thema: biologie van de cellen - v456 | pdf-versie · 2017. 6. 15. · thema biologie van de cellen...
TRANSCRIPT
Thema Biologie van de cellen - v456VO-contentAuteur
29 August 2016Laatst gewijzigd
CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentieLicentie
httpmakenwikiwijsnl63279Webadres
Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein heacutet onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt vergelijkt maakt en deelt
Inhoudsopgave
Thema Biologie van de cellenIntroOphalen voorkennis
Microscopisch onderzoekIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8wwwlvoorlnl
Eukaryoot of prokaryootIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden
Hetzelfde en toch verschillendIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbank
Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456 Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456
WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden
Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden
AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4
Over dit lesmateriaal
Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456
Thema Biologie van de cellen
Intro
We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel
Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen
Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn
Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop
Ophalen voorkennis
Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456
Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt
Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557
1Welke cel heeft geen celwand
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
2Welke cel heeft geen celkern
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
3
Maak de juiste combinatie
dierlijkecel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
4
Maak de juiste combinatie
plantencel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Inhoudsopgave
Thema Biologie van de cellenIntroOphalen voorkennis
Microscopisch onderzoekIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8wwwlvoorlnl
Eukaryoot of prokaryootIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden
Hetzelfde en toch verschillendIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbank
Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456 Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456
WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden
Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden
AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4
Over dit lesmateriaal
Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456
Thema Biologie van de cellen
Intro
We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel
Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen
Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn
Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop
Ophalen voorkennis
Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456
Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt
Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557
1Welke cel heeft geen celwand
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
2Welke cel heeft geen celkern
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
3
Maak de juiste combinatie
dierlijkecel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
4
Maak de juiste combinatie
plantencel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden
Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden
AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4
Over dit lesmateriaal
Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456
Thema Biologie van de cellen
Intro
We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel
Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen
Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn
Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop
Ophalen voorkennis
Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456
Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt
Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557
1Welke cel heeft geen celwand
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
2Welke cel heeft geen celkern
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
3
Maak de juiste combinatie
dierlijkecel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
4
Maak de juiste combinatie
plantencel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Thema Biologie van de cellen
Intro
We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel
Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen
Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn
Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop
Ophalen voorkennis
Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456
Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt
Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557
1Welke cel heeft geen celwand
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
2Welke cel heeft geen celkern
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
3
Maak de juiste combinatie
dierlijkecel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
4
Maak de juiste combinatie
plantencel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt
Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557
1Welke cel heeft geen celwand
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
2Welke cel heeft geen celkern
a schimmelcel
b bacterie
c dierlijke cel
d plantencel
3
Maak de juiste combinatie
dierlijkecel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
4
Maak de juiste combinatie
plantencel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
5
Maak de juiste combinatie
schimmelcel
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
6
Maak de juiste combinatie
bacterie
a bladgroen
b geen kern
c celwand geen bladgroen
d geen celwand
7
Waar of niet waar
I Chromosomen regelen processen in de cel
II Bacterieumln hebben geen chromosomen
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
8Welke bewering is juist
a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen
b Een weefsel bestaat uit organismen
c Een weefsel bestaat uit organen
d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen
9
Waar of niet waar
I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden
II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel
a I en II zijn beide waar
b I is waar II is niet waar
c I is niet waar II is waar
d I en II zijn beide niet waar
Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
10
Maak de juiste combinatie
ademhalingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
11
Maak de juiste combinatie
voorplanttingsstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
12
Maak de juiste combinatie
zenuwstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
13
Maak de juiste combinatie
zintuigstelsel
a hersenen
b zaadballen
c ogen
d longen
Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Microscopisch onderzoek
IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest
Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets
In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden
Eindproduct-Beoordeling
In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit
BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt
Doelen-Concepten
Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je
werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt
DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl
Kennisbank
KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern
WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten
Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek
WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen
Benodigdheden
Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop
TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje
Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen
1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)
2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo
Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank
KB Steeds kleiner
Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Maak de volgende oefening
Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486
1
Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel
Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met
Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop
Millimeter _______ _______ _______ microscoop
Centimeter _______ _______ _______ loep
Decimeter _______ _______ _______ blote oog
Meter _______ _______ _______ blote oog
Beschikbare keuzes
0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm
molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder
Stap2
Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Van cel tot stelselBekijk de video
Video Van cel tot stelsel
a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer
een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel
Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1
I zaadcellenII eicellen
III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2
I zenuwcellenII beencellen
III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen
Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel
Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar
Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489
1Maak de goede combinaties
huid1
kiemlaag2
spiercel3
zenuwstelsel4
orgaana
celtypeb
weefseltypec
orgaanstelseld
Stap3
Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan
Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen
BeeldvormingGezichtsveldDiepte
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz
Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492
1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten
a oculair
b objectief
c tubus
d revolver
3
Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken
Hoe ziet het beeld er uit
Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
a A
b B
c C
d D
4Een preparaat moet dun zijn Waarom
a Het dekglaasje past anders niet
b Anders zie je teveel cellen tegelijk
c Het licht moet er doorheen kunnen vallen
d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien
5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen
a Het dekglas gaat snel stuk
b Het voorwerpglas gaat snel stuk
c Alles moet voorzichtig bij microscopie
d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat
6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt
a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel
b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel
c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel
7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is
a Het lampje brandt niet
b Het oculair zit niet goed voor de tubus
c Het diafragma is te ver dichtgedraaid
d Zowel AB als C
8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel
omhoog) als je in het oculair kijkt
a Vanwege kans op schade aan het objectief
b Vanwege kans op schade aan het preparaat
c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen
d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet
9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt
Hoe moet je je preparaat verschuiven
Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
a Naar linksonder
b Naar rechtsboven
c Naar linksboven
d Naar rechtsonder
10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken
Wat moet je doen om verder te vergroten
a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien
b Alleen de revolver draaien
c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef
d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef
Stap4
Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje
Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit
Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen
Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA
Stap5
Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden
Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant
Werkwijze Maak een preparaat van
de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium
Vergelijk de verschillende cellenLeg uit
waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat
Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio
Stap6
Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Onderzoek aan waterpest
KB Celorganellen en kern
Onderzoeksvragen
1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest
Benodigdheden
Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest
WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA
Stap7
Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop
Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in
Stap8
Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld
Materiaal
TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden
wwwlvoorlnl
Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt
Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos
Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat
Stap 2Van cel tot stelsel
b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel
Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Eukaryoot of prokaryoot
Intro
In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden
Bekijk het filmpje
Video Q-koorts
Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen
In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig
BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen
DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen
Kennisbank
Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot
WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen
Benodigdheden
Werkblad Organellen
TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg
Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot
Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen
De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken
Bekijk
Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is
Stap2
Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen
KB Celorganellen en kern
Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad
Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje
Opdracht 3 Functie cellen
Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden
Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast
a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend
Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
d
Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een
gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen
I celmembraanII cytoskelet
III lysosoomIV mitochondrium
Stap3
Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen
Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma
Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten
Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln
Stap4
Voortplanting van bacterieumln
Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Bestudeer de kennisbank
KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding
Vorm tweetallen
Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map
Stap5
Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank
KB Virussen
Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom
bacterie virus
Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen
Heeft nucleiumlnezuren
Heeft een kern
Heeft eiwitmantel
Heeft celmembraan
Heeft organellen
Heeft een celwand
Heeft cytoplasma
Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio
Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map
Stap6
Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen
Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt
Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling
Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen
Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer
Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 Geneesmiddel
a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel
III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor
Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer
I celmembraanII celwand
III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is
Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen
Stap7
Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose
Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over
de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen
Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent
Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut
Stap8
Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio
a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl
b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl
c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl
AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen
a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom
Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel
a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen
Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Hetzelfde en toch verschillend
Intro
Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo
Bekijk het filmpje
Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam
Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby
Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant
In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek
Eindproduct-Beoordeling
Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Doelen-Concepten
Je kunt uitleggen
Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme
Je kunt
de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten
DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei
Kennisbank
KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos
WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend
WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J
Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap
TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
IVF
KB Ongewenst kinderloos
Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema
Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema
In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst
Stap2
Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank
KB Replicatie en celcyclus
Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen
Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei
1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen
1 = a 2 = 3 = en 4 =
Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen
Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel
Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel
Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
in de juiste volgorde
1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling
1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =
Opdracht 4 Specialisatie
KB Celcyclus
Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie
Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter
Stap3
DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd
Video DNA - Het zit in al je cellen
De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul
Bestudeer de kennisbank
KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden
Maak de oefening DNA onderaan deze pagina
Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu
Beantwoord de onderstaande vragen
a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs
b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil
c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose
d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen
DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558
1
Nucleotiden - Guanine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Guanine met cytosine
1 _______
2 _______
3 _______
Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Beschikbare keuzes
stikstofbase fosfaat desoxyribose
2
Nucleotiden - Thymine
Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers
Thymine met adenine
1 _______
2 _______
3 _______
Beschikbare keuzes
fosfaat desoxyribose stikstofbase
3
Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video
Sleep de letters naar de juiste plaats
Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
1 _______
2 _______
3 _______
4 _______
Beschikbare keuzes
A C T G
Stap4
DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen
Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook
Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt
Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas
Opdracht 3 Replicatie van DNA
KB Replicatie van DNA
a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul
Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt
Stap5
Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft
Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel
voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen
Bestudeer de theorie
KB Vorm en functie van cellen
Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld
Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex
III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan
Stap6
Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg
Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten
Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank
KB Celspecialisatie
Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten
Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt
Stap7
Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren
de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese
Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk
Bekijk een fragment uit
Beantwoord de volgende vragen
a Wat is de functie van een telomeer
Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen
gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen
b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war
III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af
c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren
III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng
d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen
III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties
Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen
Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd
1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het
ontstaan van kanker) vergroten
Opdracht 2 Stamcel
Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen
Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan
Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen
Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl
Stap8
De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt
wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben
Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker
Gebruik evt de volgende bronnen
Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe
Lever de column ter beoordeling in bij je docent
AntwoordenStap 3
a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden
Stap 5
a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma
Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
d I cytoskelete V celmembraan
Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment
Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde
Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid
Stap 7Fouten bij de celdeling
a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft
b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen
Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Transportfunctie vd celmembraan
Intro
De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam
Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei
Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat
Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen
Eindproduct-Beoordeling
EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project
Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent
Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent
BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze moduleKun je
de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid
DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming
Kennisbank
Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport
WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan
WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal
Benodigdheden
Materiaal voor de demo van stap 3
TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)
Stap1
Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen
Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes
Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank
KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten
Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln
celwand celmembraan
komt voor bij
bestaat uit
transport
Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol
FosfolipidenEiwitten
Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg
a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak
III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen
VI vorm
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan
Beantwoord de volgende vragen
a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk
b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is
Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul
Beantwoord de volgende vragen
a Water kan door een celmembraan I welII niet
b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af
Stap2
Diffusie en osmose
KB Diffusie
Opdracht 1 Diffusie
a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B
b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte
III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe
De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen
Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen
c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht
Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
I CII O
III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes
I C1-C2II O
III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is
I C1-C2II O
III I
Opdracht 2 Deeltjes
Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan
Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden
a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste
b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet
I hypertoonII isotoon
III hypotoon
Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose
KB Osmose
Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam
a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam
b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon
III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje
I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank
III Nee
Opdracht 4 Bloedcellen
Bekijk het volgende filmpje
a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen
b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
c Bloedcellen in een hypertone omgeving
Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
I zwellen opII krimpen
d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen
Stap3
Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen
1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet
2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de
voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen
over de waargenomen verschijnselen
De experimenten
1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron
wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu
Stap4
Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse
KB Vacuole turgor in planten
Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing
a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse
Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen
Lever je resultaat in bij de docent
Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas
Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg
Beantwoord de volgende vragen
a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt
I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels
III alleen bij dierenIV bij alle organismen
c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand
III vacuoleIV cytoplasma
Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627
Zet in de juiste volgorde
a wateropname
b celstrekking
c plasmagroei
d celdeling
Stap5
Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport
Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan
actief transport passief transport
Diffusie via kanaaleiwitten
Transport tegen de concentratie in
KB De rol van diffusie osmose en actief transport
Stap6
Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van
Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken
1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte
Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is
Je levert het resultaat in bij de docent
Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl
AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan
a I transportIII herkenningV binding hormonen
Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan
a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden
Opdracht 4 Fosfolipiden en water
a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan
Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Stap 2Opdracht 1 Diffusie
a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I
Opdracht 2 Deeltjes
a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon
Opdracht 3 Osmose
a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon
b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam
Opdracht 4 Bloedcellen
a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen
Stap 4Opdracht 4 Groei
b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand
Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Afsluiting
Stap1
Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema
1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui
Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan
Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules
Stap2
Reflectie
Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen
Stap3
VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26
Stap4
De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus
molecuulorganelcel
Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
weefsel
1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de
genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken
Bespreek de antwoorden in de klas
Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van
de volgende websites
wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat
beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use
Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons
Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder
de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij
bent om
het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk
medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken
te maken
voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden
Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland
licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar
Leerniveau VWO 4
Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel
Eindgebruiker leerlingstudent
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 38 uur en 0 minuten
Trefwoorden rearrangeerbare
Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456
Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456
content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456
content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456
content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456
Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456