“เตา”“เตา”“เตา”“เตา”แหลงนแหลงนมความหลง…มความหลง…แหลงนแหลงนมความหลง…แหลงนแหลงน

ธนภรณ พรปตไพศาล

2 เตา แหลงนมความหลง. . .

“เตา”แหลงนมความหลง…

“เตา”แหลงนมความหลง…

ธนภรณ พรปตไพศาล

4 เตา แหลงนมความหลง. . .

เตา แหลงนมความหลง. . . 5

หากจะกลาวถงพพธภณฑสถานททเกบรวบรวมวตถโบราณหรอ

ศลปวตถชนส�าคญทางประวตศาสตร ใหเป นระบบระเบยบและ

เปนการเกบรกษาวฒนธรรมทงรปธรรมและนามธรรมใหคงอยไว

ใหลกหลานหรอเยาวชนรนหลงไดร ซงในจงหวดเชยงใหมนนม

พพธภณฑอยหลายแหงและหลายรปแบบไมวาจะเปนพพธภณฑ

แหงชาตทเกบรวบรวมวตถโบราณของแตละพนทมาไว ใน

พพธภณฑ เชน พพธภณฑเมองเชยงใหมทเกบรวบรวมหลกฐาน

ทางประวตศาสตร เรองราวต�านานของเมองเชยงใหม หรอ

พพธภณฑพนบานของชมชนยานวดเกตทเกบรวบรวมวตถโบราณ

ทในอดตบรรพบรษไดสรางขนเพอเปนสนคาทจะท�าการคาขายกบ

ชาวตางชาตและมพพธภณฑอกแหงหนงคอพพธภณฑพนบานทม

หลกฐานทางประวตศาสตรเกยวกบเตาเผาเครองป นดนเผาซงเปน

เสนทางทางการคาทส�าคญในอดตนนกคอ

“ พพธภณฑพนบานเตาเผาสนก�าแพง ”

6 เตา แหลงนมความหลง. . .

เตาเผาแหลงนมความหลง...

ย อนดประวตศาสตรกลาวถงเมองหรญนครเงนยางท

พญาขนเจองไดครองราชยมาช านาน จนถงพทธศกราช 1705

พญาขนเจองได สวรรคตพระโอรสชอพญาลาวเงนเรองขน

ครองราชย สบเชอพระวงศ มาหลายรชกาลจนถงรชสมย

พญาลาวเมงไดขนครองราชย หลงจากนนไดอภเษกสมรส

กบนางเทพค�าขาย ราชธดาของพญารงแกนชายผ เป นเจ าเมอง

เชยงรงตอมาป พทธศกราช 1780 ป จอ เดอนสาม แรมเก าค�า

คาดการณวาราวเดอนมกราคมพญาลาวเมงและนางเทพค�า

ขายใหก�าเนดพระราชโอรส ทรงใหนามวาพระราชโอรสวา

“มงราย” เมอพญามงรายเจรญวยมพระชนม ได 16 พระ-

ชนษา ตอมาพระราชบดาไดขอพระราชธดาเจ าเมองเชยงเรอง

มาอภเษกเป นพระมเหส พญามงรายไดฟ นฟเมองเชยงรอย

ทเป นเมองร างและไดสร างทประทบในเมองแหงนในฐานะท

เป นพระมหาอปราชจนถงพทธศกราช 1802 พระองค ไดขน

ครองราชยแทนพระราชบดาทสวรรคตทเมองเงนยาง

เตา แหลงนมความหลง. . . 7

พญามงรายเหนว าเมองเงนยางไม เหมาะทจะประทบ

พระองคจงย ายทประทบมาพฒนาเพอสร างเมองเชยงรอย

ใหแขงแรงยงขนในป พทธศกราช 1805 และไดเปลยนชอ

เมองเชยงรอยเป นเมองเชยงรายพญามงรายโปรดการลา-

สตวเป นอนมาก ครงหนงไดออกลาสตวพบกบอายฟ า

ผ เป นลกแควนมางทงชาวลวะจงไดชกชวน “อายฟ า” เข า

มาเป นพระราชบรพารและท�าการแตงตงให อ ายฟ าเป น

หมนฟ าวางแผนท�าการสงครามยกทพตเอาเมองหรภญชย

หรอล�าพนในการท�าสงครามกบเมองหรภญชยหรอล�าพน

พญามงรายรวมกบหมนฟ าวางกลศกใหหมนฟ าเป นจารชน

สายลบไปอย กบพญายบาผ เป นเจ าเมองหรภญชยราว

ป พทธศกราช 1824 หมนฟ าท�ากลศกยยงชาวเมองล�าพน

ให เกดการแตกร าวและแตกความสามคคเมอสบโอกาสจง

สงคนมาแจงขาวแกพญามงรายยกทพมาตเมองหรภญชย

จนส�าเรจ

8 เตา แหลงนมความหลง. . .

