the potential of role-model communities in sustainable and ... ·...

52 http://e-jodil.stou.ac.th

ปท 8 ฉบบท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม 2561

Electronic Journal of Open and Distance Innovative Learning (e-JODIL)

ศกยภาพชมชนตนแบบการทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน

The potential of role-model communities in sustainable and

creative tourism

ฟองจนทร หลวงจนทรดวง1 [email protected]

สรชย กงวล2 [email protected]

วราภรณ นนทะเสน2 [email protected]

บทคดยอ

บทความนเปนสวนหนงของการศกษาตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน การเรยบเรยงบทความน มวตถประสงคน าเสนอชมชนตนแบบการทองเทยว ในภาคเหนอตอนบน ทมศกยภาพ และความพรอมในการพฒนาใหเปน "แหลงทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน" โดยไดน าตวชวดของการทองเทยวชมชนสรางสรรคอยางยงยน ซงเปนวธการสราง หรอพฒนาตวบงช โดยอาศยขอก าหนดเชงทฤษฎ ทไดสงเคราะหมาแลวทงหมด 5 องคประกอบไดแก (1) การจดการดานการอนรกษแหลงทองเทยว /ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมแหลงทองเทยว (2) การจดการดานกจกรรมการทองเทยว (3) การมสวนรวมในการบรหารจดการการทองเทยว (4) การจดการสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน และศนยการบรการขอมลแหลงทองเทยว และ (5) บคลากร และนกสอความหมายทองถน แตละองคประกอบจะประกอบดวยตวชวด รวมทงหมด 28 ตวชวด น ามาวเคราะหกลมตวอยาง ชมชนตนแบบการทองเทยว 5 ชมชน โดยใชการสมภาษณเชงลก ไดชมชนทมศกยภาพและความพรอมในการพฒนาเปน "การทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน” คอ ชมชนบานแมก าปอง จงหวดเชยงใหม, ชมชนบานสามขา จงหวดล าปาง ชมชนดงกลาวมศกยภาพอยางชดเจน ตามองคประกอบ และตวชวด สามารถทจะใชเปนชมชนตวอยาง เพอเปนแนว 1 นกศกษาปรญญาเอกปรชญาดษฎบณฑตสาขาวชาเศรษฐศาสตรประยกตมหาวทยาลยแมโจ 2 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

mailto:[email protected]

http://e-jodil.stou.ac.th


53

วารสารอเลกทรอนกสการเรยนรทางไกลเชงนวตกรรม

ทางการพฒนา และเสรมสรางชมชนอนๆ ใหเปนแหลงทองเทยวโดยชมชนสรางสรรคไดอยางยงยนตอไป

ค าส าคญ: ศกยภาพ, ชมชนตนแบบ, การทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน, ภาคเหนอตอนบน




Abstract This article is a part of an investigation to discover the indicators which can be

used to identify sustainable, creative and community-based tourism. It aims to present the role-model communities for tourism in Northern Thailand which have potential and readiness to be ‘sustainable, creative and community-based attractions. The indicators in this study were developed from those for the sustainable, creative and community-based tourism with the theoretical definition of an indicator. The definition is composed of five components: 1) the management of the preservation of tourist attractions, natural resources and tourist environment, 2) the management of the tourist activities, 3) the tourism administration, 4) the management of basic facilities and tourism information center services, 5) the personnel and local interpreters. Each component comprises of 28 indicators which were used to analyses five role-model communities in tourism. After in-depth interview Ban Mae-Kampong in Chiang Mai and Ban Samkha in Lampang were selected to be the role-model communities representing the sustainable, creative and community-based tourism. These communities were selected as they showed strong potential to be good candidates. They could be used as a role-model for the other communities to become sustainable, creative and community-based communities. Keywords: Potential, Role-model communities, Sustainable, Creative Tourism, Upper North บทน ำ

การทองเทยว เปนอตสาหกรรมหนง ทยงสามารถสรางรายไดใหกบประเทศไทย ถงแมทผานมาหลายประเทศ รวมทงประเทศไทย ยงตองเผชญปญหาวกฤตเศรษฐกจ ทางการเงนของโลก ปจจบนแนวความคด และรปแบบการทองเทยวไดเปลยนแปลงไป "การทองเทยวเชงสรางสรรค" (Creative Tourism) ถอเปนการทองเทยวทหลายประเทศทวโลก ใหการยอมรบ

และก าหนดใหเปนแนวทาง ในการพฒนาอตสาหกรรมทองเทยวของตน เพอใหสอดรบกบแนวความคด “การทองเทยวอยางย งยน” ( Sustainable Tourism) ใ น ก า ร อ น ร ก ษสงแวดลอม และวฒนธรรมทองถน ใหด ารงไว ถงคนรนอนาคต และเมอเขาสทศทางใหมของการทองเทยว “ แนวความคดการทองเทยวเชงสรางสรรค” จงเปนกระบวนทศนใหม ทางการทองเทยวทเนน การเรยนร ความเขาใจ ในเรอง



55


ศลปวฒนธรรม และเอกลกษณของสถาน ท ผานประสบการณการมสวนรวม กบผคนเจาของวฒนธรรม เกดความผกพน ความประทบใจ ตอผมาเยอน การทองเทยวสรางสรรค จงมรากฐาน มาจากชมชนสรางสรรค และตองใชทนทางสงคมตางๆ เพอสราง การทองเทยวสรางสรรค (สวางพงศ , 2554, ระบบออนไลน) การทองเทยวสรางสรรค จงควรพฒนามาจาก การทองเทยวโดยชมชน (Community Based Tourism) และคนในชมชนเปนผใหความส าคญกบ สงแวดลอม สงคม เศรษฐกจ ตอคนรนปจจบน และอนาคต

ประเทศไทยแหลงทองเทยว ในชมชนทมความหลากหลาย ของทรพยากรทางชวภาพ และกายภาพ ทแตกตางกน อาท การทองเทยวเชงนเวศ เชงสขภาพ เชงวฒนธรรม และเชงหตถกรรม เปนตน รวมทง มวถชวตชมชนทเกาแก มศลปะทงดงาม มมรดกทางวฒนธรรม ประเพณทโดดเดน และประวตศาสตร ความเปนมาทยาวนาน เปนทชนชมรจกเกอบทวโลก สามารถน าเอาทรพยากร ซงเปนทนเดมทมอยแลว น ามาประยกตรวมกบ เทคโนโลย และองคความรใหมเสรมสราง ใหเปนสนคา และบรการ ทางการทองเทยว ทมมลคาเพม ตอบสนองความตองการ ของตลาดโลกได ถอเปนการสรางฐานเศรษฐกจของชมชน ใหเขมแขงสอดรบ ไปพรอมกบความสมดล ของสงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมของชมชน และตอยอด ใหเปนอตสาหกรรม การทองเทยวทสามารถสรางรายได ใหกบประเทศเพมมากขน แตการเปด

พนทการทองเทยว ของชมชน เพอมงหวงรายไดจากการทองเทยว โดยขาดการบรหารการจดการ การบรณาการ องคประกอบ ทเกยวของกบการทองเทยว และการเชอมโยงทด ระหวางชมชนกบหนวยงานทเกยวของ อาจท าใหคณคาทางวฒนธรรม สภาพแวดลอมด ง เดมเกดการเปลยนแปลง สงผลกระทบตอวถชวตความเป น อย ข อ ง ช ม ชน จนสญ เ ส ย ค ว าม เป นเอกลกษณดงเดมของชมชน (คมอการประเมนมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม, 2549) จะพบวาในเมองไทย การทองเทยวเชงสรางสรรค ยงคงเปนเรองใหม ไมเปนทรจกกนแพรหลาย เนองจาก ยงขาดองคความร ดานการจดการทองเทยวเชงสรางสรรค (ภยมณ แกวสงา และนศาชล จ านงศร, 2555) และจากผลศกษางานวจย “การส ารวจ ความเปนไปได ของการทองเทยวเชงสรางสรรคในประเทศไทย” นน ยงมความเขาใจไมมากนก การรบรและความเขาใจพนฐาน ทมตอการทองเทยวเชงสรางสรรค ในรปแบบทควรจะเปน ยงเปนปญหา และอปสรรค (ธระสน เดชารกษ และนาฬกอตภค แสงสนท, 2556) จะเหนไดวาการทองเทยวสรางสรรค เปนรปแบบการทองเทยวแนวใหม และเปนเครองมอส าคญ ของการพฒนาการทองเทยวชมชน ใหเกดความยงยนไดนน จะตองอาศยความรวมมอจากทกภาคสวน และหารปแบบทเหมาะสม ของการจดการทองเทยวตลอดจน การสรางความรวมมอกบชมชนในบรบทของสงคมไทย ซงจะชวยใหการพฒนาการทองเทยวเชงสรางสรรคใน




ประเทศไทย เปนทรจกกนมากขน สามารถสงเสรมใหการทองเทยว ของไทยพฒนาไปสการทองเทยวอยางยงยนในทสด

ตวช วด (Indicator) เปน เครองมอหนง ทใชวดคณคาหรอคณลกษณะ ซงบงบอกสถานภาพ หรอผลของสงใดสงหนงในชวงเวลาใดเวลาหนง (Johnstone,1981) สามารถบอกทศทางในการพฒนา หรอการด าเนนกจกรรม ทเปนนโยบายสาธารณะของรฐ ในแตละเรองวาไปถงจดใด บรรลวตถประสงค และเปาหมายแคไหน(เมธ ครองแกว, 2540 อางใน วกตต หนแกว, 2553) เปนสารสนเทศทบงบอกสภาวะ หรอสภาพการณในลกษณะ ท เราสนใจ การน าตวชวด หรอขอเทจจรงตางๆ มาพฒนา เพอใหเ ก ด ค ณ ค า จ ะ ส า ม า ร ถ ส ะ ท อ น ใ ห เ ห นสภาพการณ ทตองการศกษาโดยรวม (วนเพญ ผองกาย, 2549) "ตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน" ทไดพฒนามา จะเปนเ ค ร อ ง ม อ ท ส า ม า รถบ ง บอก ใ ห เ ห น ถ งคณลกษณะ สถานภาพทศทางของการพฒนา และสะทอนใหเหนสภาพการณจดการ การทองเทยวโดยชมชน เปนผสร างสรรคอยางยงยน แนวควำมคดกำรทองเทยวเชงสรำงสรรคอยำงยงยน

ทผานมา การทองเทยว มวตถประสงคเพยง เพอเปนการใชเวลา ในการพกผอนหยอนใจ แสวงหาความสข และความเพลดเพลนท

ไดรบ จากสถานททองเทยวนนๆ แมวาการทอง เท ยว ได เพ ม รปแบบการทอง เท ยวทหลากหลาย เชน การทอง เท ยว เช งน เวศ (Ecotourism) แหลงทองเทยวสเขยว (Green Attraction) ก า ร ท อ ง เ ท ย ว อ ย า ง ย ง ย น (Sustainable Tourism) และ อนๆ เพ อตอบ สนองความตองการ ของนกทองเทยว แตกยงไมมมตของการพฒนา เพอสรางความสมดล และความอยางยงยน ใหกบชมชนนนๆ ปจจบนการทองเทยวเชงสรางสรรค เปนการทองเทยวรปแบบใหม ถอเปนการทองเท ยวทหลายประเทศทวโลก ใหการยอมรบ และก าหนดใหเปนแนวทาง ในการพฒนา อตสาหกรรมทองเทยวของตน อนเปนผลมาจาก ปจจยทางส งคมวทยา ท ก อ ใ ห เกดการเปล ยนแปลงพฤตกรรม การบรโภคของนกทองเทยว ในระดบชนทางสงคม(Social Class) (อเนก เหลาธรรมทศน, 2554 อางใน ภรวจน เดชอม, 2556) ไดกลาวถง “ชนชนกลาง” (Middle Class) ซงมอย ป ระมาณ 1.8 พนล านคนท ว โ ลก และคาดการณไววา ในอก 10 ปขางหนา ชนชนกลางจะเพมจ านวนเปน 3 พนลานคน โดยเฉพาะชนชนกลางในภมภาคเอเชย จะเพมจ านวนมาก เนองจาก การขยายตวทางเศรษฐกจ และสงคม ของประเทศจนอนเดย และกลมประเทศสมาชกอา เซ ยน ซ ง อาจ เปนก าล งส าคญ ในการขบเคลอนเศรษฐกจของโลก นกทองเทยว ทเปนชนชนกลางหรอชนชนสรางสรรค (Creative Class) Richard Florida (2002) กลาววาชนชน



57


สรางสรรคหมายถง กลมคนทท างาน ในสาขาวชาชพท ใชความคดสรางสรรค (Creativity-oriented Occupations) ม ค ว า ม ต อ ง ก า รหลากหลายซบซอน มความละเอยดออนในการบรโภค ใหความส าคญกบประสบการณการ ตดสนใจเลอกใชสนคา และบรการ โดยใชอารมณควบคกบเหตผล ชนชนดงกลาว เมอเขามาทองเทยว อาจเรยกอกอยางหนงวา เปน “น กท อ ง เท ย ว เ ช ง ส ร า ง ส ร รค ” (Creative Tourists) (ภรวจน เดชอม, 2556) จากสาเหตของการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภค ของนกทองเทยวท ได เปลยนแปลงไป ผนวกกบกระแสโลกาภวตน และพลงความคดสรางสรรค ในการสรางมตความแปลกใหม ทสามารถดงดดนกทองเทยวได สงผลถงการเปลยนแปลงของรปแบบ ของการทองเทยวทส าคญ กลาวคอ นกทองเทยวรนใหมกลบมความปรารถนา ทจะเขาไปมสวนรวม ในกจกรรมทางวฒนธรรม ของพนท ทตนเองเขาไปเทยว หรอเรยนร ในอตลกษณของพนททองเทยวนนๆ การทองเทยวในปจจบน จงใหความสนใจ ทแตกตางไปจากเดม ค อ จ า กวฒนธ ร รมท จ บ ต อ ง ไ ด (Tangible Cultural Resources) ไ ป ส ท ร พ ย า ก ร ท า งว ฒ น ธ ร ร ม ท เ ป น น า ม ธ ร ร ม (Intangible Cultural Resources) ใ ห ค ว า ม ส น ใ จ ก บภาพลกษณ (Image) อตลกษณ (Identity) วถช ว ต ช ม ช น (Lifestyles) บ ร ร ย า ก า ศ(Atmosphere) การเลาเรอง (Narratives) การสรางสรรค (Creativity) ดงนนการทองเทยวเชง

สรางสรรค (Creative Tourism) ซงเปนรปแบบการทองเทยวแบบใหม จงพฒนามาเปนรปแบบ ทเปดโอกาสใหนกทองเทยว ไดมสวนรวมกบกจกรรม การทองเทยวจากชมชน และยงสงเสรมใหชมชนมการผลตสนคา ในทองถนปอนสตลาด เพอตอบสนองความตองการ ของนกทองเทยว (Wurzburger, 2010 อางถงในภยมณ แกวสงา, 2555) การทองเทยวเชงสรางสรรค จงสามารถน าไปสการพฒนาอยางย งยนได โดยอาศยหลกการสรางความย งยน 3 ด านคอ ด านส งแวดลอม ดานเศรษฐกจ ดานสงคม และวฒนธรรม (Lindroth et al., 2007, pp. 53-58 อางถงในจรนนท ทองสมคร และคณะ, 2556) “การทองเทยวสรางสรรค” จงถอเปนรปแบบหนง ของการทองเทยว ซงเปนเครองมอส าคญ ทจะท าใหชมชน มศกยภาพในการทองเทยว สรางค ว า ม ย ง ย น ใ ห ก บ ช ม ช น เ ป ด โ อ ก า ส ใ หนกทองเทยว และเจาของบานไดแลกเปลยนเรยนร และพฒนาศกยภาพ ในการสรางสรรคของตนรวมกน (สดแดน วสทธลกษณ และคณะ, 2556) “การทองเท ยวโดยชมชน” จ ง ไดถกน ามาใช เปนกลไก ในการขบเคลอน และพฒนาทองถน (วยะดา เสรวชยสวสด, 2555, น.31 อางถงในภสนต ตนะคต, 2559 ) โดยต งอยบนพนฐานความเชอท ว า “การทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาชมชน และ การทองเทยว ทจะพฒนาใหเปน การทองเทยวทยงยนไดนน ชมชนจะตอง เข ามามส วนร วม และไดรบประโยชนจากการทองเทยว” (สถาบนการ




ทองเทยวโดยชมชน : CBT-I) ดงจะเหนไดจากนยาม การทองเทยวเชงสรางสรรค ขององคการศ กษาว ทยาศาสตร และวฒนธรรมแ ห งสหประชาชาต (UNESCO) วาเปนการทองเทยวทมจดประสงค สอดคลองกบแนวทางการพฒนาชมชน เพอใหเกดความยงยนในการด าเนนชวตของชมชน โดยจดกจกรรมการทองเทยวอยางกลมกลน และส มพนธ ก บประว ต ศาสตร วฒนธรรม ตลอดจนวถตางๆ ในชมชน

ในปจจบนหลายประเทศไดน าแนวคด การทองเทยวเชงสรางสรรค มาประยกตใหเหมาะกบ พนท ในประเทศของตน เชน เมองโบโลญญา ประเทศอตาล เปนเมองแหงดนตร, กจกรรมการทองเทยวเชงสรางสรรคของประเทศนวซแลนด (Creative Tourism New Zealand: CTNZ) แ ล ะ เ ม อ ง ซ า น ต า เ ฟ ป ร ะ เ ท ศส ห ร ฐ อ เ ม ร ก า (Santa Fe International Conference on Creative Tourism) เ ม อ งทไดรบ การรบรองยเนสโก ใหเปนเมองสรางสรรค ทางดานศลปะ และหตถกรรม (Crafts and Folk Art) จากการจดประชมนานาชาต ในปพ.ศ. 2551 ทเกยวกบการทองเทยวเชงสรางสรรค ณ เมองซานตา เฟ ประเทศสหรฐอเมรกา ไดมวธด าเนนการประชมรปแบบใหม คอวธ Open Space Technology ซ ง จ ะ ใ หสมาช กท เป นคณะกรรมการผ เขารวมประชม ได เขารวมกจกรรมการทองเทยวเชงสรางสรรคทมอย การประชมดงกลาว ใหความส าคญกบการน าเสนอประสบการณ และการมสวนรวม และความจรง

แททางวฒนธรรม (hands-on experiences that are culturally authentic) ต ว อ ย า งกจกรรม เชน การปนหมอดนเผาบนจานหมน การเปาแกว และการท าอาหารทองถน (คมอการทองเทยวเชงสรางสรรค, 2556)

ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ภ า ย ใ ต แ ผ น ก า รด าเนนงานขององคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (องคการมหาชน ) หร อ อพท . (DASTA) ได น าการทองเทยวเชงสรางสรรค (Creative Tourism) มาเปนเครองมอในการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน ซงแผนการด าเนนงาน มความสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในเรองของ “เศรษฐกจเชงสรางสรรค” หรอ Creative Economy ซงในประเทศไทย ไดบรรจเรองนอย ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในฉบบท 10 และฉบบท 11 (ป พ.ศ 2555-2559) โดยในเบองตน อพท. ไดความรวมมอกบคณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร เพอการพฒนาการทองเทยวสรางสรรค เพอการทองเทยวอยางยงยนในประเทศไทย หนงในหลายๆโครงการทส าคญ เชนโครงการตนแบบการทองเทยวสรางสรรคในเขตพนทพเศษ 7 พนทไดแก พนทพเศษหม เกาะชาง พนทพเศษเชยงใหมไนทซาฟาร พนทพ เศษเมองพทยา พนทพ เศษอทยานประวตศาสตรส โขทย -ศรสชนาลย ก าแพงเพชร พนทพเศษเลย พนทพเศษเมองเกาน าน และพ นท พ เ ศษ เม อ ง โบราณ อท อ ง



59


สพรรณบร มผลการด าเนนงานทผานมาอยางตอเนองในป พ.ศ 2556 และอพท. ไดจดท า 6 ยทธศาสตรการท างาน เชน ยทธศาสตรการประสาน การพฒนาพ นท พ เศษ เพ อการทองเทยวอยางยงยน ยทธศาสตรการพฒนาสนคา บรการ และส งอ านวยความสะดวก ยทธศาสตรการสรางเครอขายการพฒนาทกภาคสวน และยทธศาสตรการใหบรการ ดานองคความรเพอการพฒนาแหลงทองเทยวอยางยงยน ภ า ย ใ ต แ น ว ค ด Community Benefitting Through Tourism ห ร อ CBTT เ พ ม ข ดความสามารถ ในการแขงขนดานการทองเทยวในพ นท พ เ ศษ เช น โ คร งกา ร DASTA Low Carbon Routes น ารองทพนทพเศษเลย และโครงการ Low Carbon Destination ประกาศใหท ง 7 พ นท พ เศษของ อพท. เปนแหล งทองเทยว Low Carbon โดยม เปาหมายให สถานประกอบการ และชมชน ท เข า รวมโครงการชวยลดภาวะโลกรอน จากการลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด

นอกจากนนยงมการทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.) ไดจดท าโครงการสงเสรม และพฒนาสนคาทองเทยวเชงสรางสรรคของไ ท ย ( Creative Tourism Thailand) แ ล ะสถาบนการทองเทยวโดยชมชน (CBT-I) จดท าโครงการทองเทยวสขขสชมชน เปนโครงการพฒนาตนแบบชมชน ในการน าชมชนตนแบบ มาเปนชมชนน ารอง เนองจากชมชนตนแบบการทองเทยว เปนชมชน ทมการพฒนาศกยภาพ

การทองเทยว โดยคนในชมชน และมการศกษาวจย จากหนวยงานภายนอก อยางตอเนอง กระตนสงเสรมการทองเทยวชมชน ใหสามารถทจะกาวเดนไปได ดวยตวของชมชนเอง (ศภวรรษ เชอเมองพาน, 2556) เชนเดยวกบ ชกลน อนวจตร (2548) ไดสรางเกณฑชวด ชมชนตนแบบเพอการทองเทยว โดยกลมตวอยาง ในงานวจย เปนชมชนตนแบบการทองเทยวชมชน ทประสบความส าเรจ มแนวทาง การพฒนาทเปนองครวมและสอดคลองกบ แนวคดการพฒนาอยางยงยน จากทผานมาจะพบวา การทองเทยวชมชนในประเทศไทยไดมการน าแนวทาง การทองเทยวเชงนเวศ หรอ การทองเทยวเชงวฒนธรรม มาเปนแนวทาง เพอการจดการทองเทยวชมชน และใชการทองเทยวเปนเครองมอ ในการอนรกษส งแวดลอม ในแหล งทองเท ยว จะเหนวาสงแวดลอมสงคม และเศรษฐกจมความสมพนธเกยวเนองกน หากมการพฒนาควบคกนไป ตามวฏจกรกสามารถน า ไปส ร ปแบบ การพฒนาการทองเทยวสรางสรรคอยางย งยน เพราะในแตละการพฒนาสงผลสะทอนกลบมายงจดเรมตนเสมอ เปรยบเสมอนประสทธผลการพฒนานนเอง (จระนนท ทองสมคร และคณะ, 2556) เมอมการจดการอยางเปนระบบ และประสบความส าเรจแลว ยงสามารถขยายผลไปในพนท ข าง เคยง และพนท อนๆได แหล งทองเทยว และชมชนจะเปน แหลงเรยนรของสงคม แลกเปลยนเรยนรระหวางเครอขาย จนกลายเปนพลง ในการสรางฐานความร สอดคลอง

http://travel.thaiza.com/การทองเทยวแหงประเทศไทย/

http://travel.thaiza.com/การทองเทยวแหงประเทศไทย/




กบค ากลาว ของนายแพทยประเวศ วะส ในงานเวทวชาการ การทองเทยวชมชนอพท.ป พ.ศ. 2555วา “หากชมชนใชการทองเทยว หรอการทองเทยวโดยชมชน เปนเครองมอ และ เขาใจอยางถองแท การทองเทยวกจะเปน จดคานงดน าไปสการพฒนาสงคม วฒนธรรม สงแวดลอม และการเรยนรไดเปนอยางด” ทนทางวฒนธรรมทไทยมอยจงเปรยบเสมอน เปนขมทรพยทมคา ในการสงเสรมเศรษฐกจสรางสรรค ใหเปนความหวงใหมส าหรบการพฒนาเศรษฐกจ (นสวนต พชญด ารง, 2553) และยงเปรยบเสมอน “แกน” ของเศรษฐกจสรางสรรค (อาคม เตมพทยาไพสฐ, 2553 อางถงใน นสวนต พชญด ารง) ของประเทศ เปนพลงขบเคลอนใหมทส าคญของเศรษฐกจและสงคมไทยไดอยางยงยน (วรวทย อวรทธวรกล, 2553)

จ า ก ก า ร ท บ ท ว น ว ร ร ณ ก ร ร มทเกยวของกบ แนวความคดการทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน จงสามารถสรปค านยามของ.“การทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน”ไดวา เปนการทองเทยวในชมชนทองถน ทเกยวของกบลกษณะวถชวต ของคนในชมชนโดยคนในชมชน เปนผใช ความคดสรางสรรค ตอยอดจากฐานทรพยากร วฒนธรรม ทมอยมาส ร า ง ม ล ค า เพ ม แล ะ ใ ห ค ว ามส า ค ญก บ สงแวดลอม สงคม เศรษฐกจ ตอคนรนปจจบน และอนาคต รวมทงยงกอใหเกดความพงพอใจตอนกทอง เท ยว ในการมส วนร วมเรยนร แลกเปลยน เชอมโยงสงคม ความมคณคา ของ

วฒนธรรม และสงตางๆรอบตว ในแหลงพนททองเทยว สวนค านยาม“ตวชวด การทองเทยวเชงชมชนสรางสรรคอยางยงยน” หมายถง องคประกอบ ทแสดงคณคา หรอลกษณะ ของการจดการการทองเทยวรวมกน ของคนในชมชน โดยใชความคดสรางสรรค ตอยอดจากฐานทรพยากร ประเพณวฒนธรรม น ามาสรางมลคาเพม ใหความส าคญกบ สงแวดลอม สงคม เศรษฐกจ ตอคนรนปจจบน และอนาคต รวมทงกอใหเกด ความพงพอใจตอนกทองเทยว ในการมสวนรวมเรยนร แลกเปลยน เชอมโยงสงคม คงไวซงความมคณคาวฒนธรรมดงเดม และการอนรกษสงตางๆรอบตว ในพนทแหลงทองเทยว กำรพฒนำตวช วดกำรทองเทยวชมชนเชงสรำงสรรคอยำงยงยน (Sustainable Creative indicators for Community-Based Tourism Development)

จะ เ หน ได ว า ค า น ย า ม ข อ ง การทองเท ยวชมชนเช งสร างสรรคอย างย งยน สอดคลองกบความหมายของการทองเทยวโดยชมชน (Community -Based Tourism) ซงเปนการทองเทยว ทใชชมชนเปนฐานในการบรหารการจดการ เนนการมสวนรวมของชาวบาน อาศยการรวมแรงรวมใจ ของคนในชมชน สงเสรมอนรกษ รวมถงการสรางจตส านก และความรบผ ดชอบต อทรพยากรวฒนธรรม ประเพณ วถชวต ภมปญญาทองถน เพอใหนกทองเทยว เกดกระบวนการเรยนร ไดตระหนก



61


รบร เขาใจตอวถชวตภมปญญา และวฒนธรรม อนเปนเอกลกษณเฉพาะชมชนทองถน เกดความยงยน สคนรนปจจบน และในอนาคต เชน เดยวกบการทองเทยวเชงนเวศ (Ecotourism) ทม ง เนนการจดการการทอง เท ยว ในพ นทธรรมชาต เพอรกษาระบบนเวศและสงแวดลอม รวมท งการปองกน และลดผลกระทบดานสงแวดลอม ทเกดจากการทองเทยว ใหชมชนไดเขามามสวนรวมในการจดการแหลงทองเทยว และยงกอใหเกดกระบวนการเรยนร เกยวกบระบบนเวศสงแวดลอม ของแหลงทองเทยวตอนกทองเทยว และชมชนทองถน ตอการรกษาระบบนเวศอยางยงยน (สถาบนการทองเทยวโดยชมชน :CBT-I) หลกของการทองเทยวโดยชมชน ในมตของการจดการการทองเทยวเชงนเวศ (Ecotourism)โดยชมชน ซงถอเปนรปแบบหนง ของการทองเทยวแบบยงยน ทส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย (สกว.)ไดยกระดบการทองเทยวโดยชมชน ใหเปนแนวทางหนง ในการจดการการทองเทยวอยางยงยน ทสอดรบกบกระแสการเปลยนแปลง ดานการทองเทยวโลก (ส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย , 2551 ) ดงนน ในการศกษา การพฒนาตวชวดการทองเทยวเชงชมชนสรางสรรคอยางยงยน จงไดน า (1) เกณฑการประเมนมาตรฐานคณภาพ แหลงทองเทยวเชงนเวศ (2) เกณฑการประเมนมาตรฐานคณภาพ แหลงทองเทยวทางวฒนธรรม ของส านกพฒนาแหล งทอง เท ยวกรมการทองเทยวกระทรวงการทองเทยวและกฬา (3)

เกณฑการพจารณาการประกาศพนทพเศษ เพอการทองเทยวอยางยงยน (4) เกณฑมาตรฐานการบรหารจดการ แหลงทองเทยวโดยชมชนป พ.ศ. 2557 (5) เกณฑการรบรองแหลงทองเทยวโดยชมชนป พ.ศ. 2556 ขององคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) มาคดกรองในล าดบเบองตน เนองจากเกณฑมาตรฐานการบรหารจดการแหล งทอง เท ยว โดยชมชนนน เปนแนวทางการพฒนาการทองเทยว ทเกดจากการพฒนาตามห ล ก เ ก ณ ฑ Global Sustainable Tourism Criteria (GSTC) ภายใตโครงการ CSR-MAP ซงเปนการรวมมอกน ระหวางสถาบนการทองเทยวโดยชมชน (CBTi) สมาคมไทยทองเทยวเชงอนรกษและผจญภย (TEATA) มลนธใบไมเขยวและศนยกลางการทองเทยวเชงเกษตรและนเวศ ของยโรป (European Centre for Ecological and Agricultural Tourism: ECEAT) นอกจากน อพท.ไดน าเกณฑมาตรฐานการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนดงกลาว ไปทดลองใชในชมชนตนแบบ และพฒนาเพมเตม ผานการรบฟงความคดเหน จากภาคเครอขาย ในแตละภาคสวน ในนามของคณะท างานรบรอง แหลงทองเทยวโดยชมชน เพอเปนหนวยงาน ทพฒนาการทองเทยวกบชมชนโดยตรง โดยมเกณฑมาตรฐานการบรหารจดการแหล งทองเทยวโดยชมชน เปนเครองมอส าคญในการพฒนา




การสงเคราะห ตวชวดการทองเทยวเชงชมชนสรางสรรคอยางยงยน เปนวธการสราง หรอพฒนาตวบงช โดยอาศย ขอก าหนดนยามเชงทฤษฎ (Theoretical Definition) เปนการคดกรอง และการรวมตวแปรจ านวนหนงเขาดวยกน ใชฐานเชงทฤษฎ เอกสารงานวจยแนวความคด ท มอยแลว สวนการก าหนด น าหนกตวแปรยอย จะมาจากความคดเหนของผทรงคณวฒ หรอผเชยวชาญ น ามาประกอบในการตดสนใจ (Johnstone, 1981) ในการศกษาคร งน สามารถสงเคราะห ตวช วดการการทองเทยวเชงชมชนสรางสรรคอยางยงยน ในล าดบเบองตน จากเกณฑทไดกลาวมาขางตน ไดองคประกอบทงหมด 6 องคประกอบ และ37 ตวชวด น าองคประกอบ และตวชวดทงหมดไปท าการตรวจสอบ โดยนกวชาการ ผเชยวชาญ ผ ท รงคณวฒ จากน นน าองคป ระกอบไปสงเคราะหโดยการสมภาษณเชงลก จากผน าชมชน ผประกอบการ และนกทองเทยว แลวท าก า ร ร วบ รวม ใหม จ ะ ไ ด อ งค ป ร ะกอบ 5 องคประกอบ และ28 ต วช ว ด โดยแตละองคประกอบองค และตวชวด จะน าไปวเคราะหจดล าดบความส าคญดวย กระบวนการล าดบชนเช งว เคราะ ห (Analytic Hierarchy Process; AHP) ตามกระบวนการวจยตอไป

ตวชวดการการทองเทยวเชงชมชนสรางสรรคอยางยงยน จงประกอบดวย 5 ตวชวด ดงน

องคประกอบท 1 การจดการดานการอนรกษแหลงทองเทยว/ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมแหลงทองเทยว หมายถง แหลงทองเทยวมความสมพนธ กบวถชวต ของชมชนมความเปนเอกลกษณโดดเดนประทบใจ สามารถดงดดนกทองเทยว ตลอดจนมการก าหนดเขตการใชประโยชนพนท ชวงเวลาการเขาพนท และจ านวนนกทองเทยว มการศกษาวจยวางแนวทางเกยวกบแหลงทองเทยว/ทรพยากรธรรมชาต รวมทงมการรวบรวมบนทก ประวตศาสตร วถชวตภมปญญา หรอศลปวฒนธรรมประเพณ เผยแพร ใ หคนในชมชน และนกทองเท ยวรบทราบ และมการสบทอดใหคนรนหลงไดเรยนร ประกอบดวย 7 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 1.

องคประกอบท 2 การจดการดานกจกรรมการทองเทยว หมายถง การจดการเกยวกบกจกรรมการทองเทยว เปนทยอมรบไมสงผลกระทบ และกอใหเกดความเสอมโทรมตอสภาพแวดลอมของชมชน ทงยงเปดโอกาสใหนกทองเทยวไดเขารวมแลกเปลยนเรยนรสงตางๆภายในชมชน โดยผานประสบการณจรง ประกอบดวย 4 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 1

องคประกอบท 3 การมสวนรวมในการบรหารจดการการทองเทยว หมายถง ชมชนทองถน มสวนรวม ในการบรหารจดการการทองเทยว เชน การแตงตงคณะกรรมการ การแบงบทบาทหนาท มการวางแผนงาน วธการด าเนนงาน การจดประชม อบรมผทเกยวของ



63


ตลอดจน มกลมเครอขายทเกยวของดานการทองเทยว มการสงเสรมใหใชผลตภณฑ และวตถดบทผลตในชมชน และชมชนมรายได จากการจดการการทองเทยว ประกอบดวย 5 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 1.

องคประกอบท 4 การจดการส งอ านวยความสะดวกขนพนฐาน และศนยการบรการขอมล หมายถง การจดการเกยวกบถนน ระบบไฟฟา น า การก ากดขยะ คณภาพอากาศ เสยง พลงงาน อาหารการโภชนาการ ทพก รวมทงมเจาหนาทประจ า ทมความรสอสารภาษาองกฤษได ม อธยาศยด ในการใหการบรการ มสอหลากหลายประเภท เชน ขอมลการเดนทางเขาถงชมชนอยางสะดวก ขอควรปฏบต

เกยวกบความปลอดภยแกชวต และทรพยสนของนกทองเทยว พรอมทงอปกรณการทองเทยวม คณสมบ ต ท เ หมาะสมพร อมปฏบ ต ง าน ประกอบดวย 8 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 1.

องคประกอบท 5 บคลากรและนกสอความหมายทองถน หมายถง แหลงทองเทยวมบ คล ากร ท ม ค ว ามร เ ช น ภาษา อ งกฤษ วฒนธรรม และประวตศาสตรของชมชนตลอดจน มการอบรมใหความร กบผทเกยวของ ตามความเหมาะสม มการยกยอง ใหเกยรตบคคลตวอยางของชมชน และสงเสรมเยาวชน ใหเปนนกสอความหมายทองถน ประกอบดวย 4 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 1.




ตารางท 1 องคประกอบและตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน

องคประกอบการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน

1) การจดการดาน

อนรกษแหลงทองเทยว

/ทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมแหลง

ทองเทยว


กจกรรมการ


3) การมสวนรวมใน

การบรหารจดการการ


4) การจดการสง

อ านวยความสะดวกขน

พนฐานและศนยการ

บรการขอมล

5) บคลากรและนก

สอความหมาย

ทองถน

7 ตวชวด 4 ตวชวด 5 ตวชวด 8 ตวชวด 4 ตวชวด

1. แหลงทองเทยวมความประทบใจ เกดความจดจ า ตอผพบเหนสามารถดงดดนกทองเทยว.

1. กจกรรมการทองเทยว เปนท ยอมรบของคนในทองถน

1. แหลงทองเทยว มการจดตงกลมการบรหารงานโดยชมชน มคณะกรรมการทมาจากสมาชกในชมชน มการแบ งบทบาทหน าท ค ว าม ร บ ผ ด ช อบ อย า งช ด เ จ น ม ก า ร ก า ห น ดเ ป า ห ม า ย แ ผ น ง า น วธด าเนนการทอง เทยวช ม ช น ร ว ม ก น แ ล ะ มเครอขาย กลมองคกรในการบร หาร จดการการทอง เท ยวท งหน วยงานภาครฐและภาคเอกชน

1. แหลงทองเทยว มการจดระบบสาธารณปโภคเชน ถนน ไฟฟา น า อ านวยความสะดวกตอนกทองเท ยวมความสะดวกในการเขาถง

1. แหลงทองเทยวมการยกยองให

เกยรตครภมปญญา และบคคลตวอยางของชมชน

2. เปนแหลงทองเทยว มความเปนเอกลกษณทโดดเดน และแตกตางสงเสรมใหคนทองถนมการแตงกายสะทอน อตลกษณของชมชน

2. กจกรรมการทองเทยว ไมสงผลกระทบตอชมชนไมท า ใ ห แหล ง ว ฒน ธ ร ร ม ประวตศาสตร และแหลงธรรมชาต เกดความเสอมโทรม

2 . แหลงทองเท ยวไ ดรบขอมลขาวสาร มสวนรวมในการแสดงความคดเหนต อ ก า ร จ ด ก า ร แ ห ล งทองเทยวในทองถนของตน มการจดประชมอยางนอยเดอนละหนงครง

2. แหลงทองเทยว มการจดระบบของเสยการเชน ก า ร ท ง ข ย ะ ม ก า ร แ ย กประเภท ไมทงขยะในแหลงธรรมชาต และมขอตกลง ในก า ร ใ ช ท ร พ ย า ก ร น า มแนวทางในการจดการเพอปองกนน าเสย

2.แหลงทองเทยวมการสงเสรมเยาวชนในชมชนใหมความรความสามารถ ใ น ก า ร เ ป น น ก ส อความหมายทองถน

3 . เ ป น แหล ง ท อ ง เ ท ย วมงเนนความสมพนธกบ วถชวตของชมชน และสามารถสรางความผกพนระหวางนกทองเทยวกบชมชน

3 . แ ห ล ง ท อ ง เ ท ย ว มกจกรรมทองเทยว ท ใ หโอกาสนกทองเทยวไดเขารวมแลกเปลยนเรยนรเรอง วฒนธรรม ว ถช ว ตของชาวบาน และการอนรกษส งแวดลอม สมผ สผ าน

3. แหลงทองเทยว มระบบบญช และการเงนทชดเจนโปรงใส และตรวจสอบได

3 . แ ห ล ง ท อ ง เ ท ย ว มแนวทางในการใชพลงงานอยางประหยด หรอการใชพล ง ง านทาง เ ล อก หร อพลงงานทดแทน

3.แหลงทองเทยวมการใหโอกาสแกเยาวชน สตร ผสงอาย คนพการ และผ ด อ ย โ อ ก า ส ไ ด ร บประโยชนและมโอกาสเขามามสวนรวมในกลมทองเทยวชมชน



65




















ทองถน


ประสบการณจรงหรอการมโอกาสทจะลงมอท า

4. แหลงทองเทยว มการก าหนดเขตการใชประโยชนพนท เพอการทองเทยว และชวงเวลาในการเ ขาพนทแหลงทองเทยว ซงเหมาะสมตามชวงเวลาของวน และหรอฤดกาลรวมท งม การจ ากดจ านวนนกทองเทยวใหพอเหมาะกบศกยภาพของพ นท ท อ ง เ ท ย วและก า รบรการ

4. แหลงทองเทยว มการก าหนดปฏทนกจกรรมทองเทยว เพอใหนกทองเทยวทราบลวงหนา.

4. แหลงทองเทยว มการคดคนผลตภณฑ ทมาจากวตถดบ และภมปญญาทมในทองถน ตลอดจนมการส ง เ ส ร ม ใ ห ซ อ แ ล ะ ใ ชผลตภณฑทผลตในชมชน

4. สวนประกอบอาหาร ท าจากวตถดบในทองถน เปนสวนใหญ มความสอดคลองน กท อ ง เท ย ว และร าคาเหมาะสม โดยมเมนทองถนอยางนอยหนงอยาง

4. แหลงทองเทยวมการอ บ ร ม ค น ใ น ช ม ช น พนกงาน ผประกอบการ ผเกยวของ เกยวกบการจดการ การทองเท ยว คณค าของทร พยาก ร ธ ร ร ม ช า ต แ ล ะ ก า รอนรกษเปนระยะๆตามความเหมาะสม

5 . แ ห ล ง ท อ ง เ ท ย ว มระยะเวลา/ยคสมย ของการสบทอดภมปญญา และองคความร

5 . แหล งท อ ง เท ย ว มรายได จากการทองเทยวเ ช น การน า เท ย ว การใหบรการในกจกรรมการทองเทยว การใหบรการดานทพก การขายอาหาร และสนคาพนเมองเปนตน

5. บรเวณทพก บานมความแขงแรง สะอาด ปลอดภย มอ า ก า ศ ถ า ย เ ท ต า มขอก าหนดของหนวยงานทรบผด ทนอนอปกรณจ าเปนพนฐาน มความสะอาดพรอมในการใชงาน และเพยงพอกบจ านวนนกทองเทยว (ในกรณมทพก)

6. แหลงทองเท ยวมการรวบรวม และบนทกเกบร กษา ความร ภมปญญา ป ร ะ ว ต ศ า ส ต ร ศลปะวฒนธรรมประเพณเปนเอกสาร และรปภาพ มการเผยแพรใหความรใหกบ ค น ใ น ช ม ช น แ ล ะนกทองเทยวไดรบทราบหรอจดท า เปนหลกสตร และ

6 . แหล ง ท อ ง เ ท ย ว มอปกรณการทองเทยวจ านวนเพยงพอ มการตรวจสอบกอนใช งาน และม ระบบรกษาความปลอดภยเชน จดท าป าย เ ตอน ป ายส อค ว ามหมายบ น เ ส น ท า ง เ พ อ ใ ห ค ว า ม ร ก บนกทองเทยว






















ทองถน


สงเสรมการอนรกษสบทอดใหคนรนหลงไดเรยนร

7. แหลงทองเทยว มการเกบขอมลการเปลยนแปลงตามแผนการด าเนนงาน มการวเคราะหประเมนผลความพงพอใจท งนกทอง เท ยว สมาชก ลมคนในชมชน และการปรบปรงแกไขปญหาการปฏบตการอยางตอเนอง

7 . แ ห ล ง ท อ ง เ ท ย ว มศนยบร การ ม เ จ าหน าทป ร ะจ า ท ม อ ธ ย าศ ย ด มความรสอภาษาองกฤษได

8 . ศ น ย บ ร ก า ร ม ส อหลากหลายประเภทในการใหขอมลแกนกทองเทยว มการเผยแพร ขอมลในดานตางๆในระดบทองถน หรอระดบประเทศผานเวบไซดทงภาษาไทย และภาษาองกฤษ ม แ ผ น ท ห ร อ ข อม ล การเดนทางเขาถงชมชนทชดเจน

ตวชวดการการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน ทผานการสงเคราะห ผวจยไดน าไปวเคราะหศกยภาพชมชนตนแบบ

การทองเทยวในภาคเหนอตอนบน มขนตอนการวเคราะหชมชนตนแบบการทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน ดงแสดงในแผนภาพท 1



67


แผนภาพท 1 ขนตอนการวเคราะหศกยภาพชมชนตนแบบการทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน




บรบทชมชนตนแบบกำรทองเทยวโดยชมชน กลมชมชนตนแบบ กลมตวอยางท

ผวจยน ามาศกษา ไดจากชมชนตนแบบการทองเทยว ทไดรบการคดเลอกจากสถาบนการทองเทยวโดยชมชน ของกลมจงหวดภาคเหนอตอนบน ซงประกอบดวย จงหวดเชยงใหม ล าพน ล าปาง และแมฮองสอน โดยส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดเชยงใหม ในโครงการเทยวหลากหลายสไตลภาคเหนอ (Miracle Lanna) ป พ.ศ.2555 และจากโครงการทองเทยวสขขสชมชน เปนโครงการพฒนาตนแบบชมชนทองเทยวเชงสขภาพ โดยส านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงใหม ล าปาง ล าพน และแมฮองสอน รวมกบคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม และสมาพนธการแพทยแผนไทยลานนา กลมชมชนตนแบบประกอบดวย

1. ชมชนบานปงสนก ต าบลเวยงเหนอ อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ทองเทยวตนแบบเชงวฒนธรรม

2. ชมชนบานสามขา ต าบลหวเสอ อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง ทองเทยวตนแบบเชงนเวศ

3. ชมชนบานทาปาเปา ต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน ทองเทยวตนแบบเชงนเวศ

4. ชมชนบานทาก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน ทองเทยวตนแบบเชงสขภาพ

5. ชมชนบานแมก าปอง ต าบลหวยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ทองเทยว

ตนแบบเชงน เวศและทองเทยวตนแบบเชงสขภาพ ทง 5 ชมชน มประวตและความส าคญโดยสรป ดงน

1) ชมชนบานปงสนกต าบลเวยงเหนอ อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง เปนชมชนทอยในเขตเมองเขลางค(ล าปาง) อดตเรยกวา “บานเวยงเหนอ” ตงอยฝงตะวนตก ของแมน าวง พนทสวนใหญเปนทราบดอน เปนดนเหนยวปนทราย เปนทราบสง ๆ ต า ๆ ชมชนบานปงสนก มวดปงสนกเปนศนยกลาง ของเมอง เปนวดส าคญคกบจงหวดล าปางมาชานาน พบหลกฐานการสรางวด สมยพระเจาอนนตยศ ราชบตรของพระนางจามเทวแหงหรภญไชย (ล าพน) เสดจมาสรางเขลางคนคร (ล าปาง) วดปงสนก มชอเรยกหลายชอคอ วดศรเชยงภม ,วดศรจอมไคล ,วดดอนแกว,วดพยาว(พะเยา) และวดปงสนก หรอ วดปงสนกเหนอ จากประวตศาสตรพบวา เปนชอ ทเกยวของกบประวตศาสตรการอพยพผคนในเหตการณชวงป พ.ศ. 2346 ในสมยรชกาลท 1 พระยากาวละเจาผครองนครเชยงใหม ไดยกทพขบไลพมาทเชยงแสน ในครงนนไดกวาดตอนชาวบานปงสนก จากเมองเชยงแสน มาตงถนฐานทเมองล าปาง ชาวปงสนกจากเชยงแสน และชาวพะยาว ร าลกถงบานเกดจงไดเอานามวด และชอบานมาเรยก จงเปนทมาของชอวดปงสนก ในปพ.ศ. 2535 เทศบาลไดตงชมชนขน ภายหลงไดมการขยายเขตชมชนใหกวางขนจงเรยกวา “ชมชนบานปงสนก” ตอมาไดมการแบงวดเปนวดปงสนกดานเหนอ และวดปงสนกดาน



