นวพรรษ เครอคลาย

เครองแตงกายไทยทรงดำาบานเกาะแรต

เครองแตงกายไทยทรงด�า

บานเกาะแรต

นวพรรษ เครอคลาย

2

3

การแตงกายของไทยทรงด�ามความเปนเอกลกษณทเหนไดชดเจน คอ

การแตงกายดวยชดสด�า ทเกดจากยอมดวยคราม หรอ ชาวไทยทรงด�าเรยก “จาม”

และผาทใชตดเยบคอผาฝาย เครองนงหมของชาวไทยทรงด�ามลกษณะหนานม

เพราะสภาพภมประเทศทชาวไทยทรงด�าตงถนฐานอยใกลภเขาและมอากาศหนาวเยน

ไทยทรงด�ามวฒนธรรมการแตงกายทเปนแบบฉบบของตนเองไมว า

ชายหรอหญง นยมสวมใสเครองแตงกายทมสด�า อาจมลวดลายเยบปะตด

แตไมไดมสฉดฉาดมาก ลวดลายตางๆ มลกษณะเปนพรรณพฤกษา เยบตดกน เชน

ตามขอบ รม หรอ ชายเครองนงหมแตละชนด บางชดสามารถน�าไปใชไดหลายพธกรรม

แตรปทรงหรอรปแบบของเสอผาจะแตกตางไปตามกจวตรประจ�าวน เครองแตงกาย

ของชาวไทยทรงด�า นอกจากจะสะทอนความเปนเอกลกษณเฉพาะแลว ยงแสดงถง

การด�าเนนชวตแบบพอดพอควร เครองแตงกายบางชนดยงแสดงถงวฒภาวะระดบ

ตางๆ อกดวย เชน เสอฮ แสดงใหเหนถงการเตรยมพรอมของการไปสโลกหนา (ใช

เสอฮคลมโลงศพ) การปกหมอนลายดอกแปดของผหญง แสดงถงภาวะความพรอม

ในการมครอบครวของสาวชาวไทยทรงด�า สวนผชายนน การสานกะแหลบเปนถอวา

มความพรอมทจะมครอบครวแลว เปนตน

ผาทอและเครองแตงกายไทยทรงด�า บานเกาะแรต

4

ประวตไทยทรงด�า บานเกาะแรต

5

จ ด เ ร มต นแรกของชาว ไทยทรงด� า เ ร ม ข น ในราว พ ทธศ กราช

2441 ทมชาวโซงกล มหนง ซงตงหลกแหลงบรเวณคลองในต�าบลบอหลวง

อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร ได เดนทางโดยเท าม งหน าไปทางทศตะวน

ออกเฉยงเหนอ ผานเขตอ�าเภอบางคนฑ จงหวดสมทรสงคราม ตดตอกบ

อ�าเภอด�าเนนสะดวก จงหวดราชบร เดนทางขามแมน�าแมกลองไปตามคลอง

ด�าเนนสะดวก (สมยนนเปนเพยงล�าธารธรรมดา) ผานบานบวลอย แลวเดนทางตอไปยง

ทงหนองผา (ซงเปนบานเกาะแรตปจจบน) กเดนทางขามแมน�าทาจนไปทางทศ

ตะวนออกถงเขตคลองนกกระทง ต�าบลบางภาษ อ�าเภอบางเลน ปรากฏวาเปนทลม

ไมเหมาะทจะตงบานเรอน จงเดนทางยอนกลบไปจนถงบานเกาะแรต เหนวาเปนท�าเล

ทเหมาะสมแกการท�ามาหากน จงไดตงบานเรอนอยกนจนถงทกวนน

ในอดตพนทบานเกาะแรตนเปนปา มคลองไหลผานออกไปสแมน�าทาจน

ชาวไทยทรงด�ารนแรกๆ จะสรางบานเรอนอยรมคลองบางปลาฝงตะวนออก สรางบาน

ดวยไมไผหลงคามงแฝก รปแบบบานชาวไทยทรงด�าโดยเฉพาะแตละบานอยไมไกล

กน นยมอยรวมกนเปนกลม มทท�านาอยถดออกไปจากคลองประมาณ 1-2 กโลเมตร

ถางปาใหเปนพนทท�านา บานหนงหลงมทนาเปนของตวเองหลายสบไร

สงทหม บ านเกาะแรตมความแตกตางกวาหม บ านอนคอวฒนธรรม

ประเพณแบบลาวโซง ถงแมวาชาวไทยทรงด�าเปนคนไทยททกฝายยอมรบมา

นานแลวกตาม ชาวไทยทรงด�ากยงมความยดมนในการประกอบประเพณของ

ตนอยางไมเปลยนแปลง ประเพณทส�าคญๆ คอ การเซนผบรรพบรษ การ

แตงงาน การท�าศพ นอกจากนยงมการแตงกายทเปนเอกลกษณของตนอก

ดวย เชน ผ หญงนยมนงผาซนลายแตงโมสด�า ทรงผมแบบป นเกลา ชายน ง

กางเกงด�าขาแคบ ใสเสอสด�าผาหนา ตดกระดม 20 เมด เปนตน ส�าหรบ

ผหญงสงอายจะยดมนในการแตงกายอยางเครงครด ผชายและวยรนหนมสาว

ไมเครงครดในการแตงกายแบบเดมนก จะแตงกตอเมอมประเพณส�าคญๆ เทานน

6

สสนบนเครองแตงกายของชาวไทยทรงด�ามกไมฉดฉาดและใชนอยส เหมอน

ชอชาตพนธ “ไทยทรงด�า” บงบอกถงเอกลกษณของเครองแตงกายของตนเอง คอ

“สด�า” ซงเปนสหลกของเครองแตงกายทกชนด ทงผหญงและผชาย ผาพนจงใช

สด�าทงหมด โดยใชลวดลายซงเปนเอกลกษณ คอ “ลายดอกจนทน” ประกอบไปดวย

สแดง สสม สขาว สเขยว เทานน

สสนบนเครองแตงกายของชาวไทยทรงด�า

7

เสอฮหรอเสอยาวเปนเสอใชในพธ คอกลม ตดกระดมสองเมด เรยกวากระดม

นมแมว ตวยาวถงสะโพก ใตรกแรเยบดวยผาไหมเปนลายส สแดง สสม สขาว และ สเขยว

ชายเสอจะแตงดวยการเยบลายดอกหรอท�าแสว เสอฮม 2 ดาน คอ ดานท

มลวดลาย และ ดานทไมมลวดลาย ดานทไมมลวดลายใชสวมใสในเวลาไป

งานตางๆ สวนดานทมลวดลาย จะใชมาคลมโลงศพในเวลาทตายแลว ฉะนน

ชาวไทยทรงด�าจงตองมเสอฮประจ�าตวเอง เพอใชในงานพธ เชน แตงงาน ท�าขวญ

งานศพ เสนเรอน เปนตน

เสอฮ

8

เสอฮผชาย

9

เสอฮผชาย จะมลกษณะยาวผาหนายาวถงเขา ผาตลอดแตไมไดผากลาง

แบบเสอปกต เรมผาตรงกระดมคอดานขางและผาลงมาตลอด ดานหนาจะทบมา

ดานขางและตดกระดมอกเมดทเอวดานขางดานเดยวกบทตดกระดมคอ ทขอบคอจะ

หมกนดวยผาไหมสตางๆ แลวเดนทบดวยไหมสอนเรยกวา “ซอน” ใตรกแรใชผาไหม

ขลบหรอท�าเปนลายหลากส เปนรปสเหลยมเรยกวา “เบอแขน” ซงเยบแทรกระหวาง

ตนแขนกบตวเสอ ท�าใหบรเวณใตรกแรกวางขน แขนเสอเปนแขนกระบอกยาว

ปลายแขนแคบ จากรกแรถงชายเสอจะตกแตงดวยเศษผาไหมส และดายไหมสตางๆ

พรอมทงตดกระจกเลกๆ ตามลวดลาย ดานขางผาตงแตปลายเสอจนเกอบถงเขา

บรเวณดานขางเอวเรยกวา “บวง” มลายสลบเปนแนวยาวเรยกวา “กระดก” ถาสลบ

เปนแนวขางล�าตวเรยกวา “นาบ” สวนดานลางชายเสอมลวดลาย สผาตางๆ เยบ

ตดตลอดแนว เรยกวา “แขบ” ตวเสอจะมลายตางๆ คอ ใตรกแรนยมใชผาไหมปะ

เปนลายดอกแปด หรอลายขาบว ดานขางของตวเสอสองดาน ปะดวยลายดอกมะล

ลายดอกพรม โดยมลายผกกดอยดานลาง สวนทชายเสอดานลางจะปะดวย

ลายดอกแปด

10

เสอฮผหญง

11

เสอฮผ หญง มลกษณะใหญและยาวกว ามาก จะมลกษณะการใช

ไมตางจากผชาย คอมรปลกษณเปนเสอคลมแขนยาวถงเขาไมผาหนา คอวแหลมลก

ไมมปก ทคอดานหลงมการจบยน 2 แหง เพอท�าใหคอตงขน เรยกวา “แอวเหนบ”

จะนยมทาดวยผาแพรด�าดานในเสอมรอบตอของตะเขบ และจะปดดวยผาหลายส

เปนแถบยาว เพอท�าใหดเรยบรอยยงขน สวนสจะไมแตกตางไปจากเสอของผชาย

และนยมปกลายดวยลายดอกแกว ลายดอกผกแวน ลายดอกพกล ลายตานกแกว

ลายหมายา ลายผเสอ และลายหนาเสอ เปนตน สวนในดานทใชในงานอวมงคล

ปกตกแตงรอบคอตามรอยตะเขบเสอทกแหงตามชายเสอดวยเศษผาไหมสตางๆ

ลวดลายแตกตางกนออกไป เสอฮของผหญงใชใสกบผานง

12

ซนแตงโม

13

ซนแตงโม คอ ซนทมลกษณะคลายผาถง มลายเปนลายลองลงในแนวตง

มเสนสขาวหรอสน�าเงน มสองลกษณะ คอ ลายเสนค กบ ลายเสนเดยว ลายในผน

ผา หากเรมตนทเสนคสองเสนซงเปนเสนหนา เสนตอไปจะเปนเสนเดยวซงเปนเสน

บาง และเสนตอไปจะเปนเสนเดยวซงเปนเสนหนา สลบกนไปเรอยๆจนรอบทงผน การ

เรยกลายดงกลาวในวฒนธรรมของไทยทรงด�ามลกษณะการเรยก กลาวคอ ลายสขาว

ตดกน เรยกวา “ตาก” (ตาค) ตาหางเรยกวา “ตากบ” (ตาคบ) เสนเลนทอคเรยกวา

ตายอย ใชสวมใสในชวตประจ�าวน รวมทงงานรนเรงและในงานพธกรรม ปจจบนม

การประยกตทาเปนรปแบบส�าเรจรป สามารถสวมใสไดคลายกระโปรง

14

เสอกอม

เสอกอม เปนเสอส�าหรบสวมใสไปท�างาน หรอเดนทางไปตางหมบาน

ลกษณะเปนเสอสด�าหรอสคราม แขนยาวทรงกระบอกรดขอมอ คอตงเขารป ตด

กระดมถ ประมาณ 10-13 เมด เปนกระดมเงนแท ยอดแหลม ลายกลบบว ตดหวง

15

เสอนอยเสอนอยเปนเสอชนใน แขน

กด ยาวถงเอว ส�าหรบใสอยบาน มส

ด�าหรอสคราม ตดกระดม 5 เมด เนอ

ผานม ใสสบาย

เสอนอยมความเปนสมยใหม

ขน โดยมการปกดายส และใชกระดม

เงนแท สวนรปแบบของเสอยงคงเหมอน

เดม

16

เสอคลมผหญง

เปนเสอแขนยาว ผาหนา ไมมกระดม ลวดลายเหมอนกบเสอฮของผหญงทจะ

เนนลายบรเวณหนาอก สวนลายบรเวณชายเสอ เปนลายดอกแปด เปนเสอทประยกต

ขนมาใหม ใชสวมใสทบกบเสอนอยหรอการคาดอกดวยผาเปยว

17

มลกษณะคลายคลงกบเสอคลมของผหญง แตมกระดม ซงเปนกระดมเงน

แท 8-10 เมด มกระเปาบรเวณหนาอก มลายดอกแปดผาบรเวณหนาอกทงสองขาง

เปนแนวตรง

เสอคลมผชาย

18

ผาเปยว

มลกษณะเปนผารปสเหลยมผนผา ความยาวประมาณ 65-75 นว เปนผาดบ

ยอมสด�าทงผน บางเอาไวโพกหว บางเอาไวคาดหนาอก ปกดายสลายพรรณพฤกษา

หรออาจเปนลายสตว

เครองแตงกายไทยทรงดำาบานเกาะแรต

เครองแตงกายไทยทรงดำา บานเกาะแรต

ภาพและเนอเรอง © (พ.ศ. 2557) โดย นวพรรษ เครอคลาย, 540310117

สงวนลขสทธตามพระราชบญญต

พมพครงแรก เดอนตลาคม พ.ศ. 2557

จดพมพโดย ภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

ออกแบบและจดรปเลมโดย นวพรรษ เครอคลาย

โดยใชฟอนท TH Niramit AS 14 pt.

หนงสอเลมนเปนผลงานทางวชาการ จดทำาขนเพอสงเสรมและตอยอดศกยภาพการศกษา

ภายในภาควชาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม