ.Χ.)

Μονή Δαφνίου (1080 μ.Χ.) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Σύνθετος οκταγωνικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Απλός οκταγωνικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Σύνθετος οκταγωνικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

10ος αιώνας

1 Ο ΝΑΟΣ της ΠΑΝΑΓΙΑΣ.

11ος αιώνας

2 Το ΚΑΘΟΛΙΚΟ της ΜΟΝΗΣ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ.3 Η ΚΡΥΠΤΗ (το ΥΠΟΓΕΙΟ του ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ).4 Η ΤΡΑΠΕΖΑ.5 ΝΑΟΣ της ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ του ΣΩΤΗΡΟΣ.

1

2

3

4

ΑΤΥΠΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ - ΚΑΣΤΡΟ

Α ΝΕΩΤΕΡΑ ΚΕΛΙΑ.Β ΑΜΥΝΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ.Γ ΒΟΡΔΟΝΑΡΕΙΟΝ (ΣΤΑΥΛΟΣ).Δ ΑΠΟΘΗΚΕΣ.Ε ΦΩΤΑΝΑΜΑ.ΣΤ ΑΜΥΝΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ.Ζ ΠΑΛΑΙΑ ΚΡΗΝΗ (ΦIAΛΗ).Η ΝΕΑ ΚΡΗΝΗ .Θ ΠΑΛΑΙΑ ΚΕΛΙΑ.Ι ΑΜΥΝΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ – ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ.ΙΑ ΕΣΤΙΑ (ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ).ΙΒ ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ (ΔΕΞΑΜΕΝΗ).ΙΓ ΥΠΟΣΤΗΛΗ ΑΙΘΟΥΣΑ (ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ).ΙΔ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ.

Α

ΒΓ

Δ

Ε

Δ

Δ

ΣΤ

ΖΗ

Θ Ι

ΙΑ

ΙΒ ΙΓ

ΙΔ

Θ

B

5

Στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος είναι αφιερωμένοι οι ναοί των μεγαλύτερων και επιβλητικότερων ελληνικών φρουρίων, γεγονός που δείχνει την σημασία, θρησκευτική και εθνικά αναγεννητική, που έχει η μεγάλη αυτή εορτή.

(Ε.Σ

τίκα

ς)

Ε ΦΩΤΑΝΑΜΑ

Στο βόρειο μέρος της αυλής ξεχωρίζει, με την ιδιότροπη καπνοδόχο του στο κέντρο της στέγης, το φωτάναμα. Στο κέντρο του σε χαμηλή άρουλα (εστία) άναβε με χοντρά κούτσουρα η φωτιά και συγκέντρωνε τους μοναχούς τις ατέλειωτες παγωμένες βραδιές του χειμώνα για να ζεσταθούν και, συζητώντας για ιερά, αλλά και κοινά θέματα, να περάσουν την ώρα τους και να διασκεδάσουν κατά ένα τρόπο. Εδώ γινόταν και η συγκέντρωση των υποτακτικών μετά τη εργασία τους και παρέμεινε ο πορτάρης ή πυλεωνάριος και ο βορδονιέρης (σταυλάρχης).

1

1234 (10ος αιώνας) Ο ΝΑΟΣ της ΠΑΝΑΓΙΑΣ

1

2

Β

2

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ στο Ιερό, διακονικό: (τέλος 12ου αιώνα)Οι άγιοι Χαράλαμπος, Λέων Κατάνης, Σοφρώνιος.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

(23 x 11 μ.) + (ύψος τρούλου = 14 μ.)

ΚΟΥΦΑ, 638 Μ.Χ, ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ (ΙΡΑΚ)Κουφική = αρχαία(γωνιώδης+ τετραγωνισμένη) αραβική γραφή

ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΑ στην ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ

ΠΩΡΟΛΙΘΟΣ + ΤΟΥΒΛΑΠΛΙΝΘΟΠΕΡΙΚΛΕΙΣΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΤΟΙΧΟΠΟΙΪΑΣΚΟΥΦΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΨΗΦΙΔΩΤΟ ΔΑΠΕΔΟ

ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΠΥΛΗ (ΤΕΜΠΛΟ)ΛΙΤΗ (ΝΑΡΘΗΚΑΣ)ΠΡΟΣΤΩΟΝ (ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ)(Ε.Στίκας)


ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΔΑΠΕΔΟ

ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ x 4 ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΕΙΡΙΔΑ – ΝΑΟΣ της ΔΗΜΗΤΡΑΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ


ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΔΑΠΕΔΟ

Oι πρασινωπές γρανιτένιες κολώνες, οι λιγοστές διατηρημένες εικόνες της παλιάς τοιχογραφίας, ο μαρμάρινος τρούλος και το εξαίρετο ψηφιδωτό (μωσαϊκό) του δαπέδου, πολύχρωμο και ποικιλόσχημο με τους μαιάνδρους, τους ρόδακες, τα τρίγωνα, μας βοηθούν να φανταστούμε την ομορφιά που έκρυβε και ο Ναός της Παναγίας προτού ερημωθεί.

(Ε.Στίκας)

ΑΛΛΑΓΗ προ 1745*


* σύμφωνα με το σχεδιογράφημα (1745) του V. Barskij.

1 – 2 (10ος - 11ος αιώνας)

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΔΥΟ ΚΤΗΡΙΑ – ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ

Ο Ιησούς του Ναυή*, ακόλουθος του Μωυσή στο Σινά, φωνάζει σε κάποιον μέσα στο σκοτάδι: «Ποιος είσαι;»

Ήταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ: «Ήλθα να σε βοηθήσω»!

Κατά την διάρκεια των αναστηλωτικών εργασιών το1964 υπό την διεύθυνση του

Αρχιτέκτονα – Αρχαιολόγου Ευστάθιου Γ. Στίκα, αποκαλύφθηκε η τοιχογραφία του Ιησού του Ναυή και αποκαταστάθηκε ορθά

η διαδοχή των οικοδομικών φάσεων των δύο ναών.

1(10ος αιώνας) 2 (11ος αιώνας)

*ο Ιησούς του Ναυή θεωρούνταν «μαχητής της πίστης», του οποίου η βοήθεια ήταν αποτελεσματική στους πολέμους ενάντια στους Άραβες.

(Ε.Σ

τίκα

ς)

1234 (11ος αιώνας) Το ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙ + η ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ

ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΗ λατρεία των ιερών λειψάνων, κύριο χαρακτηριστικό της παλαιοχριστιανικής εποχής, συνεχίζεται

1 (10ος αιώνας)


ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΗμαρμάρινη θήκη

κάτοψη

(Ε.Σ

τίκα

ς)

Τα ιερό λείψανο του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ μεταφέρθηκε εκτός Ελλάδας μετά την περίοδο της Λατινοκρατίας

(μετά το 1204 μ.Χ.) και Τουρκοκρατίας (μετά το 1453 μ.Χ.) και επανατοποθετήθηκε ΕΔΩ στις 13 /12/1986


1234 (11ος αιώνας) Ο ΚΤΗΤΩΡ του ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ;Ρωμανός Β΄ (959 - 963 μ.Χ.) – Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος (976 -1025 μ.Χ.) – Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος (1042 -1054 μ.Χ.)

Ο ηγούμενος ΦΙΛΟΘΕΟΣ κατά την μετακομιδή του ιερού λειψάνου του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑστο νέο μεγάλο ναό (δηλ. το ΚΑΘΟΛΙΚΟ) στις 3 Μάιου 1011 ή 1022.



Πίσω από τη ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ του καθολικού (2) και μέσα στο ΒΑ παρεκκλήσιο εικονίζεται ο ηγούμενος ΦΙΛΟΘΕΟΣ (δωρητής) να προσφέρει το νέο μεγάλο ναό στον ΟΣΙΟ ΛΟΥΚΑ.

Πηγές: Ο Βίος του Οσίου και οι Ακολουθίες της Κοιμήσεως και της Ανακομιδής του λειψάνου του του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ.

Η ΕΙΚΟΝΑ του ηγούμενου ΦΙΛΟΘΕΟΥ

σε μετάλλιο στην ΚΡΥΠΤΗ

ΒΑ παρεκκλήσιο

κάτοψη

(Ε.Στίκας)

(Ν. Παπανικολόπουλος)

(16ος αιώνας)

1234 (11ος αιώνας) Το ΚΑΘΟΛΙΚΟ

«Η Κοίμηση του Οσίου Λουκά»

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Σύνθετος οκταγωνικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλοI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Ο τρούλος (ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ)Διάμετρος = 31μ.Ύψος= 54 μ. από το ΔΑΠΕΔΟ

Ο τρούλος (ΟΣΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ)Διάμετρος = 8,98 μ.Ύψος= 18 μ. από το ΔΑΠΕΔΟ

Ο ΕΞΩΝΑΡΘΗΚΑΣ προστέθηκε (12ος αιώνας) αλλά κατεδαφίστηκε (19ος αιώνας) για να σχηματιστεί ο δεύτερος + τρίτος όροφος από τον αμυντικό ΠΥΡΓΟ 2 = ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ

2

2 οικοδομικές φάσεις α. 10-12ος αιώνας β. 16 -17ος αιώνας

(P. W. Schultz, S. H. Barnsley)


Από οποιοδήποτε σημείο του ναού και αν προέρχεται ο ψαλμός ή η δέηση, ανεβαίνει ¨ως οσμή εωδίας». Η φωνή, είτε ομαδική, βροντώδης από την πλευρά του δεξιού χορού είτε ήρεμη και γλυκειά αναπέμπεται από τον κορυφαίο του αριστερού χορού είτε ψιθυριστή και σβηστή βγαίνει από το στόμα του Ιερουργού στο Ιερό του Ναού, ακούγεται ευκρινέστατη και αναλλοίωτη.

ΤρούλοςΔ= 8,98 μ.Υ= 5,22 μ.

ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ


Παντοκράτορας

ΠαναγίαΙωάννης ο Πρόδρομος

ΟυριήλΓαβριήλΜιχαήλΡαφαήλ

4 (Μείζονες) Προφήτες12 (Ελλάσονες) Προφήτες

Καταστροφή1593


σφαιρικά τρίγωνα

1 ΤΡΟΥΛΟΣ16 πλευρο τύμπανο8 πεσσοί

4 ημιχώνια8 σφαιρικά τρίγωνα

B

Λειψανοθήκη

Ναός

Τύμπανο

Νάρθηκας

Μεγαλοπρέπεια – η μεγάλη επιρροή του μοναχισμού στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και την κοινωνική ζωή φαίνεται από την ποιότητα και τον πλούτο των μοναστηριακής μονής του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ.

ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ– ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΥΛΙΚΩΝ - ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ

ΠΥΛΗ (τέμπλο)

Τρούλος

ΦΥΣΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣΕννέα ( 9) πολύτιμοι λίθοι



ΠΛΟΥΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣΓΕΙΣΟ - ΚΟΡΝΙΖΑ

ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ ΟΡΘΟΜΑΡΜΑΡΩΣΗΜΑΡΜΑΡΟΠΛΑΚΕΣ - ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ

ΜΑΡΜΑΡΟΣΤΡΩΣΗ

1234 (11ος αιώνας) Η ΠΥΛΗ (το τέμπλο) του ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ

κλοπή κλοπή

(Α): ΠΑΝΑΓΙΑ η βρεφοκρατούσα «η Πάντων Ελπίς». (Β): Ο Χριστός Παντοκράτορας.

Μιχαήλ Δαμασκηνός, Ζωγράφος (Κρητική Σχολή) - Δάσκαλος του El Greco.

(Α) (Β)+ (Γ). Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.(Δ). Ο Άγιος Λουκάς «ο εν Στειρίω της Ελλάδος».

(1570 μ.Χ.)

ΑΚΙΔΟΓΡΑΦΙΕΣ + ΧΑΡΑΓΜΑΤΑ

(Ε.Σ

τίκα

ς)



12

ΕΔΑΦΟΣ 1234(σαθρός) ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΟΣχωρίς ΑΝΤΟΧΗ + ΣΕΙΣΜΟΠΑΘΗΣ

ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ 1234με υπόγειες ΣΤΟΕΣ και ΘΟΛΟΥΣ (κατοικούμενα)

1234 (11ος αιώνας) ΥΠΟΓΕΙΑ ΚΙΝΣΤΕΡΝΑ (ΔΕΞΑΜΕΝΗ)

Οι 3 ΑΝΤΗΡΙΔΕΣ (ΚΑΜΑΡΕΣ)προστέθηκαν μεταξύ 1745 -1765

2

4

2 4

(Ε.Στίκας)

ΤΡΕΙΣ (3) ΑΝΤΗΡΙΔΕΣ

ΟΨΗ - ΤΟΜΗ

1234 (11ος αιώνας) Το ΚΑΘΟΛΙΚΟ και η ΦΙΑΛΗ

Ανάμεσα στα κελιά των καλόγηρων και στην είσοδο του Καθολικού υπήρχε η Φιάλη. Το κτίριο αυτό ως ένα κομψό ανοικτό από όλες τις πλευρές υπόστεγο προστάτευε πίδακα προορισμένο για τον αγιασμό των νερών κατά τα Θεοφάνεια και για την συμβολική «νίψην» των πιστών πριν από την είσοδό τους στο Ναό. Τώρα απομένουν μόνο κομμάτια από τις λίθινες κολώνες και το δάπεδο της, που είναι χαμηλότερα από το πλακόστρωτο της αυλής.

2 ΝΔ ΠΥΛΗ

Κλειδί για την προσέγγιση της βυζαντινής τέχνης Σ Η Μ Ε Ρ Αείναι η κατανόηση των συνθηκών δημιουργίας της, που είναι βέβαια πολύ διαφορετικές από τις συνθήκες της νεότερης καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Τα έργα της βυζαντινής τέχνης φτιάχτηκαν για να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα πρακτικών αναγκών (λατρευτικών, διδακτικών, κοινωνικο -πολιτικών και ιδιωτικών).

Η επιδίωξη καλλιτεχνικής αρτιότητας δεν ήταν απλό παιχνίδι με τις φόρμες που αποσκοπούσε στην αισθητική απόλαυση αλλά μέσο για να καταστήσει τις εικόνες

αποτελεσματικές στη χρηστική λειτουργία που υπηρετούσαν.

Τα έργα της βυζαντινής τέχνης δεν φτιάχτηκαν απλώς για να τα θαυμάζουν…

ΥΨΗΛΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ο ηγετικός και διδακτικός ρόλος της ΠΟΛΗΣ για τον ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ σε Ανατολή και Δύση.

ΥΨΗΛΟ ΠΡΟΤΥΠΟτα έργα του ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (518 - 610 μ.Χ.) στην Κωνσταντινούπολη ως κέντρο της αυτοκρατορίας πχ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, κ.α.

ΕΛΛΗΝΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Οι τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά της Μονής του Οσίου Λουκά , καθολικό –κρύπτη (2-3), είναι το πιο παλιό, μοναδικό και άρτιο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ λειτουργικού εικονογραφικού κύκλου, όπως διαμορφώθηκε

μετά την ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726 – 842 Μ.Χ) στην Δεύτερη Περίοδο Ακμής της Βυζαντινής τέχνης (961 – 1204 Μ.Χ).

2 ΚΑΘΟΛΙΚΟ 3 ΚΡΥΠΤΗ

Οι εικόνες δεν σκορπίζονται τυχαία σ τους τοίχους της εκκλησίας, αλλά παίρνουν θέση σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του ναού, την ιερά ιστορία, τις λειτουργικές ανάγκες και το δόγμα.

Έτσι οι εικόνες αποτελούν πλέον ΣΥΝΟΛΟ λογικό, αλλά και απλό και αρμονικό με καθιερωμένο ΤΥΠΟ, ΜΟΡΦΗ και ΘΕΣΗ.

ΤΕΧΝΗ + ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ως αρμονικό σύνολο

3 ΚΥΚΛΟΙ

Α. ΤΡΟΥΛΟΣ = Ουρανός• Παντοκράτορας• Αρχάγγελοι• ΠροφήτεςΑνατολική κόκχη (ΙΕΡΟ)• Παναγία βρεφοκρατούσα• Πεντηκοστή

Β. ΚΟΓΧΕΣ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟΥ• Σκηνές της Καινής Διαθήκης Ευαγγελισμός, Γέννηση, Υπαπαντή, Βάπτιση • Ευαγγελιστές

Γ. ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ• Άγιοι, Μάρτυρες, Αγωνιστές

κάτοψη -εις

(E. Diez, O. Demus)

1234 (11ος αιώνας) 2 ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΕΣ - 2 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ

Α. Μοναχική (ανατολική) - (λαϊκή ).που γεννήθηκε μέσα στον πυρετό της μάχης για την αναστύλωση των εικόνων και αναπτύχθηκε στα μοναστήρια της Ανατολής – την καλλιέργησαν και τη διέδωσαν στην Κωνσταντινούπολη, την Ελλάδα, την Ρωσία, την Ιταλία και αλλού Έλληνες μοναχοί, γι αυτό και ονομάζεται και μοναχική.

Β. Ελληνική (αριστοκρατική).η οποία ανθοβόλησε μέσα στην κίνηση και τον πλούτο της Κωνσταντινούπολης, που με την ποικιλότροπη εμψύχωση και ενίσχυση του Αυτοκράτορα και του Πατριάρχη, είχε μεταβληθεί σε αφομοιωτικό χωνευτήρι όλων των καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής, αλλά και σε ακτινοβόλο εργαστήρι ελληνοχριστιανικής τέχνης.

ΤΕΧΝΗ + ΠΙΣΤΗ ως αρμονικό σύνολο

Οι 2 τεχνοτροπίες (Α,Β) συνοδοιπορούν αρμονικά στην Μονή του Οσίου Λουκά με την μόνη διαφορά ότι κυριαρχεί η πρώτη (Α) από την δεύτερη [(Β) : οι σκηνές των παθών στο νάρθηκα και ορισμένοι αρχάγγελοι και άγιοι του κυρίως ναού].

ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ

ΑΥΣΤΗΡΟΤΗΤΑ

ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΤΑΣΗ ΑΚΟΜΨΗ, ΣΥΝΕΣΤΑΛΜΕΝΗ + ΣΟΒΑΡΗ

ΧΩΡΙΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΦΩΤΟΣΚΙΑΣΕΙΣ + ΜΕΣΟΥΣ ΤΟΝΟΥΣ

Τα σώματα είναι βαριά και ακίνητα, με έντονα περιγράμματα και γραμμική πτυχολογία αλλά στην γραμμή, την σχηματική σύνθεση υπάρχει ρυθμός και πνευματική έκφραση – η τέχνη αυτή μπορούσε με απλά μέσα να εκφράσει χαρακτήρα και να δώσει πνευματικό περιεχόμενο στις μορφές.

ΠΟΙΚΙΛΙΑ, ΛΕΠΤΟΤΗΤΑ, ΕΥΚΙΝΗΣΙΑ

ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΕΥΓΕΝΕΙΑ στα ΧΡΩΜΑΤΑ και στις ΜΟΡΦΕΣ

Οι καλλιτέχνες της τεχνοτροπίας αυτής πρόσεχαν περισσότερο τη φύση και σπούδαζαν τις σαρκοφάγους, τις επιτύμβιες στήλες, τους ανδριάντες των φιλοσόφων και ρητόρων, τις φτερωτές νίκες της κλασσικής αρχαιότητας που στόλιζαν κάθε μέγαρο, πλατεία και γωνιά της ΚωνσταντινούΠΟΛΗΣ.

ΜΟΡΦΗ, ΕΚΦΡΑΣΗ,ΣΤΑΣΗ, ΕΝΔΥΜΑΤΑΠΤΥΧΟΛΟΓΙΑθυμίζουν ΚΛΑΣΙΚΗΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ


καταστροφή

Καταστροφή1593

ΜΩΣΑΙΚΑ (Ψηφιδωτά)*ΜΟΡΦΕΣ - ΣΚΗΝΕΣ

*Τα πιο καλοδιατηρημένα σύνολα ψηφιδωτών από την περίοδο της «Μακεδονικής Αναγέννησης»

(Pirro Thomo)

κάτοψη

Β


ΜΩΣΑΙΚΑ (Ψηφιδωτά)ΜΟΡΦΕΣ - ΣΚΗΝΕΣ

ΒΟΡΕΙΑ ΚΕΡΑΙΑ ΝΟΤΙΑ ΚΕΡΑΙΑ

Β

ΝΔ παρεκκλήσιο ΒΔ παρεκκλήσιο

1(10ος αιώνας) 2 (11ος αιώνας)

3 ΚΡΥΠΤΗ(11ος αιώνας)

ΠΥΛΗ

1 - 2 (10ος - 11ος αιώνας) TOMH

ΥΠΕΡΩΟ(γυναικωνίτης)

(P. W. Schultz, S. H. Barnsley)


ΝΔ παρεκκλήσιο ΒΔ παρεκκλήσιο

καταστροφή

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣΜΟΡΦΕΣ - ΣΚΗΝΕΣ

ΒΔ παρεκκλήσιο ΝΔ παρεκκλήσιο

ΥΠΕΡΩΟ(γυναικωνίτης)

Β

ΝΑΡΘΗΚΑΣ

Ο Χριστός Παντοκράτωρ

είσοδος



ΝΑΡΘΗΚΑΣ

Β

1234 (11ος αιώνας) ΚΡΥΠΤΗ = ο ΧΩΡΟΣ ΤΑΦΗΣ του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ

κάτοψηΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣΜΟΡΦΕΣ - ΣΚΗΝΕΣ

(Ναός της Αγ. Βαρβάρας)

Β

ΦιλόθεοςΛουκάςΘεοδόσιος Αθανάσιος

Οι όσιοι πατέρες Οι ηγούμενοι

ΦιλόθεοςΛουκάς

Θεοδόσιος Αθανάσιος

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Απλός τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναόςI. ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗII. ΣΧΟΛΗ της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (Pirro Thomo)

Σ1 Σ2

2 -3ΙΔΙΑ ΘΕΣΗ, ο ΤΑΦΟΣ του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ + η ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ του

(11ος αιώνας)

2 32 - 3


Νιπτήραςμερική καταστροφή

ο ΤΑΦΟΣ του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ η ΛΕΙΨΑΝΟΘΗΚΗ

1 2

3

45

6

Β

1234 (11ος αιώνας) ΚΡΥΠΤΗ =ο ΧΩΡΟΣ ΤΑΦΗΣ του ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ



Ψευδή Διακόσμηση από ένθετα μάρμαρα pietra dura (intarsia)

Η διακόσμηση των σταυροθολίων της κρύπτης (3) έχει ανάλογο χαρακτήρα με εκείνο της διακόσμησης των σταυροθολίων στα παρεκκλήσια του καθολικού και τα σταυροθόλια με ψηφιδογραφία (2). Η ζωγραφική μίμηση ορθομαρμάρωσης στα τόξα, με λευκό χρώμα επάνω σε μαύρο κάμπο και εξαιρετικής ακρίβειας σχέδιο ,μιμείται την επιφάνεια των χρωματιστών μαρμάρων pietra dura.

2 3

ΝΔ παρεκκλήσιο

1234 (11ος αιώνας) Η ΤΡΑΠΕΖΑ

ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1923 Αναστάσιος Ορλάνδος1953 -1958 Ευστάθιος Γ. ΣτίκαςΣΗΜΕΡΑ

Aπό το 1993 (27.5.1992) λειτουργεί ως ΜΟΥΣΕΙΟ και περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη από διάφορες οικοδομικές φάσεις της αλλά και ευρήματα από τη γύρω περιοχή.

Π2

ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ – αποθήκη – εργαστήρι κ.α


10,50 x 27,10

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ 1593 1943

1953 - 1958 (Ε.Στίκας) - ΣΗΜΕΡΑ

4

Β


ΚΥΡΙΕΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1923, 1938 Αναστάσιος Ορλάνδος1953 -1958, 1964 Ευστάθιος ΣτίκαςΣΗΜΕΡΑ

ΑΡΧΗ επί Γεωργίου Α΄ (1863 - 1913). 1950 - Αρχαιολογικός Χώρος.

1234 (11ος αιώνας) Η ΤΡΑΠΕΖΑ (Μουσείο).

Η Τέχνη του Ψηφιδωτού

Η τέχνη των εντοίχιων ψηφιδωτών, η διακόσμηση δηλαδή των τοίχων ενός κτιρίου με μικρές ψηφίδες από πέτρα ή υαλόμαζα που τοποθετούνται σε πυκνή διάταξη μεταξύ τους ώστε να δημιουργούν παραστάσεις, συνδέεται στενά με την αισθητική των Βυζαντινών.

Ιδιαίτερα στον ελλαδικό χώρο διατηρούνται από τον 11ο αιώνα τρία μεγάλα σύνολα, στην Μονή Όσιου Λουκά, στη Νέα Μονή Χίου και στην Μονή Δαφνίου.

Τα ψηφιδωτά του Όσιου Λουκά χαρακτηρίζονται από μορφές με αυστηρή γραμμική, ιερατική τεχνοτροπία που αποδίδει την πνευματικότητα και εκφράζει την θεολογική σκέψη της εποχής.Σε αυτή την προθήκη δίνονται πληροφορίες για την τεχνική κατασκευής και συντήρησης των παραστάσεων.

Πρόκειται για διαδικασία πολυδάπανη και δύσκολη, που απαιτεί εξαιρετική εξειδίκευση και επιδεξιότητα.

Τεχνική Κατασκευής – Τα τρία (3) υποστρώματα των ψηφίδων.1. Το κατώτερο στρώμα – η σύνδεση με την τοιχοποιία.2. Το ενδιάμεσο στρώμα.3. Η τελική επιφάνεια τοποθέτησης των ψηφίδων.

1234 (11ος αιώνας) Τι είναι και γιατί ΨΗΦΙΔΕΣ;

Το μωσαϊκό (ψηφιδωτό) είναι σύνθεση που αποτελείται από ψηφίδες διαφόρων χρωμάτων και υλικών ενωμένων με ένα συνδετικό υλικό, με σκοπό τη διακόσμηση επιφανειών. Λέγεται και ψηφίδωμα ή ψηφοθέτημα. Οι κατασκευαστές διακρίνονταν σε ψηφιδογράφους και ψηφοθέτες. Στα ψηφιδωτά εξελιγμένης τεχνικής χρησιμοποιούνται ψηφίδες, που είναι κομμάτια μαρμάρου, πωρόλιθου, από ψημένη γη, ή τεχνητές από υαλόμαζα (σμάλτο) διαφόρων χρωμάτων.

Οι τεχνητές ψηφίδες χρησιμοποιούνται για την απόδοση χρωμάτων που δε βρίσκονται στα φυσικά υλικά. Τα χρώματα επιτυγχάνονται με τη σύντηξη οξειδίων μετάλλων μαζί με τα βασικά υλικά. Ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιείται το κονίαμα, που κατασκευάζεται από διαφορετικής σύστασης υλικά και μείγματά τους, ανάλογα με το είδος του ψηφιδωτού.Οι δύο κύριες κατηγορίες ψηφιδωτών είναι τα επιδαπέδια και τα εντοίχια.

Για τα εντοίχια ψηφιδωτά υπάρχουν δύο (Α) + (Β) τρόποι εκτέλεσης

(Α) Ψηφιδογραφία με κανονικά

ζωγραφισμένα σχέδια

Το θέμα σχεδιάζεται και ζωγραφίζεται κανονικά πάνω σε γύψινη επιφάνεια.

Αφαιρούνται μετά με μαχαίρι μικρά κομμάτια γύψου και στη θέση τους μπαίνουν οι κατάλληλες ψηφίδες με την καλή όψη προς τον καλλιτέχνη.Κατόπιν οι ψηφοθέτες κολλούν σε όλη την όψη του ψηφιδωτού ύφασμα αλειμμένο με κόλλα. Όταν η κόλλα ξεραθεί, το ύφασμα που έχει κολλημένο το ψηφιδωτό μεταφέρεται προσεκτικά και τοποθετείται με πίεση στον τοίχο που πρέπει να έχει προετοιμαστεί.

Μόλις ο τοίχος ξεραθεί, βρέχουν το ύφασμα και το ξεκολλούν.

(Β )Ψηφιδογραφία κατά αντίστροφο σχέδιο

Η παράσταση ζωγραφίζεται αντίστροφα, δηλ. οι ψηφίδες τοποθετούνται κατά τρόπο που ο καλλιτέχνης βλέπει την πίσω όψη του ψηφιδωτού.Για τα ψηφιδωτά των φορητών εικόνων απλώνουν λεπτό στρώμα κηρομαστίχας πάνω σε ένα σανίδι, χαράζουν το σχέδιο και τοποθετούν τις ψηφίδες κανονικά.

ΑΓΩΝΑΣ (υπομονή + τέχνη) - ΑΥΘΑΡΣΙΑ - ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ


ΨΗΦΙΔΩΤΑ + ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ1918 Ε. Ζιλλιερόν, Ι. Μπούδας1938 Ε. Βοϊλα, Δ. Σκόρδος , Totti κ.α.

ΚΥΡΙΕΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1923, 1938 Αναστάσιος Ορλάνδος1953 -1958, 1964 Ευστάθιος ΣτίκαςΣΗΜΕΡΑ

ΑΡΧΗ επί Γεωργίου Α΄ (1863 -1913)

Ουρούκ , Μεσοποταμία - 3000 π. Χ. Αρχαιολογικές έρευνες στο ναό της πόλης ανακάλυψαν ψηφιδωτά από κοχύλια, πηλό και όνυχα.Γόρδιο της δυτικής Μ. Ασίας - 8ος αιώνας π. Χ .Χρησιμοποιούνται πέτρινες ψηφίδες (βότσαλα) και θέματα παρμένα από το φυτικό κόσμο.Όλυνθος , Πέλλα, Δήλος (Ελλάδα) - 4ος αιώνας π. Χ.Χρησιμοποιούνται γυάλινες ψηφίδες. Πέργαμος, Μ. Ασία - 2ος αιώνας π. Χ.Χρησιμοποιούνται γυάλινες ψηφίδες με μεγάλη ποικιλία χρωμάτων ενώ λειαίνουν για πρώτη φορά την επιφάνεια του ψηφιδωτού για να φαίνονται καλύτερα τα χρώματα. Πομπηία, Ιταλία / Δήλος, Ελλάδα - 1ος αιώνας π. Χ. Μελανόμορφος ρυθμός.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ (μεγάλη άνθηση)

Παλαιοχριστιανικά ΨηφιδωτάΔαπέδια ( π.χ Αντιόχεια - 4ος αιώνας π. Χ.) Εντοίχια ( π.χ Ραβέννα - 6ος αιώνας π. Χ.) Α Περίοδος Ακμής

Μεσοβυζαντινά Ψηφιδωτά Εντοίχια ( π.χ Μονή Οσίου Λουκά - 11ος αιώνας π. Χ.)Β Περίοδος Ακμής- «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ»

Υστεροβυζαντινά Ψηφιδωτά Εντοίχια ( π.χ Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη)

ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Εντοίχια (π.χ Εκκλησία του Αγίου Μάρκου στην Βενετία)Βυζαντινή τεχνοτροπία

ΣΗΜΕΡΑ

1234 (11ος αιώνας) Τι είναι και γιατί ΨΗΦΙΔΕΣ;

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ

ΑΓΙΟΣ ΒΑΚΧΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ο ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣΑΓΙΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ

ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ

1. ΙΕΡΑΡΧΕΣ2. ΜΟΝΑΧΟΙ – ΑΣΚΗΤΕΣ3. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΑΓΙΟΙ

1234 (11ος αιώνας) Η ΤΡΑΠΕΖΑ (Μουσείο).

ΑΝΑΓΛΥΦΑ

ΔιάτρηταΕπιπεδόγλυφαΜε χρήση τρυπάνουΔιπλεπίπεδαΧαμηλά

Η Τέχνη της Βυζαντινής Γλυπτικής

Η Μονή του Όσιου Λουκά διαθέτει μια από τις σημαντικότερες συλλογές βυζαντινής γλυπτικής του ελλαδικού χώρου, με αντικείμενο από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους μέχρι και την φραγκοκρατία.

Την περίοδο αυτή η γλυπτική επικεντρώνεται στην δημιουργία αρχιτεκτονικών μελών που χρησιμοποιούνται σε εκκλησίες.

Η επεξεργασία με διαφορετικές τεχνικές, ο πλούσιος διάκοσμος και η απόδοση θεμάτων με έντονα θεολογικό συμβολισμό καθιστούν την γλυπτική έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της βυζαντινής τέχνης.

Τα γλυπτά που κόσμησαν τις δύο εκκλησίες της Μονής διακρίνονται για τον εξαιρετικό πλούτο και την εκλέπτυνση της και αποδίδονται σε συνεργεία που μετακλήθηκαν για το λόγο αυτό από την πρωτεύουσα.

Στην προθήκη αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες τεχνικές λάξευσης του μαρμάρου, οι οποίες εφαρμόστηκαν σε γλυπτά της Μονής.

Πέντε (5) τεχνικές λάξευσης του μαρμάρου

ΠΥΡΓΟΣ 2 = ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟ (τέλη 19ου αιώνα).Ισόγειο = Υδραγωγείο

Πρώτος όροφος = ΝΑΟΣ της ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ του ΣΩΤΗΡΟΣ - οκταγωνικός ναΐσκος με τοιχογραφίες από τα θαύματα του Χριστού και ιδίως τις θεραπείες των ασθενών (11ος αιώνας).

Ο δεύτερος + τρίτος όροφος προστέθηκε το 1877 ή 1888 (πρώην ΕΞΩΝΑΡΘΗΚΑΣ).

Β

Γ

Π2

Πρώτος ΟΡΟΦΟΣ = Α

4

1234 (11ος αιώνας) Η ΤΡΑΠΕΖΑ

ΙΓ ΥΠΟΣΤΗΛΗ ΑΙΘΟΥΣΑ (Νοσοκομείο).

4

Νότια από την Τράπεζα αποκαλύφθηκαν τα ερείπια του Νοσοκομείου, το οποίο κτίσθηκε τον 17ο αιώνα.

ΒΙΓ

www.unesco.com www.osiosloukas.gr

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ

http://www.unesco.com/

http://www.osiosloukas.gr/

Μουσείο (Τράπεζα - Μονή Οσίου Λουκά, Στείρι Βοιωτίας).Υπουργείο Πολιτισμού - 23η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λιβαδειάς.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.http://catalog.library.archetai.gr/

Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία.http://www.deltionchae.org/

Βυζαντινό + Χριστιανικό Μουσείο.http://www.byzantinemuseum.gr/

Μουσείο Μπενάκη.http://www.benaki.gr/

Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λιβαδειάς.www.liblivadia.gr/

19ος αιώναςΓ.Π. Κρέμος, Προσκυνητάριον της εν τη Φωκίδι Μονής του Οσίου Λουκά , Αθήνα , Α’ Τόμος (1874) + Β΄ Τόμος (1880).Λ. Α. Μπάρλος, Το ιστορικό της κτίσης του Οσίου Λουκά και έλεγχος του Κρέμου, Δίστομο, Α’ Έκδοση (1882).Charles Diehl, L’ englise et les mosaiques du couvent de Saint –Luc en Phocide, Paris (1889).

20ος αιώναςP. W. Schultz, S. H. Barnsley, The monastery of Saint Luke of Stiris,in Phocis, and the dependent Monastery of Saint Nicholas in the Fields,near Skripou in Boetia, London (1901).Α. Ορλάνδος, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική (1927).E. Diez, O. Demus, Byzantine Mosaics in Greece, Hosios Lukas and Daphni, Cambridge Mass (1931).G. Sotiriou, “Peintures murales byzantines du Xie siecle dans la crypte de Saint – Luc”, Αθήνα (1931).Τ. Λάππας, Βοιωτικά Μοναστήρια, Λιβαδειά (1950).Μ. Χατζηδάκης, Βυζαντινά Μνημεία Αττικής και Βοιωτίας, Αθήνα (1956).Ε. Στίκας, Το οικοδομικόν χρονικόν της Μονής Οσίου Λουκά Φωκίδος, Αθήνα (1970).Ε. Στίκας, Ο κτίτωρ του καθολικού της Μονής Οσίου Λουκά, Αθήνα (1974-75).Λ. Μπούρα, Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού της Παναγίας στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, Αθήνα (1980).Π. Μ. Μυλωνάς, Μονή Οσίου Λουκά του Στειριώτη, Αθήνα (2005).C. Connor, Art and Miracles in Medieval Byzantium: The crypt at Hosios Loukas and its frescoes, Princeton (1991).Ν. Γκιολές, Βυζαντινή Ναοδομία 600 -1204 Μ.Χ (1992).Χ. Μπούρας, Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα (1994).Ν. Χατζιδάκη, Βυζαντινά Ψηφιδωτά (1994).Ν. Χατζιδάκη, Όσιος Λουκάς – Βυζαντινή τέχνη στην Ελλάδα, Αθήνα (1996).

21ος αιώναςΘ. Δ. Δάλκας, Ο Όσιος Λουκάς και το μοναστήρι του - Βίος, παραδόσεις, ιστορία και τέχνη, Αθήνα (2002).Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Β΄, Χριστιανική Βοιωτία (2005).G. D. Nikolaou, Ossios Loukas –The Christian Saint of Delphi and his monastery in Roumeli, Δίστομο (2007).Μ.Κ.Ο της Εκκλησίας της Ελλάδος «Αλληλεγγύη» , ΣΕΙΡΑ : Μοναστήρια και προσκυνήματα της Ελλάδας (2009).Χ. Μπούρας, Τρόποι εργασίας των βυζαντινών αρχιτεκτόνων και αρχιμαστόρων (2010).Π. Λαζαρίδης, Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά , Αρχαιολογικός Οδηγός (2013).

ΓΝΩΣΗ + ΠΙΣΤΗ