69


ใต ป พ.ศ. 2429 ไดมการบรณะครงใหญ นายอนกล ศรพนธ สมาชกเทศบาลนครล าปางและอดตประธานชมชนบานปงสนกเหนอ เลาถงแรงบนดาลใจของชมชนทตองออกมาบรณะเจดยและวหารพระเจาพนองค วา เนองจากพระเจดย มอายเกาแกเทาๆ กบดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม คอกวา 500 ป วหารพระเจาพนองค ซงเปนสถาปตยกรรมเกาแกรวบรวมไวทงงานดานจตรกรรม สถาปตยกรรม ผสมผสานระหวางไทย จน พมา ซงมเพยงแหงเดยวของประเทศ ไดเรมทรดโทรมลงตามกาลเวลา ประกอบกบชวงป พ.ศ. 2548 มนกทองเทยวทงตางชาต คนไทย และกลมนกศกษาจากสถาบนการศกษาตางๆ เขามาคนควาหาขอมล ทางประวตศาสตร ของวดจ านวนมาก ท าใหทางวดปงสนกไดตดสนใจสงเรองใหกรมศลปากรพจารณา เพอจดท าโครงการอนรกษมรดกทางศลปวฒนธรรม สถาปตยกรรมวหารพระเจาพนองค ซงกไดรบความอนเคราะห จากทกฝายทเกยวของเขามาชวยเหลอ ทางชมชนฯไดใชกจกรรมดานศาสนา เปนตวชโรง เพอใหไดทงพลงชมชนและปจจยทไดมาในการบรณะดงกลาว

ปจจบน “วดปงสนก” ไดกลายเปนแหลงรวมของสงส าคญหลายอยาง ททรงคณคาทางดานศลปวฒนธรรม สถาปตยกรรม มากมาย อาท พระพทธรปไม เสาหงส ซมประตโขง ภาพพระบฎ เขยนเรองพระเวสสนดร บนผา และกระดาษสา หบธรรมโบราณ และธงชางเผอกขนาดใหญ ในสมยรชกาลท 6 ซงทางวดไดน ามา

รวมไวเปนพพธภณฑ นอกจากนยงมเจดยวหารพระนอน วหารพระเจาพนองค วหารโถงทรงจตรมข ทมรปแบบงดงาม ซงเปนสถาปตยกรรมระหวาง ลานนาไทย พมา และจน ทย งคงหลงเหลออย เพยงแหงเดยวของไทย ท าให “โ ค ร ง ก า ร อน ร ก ษ ม ร ดก ทา ง ศ ลปกร รม สถาปตยกรรมวหารพระเจาพนองค” วดปงสนกดานเหนอ ไดรบคดเลอกจาก 45 โครงการ ใน 13 ประเทศ ดานการอนรกษมรดกทางดานวฒนธรรม ในภมภาคเอเชยแปซฟค มการอนรกษศลปวฒนธรรม-สถาปตยกรรมเกาแก ทเหลออย เพยงแหงเดยวในประเทศ ใหไดรบรางวล Award of Merit จากโครงการ 2008 Asia-Pacific Heritage Award for Cultural Heritage Conservation จ า ก อ ง ค ก า ร UNESCO นบวาเปนความภมใจอยางยง ของคนไทยทวประเทศ ทจะรวมกนอนรกษรกษามรดกทางวฒนธรรม แหงนใหอยคกบประเทศไทยสบไป (เปดต านาน“วดปงสนก”แหงล าปาง , 2551)

2) ชมชนบานสามขา ต าบลหวเสอ อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง บานสามขา เปนหมบานเลก ๆตงอยหมท 6 ต าบลหวเสอ อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง กอตงเมอประมาณป พ.ศ. 2300 มพนท 13,667.78 ไร อยหางจากตวเมองล าปาง ประมาณ 45 กโลเมตร ตงอยทามกลางหบเขา และหางไกลจากความเจรญ แตเดมชาวบานพงพงปา พงพาซงกนและกน ผลผลตบางอยางทไดมา เหลอกจะแจกจายเพอนบาน




ในชวงป พ.ศ. 2501-2503 การเปดสมปทานปาไม สงผลใหเกดความแหงแลง ในพนทการเกษตร ชาวบานตองบกรกพนทปาตนน าเพอท าไรเลอนลอย ประกอบกบไมมการวางกฎระเบยบการใชน า ท าใหแหลงน าหลายแหงแหงขอดดงนนในป พ.ศ. 2521 ชาวบานจงไดรวมกน ท าประปาภเขาจากแหลงน าหวยแมอง จากนนกชวยกนสรางระบบประปาไมไผในป พ.ศ. 2522 "ประปาไมไผ" ไดกลายเปนตนแบบงานประปาธรรมชาต ใหกบหลายชมชน รวมทงรปแบบ การบรหารจดการน า แตยงมปญหาไฟปา ล าหวยแหง ยงไมสามารถแกไขได ตอมาในป พ.ศ. 2523 ชาวบานไดมโอกาสเขาเฝา พระบาทสมเดจพระปรมนมหาภมพลอดลยเดช ทรงขณะเสดจพระราชด าเนนเยยมราษฎรจงไดกราบทลปญหาเรองความแหงแลง พระองคโปรดเกลาฯ ใหกรมชลประทานเรงใหความชวยเหลอ ตอมาในป พ.ศ. 2527 กรมชลประทาน กเขามาจดการสรางอ า ง เ ก บ น า เ พ อ เ ก บ น า จ า ก ห ว ย แ ม อ ง นอกจากนน ยงเกดปญหาหนสนครวเรอน คนในชมชนเมอรบส งแปลกใหมตามกระแสการเปลยนแปลง ของสงคมภายนอก ท าใหมการใชจายอยางฟมเฟอย ไมรจกคณคาของทรพยากรใชอยางสนเปลอง กอใหเกดปญหาหนสน จงไดหนกลบมาคดไตรตรอง วถชวตของตนเองเสยใหม โดยเรมมการศกษา การวจย หยบยกปญหาของคนในชมชนมาหาทางแกไข ชวงทเกดวกฤตเศรษฐกจ เมอป พ.ศ. 2541 ชาวบานพบวา แตละครอบครวไมมการออมเลย จงรวมกนจดตง

กองทนออมทรพย ของหมบาน โดยมเงนเรมแรก 15,000 บาท และน าปญหาไปหารอกบ ศนยการศกษานอกโรงเรยน ล าปาง เพอวางแผนปฏบตจดการ ตอมาในป พ.ศ. 2542 มการท าแผนแมบท ของชมชน ท าใหชาวบานสามารถพงพาตนเองได ในป พ .ศ. 2543 ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เขามาเรยนรเรองการสรางความเขมแขงของชมชน พบวาบานสามขาเปนตนแบบแหงแรก ในหมบานทางภาคเหนอ ทประสบความส าเรจ ในการปฏบตตามแผนแมบทชมชนทวางไว สามารถแกปญหาหนสนครวเรอนได และเขาใจหลกการใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง จงขอเขามาท าวจยรวมกบชาวบานเรอง"การจดการหนสนชมชนบานสามขา" และ "การจดการทรพยากรโดยชมชนมสวนรวม" งานวจยนกลายเปนผลงานรางวลดเดนในป พ.ศ. 2546 อยางไรกตาม แมชาวบานจะแกปญหาหนสนในชมชนได แตปญหาความแหงแลง และไฟปาทเกดขน เปนประจ ายงแกไมตก ในป พ.ศ. 2544 อางเกบน าทชลประทานมาสราง เมอป พ.ศ. 2527 กลายเปนอางวางเปลา และพบวาการน าความรจากหวยฮองไคร มาใชในพนท ไมไดผล เพราะสภาพพนทตางกน การท าฝายชนเดยว สแรงน า ในชวงน าหลากไม ได จสอ.ชย วงศตระกล หน ง ในคณะกรรมการปาชมชนบานสามขา พรอมดวยชาวบาน หาทางแกไข โดยเรมส ารวจสภาพปา ตาน า ทางน า และไดขอสรปรวมกนวาจะตองท า "ฝายไสไก" ซงเปนฝายธรรมชาตขนาดเลกๆ ตาม



71


เสนทางน าตงแตบนยอดเขา ดกทางน าเสนตางๆ ทไหลในปา แลวคอยมาท าฝายใหญ ปรากฏวาไดผล ฝายไสไกเหลานยงชวยท าใหดน ในปาชมชน ปองกนไฟปาไดอกดวย กลายเปนหมบานทมฝายชะลอน าและดกตะกอน กระจายอยทวผนปา ตอมาไดมการตงคณะกรรมการปาโดยม ก าหนดกฎระเบยบ การจดการปา และเหมองฝาย แบงเขตปาเปน 3 โซนเพอบรหารจดการปาตนน าทครอบคลมพนทกวา 15,000 ไร คอโซน ก) เปนปาอนรกษในพนทปาตนน าพนท 12,000 ไ ร โซน ข) เปนป าท อนญาตให ใช ไมปลกบานเรอนไดตามความเหมาะสม มพนท 2,800 ไร โซน ค) เปนปาหวไรปลายนา ชมชนใชไมท าฟน มพนท 300 ไรเศษ ใน ป พ.ศ. 2548 เครอปนซเมนตไทย (SCG) ไดทราบถงความส าเรจของบานสามขาในการจดการน า จงเขามาแลกเปล ยน เร ยนร และ ใ หการสนบสนนคาอาหารและอปกรณการท าฝาย ความส าเรจน ท าใหชมชนบานสามขา เปนหมบานตนแบบของการจดการทรพยากรน าและเรมมผเขามาขอแลกเปลยนเรยนร

ปจจบนบานสามขามฝาย รอบบรเวณปา มน าใชตลอดป มสตวปากลบมาอาศย มอาหารจากปา มรายไดเสรมจากการหาของปา เยาวชนออกไปสรางเครอขาย เผยแพรการท างานไปสชมชนรอบนอก และมผมาแลกเปลยนเรยนรดงาน ทงเรองการท าฝาย การเกษตรปลอดสารเคม และการท าปยอนทรย ระบบการใชประปาภเขา มกลมกองทนตางๆ เชนกลม

สจจะออมทรพย กองทนชวยเหลอผสงอาย กองทนแมบาน กองทนอนรกษปา กองทนกลมเลยงวว เพอจดสรรรายไดชวยเหลอกลมสมาชกในกองทน (อนวงศ แซตง, 2551)

3) ชมชนบานทาปาเปา ต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน หมบานทาปาเปา ไดแยกตวมาจากบานทาปลาดก เปนหมบานของชาวยอง คนในหมบาน สวนหนงมเชอสายชาวไทลอ จากเมองสบสองปนนา บรรพบรษของหมบานมาจากเมองยอง ไดพากนมาปลกสรางบ าน เรอน อย ร มล าน าแมทา และล า หวยทรายขาวหลวง มตนไมเปามากมายจงตงชอ หมบ านวาบานทาปาเปา มภาษายองเปนเอกลกษณ เหนไดจากทคนเฒาคนแก ของทองถนยงใชภาษาหลวย หรอภาษาลอกนอย มความยดมนในพทธศาสนาทนอมน ามาผสมผสานกบความเชอด ง เดม ชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกร ท านาและสวนล าไย ปาชมชนหวยทรายขาวนนมพนทรวมทงสน 11,000 ไร ตงอยในเขตปาสงวนอ าเภอแมทา สวนหนงตดตอกบอทยานแหงชาตขนตาน พนทเปนทงหบเขาและดอย แบงเปนพนทอนรกษ 8,000 ไร และปาใชสอย 3,000 ไร มทรพยากรปาไมอดมสมบรณ โดยเฉพาะไมมคา เมอความเจรญเขาถง ความตองการเงนทองเพอเลยงชพ ชาวบานไดน าเอาทรพยากรทองถนมาใชอยางมากมาย มการตดไมท าลายป า ถางป า เพ อท า ไร ออยปลกพชเศรษฐกจ บวกกบการท าสมปทานปาทงไมฟน ส าหรบรถจกรไอน า และไมหมอนรถไฟ ท าใหผน