พญามงรายทรงให หมนฟ าขนครองเมองหรภญชยแทน

สวนพระองค ไดย ายมาสร างเวยงกมกามในป พทธศกราช

1873 พญามงรายประทบทเมองนอย 2 ป จงไดย ายเมอง

อกครงมาตงอยทเมองเชยงใหมในป พทธศกราช1839 เมอ

พญามงรายไดสร างเมองเชยงใหมให เป นป กแผนมนคง

พระองคจงรวบรวมแควนโยนก ทเมองเชยงรายเป นเมอง

หลวงรวมกบแคว นหรภญชยหรอเป นอาณาจกรล านนา

โดยมเชยงใหมเป นหวเมองเพอเป นศนยกลางการบรหาร

บานเมองทงด านประเพณ วฒนธรรม เศรษฐกจ สงคม

การศาสนา และไดปนบ�าเหนจใหแกราชบตรคอจาบ านดาบ

เรอนได ปกครองเมองเชยงดาวจนถงคราวทพญามงราย

สวรรคตและขนครามหรอเจ าไชยสงครามพระราชโอรสได

น�าพระอฐไปบรรจไวทยอดดอยจอมทองเมองเชยงราย

เตา แหลงนมความหลง. . . 9

10 เตา แหลงนมความหลง. . .

ความส�าคญของพพธภณฑ

พพธภณฑเปนแหลงทองเทยวและสถานททเกบรวบรวมวตถท

ส�าคญของลมน�าแมออนคอพพธภณฑเครองถวยสนก�าแพง

เป นสถานททเกบรวบเครองป นดนเผาทได จากการขดโดย

อาจารย ไกรศร นมมานเหมนท ไดท�าการส�ารวจเตาเผาเมอ

พ.ศ. 2495 มจ�านวนถง 83 เตา จงไดท�าการเผยแพรใน

ป พ.ศ. 2503 ในชอ “ เตาสนก�าแพง ” ซงเตาสนก�าแพง ตงอย

หมท 7 บ านปาตง วตถโบราณตางๆทชาวบานขดคนและได

น�ามาเกบรกษาไว ในพพธภณฑวดปาตงจงเป นสงหนงทยด

เหนยวจตใจแกผคนในชมชนเป นอยางมาก

เตา แหลงนมความหลง. . . 11

ลกษณะเดนของพพธภณฑ

พพธภณฑชมชนวดป าตงนนมรปแบบการสร างทเรยบ-

งายโดยสร างอย ในบรเวณภายในวดจงงายตอการเข าชม

วตถโบราณในพพธภณฑวดป าตงซงการขดค นเตาเผา

สนก�าแพงนน นายไกรศร นมมานเหมนท เป นผทไดรเรม

เข ามาท�าการศกษาขดคนบรเวณวดเชยงแสนและเรมระดม

ทมชาวบ านเข ามาช วยเหลอในการขดค นหาเตาเผาทถก

ทบถมไว เป นเวลานานเพอจะได ท�าการรกษามรดกทาง

วฒนธรรมทสบทอดกนเป นเวลายาวนานซงหลงจากทได

ท�าการขดค นเตาเผาโบราณจงได พบกบเครองป นดนเผา

ชนดตางๆ เชน ถวย ชาม จาน พระพทธรปซงมสภาพดบ าง

ช�ารดบ างเครองป นดนเผาทมสภาพดพอสมควรหรอชนทม

ลวดลายชดเจนจะน�าไปเกบไว ทพพธภณฑชมชนวดปาตง

รวมไปถงศลาจารกของหมนดาบเรอนดวยเชนกน

12 เตา แหลงนมความหลง. . .

และในพพธภณฑนนได เกบศลาจารกของหมนดาบเรอน

ซงได จารกบนแทงหนทรายรปสเหลยมจตรสขนาดกว าง

เฉลยดานละ 42 เซนตเมตร ความสง 120 เซนตเมตร

จารกด วยอกษรล านนาครบทงสด านสวนยอดหกช�ารด

เสยหาย ซงมคนกลาวกนวา ชาวบานไดทบน�าไปท�าเป นหน

ลบมดซงผคนพบในตอนนนคอ ครบาหลา อดตเจ าอาวาส

วดปาตง(ปจจบนมรณภาพ) ทานไดพบแทงหนฝงโผลดน

หนาเจดย พระประธานในวดเชยงแสนรมน�าแมผาแหนซง

หลกศลาจารกไดกลาวถงหมนดาบเรอน จงไดชกชวนผคน

ชาวบานสรางวดคอวดเชยงแสนพรอมกบกลปนาผคนและ

ทดนใหแกวดและไดสาปแชงไวตอนทายจารกวา หากผ ใด

ทเอาไปขอใหรอนไปทวทงทวารทง 5 รอนทงกายและจตใจ

ซงตอมาผ ทรกล�าทวดไปได ถกค�าสาปช างของหมนดาบ

เรอนมอนเป นไปตางๆ

เตา แหลงนมความหลง. . . 13

14 เตา แหลงนมความหลง. . .