ปาลดจ านวนลงไปมาก มการใชปย และสารก าจดแมลงในปรมาณสงมาก จนดนและน าเสอมสภาพ มการลกลอบตดไมอยางตอเนอง จนผนปากวาหมนไรแทบโลงเตยน ปาไมลดจ านวนลงอยางรวดเรว เรมกลายเปนพนทแหงแลง ประกอบกบดนฟาอากาศ ทแปรปรวน ฝนไมตกตองตามฤดกาล สงผลใหผลผลตลดลง ชาวบานขาดแคลนน ากนน าใช ภยธรรมชาต ความแหงแลง ความยากจน และหนสน ท าใหหนมสาวทงถนออกไปหางานท าขางนอก ผน าชมชน จงตองลกขนมาสรางแนวคดใหมใหคนในชมชน เกดความคด ทอนรกษปาไม คณไพบลย จ าหงษ ปราชญชาวบาน และอดตผใหญบานหมบานทาปาเปา ผซงรเรมการจดการปาชมชน เพอการอนรกษ เมอป พ.ศ. 2537 เรมจากการจดตงกฎระเบยบการใชปา ก าหนดกจกรรมฟนฟ เดนสายขอรองพดคยกบชาวบาน ทยงแผวถางรกปา เพอปลกพชเศรษฐกจ จนถงใชมาตรการหามปรามชาวบาน ทมอาชพรบจางนายทนตดและชกลากไม รณรงค เพอสรางความเขาใจ ใหตระหนกถงคณคาของทรพยากร มการก าหนดกฎเกณฑการใชปาชมชนใหชดเจนขน มการจดตงกลมอาสาสมครลาดตระเวนปา ออกปฏบตงานเดอนละ 1 ครง และนกสงเกตการณรายวน เปนชาวบานทเขาไปเกบของปา รวมทงการหาแนวทางในการสรางอาชพเสรม ใหกบผเสยประโยชน ดวยการตงกลมออมทรพย โดยมเงอนไขจะรวมรกษาปา ซงเรมท ามาตงแตป พ.ศ. 2535 แตเปนรปธรรมจรงจงในป พ.ศ. 2537 ได

แบงพนทออกเปน 2 สวน คอปาอนรกษกบปาใชสอย โดยไมอนญาตใหตดไม นอกจากใหเกบผลผลตจากปาได เชน เหดถอบ เหดเผาะ หนอไม สมนไพร สรางความตระหนกของคณคาจากผนปา มการจดการสงแวดลอมในหมบานอยางเปนระบบ สวนเยาวชนในหมบานเรมบทบาท ดวยการรวมกนตงกลมเยาวชน อนรกษทรพยากรปา ท าหนาทชวยดแล พรอมศกษาหาความร สวนโรงเรยนในหมบานไดใชปาหวยทรายขาว เปนแหลงเรยนร หองเรยนธรรมชาตสรางส านกใหเดกๆ ไดตระหนกเรองคณคาของปาอนเปนแหลงตนน าล าธารและสงแวดลอม กลมเยาวชนไดมโอกาสเรยนรกบกลมหมอยาพนบาน มการแปรรปสมนไพรเปนสนคาของหมบาน เชน ยาหอม ยาหมอง เปนตน และยงมการแพทยแผนโบราณทชมชนยงคงสบทอดไวอย ไดแก การนวดแบบตอกเสน

ปจจบนหมบานทาปาเปา มชมชนตางๆเขามาศกษาดงานเกยวกบแนวคดและแนวทางในการอยรวมกนของปา-ชมชน และความเปนชมชนเศรษฐกจพอเพยง ไมวาจะเปนการเลยงไกบนบอปลาดก การเลยงกบ แปลงนาสาธต แปลงปลกผกเกษตรปลอดสารพษ ซงมทงผกเพอการบรโภค และพชสมนไพรตางๆ การเพาะเหด หมบานทาปาเปายงเปดใหนกทองเทยวไดเขามาเรยนรวถชวตโดยการเปดบานเปนโฮมสเตยใหผทสนใจไดเขาพก และไดรบการรบรองมาตรฐานโฮมสเตยไทยเรยบรอยแลวเมอป พ.ศ. 2549 (รางวลลกโลกสเขยว, 2545)



73


4) ชมชนบานทาก อ.แมทา จ.ล าพน บานทาก กอตง เมอป พ.ศ. ใด ไมแนชด โดยการรวมตวกนของชาวบานทอพยพครอบครวมาตงแหลงท ามาหากน เรอย ๆ เพราะถกภยธรรมชาตรกราน จนอพยพมาอยทปจจบน ภมประเทศบานทาก เปนหมบานเลก ๆ อยเหนอสดของอ าเภอแมทา ตดกบ ต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ระยะทางจากอ าเภอแมทา ถงบานทาก ประมาณ 18 กโลเมตร (ส านกงานเทศบาลต าบลทาปลาดก, 2559) บานทาก เปนชมชนตนแบบ การทองเทยว เชงสขภาพ ทไดรบการคดเลอกและพฒนาใหเปน 1 ใน 4 หมบานตนแบบ จาก 4 จ งหวดภาคเหนอตอนบน (จงหวดเชยงใหม ล าพน ล าปาง และแมฮองสอน) โ ด ย ไ ด ร บ ก า รสน บ สน น จ า ก ส า น ก ง านสาธารณส ขจ งหว ด เช ยง ใหม (หน วยงานกระทรวงสาธารณสข) กระทรวงการทองเทยวและกฬา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลย เชยงใหม สมาพนธการแพทยแผนไทยลานนา ธกส.จงหวดล าพน และ สสส.

ชมชนบานทาก จงหวดล าพน มความนาสนใจในดานเกษตรผสมผสาน และวถชวตทพอเพยง คณคาชวต จากสขภาพพอเพยง มพนฐานแหงการมสขภาวะพอเพยง พฒนาอยางเปนองครวม เชอมโยงกนอยางสมดลสอดคลองกบวถชวต และวฒนธรรมชมชนในระดบทองถน ยดหลกการพฒนาอยางยงยน และนอมน าแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาเปนแนวทางการพฒนาชมชน ท งน พ นท ของชมชนจะเนน

การเกษตรดวยการปลกขาวโพดออน เลยงโคนมเปนหลก โดยภายในชมชนประกอบดวยฐานการเรยนร จ านวน 9 ฐาน ไดแก 1. OTOP 2. อาหารปลอดภย 3. ธนาคารชมชน 4. พลงงานทดแทน 5. Home Stay 6. บานเศรษฐกจพอเพยง 7. ปองกนภย 8. ปาชมชน และ 9. นวดเพอสขภาพ อนเปนอกหนงตวอยางของจดการระบบสขภาวะชมชนทด เหมาะส าหรบผทสนใจการศกษาและการสมผสวถชมชนเกษตรกรรมทเขมแขง รวมถง การไดสมผสกบวถสขภาพพอเพยง นอกจากนน ยงมการเปดบรการใหแกนกทองเทยวโดยทวไปไดเยยมชมสมผสวถแหงธรรมชาตอยางแทจรง

5) ชมชนบานแมก าปอง ต าบลหวยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม บานแมก าปอง ตงอยหมท 3 ต าบลหวยแกว อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม มพนทหมบานทงหมดประมาณ 6.22 ตารางกโลเมตร หรอ 3,887.50 ไร อยสงจากระดบน าทะเลประมาณ 1,300 เมตร สภาพภมประเทศโดยทวไปเปนทดอน (Upland Area) บ านแม ก าปอง หางจากต ว อ าเภอประมาณ 20 กโลเมตร และระยะทางหางจากตวเมองเชยงใหม 50 กโลเมตร บานแมก าปอง เปนหมบ านเกาแกมอายกว า 100 ป ชาวบานสวนใหญเปนคนพนเมอง ท นบถอศาสนาพทธอพยพ มาจากอ าเภอดอยสะเกด ไมมทดนท ากน จงอพยพขนมา อาชพหลกของชาวชมชนบานแมก าปองคอ การท าเมยง (ชา) อาชพรองคอ การปลกกาแฟ คาขาย และรบจาง ลกษณะทางสงคมอยกนแบบพงพาเหมอนญาตพ




นอง มความเออเฟอเผอแผ ซงกนและกน มความเชอในพธกรรมตางๆ เคารพในกฎ ระเบยบ กตกาของชมชน และสมาชกมสวนรวมในการพฒนาชมชนใน ทกรปแบบ ลกษณะการตงบานเรอน ของบานแมก าปองจะตงเรยงรายในหบเขา และสองฝงของล าหวย สภาพทวไปของชมชนรายลอมไปดวยภเขา มไรชา กาแฟ และมน าตก และปาทอดมสมบรณ (ดอยมอนลาน) ดวยสภาพภมประเทศของหมบานแมก าปอง ทตงอยในหบเขา ทามกลางภเขาลอมรอบแทบทงสดาน ท าใหหมบานแมก าปองมอากาศเยนสบาย คอนขางหนาวในฤดหนาว มความอดมสมบรณของระบบนเวศ หลากหลายทางชวภาพ ของพชพรรณตามธรรมชาต มแหลงน าทสมบรณ มดอกไมสเหลอง-แดง ขนบรเวณใกลๆ ล าหวยตลอดแนว ชาวบานเรยกดอกไมนวา ดอกก าปอง รวมกบมแมน าไหลผานหมบาน จงรวมเรยกวา "แมก าปอง" ซงเปนทมาของชอหมบาน การเดนทางเขาสหมบานสามารถเดนทางไดสะดวก ในทกฤดกาล กอนทจะมาเปนหมบานตนแบบการทองเทยว พอหลวงธรเมศว ขจรรตนภรมย( พรมมนทร พวงมาลา) อดตผใหญบานแมก าปอง ไดมความสนใจ และไดไปดงานในพนทตางๆ หลายพนทเกยวกบการทองเทยวชมชนทจดโดยภาครฐ จ งมความคดอยาก ใหม เร องการทองเทยวเชงอนรกษ เนองจากเหนวา ทหมบานมศกยภาพดานการทองเทยว ทจะพฒนาใหเปนหมบานการทองเทยวเชงอนรกษได จงมการพดคยปรกษากนระหวางกลมผน าของหมบาน

ไดขอความรวมมอจากชาวบาน ใหรวมกนพฒนาน าตก และบรเวณหมบาน ใหสะอาด จากนนจงเรมม การจดประชมชาวบาน ท าเวทชาวบาน ใหมการจดตงเปน หมบานการทองเทยวเชงอนรกษในลกษณะของ Homestay ขน โดยเรมเปดด าเนนการเปนทางการในวนท 10 ธนวาคม ป พ.ศ. 2543 ปจจบนมบานทสามารถใหบรการในลกษณะของ Homestay เปนหมบานทไดรบค ด เ ล อ ก ใ ห เ ป น ห ม บ า น OTOP Village Champion

กจกรรมในชมชนบานแมก าปอง มทงการทองเทยวดวถชวตของชมชน ดการเกบใบชา ใบเมยง การท าเมยง การท าสมนไพร การปลกกาแฟ ซงเปนอาชพหลกของชาวบาน การแสดงฟอนหรอการแสดงดนตรพนเมอง รวมทงในตอนเชากจะมการท าบญตกบาตรรวมกบเจาของบานอกดวย ทางดานแหลงทองเทยวทางธรรมชาต ภายในหมบานกยงม "น าตกแมก าปอง" ซงมสายน าไหลตลอดทงป มความสง 7 ชนดวยกน บนช นท 7 มแ องน าสามารถลง เลนน า ได นอกจากนนกยงมเสนทางเดนปาศกษาธรรมชาต ท งระยะใกลและไกล โดยระยะไกลนนจะสามารถเดนขนถง "ดอยมอนลาน" ยอดเขาทสงจากระดบน าทะเล 1,700 เมตร บนยอดดอยมอนลาน กยงมสวนสน สวนสมเดจยา และลานของศนยพทกษปาซงสามารถกางเตนทพกแรมชมบรรยากาศ บนยอดดอยได สามารถมองเหนทวทศนไดทง 3 จงหวด คอ เชยงใหม ล าพน และล าปาง (ผจดการออนไลน, 2556)



75


กำรวเครำะหศกยภำพชมชนตนแบบกำรทองเทยวเชงสรำงสรรคอยำงยงยน

ประเทศไทย มรปแบบการทองเทยวทหลากหลายแตกตางกนไปเชน การทองเทยวเชงนเวศ เชงสขภาพ เชงวฒนธรรม เชงหตถกรรม ตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน ทไดท าการศกษา และพฒนาเพอใชเปนเคร อ งม อ บ งบอกใ ห เ หนถ ง คณล กษณะ สถานภาพ การจดการการทองเทยวโดยรวมของชมชนทกรปแบบการทองเทยว ภายในชวงเวลาใดเวลาหนง และสามารถบอกทศทางในการ

พฒนา หรอการด าเนนกจกรรม ไปถงจดใด บรรลวตถประสงค เปาหมายแคไหน โดยการน าขอเทจจรงตางๆ ทเปนอย ของชมชนมาสมพนธกน สะทอนใหเหนสภาพการณในปจจบน และความเปนไปไดในอนาคต ดวยการสมภาษณแบบเจาะลกผน าชมชน ผประกอบการ นกทองเทยว เครองมอทใชเปนแบบสอบถาม ดงนนศกยภาพชมชนตนแบบการทองเทยวกลมตวอยางทไดวเคราะหดวย ตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยนทงหมด 5 องคประกอบ และ 28 ตวชวด ดงแสดงในตารางท 2.




ตารางท 2 การวเคราะหศกยภาพชมชนตนแบบการทองเทยว ดวยตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรค

อยางยงยน



77


หมายเหต ชมชนท (1)หมายถง บานปงสนก จงหวดล าปางชมชนท (2) หมายถง บานสามขา

จงหวดล าปาง ชมชนท(3) หมายถงบานทาปาเปา จงหวดล าพน ชมชนท (4) หมายถง บานทาก จงหวด

ล าพน ชมชนท (5) หมายถง บานแมก าปอง จงหวดเชยงใหม

จ ากการส า ร วจศ กยภาพชมชนตนแบบการทองเทยวกลมตวอยาง และการน าองคประกอบตวชวดการทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน มาใชในการวเคราะห พบจดเดนและจดดอยดงน ชมชนบำนปงสนก อ ำเภอเมอง จงหวดล ำปำง ทตงของชมชนบานปงสนก เปนชมชนทอยในเขตเมอง ดงนนการจดการการทองเทยว จงเปนทงขอไดเปรยบ และขอ เส ย เปรยบ แม ว ดปงสนก มความเปนเอกล กษณ โดด เดน ม ความประทบ ใจตอนกทองเทยว ทงการเขาถงแหลงทองเทยว มสะดวกสบาย ระบบสาธารณปโภค มความพรอมตลอดจน มนกวชาการเขามาศกษาวจยอยางตอเนอง รวมทงมผ ทมความรเฉพาะทาง มาใหค ว า ม ช ว ย เ ห ล อ ใ น ก า ร ร ว บ ร ว ม บ น ท ก ระยะเวลา/ยคสมย ของแหลงทองเทยวไวอยางช ด เ จน ม ก า รส บทอดภ ม ป ญญา ว ถ ช ว ต วฒนธรรม ประเพณ เพออนรกษไวใหคนรนหลง แตเนองจาก ทตงแหลงทองเทยวอยในชมชน ทอยในเขตเมอง แหลงทองเทยวจงมความสมพนธกบวถชวตชมชนนอยลง แมกจกรรม จะเปนทยอมรบชองคนในทองถนไมสงผลกระทบตอชมชน แตการมสวนรวม การทองเทยวของคนในชมชนมนอย เนองจากความเจรญในเมองไดเขามาแทนท วถชวตแบบดงเดมเกอบทงหมด คน

สวนใหญทอาศยในชมชนจะประกอบอาชพเชนเดยวกบคนทอาศยในเขตเมองโดยทวไป ดงนนรายไดทมาจากการทองเทยว จงไมไดกระจายสชมชน ตรงกนขามกบ ชมชนบำนทำปำเปำ อ ำเภอแมทำ จงหวดล ำพน ถงแมจะมความเจรญเขามาส หมบานเนองจากการเดนทางทสะดวกปลอดภย ระยะทางจากถนนใหญ ซงเปนเสนทางการเชอมตอจากจงหวดล าปางไปจงหวดเชยงใหม เชอมเขาไปในตวหมบานเพยง 16 กโลเมตร แตคนในชมชนชน ยงพยายามรกษาวถชวตดงเดมไว เพอจะคงสภาพ การเปนแหลงทองเทยว ตามวถชวตชมชน เนองจากยงมรายไดจากการจดการการทองเทยว แตเปนเพยงกลมหนงของคนในชมชน ซงบางกลมไมมสวนรวมกบการทองเทยว ดงนนรายได ทเกดจากการทองเทยวจงไมมการกระจายอยางทวถง ทงทบานทาปาเปา เคยเปนแหลงทองเทยวชมชน ทมมากอนชมชนอนๆ จากการบกเบก ของผน าทมความเขมแขง วสยทศนกวางไกล มความมงมนในการแกไขปญหาทเกดขนภายในหมบานอยางจรงจงต งแตป พ.ศ. 2537 จนเปนตนแบบแนวความคดการบรหารจดการ และการอนรกษผ นป าท ก ร ปแบบ คน ในช มชน เก ดความภาคภมใจในถนฐาน สามารถพงพาตนเอง และเชอมนในศกยภาพของตน จนเกดเปนการ




ทองเทยวชมชน และยงถายทอดองคความรตางๆใหกบชมชนอนๆ เชน ชมชนบำนทำก อ.แมทำ จงหวดล ำพน เปนหมบาน มทตงอาณาเขตอยตดกบบานทาปาเปา โดยมพอหลวงอดศร มพนสสก ผ ใหญบ านคนปจจบน เปนผ น าแนวความคดการจดการทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม เพอการทองเทยว จากผน าบานทาปาเปาคณไพบลย จ าหงส และจากทอนๆ มาศกษาวางแนวทางสรางเสรม กระตนใหคนในช ม ช น เ ก ด ค ว า ม ม น ใ จ ใ น ก า ร จ ด ก า รทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ทมอยรวมกน เนนใหคนชมชนใชวถชวตแบบดงเดมเรยบงาย มสภาพแวดลอมอยางอยางเปนธรรมชาต เปนเอกลกษณโดดเดน สรางสรรค ใหเกดกจกรรม ทนกทองเทยวไดเขาไปมสวนรวม เกดความประทบใจ จนกลายมาเปนหมบานตนแบบการทองเทยวเชงสขภาพ กอใหเกดการกระจายรายไดอยางทวถง คนในชมชน จงมความศรธทาเชอมน ในผน าทมการวางแผน การจดการระบบการบรหารการเงน และมการจดสรรเงนเขากองทน เพอชวยเหลอกลมตางๆในชมชนอยางชดเจน นอกจากนนคนในชมชน มความเออเฟอชวยเหลอซงกนและกน มอธยาศยทด เปนทประทบใจตอผมาเยอน เชนเดยวกบ ชมชนบำนสำมขำ อ ำเภอแมทะ จงหวดล ำปำง มกลมผน า ทมความเขมแขงอดทน เชน พอหลวงจ านงค จนทรหอม อดตผใหญบาน และ พอหลวง บญเรอน เฒาค า ผใหญบานคนปจจบน พรอมทงครอบครว จสอ.ชย วงศตระกล ครคร

ศรนวล ภรรยา และบตรสาวคณพรนบพน วงศตระกล คนกลมนมหลกการแนวความคดเหน ทคลายคลงกนคอ มความรกในถนฐานบานเกด เปนพลงผลกดนใหเกดความมงมน ในการแกไขปญหาตางๆทเกดขน มาเปนระยะเวลายาวนาน ตงแตป พ.ศ. 2521 เกดความแหงแลงในพนทการเกษตร ขาดแคลนน า และเกดไฟปา ในป พ .ศ . 2541 อกท งปญหาหน ส นคร ว เรอน จนกระทงป พ.ศ. 2544 อางเกบน าทสรางเกดตนเขน ใชไมได การเกดปญหาตางๆ เหลานบวกกบความพยายามในการแกไข ดวยการเรยนรจากความผดพลาดตางๆทเกดขน เปนตวกระตนเสรมสรางใหคนในชมชน มความเขมแขงมากยงขน เกดเปนกระบวนการเรยนรดวยตนเอง รจกการเลอกตอบรบ หรอ ปฏเสธ สงทจะเขามาในชมชน ดวยการเขารวมประชม แสดงความคดเหนอยางสม าเสมอ คนในชมชน จงรบรสงทเกดขนอยางตอเนอง การจดสรรรายไดจากการทองเทยว จงเปนไปอยางทวถง การจดการระบบการบรหารการเงน เพอน าเขากองทนตางๆ มความชดเจนโปรงใส อกทงความโดดเดนทแตกตางไปจากชมชนตนแบบการทองเทยวอนๆ คอ มผน าทเหนความส าคญ ของการตอยอดการเรยนร จงมการสงเสรมเยาวชนในชมชนใหเกดการเรยนร ในทกๆรแบบสอดแทรกเขาไปในหลกสตร การเรยนการสอนอยางตอเนอง จากอดตจนถงปจจบนในโรงเรยนระดบประถม ทยงมจดการเรยนการสอนอยจนถงขณะน และยงวางโครงการการอบรมการเลยงดบตรหลาน



79


ส าหรบผปกครอง จากแนวคดของคณครศรนวล หนงในกลมผน า ท เนนความส าคญของการสงเสรมการเรยนรของเยาวชน ชมชนบานสามขา จงเปนหมบานแหงองคความร ในการด าเนนชวตบนวถแหงการพงตนเอง ซงองคกรตางๆเขามาเรยนร กระบวนจดการการด าเนนงาน ท มประสทธภาพของบานสามขา เพอใชในการพฒนาองคกรอยางตอเนอง โดยมรปแบบความส าเรจ จากจดการทรพยากรน า และสงแวดลอมของชมชน เชนเดยวกบ ความส าเรจ ในการเปนชมชนตนแบบ ทงการทองเทยวเชงนเวศ และเชงสขภาพของ ชมชนบำนแมก ำปอง อ ำเภอแมออน จงหวดเชยงใหม เนองจาก ผน าชมชน พอหลวงธรเมศว ขจรรตนภรมย (พรมมนทร พวงมาลา) อดตผใหญบานทสามารถ ดงเอาความโดดเดนจากทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมของชมชนมาจดสรรเปนทรพยากรการทองเทยวไดอยางลงตว สามารถจดวางรปแบบการด าเนนชวต ของคนในชมชน ใหอยกงกลางระหวางวถชวตแบบดงเดม และวถชวตแบบคนในเมองไดอยางเหมาะสม โดยไมท าลาย สภาพแวดล อมธรรมชาต สามารถด งด ดนกทองเทยวทงทเคยมา และไมเคยมาเทยวชมไดอยางตอเนอง จากคณสมบต ของผน าทรกในการศกษาหาความร มวสยทศนกวางไกล บคลก ทมความสขมรอบคอบ จงท าใหคนในชมชนเกดความศรทธาในตวผน า กอเกดความรวมมอกนในชมชนเปนอยางด จงเปนเรองไมยาก ทผน า จะวางแนวทางการจดการการทองเทยว ในชมชน

ดาน อนๆใหเหมาะสมกบบรบทของชมชน รวมทงการจดสรรงบประมาณ ทมาจากภายนอก การกระจายรายไดอยางทวถง ใหกบชมชน และการพฒนาผน าคนตอไป

บทสรป

การแกไขปญหาอนเปนจดดอย ทเกดขนกบชมชน หรอความสามารถ ทจะดงเอาจดเดนของทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ทมอยมาจดสรรใหเกดประโยชนตอชมชน เปนส งท ยาก หากไมมผน าชมชนทมคณสมบตเหมาะสม เปนผ ช น า ช มชนก จะประสบความส าเรจไดยาก ดงนน ผน า เปนตวชวดทส าคญ ซงจะเหนวาชมชนตนแบบกลมตวอยาง ทกชมชน จะมผ น าท มความสามารถ การทองเทยวโดยชมชนเปนผสรางสรรค จะมความยงยนหรอไม ยงขนอยกบความรวมแรงรวมใจ ของคนในชมชนทกอใหเกดรายได น ามาจบจายใชสอยในชวตประจ าวนอยางเหมาะสม พอเพยงตามสภาพความเปนอย ของชมชน มการกระจายรายไดสชมชนอยางทวถง การกระจายรายได จงเปนตวชวดทชดเจนอยางหนง นอกเหนอจาก การมผน าทมวสยทศนกวางไกล มความเขมแขงอดทน เสยสละ ควบคกบความมคณธรรมจรยธรรม ความซอสตย นอกจากนนองคกร ทเกยวของดานการทองเทยวทงทางตรง และทางออม ควรเขามาใหการสงเสรมอยางจรงจงทกดานโดยเฉพาะ ควรมการจดสรรงบประมาณ เขามาชวยเหลอ เมอพบวาชมชนนนๆมศกยภาพ




เพยงพอในการขบเคลอนใหเปนชมชน แหงการทองเทยวเชงสรางสรรคอยางยงยน เพอการน ารายไดเขาสชมชน อนเปนฐานเศรษฐกจ ทส าคญของประเทศ ดงนนการศกษาศกยภาพชมชนตนแบบการทองเทยวกลมตวอยางทงหมด 5 ชมชน ท ไดน ามาว เคราะหดวยตวชวดการทองเท ยวชมชนเชงสรางสรรคอยางย งยน สะทอนใหเหนสภาพการณจดการและสถานภาพทศทาง ของการพฒนาการทองเทยวของชมชน มชมชนทสามารถเสรมสราง ใหเปนแหล งทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน คอ ชมชนบานทาก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน สวน ชมชนบานแมก าปอง อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม และ ชมชนบานสามขา อ าเภอแมทะ จงหวดล าปาง สามารถพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยน เปนตนแบบชมชนเชงสรางสรรค ใหกบชมชนการทอง เท ยว อนๆตอไป หากองคกร และผ ทเกยวของ เขามาใหการสนบสนนอยางเตมท

ขอเสนอแนะ

องคประกอบและตวชวดทงหมด ผานการตรวจสอบประเมนเนอหาจาก ผทรงคณวฒ นกวชาการ ผเชยวชาญ และการสงเคราะหจากผใหญบาน รองผใหญบานหรอกลมผน า จงเปน

องคประกอบและตวชวดทมความเหมาะสม เมอน ามาวเคราะหหาจดออน จดแขงของชมชนตนแบบการทองเทยว จะพบวาตวชวดท 6 ขององคประกอบท 1 คอแหลงทองเทยวมการรวบรวม และบนทกเกบรกษา ความร ภมปญญา ประวตศาสตร ศลปวฒนธรรมประเพณ เปนเอกสาร และรปภาพ มการเผยแพรใหความรใหกบคนในชมชน และนกทองเทยวไดรบทราบ หรอ จดท าเปนหลกสตร และสงเสรมการอนรกษสบทอดใหคนรนหลงไดเรยนร สะทอนใหเหนวา ไมมชมชนชมชนตนแบบการทองเทยวชมชนใด ทมการจดการตามตวชวดน เนองจากคนในชมชน ยงมความร ประสบการณ ไมเพยงพอ หรอความพรอม ความเหมาะสมดานเวลา ทจะท าการรวบรวม บนทก สงท เกยวของกบชมชน แมวาบางชมชน มการบนทกเกบรกษา ภมปญญาชมชน แตเปนเพยงบางสวน และไมมการเผยแพรอยางจรงจง สวนตวช วดท 7 ขององคประกอบท 4 ค อ แหล งท องเท ยว มศนยบรการ มเจาหนาทประจ า ทมอธยาศยด มความรสอภาษาองกฤษได ม เพยงบางชมชนเทานน ท มต วช วดน เน องจาก มผ น ามจบการศกษาสง ดงนนองคกรทเกยวของ จงควรเขามาชวยเหลอสนบสนน เพอเปนแหลงทองเทยวชมชนเชงสรางสรรคอยางยงยนตอไป

บรรณานกรม



81


จระนนท ทองสมคร. (2556). การทองเทยวสรางสรรค : ทศทางการพฒนาอยางยงยนส านกงานพฒนาการทองเทยวกระทรวงการทองเทยว. วารสารการบรการและการทองเทยวไทย, 8(2), 92-100.

ชกลน อนวจตร. (2548). การพฒนาชมชนตนแบบของการทองเทยวโดยชมชนในจงหวดเชยงราย สบคนเมอ 4 ตลาคม 2559 จาก readgur.com/doc/.../การทองเทยวโดยชมชนมหาวทยาลย ราชภฏเชยงราย

ธระสน เดชารกษ . (2556). การรบรของนกทองเทยว ความพรอมของเจาของกจกรรม และความเปนไปไดของการทองเทยวเชงสรางสรรคในประเทศไทย . สบคนเมอ 9 มนาคม 2559 จากhtpp://www.dasta.or.th/.../1615-การทองเทยวเชงสรางสรรค.

นสวนต พชญด ารง. (2553). ทนวฒนธรรม: ขมทรพยของเศรษฐกจสรางสรรค. วารสารเศรษฐกจและ สงคม, 47(4), 13-17.

ผจดการออนไลน. (2556). แมก าปอง. สบคนเมอ 22 มกราคม 2560 จากwww.manager.co.th/ Travel/ViewNews.aspx?NewsID...

ภยมณ แกวสงา และ นศาชล จ านงศร. 2555. การทองเทยวเชงสรางสรรค : ทางเลอกใหมของการทองเทยวไทย. Suranaree J. Soc. Sci., 6(1) (June), 93-111.

ภรวจน เดชอม. (2556). การพฒนาการทองเทยวเชงสรางสรรค: กรอบแนวคดสแนวทางปฏบตส าหรบประเทศไทย. วารสารมหาวทยาลยศลปากร ฉบบภาษาไทย, 33(2), 331-366.

ภสนต ตนะคต. (2559). การทองเทยวโดยชมชนเชงสรางสรรคเครองมอของการพฒนาทองถนทยงยน. สบคนเมอ 28 สงหาคม 2559 จาก www.nuic.nu.ac.th/Upload/File/039.pdf

รางวลลกโลกสเขยว. (2545). ปาชมชนหวยทรายขาว พลกฟนผนปาดวยวถศรทธา .สบคนเมอ 24 ก ม ภ า พ น ธ 2559,จ า ก pttinternet.pttplc.com/greenglobe/2545/community-02.htmlTranslate this page

วรวทย อวรทธวรกล. (2553). การเพมคณคาวฒนธรรมและภมปญญาไทย : กรณศกษาการทองเทยว เชงวฒนธรรม.วารสารเศรษฐกจและสงคม, 47(4), 19-24. วนเพญ ผองกาย. (2549). การพฒนาตวบงชส าหรบประเมนผลการปฏบตงานดานการประกนคณภาพ

การศกษาของเขตพนทการศกษา.(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต ไมตพมพ). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพมหานคร.

วกตต หนแกว. (2553). การจดท าตวชวดประสทธผลการปฏบตงานของทมผตรวจสอบอาคาร. (การคนควาอสระปรญญามหาบณฑต ไมตพมพ). มหาวทยาลยศลปากร, นครปฐม.

http://www.nuic.nu.ac.th/Upload/File/039.pdf




ศภวรรษ เชอเมองพาน. (2556). การศกษาเพอพฒนาศกยภาพการทองเทยวโดยชมชนกรณศกษาบานไรกองขงต าบลหนองควายอ าเภอหางดงจงหวดเชยงใหม. วารสารแกนเกษตร, 41(1), 679-684.

สวางพงศ (2554). บทความการทองเทยวเชงสรางสรรคองคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (องคการมหาชน) หรอ อพท.. ในการประชมสมมนาและงานสงเสรมการข า ย PATA Adventure Travel and Responsible Tourism Conference and Mart 2012 (AT & RTCM),. 4-7 กมภาพนธ 2555. ณ เมองพาโร ประเทศภฎาน.

สดแดน วสทธลกษณ. (2556). ทองเทยวสรางสรรค: เครองมอส าคญน าไปสชมชนยงยน. สบคนเมอ 19 พ ฤ ศ จ ก า ย น 2557, จ า ก doc.qa.tu.ac.th/documente/.../Creative%20Tourism% 2020%20aug%2055_spot.pdf

สดแดน วสทธลกษณ. (2556). หนงสอคมอการทองเทยวเชงสรางสรรค . (พมพคร งท 1) . กรงเทพมหานคร: องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน. 2556

สถาบนการทองเทยวโดยชมชน. (2555). สมมนาเชงปฏบตการ. เอกสารประกอบสมมนาเชงปฏบตการ เพอเพมขดความสามารถในการบรหารจดการการทองเทยวโดยชมชนอยางยงยน , 27-29 มถนายน 2555.

ส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย . (2551). การจดการทองเทยวโดยชมชน . ประชาคมวจย,(57), 15-21., สบคนเมอ 2 กนยายน 2559 จาก http://www.vcharkarn.com/varticle/38304

ส านกงานเทศบาลต าบลทาปลาดก. (2559) ประวตหมบานทาก. สบคนเมอ 9 มกราคม 2559, จากwww.tapladuk.go.th/index.php/ประวตหมบาน/ม-1-บานทาก.

ส านกงานพฒนาการทองเทยวกระทรวงการทองเทยวและกฬา . (2549). คมอการประเมนมาตรฐาน คณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม . กรงเทพมหานคร: สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน. (2555). อพท.ดน 6 ยทธศาสตร ยกมาตรฐานการทองเทยวยงยน . สบคนเมอ 7 ตลาคม 2559, จาก www.dasta.or.th/th/ขอบงคบ-อพท/item/538-538.

อนวงค แซตง. (2551). ชมชนบานสามขา ตนแบบ “ฝาย” ของคนตนน า. สบคนเมอ 22 กมภาพนธ 2559, จากhttps://pttinternet.pttplc.com/greenglobe/2551/community-07.html

Florida, R. (2002). The Rise of the creative class: and how it’s transforming work, leisure, community and everyday life. New York: Basic Books.

http://www.vcharkarn.com/varticle/38304

http://www.dasta.or.th/th/ขอบงคบ-อพท/item/538-538%20%20%20%20%20อพท.ดน

https://pttinternet.pttplc.com/greenglobe/2551/community-07.html



83


Johnstone, J. N. (1981). Indicators of Education Systems. London: UNESCO. Richards, G. (2010). Creative Tourism and Local Development. pp.78-90. InWurzburger,

R. et al. Creative Tourism: A Global Conversation: How to Provide Unique Creative Experiences for Travelers. Worldwide. Santa Fe: Sunstone Press.

the potential of role-model communities in sustainable and ... ·...

Documents