เตา แหลงนมความหลง. . . 15

16 เตา แหลงนมความหลง. . .

เตาเผาทน... เคยเป นแหลงเตาทสร างชอเสยง และ

สรางความมงคงใหแกชาวบานชมชนปาตงเป นอยางมาก

เนองจากผลตภณฑทสร างขนมานนมเอกลกษณเฉพาะตว

จงเป นทนยมมากในดานการคาขายและเป นทสนใจอยางมาก

แกพอคาตางชาตแขกตางเมอง

เตา แหลงนมความหลง. . . 17

18 เตา แหลงนมความหลง. . .

พพธภณฑวดป าตง (เตาเผาสนก�าแพง)

ภาพรวมพบวาโบราณสถานและโบราณวตถทส�าคญในสมย

โบราณนนมหลกฐานปรากฏให เหนมากมายไมวาจะเป นเจดย

วดเชยงแสนเครองป นดนเผาจ�าพวก ถวยชาม ไห และอนๆ อก

มากมายทมลวดลายศลปะอนเดย จน ลวนแลวเป นสงทควร

จะศกษาและอนรกษ ไว ให อนชนรนหลงได ศกษาและเป น

สมบตทล�าค าตอไปในอนาคตถงแม ว าในป จจบนนเตาเผา

เครองถวยสนก�าแพงจะถกดนทบถมและลมสลายไปตามกาล

เวลาโบราณวตถทส�าคญกสาบสญแตในป จจบนมกลมชาว

บ านทสนใจในเรองของการท�าเตาเผาโบราณจงไดมรวมกลม

กนภายในชมชนท�าเตาเผาสนก�าแพง (แบบจ�าลอง) โดยจ�าลอง

แบบจากเตาเผาสนก�าแพงแบบดงเดมเพอใหผ ทสนใจไดศกษา

ถงโครงสร างและประวตของโบราณวตถเพอน�าขอมลตางๆมา

ใช เพอกอประโยชนแกสวนรวมมากทสดและสามารถน�าไปตอ

ยอดและจดกจกรรมตางๆ ทมประโยชนแกชมชน

เตา แหลงนมความหลง. . . 19 เตา แหลงนมความหลง. . . 19

20 เตา แหลงนมความหลง. . .

“ เรา ” เหลานใหขอมล

เยาวชนและชาวบ านทอาศยอย ในหมบ านจะเป นก�าลงส�าคญ

ทจะท�าใหพพธภณฑวดปาตง (เตาสนก�าแพงวดเชยงแสน) ได

กลบมาเป นทร จกอกครงเพราะเยาวชนเป นเยาวชนรนใหม

ทมความคดรเรมสร างสรรค ซงสามารถใช ความคดรเรม

สร างสรรคทตนเองมอย น�ามาใช เป นหลกการส�าคญในการ

พฒนาตอยอดพพธภณฑของชมชนได ไมวาจะเป นการสร าง

กจกรรมตางๆให บคคลทเข ามาทองเทยวในชมชนได รบร ถง

ประวตความเป นมาของชมชนและศลปวฒนธรรมอนดงามทม

มาตงสมยบรรพบรษ และชาวบานทอาศยอย ในแถบชมชนเป น

แรงผลกดนทส�าคญอกแรงหนงทจะสามารถท�าใหพพธภณฑวด

ปาตง(เตาเผาสนก�าแพงวดเชยงแสน)กลบมามบทบาทอกครง

หนง ซงตองมการรวมมอรวมใจกนเป นอยางมากเพอใหชมชน

นนกลบมาเป นชมชนทมคนร จกเหมอนครงสมยอดต

เตา แหลงนมความหลง. . . 21

22 เตา แหลงนมความหลง. . .

“ เตา ” แหลงนมความหลง…

© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย ธนภรณ พรป ตไพศาล

สงวนลชสทธ

พมพครงแรกเมอ ตลาคม พ.ศ. 2558

จดพมพ โดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

เรยบเรยงและออกแบบโดย ธนภรณ พรป ตไพศาล

ออกแบบโดยใช ฟอนท TH KoHo 18 pt .

หนงสอเลมนเป นสวนหนงของการเรยนการสอนเพอสงเสรม

และตอยอดศกยภาพการศกษา

ภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม