Thôngtinsách

Tênsách:NhìnvềtoàncầuhóaNguyêntác:OnGlobalization

Tácgiả:GeorgeSorosDịchgiả:VõKiềuLinh

Côngtypháthành:DTBooksNhàxuấtbản:NXBTrẻ

Trọnglượngvậnchuyển:220gKíchthước:14.5x20.5cm

Sốtrang:168Ngàyxuấtbản:11/2009

Giábìa:35.000₫Thểloại:Kinhtế

Thôngtinebook

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Type+Làmebook:thanhbt

Ngàyhoànthành:25/05/2015

Dựánebook#5thuộcTủsáchBOOKBT

Ebooknàyđượcthựchiệnnhằmchiasẻchonhữngbạnkhôngcóđiềukiệnmuasách!Cònnếubạncókhảnănghãymuaủnghộnha!

Giớithiệu

Khinềnkinhtếthếgiớichuyểnđổitrongthậpniên1990vànhữngnămđầuthếkỷXXI,khôngaitrăntrởvớinhữnghìnhảnhvềchínhtrịvàxãhộicủatoàncầuhóanhiềunhưGeorgeSoros.Vớivịthếđộcnhấtcủamình-mộtnhàtàiphiệthàngđầu,mộtnhàtừthiệnquốctế,vàcũnglàmộtngườiphêphánhệthốngTưBảnChủNghĩagaygắt,Sorosđãtìmcáchvậnđộngchonhững“xãhộimở”nhưlàphầnbổsungchosựmởrộngvàbànhtrướngcủathịtrường.Phântíchkỹlưỡngcácđịnhchếtàichính-thươngmạiquốctếhiệnthời,ôngnhậnthấycáctổchứcnàytuytạoranhiềucủacảivậtchấtnhưnglạithấtbạitrongtrongviệccungcấpcáchànghóacôngkhácchoxãhội.Soroschỉtríchmột“liênminhvôtình”giữanhữngngườicựchữuủnghộthịtrườngchínhthốngvànhữngngườicựctảđangnỗlựclênántoàncầuhóa,bởicảhainhómđềuhướngtớipháhủynhữngđịnhchếquốctếhiệntạimàchúngtađangcó.Thayvàođó,tácgiảkêugọimộtliênminhkhác,vớimụctiêucảitổvàlàmnhữngđịnhchếquốctếđótrởnênmạnhmẽvàhiệuquảhơn.

“Làmộtbảntổnghợphùnghồncủanhữngphêphán,chỉtríchdànhchocácđịnhchếtoàncầu...ngaycảnếunhưbạnkhôngđồngývớinhữngcảicáchmàSorosđềra.”-BusinessWeek

Mụclục

SÁCHCÙNGTÁCGIẢ

LỜITỰA

LỜICẢMƠN

PHẦNGIỚITHIỆU:Nhữngkhiếmkhuyếtcủachủnghĩatưbảntoàncầu

CHƯƠNG1.ThươngmạiQuốctế:TổchứcThươngmạiThếgiới

CHƯƠNG2.ViệntrợQuốctế:Thànhphầncònthiếu

CHƯƠNG3.Cảicáchcấutrúc:NgânhàngPháttriểnĐaphương

CHƯƠNG4.ỔnđịnhTàichính:QuỹTiềntệQuốctế

KẾTLUẬN.TiếntớimộtXãhộimởToàncầu

PHỤLỤC.ĐềnghịvềQuyềnrútVốnđặcbiệt(SDR)

SÁCHCÙNGTÁCGIẢ

TheBubbleofAmericaSupremacy:TheCostofBushsWarinIraq(ẢotưởngvềthếlựcnướcMỹ:CáigiáphảitrảchocuộcchiếncủaBushtạiIraq)

OpenSociety:ReformingGlobalCapitalism(Xãhộimở:Cảicáchchếđộtưbảntoàncầu)

TheCrisisofGlobalCapitalism:OpenSocietyEndangered(Cuộckhủnghoảngcủachếđộtưbảntoàncầu:Xãhộimởbịđedọa)

SorosonSoros:StayingAheadoftheCurve(SorosviếtvềSoros:Vượtquakhókhăn)

UnderwritingDemocracy(Nềndânchủcơbản)

OpeningtheSovietSystem(MởrahệthốngXô-viết)

TheAlchemyofFinance:ReadingtheMindoftheMarket(Phépthuậttàichính:ĐọcsuynghĩcủaThịtrường)

LỜITỰA

Mụcđíchtôiviếtcuốnsáchnàykhôngchỉđểđềcậpvềhoạtđộngcủahệthốngtưbảntoàncầumàcònnhằmđềxuấtmộtsốđườnglốiđểcảithiệnnó.Vớimụctiêunày,tôiđãápdụngmộtđịnhnghĩahẹphơnvềtoàncầuhóa:tôiđánhđồngtoàncầuhóavớivớisựdichuyểnvốntựdovàsựthốngtrịngàycàng tăngcủa thị trường tàichínhvàcáccông tyđaquốcgia trongnềnkinh tếmộtsốnước.Cáchtiếpcậnnàycóưuđiểmlàthuhẹpphạmvithảoluận.Tôicóthểkhẳngđịnhrằngtoàncầuhóangàynayđangbịmấtcânbằng:Sựpháttriểncáctổchứcquốctếđãkhôngbắtkịpsựpháttriểncủanhữngthịtrườngtàichínhquốctếvàcácdànxếpchínhtrịquátụthậusovớiquátrìnhtoàncầuhóakinhtế.Dựatrênlậpluậnnày,tôiđãđềxuấtnhữnggiảiphápthiếtthựcgiúpchủnghĩatưbảntoàncầuổnđịnhvàcôngbằnghơn.

NhữngđiềuthấyđượctừkhốiliênminhbấtđắcdĩgiữanhữngngườitheochủnghĩathịtrườngchínhthốngcựcHữuvànhữngngườichốngđốitoàncầuhóacựcTảđãkhuyếnkhíchtôibắttayvàocôngviệcnày.Họlànhữngngườicùngphelạlùng,nhưnghọđangcấukếtđểlàmsuyyếuhoặchủyhoạinhữngtổchứcquốctếchúngtađangcó.Mụcđíchtôiviếtcuốnsáchnàylàtạonênnhữngkhốiliênminhkhácnhaunhằmcải tạovà tăngcường sứcmạnhchocác tổ chứcquốc tế,đồng thời lậpnênnhữngtổchứcmớikhicầnđểgiảiquyếtcácvấnđềxãhộiđanglàmnhiềungườilolắng.Phảithừa

nhậnrằngcácđịnhchếtàichínhvàthươngmạiquốctế(IFTIs)[1]

cũngcònnhiềunhượcđiểm,nóichungtổchứcnàocũngvậy.Đólàlýdotạisaochúngtacầncảitiến,chứkhôngphảihủyhoạichúng.

Tôitinrằngtôicómộtsốphẩmchấtđángchúýchochủđềnày.Tôiđãtừnglàngườihànhnghềthànhcôngtrongthịtrườngtàichínhtoàncầu,điềunàygiúpchotôicómộtcáinhìncủangườitrongcuộcvềcáchthứchoạtđộngcủachúng.Quantrọnghơnlàtôiluônchủđộngthamgiavàonỗlựcbiếnthếgiớithànhmộtnơitốtđẹphơn.Tôiđãthànhlậpmộthệthốngcácquỹhỗtrợchoýtưởngxãhộimở.Tôitinchắchìnhthứchệthốngtưbảntoàncầuhiệnnaychínhlàsựbiếndạngcủamộtxãhộimởtoàncầu.Tôichỉlàmộttrongnhữngchuyêngiavềthịtrườngtàichínhnhưngsựquantâmsâusắccủatôivềtươnglainhânloạiđãlàmtôikhácvớihọ.Tôiđãdànhgầnhết5nămvừaquađểnghiêncứuvềnhượcđiểmcủatoàncầuhóavàđãviếtmộtvàicuốnsáchvàbàibáovềchủđềnày.Tuynhiên,cuốn

sáchcuốicùngcủa tôi,Xãhộimở:Cải cáchchếđộ tưbản toàncầu[2]

, chưađượcmạnhmẽ lắmtrongviệcđềxuấtcácgiảipháp.Cuốnsáchnày,vìthế,sẽlàsựbùđắpchokhiếmkhuyếtấy.

Tôivẫn thườngnghenói lợinhuậnvàviệccải tổ thị trường tàichính toàncầu luônmâu thuẫnvớinhau.Tôikhôngthấyvậy.Tôithậtsựmongmuốncảithiệnhệthốngchophéptôithànhcônghơn,quađóhệthốngcóthểtrởnênbềnvữnghơn.Niềmsaymêcủatôiđãcótừtrướckhitôithamgiavàothịtrường tàichính.Sinh ra làmộtngườiDoTháiởHungarynăm1930, tôiđã sốngqua thờikỳĐứcQuốcxãcũngnhưđếchếXô-viết.Tôisớmnhậnratácđộngcủathểchếchínhtrịthắngthếquantrọngđốivớisựsốngcònvàtồntạicủaxãhộinhưthếnào.KhicònlàhọcsinhTrườngKinhtếvàKhoahọcChínhtrịLondon,tôichịuảnhhưởngrấtnhiềutừhọcthuyếtKarlPopper,tácgiảcuốnOpenSociety

andItsEnemies(Xãhộimởvàcácthếlựcthùđịch)[3]

.Ngaykhithànhcôngtrongvaitròlàquảnlýcủamộtquỹđầutưphòngvệ,tôiđãthànhlậpmộtquỹhỗtrợtênQuỹxãhộimở(bâygiờlàViệnxãhộimở)nhằm“mởmangnhữngxãhộiđóng,giúpnhữngxãhộimởtồntạivàkhuyếnkhíchcáchsuynghĩphêbình.”Đólàvàonăm1979.Đầutiên,quỹhỗtrợtậptrungvàomởmangnhữngxãhộiđóng;tiếpđến,sausựsụpđổcủađếchếXô-viết,quỹtậptrungvàothúcđẩyquátrìnhchuyểnthểtừxãhộiđóngsangxãhộimở;vàgầnđâylàgiảiquyếtnhữngcănbệnhcủachủnghĩatưbảntoàncầu.Cuốnsáchnàylàkếtquảtấtyếucủatoànbộquátrìnhcốnghiếnấy.

Khicốgắngxâydựngmộtliênminhnhằmcảicáchvàpháttriểncácđịnhchếtàichínhvàthươngmạiquốctế(IFTIs),tôigặpphảimộtkhókhăn:Thườngbaogiờcũngdễkêugọicôngchúngchốnglạihơnlàủnghộđiềugì.Mộtchươngtrìnhhữuíchphảimangtínhchấtchungbaoquáttấtcảmongmuốncủamọingười,đồngthờicũngmangtínhchấtriêngcụthểđểmộtliênminhcóthểthuhútcácthànhviên.Mộtchươngtrìnhnhưthếkhôngthểxâydựngchỉbởimộtcánhân.Vìvậy,tôiđãgửibảnthảocuốnsáchtớinhiềugiớikhácnhauvàxinýkiếncủahọ.Saukhinhậnđượcnhiềulờinhậnxétvàphêbìnhcógiátrị, tôiđãtậphợptấtcảnhữngđónggóphữuíchđóđểhoànthànhtácphẩm.Tôitinlàcuốnsáchsaukhihoànthànhsẽđưaramộtchươngtrìnhhữuíchđượcmọingườiủnghộvàcácchínhphủtrênthếgiớicóthểtheođómàthihành.TrọngtâmcủacuốnsáchnằmởviệcđềnghịsửdụngQuyềnRútvốnĐặcbiệt(SDR)trongcơcấucungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầu.Chươngtrìnhnàysẽkhôngchữatrịđượchếtcáccănbệnhtoàncầu,cũngnhưkhôngcógìcóthểlàmđượcđiềunày,nhưngnósẽgiúpthếgiớitrởnêntốtđẹphơn.

Tronglúctôiđangchắtlọcđểhoànthànhcuốnsáchthìbọnkhủngbốtấncôngvàongày11tháng9năm2001.Sựkiệnnàyđãthayđổitìnhhìnhhoàntoàn.Tôicảmthấycuốnsáchnàyvẫnchưađầyđủ.Nóbịhạnchếbởinhữngýkiếntôicholàthựctếtrướckhisựkiện11/9xảyra,vàkhônggiảithíchthấuđáođượcmộttầmnhìnvềxãhộimởtoàncầu.Vớithựctrạnghiệntại,kháiniệmvềxãhộimởcótriểnvọngđượcmọingườibiếtđếnhơn.Tiếnhànhchiến tranhchống lại chủnghĩakhủngbố thôichưađủ,nhânloạicòncầnmộttầmnhìntíchcựcvềmộtthếgiớitốtđẹphơnphíatrước.

Sựkiệnngày11/9đãgâysốcchotoàndânMỹ,họnhậnrarằngsuynghĩcủanhữngngườikháctrênthếgiớivềhọhoàntoànkhácvớinhữnggìhọnghĩvềbảnthân.BâygiờhọsẵnsàngxemxétđánhgiálạitìnhhìnhthếgiớivàvaitròcủanướcMỹtrongthếgiớinày.Điềunàyđãtạonênmộtcơhộiđặcbiệtđểmọingườicùngsuynghĩcũngnhưcùngđịnhhìnhlại thếgiớimộtcáchsâusắchơnsovớitrướckhisựkiện11/9xảyra.

Theođó,tôiđãquyếtđịnhthêmphầnkếtluậnvàocuốnsáchđểphácthảotầmnhìncủamìnhvềxãhộimởtoàncầu.Phầnnàykháchẳnvớikếtcấucủanhữngphầncònlạicủacuốnsách.Đâygiốngnhưmộtbàibútchiếnhơnlàmộtbảnbáocáođángcânnhắcvềnhữngkhiếmkhuyếtcủachủnghĩatưbảntoàncầu;mộttầmnhìntrừutượnghơnlàmộthệthốngkếhoạchthựctế.Tôidựđịnhsẽmổxẻvấnđềcặnkẽhơntheotrìnhtựcủanóvàquantrọnghơnlàphầnkếtluậnnàycầnđượctrảiquanhữngnhậnxétphêbìnhnhưcácphầncònlạicủacuốnsách.Thựcsự,điềunàyrấtcầnthiếtvìphầnnàybànvềlĩnhvựcmàtôikhôngthôngthuộcnhưlĩnhvựctàichínhtoàncầu.

Tôirấtlưỡnglựtrongviệcthêmphầnkếtluậnvìmụcđíchcủacuốnsáchlàxâydựngmộtsựđồngthuậnrộngrãi,vàphầnkếtluậnnàycóthểlàmảnhhưởngtớimụctiêuđó.ĐềxuấtvềSDRđặcbiệtcầnsựủnghộcủanướcMỹđểđượcthựcthi,nhưngphầnkếtluậncủatôilạichỉtríchcáchtiếpcậncácvấnđềquốctếmangtínhbáquyền,đơnphươngcủachínhphủBush.Cuốicùng,tôiquyếtđịnhđặtlòngtinvàocôngchúngmàtôihyvọngsẽđượchọđộngviên.MọingườikhôngcầnđồngývớitấtcảcácquanđiểmcủatôivềviệcsửdụngSDR,vànếumọingườiủnghộđiềunàythìmộtchínhphủdânchủphảitôntrọngýchícủangườidânchodùchínhphủđókhôngthíchnhữnglờichỉtríchcủatôi.

LỜICẢMƠN

Cuốnsáchnàyđượcviếtdựatrêncôngtáctraođổikiếnthức.Tôiđãphânphátđigầnmộtnghìn“BảndựthảovềToàncầuhóa”,bànluậnvềnộidungnàytrongvôsốcáccuộchọp,vàđãnhậnđượcnhiềulờinhậnxét.Dựavàonhữngphảnhồiđó,tôiđãchỉnhsửanộidungbảnthảothànhcuốnsáchnày.Tôixinnhâncơhộinàycảmơnmọingườiđãgửiýkiếnđónggópvìtôithựcsựthấynhữnglờinhậnxétvàphêbìnhđóvôcùnggiátrị.Mọingườiđềucóthểnhậnxéttheocáchriêngcủamìnhmàtôixinkhắcghivàotim,ngoàiratôicòncảmthấyđâylàmộtcôngtáchọchỏirấtthúvị.Tôichỉchịutráchnhiệmhoànthiệnsảnphẩmcuốicùng.

TôixinđặcbiệtcảmơnFredBergstencủaViệnkinhtếhọcquốctế,ngườiđãquytụnhiềuthànhphầnthamgia xuất sắc cho buổi tiệc trưa thảo luận, và cảmơnCarlThamcủaTrung tâmquốc tếOlofPalmeởStockholm, người đã sắp xếpmột kênh thảo luận với Joe Stiglitz,Amartya Sen,CandidoGrzybowski,vàSusanGeorgedùchỉđượcbáotrướcmột thờigianngắn.ĐạihọcTrungÂuvớisựhợptáccủaĐạihọcWarwicktổchứcmộthộinghị3ngàyvềToàncầuhóaởBudapest,vàtôiđãcócơhộitrìnhbàynhữngýtưởngcủamìnhởbuổitiệctrưatạiViệnBrookings,ởbuổigặpmặtNhómG30,ởcuộchọpvớiHộiđồngQuỹtiềntệquốctế,ởhộithảotạiTrườngkinhtếvàKhoahọcchínhtrịLondon,vàởcuộcgặpgỡsơkhởivớiỦybanDiễnđànThếgiới.HộiđồngQuanhệquốctếđãsắpxếpmộtcuộchộithảonhỏvềQuyềnRútvốnĐặcbiệt(SDR)vớisựthamgiacủaCharlesCalomiris,Morton Halperin, Robert Hormats, Roger Kubarych, Geoff Lamb, Karin Lissakers, AllanMeltzer,EdmundPhelps,BennSteil,EdwinTruman,PaulVolcker,vàMichaelWeinstein.Tôicũngcómộtsốbuổihọpvớicácquanchứcchínhphủ,vớicácthànhviêncủaQuốchộivànhữngngườiliênkếtvớiquỹhỗtrợcủatôi.

Tôiđãnhậnđượcýkiếntừrấtnhiềungười,trongđócó:MortAbramowitz,MarttiAhtisaari,GrahamAllison, Anders Aslund, Byron Auguste, Terrice Bassler,Michael Ben-Eli, Fred Bergsten, JagdishBhagwati, Gavin Bingham, Alan Blinder, Emma Bonino, Jack Boorman, Leon Botstein, MarkMalloch Brown, Michel Camdessus, Thomas Campell, Geoffrey Canada, William Cline, RobertConrad, George Cowan, Bob Deacon, Philippe de Schoutheete Tervarent, Joan Dunlop, JessicaEinhorn, Yehuda Elkana, Gareth Evans, Jonathan Fried, Jim Garrison, William Goetzmann, JohnGray, John Grieve Smith, Wilfried Guth, Morton Halperin, Eveline Herfkens, Carla Hills, RobertHormats, David Howell,Michael Ignatieff,Michael Jendrzejczyk,William Jordan,Miguel Kiguel,Mervyn King, Neil Kinnock, Horst Kohler, Charles Kolb, David Korten, Justin Leites, JeromeLevinson, Anatol Lieven, Mahmoud Mamdani, Paul Martin, Charles Maynes,Federico Mayor,WilliamMcDonough,AllanMeltzer,MichaelMoore,BillMoyers,AryehNeier,AndreNewburg,Sylvia Ostry, Jim Ottaway, Thomas Palley, Stewart Paperin, Christopher Patten, Maurice Peston,JacquesPolak,GustavRanis,AnthonyRichter,DaniRodrik,ALEXRondos,DavidRothman,BarneyRubin,RichardRuffin,AndrewSacher,GarySampson,RobertScalapino,TimScanlon,PierreSchori,DanielTarschys,JamesTobin,FrankVogl,LoriWallach,JohnWilliamson,MabelWisseSmit,JamesWolfensohn,RichardWyatt,andViolettaZentai...Xinthứlỗichotôinếutôicóbỏsóttênai.

KarinLissakerslàchuyêngiathườngxuyêntưvấnchotôivềSDR.YvonneSheerlàngườiđãđánhkhôngbiếtbaonhiêubảnthảo,vàcònnhiềuhơnthế,côđãđiềuphốivàkiểmtracácchitiếtcủacôngtrìnhnghiêncứu.PeterOsnoscủanhàxuấtbảnPublicAffairskhôngchỉchịu tráchnhiệmxuấtbản;ôngcònlàmộtphầnkhôngthểthiếucủacôngtrìnhnghiêncứu.PaulGolobvaRobertKimzey,cũngtừnhàxuất bảnPublicAffairs, đã quản lý phầnxuất bản cuốn sáchvới tínhhiệuquả cao.MichaelVachonchịutráchnhiệmvềliênlạc.RobertBoorstinthìđónggóptiếngnóiphêbìnhquantrọng.Tôithậtsựvinhhạnhđượclàmviệccùngvớihọ.

PHẦNGIỚITHIỆU:Nhữngkhiếmkhuyếtcủachủnghĩatưbảntoàncầu

Toàncầuhóalàmộtcụmtừđãbịsửdụngchonhiềuýnghĩakhácnhau.Vớimụctiêuthảoluậnhiệntại,tôixinđịnhnghĩanólàsựpháttriểnthịtrườngtàichínhtoàncầu,sựlớnmạnhcủacáctậpđoànxuyênquốcgia,vàsựthốngtrịngàycàngmạnhmẽcủachúngtrongnềnkinhtếquốcgia.Tôitinrằngnhữngvấn đề về toàn cầu hóamọi người đang gặp phải, bao gồmcả sự thâmnhập của giá trị thịtrườngvàonhữnglĩnhvựcphitruyềnthống,đãtạonênnhữnghiệntượngnày.Mọingườicũngcóthểbànvềtoàncầuhóaởlĩnhvựcthôngtinvàvănhóa;sựlantràncủaTV,internet,vàcácphươngtiệnthôngtinđạichúngkhác;sựbiếnđổivàthươngmạihóacácýtưởng,nhưngtôielàchúngtađãđiquáxavấnđề.Bằngcáchthuhẹpphạmvithảoluậnnhưvậy,tôihyvọngcóthểduytrìchủđềtrongphạmvikiểmsoátđượcvàđưaranhữnggiảiphápthựctếnhằmcảitiếncáctổchức.

Toàncầuhóatrongsáchnàyđượcđịnhnghĩanhưlàmộthiệntượngmớigầnđâythểhiệnsựkhácbiệtgiữathờinayvớiquákhứcáchđây50haythậmchíchỉ25năm.CuốiThếchiếnthứIIhầuhếtcácquốcgiakiểmsoátchặtchẽcácgiaodịchvốnquốctế.CácđịnhchếBrettonWoods,gồmQuỹTiềntệQuốctế(IMF)vàNgânhàngThếgiớiđượctạorađểhỗtrợchocáchoạtđộngđầutưthươngmạiquốc

tếtrongđiềukiệndònglưuchuyểnvốntưnhânbịhạnchế[4]

.Kiểmsoátquátrìnhlưuchuyểnvốndầndầnbịloạibỏ,vàcácthịtrườngtàichínhvượtrangoàibiêngiớiquốcgiapháttriểnnhanhchóngdưới tác động của cuộc khủng hoảng dầu lửa năm 1973.Di chuyển vốn quốc tế tăng tốc vào đầunhữngnăm1980dướithờiRonaldReaganvàMargaretThatcher,vàcácthịtrườngtàichínhđãthựcsựmangtínhchấttoàncầutừđầunhữngnăm1990sausựsụpđổcủađếchếXô-viết.

Đâykhôngphảilàthờikỳđầutiênthịtrườngtàichínhquốctếnắmvaitròthốnglĩnhnhưvậy;điềutươngtựcũngđãdiễnratừtrướcThếchiếnthứI.DichuyểnvốnquốctếđãbịgiánđoạntrướctiênbởiThếchiếnthứIvàsauđólàcuộcĐạisuythoáinhữngnăm1930.Rõrànglàquátrìnhnàykhôngbaogiờthayđổi.

Đặcđiểmnổibậtcủatoàncầuhóalànóchophépvốntàichínhdichuyểntựdo;nhưngngượclạiviệcdichuyểncủaconngườivẫncònbịkiểmsoátchặtchẽ.Vìvốnlàthànhphầnchủchốtcủasảnxuất,từngquốcgiaphảicạnhtranhđểcóthểthuhútvốnnhiềuhơn;điềunàyđãhạnchếkhảnăngđánhthuếvàđiềutiếtvốn.Dướiảnhhưởngcủatoàncầuhóa,đặctínhcủanhữngdànxếpkinhtếvàxãhộiđãtrảiquamộtcuộcchuyểnthểtriệtđể.Khảnăngvốndichuyểnđicácnơilàmsuygiảmkhảnăngkiểmsoátnềnkinh tếcủacácquốcgia.Toàncầuhóacác thị trường tàichínhmang lạimộtxãhộithịnhvượngsauThếchiếnthứIIvìnhữngngườicầnmộtmạnglướiantoànxãhộikhôngthểrờibỏ

đấtnướcnhưngvốnbịquốcgiađóđánhthuếlạicóthểdichuyển[5]

.

Kếtquảnàykhôngphải làngẫunhiên.NólàmụctiêucủachínhquyềnReaganởMỹvàcủachínhquyềnThatcherởVươngquốcAnhnhằmhạnchếkhảnăngcanthiệpcủachínhphủvàonềnkinhtế,vàquátrìnhtoàncầuhóađãhỗtrợchomụctiêunàyđạtkếtquảtốt.

Quátrìnhchuyểnđổiđãdiễnratừnhữngnăm1980nhưngkhôngainhậnrađiềunày.Nóthậmchí

cònkhôngđượcmọingườibiếtđến[6]

.Ngườisởhữuvốnluônmuốntránhbịđánhthuếvàđiềutiết,vìvậycũngdễhiểuxuhướngcắtgiảmthuếvàgiảmđiềutiếthiệnnayđãtrởthànhmộtquyluậtkinhtếphổbiếnvàbấtbiếntheothờigian.ÍtnhấtquanđiểmnàychiphốiởnhữngnướcnóitiếngAnh.Tôi

gọiđólàchủnghĩathịtrườngchínhthống.Chủnghĩanàychorằngtốtnhấthãyđểcơchếthịtrườngphânbổcácnguồntàinguyên,bấtkỳsựcanthiệpnàovàocơchếnàycũnglàmgiảmtínhhiệuquảcủanềnkinhtế.Đánhgiátheotiêuchuẩncủachủnghĩathịtrườngchínhthống,toàncầuhóalàmộtcôngtrìnhthànhcôngrấtcao.

Toàncầuhóathựcchấtlàsựpháttriểnđángmongmuốnvềnhiềumặt.Doanhnghiệptưnhâncóthểtạoranhiềucủacảihơnchínhphủ.Mặtkhác,cácchínhphủthườngcóxuhướnglạmdụngquyềnlực;vàtoàncầuhóađãmanglạimộtmứcđộtựdomàkhôngmộtquốcgiariênglẻnàocóthểđảmbảocóđược.Cạnhtranhtựdotrênphạmvitoàncầuđãgiảiphóngnhữngtàinăngsángtạovàkinhdoanh,vàthúcđẩynhiềuphátminhkhoahọckỹthuật.

Nhưngtoàncầuhóacũngcómặttiêucực.Thứnhất,nhiềungười,đặcbiệtlànhữngngườithuộccácquốcgiakémpháttriển,đãbịtoàncầuhóalàmtổnthươngvìkhôngcósựhỗtrợcủahệthốngantoàn

xãhội;nhiềungườikhácthìbịcáchlybởithịtrườngtoàncầu[7]

.Thứhai,toàncầuhóađãgâyrasựphânbổkhôngcânbằngcácnguồnlựcgiữakhuvựchànghóatưvàhànghóacông.Thịtrườngtạorarấtnhiềucủacảinhưngnókhôngchămlođếncácnhucầuxãhộikhác.Việctheođuổilợinhuậnmùquáng có thể gây ảnhhưởng tớimôi trườngvàmâu thuẫnvới các giá trị xã hội khác.Thứba, thịtrườngtàichínhtoàncầucóthiênhướngkhủnghoảng.Ngườidâncủacácquốcgiapháttriểncóthểkhônghìnhdungđượcsứctànphácủakhủnghoảngkinhtếbởivìchúngcóxuhướngtácđộngmạnhhơnvàonhữngnướcđangpháttriểnvìnhữnglýdochúngtasẽbànkỹhơnsau.Bayếutốnàyhợplạiđãtạonênmộtsânchơikhôngcânbằng.

Nhữngngườitheotràolưuthịtrườngchínhthốngnhậnthấylợiíchcủacácthịtrườngtàichínhtoàncầunhưnglạibỏquanhữngthiếusótcủachúng.Họchorằngthịtrườngtàichínhhướngđếnsựcânbằngvàtạorasựphânbổtàinguyêntốiưu.Thậmchínếuthịtrườngchưađượchoànthiệnlắmthìvẫnnênđểthịtrườngphânbổtàinguyêncònhơnlàcanthiệpvàochúngthôngquasựđiềutiếtcủaquốcgiahayquốctế.

Tuynhiên,rấtnguyhiểmnếuchúngtaquádựadẫmvàocơchếthịtrường.Thịtrườngđượctạorađểxúctiếnviệctựdotraođổihànghóavàdịchvụgiữanhữngđốitượngtựnguyệnthamgia,nhưngbảnthânnókhôngcókhảnăngchămlođếnnhữngnhucầuchungnhưluậtphápvàtrậttự,hayngaycảcáchduytrìcơchếthịtrườngđó.Thịtrườngcũngkhôngthểbảođảmđượccôngbằngxãhội.Những“hànghoácông”nàychỉcóthểcóđượcthôngquanhữnghoạtđộngchínhtrị.

Nhữnghoạtđộngchínhtrịnóichunglàkémhiệuquảhơncơchếthịtrườngnhưngchúngtakhôngthểthiếuchúng.Thịtrườngkhôngnóitớiđạolý:Nóchophépmọingườihànhđộngtheoquyềnlợicủabảnthânhọ,vàđặtranhữngluậtlệchocácquyềnlợiđó,nhưngkhôngcósựsuyxétđạođứcnàovềnhữngquyềnlợinày.Đólàmộttrongnhữnglýdotạisaothịtrườnglạihiệuquảnhưvậy.Thậtkhómàquyếtđịnhcáigìđúngcáigìsai;gạtlươngtâmsangmộtbên,thịtrườngchophépmọingườitheođuổilợiíchcánhânmàkhônggặptrởngạigì.

Nhưngxãhộikhôngthểtồntạimàthiếusựphânbiệtđúngsai.Đưaranhữngquyếtđịnhchungvềcáigìđượcphép,cáigìbịcấmđoánlànhiệmvụcủachínhtrị-vàchínhtrịthựcsựgặpkhókhănkhiphảiđạtđếnnhữngquyếtđịnhchungđótrongmộtthếgiớithiếuluânthườngđạolý.Thậmchícảviệctạonênvàduytrìthịtrườngcũngcầntácđộngcủachínhtrị.Nhữngngườitheotràolưuthịtrườngchínhthống hiểu rõ điều này.Nhưng họ không nhận thức rõ rằng toàn cầu hóa thị trườngmà không cónhữngbiệnpháptăngcườngnhữngdànxếpchínhtrịquốctếvàxãhộithìsẽdẫnđếnmộtsựpháttriểnxãhộimấtcânbằng.

Tôinhiệt tìnhủnghộ toàncầuhóadùnóvẫncònmộtsốkhiếmkhuyết.Tôiủnghộvìnósảnxuấtđượcnhiềucủacải,nhưnghơnhếtlàvìnómanglạisựtựdo.Cáitôigọilàxãhộimởtoàncầucóthểbảođảmsựtựdoởtầmcaohơnởbấtkỳquốcgianào.Tôichorằngnhữngdànxếphiệntại,trongđó

vốnđượctựdodichuyểnnhưngnhữnglợiíchxãhộilạibịxemnhẹlàmộtthểbiếndạngcủaxãhộimởtoàncầu.Mụctiêucủacuốnsáchnàylàxácđịnhnhữngchỗbiếndạngvàđưaranhữngbướcđithựctếnhằmsửachữanhữnglệchlạcđó.

Chúngtacầncảicáchtổchứcởmộtsốlĩnhvựcnhằm:

-Hạnchếtínhbấtổncủathịtrườngtàichính;

-Sửasainhữngđịnhkiếnnộitạicủacácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)hiệnnayluôndànhưutiênchocácnướcpháttriểncósứcảnhhưởnglớntớicáctổchứcnày;

-Bổsung,hỗtrợTổchứcThươngmạiThếgiới(WTO),làtổchứcgiúpcủacảiđượctạoranhiềuhơn,bằngcáctổchứcquốctếquyềnlựctươngtựphụcvụchocácmụcđíchxãhộinhưgiảmnghèođóivàcungcấphànghoácôngtrênphạmvitoàncầu;và

-Cảithiệnchấtlượngcuộcsốngngườidânởnhữngnướccóhệthốngnhànướcthamnhũng,hàkhắcvàbấttài.

Vấnđềcácgiátrịthịtrườngthâmnhậpvàonhữnglĩnhvựckhôngthíchhợpcũngcầnphảiđượcxemxét.Nhưngchỉvớicảicáchtổchứckhôngchưađủ,màchúngtaphảiđịnhhướnglạimộtsốgiátrị.Vídụ,cácngànhnghềnhưdược,luậtvàbáochíđãtrởthànhnhữngngànhnghềkinhdoanh.Biếtnhưvậynhưngtrongcuốnsáchnàytôichỉtậptrungvàocảicáchtổchức.

Khôngcósựđồngthuậnnàovềnhucầucảicáchtổchức.Nhữngngườitheotràolưuthịtrườngchínhthốngcótráchnhiệmchốnglạibađiểmđầuởtrên,cònnhữngnhàhoạtđộngchốngtoàncầuhóa,thậtlạlùng,lạikhôngnhậnthứcđiểmthứ4.Chínhphủbấttàilànguyênnhânchínhdẫnđếnđóinghèovàđaukhổchothếgiớingàynay.(Vịtríđịalýxấucũnglàmộtnguyênnhânchính,nhưngvấnđềnàyrấtkhócóthểthayđổiđược).Thếnhưng,nhữngnhàhoạtđộngchốngtoàncầuhóalạikhôngđặtnặngvấnđềcầnloạibỏnhữngtổnthấtdochínhphủbấttàigâyra.

Toàncầuhóakhôngphảilàtròchơiconsốkhông.Lợinhuậnnhiềuhơnchiphítrêncơsởcủacảidotoàncầuhóamanglạicóthểđượcsửsụngđểbùđắpchosựbấtcôngvànhữngthiếusótkháccủatoàncầuhóa,vàsauđóvẫncònthặngdư.Quanđiểmnàyrấtkhóđượcchứngminhvìlợinhuậnvàchiphíkhôngđượctínhbằngmộtmẫusốchung:khôngthểdùngchỉsốGDPđểđolườnghạnhphúccủacon

người[8]

.Tuynhiên,cácbằngchứngchothấyngườithắngcuộccóthểbồithườngchokẻthuacuộcvàtiếptụctiếnbước.Vấnđềlàngườithắnglạikhôngbồithườngchokẻthua.Khôngcóhoạtđộngchínhtrịtầmcỡquốctếnàodiễnragiữacácquốcgia.Trongkhithịtrườngmởrộngratoàncầu,chínhtrịvẫnbámrễsâuvàochủquyềncủatừngquốcgia.

Có quá ít nguồn lực dành cho việc khắc phục những khiếm khuyết của toàn cầu hóa. Kết quả làkhoảngcáchgiữangườigiàuvàngườinghèovẫnngàycànggiatăng.1%ngườigiàunhấtcủadânsốthếgiớithunhậpbằng57%ngườinghèonhất.Hơn1tỷngườicómứcsốngdưới1đôlamộtngày;

gần1tỷngườithiếunướcsạch;826triệungườisuydinhdưỡng[9]

;10triệungườichếtmỗinămvì

thiếuchămsócytếcơbản[10]

.Nhữngđiềukiệnnàykhônghẳnlàdotoàncầuhóagâyranhưngtoàncầuhóađãkhônggiúpgìnhiềutrongviệccảithiệntìnhhình.

Nhữngbấtcôngcủatoàncầuhóađãlàmgiatănglànsóngphẫnnộvàchốngđối.Cácnhàhoạtđộngchốngtoàncầuhóatìmkiếmcơhộilàmsuyyếuhaypháhoạicáctổchứcquốctếhỗtrợchothươngmạiquốctếvàthịtrườngtàichínhtoàncầu.Cáctổchứcquốctếcònchịusựđedoạtừlựclượngđốilập.Nhữngngười theo thị trườngchính chống luôn chốngđối bất kỳ can thiệpnàovào cơ chế thị

trường;thựctế,sựthùđịchcủahọđốivớicáctổchứcquốctếthậmchícòncaohơnmốiáccảmcủahọđốivớisựđiềutiếtcủachínhphủ.

LiênminhbấtđắcdĩgiữalựclượngCựcHữuvàCựcTảđãthànhcôngtrongviệclàmsuyyếumộtsốcáctổchứcquốctếcủachúngta.Phongtràochốngtoàncầuhóađãtấncôngvàocácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)vàđặcbiệtlàWTO,trongkhiQuốchộiHoaKỳgâytrởngạichoTổchứcLiênhiệpquốc(UN)vàcácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)thứcấp.

Thậtđángtiếc.Chúngtacầnnhữngtổchứcquốctếmạnhhơn,chứkhôngphảiyếuhơn.Chúngtacầnthiếtlậpnhữngliênminhkhácnhaunhằmcảithiệnvàtăngcườngsứcmạnhchocácdànxếpquốctế,chứkhôngphảipháhoạichúng.Mụctiêucủacuốnsáchnàylàđưaramộtchươngtrìnhcóthểtạonênnhữngliênminhđó.

Cáctổchứcduytrìthươngmạiquốctếvàthịtrườngtàichínhtoàncầuthìtươngđốilớnmạnh.Nhưngchúngvẫncầnđượccảitổvìchúngchủyếuhoạtđộngchỉvìlợiíchcủanhữngnướcgiàuvàcósứcảnh hưởng lớn, chúng thường làm phương hại đến những nước nghèo không thuộc hệ thống. Thếnhưngchúngluônđượcnuôidưỡngtốthơnvàhiệuquảhơnnhữngtổchứcquốctếphụcvụchocácmụcđíchkhácnhưgìngiữhoàbình,pháttriểnxãhộivàchínhtrị,cảithiệnđiềukiệnytếvàlaođộng,vàquyềnconngười.

Liênhiệpquốc(UN), tổchứcquốc tếquan trọngnhấtsovớicácđịnhchế thươngmạivà tàichínhquốctế(IFTIs)khác,tuyênbốnhữngmụcđíchrấtcaoquýnhưnglạikhôngcóphươngtiệncũngnhưquyềnlựcđểbiếnnhữngmụcđíchđóthànhhiệnthực.Mụcđíchcaoquýcủatổchứcnàyđượcthểhiện trong lờimởđầucủabảnHiếnchương,ghi rằng“Chúng tôi,nhândâncácnước”.NhưngbảnthânbảnHiếnchươnglạidựatrênchủquyềncủamỗiquốcgiathànhviên,vàquyềnlợicủacácnướccóchủquyềnkhôngnhấtthiếttrùngvớiquyềnlợicủangườidâncưtrútạiquốcgianày.Khôngphảiquốcgianàocũngdânchủvàkhôngphảicưdânnàocũnglàcôngdânnướcđó.KếtquảlàLiênhiệpquốckhôngthểthựchiệnđượcnhiệmvụđãnêutronglờimởđầu.Liênhiệpquốclàmộttổchứchữuíchvàthậmchícóthểtrởnênhữuíchhơnnữanhưngnếuđánhgiátheolờimởđầuthìnóthậtđángthấtvọng.NếudựavàoLiênhiệpquốc,chúngtaphảiluônnhớrằngđólàmộthiệphộicácquốcgia.NhưHồngYGiáochủRichelieuđãquansáttừthếkỷthứ17vàgầnđâyHenryKissingerđãtáixác

nhậnrằngcácquốcgiakhôngcónguyênlý,chỉcócáclợiích[11]

.Theođó,cácnướcthànhviêncóxuhướngđặtquyềnlợiquốcgiamìnhlêntrênlợiíchchung,vàđólàtrởngạinghiêmtrọngchoviệcthựchiệnchứcnăngcủaLiênhiệpquốc.

BộphậnhùngmạnhnhấtcủaLiênhiệpquốclàHộiđồngBảoanvìnócóthểvượtquáchủquyềncủacácquốcgiathànhviên.Chỉcó5thànhviênthườngtrựccủaHộiđồngBảoancóquyềnphủquyết;vànếuđồngýhọcó thể ápđặtnguyệnvọng lênphầncòn lại của thếgiới, tuynhiênđiềunàyxảy rakhôngthườngxuyên.Trongthựctế,Liênhiệpquốchợpnhấthaithểchếdướimộtcơcấukhung:HộiđồngBảoan,cóquyềnưutiênhơnchủquyềncácquốcgia,vàphầncònlại,phụthuộcvàohộiđồngnày.SựcầnthiếtphảicósựđồngthuậncủatấtcảthànhviêntrongHộiđồngBảoanlàm“phầncònlại”bấtlựcvàkhônghiệuquả:Đạihộiđồngchỉlàmột“nghịtrường”(talking-shop),vàcácbộphậnlúngtúngtrongviệcthoảmãnnhucầucủacácquốcgiathànhviên.HộiđồngBảoancònbảotrợcho

nhữngnhàngoạigiaovôdụngvàcácnhàchínhtrịhếtthời[12]

.

SaukhihệthốngXô-viếtsụpđổ,đólàthờiđiểmngắnngủimàHộiđồngBảoancóthểthựchiệnđúngchứcnăngcủamìnhnhưtrướcđây,nhưngthếlựcphươngTâyđãkhôngủnghộ.TrongcuộckhủnghoảngBosnia,họkhông thốngnhấtđượcýkiếnnộibộvàvớicuộckhủnghoảngRwandahọcũngkhônglàmviệcđượcvớinhau.Nhữngnămvừaqua,MỹkhôngnộpphíthànhviênvàcốtìnhnétránhhoặclàmgiảmvaitròcủaLiênhiệpquốcbằngnhiềucách.Thậmchísausựkiện11/9,nướcMỹvẫntìmkiếmnhữnghoạtđộngbênngoàiLiênhiệpquốcbấtcứkhinàocóthể.

Sựchênhlệchgiữacácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)vàcácđịnhchếchínhtrịquốctếdẫnđếnsựpháttriểncựckỳthiênlệchcủaxãhộitoàncầu.Thươngmạiquốctếvàthịtrườngtàichínhtoàncầucóthểtạorarấtnhiềucủacải,nhưngchúngkhôngchămlođếncácnhucầuxãhộikhácnhưgìngiữhoàbình,giảmnghèođói,bảovệmôitrường,điềukiệnlaođộng,vàquyềnconngười-nhữngcáiđượcgọichunglà“hànghóacông”.Sựpháttriểnkinhtế,làkhuvựcsảnxuấthànghóatư,chiếmưuthếhơnsựpháttriểnxãhội,đóchínhlàkhuvựccungcấphànghóacông.Sựlệchlạcnàychỉcóthểđượckhắcphụcbằngcáchtạocácdànxếptốthơnchokhuvựccungcấphànghóacông.Tronghoàncảnhnày,chúngtacầnnhớrằngthươngmạiquốctế,nhữngthịtrườnghoạtđộngtốt,vàviệctạoracủacảinóichungcũnglàhànghóacông.Nhữngngườihoạtđộngchốngtoàncầuhóađãsailầmtrầmtrọngkhihọcốpháhủycácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)bảođảmchonhữnghànghóacôngnày.Cốgắng“làmsụpđổhaythuhẹp”WTOchỉmanglạitácdụngngược;thựcchấthọđanggiếtchếtconngỗngđẻtrứngvàng.ThayvìkíchđộngchốnglạiWTO,họnênđấutranhchocáctổchứccóhiệuquảtươngtựtrongviệcphụcvụchonhữngmụcđíchxãhộicủahọ.

WTOđãquyếtđịnhbắtđầumộtvòngđàmphánmới,gọilà“Vòngđàmphánpháttriển”.Đikèmtheophảilàmộtvòngđàmphántươngtựnhắmtớiviệccungcấphànghóacôngkhác.Nhucầuđãquárõ.HộinghịthượngđỉnhThiênniênkỷcủaLiênhiệpquốc,đượctổchứcvàotháng9/2000,nêurõMụctiêupháttriểncủaThiênniênkỷchođếnnăm2015đầythamvọngnhưngcóthểđạtđược,đólà:giảmđóinghèo,kiểmsoátbệnhtật,cảithiệnsứckhỏe,vàgiáodụcphổcậptiểuhọc.LiênhiệpquốccũngtổchứchộinghịquốctếvềTàichínhchosựpháttriểnởMonterrey,Mexico,tháng3/2002.Hộinghịnàyphảitậptrungvàoviệccungcấpnhữnghànghóacôngtrênphạmvitoàncầu,nếukhôngsựpháttriểnsẽvẫnbịthiênlệch.

Nhiệmvụ củaWTO là tạođiềukiện traođổi hànghóavàdịchvụgiữa cácđối tượng thamgia tựnguyện.Đểthựchiệnnhiệmvụnày,WTOđãthiếtlậpnhữngquytắcràngbuộc(bindingrules)vàmộtcơchếbảođảmthựchiện(enforcementmechanism)hiệuquả.Nhưngđốivớilĩnhvựccungcấphànghóacôngkhácbiệnphápnàykhôngthểthựchiệnđượcvìhailýdo:Thứnhất,nhiềuquốcgiakhôngcóđủnguồnlựcđểđápứngnhữngyêucầuvàtiêuchuẩnquốctế.Thứhai,rấtkhócóthểthiếtlậpmộtcơchếchếtàihiệuquảtrongthươngmại,ởđâylàchophéphoặcrútquyềnthamgiavàothịtrường.Thayvàođó,cầncóchếđộthưởngbằngtàichínhđểkhuyếnkhíchsựtựnguyệntuânthủtheoquytắcvàtậpquánquốctế.Khôngthưởngcũngcóthểxemlàmộthìnhthứcphạt.Điềunàycóthểrấthữuíchtrongthếgiớimàchủquyềncủacácquốcgiangăncảnviệcápđặtluậtlệchotừngquốcgia.

MộttrongnhữngđềnghịquantrọngcủacuốnsáchnàylàhệthốnghoạtđộngtheoquytắccủaWTOtrongkhuvựccungcấphànghóatưcầnđượcbổsungbằnghệthốngthưởngphạttrongkhuvựccungcấphànghóacông.

Khôngthểđổtoànbộtráchnhiệmchotoàncầuhóavềtấtcảcáccănbệnhhiệntạicủachúngta.Thựcchất,nguyênnhânsâuxacủađaukhổvàđóinghèotrênthếgiớingàynaylàdoxungđộtvũtrang,chếđộcaitrịđànápvàthamnhũng,vànhữngquốcgiayếukém-cũngnhưtoàncầuhóacũngkhôngphảilànguyênnhâncủanhữngchínhphủbấttài.Toàncầuhóachỉbuộccácquốcgiaphảilàmviệchiệuquảhơn,haychỉlàmgiảmvaitròcủachínhphủđốivớinềnkinhtế.Nhưngtoàncầuhóađãlàmchothếgiớitrởnênphụthuộclẫnnhauhơnvàlàmgiatăngthiệthạigâyrabởinhữngvấnđềnộitạitrongtừngquốcgia.Vìvậytoàncầuhóacũngkhôngđủsứcđểtạonênmộtthoảthuậncungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầutốthơn;chúngtaphảitìmcáchcảithiệncácđiềukiệnchínhtrịvàxãhộitrongtừngquốcgia.Đâychínhlàluậnchứngquantrọngthứhaicủabảnbáocáonày.

Vụtấncôngkhủngbốngày11/9đãchochúngtathấymộtbikịchthờithượngvềthếgiớitrởnênquáphụthuộclẫnnhaunhưthếnàovànhữngđiềukiệnnộitạicủacácquốcgiathắngthếquantrọngđốivớianninhcủamọingườinhưthếnào.BinLadenhẳnsẽkhôngthểtấncôngnướcMỹnếukhôngcóchỗtrúẩnantoànởAfghanistan.Trướcsựkiện11/9,tìnhthếcũngkhôngkhácgì.LiêntụckểtừkhiChiếntranhlạnhkếtthúc,nhiềucuộckhủnghoảngđẫmmáuđãxảyradonhữngxungđộtnộibộquốc

giahơnlàxungđộtgiữanhữngquốcgiavớinhau.SuốtthờigianChiếntranhlạnh,cácxungđộtnộibộđãbịhaisiêucườngquốcchiphốivàkhaitháctriệtđể.Saukhicuộcchiếnkếtthúc,cácsiêucườngquốckhôngcòngâyảnhhưởngnữa,vàxungđộtchuyểnthànhnhữngcuộcchiếnđẫmmáutrướckhicácthếlựcbênngoàicóthểcanthiệpvào.

Nguyênnhâncủavấnđềnàylàdosựcanthiệpbênngoàichủyếuchỉlànhữnghànhđộngtrừngphạt,hầunhưkhôngcónhữnghìnhthứckhíchlệtíchcực.SauThếchiếnthứII,MỹmởđầuChươngtrìnhMarshallnhằmmanglạilợiíchlâudàichoChâuÂu.NhưngsaukhiđếchếXô-viếtsụpđổ,đãkhôngcònhànhđộngkhíchlệnàotươngtự.Việntrợnướcngoàichỉchiếm0.1%GDPMỹ,sovới3%khiChương trìnhMarshallmớiđượcbắtđầu.Tiến trìnhviện trợnướcngoài tính theophần trămGDPkhôngchothấymộtbứctranhđẹp(xembiểuđồ1).

Ngăn chặn khủng hoảng với động cơ tích cực được khuyến khích hơn là can thiệp sau khi khủnghoảngđãbùngnổ.Việcnàyíttốnkémhơncũngnhưítgâytổnthấthơnchoconngười.Kinhnghiệmchothấyviệcngănchặnkhủnghoảngkhôngthểdiễnraquásớm.Việccanthiệpsớmcũngkhôngtạođược sự chúý của công luận- nhưngười ta vẫnnói “báo chí hiếmkhi đưa tinvềmột cuộckhủnghoảngđãđượcngănchặn”.Khicăngthẳngđãđếnmứcđổmáuthìviệcngănchặnđổmáunhiềuhơnlạicàngkhókhăn.NgaycảmộtquốcgianhưMỹ,nơipháp luật luôn thắng thế,mọiviệccũng tùythuộcvàosứcépcủasựtrảthù.Tuynhiên,ởnhữnggiaiđoạnđầu,khócóthểđoánđượcnỗibấtbìnhnàosẽdẫnđếnxungđộtchếtngười.Đâylàmộtluậnđiểmgiátrịủnghộchocáitôigọilàxãhộimở,nơimọinỗibấtbìnhđượcbộclộvàcónhữngtổchứcđểgiảiquyếtchúng.Trongxãhộimởvẫncóxungđộtnhưngchúngítcóxuhướngtrởthànhnhữngcuộcchiếnđẫmmáu.Mỹvàcácquốcgiadânchủkháccầncảithiệnchấtlượngchínhphủvàthúcđẩyhệthốngxãhộimởtrênthếgiớinhằmbảođảmlợiíchanninhsốngcòncủachínhmình.Việcthúcđẩyxãhộimởkhôngthểthaythếhoàntoànchosứcmạnhquânđội,nhưngnócóthểgiảmkhảnăngphảisửdụngquyềnlựcquânđội.

Dânchủvàxãhộimởkhôngthểdocácthếlựcbênngoàiápđặtvìnguyêntắcvềchủquyềnđãngănchặnmọisựcanthiệpbênngoài.Nóchỉcóthểđượcpháttriểnnhờtăngcườngsứcmạnhxãhộidânsựvàthúcđẩychínhphủtiếnhànhcảicáchkinhtếvàchínhtrị.

Haiquanđiểmlàcơsởchínhcủacuốnsáchnàyđềucóchungmộtmẫusố,đólà:Cảviệccungcấphànghóacônglẫnviệccải thiệnnhữngđiềukiệnnội tạiđềuyêucầucósựdichuyểnnguồnlựctừnướcgiàusangnướcnghèo.Điềunàyđingượclạibảnchấtcủachủnghĩathịtrườngchínhthốngchorằnghãyđểthịtrườngtựchọncáchphânbổnguồnlựctốiưunhất.

Dichuyểnnguồnlựcthôngquacácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)hiệntạivẫnchưathoảđáng.HầuhếtngânquỹcủaIMFchỉdùngchoviệccứucácquốcgiavừatrảiquakhủnghoảng.CôngviệcchínhcủaNgânhàngThếgiớilàchovay;vìvậykhảnăngtàitrợđãbịhạnchếrấtnhiều,chỉtrongkhoảnlợinhuậntừviệcchovay.WTOthìkhôngquantâmgìtớiviệcdichuyểncácnguồnlực.Cácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)cóthểđónggópvaitròlớnhơnsovớihiệnnay-điềunàysẽđượcthảoluậntrongcácchương1,3và4-nhưngchúngtavẫncầnmộthìnhthứcvậnhànhdichuyểnnguồnlựcquốctếmớikhácbiệtvớikênhthôngquacácđịnhchếthươngmạivàtàichínhquốctế(IFTIs)hiệntại.Đólàyếutốcònthiếucủacácdànxếptổchứchiệnnay.Đâylàphầntrọngtâmcủacuốnsáchvàsẽđượcđisâuhơnởchương2.

Việcyêucầucácnướcgiàuthamgiadichuyểnnguồnlựcdựatrêncáctổchứclàrấtkhókhăn.ỦybanPearsonhơn30nămquađã từngđưara,vàđãđượcLiênhiệpquốc thôngqua,mục tiêuđónggóp0.7%GDPtừcácquốcgiachohỗtrợpháttriểnchínhthức.Nhưngchỉcó5quốcgiađạthayvượtmục

tiêunày[13]

;năm2000,Mỹchỉđónggóp0.1%,và tổngmứchỗ trợphát triểnchính thứcchỉđạt0.24%GDPcủacácnướcpháttriển.ThủphạmchínhcủasựthâmhụtnàylàMỹ.

Khôngphảingẫunhiênmàviệcdichuyểnnguồnlựcquốctếởmứcquáthấpsovớimụctiêu0.7%GDPhayMỹđónggópthấpnhấttrongsốcácquốcgiapháttriển.Mộtsốnước,đặcbiệtlàMỹ,chorằngviệntrợnướcngoàilàkhônghiệuquảvàthậmchíđôikhicònphảntácdụng.Tệhạihơn,quanđiểmnàykhôngphảilàkhôngcócơsở.

Tôicóthểtựtinđềcậpđếnvấnđềnàyvìbảnthântôiđãtrựctiếpthamgiavàoviệccungcấpviệntrợnướcngoàiởdiệnrộng,khoảng425triệuđôlaMỹhàngnămtrongvòng5nămqua,đểủnghộnhữngxãhộimở.Vớilượngđónggópnhưvậy,tôinhậnthứcrõsựkhiếmkhuyếtcủanguồnviệntrợnướcngoàidướihìnhthứcquảnlýhiệnnay.Vớikinhnghiệmbảnthân,tôitinrằngnếuđượcquảnlýbằngcáchkhácthì,hiệuquảvàtácđộngcủaviệntrợnướcngoàisẽđượccảithiệnrấtnhiều.Mặtkhác,tôikhôngphải làngườiduynhất thấysựkhiếmkhuyếtnày.Nhữngnămgầnđây,các tổchứcviện trợnướcngoài,trongđócóNgânhàngThếgiới,TổchứcHợptácvàPháttriểnKinhtế(OECD),cácnhàtàitrợsongphương,vànhữngchuyêngiabênngoài,đãnỗlựcđánhgiávàcảithiệntínhhiệuquảcủa

việntrợ,vàmộtchuẩnmựcmớiđangdầnđượchìnhthành[14]

.Chuẩnmựcnàyđượcxâydựngtrêncơsởnhữngquốcgianhậnviệntrợcầnnhậnthứcsâusắchơnvềquyềnsởhữuvàsửdụngviệntrợvàonhữngviệcmanglạilợiíchchohọcũngnhưtăngcaohiệuquảviệntrợ.

Nhưtôithấy,việntrợnướcngoàitheocáchtruyềnthốngcó5nhượcđiểmchính:

Thứnhất,việntrợnướcngoàiphụcvụcholợiíchcủangườichohơnlàngườinhận.Việccungcấpviệntrợthườngbịchiphốibởilợiíchanninhquốcgiatrêncơsởđịachínhtrị,chứkhôngphụthuộcvàomứcđộnghèođóihayđặcđiểmchínhphủquốcgianhậnviện trợ.Viện trợchoChâuPhi thờiChiếntranhlạnhlànhữngvídụđiểnhình.SaukhiBứctườngBerlinsụpđổ,TâyĐứcnónglòngbảovệnềnthốngnhấtđãcungcấphaychoLiênbangXô-viếtvaymộtkhoảntiềnlớn,màkhôngquantâmđếnviệcsố tiềnnàysẽđượcdùnglàmgì.Sauđó,Ukraineđã trở thànhquốcgiahưởngviện trợ từphươngTâynhờđiềukiệnđịachínhtrị.Vìchínhphủbấttàilànguyênnhânchínhcủanghèođói,nênsẽtốthơnnhiềunếucácquốcgiaviệntrợchúýhơnnữađếnđiềukiệnchínhtrịnộitạicủaquốcgianhậnviệntrợ.

Thứhai,mộtđiểmliênquanlànướcnhậnviệntrợthườngkhôngcótoànquyềnsởhữunhữngdựánpháttriển,thựcchấtchúngđượcthiếtkếvàtiếnhànhbởicácthếlựcbênngoài.Saukhicácchuyêngiarờiđi,khôngcònlạigìnhiều.Cácchươngtrìnhđượcpháttriểntừbênngoàichứkhôngphảitừnội

địathườngkhôngbámrễlâudài[15]

.Cácnướcthíchrótviệntrợthôngquanhữngcôngdâncủahọ,nhữngngườiđóngvaitrònhữngcửtriủnghộchoviệntrợnướcngoài.Thậmchícáctổchứcquốctếcũngthíchgửichuyêngianướcngoàihơnxâydựngcơsởvậtchấttạiđịaphương.Cácchuyêngiachỉchịutráchnhiệmvớingườitrảlươngchohọ.NgoạitrừtổchứcquỹcủatôivàgầnđâylàChươngtrìnhphát triểnLiênhiệpquốc(UNDP),khôngquốcgianàosẵnsàng trả lươngchocácchuyêngiachịutráchnhiệmtrướcquốcgianhậnviệntrợ.Kếtquảlàcácquốcgiathườngthiếukhảnăngsửdụnghiệuquảnhữngviệntrợhọnhậnđược.

Thứ ba, viện trợ nước ngoài thường được tiến hành liên chính phủ. Các chính phủ nhận viện trợthườngđóngvai trònhưngườigáccửa,chicácnguồnquỹvìnhữngmụcđíchcủariênghọ.Trongtrườnghợpnày,việntrợtrởthànhnguồntàitrợchínhchonhữngchínhphủkhôngđượclòngdân.

Thứtư,cácnướcviệntrợmuốngiữquyềnkiểmsoátcủanướcmìnhđốivớiviệntrợmàhọcungcấp,vìvậyhaibênthiếusựhợptác.Nếucácquốcgiatranhđuađểviệntrợthìnhữngnướcnhậnviệntrợsẽdễdàngchicácnguồnlựcnàyvàomụcđíchcủachínhhọ.TrườnghợpởBosnialàmộtvídụ:việntrợquốctếbịlãngphítrầmtrọngvàchỉđểnuôichínhquyềnđịaphương.

Cuốicùng,mọingườikhôngbiếtrằngviệntrợquốctếlàngànhkinhdoanhnhiềurủiro.Việntrợhiệuquảcònkhóhơnviệckinhdoanhcólãigấpnhiềulần.Đólàvìkhôngcómộthìnhthứcđơnlẻnàocóthểđođượclợiíchxãhội,trongkhilợinhuậncóthểđượctínhtoánrõràng.Mặtkhác,cácquanchứcquảnlýnguồnviệntrợcảmthấymấtnhiềuhơnđượckhihọchấpnhậnrủiro.Vìvậyđươngnhiênkếtquảkhôngxán lạngì,đặcbiệtkhi chúngđượcđánhgiá trêncùng tiêuchívớicáchoạtđộnghànhchínhkhácmàkhôngđượctrợcấpdùcómộtsốkhókhănnhấtđịnh.Tuyvậy,điềuđángnóilàviệntrợnướcngoàiđãthựcsựmanglạimộtsốkếtquảtíchcực,chẳnghạntrongviệcgiúpcácngânhàngtrungương, các thị trường tài chínhhaycáccơquan tưpháphoạtđộng.Điềunàycho thấy,dùcónhượcđiểmnhưngviệntrợnướcngoàivẫnrấtquantrọng.

Hệthốngquỹtài trợcủa tôihoạtđộngtheonhiềukênhkhácnhau.Nhiệmvụcủamạnglướinàylàthúcđẩysựpháttriểncủanhữngxãhộimở.Dùhoạtđộngxuấtsắchaymắclỗi,mạnglướinàychắcchắnchỉphụcvụcholợiíchcủangườinhận.Trongphạmvicóthể,nhữngquỹnàysẽđượcchínhcáccôngdâncủaquốcgianhậnviệntrợquảnlý.Mộtbangồmcáccôngdânsẽquyếtđịnhthứtựưutiên.Bannàycóthểlàmviệcvớichínhphủnếucóthể,nếukhônghọvẫncóthểlàmviệcđộclập;đôikhihọcònthuộcbênđốilậphoàntoàn.Vớisựhợptáccủachínhphủcácnguồnquỹđượcsửdụnghiệuquảhơn,nhưngnếukhông thìchúngcũngcó thểhoạtđộng linhhoạtvàđượcđánhgiácaohơnvì

chúngcungcấpnhiềunguồnquỹkhácnhauchoxãhộidânsự[16]

.Mộtquyluậtchunglà:chínhphủcàngyếukémthìnguồnquỹcàngđượcsửdụnghữuhiệuhơnvìnóđượcnhậnđượcsựcamkếtvàsựủnghộcủaxãhộidânsự.

Xãhộimởthườngbịnhầmlẫnvớixãhộidânsự.Thựcchấtxãhộidânsựchỉlàmộttrongnhữngbộphậncấuthànhxãhộimở;mộtnhànướcdânchủđápứngmọinhucầuvàmongmuốncủacáccửtrivàmộtkhuvựckinhtếtưnhânhoàntoànđộclậpvớichínhphủđềuquantrọngnhưnhau.Khihợptácđượcvớinhànước,nguồnquỹsẽgiúpnhànướcnângcaonănglựcvàtăngkhảnăngphụcvụxãhội.Nhữngchínhphủtiếpnhậnnhữngsựhỗtrợkiểunàythườngbịcácnhàtàitrợlấnlướt.Họcóchươngtrìnhriêngcủamình,trongkhinănglựcchínhphủlạihạnchếtrongviệcthựchiệnnhữngchươngtrìnhđó.Mộttrongnhữnghỗtrợhiệuquảnhấtmànguồnquỹcungcấpđểtăngnănglựcnàylàchophépchínhphủchọnnhữngchuyêngiacủachínhhọ(họthườngchọncôngdâncủamình).

Ngoàinhữngnguồnquỹtàitrợquốcgia,hệthốngquỹcủatôicònbaogồmmộtsốchươngtrìnhcó

mạnglướirộngrãichuyênvềnhữnglĩnhvựcnhư:giáodục,truyềnthông,ytế,thôngtin,vănhóa,hệthốngtưpháp,pháttriểncácdoanhnghiệpvừavànhỏ,v.v...Nhữngchươngtrìnhnàyhoạtđộngthôngquanguồnquỹquốcgia,nhưngquỹquốcgiacóthểquyếtđịnhthamgiahaykhông;nếuthamgia,quỹ

nàysẽnắmquyềnsởhữuvàtráchnhiệmthựchiệnnhữngchươngtrìnhnàytạiquốcgiađó[17]

.Sựtươngtácgiữacácnguồnquỹquốcgiavànhữngchươngtrìnhmạnglướitạothànhmộtmatrậnkếthợpgiữanhucầuđịaphươngvớigiớichuyênmôn.Matrậnnàykhôngcógiớihạn.Cácnguồnquỹquốcgiacóthểtựxemxétkhảnănghoạtđộngngoàikhuônkhổcủachươngtrìnhmạnglưới;nhấtlàkhichúngđượcdùngđểhỗtrợxãhộivàvănhóadânsự.Cácchươngtrìnhmạnglưới,ngoàinguồnquỹquốcgia,cũngcóthểhợptácvớicáctổchứcđịaphương;đặcbiệtkhinhữngchươngtrìnhnàynhằmủnghộnhânquyềnvàquyềntruyềnthôngđộclập.

Rõrànglàbấthợplýnếuápdụngcùngmộtphươngpháphaytiêuchíchokhuvựccôngvàkhuvựctư.Tuynhiên,cáchtiếpcậncủamạnglướiquỹtàitrợcủatôinênvàcầnphùhợpvớinguồnviệntrợquốctếcủachínhphủ.Tôisẽpháchoạvềvấnđềnàyởchương2.ĐềxuấtcủatôidựatrênviệcnhữngnướcgiàubanhànhQuyềnrútvốnđặcbiệt(SDR)choviệntrợquốctếtheomộtsốluậtđịnh.

CácchínhphủthườngkhôngtựthôngquađềxuấtSDR;cóquánhiềulợiíchquanliêuvàchínhtrịđãngăncảnviệcnày.Nhưngnhữngnhànướcdânchủcầnđápứngcáccửtri.Đólàlýdotạisaoxãhộidânsựphảiđượcpháthuy.Thờigianđãchínmuồi.Liênminhlỏnglẻogiữacácnhàhoạtđộngviệntrợvàcácnhómnhàthờ,đượcbiếtđếnquaphongtràoJubileenăm2000,đãtranhđấuvàthànhcông

trongviệcyêucầuxóanợchonhữngquốcgianghèongậptrongnợnần[18]

.Chínhphủcácquốcgia

nhómG7vàG20đangtìmcáchhạnchếnhữngvấnđềdotoàncầuhóagâynên[19]

.HộinghịQuốctếvềTàitrợchoPháttriểntháng3năm2002củaLiênhiệpquốctạonênmộtdiễnđànphùhợpkhác.Vụtấncôngkhủngbốngày11tháng9đãlàmchocôngchúngMỹhiểurõhơnvềphầncònlạicủathếgiới,nhậnthứcsâuhơnvềnhữngsuynghĩmớivàcảmthônghơn.Nếucôngchúngcầnthìchínhphủphảihànhđộng.

Rủithay,việckêugọixãhộidânsựủnghộcáigìbaogiờcũngkhóhơnlàchốnglại,nhưngđềnghịvềSDRtrongchương2rấtcụthểvàhợplýđủđểthuhútđượcsựủnghộrộngrãi.Tôikhôngđềcậplạivấn đề này trong các chương nói về việc cải cách các định chế thươngmại và tài chính quốc tế(IFTIs)hiệntạivìđâylànhữngvấnđềbíquyếtthuộcvềlĩnhvựccủacácchuyêngia.Nhưngsứcépcôngchúngcóthểkêugọicácnhàcầmquyềnhànhđộng.

CHƯƠNG1.ThươngmạiQuốctế:TổchứcThươngmạiThếgiới

Thuyếtkinhtếchorằng:vớimọithứkhácngangbằng,thươngmạiquốctếmanglạilợiíchchotấtcảcácbên.Trongthựctế,mọithứkháchiếmkhicóthểngangbằng.Cụthểlà,kẻthulợitừthươngmạiquốctếhiếmkhibùtrừchongườithấtbại.Tuyvậy,gầnnhưkhôngainghingờlợiíchcủathươngmạiquốctếnhưngcácquốcgiađềumuốnkiếmlợithêmbằngcáchápdụnghạnchếnhậpkhẩuhaytrợcấpxuấtkhẩu.Cácbênbịthiệthạicóthểsẽmuốntrảđũa,vànếuviệcnàyvượtquátầmkiểmsoátthìlợiíchcủatựdothươngmạisẽbịmấtđi.Vìvậycầnphảicónhữngquyđịnhchungmàcácbênphảituântheo,vàđólàlýdotạisaoTổchứcThươngmạiThếgiới(WTO)đượcthànhlậpvàtrởthànhmộttổchứcrấtquantrọng.Nếunókhôngtồntạithìngườitacũngphảisángtạoranó.

Vềnhiềumặt,WTOlàtổchứctiếnbộvàpháttriểntoàndiệnnhấttrongsốcáctổchứcquốctếcủachúngta.Nókhôngchỉthànhcôngtrongviệctạonênnhữngluậtlệquốctếmàcònthựcthichứcnăngquantòa.Ngoàira,WTOđãtìmđượcmộtphươngsáchđểnhữngphánquyếtcủamìnhđượcthựcthi,đólà:chophépnhữngnướcbịthiệthạitrảđũanếutrừkhinướcnàynhậnđượcbồithườnghoặcnếuhànhđộnggây thịệthạibịngừng lại.Đây làmộtphươngsách rấthiệuquả;ởhầuhếtcáckhuvựckhác,nhàcầmquyềnquốcgialuônđưaranhữngtrởngạingăncảnviệcthựcthiluậtquốctế.

Vớinhữngđặcđiểmtrên,tôiđãrấtngưỡngmộWTO,dùkhôngthựcsựbiếtrõnhiềuvềtổchứcnày.Thựcchất,hoạtđộngbêntrongcủaWTOphứctạpđếnnỗimỗikhibànvềtổchứcnàytôirấtmệtmỏi.Nhưnggầnđây,WTOvấpphảisựtấncôngcóphốihợpcủacáctổchứcphichínhphủ(NGOs)vàcácliênđoànlaođộng.ĐiềunàybuộctôiphảinhìnlạiWTOkỹhơn,vàtôithấyrằngnhữnglờichỉtríchđócũngcómộtsốđiểmcógiátrị.

Bảnchấtcơchếcủatổchứcnàykhôngcógìsai.NhiệmvụcủaWTOlàtựdohóanềnthươngmạiquốctếtrêncơsởcácquytắc,vànóđãhoànthànhnhiệmvụmộtcáchxuấtsắc.Đúngvậy,vớiyêucầucósựđồngthuậnnhấttrícủacácthànhviênsánglập,WTOđượcbiếtđếnnhưmộtkỳcôngtrongviệcgiảiquyếtcácvấnđềvềluật.Tuynhiên,nhữnglờichỉtríchđãđúngkhichorằngWTOthiênvịchocácquốcgiagiàuvàcáctậpđoànđaquốcgia.SựthiênvịnàykhôngphảidobảnchấtcơchếmàdocáchápdụngcơchếcủaWTO,đồngthờidosựthiếuvắngnhữngcấutrúchiệuquảtươngtựphụcvụchocácmụctiêuxãhộikhácnhưbảovệmôitrường,quyềnlaođộng,vànhânquyền.Tôisẽlầnlượtxemxétđếnhaikhiếmkhuyếtnày.

CóhaivấnđềtrongviệcápdụngsaicơchếWTO.Thứnhất,vàcũngquantrọngnhấttheotiêuchísảnlượngmậudịch,làsựbấtbìnhđẳngtrongphânbiệthànghóacủanướcđangpháttriểnvànướcpháttriển.Việcxóabỏnhữnghàngràothuếquanvàphithuếquanđốivớisảnphẩmnôngnghiệpphảitrảiquanhiềugiaiđoạnmấtthờigianhơnnhiềusovớisảnphẩmcôngnghiệptiêntiến.Cácnướccông

nghiệptiêntiếnhiệnchi360tỷđôlaMỹmỗinămđểtrợcấpchonềnnôngnghiệpcủahọ[20]

,ngược

lạichỉchi53,7tỷđôlaMỹchoviệntrợnướcngoài[21]

.Mỹvẫntiếptụcthunhiềulợinhuậntừluậtchốngphágiá,bảovệnềnkinhtếkhỏiviệcnhậpkhẩugiáthấp.Nhữngđặctrưngnàyđãtạonênmột

sânchơikhôngbìnhđẳng[22]

.

Vấnđềthứhailiênquanđếnsựthiênvịnghiêngvềlợiíchcáctậpđoànkinhtế.CócáchiệpđịnhvềCáckhíacạnhliênquanđếnThươngmạicủaQuyềnSởhữuTrítuệ(TRIPs)vàvềcácBiệnphápĐầu

tưliênquanđếnThươngmại(TRIMs),nhưngkhôngcóhiệpđịnhnàovềQuyềnlaođộngliênquantớithươngmại,ngoại trừ laođộng tùnhân,và cũngkhôngcóhiệpđịnhvềcácbiệnphápbảovệmôitrườngliênquantớithươngmại.Sựlựachọnchủthểrõràngchỉdựatrênlợiíchcủatậpđoànkinhtế.Thựctếhọthậmchícốbanhành“Hiệpđịnhđaphươngvềđầutư”nhưngđiềunàyđãlầnđầutiênkíchđộngsựchốngđốitừnhữngnhàhoạtđộngchốngtoàncầuhóavànhómnàyđãcóthànhcôngđầutiêntrongviệcxóabỏnó.

WTOcóquytắcnghiêmcấmcácquốcgiaphânbiệtđốixửvớicùngmộtsảnphẩmbấtkểphương

phápsảnxuấtkhácnhau[23]

.Quytắcnàynhằmngănchặncácquốcgiaphânbiệtđốixửvớicácnhàcung cấp nước ngoài thông qua việc đưa ra những quy định liên quan đến phương pháp sản xuất,nhưngthựctếquytắcnàyđãgâykhókhănchotừngquốcgiatrongviệcđưaranhữngtiêuchuẩnvềmôitrường,laođộng,vànhânquyền.Đươngnhiênnhữngtiêuchuẩnnàycóthểđượcđềxuấttrongcáchiệpướcquốctếnhưngviệcthôngquacáchiệpướcquốctếrấtkhókhăn,vàthựchiệnchúnglạicàngkhókhănhơn.Mộtvídụ:TổchứcLaođộngQuốctế(ILO)đãlậpramộtbộcáccôngướctỉmỉnhưngđasốcáccôngướcnàyđềubịbỏqua.DùcóđượcápdụngthìchúngcũngmâuthuẫnvớicácquytắccủaWTO.Chẳnghạn,ILOđãchophépcácnướcthànhviênđượcđưaratrừngphạtchocácsảnphẩmcủa laođộngcưỡngbức từMyanmar(khôngbaogồmlaođộng tùnhân),nhưngviệccácthànhviênILOđưaranhữnghạnchếnhậpkhẩucácsảnphẩmcủaMyanmarlạibịxemlàviphạmcácquy tắc củaWTO. Quy tắc củaWTO thậm chí còn được ưu tiên áp dụng hơn các quy định địaphươngnếu những quy định này được cho là nhằm phân biệt đối xử các sản phẩm từ các nước

khác[24]

.Việcthiếucácquyđịnhquốctếcùngvớicáctrởngạitừquyđịnhtrongnướcđãtạođiềukiệnthuậnlợicholợiíchcáctậpđoànkinhtế.

Vì thiếunhữngquyđịnhbìnhđẳngchocáclĩnhvựckhácnhưnhânquyền,điềukiệnlaođộng,sứckhỏe,vàbảovệmôitrường,tổchứcWTOđãtạoưuthếvượttrộichothươngmạiquốctếsovớicác

mụctiêuxãhộikhác[25]

.Theomộtcáchnàođó,WTOđãrấtthànhcông,thựctếnólàtổchứcquốctếduynhấtmàMỹsẵnsàngquyphục.Điềuđólạicànglàmtổchứcnàytrởnênquyềnlựchơn.Nhưngtựdothươngmạivàthịtrườngtựdochỉphụcvụsảnxuấttàisản;xãhộicòncầnnhữnghànghóacôngkhácđểtồntạivàpháttriểnthịnhvượng.Trênthếgiớingàynay,giữanguồnlợitưvàlợiíchcôngcósựbấtcânbằng,vàđólàlýdochínhtạisaoWTObịtấncông.

ChúngtakhôngthểkhắcphụcđiểmyếucủacáctổchứckhácbằngcáchthayđổiWTO.Tổchứcnàykhôngđủsứcgiảiquyếtcácvấnđềbảovệmôitrường,antoànthựcphẩm,nhânquyềnvàquyềnbảovệngườilaođộngtrừkhicósựthamgiacủathươngmạiquốctế.DùWTOcũngcầnvàsẽcóvàithayđổiđểhiểurõhơnnhữngvấnđềnày,liềuthuốcchínhnằmởcácquốcgia,đặcbiệtlàMỹ,cầnphảihỗtrợbìnhđẳngchocácthỏathuậnquốctếkhác.

SứcmạnhcủaWTOnằmởcơchếchếtàicủanó,nhưngcóhailýdomàchếtàikhôngphùhợpvớicôngtáccungcấphànghóacông.Thứnhất,cácnướcthànhviênsẽkhôngchấpnhậnvấnđềnày.CácquốcgiacóchủquyềnsẵnsàngđồngývớiphươngsáchcưỡngchếcủaWTOvìhọmuốnthulợitừthươngmại,nhưngnếulàlĩnhvựckhác,cácquốcgiasẽkhôngchấpnhận.NhữngquytắccủaWTOkhôngsửađổiđược,cũngnhưkhôngthểđưaraquytắcmớimàkhôngcósựđồngthuậnnhấttrícủatấtcảcácthànhviên.TrungQuốcvừamớigianhậpWTO:liệuchúngtacóthểmongchờnướcnàysẽđồngýcácthỏathuậnvềnhânquyềnhayquyềnlaođộngkhông?LiệuchínhphủMỹhiệntạicóchịutráchnhiệmnhiềuhơnvềmôitrường?

Lýdothứhailàcónhiềuquốcgiathiếunguồnlựcđểđápứngcáctiêuchuẩnquốctế.Thayvìápđặtyêucầu,tốthơnlàchúngtanêncungcấpnguồnlực,hỗtrợcácnướcnghèotuânthủtheonhữngyêucầunàytrêncơsởtựnguyện.

Cóthểlấylaođộngtrẻemlàmmộtvídụ.ThayvìWTOđưaraquyđịnhcấmsửdụnglaođộngtrẻem,chúngtanêncungcấpnhữngnguồnlựcnhằmbảođảmphổcậpgiáodụctiểuhọc.Chúngtacũngcóthểđặtđiềukiệnchocácquốcgiamuốnnhậnviệntrợphảixóabỏlaođộngtrẻem.ỞBrazilđãthànhcôngtrongchươngtrìnhthửnghiệmtênlàBolsa-Escolatrợcấpchonhữnggiađìnhnghèonếuhọchoconđihọcđềuđặn.Mộtchươngtrìnhkháccũngđangđượcxemxétlàsẽchocácbégáimộttàikhoảntiếtkiệmnếuhọchếtlớptám.Nhữngchươngtrìnhnàycóthểđượcthựchiệntrênphạmvilớnvớisựhỗtrợquốctế.Phươngphápnàygiúpvượtquatrởngạivềchủquyềnquốcgiavìviệntrợđượcnhậntrêncơsởtựnguyện.

Haychúngtacóthểxemxétnhữngxáotrộnxãhộido“sựpháhoạicósángtạo”củachủnghĩatưbản

toàncầu[26]

.Nhữngthayđổinàytạonênnhucầuvềđềnbù,táiđàotạovàmộthệthốngantoànxãhội.Đâylànhữnghoạtđộngtrongnước,ngoàiphạmvinhữngquytắcthươngmạiquốctếcủaWTO.Nhưngcómộtsốnướcquánghèokhôngđủtàichínhchocácbiệnphápcầnthiết;họcầnsựhỗtrợcủaquốctế.Đâylàphầnthiếusóttronghệthốngtổchứctoàncầu.Chúngtacầnthiếtlậpmộthệthốngtrêncơsởtựnguyệnhợptácdànhchokhuvựccungcấphànghóacông,nhằmbổsungchohệthốngtrêncơsởquytắccủaWTOdànhchokhuvựcsảnxuấthànghóatư.Tôisẽđềxuấtphươngánchovấnđềnàytrongchươngtiếptheo.

Ngoàicáccơcấuviệntrợmới,cũngcầncónhữngthayđổitrongcơcấuthươngmại.Mộtsốvấnđềnổibậtnhư:quyềnlaođộng;bảovệmôitrường;quyềnsởhữutàisảntrítuệ(TRIPs);cácphươngthứcđầu tư liênquanđến thươngmại (TRIMs); cạnh tranh, chống thamnhũng,vàcác chính sách thuế;cũngnhưcáchtổchứccủaWTO.Trongđó,mộtsốđãnằmtrongVòngđàmphánPháttriển;nhữngvấnđềcònlạiphảiđượcgiảiquyếtbằngcáchkhác.

QuyềnLaođộng

Sựbấtcôngtrongviệcđốixửvớilaođộngvàvốnlàmộtđặcđiểmchủyếucủahệthốngtưbảntoàncầuvớihìnhthứctổchứchiệnnay.Vốnthườngđượcrótvàonhữngquốcgiacólaođộngrẻvàcácđiềukiệnthuậnlợikhác.Nhờđócácquốcgianàypháttriểnhơn,vàmộtsốđãđạtđượctiếnbộđángkể.Việclàmởcácquốcgiapháttriểncógiảmđinhưnglợinhuậnthuđượctừthươngmạiđãtạonênnhữngcôngviệcmớithườnglàcógiátrịcaohơn.Bêncạnhđó,mộtlượngdândicư,hợpphápvàbấthợppháp, sangcácnướcgiàuđãbùđắp lượng laođộng thiếuhụt tạiđịaphương.Tuynhiên,côngnhânởcácquốcgia laođộng rẻ thườngbịngượcđãivàkhôngcóquyền thamgiavàocông tác tổchức.TrungQuốclàquốcgiaquánổitiếngvềvấnđềnày.

QuyềnlaođộngkhôngnằmtrongchươngtrìnhlàmviệccủaVòngđàmphánPháttriển,vàhiệnnayvớisựgianhậpcủaTrungQuốcvàoWTO,vấnđềnàysẽkhôngcócơhộixuấthiệntrongcácchươngtrìnhtiếptheo.Điềunàyhếtsứcphùhợpvớicáctậpđoànđaquốcgia.

Cómộttổchứcquốctếchuyênbảovệngườilaođộng,đólàILO.TổchứcnàyrađờitrướcWTOvàcóđiểmcòn tiếnbộhơnWTO:nó có cấu trúcbabêngồmcác côngđoàn, giới chủvà chínhphủ.Ngoàira,HiếnchươngcủanócũnggầngiốngnhưcủaWTO.Tổchứcnàysoạnthảotỉmỉtấtcảcáccôngướccần thiếtđểbảovệquyền laođộng.GiốngWTO,ILOcónhữngbiệnphápcưỡngchếvềkinhtếchốnglạicácthànhviênkhôngtuânthủcácquyđịnh,theobáocáocủamộtỦybanthẩmtraILO,tươngtựBanhộithẩmcủaWTO.ĐiểmkhácbiệtcơbảngiữaWTOvàILOlàsựcamkếtcủaquốcgiathànhviên.Chẳnghạn,chínhphủMỹchỉthôngqua13trong182côngướcvà2trong8tiêuchuẩnlaođộngchủchốtcủaILO.

NhữngngườichỉtríchWTOnhằmvậnđộngbảovệquyềnlaođộngtốthơn,thựcrađãnhắmkhôngđúngđốitượng.ThayvìchốnglạiWTO,họnênủnghộ, tăngcườngILO.CầncósựcânbằngvữngchắchơngiữaWTOvàILO.Nếucácnước thànhviêncóquyết tâmchính trị (politicalwill),họđãthôngquavàthựchiệnnhữnghiệpđịnhcủaILO.

TệquanliêutrongILOcũngcầnphảiđượcsửađổi.Tổchứcnàyđãngàycàngmấtdầnquyềnlựcvàchỉhoạtđộngtốttrongmộtsốtrườnghợpnhưtíchlũythôngtinvàhỗtrợchonhữngdựánthíđiểmquymônhỏvới nguồnquỹ khiêm tốn củamình.Ngoài chức năng thông thường, tổ chức này vừathànhlậpmộtUỷbanthẩmtravềlaođộngcưỡngbứcởMyanmar(MiếnĐiện),quađóđãđưaramộtbáocáorấtđaulòng,nhưngrốtcuộckhôngcógìxảyra.Vừaqua,côngtáctheodõichothấytìnhhìnhvẫnkhôngcótiếntriển.

VìWTOquálớnmạnhtrongkhiILOtỏraquákémcỏi,nênnhữngngườichỉtríchtoàncầuhóamuốnWTOcóvaitròmạnhhơntrongviệccưỡngchếtuânthủcáctiêuchuẩnlaođộng.Quanđiểmnàychưađúng.Cónhiềutrườnghợpviphạmquyềnlaođộngmàkhôngliênquanhaykhôngchịuảnhhưởngtừthươngmạiquốctế,vídụtrườnghợpsửdụnglaođộngtrẻemchocácvụmùatạiđịaphương,hayngăncấmnhữngngười láixebuýt thànhlậpcôngđoàn.Hơnnữa,WTOcũngkhôngápdụngtrừngphạtnàođốivớinhữngquốcgiakhôngkýkếtcáccôngướcILO.CáchgiảiquyếtđúngđắnlàthôngquavàthihànhcáccôngướccủaILO.Đâylàlúccầnxãhộidânsựnhậpcuộc,tạosứcépyêucầuchínhphủthựchiệnđiềunày.

CóquanđiểmchorằngtheoquytắccủaWTOnhữnghoạtđộngđượcỦybanđiềutraILOchophépcóthểkhôngđượcWTOthừanhận.ĐiềunàycóthểđúngnếucóquốcgiaápđặttrừngphạtthươngmạichốnglạiMyanmar.Rủithay,quanđiểmnàychưađượckiểmchứngvìchưacóquốcgianàolàmnhưthếtheopháthiệncủaILO.TôitinrằngWTOsẽcómộthộiđồngtrọngtàitôntrọngquyềnthựcthipháplýcủaILO;nếukhôngviệckíchđộngchốnglạiWTOlàcólýdohợppháp.

ILOlàtổchứcthiếusứcảnhhưởngtớimứcTrungQuốckhôngthèmkýkếtnghịđịnhthưhợptácvớitổchứcnày.Nghịđịnhthưnàycóthểcóíchtrongtươnglai,khiILOtrởnênlớnmạnhhơn,nhằmbuộcTrungQuốcphảitôntrọngtựdocủacáchiệphội.TrungQuốccónguồnlaođộngrẻvôtậnvànguồnlaođộngđóđangtrởnênhiệuquảhơnkhinềnkinhtếnướcnàypháttriển.NếungườilaođộngTrungQuốckhôngđượchưởngnhữngthànhquảtừnăngsuấtgiatăngcủahọ,cácquốcgiakhácsẽcàngkhócạnhtranhvớiTrungQuốchơn.

Môitrường,YtếvàSựantoàn

Nhữngquyđịnhvềmôitrường,ytếvàsựantoànđưaranhiềuvấnđềgaigóc.Hiệntại,cácquốcgiađượctựdođưarabấtkỳquyđịnhnàomìnhmuốntrongphạmvibiêngiớicủamình,nhưngchưacóquốcgianàocóthểdùngtrừngphạtthươngmạiđểápđặttiêuchuẩncủamìnhchoquốcgiakháckhisảnphẩmnhậpkhẩugiốngsảnphẩmđượcsảnxuấttrongnước.ChỉngoạilệchotrườnghợpcómộthiệpđịnhquốctếtrongđócảhaithànhviênWTOđềuthamgia.Điềunàygâytrởngạichoviệcđưaracáctiêuchuẩnvềbảovệmôitrườngchocácquốcgiakhác.Đàmphánvềvấnđềtráiđấtđangnónglênlàmộtvídụchothấyrấtkhóđạtđượccáchiệpđịnhquốctế.

Mộttrườnghợptạobướcngoặt,đólàkhiMỹđưaraquyđịnhcấmnhậpkhẩucácloạitômđánhbắttheophươngphápảnhhưởngtớiloàirùabiểnđangbịnguyhiểm.QuyđịnhnàyđãkhôngđượcWTOthừanhận,vàsaumộtthờigiankiệntụngkéodài,hộiđồngtrọngtàiđãraquyđịnhvàotháng6năm2001ủnghộlệnhcấmnhậpkhẩutômcủaMỹ,đưanỗlựcthiệnchícủaMỹvàođàmphánhiệpướcbảovệloàirùabiển.ĐâylàmộtchiếnthắngquantrọngcủanhữngngườibảovệmôitrườngvàđãxóabỏrấtnhiềulờichỉtríchchốnglạiWTO;nóđãtạonênmộttiềnlệchocáctrườnghợpvềmôitrườngkhác.

Tuynhiên,vẫncònrấtnhiềucâuhỏi.Rõràngkhimộtquốcgiabịảnhhưởngbởiphươngphápsảnxuấtsảnphẩmcủacácnướckhác,nhưtrườnghợptráiđấtnónglên,thìquốcgianàyphảitựvệbằngcách đưa ra những trừng phạt thươngmại. Nhưng trong trường hợp không bị ảnh hưởng thì sao?Chẳnghạn,trườnghợphoáchấtnhuộmdalàmnhiễmđộckhôngkhíởẤnĐộ,hayhóachấtlọcđồnggâyđộchạitrongđấtởChilê?.HaynếuMỹđưaraluậtcấmkhaithácBắccựctrongkhuvựcthuộcđịa

phậnMỹ,thìMỹcócấmnhậpkhẩudầuBắccựctừNgakhông?

PhảithừanhậnWTOkhôngđủnănglựcđểgiảiquyếtnhữngvấnđềvềmôitrường,ytếvàthựcphẩm.WTOkhôngcóuytíncũngnhưchuyênmôntrongcáclĩnhvựcphứctạpvàchiphícaonày.WTOchỉcóthểbảođảmmìnhkhôngbịcácthếlựcbảovệngànhcôngnghiệplợidụng.VìvậynhữngvấnđềnàynênđượcgiảiquyếtngoàiphạmvihạnchếcủaWTO.

Nhữngnhàhoạtđộngvìmôitrườngởcácnướcpháttriểnđanglớntiếngđưaracáctiêuchuẩnmôitrườngchung,nhưngcácnướcnghèosẽkhôngđápứngđượcchúng.Ápđặtcáctiêuchuẩnbằngcơchếbảođảmthựchiệnrõrànglàphânbiệtđốixửvớicácnướckémpháttriểnhơn.Đâylàtrườnghợpchúngtanênsửdụnghìnhthứckhuyếnkhíchbằngtàichínhnhằmkêugọicácquốcgiatựgiáctuânthủ.Bảovệmôitrườnglàmộtmụcđíchcaocả;nhữngaitintưởngvàomụcđíchnàycũngcầnphảichuẩnbịtàichính.Đãcórấtnhiềusángkiếncánhânchoviệcbảovệquầnthểđộngvậtvàthựcvậtởnhữngnơicảthếgiớiquantâm,chẳnghạnnhưrừngmưanhiệtđớihaycácloàiđộngvậtđangbịđedọa,cầncónguồntàichínhcôngđểhậuthuẫn.

Hiệnnay thếgiớivẫnchưađạtđược thoả thuậnchungnàovềmôi trường.CóýkiếnchorằngnênthànhlậpmộttổchứcdạngnhưTổchứcMôitrườngThếgiớinhưngngườitaáccảmđốivớicáctổchứcquốctếnhưvậynhiềuđếnnỗikhôngthuđượcsựủnghộ.Đúngvậy,thậtkhônghợplýnếuchỉthànhlậpmộttổchứcquanliêuđủbanbệnhấtlàkhinólạikhôngđượctraothựcquyền,nhưngcũngkhôngphảilàđòihỏiquáđángnếucómộttổchứcthựcsựdựavàonhữngnhàchuyênmônchứkhôngphảiquanchứcquanliêudocácđơnvịđỡđầuchỉđịnh.Mộttổchứcnhưvậycóthểgiànhđượcthựcquyềnnhờvàochuyênmônvàgâyảnhhưởngtớichínhsáchmôitrườngtoàncầu.

Nhữngvấnđềvềlaođộng,môitrường,vànhânquyềnnếuđượcxemxéttrongkhuvựcthươngmạitựdobáncầudochínhquyềnBushđưaracóthểdễdànghơnlàđiềuchỉnhlạichophùhợptrongWTO.ThayđổigầnđâytrongHiếnchươngcủaHiệpđịnhTựdoThươngmạiBắcMỹ(NAFTA)vềtạođiềukiệnduytrìnhữngtiêuchuẩnmôitrườngquốcgiachothấyýkiếnđạichúngđãbắtđầucótácđộng

đếnquanđiểmvềchínhsáchthươngmạicủanhàcầmquyền[27]

.Tuynhiên,vấnđềlaođộngtrongcáctổchứcvẫncònnhiềunghivấnvớilýdorằng:TrongkhuvựcNAFTA,khôngcómốiliênhệpháplýnàogiữaphụlụchiệpđịnhvềlaođộngvớihiệpđịnhcủaNAFTA,dođóviệcviphạmphụlụchiệpđịnhnàykhôngcóảnhhưởngtớiNAFTA.Nhưngngượclại,Chương11củaNAFTA,ChươngĐầutư,lạicónhữngquyđịnhnhằmbảovệhiệuquảquyềnsởhữudoanhnghiệp.

QuyềnSởhữuTrítuệ

Quyềnsởhữutrítuệđưaramộtsốvấnđềvềkháiniệmlẫnthựctế.Ngaychínhthuậtngữ“sởhữutrí

tuệ”rấtdễgâyhiểulầmnhưmộtdạngsởhữuhữuhình[28]

.Đặcđiểmchínhcủasởhữuhữuhìnhlàgiátrịcủanóphátsinhtừviệcsửdụngcủangườichủsởhữu,còngiátrịcủasởhữutrítuệphátsinhtừviệcsửdụngcủangườikhác:tácgiảmuốntácphẩmcủamìnhđượcmọingườiđọc,ngườiphátminhmuốnphátminhcủamìnhđượcsửdụng.Bằngsángchếvàbảnquyềnbảođảmchongườiphátminhđượctưởngthưởng,nhưngkhôngnhấtthiếthìnhthứcthưởngphảilàtiền.Chẳnghạn,khoahọcthuầntúycótruyềnthốngphụcvụchocôngchúng,vànhữngnhàkhoahọcmongmuốnđượccôngnhậnvềtrítuệhơnlàtiềnthưởng.Việcthànhlậpquyềnsởhữutrítuệvàbằngsángchếđãbiếncôngviệctríócthànhmộtlĩnhvựckinhdoanh,vàkinhdoanhthìphảicólợinhuận.Cólẽquátrìnhnàyđãđiquáxa.Đươngnhiênchúngtacầnbảovệbằngsángchếnhằmkhuyếnkhíchđầutưchonghiêncứu,nhưngcũngmấtmátphầnnàokhikhoahọc,vănhóavànghệthuậtbịđộngcơlợinhuậnchiphối.

Đểhiểurõhơnvấnđề,chúngtaquaylạithờiphongtràoràođấtnôngnghiệp.VàobuổibìnhminhcủachủnghĩatưbảnởAnh,đồngcỏcủacôngđượcchuyểnthànhtàisảntưnhằmtăngnăngsuất.Sựthậtkhôngmaylàcáccánhânkhôngthulợinhuậnđủđểbùđắpchochiphíhọđầutưsửasangđấtcông.

Cáinàyđượcgọilà“bikịchcủamảnhđấtcông”.Khoahọcvàvănhóa,vềphươngdiệnlịchsửlàchủyếuphụcvụchocôngchúng,hiệnnaycũngđốimặtvớimộtphongtrào“khoanhrào”tươngtự.Việctưhữuhóalĩnhvựccôngđãgâyramốiđedọanghiêmtrọngchotínhđadạngcủavănhóa,vàthựcchấtlàchochínhvănhóa.Khôngthểhìnhdunglàmthếnàovănhóacóthểđượctruyềnbárộngrãinếukhôngchophép“truycậpmiễnphí”sởhữutrí tuệ.KhókhănnàyđãvượtngoàikhảnănggiảiquyếtcủaWTO.Đểtạosựcânbằnggiữalĩnhvựccôngvàtưcầnphảicómộtsựthayđổitừgốcrễvànhữngsựthayđổikhácthuộcvềtổchứccóthểápdụngrộngrãi.

Nhữngvấnđềliênquantớiquyềnsởhữutrítuệđãgâykhókhănchoviệccungcấpthuốcmenchữatrịbệnhlâynhiễm,cụthểlàbệnhHIV/AIDSởChâuPhi.Dướisứcépmạnhmẽcủadưluận,cáccôngtydượcphẩmmớibắtđầunhượngbộ,vànướcMỹ,vớimộtsựnhânnhượngtolớn,đãđồngýđưavấnđềnàyvàochươngtrìnhVòngĐàmphánPháttriển.Nhưthếcũngtạmổn.Nhưngcóvẻbướctiếptheosẽlàcáccôngtydượcphẩmchuyểnnguồnlựccủahọvàonhữngkhuvựcítnhạycảmhơnvàvìthếcólợinhuậnhơn.Sốtiềnđượcchichopháttriểnmỹphẩmcònnhiềuhơnsốtiềnchichoviệcchữatrị

nhữngcănbệnhởvùngnhiệtđớirấtnhiều[29]

.Cầnphảithiếtlậpnhữngđộngcơmớinhằmthúcđẩynghiêncứuvàsảnxuấtdượcphẩmchocácnướckémpháttriểnhơn.NguồnquỹGatesđangđiđúnghướngkhiquỹnàycóhìnhthứcthưởngtàichínhchocôngtácsảnxuấtvắc-xinvàchữatrịcáccănbệnhlâynhiễm.

WTOđãmởchiếchộpPandora[30]

khicóliênquanđếnquyềnsởhữutrítuệ.NếuquyềnsởhữutrítuệcóthểlàmộtchủđềcủaWTO,vậytạisaoquyềnlaođộngvànhânquyềnlạikhông?Ngườitacónhucầuvềbảovệbằngsángchếvàbảnquyền,nhưngviệcbảovệbằngsángchếvàbảnquyềnsẽgâyranhữnghạnchếtrongthươngmại.Nhưnghạnchếbaonhiêulàhợplý?Phéptínhnàyrấtkhácbiệtgiữacácnướckỹthuậttiêntiếnthulợinhuậntừcácphátminhvàcácnướckémpháttriểnphảitrảtiềnchonhữngphátminhđó.QuyềnsởhữutrítuệrấtđượcMỹđềcao,vàcácnướckémpháttriểncólýdophẫnnộvềcáchthứchoạtđộngcủaTRIPs.ViệcnàycầnđượcxemxétkỹhơnchứkhôngchỉdừnglạiởviệcnêutênnótrongVòngĐàmphánPháttriển.

BảohộĐầutưvàcácBiệnphápchốngThamnhũng

MộtvấnđềlớnkhácvẫncòngâybấtđồngđólàHiệpđịnhvềcácBiệnphápĐầutưliênquanđếnThươngMại(TRIMs).TRIMsđượcthànhlậpnhằmtạomộtsânchơibìnhđẳnggiữacácdoanhnghiệptrongvàngoàinước.Thoạtnghecóvẻrấthaynhưngthựcchấttrongthếgiớimàvốntưbảntựdodichuyểnthìsânchơichủyếuchỉdànhchocácnhàđầutưquốctếvàcáctậpđoànđaquốcgia.TRIMsđãthểchếhóavàcủngcốsựthiênvịnày.

Cácnướcthườngđưaracácưuđãithuếvànhữngtrợcấpkhácchocáctậpđoànxuyênquốcgiavìhọphải cạnh tranh với các nước khác để thu hút đầu tư nước ngoài.Đến lúc cần khai thác nguồn tàinguyênthiênnhiên,sựchấpthuậnsẽđượcmuabằngtiềnhốilộ.Cáccôngtykhaikhoángvàlọcdầucóthểthamgiachốngthamnhũngnhưngchỉsaukhihọđãđạtđượcsựchấpthuận,trongquátrìnhxin

chấpthuậnthìkhôngcógìngăncảnhọ[31]

.WTOđãkhôngcóđộngtháinàođểgiảiquyếtnhữngvấnđềnày.TRIMsđượcthànhlậpnhằmngănchặnsựphânbiệtđốixửliênquanđếnthươngmạiđốivớicáctậpđoànxuyênquốcgia.CácquytắccủaVòngđàmphánUruguaynhắmđếncácyêucầuvề

hàmlượngnộiđịavàkếtquảxuấtkhẩumànhiềunướcđangpháttriểnápdụng[32]

.Mặtkhác,việccácnướcpháttriểnsửdụngleothangquytắcxuấtxứhànghoáhàmlượngnộiđịacaotrongcácthỏathuận thươngmạikhuvựcnhưNAFTAvàLiênminhChâuÂu(EU),ưuđãivềvị trí,vàquyđịnhchốngphágiáphânbiệtđãkhôngđượccácluậtlệcủaTRIMsđềcậpđến.Sựthiếucânbằngnàycầnphảiđượckhắcphụctrongvòngđàmphántới.WTOcũngkhôngcóquytắcnàochốnglạihoạtđộngcủacáctậpđoànxuyênquốcgialàmphươnghạiđếnnhữngquốcgiahọđangđầutư.

ChúngtakhócóthểđiềuchỉnhcấutrúccủaWTOđểgiảiquyếtvấnđềhốilộvìnhưthếcũngkhônglàmgiảmáplựccủavấnnạnnày.Thuốcgiảinằmởđâuđómàchúngtacầnphảinỗlựctìmkiếm.Đãcóvàitiếntriểntốtnhưcáchđây25nămMỹkếtánnhữngcôngtyMỹhốilộchocácchínhphủnướcngoàivàgầnđâyhơnlàOECDđãchấpthuậnluậtchốngthamnhũng.Nhưngvẫncầnthêmnhiềubiệnphápkhác.Chẳnghạn,ỦybanChứngkhoánvàHốiđoái(SEC)cóthểđưarayêucầucáccôngtydầuvà tài nguyên thiênnhiênphải côngkhai các khoản chi cho từngquốcgia, bất kể tronghayngoàinước,nếucáccôngtynàymuốncổphiếucủamìnhđượclênsàntạiMỹ.Quađócóthểtínhtoánđượccáckhoảnchivàtráchnhiệmcủanhữngchínhphủnhậntiền.Mộttổchứcphichínhphủ(NGO)gọilàNhânchứngToàncầuđãphátđộngphongtràoủnghộbiệnphápnày,vàhọxứngđángđượchỗtrợ.

Cónhữnglập luậnđểủnghộchoviệcphát triểncácdoanhnghiệpvừavànhỏ(SMEs) trongnước,nhưngTRIMs,vớivịtríhiệnnay,khôngthấyđượcvấnđề.Nhữngquytắcthươngmạinênhỗtrợcholoạihìnhnày.Mộtlầnnữa,cáchìnhthứckhuyếnkhíchcầnphảinằmbênngoàiphạmvicủaWTOthôngquacáckhoảnchovaynhỏvàtănghỗtrợtàichínhchoSMEs.Đâylàmộtphầncủayếutốthiếusótsẽđượcthảoluậntrongchươngtiếptheo.

ChínhsáchThuếvàCạnhtranh

Kếtluậnrằngthươngmạimanglạilợinhuậnchotấtcảcácbênđơnthuầndựatrênthuyếtcânbằng.Nhưngthuyếtcânbằngchỉlàmộtkháiniệmtĩnh,trongkhipháttriểnkinhtếluônnăngđộng.Cácthịtrườngtựdochỉcóxuhướngcânbằngkhiquyluậtlợinhuậngiảmdầnhoạtđộng,nhưngtrongtrườnghợpcócảitiếnkhoahọckỹthuậtvàthốnglĩnhthịtrườngthìđầutưthêmsẽlàmtănglợinhuận.Nhưvậy,đầutưđãvượtkhỏisựcânbằnglýthuyết.Ngoàira,cácquốcgiaphảicạnhtranhđểthuhútvốn.Cáclýdonàyđãđưarayêucầuthiếtlậpnhữngluậtlệchốngcạnhtranhởmứcđộtoàncầu.

ChínhsáchcạnhtranhvàmộtsốvấnđềvềthuếđãđượcđềcậpđếntrongnhữnggiaiđoạnsaucủaVòngĐàmphánPháttriển.Chúngđượclýgiảitrênlậpluậnrằngnếunémtấtmọithứvàomộtnồithìthểnàocũngnấuđượccáigìđó.Tuynhiên,rấtkhóbiếtđượccáigìnằmsaunhữngvòngđàmphán,căncứvàonhữngquanđiểmrấtkhácnhaucủacácthànhviênthươngmạichính.Đánhthuếvốnvàhạnchếýđịnhđộcquyềncủacáccôngtyđaquốcgiachắcchắnlàhainhiệmvụtháchthứcnhấtcủathờiđạicủachúngta.

BancốvấngồmcácchuyêngiatàichínhdoTổngthưkýLiênhiệpquốcủynhiệmnhằmgiúpchuẩnbịHộinghịthượngđỉnhLiênhiệpquốcvềTàichínhchoPháttriểntổchứctạiMexicôtháng3năm2002,docựuTổngthốngMexicoZedillochủtrì,đãđưarađềxuấtthànhlậpmộttổchứcthuếquốctế.Điềunàycóthểlàquáthamvọng,nhấtlàkhiáccảmvềviệcthànhlậpnhữngtổchứcmớiphổbiếnkhắpnơi.OECDđãcóđộngtháitíchcựctronglĩnhvựcthuếvàđưaramộtsốđềxuấtkhiêmtốnvềhợptác.BộmáychínhquyềnBushlúcđầuphảnđối,nhưngsausựkiện11/9tháiđộcủahọđãthayđổi.Tiếntrìnhkiểmsoátcáckhuvựcưuđãithuếcóthểlàmộttácdụngphụcólợitrongcuộcchiếnchốngkhủngbố.

MộtsốvấnđềvềTổchức

DùtôiđãnhậnthấycórấtítsaisóttrongcấutrúccủaWTO,nhưngchúngtacócơsởđểchỉtríchcáchvậnhànhcủacấutrúcnày.WTOđãbịbuộctộilàhoạtđộngbưngbít,bênhvựccholợiíchcủacáctậpđoànxuyênquốcgiavàbỏquanhữngvấnđềcủacácnướckémpháttriển.Ởtầmrộnghơn,nhữnglỗinàycóthểquychocáchhoạtđộngcủaWTO,mộttổchứcchỉcóítnhânviênvànguồnngânsáchnhỏ

bé[33]

.Điềunàyhoàntoàntráingượcvớithếhệnhữngtổchứcquốctếtrướcđây,vàphảnánhđịnhkiếnchốngcáctổchứctrongthờiđạicủachúngta.Vìvậy,dùcómặthấpdẫn, tổchứcnàyvẫncónhữnghạnchếtrầmtrọng.

ĐơngiảnlàWTOkhôngđủnhânlựcvàngânsáchđểduytrìmứcđiềuhànhthíchđánghayđủđểbảovệquyềnlợicủatấtcảthànhviên.CácđịnhchếThươngmạivàTàichínhQuốctế(IFTIs)kháccóđộingũnhânviênsoạnthảochitiếtcácvấnđềvàđưaranhữngkhảnănglựachọnđểđàmphán,ngoàira,đạibiểucủacácnướcpháttriểnnângđỡcácnướckémpháttriển;vớiWTOcáccuộcđàmphándiễnragiữacácquốcgia,vàcácquốcgiakémpháttriểnkhôngcóđủkhảnăngbảovệquyềnlợicủahọ.Tiếng nói của họ không có trọng lượng trong việc quyết định các điều khoản ởVòngĐàm PhánUruguay,thếnhưnghọvẫnphảithamgiavìtheoluậtcủaWTOtừngquốcgiaphảilàmộtbêntronggói đàm phán các thoả thuận.Điều này có thể cần thiết để hoàn thànhVòngĐàm phánUruguay,nhưngngườitasẽthanphiềnrằngnhiềuquốcgiakhôngbiếthọđangkýkếtcáigì.Mộtsốquốcgiađanggặpkhókhăntrongviệcthựchiệnnghĩavụcủamình.

Vậycầnphảilàmgìđểsửasai?RõrànglàcầnphảiđẩymạnhvaitròcủacácnướcđangpháttriểntrongđàmphánvàđưaraquyếtđịnhởWTO.VìtôikhôngnắmrõmứcđộphứctạpcủaWTO,tôixin

nhờđếnBảnbáocáovềPháttriểnQuốctếcủaAnh[34]

vàBáocáocủaôngZedillo,doTổngthưkýLiênhiệpquốcủynhiệm.Cácvănbảnnàyđưaranhữngcơsởpháplýgiúpcácnướcđangpháttriểnđịnhhướngvớicácluậtthươngmạihiệncó,vớisựhỗtrợkỹthuậtđểxâydựngkhảnăngđàmphánthươngmạichocácthànhviênWTOnghèohơn,vớisựlinhhoạt trongcácthờihạncủaWTO,vớimứcđốixửđặcbiệtvàkhácbiệtvớicácquốcgiatrongnhữnggiaiđoạnpháttriểnkhácnhau,vàvớiviệccảitiếntiếntrìnhđàmphán.TuyênbốcủacácbộtrưởngởDohabắtđầuVòngĐàmphánPháttriểnvàotháng11năm2001hứahẹnmộtsựnỗlựctolớnchoviệcthựcthinhữngđềxuấtnày.ChínhphủAnhcũngđãcungcấphỗtrợtàichínhchocácnướcđangpháttriểnvìmụcđíchnày.

Tómlại,VòngĐàmphánPháttriểncóthểgiúpchữatrịnhữngcănbệnhcủatoàncầuhóanếunótạođượcmộthệthốngcácđộngcơtàichínhkhuyếnkhíchcácnướctựgiáctuânthủnhữngtiêuchuẩnvàquyđịnhquốctế.Chươngtiếptheosẽđưaraphươngcáchbùđắpchothiếusótnày.

CHƯƠNG2.ViệntrợQuốctế:Thànhphầncònthiếu

Thànhphầncònthiếutrongcơcấutàichínhquốctếlàbiệnphápviệntrợhữuhiệunhằmtạođiềukiện,khuyếnkhích,vàcủngcốsựtựgiáctuânthủcácyêucầuvàtiêuchuẩnquốctế.Thoảthuậnviệntrợbaogồmkhôngnhữnglànguồntàichínhmàcòncầnmộtphươngthứcphânphốiviệntrợhiệuquảhơn.Haiyếu tốnày liênđớivớinhau:hiệnnaycóquá ít tài chínhchoviện trợquốc tếvìkếtquảchúngmanglạiđượccholàkhôngthoảđáng.Mỹlànướctaitiếngnhấtvềviệntrợnướcngoài.CácquốcgiadànhmộttỷlệcaohơntừGNPchoviệntrợcũngđạtđượckếtquảtốthơn.

Việntrợcầnthiếtchonhiềumụcđíchkhácnhau.Chúngtacóthểphânbiệthailoạichínhlà:cungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầuvàđẩymạnhcáctiếntrìnhkinhtế,xãhộivàchínhtrịcủatừngquốcgia.

Loạiđầutiênbaogồmcácvấnđềvềmôitrường,giáodụcvàytế.Vídụnhưcuộcchiếnchốngcáccănbệnhlâynhiễmkhôngthểgiớihạntrongmộtquốcgiacụthểnào.

Yếutốđầutiênvàtrướcnhấtcủaloạithứhailàtạođiềukiệnđểbộmáynhànướclàmviệctốthơn.Điềunàybaogồmkhôngchỉmộtbộmáyhànhchínhhiệuquảvàtrungthựctừtrungươngđếnđịaphươngcũngnhưmộtcơquan tưphápđộc lậpvàđáng tincậy,màcònbaogồmluậtphápvàmốiquanhệhợplýgiữalĩnhvựccôngvàtư:nghĩalàmộtxãhộikhôngbịnhànướcthốngtrị,mộtkhuvựctưkhôngmócngoặcvớichínhphủ,vàmộtxãhộidânsựcótiếngnóiđượctôntrọng.Vậygiớihạnnàolàhợplýđốivới từngquốcgia;xãhộidânchủphươngTâykhôngphải làhìnhmẫuduynhất.Chúngtacónhữngnguyêntắcphổbiếnvềtựdovànhânquyền,baogồmquyềntựdongônluậnvàlậphội,vàcầnphảitôntrọngcácdântộcthiểusốcũngnhưýkiếncủahọ.Cóthểthấykhôngcómộtgiảiđápchungchotấtcảcáctrườnghợp,vìvậytôixinđềxuấtmụctiêuvềxãhộimở.

Xãhộimởcóthểđượchiểulànềndânchủtheonghĩarộngbaogồmcảtiếntrìnhkinhtếvàgiảmthiểuđóinghèo.Mục tiêu thúcđẩyxãhộimởkhônggiốngmục tiêugiảmđóinghèođangđược thếgiớiquantâmởchỗnóchútrọngvàotầmquantrọngcủadànxếpchínhtrịphổbiếntạimỗiquốcgia.Liênhiệpquốc(UN),một tổchứccủacácquốcgiacóchủquyền,cũngphảiné tránhvấnđềnàynhưngthựctếlàđóinghèovàđaukhổluôngắnliềnvớinhữngchínhphủtồitệ.Phảithừanhậnrằngrấtkhócanthiệpvàonộibộcủacácquốcgiacóchủquyền,nhưngchúngtavẫnphảiđốimặtvớivấnđềnày.

Chúngtacóthểvànêngiảiquyếtvấnđềbằngcáchđưaranhữngquytắcquốctế,cònrấtnhiềuchỗcóthểmởrộngvàtăngcườngcáchiệpướcquốctế.HiệpướcKyotovàvănbảnchỉnhsửa,hiệpướcvềmìn,vàhiệpướcvềkiểmsoátthươngmạivũkhíloạinhỏlànhữnghiệpướcrấtđượcmongđợi.TòaánTộiphạmQuốctếcũngphảiđượcrađời.Tuynhiênrấtkhóđạtđượcnhữnghiệpướcvàviệcthựcthichúnglạicàngkhóhơn.TháiđộcủaMỹhiệnlàmộttrởngạirấtlớn.

Việcápđặtcáctrừngphạtkinhtếđượcsửdụnghạnchếvàdễgâyphảntácdụng.Cấmvậnthươngmạithườngbịphávỡvànhữngkẻbuônlậuluônmócngoặcvớinhàcầmquyềncủaquốcgiabịtrừngphạt.Hậuquảcủasựtrừngphạtđổxuốngđầungườidânnhưngbộmáycaitrịlạiđượchưởnglợivềmặtkinhtế.ĐólàtìnhtrạngởcácnướcIraqvàNamTư.CấmvậnđơnphươngnhưtrườnghợpMỹápdụngvớiCubathậmchícònkémhiệuquảhơn.Mớiđâyvừacómộtbướctiếnđượcgọilàtrừngphạtthôngminhđưaracácbiệnpháphạnchếviệcdichuyểnvàcácbiệnpháptàichínhnhắmvàonhữngngườiliênkếtvớinhàcầmquyền.Việcnàyhứahẹnkếtquảtốthơn.

Cáchtiếpcậnhứahẹnnhấtlàdànhnhữnghìnhthứckhíchlệtíchcựcchocácquốcgiatựgiáctuânthủ,hayngắngọnlàviệntrợnướcngoài.Cóthểkhônggiúpgiảiquyếtđượccáctrườnghợpkhónhư

IraqvàNamTưcũ,nhưngnócóthểkhuyếnkhíchvàhỗtrợnhữngchínhphủthựcsựmuốncảithiệncácđiềukiệnxãhội.Nếunhàcầmquyềnquáhàkhắc,việntrợnướcngoàicầnđượchạnchếtrongnhữngkênhphichínhphủ.

CảIMFvàNgânhàngThếgiớiđềuđóngvaitròrấtquantrọngtrongviệccungcấphỗtrợkỹthuậtvàtàichínhchocácquốcgiakhôngđủsứccạnhtranhtrongnềnkinhtếtoàncầu.Nhữngquốcgianàybaogồmcácnướctrướcđâythườngđượcgọilàthếgiớithứhaivàthứba-cácnướcchuyểnđổivàcácnướckémpháttriển-vàmộtsốnướcpháttriểnvớinềnkinhtếđóngvàchưakịpđiềuchỉnhđểphùhợpvớitựdothươngmạivàdichuyểnvốn.CácquốcgianàyhầuhếtnằmởChâuÁ,ChâuMỹLatinvàtoànbộChâuPhi,chiếmphầnlớndânsốthếgiới.

Cầnphảiđiềuchỉnhcấutrúccủacáctổchức,từbộmáyphápluậtchođếnchămsócytếvàgiáodục,cũngnhưcủanhiềukhuvựckinhtế,từngânhàngchođếnnôngnghiệpvànănglượng.Tuymỗiquốcgiacónhữngkhókhănkhácnhaunhưngcácđịnhchếtàichínhquốctế(IFIs)cóxuhướngápdụngchỉmộtphươngphápchung.PhươngphápnàybịchiphốirấtnhiềubởibảnchấtmốiquanhệgiữaIFIsvàcácnướcnhậnviệntrợ.Hầuhếtcáckhoảnviệntrợđượcthểhiệndướihìnhthứcchochínhphủvay,vớiyếutốhỗtrợkỹthuật.

VaitròcủaIMFvàNgânhàngThếgiớicóphầnnàokhácnhau.NgânhàngThếgiớicóđộingũnhânviênlớnmạnhvàthườngthamgiatrựctiếpvàoviệcthiếtlậpvàthựchiệncácmónvaychokhuvực.TrongkhiIMFcóítnhânlựchơnnênchỉtậptrungvàonhữngvấnđềkinhtếvĩmô.Tổchứcnàydựavàochínhquyềnnướcnhậnviện trợđể thựchiệnkếhoạchđề ra trong thưcamkết,nếuchínhphủkhôngđápứngđượcnhữngđiềukiệnđặtra,IMFsẽcắtchiviện.

VìIFIskiểmsoátnguồntàichínhnênhọđóngvaitròtrọngtàiquyếtđịnhloạihìnhcảicáchkinhtếnàođượcủnghộvàvớiđiềukiệngì.IFIsđãítnhiềuthànhlậpmộtphươngántiêuchuẩnchocảicáchkinhtế:nhưtổchứcIMFcómộtnguyêntắcphổbiếnvàNgânhàngThếgiớicómộtdanhsáchtiêuchuẩnchocácnướcnhậnviệntrợchọnlựa.

Cáctiêuchuẩnnàymanglạinhiềukếtquảđánhgiákhácnhau.Vídụ,NgânhàngThếgiớiđánhgiávề10chươngtrìnhcủaChâuPhinhưsau:haichươngtrìnhthànhcông,haihoàntoànthấtbại,vàsốcòn

lạinằmđâuđóởgiữathànhcôngvàthấtbại[35]

.Đánhgiácủacáctổchứckháctrênthếgiớikhôngcógìkhácbiệt.

Thamvọnglớnnhấtđặt rachocácIFIs- làhỗtrợcácquốcgia theochếđộXô-viếtcũchuyểnthểthànhnềnkinhtếthịtrường-đãkhôngthànhcôngnhưmongđợi.Mộtsốnướcvệtinhcũlúngtúngtìmđườngra,riêngNgachỉvừabắtđầucódấuhiệuhồiphụckinhtếthôngquacảicáchthịtrường.

TheotôichúngtakhôngnênđặtnhiệmvụnàychocácIFIs.IMFkhiếncácchínhphủvaynợkýcác

camkếtvàcắtviệntrợnếucácchínhphủnàykhôngđápứngđầyđủcácđiềukiện[36]

.Khichínhphủsụpđổ,nhưđãxảyraởcácnướccộngsảncũ,họkhôngcònkhảnăngthựchiệncáccamkếtcủamình.Chúng tađáng lẽcầncómộtphươngphápkháccó tácdụnghơnvàđượcLiênbangXô-viếtcũngnhưcácquốcgiakếthừađónnhận.ChínhsáchđúngđắnlàphươngTâyphảiviệntrợtheocáchnhưMỹđãlàmtrongthờihậuchiếntranhchâuÂutrongChươngtrìnhMarshall.Nhưngýtưởngnàythậmchíđãkhôngđượcxemxétđến.KhiđưarađềxuấtnàytronghộinghịĐông-TâytạiPotsdamnăm1989,tôiđãbịcườinhạobởinhómthínhgiảdoPhóNgoạiTrưởngcủachínhphủThatcherdẫn

đầu[37]

.NềndânchủTâyÂuđãkhôngmuốnchịutráchnhiệm,cũngnhưkhôngmuốnthanhtoánchobấtkỳhóađơnnàongoàingânsách.ĐólàlýdotạisaohọđặtnhiệmvụchoIMFvàNgânhàngThếgiớinhưhiệnnay.

KhiIMFnhậnnhiệmvụ,tôiđãđềxuấtrằngtổchứcnàycầnsửdụngphươngphápcómụcđíchvàảnh

hưởngmạnhhơntrongcungcấpviệntrợ[38]

.TôichorằngchươngtrìnhIMFviệntrợ10tỷđôlachoNganêndànhchoviệctrảlươnghưuvàtrợcấpthấtnghiệp,vàviệccungcấpngânsáchchochươngtrìnhnàysẽdoIMFtổchứcvàkiểmsoát.Mộtkhoảntiềntươngđươngđượctraochochínhphủđểhỗtrợcáncânthanhtoánvàthâmhụtngânsáchlẽracũngphảiđượcdùngchoviệcxâydựngmộtmạnglướiantoànxãhội,nhưngthayvìbiếnmấttrongcáckétsắtcủachínhphủ,nhữngkhoảntiềnnàycầnphảiđượcphânphốirộngrãivàngườidânNgacóthểthấynhữngbằngchứngrõràngcủaviệntrợquốctế.Chươngtrìnhnênkhuyếnkhíchtáithiếtnềncôngnghiệpbằngcáchkíchcầu,vàcũngnênđưaranhữnghìnhthứcbảovệxãhộichocácđốitượngphảidichuyểndoquátrìnhtáithiết.

Chươngtrìnhđềxuấtcủatôi thậmchíkhônghềđượcđểýđến,vì thếtôiquyếtđịnhchứngminhýtưởngnàylàkhảthi.TôiđãthànhlậpQuỹKhoahọcQuốctếvớinguồntàichính100triệuđôlavàphânbổgần20triệuđôlacho35.000nhàkhoahọchàngđầucủaLiênbangXô-viếtcũdựatrêntiêuchuẩnđánhgiátàinăngrấtminhbạch.Mỗinhàkhoahọcđãnhậnđược500đôla,đủsốngtrongmột

năm[39]

.Cólẽđâylàtrườnghợpduynhấtđượcviệntrợdướihìnhthứchữuhìnhvàhọ,cũngnhưxãhộinóichung,sẽkhôngbaogiờquênviệcnày.Minhhoạtrênquymônhỏnàychothấychúngtacóthểápdụngtrênphạmvilớnhơn.Tưởngtượngtấtcảnhữngngườivềhưucóthểnhậntiềnhưutrívànhữngngườithấtnghiệpđượctrợcấp:tôitinchắcrằnglịchsửsẽđitheohướngkhác.HãythửsosánhvớiChươngtrìnhMarshalldànhchohậuchiếntranhchâuÂu,khôngchỉvềphươngdiệnthúcđẩytáithiếtnềnkinhtếmàcònvềmặtkhuyếnkhíchnhữngmốiràngbuộcthiệnchílâudài,chúngtathấymộtcơhộilịchsửđãbịmấtđi.MứcsốngcủaLiênbangXô-viếtcũxuốngdốcmộtcáchnhanhchóng

vàthayvàođólàvănhóakinhdoanhtrộmcướpvàbạolực[40]

.

CộngđồngquốctếởBan-căng(Balkans)cũngkhôngkháhơn.HàngtỷđãđượcchichoBosnianhưngrấtítđượccôngkhai.Giữacácquốcgiaviệntrợđãkhôngcósựphốihợpnhịpnhàngvàvìthếhấuhết

cácviệntrợđượcphânphốithôngquakênhchínhphủ[41]

.Cóquánhiềunhàtàitrợcạnhtranhvàocùngmộtcửa,ngườigiữcửađươngnhiênsẽsửdụngcácnguồnquỹnàytheomụcđíchcủariênghọ.

Chúngtacầnrútkinhnghiệmtừnhữngthấtbạinày.Nhượcđiểmcủaviệntrợquốctếđãđượcxemxétrộngrãivàmộtchuẩnmựcmớidầnđượchìnhthành.Mỗiquốcgiaphảitựchịutráchnhiệmvềnhữngchươngtrìnhpháttriểncủamình,vàcácchínhphủphảilấyýkiếncôngdântrongviệcchuẩnbị.Ngânhàng Thế giới đã dẫn đầu trong Khuôn khổ phát triển toàn diện (Comprehensive DevelopmentFrameworks-CDF),vàIMFcùngvớiNgânhàngThếgiớiđưarayêucầuChiếndịchgiảmđóinghèo(PovertyReductionStrategyPaper-PRSP)trongđócácquốcgianghèongậptrongnợnần(HighlyIndebtedPoorCountries-HIPC)sẽđượcvayưuđãivàxóabỏnợ.Nhữngýtưởngnàycòntrongthời

kỳtrứngnướcnhưngđầyhứahẹnvàxứngđángđượckhuyếnkhích[42]

.

Mặcdùtôirấtthôngcảmvớichuẩnmựcmớinhưngtôitinrằngvẫncònnhiềubàihọccầnđượcrútra.MộttrongnhữngvấnđềlàIFIskhônggiảiquyếtđượctrườnghợpchínhphủbấttài.Cácđịnhchếnàyđãbịbóbuộctheonhữngđiềulệvềviệcviệntrợquakênhchínhphủ.Điềuđóđãkhiếnchínhphủtrởnênquanliêu,vàcácquanchứcquanliêubaogiờcũngsợrủiro.MộttrongnhữngưuđiểmcủathưcamkếtlàIMFsẽkhôngbịchỉtríchnếucamkếtkhôngđượcthựchiện.Việntrợkênhphichínhphủđòihỏitráchnhiệmrấtcao.Nhànướcquanliêuchỉmuốntránhrủirovàhọcóthểbịphêbìnhbởinhữngngườingoàicuộc.Vấnđềquan liêu trongcác tổchứcquốc tế lạicàngnhạycảmvìhọphảiphụcvụchoquánhiềuôngchủ.CảQuốchộiMỹvàAnhđềucóxuhướngquảnlýchitiếtnguồnviệntrợnướcngoài.Trongnhữngnămgầnđây,QuốchộiMỹđãgiatăngquảnlývimôđốivớihoạtđộngcủacáctổchứcđaphươngnhưLiênhiệpquốcvàIFIs.

Cảicáchhệthốnglàmộtcôngviệcđầyrủiro,thậmchícònrủirocaohơnrủirocủadoanhnghiệptưnhân,vàkhôngcómộtđịnhmứcnàođểđánhgiáthànhcông.Thayđổixãhộilàquátrìnhtựthânvàluônbiếnđổi.Mộtchínhsáchđúngtrongthờiđiểmnàycóthểkhôngcònthíchhợptrongtươnglai,cónghĩalàkếtquảkhôngthểđoántrướcđược.Cảicáchhệthốngchỉmangtínhchấtmayrủi,vàvìthế

cũngbấtổnnhưtìnhhìnhcácthịtrườngtàichính[43]

.

IFIscóvaitròrấtquantrọng,vàchúngsẽchỉhoạtđộngtốtnhấtkhihỗtrợchonhữngchínhphủcótưtưởngcảicách.Chuẩnmựcmớicũngcóthểgiúpcáctổchứcnàypháthuyvaitròtốthơn.Tuynhiênvẫncónhucầucấpthiếtcầnđượcthựchiệnbênngoàikênhnhànước.Cónhữngchứcnăngchỉthuộcvềchínhphủ, trong trườnghợpnàycách sửdụngviện trợ tốtnhất là tăngkhảnăngcủanhànước.Nhưngchínhphủkhôngphảilàcơquankinhtếhiệuquảnhất,vìvậyrõrànglàkhônghợplýnếuviệntrợquốctếchỉđểtăngcườngvaitrònhànướctronglĩnhvựckinhtế.

KhihệthốngXô-viếtsụpđổ,phươngTâyđãthấtbạitrongviệchỗtrợcácchínhphủthựchiệnvaitròcủamình trongnềnkinh tế thị trường,dẫnđến thấtbạikhichuyểnđổicơcấu.Cuốicùngchúng tacũngthấyrằngviệcsụpđổcủamộtxãhộiđóngkhôngcónghĩalàđươngnhiênmộtxãhộimởđượchìnhthành,vàmộtnhànướckhôngthựchiệnđầyđủchứcnăngcóthểtrởthànhmốiđedọachotựdo

vàthịnhvượngkhôngkhácgìmộtchínhphủhàkhắc[44]

.

Tươngtự,việntrợquốctếchochếđộcaitrịhàkhắcvàthamnhũngcũngcónghĩalàcàngtăngthêmsứcmạnhchochúng.Nhiềutrườnghợpviệntrợnướcngoàiđãtrởthànhhậuthuẫnchínhchocácchếđộđó.Điềunàycóxuhướngxảyrakhiviệntrợđượctiếnhànhdựatrêncơsởxemxétvềđịachínhtrị.SuốtthờikỳChiếntranhlạnhhiệntượngnàyxảyrathườngxuyênvàcóvẻlịchsửsẽlặplạikhiMỹbắtđầuchiếntranhchốngkhủngbố.

Việcsửdụngcáckênhphichínhphủcàngtrởnênquantrọnghơnkhichínhphủkhôngcótưtưởngcáchtân.Việntrợquốctếlúcđósẽthúcđẩyhìnhthànhmộtxãhộimởbằngcáchtạothếđốitrọngvớinhànướcđộcđoánvàkémhiệuquả.Tuynhiên,dùchínhphủtiếnbộ,hỗtrợchokhuvựckinhtếtưnhânvàxãhộidânsựcũngrấtcầnthiết.Mộtnhànướcdânchủsẽluônủnghộviệcsửdụngcáckênhphichínhphủ.

Cóthểthấyviệntrợnướcngoàilàcôngviệcrấtphứctạpvìkhôngcómộtcôngthứcchungnàochotấtcảcáctrườnghợp.Thayvìtiếpcậntheohướngbàngiấyquanliêu,chúngtanênxemđâynhưlàcôngviệc kinh doanh. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của bản thân tôi, kinh doanh ngành xã hội (socialentrepreneurship)cònkhóhơnlàkiếmtiền.Đểđánhgiáthànhcôngcủaviệckiếmtiềnchỉcầnmộttiêuchuẩnđơngiản,đólàthunhậpròng(bottomline).Tấtcảnhữngyếutốkhácnhaucũngchỉquyvềmộtmụctiêulà:lợinhuận.Nhưngtronglĩnhvựchànghóacôngkhôngđơngiảnnhưvậy.Thayvìchỉcómộttiêuchuẩn,cáchệquảxãhộithểhiệnởnhiềutiêuchuẩnkhácnhau,vàkhôngdễdàngkếthợplại.GNPthườngđượcxemlàmộtchỉsốnhưngrấtdễgâynhầmlẫnvìmỗicánhânkhácnhausẽchịuảnhhưởngkhácnhau,bêncạnhđócórấtnhiềuhệquảngoàidựđịnhkhác.Nếuđánhgiátheocáctiêuchuẩntrongkinhdoanhthìviệntrợquốctếcóvẻkémhiệuquả.MộttrongnhữnglýdokhiếnviệntrợnướcngoàigâytaitiếngtạiMỹlàvìchúngbịđánhgiátheotiêuchuẩnsailệch.

Kinhdoanhngànhxãhộicầnphảicóvaitròquantrọnghơntrongviệntrợquốctế,khôngnhằmthaythếmà là bổ sung cho các chương trình chính phủ.Có rất nhiều sáng kiến thành công cho xã hộinhưnglạithiếunguồnhậuthuẫn.Consốdànhchoviệntrợquốctếvẫncònthiếurấtnhiềuvàthậmchíđangsuygiảmkểtừnăm1990,theoOECD.Tháng11năm2001,BộtrưởngBộtàichínhAnhGordonBrownđãkêugọicácnướcgiàutrênthếgiớiđónggópchonguồnviệntrợthườngniênnướcngoài50tỷđô laMỹ,nhưngđềnghịcủaôngkhông thuhútđượcchúý trongcuộchọpcủaIFIs tiếp theoởOttawa.Đểhuyđộngthêmnguồnlực,phảithuyếtphụccôngchúngrằngtiềncủahọđượcchitiêumộtcáchhợplý.Điềunàyđòihỏichúngtaphải tìmhiểunguyênnhâncủanhữngkhókhăncốhữucủa

việntrợnướcngoàiđểquađótìmphươngcáchtốthơntrongcôngtácquảnlý.

ThuếTobin

Mộtsốnguồnlựcmớitàitrợchoviệntrợnướcngoàiđãđượcđềxuấtnhưngnếudưluậnkhôngchấpthuậnchúngsẽkhôngđượcápdụng.MộttrongcácýtưởngđượcnhiềungườibiếtđếnlàmộtloạithuếđánhvàocácgiaodịchtiềntệcủanhàkinhtếhọcđoạtgiảiNobelJamesTobin.Cónhữnglậpluậnbảovệcho loại thuếnàynhưngcóphầnkhácvới luậnđiểmdoGiáosưTobinđưa ra:nókhôngchứngminhrằng“thuếTobin”sẽlàmgiảmtínhbấtổncủathịtrườngtiềntệnhưmụcđíchbanđầuđượcđềcập.

Đúng là“thuếTobin”sẽhạnchếđầucơ tiền tệ,nhưngnócũng làmgiảmtính thanhkhoảncủa thịtrườngvìthếnhữnggiaodịchlớnnhưmualạicáccôngtytầmcỡsẽcósứcảnhhưởnglớnhơnđốivớitỷgiáhốiđoái.Thuếnàycóthểđượcđốitrọngvớiviệcthườngxuyênsửdụngnguồndựtrữquốcgia,vìtiềntệgiaodịchcủacáctậpđoànlớnchẳnghạnthườngđượclấytừnguồndựtrữquốcgia,nhưngđiềunàysẽthayđổiđángkểcáchquảnlýthịtrườngtiềntệ,vàkhôngcódấuhiệugìchothấycáccơquanchứcnăngsẵnsàngnhậnthêmtráchnhiệmnày.

TrườnghợpcácloạithuếdạngTobinthìlạikhác.Quátrìnhtoàncầuhóacácthịtrườngtàichínhđãmanglạichonguồnvốntàichínhlợithếhơnsovớinhữngnguồnlựcbịđánhthuếkhác,vìvậymộtloạithuếđánhvàocácgiaodịchtàichínhsẽkhôiphụcthếcânbằng.TạisaocóThuếGiátrịGiatăng(VAT)chocácgiaodịchmuabán,màlạikhôngcóthuếchocácgiaodịchtàichính?Trêncơsởnày,thuếphảiđượcápchungchotấtcảcácthịtrườngtàichính,chứkhôngchỉđánhvàothịtrườngtiềntệ.Cónhiềuvấnđềnghiêmtrọngtrongquátrìnhthựchiệnnhưngvẫncóthểgiảiquyếtđược.Chẳnghạnnhư:làmsaotínhthuếchocáccôngcụtổnghợpvàpháisinh?Nghecóvẻlàvấnđềgaigócnhưngthựcchấtrấtdễvượtqua.Hiệncócáchtínhgiátrịtươngđươngcủamộtcôngcụpháisinhthôngqua

giátrịchứngkhoáncơsở,gọilàDelta[45]

.ThuếsẽđượcđánhvàogiátrịDeltacủacôngcụpháisinhtạithờiđiểmgiaodịch.Tuynhiênviệcthutiềnthuếlạigặpnhiềukhókhănhơn.Việcthuthuếphảiđượcápdụngtrêntoànthếgiới,baogồmcảnhữngquốcgiacóưuđãithuế.Vậylàmthếnàođểthựcthi?Đólànướcthuthuếphảiđượcnhậnmộtphầncủasốtiềnthuđược.Nhưngphầnchianàylàbaonhiêu?Tấtcảnhữngvướngmắcđólàlýdobiệnminhchoviệckhôngthểđưaramộtloạithuếcủacácgiaodịch tàichính.Vàchodùcóvượtquađượcnhữngkhókhănnàythìvấnđề làmthếnàođểsửdụngtiềnhiệuquảlạilàmộtbàitoánnangiảikhác.

Cácphongtràophảnđốiluồngtưtưởngchốngtoàncầuhóađãchứngminh:kêugọimọingườichốnglạibaogiờcũngdễhơnủnghộđiềugì.Nhằmthúcđẩycôngchúngủnghộviệntrợquốctế,chươngtrìnhđềnghịkhôngchỉđưaraphươngcáchquyêntiềnmàcònphảichỉrõtiềnsẽđượcsửdụngnhưthếnào.

ĐềnghịvềQuyềnrútvốnđặcbiệt(SDR)

TôicómộtđềnghịrằngcácquốcgiagiàucónênsửdụngSDRđểđónggópchomụcđíchviệntrợquốctế.Việcnàysẽtạomộtnguồntiềnlớnsẵncógầnnhưngaylậptức,nhằmcungcấptàichínhcholĩnhvựchànghóacôngtrênphạmvitoàncầucũngnhưhỗtrợchocáctiếntrìnhkinhtế,xãhội,vàchínhtrịởtừngquốcgia;ýtưởngnàycóthểvạchraconđườngmanglạinguồntàichínhtolớn,liên

tục,vàcóthểdựđoánđượcchosựpháttriểnvôhạn[46]

.

SDRlàmộtloạitàisảndựtrữcótínhchấtquốctếvàcóthểchuyểnđổithànhcácloạitiềntệkhác,doIMFđềrachocácnướcthànhviên.NhữngnướckémpháttriểncóthểthêmSDRvàodựtrữtiềntệcủahọ;cácquốcgiagiàuhơn(theođịnhnghĩatrong“sơđồgiaodịch”củaIMF)sẽtặngmứcphânbổcủamìnhtheomộtsốluậtđịnh.Cácnướckémpháttriểnsẽcólợitrựctiếptừviệctăngnguồndựtrữ

tiềntệcủamìnhvàcólợigiántiếptừviệccungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầu.

Aicũngđồngýrằngcầnphảităngđángkểsốlượngtiềnsẵncóđểviệntrợquốctếhiệnnay.TheoBáocáocủaZedillo,chuẩnbịchoHộinghịMonterreyvềPháttriểnTàichính,ướctínhphảicầnthêm50tỷđôlaMỹmỗinămđểđạtmụctiêupháttriểnchotớinăm2015củaLiênhiệpquốc,đặcbiệtcần20

tỷnữacholĩnhvựccungcấphànghóacông[47]

.BộtrưởngBộTàichínhAnhGordonBrownđãkêugọimỗinămcầnphảităng50tỷđôlaMỹ.

ĐềnghịdùngSDRchoviệntrợquốctếcóthểtiếnhànhtheohaigiaiđoạn.Tronggiaiđoạnđầu,mộtkhoảnphânbổđặcbiệttrịgiá21,43tỷSDR(tươngđương27tỷđôlaMỹ)đãđượcIMFphêchuẩnvàonăm1997vàhiệnđangchờQuốchộiMỹthôngqua,sốtiềnnàysẽđượcQuốchộiMỹphêchuẩnvớiđiềukiệncácquốcgiagiàuhơnviệntrợphầnphânbổcủahọtheomộtsốcácquytắcnhấtđịnh.VìcácnướcgiàunắmgiữphầnlớnSDRphânbổ,dùtínhtheocôngthứcđãsửađổicủaquyếtđịnhnăm1997,nênkhoảnggần18tỷđôlaMỹngaylậptứccóthểtrởthànhnguồnviệntrợquốctếsẵn

có[48]

.Đâycũnglàdịp thửnghiệmý tưởngnày.Nếuthànhcông,có thểsẽ tiếp tụcsửdụngtỷ lệphânbổSDRchínhquyhàngnăm,vàlượngtiềnsẽđượcnhânlên.Rõrànglàkếhoạchđềnghịnàycóthểđápứnglâudàimụctiêupháttriểnđãđềra.

SửdụngSDRđểtạoquỹchoviệntrợquốctếkhôngnhữnglàmtăngtổngsốtiềnsẵncóchoviệntrợquốctế,màcònbảođảmrằngtấtcảcácquốcgiapháttriểnphảiđónggópcôngbằngvìmứcđónggópdựatrênmứcphânbổSDRtínhtheotỷlệhạnngạchcũngthểhiệntươngứngkhảnăngkinhtếcủacácquốcgiathànhviên.Mọinỗlựcchungthườngvấpphảimộtnghịchlýrằng:cộngđồngsẽgiàucóhơnnếucácthànhviênnỗlựcđónggóp,nhưngmỗithànhviênsẽgiàucóhơnnếukhôngphảiđónggóp.SửdụngcơcấuSDRsẽgiảiquyếtvấnđềnày.Quantrọnghơnhếtlàchươngtrìnhnàysẽkhắcphụcnhữngkhuyếtđiểmcủaviệntrợnướcngoài,đặcbiệtkhichúngđượccáccơquanviệntrợchínhphủquảnlý.NhữngưuđiểmnàycầnđượcduytrìchodùcơcấuSDRcóđượcápdụnghaykhông.

GiảithíchvềSDR

TheoĐiềukhoảnhiệpđịnh,QuỹTiền tệQuốc tếcó thẩmquyềnpháthànhQuyềnrútvốnđặcbiệt(SDRs).Đượcđặtranăm1969,SDRlàtàisảndựtrữmangtínhquốctếđóngvaitrònhưmộtđơnvịtínhtoánvàcũnglàmộtphươngtiệnthanhtoángiữacácthànhviênQuỹ,củabảnthânQuỹvà“cácchủsởhữuquyđịnhkhác”.CácchủsởhữukhácphảiđượcbanđiềuhànhIMFthôngquavớitỷlệphiếubầulà85%.SDRslàmộtphầncấuthànhdựtrữngoạihốicủamộtquốcgia.MộtsốcáccơquanquốctếvàngânhàngpháttriểndùngSDRnhưmộtđơnvịkếtoán.Cácthànhviênvàchủsởhữukháccóthểmua,bánSDRđểlấyngoạihối;cóthểvay,chovay,haythếchấpSDR;cóthểdùngSDRtrongcácgiaodịchswapvàgiaodịchkỳhạn;cóthểdùngSDRtrongviệcthựchiệncácnghĩavụtàichính;vàcóthểchovànhậnviệntrợbằngSDR.

Giá trịSDRđượcquyđịnhbằngmộtrổ tiền tệgồmbốn loại tiền tệmạnhlà:đô laMỹ,Euro,YênNhật,vàbảngAnh.Vàongày1tháng1năm2002,giátrịcủaSDRlà1SDR=1,25673đôlaMỹ.CácthànhviênIMFcóthểdùngSDRđểmuađồngtiềncủacácthànhviênkhácvớitỷgiáhiệnhànhđượcđiềuchỉnhmỗingày.IMFsẽgiúp“cácchủsởhữukhác”trongviệcdùngSDRđểmuangoạitệ.

SDRlàmộtcôngcụcólãi.CácthànhviênnhậnlãisuấtSDRtheotỷlệnắmgiữvàthanhtoántiềnlãiSDRtínhtrênphầnphânbổSDRcủamình.CácthànhviêngiảmphầnphânbổbanđầucủamìnhđểmuađồngtiềnnướckhácphảitrảlãiSDR,vàcácthànhviêncóđồngtiềnđượcmuasẽnhậntiềnlãitrênphầnSDRtăngthêm.LãisuấtSDRđượctínhdựatrênbìnhquângiaquyềncủalãisuấtchovayngắnhạnđiểnhìnhcủacácquốcgiacóđồngtiềntrongrổtiềntệSDR(Pháp,Đức,Nhật,VươngquốcAnhvàMỹ)vàđượcđiềuchỉnhhàngtuần.Vàongày1tháng1năm2002,lãisuấtSDRlà2.23%.Tiềnlãiđượctrảtheoquý.

SDRđượctạoraquaquátrìnhđónggópvàphânbổcủacácthànhviênIMF.LầnphânbổSDRgầnđâynhấtđượcthựchiệnnăm1981,nângtổngsốphânbổtíchlũylêntới21,4tỷSDR.CácphânbổSDRphảiđược85%tổngphiếubầuIMFthôngquavàsốphiếubầuđượcchiachocácnước thànhviêntheotỷlệhạnngạch.IMFcóthểhủybỏSDRnhưngviệcnàychưatừngxảyra.

Năm1997,cácthànhviênIMFđồngýsửađổiĐiềukhoảnIMFchophépphânbổSDRđặcbiệtmộtlần,gọilàphânbổ“côngbằng”nhằmcungcấpchocácnướccộnghòathuộcLiênxôcũvàcácquốcgiachuyểnđổikhác,cũngnhưnhữngnướcnghèophầnchialớnhơncáchchiathôngthườngtheotỷlệhạnngạch.

ViệcsửađổicácĐiềukhoảncũngcầnphảiđược85%phiếubầuthôngqua.Tháng12năm2001,cácthànhviênđạidiệncho72,7%sốphiếubầuđãthôngquaBảnsửađổilầnthứ4.SựthôngquacủaMỹ,chiếm17,13%trongtổngsốphiếubầu,làcầnthiếtđểđưatổngsốphiếubầuvượtquagiớihạn(85%).ĐiềunàycầnphảiđượcQuốchộiMỹphêchuẩn.Việcthôngquabảnsửađổisẽkhởiđầungaymộtđợtphânbổmớitrịgiá21,433tỷSDR,gấpđôitổngsốdưnợvàđẩymạnhdựtrữngoạihốicủacácquốcgianghèovàđangchuyểnđổi,dùvậycácthànhviêngiàuhơnvẫnnhậnhaiphầnbatổngsốphânbổtheocôngthứcđãsửađổi.

Nhưđãnêutrên,việcđónggópcủatừngquốcgiachoviệntrợquốctếrấtchênhlệch;trongđóMỹlàchậmtrễnhất,chỉđónggóp0,1%tổngsảnphẩmquốcnội(GDP)choviệntrợnướcngoài.SốtiềncủađợtphânbổđặcbiệtSDRđượcđềnghịxấpxỉ0,1%GDPtoàncầu,vàsauđóquymôcủaviệcpháthànhsẽđượcnhânlên.VìhìnhthứcđónggópbằngSDRsẽbổsungchomứcviệntrợnướcngoàihiệntại,việntrợquốctếchắcchắnsẽtăngvàviệcphânchiachiphícũngcôngbằnghơn.Quantrọnghơnlàcơchếsẽdùngđểphânbổviện trợ.Nguồn tàichínhmớiphảiđicùngvớicáchquản lýviện trợquốctếmới.Tôiđềnghịphảicómộtthịtrườnggồmnhiềuchươngtrìnhcạnhtranhchocácquỹtàitrợ.Cóvậyhệthốngnàymớihiệuquả.

Theokếhoạchđềnghịnày,mộtbanđiềuhànhquốctếhoạtđộngdướisựbảotrợnhưngđộclậpvới

IMFđượcthànhlậpđểquyếtđịnhchươngtrìnhnàohợplýnhậntàitrợSDR[49]

.Thànhviênbannàysẽlànhữngcánhânxuấtsắctheocáctiêuchuẩnnhấtđịnhvàhọkhôngbịchínhphủnướcmìnhchiphối.Mộtủybankiểmtoánriêngbiệtsẽchịutráchnhiệmgiámsátvàđánhgiáđộclập.Banđiềuhànhđưaracácchínhsáchtrongbáocáothườngniênnhưngkhôngcóquyềnquyếtđịnhchitiêuquỹ.Bannàychỉđơnthuầnđưaradanhsáchchocácnhàtàitrợtựdochọnlựa,tạomốitươngquancungcầugiữacácnhàtài trợvàchươngtrìnhnhậnviệntrợ.Banđiềuhànhphảibảođảmchấtlượngcủacácchươngtrìnhnhậnviệntrợvàcôngchúngsẽđánhgiátínhxácđángcủasựchọnlựatừcácnhàtàitrợ.

Cóthểngườitakhôngđánhgiácaotầmquantrọngcủaviệclựachọnnhữngcánhânxuấtsắcchobanđiềuhànhquốctếdựavàonhữngphẩmchấtchuyênnghiệpđượccôngbốrộngrãivàhọkhônglàcácđối tượng được chính phủ bổ nhiệm như thường lệ. Trong trường hợp quỹ tín thác phòng chốngHIV/AIDS,bệnhlao,sốtrétcủaLiênhiệpquốcvừađượchìnhthành,tấtcảcácnhàtàitrợchínhđềumuốncómặttrongbanđiềuhành,nhưngkhókhănlàthànhphầnbannàychỉhạnchếcho18thànhviên;trongđó7chỗđãthuộcvềcácnướcG7.TổngthưkýLiênhiệpquốccũngkhôngthểtạoáplựcchocácquốcgiathànhviênvìônglàngườiphụcvụchohọ;vìvậymộtbangồmcáccánhânxuấtsắcsẽmanglạihiệuquảhơn.

Danhsáchđềnghịcầnbaogồmcảquỹtínthác(trustfunds)cungcấphànghoácôngtrênphạmvitoàncầucũngnhưquỹbổtúctươngxứng(matchingfunds)chonhữngýtưởngcóíchchoxãhội.TrongđợtpháthànhSDRđầutiên,cácchươngtrìnhđềnghịcầntậptrungvào3hoặc4lĩnhvựcưutiênnhưsức

khỏecộngđồng,giáodục,thôngtin(lĩnhvựckỹthuậtsố),vàcảicáchtưpháp[50]

.Nhữngchươngtrìnhxóađóigiảmnghèodochínhphủtàitrợnênđượctáchriêng,chúngthuộcvềnhiệmvụcủacác

địnhchếtàichínhquốctế.Nhưvậysẽgiúplầnthửnghiệmnàykháchquanvàthànhcônghơn.Mỗilĩnhvựccụthểsẽcómộtbanđiềuhànhthứcấpbaogồmnhữngthànhviênđượcchọndựatrêncácphẩmchấtchuyênnghiệpcầnthiết.Ởđótráchnhiệmcủamỗingườisẽcaohơnvàkhôngcóchỗchoganhđuatrongtổchức.Với lĩnhvựcsứckhỏecộngđồng,banlãnhđạoquỹtín thácmớithànhlậpnhằmchốngbệnhtruyềnnhiễmcóthểlàbanđiềuhànhthứcấpnếucácnhàtàitrợđồngývớicáchbầuchọnđãđưara.

NếuviệcthựchiệnphânbổSDRlầnđầunàythànhcôngvàtiếptụcđượctiếnhànhhàngnăm,lĩnhvựcnhậnviệntrợsẽđượcmởrộng.Nhữngchươngtrìnhxóađóigiảmnghèocủachínhphủcóthểđạtchuẩnnhưngchỉlênđếnmộtgiớihạnnhấtđịnhvìphảidànhtiềnquỹchokênhphichínhphủ.Lúcđó,chuẩnmựcmớidocácđịnhchế tài chínhquốc tế (CDFvàPRSP)vừa thành lập sẽbịbãibỏ.TuynhiêncũngnênđặtramứchạnchếchosốlượngSDRcamkếtdànhchocácchươngtrìnhcủachínhphủtàitrợvìnếukhôngchúngcóthểsẽbịsửdụnghết.Chínhphủbaogiờcũngthíchdùngkênhliênchínhphủ.Điềuquantrọnglàkhôngnênđểcácsángkiếnkhácthiếunguồntàitrợvì,nhưtôiđãnhấn

mạnhtrướcđâyrằngkhôngcómộtcôngthứcchungchotấtcảcáctrườnghợp[51]

.Tôisẽđưaramộtsốvídụthựctếvềcácloạichươngtrìnhđủtiêuchuẩnđểnhậnviệntrợ.

Tổchứcquỹcủa tôiđã tài trợchomộtchương trìnhchữa trị lao (TB) trongcácnhà tùởNganăm1997.Mụctiêucủachúngtôilàcảithiệnđiềukiệnsốngtrongtrạigiam,vànhắmđếnsựhợptáccủacáccơquanchứcnăngliênquantrongviệcđiềutrịmộtcănbệnhgâytácđộngđếntùnhâncũngnhưquảngiáo.ChúngtôiđãápdụngmộtphươngphápđiềutrịhiệnđạicủaTổchứcYtếThếgiới(WHO)gọilàDOTS-điềutrịtrựctiếpngắnhạn-vớisuynghĩrằngchúngtôisẽgâyảnhhưởnglớnvớisốtiềntàitrợ15triệuđôlaMỹ.Nhưngngaysauđóchúngtôinhanhchóngpháthiệnracóquánhiềutùnhânbịkhángthuốcchốnglao(MDR-TB).VìMDR-TBmiễnnhiễmvớiphươngphápđiềutrịDOTS,dẫnđếntìnhtrạngDOTSthậmchícòntăngkhảnăngMDR-TB.MDR-TBtạoramộtmốihiểmhọatoàncầurấtđắtđỏ-mộtđợtdịchbệnhtrongnhàtùđảoRikersvàmộtsốkhuvựckhácởthànhphốNewYorkđầunhữngnăm1990đãngốngần1tỷđôlaMỹtrướckhibịkhốngchế.RõràngvấnđềgặpphảiởNgavượtngoàikhảnăngtàichínhcủachúngtôivìđểchữatrịMDR-TBchomỗibệnhnhâncầntiêutốntới15.000đôlaMỹ.ChúngtôiđãhuyđộngnhữngchuyêngiaxuấtsắcnhấttronglĩnhvựcnàyvàtổchứcđượcủynhiệmcótênPartnersinHealth(nhữngcộngsựvềYtế)tạiBostonđểxúctiếnmộtnghiêncứuvềtácđộngtoàncầucủaMDR-TB.KếtquảlàchiphíchữatrịMDR-TBchomỗibệnhnhângiảmxuốngchỉcòn300đôlaMỹ.Bướctiếptheo,chúngtôiyêucầutổchứcPartnersinHealthpháttriểnmộtkếhoạchchữatrịTBtrênphạmvitoàncầu.TổchứcSTOP-TB-mộthiệphộigồm190tổchứchợptácvớinhau,trongđócóTổchứcytếthếgiới,NgânhàngThếgiới,chínhphủcủa22quốcgiabịảnhhưởngtrựctiếp,vàđạidiệncủacộngđồngNGOvàkhuvựctư-đãđưara“Kếhoạchchống lao toàncầu”.Kếhoạchđược tuyênbốbắtđầu tạiNgânhàngThếgiớiởWashingtontháng10năm2001,cầnmộtsốtiềnlà9,3tỷđôlaMỹtrong5năm:4,8tỷđôlaMỹsẽđượclấytừngânsáchcácquốcgiabịảnhhưởngvànhàtàitrợ,vậycònthiếu4,5tỷđôlaMỹ.ChúngtacóthểdùngviệntrợSDRđểbùvàokhoảncònthiếunày.“Kếhoạchchốnglaotoàncầu”cũngvạchphươnghướngcho“QuỹtoàncầuphòngchốngAIDS,TBvàbệnhsốtrét”,quỹdoLiênhiệpquốctàitrợvừađượcthànhlập.

Vềphầntạoramốitươngquancungcầugiữacácnhàtàitrợvàcácchươngtrìnhcầnnhậnviệntrợ,mạnglướiquỹhỗtrợcủatôiđãđưarachươngtrình“TraođổitoàncầuchoĐầutưxãhội,”sẽđượcgiớithiệutrongDiễnđànKinhtếThếgiớitháng2năm2002.CôngtyBain&Companyđóngvaitròtưvấnchínhtrêncơsởtựnguyệnchochươngtrìnhnày.Họđãpháttriểnmộtquytrìnhcấpgiấychứngnhậnnhằmchọnranhữngđốitượngtrunggiancóthẩmquyền,vàđếnlượtmình,nhữngngườinàysẽđưaradanhsáchcácdựánmàhọsẵnsàngchịutráchnhiệmvềmặttinhthầnhayquảnlýtrựctiếp.Cácnhàtài trợ,cácquỹ,vànhữngcánhânhảotâmsẽđượcmời thamkhảocácchươngtrìnhtrongdanhsáchnày.ĐâylàmộtthửnghiệmthựctếtronglĩnhvựctưchochươngtrìnhviệntrợSDRmàtôiđangđềnghị.Nếuthànhcông,chươngtrình“TraođổitoàncầuchoĐầutưxãhội”cóthểđượcthêmvàodanhsáchđủtiêuchuẩnlàquỹbổtrợtươngxứngđểnhậnnguồntàitrợSDR.

Cáckhoảnvaynhỏchodoanhnghiệp(microlending)đónggópmộtphầnquantrọngtronghệthốngkinhdoanhngànhxãhội.Đãcónhiềubằngchứngrõràngvềhiệuquảcủachúngnhưngvấnđềlàlàmthếnàođểnhânrộnglên.Nhữnghoạtđộngnàyđãdiễnratrêndiệnrộngnhưngchúngvẫnchưavượtrakhỏimụctiêuổnđịnhlợinhuậnhaythêmvốnchothịtrườngtàichính.Đểbiếnhoạtđộngchovaynhỏchocácdoanhnghiệpthànhyếutốquantrọngtrongtiếntrìnhkinhtếchínhtrị,chúngtacầntìmcáchthuhútnhiềuvốnhơnnữa.Việcnàyđòihỏisựhỗtrợcủatoànngànhcũngnhưvốncủatừngdoanhnghiệp.Sựhỗtrợcủangànhsẽbaogồmpháttriểnphầnmềmquảnlýđểcungcấpnhưlàmộtloạihànghóacông,đàotạongườiquảnlý,vàthiếtlậpcơquanđánhgiáuytínvàchươngtrìnhbảolãnhvay.Cơquanđánhgiásẽgiúpthuhútcácnhàđầutưhảotâmsẵnsàngchấpnhậnlợinhuậnthấphoặcthậmchíkhôngcầnlợinhuận;chươngtrìnhbảolãnhvaysẽchophépcácđịnhchếđủtiêuchuẩnchovaynhỏchodoanhnghiệpcấpthươngphiếu.(NguồnvốnsẵncócủaNgânhàngThếgiớicóthể

cũngđượcdùngđểbảolãnhtớimứcđộAAA)[52]

.

Mộtyếutốquantrọngkháclàhìnhthứctrợcấpchocácmụcđíchgiáodục,chẳnghạnnhưcáchmàmộtchươngtrìnhmangtênBolsa-EscolaởBrazilđãlàm:họtrợcấpchocácgiađìnhnghèovớiđiềukiệnnhữnggiađìnhnàychoconcáihọđếntrườngđềuđặn.Kếthợptrợcấpgiáodụcvớichămsócytếvàchovaycácdoanhnhiệpnhỏsẽgiúpmộtbộphậnlớndânsốthoátkhỏiđóinghèo.

CơchếviệntrợSDRđặcbiệthữuíchhơnkhikếthợpvớihộithảocủacácnhàtàitrợtrongnướcvàkhuvực.TrườnghợpBalkanslàmộtvídụrấtrõràng:Họđãđạtđượcthỏathuậnchungvềnhucầuđườnglốihợptáctrongkhuvực,đưađếnviệcthànhlậptổchức“HiệpướcvìsựổnđịnhvùngĐôngNamChâuÂu”(StabilityPactforSouthEastenEurope),nhưngtổchứcnàychỉlàmộtcáivỏrỗngvìcácnhàtàitrợvẫnkiểmsoáttiềnviệntrợtheocácchươngtrìnhriêngcủahọ.Nếu“Hiệpướcvìsựổnđịnh”đượcchọnlànơinhậnviệntrợbằngSDRtiềmnăng,nhữngdựándo“Banđiềuhành”củahiệpướcchọnlựavàphêduyệtcóthểnhậnđượcnguồnviệntrợthỏađánghơn,vàviệntrợquốctếsẽtrởnênhiệuquảhơn.

Afghanistanlàmộttrườnghợpđiểnhìnhkhác.Nếucácquốcgiaviệntrợvẫntiếptụckiểmsoátphầnđónggópcủamình,họsẽcầmchắcthấtbại.Cầnphảicómộtcáchhợptácchặtchẽhơn.Việntrợnêndànhchocáccộngđồngvàthayvìquánhiềutổchứcviệntrợchạylòngvòng,phảicómộtcơquanđứngradẫnđầu.TrongtrườnghợpnàyUNDPlàsựchọnlựatốtnhất.CùngvớicáccơquanLiênhiệpquốckhác,UNDPcóhàngngànnhânviênngườiAfghanistanngaytạinơixungđộtxảyra,vàhọcóthểnhanhchóngtuyểndụngthêmtừcộngđồngđịaphương.GiaoquyềnkiểmsoáthầubaochomộtcơquanquốctếnhưUNDPsẽtránhlặplạisailầmtrongquákhứ.CáclựclượngthamchiếnđịaphươngsẽchỉbámtrụtạilãnhđịacủamìnhthayvìđánhnhauđểdànhquyềnkiểmsoátKabulnhưhọđãlàmtrướcđây.ĐươngnhiênnhânsựcủaUNDPtạiđâyphảiđượclựclượnggìngiữhòabìnhLiênhiệpquốcbảovệ,vàtânchínhphủkhôngthểphảnđốivìđâylàcáchduynhấtđểhọcóđượcviệntrợnhằmkhôiphụcđấtnước.Saukhiđấtnướcđãthốngnhấtmộtthờigian,UNDPsẽrútđivàmộtchínhphủ

mớiđượcthànhlậpsẽtiếpquảncáccơsởhạtầngđãđượcxâydựngtạiđây[53]

.Phảithừanhậnrằng,nhữngviệcnàycũngcóthểđượctiếnhànhmàkhôngcầnSDRnhưngvớicơcấuSDRchúngtacóthểtạođiềukiệnthuhútvàgắnkếtnhiềunguồntàitrợ.

CólậpluậnmạnhmẽủnghộviệcphânbổSDRthườngniênngoàihệthốngviệntrợthôngthường.Nhờtoàncầuhóa,thươngmạiquốctếđãpháttriểngấphailầnmứcGDPtoàncầu.Đểtránhsụpđổcáncânthanhtoán,cácquốcgiaphảidựtrữmộttỷlệhợplýchonhậpkhẩu.Cụthể,dựtrữtốithiểuphảibằng3thángnhậpkhẩu.Điềunàycónghĩalàcácnướcnghèophảiđểdùngmộtphầnthunhậptừxuấtkhẩuđểxâydựngnguồndựtrữ.PhânbổSDRsẽ làmgiảmgánhnặngngàycàngnặnghơntừcuộckhủnghoảngnăm1997-1999vìdòngvốnchảyngượctừnhữngthịtrườngmớinổi.

Cácquốcgiaphát triểnkhôngsửdụnglượngSDRphânbổvìquỹtiền tệdựtrữcủahọđãquáđủ,

trườnghợpcủacácnướcChâuÂuthậmchícònthừadựtrữ[54]

,vànếuhọbịthâmhụtcáncânthanhtoánthìhọvẫncóthểvayđược.ĐólàlýdotạisaorấtkhóđạtđượcsựđồngthuậntrongvấnđềpháthànhSDR.NếucácquốcgiapháttriểnthấyđượctácdụngcủaviệntrợbằngSDR,lậpluậnủnghộphânbổSDRsẽđượccủngcốhơnnữa.

CácngânhàngtrungươngtừtrướcđếnnayvẫnphảnđốiphânbổSDRvìviệcnàyxâmphạmsựđộcquyềnvềcungcấptiềntệcủangânhàng.LýluậncủahọlàSDRgâylạmphát.Nhưngtìnhtrạnglạmpháttrongtươnglaigầnlàrấtthấp.Thậmchícókhảnănggiáhànghóanhậpkhẩuđanggiảmsẽdẫnđến tình trạnggiảmphát toàncầu.NhưởNhậthiệnnaykhôngcóphương thuốcnàocho tìnhhìnhgiảmphát.ViệcpháthànhSDRthườngniên,màphầnlớnđượcdùngchoviệntrợquốctế,sẽtrởthànhmộtcôngcụtiềntệhữuích.

CânnhắcvềmặtPháplý

ViệcphânbổSDRthườngxuyênđãđượcquyđịnhtrongcácđiềukhoảncủaHiệpđịnhIMF.QuytắccũngghirõlàSDRcóthểđượcdùngchoviệntrợ.MốiliênhệgiữaSDRvàviệntrợđãđượcbàntớinhiềulần,ngaycảtrongcuộckhủnghoảngnợ1980.Năm1986,Ủybanlâmthời,cơquantưvấnbộtrưởngcủaIMF,đãphảnđốimốiliênhệnày,nóirằng“ỦybannhấnmạnhvàochứcnăngtiềntệcủaSDR,nghĩalàkhôngnênsửdụngnónhưmộtphươngtiệndichuyểnnguồnlực,vàyêucầuBanđiềuhànhtiếnhànhnghiêncứucảithiệnchứcnăngtiềntệcủaSDRnhằmtăngtínhhấpdẫnvàhữudụng

củanóvớivaitròlàmộtthànhphầncủanguồndựtrữtiềntệ”[55]

.Nhưngnăm1997,quyếtđịnhcủaIMFvềviệcphânbổmộtlầnSDRvớicôngthứcđặcbiệtđãmanglạiphầnchialớnhơnsovớinguyêntắcđượcphêchuẩnnăm1986chocácquốcgiađangchuyểnđổikinhtếhaycóthịtrườngmớinổi.Ýđịnh rõ ràng của quyết định này là dùng để di chuyển các nguồn lực, trong trường hợp này là dichuyểnnguồndựtrữtiềntệ.

Trongcuộcthảoluậngầnđâynhấtvềvầnđềnày,IMFvẫnkhẳngđịnhtheoĐiềukhoản“cóthểphânbổSDRtrêncơsởđápứngnhucầutoàncầudàihạnhaytrêncơsởphânbổmộtlầnđặcbiệtkhiápdụngBảnsửađổilần4”.Đáplạiđềnghịcủatôihọnóirằng“khôngcógìngăncảncácquốcgiatựnguyện đồng ý chuyển SDR cho các quốc gia hay chủ sở hữu quy định khác vì lý do của bảnthân...ChươngtrìnhdoSorosđềnghịgiốngnhưyêucầutrướcđâyvềviệcphânchialạiSDRsaukhi

phânbổthôngquanhữngnguồnquỹtínthácđộclậpđángtincậy”[56]

.VìnhucầutạothêmnguồndựtrữdàihạnthôngquapháthànhSDRđộclậpvớikếhoạchviệntrợ,đềnghịcủatôirõràngđápứngđượcyêucầuvềpháplý.KếhoạchviệntrợlàmcholậpluậnủnghộviệcpháthànhSDRthậmchícònvữngvànghơn.Vìvậy,códùngSDRchoviệntrợquốctếhaykhôngrõrànglàmộtquyếtđịnhmangtínhchínhtrị.Tôitinlàthờigianđãchínmuồi.

ViệccóxemviệntrợSDRlàmộtnguồnngânsáchhaykhôngđanglàvấnđềtranhcãi.Cảhaikhảnăngđềucólậpluậnbiệnhộ.Vềmặtnguyêntắc,phânbổSDRchỉlàconsốghitrênsổsách,nhưngkhiSDRđượcdùngchoviện trợ thìnóđã trở thànhmộtchi tiêu thực.Đâylà lập luậnbiệnhộchotrườnghợpnóthuộcvềngânsách.NhưngphânbổSDRlàđểđẩymạnhdựtrữtiềntệ,trongtrườnghợpcủaMỹ làđẩymạnhQuỹBìnhổnNgoạihối.Nếumột số tiền tươngđươngđược rút rađể sửdụng,quỹdựtrữtiềntệsẽkhôngbịảnhhưởngngoạitrừcácnghĩavụvềtiềnlãiliênquantớiQuỹ.Các ngân hàng trungương, hay trong trường hợp củaMỹ làNgân khố, thường không bù đắp chonhữngthayđổitrongdựtrữngoạihốidùcóthuđượctiềnlãihaykhông-đâylàlậpluậnbiệnhộchotrườnghợpviệntrợkhôngthuộcvềngânsách.ViệntrợSDRthôngquaconđườngngânsáchcóthểgâykhókhăn,đặcbiệtlàchonhữngquốcgiatrongkhốiLiênminhchâuÂu(EU)bịhạnchếbởiHiệpướcMasstrichtvàHiệpướcvìsựổnđịnh.Nhưngnếutránhhoàntoànconđườngngânsáchsẽtạonênmộtsựchốngđốicăngthẳngvớicáccơquantiềntệ,vàrõrànglànhưvậyvìviệcnàyviphạmcácnguyêntắcngânsách.

TheoĐiềukhoản,IMFcóthểhủybỏhaytạoraSDR.CóýkiếnchorằngviệntrợSDRnêntiếnhànhquangânsáchchỉkhithuvềSDRvìchỉkhiđóviệntrợmớiđượcghivàobảngcânđốikếtoáncủangânhàngtrungương,haytrongtrườnghợpcủaMỹlàcủaQuỹBìnhổnNgoạihối.TómlạilàmỗiquốcgiacóthểtựquyếtđịnhviệntrợSDRtheohìnhthứcnào.MỹcóthểquyếtđịnhđưahoặckhôngđưaSDRvàongânsáchkhithựchiệnviệntrợ;cácquốcgiatrongEUcóthểsửdụngnguồndựtrữtiềntệdưthừachomụcđíchnày.

LợiíchcủaChươngtrìnhđềnghị

ĐềnghịSDRcóthểgiúpcácnướcnghèotheohaicách:giántiếpquaviệntrợvàtrựctiếpquaviệctăngthêmdựtrữtiềntệchohọ.PhầndựtrữtiềntệtăngthêmsẽkhôngcólãivìkhihọgiữphầnphânbổSDRcủamìnhthìthunhậptiềnlãivàchiphísẽcấntrừlẫnnhau.Cũnggầngiốngnhưmộtbữatrưamiễnphí;sẽlàmiễnphíhoàntoànnếubạnkhôngănnó.ChươngtrìnhSDRnhưmộtmũitêntrúnghaiđích,điềunàylàmchonóhiệuquảhơnnhưngcũngkhógiảithíchhơn.

ViệntrợSDRchỉlàhìnhthứcbổsungchứkhôngthểthaythếchoviệntrợsongphương.Việntrợsẽđượctựnguyệnchuyểnvàomộttàikhoảnbảochứng(escrowaccount),vànếunóchưađượcsửdụngthìtiềnlãisẽđượctíchlũytrongtàikhoảnđóchứkhôngphảichoquốcgiaviệntrợ.Nhưvậyđểbảođảmtiềnviệntrợthựcsựđượcsửdụng.ChươngtrìnhđềnghịnàysẽngăncácquốcgiaviệntrợkhôngsửdụngphânbổSDRcủamìnhđểhậuthuẫntàichínhchocácchươngtrìnhsongphươngcủahọ.

Việcthànhlậpcáctổchứcquốctếđangbịkhắpnơiphảnđối,đặcbiệtlàởMỹ.Nhữngtổchứcnhưvậybị xem là quan liêu và lãng phí, và điều này cũng không phải là vô căn cứ.Một trong nhữngnguyênnhânlàmchocáctổchứctrởnênnặngnềvàhaotốnlàdocácquốcgiathànhviênluônmuốnkiểmsoátvàsửdụngtổchứcđểhậuthuẫn.Chươngtrìnhcủatôiđưarasẽtránhđượcđiểmhạnchếnày.Chungquythìchươngtrìnhvẫnlàmộttổchứcquốctếmớinhưngnósẽcóđặcđiểmhoàntoànkhácvớinhữngtổchứchiệnnay.BanđiềuhànhsẽhoạtđộngdướisựbảotrợcủaIMFvềmặtpháplýnhưngthựctếlàđộclậpvớiIMF.Điềunàysẽgiúpgiảmrấtnhiềuchiphíhoạtđộng.Chươngtrìnhsẽhoạtđộngvớichứcnăngnhưmộtthịtrườngcótổchức:ởđócósựtươngtácgiữanhàviệntrợvàcácchươngtrìnhnhậnviệntrợnhưmốitươngquangiữacungvàcầu.CáchoạtđộngcủachươngtrìnhvàviệcphânbổSDRsẽdocôngchúnggiámsát.Nghecóvẻmâu thuẫnkhi tôi ủnghộmộtdạng thịtrườngtrongviệntrợnướcngoàisaukhiđảkíchsựnguyhiểmcủathịtrườngchínhthốngnhưngtôichưabaogiờphủnhậnlợiíchcủaphảnhồitừthịtrường.

Muốn“thịtrường”việntrợnướcngoàithànhcông,quantrọnglàchúngtaphảihiểurằngthịtrườngnàysẽkhônghiệuquảnhưcácthịtrườngbìnhthườngkhác.Nhưtôiđãđềcập,ởđâykhôngcóthướcđo thànhcôngduynhấtnào tương tựnhư thunhậpròng trongkinhdoanh.Mộtsốmục tiêucó thểđượcđánhgiábằngnhữngchỉtiêuđịnhlượngnhưtỷlệtửvonghaytỷlệmùchữ,nhưngsẽrấtsailầmnếuchúngtachỉhạnchếtrongnhữngmụctiêuđánhgiáđượcbằngchỉtiêuđịnhlượng.Thànhcôngtrongmôitrườngxãhộisẽkhóđạtđượchơnlàtrongkinhdoanh,vàthậmchícũngkhóđánhgiámứcđộ thànhcônghơn.Mộtkhiquanđiểmnàyđượcchấpnhận thì thấtbại sẽdễđược tha thứhơnvàthànhcôngsẽđượcđánhgiácaohơn.Điềunàysẽgiúpcôngtácxãhộihoạtđộngdễhơnvàthuhútđượcnhiềutàinănghơn.

TrongPhầngiớithiệutôiđãđưaranămyếutốchứngtỏsựkémhiệuquảcủaviệntrợquốctế.Tôitinrằngchươngtrìnhtôiđềnghịsẽgiúphạnchếnhữngkhuyếtđiểmđó.

-Thứnhất,khảnăngcácnhàtàitrợsửdụngviệntrợnướcngoàiđểthỏamãnnhucầuriêngcủahọsẽbịhạnchếđángkể.Lợiíchquốcgiađươngnhiênsẽvẫnphụthuộcrấtnhiềuvàoviệcchọnlọccácdựánvìviệcnàylàhoàntoànđúngđắn.

-Thứhai,việctạothịtrườngchocácdựánsẽmanglạichonhàtàitrợvàcácnhàquảnlýdựánýthức

sởhữuvàtinhthầntráchnhiệm.

-Thứba,vòngvâycủahoạtđộngliênchínhphủchắcchắnsẽbịphávỡ,manglạilợithếtolớncho

cácnguồnquỹủythácvìchúngkhôngphảithôngquacáckênhchínhphủ[57]

.Chínhphủsẽkhôngcònlàngườigáccửanữavàchếđộcầmquyềnđànápvàthamnhũngsẽkhôngcónhữngnguồnthubấthợplý.Thayvìrấtnhiềunhàtàitrợđuanhaucạnhtranhvàomộtcửahẹp,tứclàquasựkiểmsoátcủachínhphủnhậnviệntrợ,bâygiờsẽcónhiềudựáncạnhtranhchohọchọnlựa.Vấnđềngườigáccửasẽđượcgiảiquyết,ítnhấtlàtrênlýthuyết.

-Thứtư,sựhợptácgiữacácnhàtàitrợsẽđượccảithiệnvìcácchươngtrìnhnhậnviệntrợSDRsẽdomộtbanđiềuhànhxétduyệt.Vớiviệcmỗiquốcgiađónggóptheohạnngạchcủamìnhthìvấnđềmayrủisẽbịloạibỏ.

-Thứnăm,chúngtahyvọngrằngnhữngrủirotrongviệntrợnướcngoàisẽđượcnhậnbiếtrõhơnvàcácdựánsẽhoạtđộngnhưnhữngcơsởkinhdoanhchứkhôngphảilàcáctổchứcquanliêu.Ýđịnhdùtốtđếnđâu,thànhcôngcũngphụthuộcrấtnhiềuvàothờigian,chitiếtcấutrúcđặcthùhayđơngiảnlàmaymắn.Mộtthịtrườngchocácdựánkhôngthểbảođảmsựphânbổtốiưucácnguồnlựcnhưngnócóthểtậndụnglợithếchủyếucủathịtrườngquaviệctạoracơchếphảnhồinhanhchóngvàđángtincậy.

Nhữnghyvọnglạcquancủatôilàdựatrênkinhnghiệmthựctiễntrongcuộcsống.Cácnguyêntắctôiđềraởđâyđãđượcápdụngtrongthựctếhoạtđộngmạnglướiquỹcủatôi(dùchưahềđượcđềcậpđếnmộtcáchrõràng).Tổchứcquỹcủatôihoạtđộngnhưnguồnquỹủythác,nhậnphầnphânbổtừmộtbanđiềuhànhquốc tế.Kếtquảđạtđượcnhưmongđợi:Sốnhiều là thànhcông,một số thì ítthànhcônghơnnhưngkếtquảtíchcựcvượttrộisovớikếtquảtiêucựcvànhữngmặttiêucựcnàysẽnhanhchóngđượcxácđịnhvàloạibỏ.Tómlại,tôihoàntoàntintưởngchươngtrìnhsẽđạtkếtquảđủtíchcựcđểđượcápdụngtrênmộtdiệnrộnghơn.Đươngnhiên,kinhdoanhngànhxãhộichắcchắnsẽkhônggiốngtrongkinhdoanhtưnhânnhưngtừđâychúngtacóthểrútramộtsốbàihọc.

ĐềnghịSDRcóthểđượcđưaratrongHộinghịQuốctếvềTàitrợPháttriểncủaLHQ,dựkiếntổchứcởMonterrey,Mexicovàotháng3năm2002,vàsẽđượcthựcthitrongcuộchọpsắptớicủaIMF.Nó sẽ không thay thế các nguồn tài chính khác được thảo luận trongBáo cáo củaZedillo.Nhữngnguồntàichínhnàycũngnênđượcxemxétnhưngtôi tintưởngđềnghịcủatôisẽchiếmưuthếvềnhiềumặt.Khôngcókhókhăngì trongviệc thu thuế,khungpháp lýđãđượcxâydựngvàchươngtrìnhcóthểđượckiểmnghiệmtrongđợtphânbổmộtlầnchỉcầnđợisựthôngquacủaQuốchộiMỹđểcóhiệulực.Nhượcđiểmchínhcủachươngtrìnhnàylàtínhphứctạpvàkhóhiểu.NóphụcvụchonhiềumụcđíchkhácnhauvàýkiếncủacácchuyêngiavềviệcsửdụngSDRnhưlàmộtcôngcụtiềntệđitheonhiềuhướngkhácnhau.Nhưngởđâucótưtưởngvìcộngđồngnhằmđạtđếnviệntrợquốctếtốthơnvànhiềuhơn,thìởđócócáchvượtquanhữngkhókhăn.Trongkhôngkhíhậu11/9,vớiHộinghịMonterreytháng3năm2002vàHộinghịthượngđỉnhG7tậptrungvàoChâuPhitháng6năm2002,việchộitụcáctưtưởngvìcộngđồnglàcóthể.

ChươngtrìnhviệntrợSDRsẽkhôngchữatrịđượctấtcảcáccănbệnhcủatoàncầuhóa,cũngnhưcơchếsửdụngSDRtôiđềnghịkhôngthểtránhđượctấtcảnhữngrủirotrongviệntrợquốctế,nóchỉcóthểđưaramộtcơhộitốtđểgiúpcôngtácviệntrợhiệuquảhơn.Đólàtấtcảnhữnggìchúngtacóthểmongđợitrongmộtxãhộikhônghoànthiệnluôncầnđượcđổimới.

CHƯƠNG3.Cảicáchcấutrúc:NgânhàngPháttriểnĐaphương

NgânhàngThếgiớiđóngvaitròlàmộttổchứcanhemcủaIMF.NhiệmvụbanđầucủangânhàngnàylàcungcấpnguồnvốndàihạnchonhữngquốcgiacócơsởhạtầngbịtànphátrongThếchiếnthứIIkhimàcóquáíthoặckhônghềcónguồnvốntưnhânnào.Dầndần,nóchuyểnhướngsangcácquốcgiakémphát triển (LDC).Cácngânhàngphát triểnkhuvựccũngđược thiết lập theomôhìnhcủaNgânhàngThếgiới.

NguồnvốncủaNgânhàngThếgiớiđượchuyđộng từcác thị trườngvốndưới sựbảo lãnhởmứcAAAcủacácquốcgiacôngnghiệphóa.Đâylàmộtđườnglốitàichínhrấtkhônngoanmanglạilợiíchchocácnướcnghèomàcácquốcgiagiàulạikhôngphảimấtchiphígì.Việcbảolãnhcũngchưabaogiờphảicầnđến.

Tuynhiên,vấnđềnàycómộtnhượcđiểmrấtlớn:việcchovaycủaNgânhàngThếgiớibịvòngvâyliênchínhphủchiphối.HiếnchươngcủaNgânhàngThếgiớiquyđịnhcáckhoảnvayphảiđượcchínhphủcủaquốcgiavaybảolãnhdođóviệcbảolãnhđãtrởthànhcôngcụkiểmsoátcủachínhphủnhậnvay.Tiềnvaythườngđượcdùngđểhậuthuẫnchonhàcầmquyềnthamnhũngvàhàkhắc.ChínhphủcủacácquốcgiapháttriểnthốngtrịbanđiềuhànhcũnggâysứcépbấtchínhlêncáchoạtđộngchovaycủaNgânhàngThếgiới:họcóthểtạoáplựcchonhữngkhoảnvaycólợichonềncôngnghiệpxuấtkhẩucủamìnhhayphủquyếtcáckhoảnvaychonhữngđốithủcạnhtranhphươnghạiđếnlợiíchcủahọ.

Năm1960,HiệphộiPháttriểnQuốctế(IDA)đượcthànhlậpthêmvàoNgânhàngThếgiớivớimụcđíchchocácnướcthànhviênngânhàngnghèonhấtvayvớimứclãisuấtcựcthấpvàthờihạnthanh

toándài[58]

.Tiếptheo,NgânhàngThếgiớithiếtlậpmộtđơnvịtrựcthuộckháclàCôngtyTàichínhQuốctế(IFC)vớichứcnăngđầutưvàchovaytrongkhuvựctư.Sauđó,tổchứcnàythànhlậpTổchứcBảolãnhĐầutưĐaphương(MIGA)cũngcùngmụcđíchphụcvụchokhuvựctư.

BanđầuNgânhàngThếgiớichỉtậptrungvàonhữngdựáncơsởhạtầnglớn,nhưngvìtổchứcnàysauđónhắmđến các nướcđangphát triển nênđã dần chuyểnhướng sang tạonguồnvốn cho conngườivàxãhộicũngnhưgiảmbớtđóinghèo.DướisựlãnhđạocủaJamesWolfensohnthayđổinàycàngrõràngvàsâusắc.ÔngđãđưaraýtưởngthànhlậpKhungPháttriểnToàndiện(ComprehensiveDevelopmentFramework)(CDF).Sauđó,ýtưởngxóanợchoHIPCđãdẫnđếnviệcthànhlậpPRSP,làquátrìnhhợptácgiữacácngânhàngvànguồnquỹ.Mộtchuẩnmựcmớivềviệntrợquốctếđangđượchìnhthành,chophépnướcnhậnviệntrợcóquyềnsởhữucaohơn,hỗtrợnhữngnướcthựchiệntốtvàtrừngphạtnhữngnướckhôngđạtmụctiêu.Cácđịnhchếtàichínhquốctế(IFIs)rõràngđãrútranhiềubàihọctừsailầmcủamình.Nhưngcácnhàhoạtđộngchốngtoàncầuhóavànhữngngườichỉtríchvẫnchưasẵnsàngtintưởnghọ.Tấtcảchỉlàmớibắtđầu.Vẫncònrấtnhiềubốirốitrongviệctìmraphươngcáchhiệuquả;vaitròcủaIMFvàNgânhàngThếgiớicũngchưarõràng.CácIFIsphảidànhthờigianđểcụthểhóachuẩnmựcmớinày.

KểtừkhiJamesWolfensohnnắmquyền,NgânhàngThếgiớiđãthựcthinhiềucôngtáccầnkípchoxãhội,từviệcchocácdoanhnghiệpnhỏvaychotớiviệchỗtrợnhậnthứcvàphòngchốngAIDSvàcácbệnhtruyềnnhiễmkhác.Ngânhàngđãthửnghiệmchocácđơnvịquốcgiathứcấpvàcáctổchứcphichínhphủ(NGO)vay,nhưngHiếnchươngcủangânhànglạihạnchếphạmvicủanhữngnỗlựcnàyvìcáckhoảnvayphảiđượcxúctiếnthôngquachínhquyềntrungương.Nhữnghoạtđộngnàycó

thểhiệuquảhơnnếungânhàngtrợcấpvàlàmviệctrựctiếpvớicácđốitượngkháctrongxãhộingoàichínhquyềntrungươngnhư:khuvựctư,chínhquyềnđịaphương,vàcácnhómcộngđồng.NhưngNgânhàngThếgiớichỉcónguồnquỹrấthạnchếchotrợcấpcôngkhaivàhỗtrợkỹthuật.Nhữngnguồnquỹnàychủyếulàthunhậplấytừcáchoạtđộngchovay.QuỹTrợcấpPháttriểncủaIDAchỉcó100triệuđôlaMỹ.Theotôi,hoạtđộngchitiêuhợplýcủaNgânhàngThếgiớisẽcólợihơnrấtnhiều,vàgâyíttácdụngngượchơn,sovớicáchoạtđộngchovay.

ChínhphủBushvừayêucầuNgânhàngThếgiớinêngiảmchovayvàtănghoạtđộngtrợcấp.NghĩalàmộtnửatiềngiảingâncủaIDAsẽdànhchotrợcấp.

Thoạtnghe,thaythếcáckhoảnvaybằngviệntrợcóvẻlàmộtbướcđiđúnghướng.Nhưngyêucầucủatổngthốnglạikhôngđikèmvớicungcấpthêmtàichínhchoviệcnày,vìvậythựcchấtvấnđềlàgiảmthiểutoànbộcáchoạtđộngcủaNgânhàngThếgiới.ÝkiếnnàycũngkhớpvớiđềxuấtcủaỦybanMeltzer,doQuốchộiMỹthànhlậptháng11năm1998nhằmđịnhhướngchínhsáchcủaMỹđốivớicácIFTIs.

Trongbảnbáocáocuốicùngvàotháng3năm2000,ỦybanMeltzerđãchỉtríchNgânhàngThếgiớilàtổchứcquáquanliêuvớibộmáycồngkềnhvàchỉchútrọngvàocáchoạtđộngchovaythựcchất

cóthểxúctiếnởcácthịtrườngvốn[59]

.ỦybannàyđềnghịNgânhàngThếgiớinênchấmdứthoạtđộngchovay thườngngày, trảnguồnvốnđượcbảo lãnhchocácquốcgia côngnghiệphóa,và tựchuyểnmìnhthànhmộtCơquanPháttriểnThếgiớicungcấpviệntrợchocácquốcgianghèonhấttrênthếgiới.ỦybanMeltzerđãđưaramộtphạmvihạnchếquyđịnhchặtchẽchođốitượngnhậnviện trợ:Cácquốcgiacó thunhậpbìnhquânđầungườicaohơn4.000đô laMỹsẽbị loại,vàcáckhoảnviệntrợchotrườnghợpthunhậpbìnhquânđầungười2.500đôlaMỹtrởlêncũngbịhạnchế.Nguồnvốnthườngtrựctrảngaysẽgiảmkhitỷlệdanhmụcchovaygiảm;tổchứcIFCsẽgianhậpvàoCơquanPháttriểnThếgiớivànguồnvốn5,3tỷđôlaMỹcủatổchứcnàysẽđượctrảlạichocáccổđông;tổchứcMIGAsẽbịgiảithể.TómlạilàmộtnguồnlựctolớnsẽđượcchuyểntừNgânhàngThếgiớisangcácquốcgiagiàu.Nhưđãnóitrên,ỦybanMeltzerkêugọităngtrợcấpchonhữngquốcgianghèonhất“nếutrợcấpđượcsửdụngmộtcáchhiệuquả”.Tuynhiên,sẽrấtnguyhiểmnếucáchoạtđộnghiệntạibịcắtgiảmtrongkhiviệctăngcườngtrợcấpbịsalầykhiviệcthựcthiđivàochitiết.

TôiđồngývớiBáocáoMeltzerởđiểmnhiệmvụvàphươngpháphoạtđộngcủaNgânhàngThếgiớicầnphảiđượcxemxétlại.Côngtácchovaycủatổchứcnàykémhiệuquả,khôngcònthíchhợp,vàthậmchíởmặtnàođócòngâytácdụngngượcvìnótăngcườngvaitròcủachínhquyềntrungươngcủanướcnhậnđivay.NhưngtôikhôngthểđồngývớiviệcvaitròcủaCơquanPháttriểnThếgiớibịhạnchếnhưđềnghịcủaỦybanMeltzer.Còn rấtnhiềungườinghèoởcácquốcgianhưBrazil sẽkhôngnhậnđượcviệntrợtheonguyêntắccủaMeltzer.Nhữngquốcgianàyphảichịuchiphírấtcaochoviệcvayvốn.Cácdoanhnghiệpđịaphương,đặcbiệtlànhữngdoanhnghiệpvừavànhỏ,sẽchịubấtlợisovớicáctậpđoànđaquốcgia.VìvậysẽkhônghợplýnếuhoàntrảvốnlạichocácnướcgiàuhayxóabỏnguồnvốnthườngtrựccủaNgânhàngThếgiới.CóchănglànguồnvốnthườngtrựccủaNgânhàngThếgiớicầnphảiđượcsửdụnghiệuquảhơn.

TráivớiđềnghịcủaỦybanMeltzer,hiệncònquásớmđểchấmdứthoạtđộngchovaycủaNgânhàngThếgiới.NhữngquốcgiacóthunhậptrungbìnhnhưBrazil,haythậmchínhưChile,cósựchênhlệchlớnvề thunhập trongkhi nhu cầuxãhội rất cao.Các thị trườngvốn sẽ khôngưu tiên chonhữngnguồnchichínhphủhaycáckhoảnnợchồngchấtcủanhữngquốcgiabênngoài thị trường.NgânhàngThếgiớicóthểlấpchỗtrốngquantrọngnày.

CáchthứchoạtđộngchovaycủaNgânhàngThếgiớicầnphảiđượccảicáchnhằmloạibỏnhữnghậuquảbấtlợingoàimongmuốn.NgânhàngThếgiớiphảichúýnhiềuhơnđếnđiềukiệnchínhtrịnộitạicủaquốcgiavay tiền.Việcnàyđãvàđangđược tiếnhành.CDFlấyýkiến từxãhộidânsự.Tính

minhbạchvàđấutranhchốngthamnhũngđứngởvịtrícaotrongdanhsáchưutiêncủaNgânhàng.Nhưngvẫncònphảilàmnhiềuhơnnữa.DùNgânhàngkhôngthểchovaynếuđốitượngvaykhôngcósựbảolãnhcủachínhphủthìNgânhàngcũngphảitíchcựchơntrongviệcgiámsátxemtiềnvaycóđượcsửdụngcholợiíchxãhộimàkhôngphảivìảnhhưởngchínhtrịhaykhông.Ngânhàngnêntừchốichocácchếđộhàkhắcvàthamnhũngvay.NhữngtiêuchuẩnghitrongluậtphápnướcMỹrất

hayvàphảiđượccácthànhviênkháctuântheo[60]

.

MộttrongnhữnglợiíchcủahoạtđộngchovaylànómanglạichoNgânhàngThếgiớinguồnthunhậpkhicầnthiết.NếutổchứcnàybịchuyểnthànhCơquanPháttriểnThếgiớithìnósẽcàngphụthuộcvàochínhphủnướcviệntrợhơn,vànhưvậysẽgặpbấtlợinhưcáccơquanviệntrợsongphương.Thàthuhẹpsựquản lýcủaNgânhàngcònhơn làquáphụ thuộcvàochínhphủnướcviện trợ.Nguyênnhânthấtbạicủaviệntrợquốctếlàdolợiíchcủanướcviệntrợbaogiờcũngđượcưutiênhơnnhucầucủanướcnhậnviệntrợ.

ĐểgiúpNgânhàngbớtphụthuộcvàochínhphủcáccổđông,nhữngvịtrígiámđốcphảiđượcchọndựatrênkhảnăngnghềnghiệpcánhântheomộtsốđiềukiệnnhấtđịnh,độclậpvớichínhphủđãđềcửhọ,nhưtrườnghợpcủaMỹlànhữngngườiđứngđầuCụcdựtrữliênbang.Mộttrongcácyêucầuchocácgiámđốclàhọkhôngđượccốgắngtạosựđộcquyềnđểgiànhcácdựánngânhàngchoquốcgiamình.Hệ thống đấu giá công khai củaNgân hàng hiện cũng ngăn chặn được vấn đề này.Tuynhiên,phápchếMỹyêucầurằngphảicómộtnhânviêncủaSởNgoạithươngđạidiệnchoMỹtrongBangiámđốcđiềuhànhcủaNgânhàngThếgiớivàtấtcảcácngânhàngpháttriểnkhuvựcđểgiámsátquyềnlợikinhtếcủaMỹ.MộtsốquỹủythácNgânhàng,đượctàitrợbởiChínhphủcủacácnướcthànhviên,rõràngbịràngbuộcphảimuahàng(chọnnhàcungcấpchocácdựán)từcácnướcđó.VàiChínhphủkháccóthểkhéoléohơn,songkinhdoanhpháttriểnvẫnlà1ngànhkinhdoanhlớn.Cởibỏcácràngbuộcvềviệcmuahàngnói trên làchưađủ,viện trợquốc tếcầnđượcbảovệkhỏisự lạm

dụngvềlợiíchcủacácnhàtàitrợ[61]

.

Cùnglúc,cầnphảicócácbướcngănchặnquyềnlợicủanhữngcánhânmuốnthốnglĩnhcơquannày.Việcnàycóthểthựchiệnthôngquaquyđịnhthờihạnchonhiệmkỳ,nămnămchẳnghạn,dựatrênkhảnănglàmviệc.VịtrígiámđốcNgânhàngThếgiớicũngcóthờihạnnhiệmkỳtươngtự.Khôngnênxemxétkhảnănglàmviệcdựatrênlượngtiềnchovay.NgânhàngThếgiớicóđộingũnhânviênđôngđảovàtàinăng,thậmchíquácồngkềnhtheoBáocáoMeltzer,đượctuyểndụngtừkhắpnơitrênthếgiới,kểcảcácquốcgiađangpháttriển.Cácnhânviênnàythônghiểuvềđiềukiệnvàcácvấnđềđịaphươngnhưnghọkhôngmuốnvềlạiquênhà.Việcquyđịnhthờihạnnhiệmkỳsẽgiúpcácquốcgiathiếunhântàicóđượcnguồnchuyêngiacầnthiết.

TínhtoáncủaỦybanMeltzerlàkhôngthựctếkhichorằngnguồnvốnbảolãnhcủaNgânhàngThếgiớiđãtạonênnguồntrợcấpchobộphậnnướcMỹvàcácquốcgiacôngnghiệphóakhác.CácnguồnbảolãnhnàychưabaogiờđượcsửdụngđếnvìbanquảnlýNgânhàngbiếtrằngcácquốcgiacổđôngsẽkhôngủnghộđiềunày.Theotôi,cầnphảinhìnvấnđềtừgốcrễ.Nhucầucungcấphànghóacônglàrấtcấpthiết,vàcácquốcgiagiàucóphảiđảmtráchtrangtrảichiphíchotiếntrìnhnày.Việcphânbổlạitàisảnđãdiễnraởtầmquốcgia,chođếnkhiquátrìnhtoàncầuhóabiếnthuếlũytiếntrởthànhcótácdụngngược,đólàlúcphảiphânbổlạitàisảntrênquymôtoàncầu.

Đểthựchiệnnguyêntắcnày,nguồnvốnbảolãnhcủaNgânhàngThếgiớicầnđượcsửdụnghiệuquảhơnbằngcáchthamgianhữnghoạtđộngmạohiểmhơn.Chẳnghạn,NgânhàngThếgiớicóthểbảolãnhthươngphiếu(commercialpaper)do“Tậpđoàntàichínhtíndụngnhỏbánlẻ”pháthành.Đâycóthểlànguồnlợilớnchothếgiớivìtíndụngchocácdoanhnghiệpvừavànhỏđãchứngminhhiệuquảtrongviệcgiảmđóinghèo.Tuynhiên,việcchovaycácdoanhnghiệpnhỏkhôngthểphát triểnnếuthiếunguồnhỗtrợliêntụctừbênngoàivìhìnhthứckinhdoanhnàychỉđạtđiểmhòavốn.NếuNgânhàngThếgiớicóthểcungcấpthêmnguồntàichính,việcchovaycácdoanhnghiệpvừavànhỏsẽcó

tácđộngquantrọngđếnpháttriểnkinhtếvàchínhtrị.

Ýtưởngnàyrấthaynhưngphithựctếtrongthếgiớingàynay.Bộtrưởngtàichínhcácnướcpháttriểnsẽphảnđốinếuhọphảithựchiệnnghĩavụbảolãnh.HọsẽkhôngchophépNgânhàngThếgiớidùngnguồnbảolãnhcủamìnhtheocáchnhưvậy,vàchodùngânhàngcứtiếnhành,họsẽkhôngcấpbảolãnhnữa.Với thái độ củahọnhưvậy, bảo lãnh cấphạngAAAcủaNgânhàngThếgiới có thể sẽkhôngcònhiệulựctrởthànhvấnđềphảibàncãi.

TôichorằngđâychưaphảilàthờiđiểmchúngtanêncảicáchNgânhàngThếgiớivìbấtkỳviệctáicấutrúcnàocũngcóthểlàmgiảmnguồnlựccủanó.TốthơnchúngtanênxúctiếnchươngtrìnhSDRthayvìcốgắngtìmcáchsửdụngnguồnbảolãnhcủaNgânhàngThếgiớimộtcáchhiệuquảhơn.ViệccảicáchNgânhàngThếgiớinêntiếnhànhsaukhichươngtrìnhSDRchứngminhlàthànhcông.LúcđóIFIssẽcóthờigianđưachuẩnmựcmớivàohoạtđộng,vàmôitrườngsẽtrởnêncólợihơnchocôngviệccảicách.

CHƯƠNG4.ỔnđịnhTàichính:QuỹTiềntệQuốctế

Lậpluậnbảovệthịtrườngtàichínhtoàncầukhôngrõràngrànhmạchnhưlậpluậnchothươngmạiquốctế.Cósựkhácnhaucơbảngiữathịtrườngtàichínhvớithịtrườnghànghóavàdịchvụhữuhình.Loạithịtrườngthứhaigiaodịchvớisốlượngxácđịnhcònvớiloạithứnhấtchúngtakhôngbiếtchínhxácsốlượnggiaodịchvàthựctếlàkhôngthểbiếtđược.

Các thị trường thườngcóxuhướng tiến tới trạng tháicânbằngkhixácđịnhđược lượnggiaodịchnhưngthịtrườngtàichínhlạikhác.Ngườitaxemnhẹtươnglaivàtươnglaiđólạiphụthuộcvàoviệccácthịtrườngtàichínhđánhgiánórasaoởthờiđiểmhiệntại.Nhưngkhôngnhưkếtquảdựđoán,tươnglaitrongthựctếluônthayđổitheoxuhướngngoàimongđợi.Xuhướngchủquantrongcáckỳvọngvềthịtrườnglàmộttrongnhữngnhântốđịnhhướngdiễnbiếncácsựkiện.Cómộtsựtácđộnghaichiềugiữakỳvọngvàkếtquảmàtôigọilà“độphảnthân”.

Quan điểm cho rằng giá cả thị trường chịu ảnh hưởng bởi cảm tính thị trường (market sentiment)khôngcógìmớimẻ.Nhưngquanđiểmchorằnggiácảthịtrườngcóthểảnhhưởngđếncáiđượcxemlàyếutốcơbảnlạiítainhậnra.Vídụ,sựbùngnổdịchvụInternetvàviễnthônglàmtăngtốcđộrađờicácphátminhvàchophépcáccôngtymớithànhlậpcóthểchiếmlĩnhthịtrườngbằngnhữngsảnphẩmtiêntiếnnhất.Ngượclại,sựphásảnlạiđanglàmgiảmtốcđộrađờicácsảnphẩmmớivàchophépcáccôngtyđãđượcthànhlậpnhưcáctổngđàiđiệnthoạiđịaphươngthôntínhcácđốithủmới.Điềunàylàmthayđổimốiquanhệcungcầuđốivớinhiềusảnphẩmvàcótácđộngtiêucựctớithunhập.Banthẩmđịnhcũngkhôngthểbiếtđượcmứctăngnăngsuấttrongvàinămquacóthểtiếptụcduytrìtrongnhữngnămtớihaykhông.

Tôichorằngđộphảnthânlàmộtýniệmgiúpchúngtahiểuvềcáchvậnhànhcủacácthịtrườngtàichínhdễdànghơnkháiniệmvềtrạngtháicânbằng.Trạngtháicânbằngngầmchỉmộtkếtquảxácđịnhnhưngtrênthịtrườngtàichính,kếtquảthựcsựkhôngxácđịnhđược.Đặctínhcủatìnhhuốngphảnthânlàcósựkhácbiệtgiữadựđoánvàkếtquảvàngườitrongcuộckhôngthểraquyếtđịnhnếuchỉdựavàokiếnthức.Sựđánhgiácủahọmangtínhthiênvịvàđịnhkiếncủangườitrongcuộctrởthànhmộtnhântốquyđịnhkếtquả.Vìvậychúngtachỉcóthểđềcậpđếnđiểmcânbằngkhiđịnhkiếnkhôngcònquantrọngvàcóthểbỏqua.Cònkhinàovẫncókhoảngcáchgiữadựđoánvàkếtquả,chúngtaphảitínhđếnnhữngtìnhhuốngxađiểmcânbằng.Độphảnthântínhđếnnhữngchukỳthuậnvànghịch,bắtđầubằngquátrìnhtựphátvàkếtthúcởđiểmtựdiệt.

Cầnnhấnmạnhrằngkhôngphảiaicũngcóthểnhậnraýnghĩacủađộphảnthân.Tráilại,lýthuyếtkinh tế lại tìmmọicáchné tránhđiềunàyđểđưaranhữngkếtquảxácđịnh.Kinh tếhọc tàichínhđượcxâydựngdựatrênsựgiảđịnhvềcácthịtrườnghiệuquảvànhữngkỳvọnghợplý.Tôichorằnglýthuyếtdựatrênnhữngkỳvọnghợplýtựbảnthânnóchứađựngnhữngmâuthuẫn:Trongnhữngđiềukiệnhoàntoànkhôngchắcchắn,thậtlàphilýkhidựđoándựatrêngiảđịnhrằnggiácảphụthuộcvàokỳvọnghợplý.Trongthựctế,ítcótrườnghợpnhưvậy.

Phảithừanhậncũngđãcónhữnglýthuyếttiếnbộ,đángchúýlàthếhệlýthuyếtthứhaivềkhủnghoảngtàichính,trongđócóxemxétđếnhiệntượngphảnthânvànhậnbiếtkhảnăngvềcáiđượcgọilà“trạngtháicânbằngkép”.Tuynhiên,quanđiểmthắngthếvẫndựatrênsựgiảithíchvềcáchthứccácthịtrườngtàichínhvậnhànhcủanhữngngườitheothuyếtthịtrườngkhônghoànhảo.Quanđiểmđóhiệnđanggâynguyhiểmchosựổnđịnhcácthịtrườngtàichínhtoàncầu.

Thayvì tiếntớiđiểmcânbằng,cácthị trườngtàichính,dobịbỏmặctựxoaysở,cóxuhướngcựcđoanvàcuốicùngđiđếnsụpđổ.Dođó,khôngthểđểchúngtựvậnhành,chúngphảiđượcgiámsátvà

ởmộtmứcđộnàođóphảiđượcquảnlýbởicáccơquanđiềuhànhtiềntệ.Chodùlàvớilýthuyếtnào,vấnđềnàyđãđượcnhìnnhận trong thực tế.Lịch sửvềcác thị trường tài chínhbịngắtquãngbởinhữngcuộckhủnghoảngvàmỗicuộckhủnghoảngđềumanglạinhiềuđiềubổsungchokhuônkhổđiềutiết.Đólàcáchngânhàngtrungươngvàcôngtácquảnlýthịtrườngtàichínhpháttriểnquathờigian.Cáccơquanquảnlýtiềntệtạicácnướccôngnghiệptiêntiếnpháttriểnrấttốt,nhưngsựpháttriểncủacơcấuđiềutiếtquốctếlạikhôngbắtkịptiếnđộtoàncầuhóacủacácthịtrườngtàichính.Điềunàycóthểthấyqualịchsửgầnđây.Haimươinămvừaquađãcódấuấncủanhữngcuộckhủnghoảngtàichính:khủnghoảngtrầmtrọngvềnợquốctếbắtđầutừMexiconăm1982vàlanrộngtớicácquốcgiamắcnợnhiềunhất;mộtcuộckhủnghoảngkhácởMexiconăm1994lantớiChâuMỹLatinhquacáigọilà“hiệuứngtequila”;khủnghoảngthịtrườngmớinổinăm1997ởChâuÁvàlankhắptoàncầu,dẫnđếnsựvỡnợcủanướcNgavàkếtthúcbằngsựmấtgiáđồngRealcủaBrazilvàotháng1năm1999.

Đặctrưngcủacáccuộckhủnghoảngnàylàchúngđãảnhhưởngxấuđếnvùngngoạibiênhệthốngtàichínhthếgiới.Cácquốcgiatrungtâmvẫnkhôngbịảnhhưởngbởivìkhicáccuộckhủnghoảngđượccảnhbáo,cáccơquantiềntệđãcónhữngbiệnpháphợplýnhằmngănchặnsựsụpđổcủahệthốngtài

chínhthếgiới[62]

.Điềunàydẫnđếnsựbấtbìnhđẳngrấtlớntronghoạtđộngtàichínhkinhtếcủacácquốcgiatrungtâmvàcácquốcgiabênngoàihệthống.Trongkhicácquốcgiangoàihệthốngđitừkhủnghoảngnàyđếnkhủnghoảngkhác,cácquốcgiatrungtâmvẫnduytrìổnđịnhvàthịnhvượng

mộtcáchấntượng[63]

.Việcchịutráchnhiệmvềhệthốngtàichínhthếgiớiđãmanglạilợithếđángkểchocácquốcgiatrungtâmnày.

Nhậnđịnhcácthịtrườngtàichínhtoàncầutạonênmộtsânchơibấtbìnhđẳngkhôngđạtđượcsựtánđồngcủanhữngngười theochủnghĩa thị trườngchính thốngchorằng thị trườngđảmbảosựphânphốitốiưucácnguồnlực.Thựcra,dướiảnhhưởngcủachủnghĩathịtrườngchínhthống,cuộckhủnghoảng thị trườngmới nổi năm1997-1999 làmột ngoại lệ của quy luật chung rằng saumỗi khủnghoảngđềucósựcủngcốcácluậtlệ.Từngquốcgiađãsiếtchặtthịtrườngtàichínhvàđiềutiếtcácngânhàngnhưngxuhướngchunglàthamgiamạnhhơnvàothịtrườngvàgiảmcanthiệpchínhthứcởcấpđộquốctế.

Khôngainghingờvềtínhkhốcliệtcủacuộckhủnghoảng1997-1999vàhậuquảcủanónhưngquanđiểmvềnguyênnhângâyrakhủnghoảnglạikhácnhau.QuanđiểmchiếmưuthếchorằngcáchthứcIMFcanthiệpvàocácquyluậtthịtrườngvàkhuyếnkhíchsựbùngnổtháiquávềchovayvàđầutưquốctếđãdẫnđếnmộttìnhtrạngvỡnợ.Cácnhântốkháccũngảnhhưởngđángkể:Nhiềuquốcgiachịuảnhhưởngnặngnềbởicuộckhủnghoảngcónhữnghệthốngngânhàngyếukémvàchínhsáchkinhtếvĩmôkhôngthíchhợp.NhưngnguyênnhânsâuxađượccholàdosựcanthiệpcủaIMFtrongquákhứđãtạonênsựỷlạinguyhiểm;họkhẳngđịnhIMFđãlàmcácnhàchovaytinrằngtrongtìnhhuốngkhẩncấpIMFcóthểbảođảmchohọbằngviệccứugiúpcácquốcgiađanggặpkhókhăntrongviệcđápứngcáckhoảnnợ.Dùcóđúnghaykhông,mọingườicũngtinrằngcó thể tránhđượccác

cuộckhủnghoảngtrongtươnglaibằngviệcloạitrừtâmlýỷlạinguyhiểmnày[64]

.

Tôikhônghoàntoànphảnđốilậpluậnnày.Việccanthiệpcủacáccơquantàichínhđãtạonênhiệu

ứng“rủirovềđạođức”(moralhazard)[65]

.Chính“rủirovềđạođức”nàygópphầnlàmchocácthịtrườngmớinổibùngnổkhôngkiểmsoátđược.Nhưngtôikhôngđồngýởhậuquảcủaviệcloạitrừ“rủirovềđạođức”.Nhữngngườitheochủnghĩathịtrườngchínhthốngchorằngnếubạnloạibỏ“rủirovềđạođức”,quyluậtthịtrườngsẽlàmtiếpphầncònlại.Tôicholàvớicácthịtrườngtàichínhvốnđãkhôngổnđịnhvàcácsânchơivốnđãkhôngbìnhđẳng;chữabệnh“rủirovềđạođức”lạisẽgâyranhữngtrụctrặcmới,theohướngngượclại, tứclàtạonênsựthiếuhụtvốntrongcácthịtrườngmớinổi.Tôitinrằngthayvìgiảm,cầntăngvaitròcủaIMFvàcónhữngbiệnphápđặcbiệtnhằmrútngắn

sựcáchbiệtgiữakhuvựctrungtâmvàngoạibiên.

Thậtkhôngdễtrìnhbàylậpluậnnàyvìvấnđềquáphứctạpvàcóphầnliênquannhiềuđếnkỹthuật.Trướctiêntôisẽmôtảngắngọnvềbốicảnhlịchsửchúngtađãtrảiqua,sauđóphântíchtìnhhuốngnảysinhdohậuquảcủakhủnghoảngcácthị trườngmớinổinăm1997-1999,vàcuốicùngđềxuấtmộtsốgiảiphápcảicáchhệthốngtàichínhthếgiới.

TómtắtLịchsửhìnhthànhQuỹtiềntệthếgiới(IMF)

RađờitạiBrettonWoodsvàotháng7/1944,IMFđượclậpranhằmquảnlýnguồnvốnvàtỷgiácốđịnhtrênthếgiới.Nhiệmvụcủanólàpháttriểncáchoạtđộngthươngmạiquốctếthôngquaviệcthiếtlậpcácluậtlệ,quyđịnhnhằmquảnlýtỷgiávàthanhtoánquốctếvàcungcấpnguồntàichínhtạmthờiđểđiềuchỉnhcáncânthanhtoán.

Khiviệcquảnlývốndầndầnđượcgiatăng,hệthốngtỷgiácốđịnhbịphávỡvàonăm1971.Cuộckhủnghoảngdầulửađầutiênnăm1973đãtạothếmấtcânbằngtrầmtrọngtrongthươngmại,buộccácngânhàngthươngmạiphảihỗtrợtàichính.Cáckhoảnvaykhônggiớihạnngàycàngmởrộngdẫntớimộtcuộckhủnghoảngvàonăm1982.Bảovệhệthốngngânhàngthếgiớitrởthànhưutiênhàngđầu.IMFvớivaitròcơquanđứngđầutiếnhànhcácgóicứutrợ(rescuepackages)giúpcácquốcgiavaynợxửlýcáckhoảnnợcủamình.Cácngânhàngtrungươnggâyáp lựcchocácngânhàngthươngmại“tựnguyện”giahạncáckhoảnvayvàcấpnhữngkhoảntiền“mới”giúpcácconnợtrảlãiđúnghạn.Nói chung, IMFđã thànhcông trongviệc thựchiệnnhiệmvụcủamình:ngănchặn tìnhtrạngvỡnợtrầmtrọng.Đâyđượcxemlàcănnguyêncủatâmlýỷlại:Trongtrườnghợpkhủnghoảng,cácnhàchovaycóthểdựavàosựcứutrợcủaIMF.

Hầuhếtgánhnặngcủaviệcđiềutiếtđềuđèlênvaicácquốcgiavaynợ.Thậtracácquốcgiachovayđãdựtrữchocáckhoảnnợxấuvàcuốicùng,saukhikhủnghoảngquađivàcácngânhàngcókhảnăngtrảnợ,hầuhếtcáckhoảnnợđượcdànxếplạidướihìnhthứctráiphiếuBradyvớilợitứcthấp

hơnvàthờihạndàihơn[66]

.TráiphiếuBradylầnđầutiênđượcpháthànhtạiMexiconăm1989.Cânnhắclạichúngtathấythiệthạiđốivớicácquốcgiavaynợlớnhơnnhiềusovớicácngânhàng:nhưNamPhiđãmấtcảmộtthậpniêntăngtrưởng.

Vớiviệc thúcđẩy tựdohóavàbãi bỏ các luật lệ của chínhquyềnReagan tạiMỹvà chínhquyềnThatcher tạivươngquốcAnh,các thị trường tàichínhquốc tế tiếp tụcphát triểnnhanhchóngsuốtthậpniên1980ngaycảkhikhủnghoảngvaynợ thếgiớivẫndaidẳng.Hàng loạtcáccôngcụpháisinh,cácsảnphẩmtổnghợpvàcácsảnphẩmtàichínhmớiđượcrađờivàbứctranhtàichínhđãthayđổingoàinhậnđịnhcủatấtcảmọingười.Đólàkhitoàncầuhóathựcsựdiễnra.

Năm1994,Mexicomộtlầnnữalâmvàokhókhăn.Nướcnàyđãvayngàycàngnhiềunhằmduytrìmộttỷgiáquácaovàchínhquyềnđãchitiêuquámứctrướccáccuộcbầucửnăm1994;khitỷgiácốđịnh(currencypeg)bịphávỡ,gánhnặngnợnầntrởnênkhôngthểchốngđỡđược.IMFlạimộtlầnnữarataycứugiúpvớisựhỗtrợlớntừphíaBộTàichínhMỹ.Nhữngngườinắmgiữtesobonos-loạitráiphiếucủaMexicomệnhgiábằngđồngpesonhưngtínhtheohệsốvớiđôlaMỹ-đượctrảđầyđủcảgốclẫnlãi,vàtheonhữngngườitheothịtrườngchínhthống,tâmlýỷlạicàngtrởnênrõrànghơn.

Đólànguồngốcphátsinhcuộckhủnghoảngcácthịtrườngmớinổinăm1997-1999.IMFmộtlầnnữađượcyêucầucanthiệpvàoTháiLan,IndonesiavàHànQuốc.Nhưnglầnnàyviệccanthiệpkhôngcótácdụngvàcuộckhủnghoảngcứ lây lanchotớikhinhấnchìmtoànbộcácquốcgiabênngoàihệthốngtàichínhtoàncầu.

CóthểIMFđãkêsailiềuthuốcchocuộckhủnghoảngChâuÁ.Cácchươngtrìnhcủatổchứcnàychophépthảnổicácđồngtiền,tănglãisuấtđểkìmhãmsựmấtgiáđồngtiềnvàgiảmchitiêuchínhphủ

đểngănchặnthâmhụtngânsách.Thêmvàođó,mộtsốcácđiềukiệnđượcđặtra,chủyếunhắmvàohệthốngngânhàngnhưngcũngchútrọngtớinhữngkhiếmkhuyếtvềcấutrúckhácnhưsựđộcquyềntheokhuvựcở Indonesia.Hậuquả lànóđã làm trầm trọng thêm tìnhhình suy thoáikinh tế.Liềuthuốcđượckêranhằmgiảiquyếttìnhtrạngdưthừatrongkhuvựccông,nhưngtrongtrườnghợpnày

nólạidẫnđếndưthừatrongkhuvựctư[67]

.

Tuynhiên,cũngnênxemlạiliệuIMFcónhiềuchọnlựahaykhông.Theoquanđiểmcủatôi,lộtrìnhđúnglànênđưaralệnhhoãntrảnợsaukhitáisắpxếpcáckhoảnnợ.Nếunhưáplựctrảnợtrướcmắtđượcgiảmnhẹ,sựmấtgiáđồngtiềnsẽđượcngănchặnmàkhôngcầnphảitănglãisuấtđếnmứcquácao.Tácđộngđốivớicácnềnkinhtếnộiđịacũngsẽbớtnặngnềhơn.Tuynhiên,tôiphảithừanhậnrằnglệnhhoãntrảnợcóthểgâythiệthạiđốivớihệthốngtàichínhtoàncầuvàlâylanrộngrãi.VìnhiệmvụchủyếucủaIMFlàbảovệhệthốngtàichínhnênnókhôngcòncáchnàokhác.Dovậy,khiHànQuốcchuẩnbịcólệnhhoãntrảnợvàotháng12/1997,ngânhàngtrungươngđãphảicanthiệpbuộccácngânhàngthươngmạitựnguyệnsắpxếplạicáckhoảnnợ.Việcdànxếpnàygợinhớđếncuộckhủnghoảngnăm1982vàlàmrúngđộngđếncácthịtrườngtàichính.CănbệnhđãlâylanđếnnướcNgavàcuốicùngkhiNgavỡnợvàotháng8/1998,hệthốngtàichínhtoàncầutiếngầnđếnsụpđổnhưngCụcDựTrữLiênbangMỹđãkịpthờingănchặn.

IMFchỉcómộtsựchọnlựalàthúcépcácnềnkinhtếmớinổimởcửathịtrườngvốn.NhìnlạitathấyrõrằngBộTàichínhMỹđãdẫndắtcộngđồngquốctếđiquáxatheohướngđó.ThậmchíIMFcònđềxuấtđưaviệcmởcửathịtrườngvốntrởthànhmộttrongnhữngmụctiêuchủchốtngaytạithờiđiểmcuộckhủnghoảngChâuÁbùngnổ.Sauđó,khôngainghegìđếnýkiếnnàynữa.

BốicảnhHiệnnay

Cuộckhủnghoảng1997-1999đã bộc lộmột khiếmkhuyết cơ bản trong cấu trúc của hệ thống tàichínhquốctế.Cácquốcgiatrungtâmcủahệthốngcókhảnăngápdụngcácchínhsáchnghịchchukỳ.Chẳnghạn,trongtìnhhìnhkinhtếsuythoáihiệnnay,Mỹcắtgiảmmạnhthuếvàlãisuất.NhưngnhữngđiềukiệndoIMFđặtralạimangtínhthuậnchukỳ:Họđãđẩycácquốcgiavàotìnhtrạngsuythoáiquaviệcépbuộchọtănglãisuấtvàcắtgiảmchitiêungânsách-hoàntoàntráingượcvớinhữnggìMỹđanglàmtrongcùngmộthoàncảnh.

Trướcđây,cácquốcgiađượchỗtrợtrongnhữngchươngtrìnhcủaIMFđềucóthểphụchồivìcácthịtrườngtàichínhtintưởngvàsẵnsàngđitheosựdẫndắtcủaIMF.Vídụ,HànQuốcmắcnợnặngnềvàonăm1980và lâmvàokhủnghoảngvaynợquốctếnhưngnóđã tự thoátrakhỏikhókhănmộtcáchtốtđẹp.Tuynhiên,kểtừkhủnghoảng1997-1999,IMFđãtrởthànhvịhoàngđếởtruồng:nhữngchươngtrìnhcủanóđãkhôngtạođượctácđộngtớicácthịtrườngnữa.Cácquốcgiabịảnhhưởngdườngnhưbịrơivàochukỳsuythoái.

Vấnđềnàykhôngcógìmới.ĐólàđặctrưngcủachếđộbảnvịvàngvàlàtrungtâmcủacuộcĐạiSuythoáivàothậpniên1930.NhữngngườisánglậpracácđịnhchếBretonWoods,đặcbiệtlàKeynes,muốncácquốcgiabịthâmhụtvàcácquốcgiathặngdưnênđượcđặtđốixứngnhauvàhaibênđềuthựchiệnnghĩavụđiềuchỉnhnhưnhaunhằmkhôiphụcthếcânbằng.Thựctế,tácđộngđònbẩycủaIMFhầunhưkhôngtồntạiđốivớicácquốcgiathặngdư,còngánhnặngđiềuchỉnhsựmấtcânđốitrongthanhtoánquốctếhầunhưchỉchồngchấtlêncácnướcvaynợ.

Nhữngngườiủnghộthịtrườngchínhthốngkhôngchovấnđềnàycógìsaivìhọtinvàoquyluậtthịtrường.Họmiễncưỡngchấpnhậnrằnghệthốngcóthểcơbảnkhiếmkhuyếtkhichỉdànhphụcvụchonhữngđốitượngchịutráchnhiệmđiềuhành.Họquychocuộckhủnghoảng1997-1999làdosailầmvềcấutrúctạicácquốcgiabịảnhhưởng.Ởmộtmứcđộnhậnthứccủahọ,nếunhậnrabấtcứkhiếmkhuyếtvềcơchếnào,họđềucholàdohiệuứng“rủirovềđạođức”- tâmlýỷlạivàocứutrợcủaIMF.

CóthểlànóihơiquánhưngrõrànglàcónhữngkhiếmkhuyếtvềcấutrúctrongtừngquốcgiavàđúnglàIMFđãtạora“rủirovềđạođức”.Nhưnghệthốngsẽrasaonếukhôngcóvấnđề“rủirovềđạođức”này?CácgóicứutrợcủaIMFđãtạonênthếđốitrọngvớinhữngbấtlợicốhữucủacácquốcgiabênngoàihệthốngvàchophépcácnềnkinhtếmớinổithuhútvốntừbênngoàivào.Hệthốngkhôngcầnphảithayđổinhưngnókhôngđủmạnhđểloạitrừvấnđề“rủirovềđạođức”.Phảiđặtmộtđốitrọngkhácvớinhữngbấtlợivốncócủacácquốcgiangoạibiênvàtạonênmộtsânchơicôngbằng.Đólàlýdotạisaotôiủnghộnhữngbảođảmvàhỗtrợtíndụngkhác,nhưtôiđãtừngđềcậptừtrước

trongphầnvềkhủnghoảng[68]

.

Thựctếlàvấnđề“rủirovềđạođức”đãđượckhắcphục.Trongcuộckhủnghoảng1997-1999,IMFđãkhôngthànhcôngtrongviệcgiảicứuIndonesiavàNgavàcácnhàđầutưđãphảichịuthualỗnặngnề.Thêmvàođó,trongkhikhủnghoảngdiễnra,IMFđãthayđổi180độ:Thayvìgiảicứu,bâygiờtổchứcnàycốsứckéokhuvựctưnhânnhậpcuộc.Sựchuyểnđổidiễnratừtừ:TrướckhicuộckhủnghoảngtạiNgalênđếnđỉnhđiểmvàotháng8/1998,rủirođạođứcđãtrởthànhmộtvấnđềchínhtrịnhạycảmvàbuộccáccơquantàichínhphảinỗlựcnhằmhạnchếtìnhtrạngvỡnợ.Sauđó,IMFnhấtđịnhyêucầuphảicósựthamgiacủakhuvựctưnhânvàocácgóicứutrợBrazil.Điềunàyđãlàmchậmlạitiếntrìnhvàkhiếncuộckhủnghoảngtrầmtrọngthêmvìcácngânhàngthươngmạihạnchếviệcdựđoánduytrìcáchạnmứctíndụngcủamình.Tiếptheo,IMFcốgắngtìmmộtquốcgiađểápdụngchínhsáchmớivềviệccầnkhuvựctưnhânchiasẻgánhnặng.TổchứcnàyđãthửnghiệmtạiUkrainevàRomaniavàcuốicùngđãthànhcôngtạiEcuado.Nhưvậy,nguyêntắcđãđượcthiếtlậpvàthểhiệnquagiáthịtrườngcủacáctráiphiếucủanhữngthịtrườngmớinổi.

Nhữngluậncứlýthuyếtbâygiờđãtrởthànhhiệnthực.Cácnềnkinhtếthịtrườngmớinổiđanghứngchịutổnthấtdoluồngvốnchảyravàchiphívaynợcaohơn.Biểuđồ4.1chothấycácluồngtàichínhđivàocácthịtrườngmớinổi.Cóthểthấyluồngtíndụnggiảmsútđộtngộttừnăm1996.Vìthuậtngữvôthưởngvôphạt“chodânvay”quámơhồnênmọingườikhôngthấyrõrằngdòngvốnrađãgầnbằngdòngvốnvào.Cộngcáckhoảnchodânvay,đầutưdanhmụcvàtíndụngtưnhânlạivớinhau,thựcsựcácthịtrườngmớinổitừnăm1997đãcómộtdòngvốnraròng,từdương(+)81,7tỷđôlaMỹnăm1996đếnâm(-)106tỷđôlaMỹnăm2000,gầnbằngvớidòngvốnvàotừđầutưtrựctiếpnướcngoàivàtàitrợchínhthức.Biểuđồ4.2thểhiệnchỉsốtráiphiếuthịtrườngmớinổicủangânhàngJ.P.Morgan(EMBI)từnăm1991tớinăm2001.Cóthểthấyphírủiroởmứccaohơnnhiềusovớimứcphổbiếntrướccuộckhủnghoảng1997-1999.Vấnđềlàsựthayđổinàylâudàihaytạmthời.Nhữngngườitheothuyếtthịtrườngchínhthốngcoiđóchỉlànhấtthời;còntôixácnhậnrằngđâylàsựthayđổivềcấutrúc.

Sựthậtlàcácthịtrườngtrởnênphânbiệthơngiữacácquốcgia,nhưngtháiđộcủacácthịtrườngtàichínhđốivớinhữngquốcgiabênngoàihệthốngphầnlớnlàtiêucực.Tínhrủirokhichovayhoặcđầutưvàocácquốcgiangoạibiênhaynắmgiữđồngtiềncủahọtănglênđángkể,vàdorủirođượcphảnánhquachiphívaynợcaohơnnêndẫnđếnlợinhuậngiảmđi.Kếtquảlàtăngtrưởngkinhtếtạicácquốcgianàytrởnênkhókhănhơnvàviệcnàyđãtạonêncácrủirochínhtrị.Mộtbiểuhiệnkháccủasânchơikhôngbìnhđẳnglàngaycảcáccôngtymớinổitốtnhấtcũngcóthểphảitrảlãicaođểhuyđộngvốn,điềunàyảnhhưởngđếnkhảnăngcạnhtranhcủahọtrênthịtrườngtoàncầuvàkhiến

họtrởthànhmụctiêudễthâutómcủacáctậpđoànquốcgiacôngnghiệp[69]

.Điềunàyđúngvớicácquốcgia từNamPhi,BulgariachođếnBrazil.Chiphívaycaohoặckhôngcósẵnvốnlàcănbệnhtruyềnnhiễmmới.Nóthểhiệnkhôngchỉquaviệcthiếuvốnđầutưnướcngoàimàcònquaviệcvốntrongnướcbịchảyrangoài.Saucuộckhủnghoảng1997-1999,nhữngkhoảntiếtkiệmcủathếgiớichảyvàoMỹđểtìmkiếmcơhộiđầutưtốthơn,sauvụnổbongbóngcôngnghệ,dòngvốntiếptụcchảyvàonhằmtìmkiếmmộtnơitrúẩnantoàn.Khôngnhưcácquốcgiangoạibiên,Mỹkhônggặpkhókhăntrongviệcbùlỗthâmhụtcáncântàikhoảnvãnglaiđạttới4.4%GDPtrongnăm2000của

mình[70]

.

Vấnđềhiệnnaylàchúngtacònthiếumộthệthốngchínhsáchưuđãinhằmkhuyếnkhíchvốnchảyvàocácthịtrườngmớinổi.Tronglịchsửvẫnthườngxảyratrườnghợpviệcsửasailầmnàylạigâyramộtsailầmkhác.SauThếchiếnthứI,ngườiPhápđãxâydựngphòngtuyếnMaginotnhằmtạolợithếphòngthủquânsựchomình,nhưngtrongThếchiếnthứII,chúngcũngbịcáccỗxetăngvượtqua.

Tươngtự,sựthayđổichínhsáchcủaIMFtừgiảicứusangkêugọihỗtrợcũngnhằmđểthắngcuộctrongtrậnchiếnngàyhômqua: tránhkhủnghoảng tíndụngbằngcáchngănngừaviệc táidiễnmộtcuộcbùngnổvaynợtồitệ.Mụctiêuđóđãthànhcôngnhưngnócũnglàmầmmốngcủacuộckhủnghoảngtiếptheodothiếuvốnchocácthịtrườngmớinổi.

KhôngtồntạiGiảiphápThầndiệu

Nhậnbiếtvấnđềbaogiờcũngdễdànghơnkhắcphụcnó.Ởcácphầntrướctôiđãgiảithíchvìsaocácthịtrườngtàichínhvốndĩkhôngổnđịnhvàkhôngcómộtgiảiphápthầnkỳnàocóthểthayđổiđiềunày.Tronghệthốngtàichínhđãcónhiềutrườnghợpkhôngcóthuốcchữa.Điềuquantrọnglàcầnhiểurõvàtìmracácgiảiphápthựctếnhằmhạnchếnhữnghậuquảbấtlợi.

Vấnđềđầutiênkhôngthểgiảiquyếtđượclàchếđộtiềntệ.Bấtkỳchếđộnàodùthịnhhànhtớiđâucũngcókhiếmkhuyếtvàbộclộsailầmquathờigian.Tỷgiácốđịnhthìquácứngnhắccòntỷgiáthảnổilạidễtạoranhiềukhuynhhướng“tựcủngcố”(self-reinforcing),hậuquảlàngàycàngkhóđạttớiđiểmcânbằng.Cácđồngtiềnmạnhthểhiệnrõđiềunày.Cáckhuynhhướngthườngtồntạitrongvài

nămtrướckhichúngđảongượctìnhthế,gâynhữngbiếnđộngbấtlợitrêndiệnrộng[71]

.

Neotỷgiá(currencypegs),nghĩalàgắngiátrịcủamộtđồngtiềnvớiđồngđôla,eurohaymộtrổtiềntệ,cũngkhôngduytrìđược.SựsụpđổcủaneotỷgiátạikhuvựcĐôngNamÁlànguyênnhântrựctiếpgâyrakhủnghoảngnăm1997.Saucuộckhủnghoảng,cóthuyếtchorằnggiảipháplàphảichọnmộttronghaitháicựccòngọilàhai“góc”:hoặctỷgiáchuẩn(currencyboard)hoặctỷgiáthảnổi.Tỷgiáchuẩnmangtínhhìnhthứcvàcứngnhắchơnsovớineotỷgiá.Theotỷgiáchuẩn,cáccơquanquảnlýtiềntệtheoluậtsẽkhôngđượcpháthànhtiềntệtrongnướctrừkhikýquỹbằngngoạitệmạnhvớigiátrịtươngđương.

Thực tế đã chứng minh sự thất bại của thuyết chọn một trong hai thái cực. Tỷ giá chuẩn đã đặtArgentinavàomộttìnhthếbấpbênh,vàtỷgiáthảnổithìdẫnđếntìnhtrạngchỉchuộngđồngđôlaMỹ.Giảipháplâudàiduynhấtlàcómộtđồngtiềnchungnhưngthếgiớichưasẵnsàngchoviệcnày.NgaycảEUcũngđãxoayxởvấtvảvớiđồngtiềnchungeuro.

Vấnđề thứhaikhônggiảiquyếtđược là thiếumộtngânhàng trungương toàncầu. IMFkhông thểđóngvaitrò“ngườichovaycuốicùng”bởivìtổchứcnàykhôngkiểmsoátđượchệthốngngânhàngnộiđịa,vìlàmvậycũnggiốngnhưkýséckhống.Việcthiếu“ngườichovaycuốicùng”buộccácquốcgiabênngoàihệthốngphảitheođuổichínhsáchthuậnchukỳ,đingượclạichínhsáchtiềntệtheothuyếtKeynes.

MặcdùcácnướcG7kháccũngcótiếngnóiquantrọngnhưngthựctếlàHệthốngDựtrữLiênbangvà

BộTàichínhMỹchịutráchnhiệmvềchínhsáchvĩmôtoàncầu[72]

.ViệcnàyđãmangđếnchoMỹvôsốlợithế,dùmọingườikhôngnhậnra.ChínhquyềnMỹquantâmnhiềuđếncácvấnđềtoàncầunhưng trách nhiệmhàng đầu của họ lại là các vấn đề trong nước và phân tích kỹ hơnđó chính lànhữnggìchiphốihànhđộngcủahọ.Khicácthịtrườngtàichínhtrungtâmbịđedọa,họcanthiệpmộtcáchmạnhmẽnhưngvẫncókhảnăngchịuđựngtổnthấtcủacácquốcgiangoạibiênkhôngchútnaonúng.

LợiíchtừviệcchịutráchnhiệmđiềuhànhhệthốngtàichínhnàycóthểthấyquasựtươngphảngiữavaitròcủaĐứcnăm1992vớivaitròhiệnnay.Năm1992,NgânhàngBundesbankchịutráchnhiệmvềchínhsáchtiềntệcủaCơchếtỷgiáChâuÂu(ERM).SựthốngnhấtnướcĐứcvớitỷgiácơbản1:1tạonênáplựclạmphátởĐứctrongkhicácquốcgiachâuÂucònlạiphảigánhchịunạnthấtnghiệpvàsuythoái.NgânhàngBundesbankbịbuộcphảitănglãisuấttrongkhicácquốcgiachâuÂukháccầnmứclãisuấtthấphơn.TìnhhìnhcăngthẳngnàydẫnđếnsựsụpđổcủaERM.

Ngàynay,nướcĐứcchỉlàmộtthànhviêncủaNgânhàngtrungươngchâuÂu(ECB).QuốcgianàykhôngnhậnđượcmộtlợiíchkinhtếnàotừsựrađờiđồngEuro,trongkhicácquốcgiabênngoàihệthốngcủakhuvựcchâuÂunhưTâyBanNha,ÝvàAilenđượchưởnglợitừviệclãisuấttrongnướcgiảmxuốnggầnbằngvớimứcphổbiếncủakhuvựctrungtâm,cũnglàcủaĐức.Chínhvìvậy,cácquốcgianàyđangngàycàngpháttriểntrongkhinềnkinhtếĐứclạiyếukémnhấttrongkhuvựcchâuÂu.ChínhsáchECBdựatrêncácđiềukiệnkinhtếnóichungởkhuvựcchâuÂuvànướcĐứcnhanhchóngtrởthànhquốcgiaốmyếucủachâuÂu.Vídụnàychothấyviệcđiềuhànhhệthốngmanglạimộtlợithếtuyệtđốibấtkểquốcgiađógiàucóhaykhông.Nhưngdĩnhiên,giàucóvàquyềnlựccókhuynhhướngmanglạivịtríđiềuhành.

MộtsốĐềnghịthựctế

Cóvẻkhôngthựctếkhiđềxuấtmộtsựthayđổitoànbộcấutrúccủahệthốngtàichínhquốctếhiệnhành.ThếlựctươngứngcủatừngquốcgiacóthểthayđổitheothờigiannhưngMỹsẽkhôngtừbỏvịtrícủamình,cácquốcgiakháccũngkhôngthểchốnglạiđiềuđó.Cácquốcgiabênngoàihệthốngcóthểthấyviệcphụthuộcvàohệthốnglàrấtkhókhăn,nhưngquyếtđịnhđứngngoàithậmchícóthểcòntệhơn.

Tuynhiên,việcđưaragiảiphápcảicáchnhữngdànxếpthắngthếhiệnnaycũnglàkhôngthựctế.Xãhộimở làmộtxãhộikhônghoànhảo luôn tựhướngđếnsựhoàn thiện.Cấu trúc tàichínhhiện tạiđươngnhiêncũngkhônghoànhảovàviệccảithiệnnómanglạilợiíchchotấtcảcácthànhviên,kểcảMỹ.MộtsốquốcgianhưArgentinavàThổNhĩKỳđangđứngtrướcbờvựcthảmhọavàcácquốcgiabênngoàihệthốngkhácđanghứngchịuchiphírủirocaovàsựthiếuhụtvốnđầutư.Tìnhhìnhcủacácquốcgiakháctrênthếgiớiđãtrởthànhmốiquantâmsâusắccủacáccơquantàichínhtrungtâm.

Tôiđãđềxuấtmộtgiảiphápquantrọngtrongchương2:sửdụngSDRtrongviệntrợquốctế.Điềunàycóthểgiảmbớtsựcáchbiệtgiữacácquốcgiatrungtâmvàbênngoài;nócũngcóthểđượcsửdụngnhưmộtcôngcụchínhsáchnghịchchukỳmàcôngcụnàycàngtrởnêncógiátrịđặcbiệtnếunềnkinhtếthếgiớirơivàogiảmphát.Ởđâytôimuốntìmhiểuvànghiêncứusâuhơnvềnhữngcảitiếnkhácchohệthốngtàichínhquốctế.

Chúngtacóthểnhậnbiếthaikhiếmkhuyếtcơbản,hoặcchínhxáchơnlàsựkhôngđồngbộtrongcông tác điềuhành của IMFđếnnay.Một cái là sựmất cânđối giữa việc ngăn chặnvà can thiệpkhủnghoảng;vàcáikialàsựkhácbiệttrongcáchcưxửgiữangườichovayvàđivay.

NguyêntắcchungmàviệccảicáchhệthốngIMFphảituânthủđãrõràng.Đólàphảicómộtsựcânbằnghơngiữaviệcngănchặnvàcanthiệpkhủnghoảng,cũngnhưgiữaviệckhuyếnkhíchcácquốcgiacócácchínhsáchhợplývàviệctrừngphạtcácquốcgiakhôngtuânthủ.Haimụctiêunàyliênquanvớinhau:bằngviệcđưaranhữngưuđãiIMFmớicóthểgâyảnhhưởngmạnhmẽhơnđếnchínhsáchkinhtếcủatừngquốcgiatrướckhicácquốcgianàyquaytrởlạicầucứuIMFtrongkhủnghoảng.

Nhữngnguyêntắcnàyđượcthừanhậnrộngrãinhưngchưađượcápdụngđúngmứcvìgặpphảisựcảntrởcủanhữngngườiủnghộthịtrườngchínhthống.Thayvìápdụngthíchhợphệthốngcâygậyvàcủcàrốt (trừngphạtvàkhenthưởng),cáccơquantiền tệdựavàoquyluật thị trườngquámức.Phươngphápcủahọcóthểđúngnếutrongthựctếcácthịtrườngtàichínhhướngtớiđiểmcânbằng,nhưnghiệnnaytìnhtrạngcânbằngképđãđượcchấpnhậnnhưmộtphầncủalý thuyếtkinhtế, thìniềmtinđókhôngcòntrụlạiđược.Khônghẳnlàhoàntoànnhưngquyluậtthịtrườngchỉdùnggậymàquênchocủcàrốt-hầunhưlàhoàntoànquênlãng.

IMFđãcómộtsốbướctiến trongviệcngănchặnkhủnghoảngthôngquaviệcđưaraHạnmứctíndụngdựphòng(CCL).HạnmứcnàythưởngchocácquốcgiacóchínhsáchđúngđắnbằngviệcchohọtiếpcậncáckhoảntíndụngcủaIMFtrướcchứkhôngphảilàsaukhikhủnghoảngnổra.Nhưng

đángtiếclàmongmuốnngănchặnkhủnghoảnglạimâuthuẫnvớithếlựccủaquyluậtthịtrườngvàcáisauđãchiếnthắng:Nhữngđiềukhoảnbanđầuquákhắtkhevàđắtđỏđểthuhútcácquốcgiathamgia.Gầyđâycácđiềukiệnđãđượcsửađổiđểtạosựhấpdẫnhơn.Tuynhiên,vẫnkhôngcóquốcgianàothamgia.

IMFvànhữngcổđônglớncủanóphảichủđộngxúctiếnviệcsửdụngCCL.Quỹnàycókhảnăngthanhkhoảncaonêncầnđượcsửdụngtíchcựchơn.Nếucần,IMFcóthểtiếpnhậnnhữngkhoảnvốnbổsung.

NgoàicôngcụCCL,cầntiếnhànhcácbiệnphápkhácđểkhíchlệnhữngchínhsáchđúngđắnvàgiảmbớtsựchênhlệchgiữacácquốcgiatrungtâmvàbênngoài.Cóthểxemxétmộtsốkhảnăngsau:

· IMFcó thểphânhạngcácquốcgia.Quốcgiaởhạngcaonhất tấtyếucóđủ tưcách tiếpcậncáckhoảnCCLvớichiphíthấphoặckhôngtốnchiphívànhữngngườichủtráiphiếuđượcbảođảmlợinhuậnđầyđủtrongchươngtrìnhcứutrợcủaIMF.Điềunàylàmtănguytíncủaquốcgiađó.Ngượclại,đốivớicácquốcgiahạngthấpnhất,IMFbáotrướcrằngtổchứcnàysẽkhôngsẵnsàngthamgiacácchươngtrìnhcứutrợnếukhôngcósựchiasẻgánhnặngtừkhuvựctưnhân.NguyêntắcCeveatemptor:Ngườimuaphảicẩnthận.IMFcóthểdựavàomứcđộchiasẻgánhnặngtừkhuvựctưnhânđểphânthànhmộthoặcnhiềuthứhạngtrunggiannữa.

·HiệpướcBasel,quyđịnhnhữngchuẩnmựcvềvốnđượcthỏathuậnởcấpquốctếchocácngânhàngthươngmại,cóthểchuyểnhóaviệcphânhạngcủaIMFthànhcácthủtụcvốnkhácnhauđốivớicácmónvayngânhàngthươngmại.

·CụcDựtrữliênbang,NgânhàngTrungươngchâuÂu,NgânhàngAnhQuốc,NgânhàngNhậtBảncóthểchấpnhậnchiếtkhấuđốivớicáchốiphiếukhobạccủacácquốcgiađượclựachọn.Ưuđãinàychỉdànhchomộtsốquốcgiacụthểhaynhữngtìnhhuốngđặcbiệt.Chẳnghạn,saukhiArgentinavỡnợ,đặcânnàyđãcóthểđượcnớirộngtớicácnướcMỹLatinhcóchínhsáchđúngđắn.ViệcnàysẽngănchặnsựlâylansangcácnướcnhưBrazil,ChilevàcảMexico.

·Nhằmtăngcườnghiệuquảcaohơn,cácngânhàngtrungươngtrêncũngcóthểchấpnhậnchiếtkhấucáchốiphiếudàihạnhơnchocácquốcgiađượclựachọn,mứcchiếtkhấucóthểthayđổitheothờigian.Điềunàysẽlàmgiảmphírủirovàgiúpcácquốcgiabênngoàihệthốngkéodàithờihạntrảnợcủahọ.Quantrọnghơn,nósẽgiúphọtheođuổichínhsáchnghịchchukỳ-vớiđiềukiệncácngânhàngtrungươngthiếtlậpmứcchiếtkhấutheotừngmứcđộphùhợp.

·HoặcCụcDựtrữLiênbangMỹ,NgânhàngtrungươngchâuÂuvàNgânhàngTrungươngNhậtcóthểthỏathuậncùngsửdụngnghiệpvụthịtrườngmở,sửdụngcácgiấytờcógiáantoànnhấtdochínhphủcácquốcgiangoạiviđượcIMFđánhgiávàxếphạngởmứccaonhấtpháthành.

Nhữngsắpxếpnàysẽgiúphạnchếhaivấnđềkhôngđồngbộcùngmộtlúc.IMFsẽcóthểngănchặncáccuộckhủnghoảngtừcácnướcđangpháttriểndễdànghơnvìmộttrongnhữngyêucầuđểđượcxếphạngcaolàphảicómộtmứctrầnchocáckhoảnvayngắnhạnquốcgia.Nhữngquốcgiacónhucầubuộcphảithuthậpvàcôngbốsốliệuđầyđủvềkhoảnvaynợnướcngoài.ĐiềunàychophépIMFtheodõisáthơnhồsơvaynợcủatừngnướcvàhạhạngquốcgianếunhưcácđiềukiệnkinhtếvĩmô

xấuđi[73]

.Cùnglúc,việcđốixửgiữanướcchovayvànướcđivaysẽtrởnêncôngbằnghơn.Nhữngquốcgiacóchínhsáchđúngđắnsẽđượchưởngưuđãitíndụng,trongkhicácnướcchonhữngquốcgiahạngthấpvaysẽphảigánhchịunhiềurủirohơn.

Đángchúý làchỉmột trongnhữngđềnghịvềviệcbiếnđổicác thủ tụcvềvốncủacácngânhàngthươngmại,đượcxemxétkỹ,khôngnhữngthếcuộcthảoluậnlạiđi theomộthướngkhác.ỦybanGiámsátNgânhàngBaselchấpnhậnviệcphânhạngcácquốcgianhưnglạichophépcáctổchứctài

chínhlớntựđánhgiácaokhảnăngnộitạicủamìnhnhằmtăngsốtiềnvaychochínhphủmình.Cáctổ

chứctàichínhnhỏhơncóthểdựavàocáccơquanphânhạngtíndụngthươngmại[74]

.

ĐềnghịvềviệcphânhạngcácthànhviêncủaIMFgặpphảisựphảnkhángquyếtliệt.MộtsốngườichorằngIMFkhôngdámhạthấphạngmộtquốcgiavìlàmnhưvậycóthểsẽdẫnđếnmộtcuộckhủnghoảngmàđúngranóphảingănchặn.NhưngIMFlàmộttậpthểcóchunglợiíchtrongviệcbảovệhệthốngvàviệcthúcépmộtcuộckhủnghoảngthàđếnsớmcònhơnmuộncóthểlàmgiảmđitínhkhắcnghiệtcủanó.CũngcóýkiếnchorằngIMFkhôngthểhạhạngmộtquốcgiavìnhữngáplựcchínhtrị.NhưngIMFrấtvữngvàngtrướcnhữngáplựcđóbởinếuđánhgiásai,cácnguồnlựccủanósẽphảiđốiđầuvớirủiro.

Mộtphảnđốikhácchorằnglằnranhphânbiệtgiữacácquốcgiađạtvàkhôngđạtthứhạngcaosẽtạoranhiềusựgiánđoạn.Nhưngcáccơquantiềntệsẽcónhiềuphươngcáchđểhạnchếsựgiánđoạnnày.Họcóthểthayđổitổngtrịgiátráiphiếukhobạcmàhọmuốnchiếtkhấu,hoặccóthểthayđổimứcchiếtkhấu trêngiấy tờ.HiệpướcBaselcó thểđặt ranhững thủ tụcvềvốnkhácnhauchocáckhoảnvayngânhàngphùhợpvớiphânhạngcủaIMF.

Sựphảnđốichủyếulàtừnhữngngườitheothuyếtthịtrườngchínhthống,họlolắngvềvấnđềrủirođạođức.HệthốngbảolãnhcủaIMFcótạođiềukiệnchotìnhtrạngchovaynợbấthợplýkhông?Câutrảlờilàkhông.Nếuviệcchovaynợbấthợplýgâyrakhủnghoảng,thìIMFphảihứngchịuhậuquảvàcungcấpviệntrợ.IMFsẽphảiđốimặtvớimộtrủirothậtsựchứkhôngphảichỉlàmộtrủirođạođức.Đâylàmộtvídụkhácchothấykháiniệmrủirođạođứcbịlạmdụng.

TưtưởngphảnđốicósứcthuyếtphụcnhấtchorằngIMFthiếuphươngthứcphânbiệtgiữachínhsáchkinhtếđúngđắnhaysailầm.Tôithấysựphảnđốinàycógiátrị,đặcbiệtlàtrongbốicảnhdiễnbiếngầnđây.Saukhithấtbạitrongcuộckhủnghoảng1997-1999vàbâygiờdướisựtấncôngtừmọiphía,IMFdườngnhưmấtphươnghướng.TôikhôngcóýđịnhđưaraphươngphápluậnchoIMFsửdụngtrongviệcphânhạngcácquốcgianhưngtôichắcrằngIMFcókhảnănglàmviệcnàynếunóđượcgiaotrọngtráchđó.Cácngânhàngtrungươngquốcgiacũngkhôngcóphươngphápluậnthíchhợpkhihọđượctincậygiaonhiệmvụngănchặnkhủnghoảngtàichínhvàgiữvữngnềnkinhtếcủahọ,nhưngrốtcuộchọđãpháttriểnvàthànhcôngtrongviệcnày,vớiIMFchắccũngnhưvậy.QuảthậtIMFđãcómộtbướctiếnquantrọngtrongcôngtácđánhgiákháchquanvàsâusáthơn,trongđótổchứcnàyđãđưaranhữngquyđịnhtiêuchuẩnchocácphầnchủchốttrongviệcthựcthichínhsáchvàlànhmạnhhóatàichính,cóliênquanmậtthiếtvớicáctổchứcnhưNgânhàngThanhtoánquốctếvàỦybanGiámsátNgânhàngBasel.

Trướckhinhữngđộngtháitrênđượctiếnhành,mộtsốvấnđềluậtphápquantrọngcầnphảiđượcgiảiquyết.Hiện tại, không có thủ tụcphá sản chonhữngkhoảnvay chínhphủ; dovậy, IMFkhông cóquyềnhợpphápđểápđặtviệcchiasẻgánhnặnglênkhuvựctưnhân.Tòaán,đặcbiệttòaánMỹ,nơigiảiquyếtphầnlớncácvụviệcvềvaynợquốctế,cóthểsẽkhôngchấpnhậnkếhoạchsắpxếplạicáckhoảnnợcủaIMFnếukhôngđượccáctráichủchấpthuận.Hiệncònthiếuquychếđểđạtđượcchấpthuậnnày.Chỉkhoảngmộtphầntưtráiphiếuquốctếdocácnhàvaynợthuộcthịtrườngmớinổipháthànhcócácđiềukhoảnhànhđộngtậpthểgiớihạnkhảnăngcáctráichủngănchặnviệctáisắpxếpcáckhoảnnợ.NhữngđiềukhoảnnàykhôngđượcchấpnhậntheoluậtphápMỹ.

Việcđưaraquychếphásảnbảovệconnợtrướccácchủnợcóthểsẽdẫnđếnyêucầusửađổicác

ĐiềukhoảnthoảthuậncủaIMF,khẳngđịnhtácđộngcủanótrongviệcphongtỏa[75]

.Đếnnay,giớiđầutưvẫncònphảnđốisựsửađổinày.Tuynhiên,cáctráichủvàngânhàngđầutưsẽítphànnànvềđiềunàynếunhưcácquyđịnhvềphongtỏađikèmvớiviệcxúctiếntíndụngnhưđãđềcậpởtrên.

HiệnnayIMF,vớisựhỗtrợvàkhíchlệtừBộTàichínhMỹ,đangxemxétthấuđáoviệcthànhlậpquy

chếphásảnquốctế[76]

.Nhưngkhôngcóbiệnphápxúctiếntíndụngnàođượcxemxétđến.Thậtđángtiếcvìthựcthichunghaibiệnphápnàyvớinhausẽthuậnlợihơnnếuchỉtiếnhànhthủtụcphásảnmàkhôngcóbiệnphápxoadịu.

SứcépcàngtăngkhiArgentinavỡnợ.Điềmbáođãxuấthiệntừlâuvàcácthịtrườngtàichínhhiểurấtrõtìnhthếvìchínhhọđãtạonênđiềmbáonày.Vấnđềduynhấtlàchươngtrìnhtáisắpxếpnợcóđượcthựchiệnmộtcáchcótrậttựhaykhông.Câutrảlờiphụthuộcphầnlớn,nhưngkhônghoàntoàn,vàoviệcliệuIMFcóthểhỗtrợlầnlượtgiảmbớtgánhnặngvaynợ,đươngđầuvớisựphảnđốicáctráichủbấtđồngýkiếnhaykhông.DĩnhiênArgentinacũngcónhữngđiềukiệnkhácđápứngđượctiêuchuẩnnhậnviệntrợquốctế,nhưngvấnđềnàykhôngcógìrõràngnênkhôngđạtđượccuộcđàmphánýnghĩanào.

NếuchorằngviệcArgentinavỡnợdẫnđếntìnhtrạngbấtổn,làquágiảmnhẹ.Mọingườivẫnchưathấyhếtđượctấtcảcáchậuquả.CựubộtrưởngBộkinhtếArgentina,DomingoCavallo,thựctếđãhysinhmọithứnhằmduytrìbảnvịtiềntệvàđápứngcácnghĩavụquốctế.Mốiliênkếtgiữatrợcấptrongnướcvàhệthốngngânhàngđãbịsuyyếuvìthếkhôngcònchỗchocáckhoảntiếtkiệmnộiđịa.Khitìnhtrạngvỡnợxảyra,tácđộngcủanórấttrầmtrọnglàmmọingườihoảngloạnvàchínhquyềnsụpđổ.Khôngcóphươngándựphòngnào,hệthốngtàichínhhoàntoànbịtắtnghẽn.HậuquảthậtthảmkhốcchoArgentinavàchắcchắnsẽcótácđộngdộivàohệthốngtàichínhquốctế-dùcácthịtrườngtàichínhvẫnchưanhậnrađiềunày.Phảnứngđầutiêncủacácthịtrườnglàvôtưnhưkhôngcóảnhhưởngxấunàoxảyra.Dấuhiệuvỡnợquárõđếnmứcnóđãđượcdựđoántừtrước.Tuynhiên,hậuquảlâudàicủanólạichưathấyhếtđược.Đầutưtrựctiếpnướcngoài-cácngânhàng,cáccôngtydịchvụcôngíchvàdầulửa-bịảnhhưởngnặngnề.Việcphávỡhợpđồnghàngloạtsẽlàmtổnhạiđếnđầutưtrựctiếpnướcngoài,trongkhinguồnđầutưnàyđếnnayvẫnđượcxemlàyếutốổnđịnhvàđángtincậynhấtcủadòngvốnvàocácthịtrườngmớinổi.Tácđộngkhủnghoảngdiễnrachậmvìđầutưtrựctiếpnướcngoàidichuyểnchậmhơnrấtnhiềusovớicáctàisảntàichínhkhácnhưngnólạicóxuhướnglanrộng.CácngânhàngvàcáccôngtydịchvụcôngíchTâyBanNhabịảnhhưởngtạiArgentinacóxuhướngcắtgiảmchitiêutạicácthịtrườngmớinổikhác,đặcbiệtnếucácthịtrườngchứngkhoántrừngphạthọvìhànhđộngkhuếchtrươngởnướcngoài,dođócácnhàđầutưtrựctiếpkhác,nhấtlàtronglĩnhvựctàichính,chắcchắnsẽbịảnhhưởnglây.Tìnhhìnhcắtgiảmchitiêuchungdiễnrađếnmứcnàotùythuộcrấtnhiềuvàomứcđộhưởngứngchínhsách.

TìnhtrạnghỗnloạntạiArgentinacóthểdẫnđếnkhủnghoảng.Sailầmhiệntại,cụthểlàtìnhtrạngthiếuvốnngàycàngtrầmtrọngdẫnđếntăngchiphírủirotạicácquốcgiabênngoàihệthống,sẽtrởnêngaygắthơn.Trìnhtựxửlýcáckhoảnnợchínhphủcầnphảiđượcgiảiquyết.Kếtquảcóthểlàmộtquytrìnhphásảnnàođó.Điềunàysẽlàmtổnhạiđếnquytắctíndụngquốctếvì,ngượclạivớicácconnợdoanhnghiệp,cácchínhphủvaynợkhôngcótàisảnthếchấphữuhìnhnào;vậtthếchấpduynhấtchocácchủnợlàhìnhphạtmàconnợphảichịunếunóvỡnợ.Đólàlýdotạisaokhuvựctưnhânlạikịchliệtphảnđốibấtcứmộtbiệnphápxoadịuhìnhphạtnàochocácconnợ,dùđólàcácđiềukhoảnhànhđộng tập thể trongcác tráiphiếuchínhphủhay làviệc IMF“chokhuvựcnợ tồnđọngvay”.Điềukhoảnhànhđộngtậpthểchophépđasốcáctráichủthắngthiểusốbấtđồngýkiếnvềviệctáisắpxếpnợ.Chokhuvựcnợtồnđọngvaylàmộtnguyêntắcđượcđưaratừthờikhủnghoảngthịtrườngmớinổi,trongđóIMFchovaycácquốcgiachưatrảhếtnợchocáctráichủ.Cảhaihànhđộngnàyđềunhằmhạnchếrủirođạođức,thôngquakêugọisựhỗtrợtừkhuvựctưnhânthayvìtiếnhànhgiảicứu.Argentinađãkhắcphụcđượcrủirođạođứcnày,nhưngnóvẫnlàmộtminhchứngchohậuquảtànphácủatìnhtrạnghỗnloạndovỡnợ.

Dùthủtụcphásảnquốctếcóđượcđưarahaykhông,ngườitacũngkhôngthểbỏquaviệcthiếuvốnkhảdụngởcácthịtrườngmớinổi,vànhữngbiệnpháphỗtrợtíndụngtôiđãđềxuấtsẽphảiđượcxemxét.Dovậy,cuộckhủnghoảngArgentinacóthểlàchấtxúctácgiúpchocấutrúctàichínhmớidotôiđềxuấttrởthànhhiệnthực.Cấutrúcnàysẽkhácvớitìnhtrạnghiệntạiởđiểmnóđưaranhiềuhìnhthứckhuyếnkhíchcácquốcgiacóchínhsáchđúngđắn.

Nhưtôiđãđềcập,quyếtđịnhyếutốcấu thànhmộtchínhsáchđúngđắnlà thửtháchcamgonhất.CuộckhủnghoảngtạiArgentinalàmộtvídụđiểnhình.Nhìnchung,ArgentinađãthựchiệncácchínhsáchkinhtếvĩmôphùhợpvớitínhnhấtquáncủaIMF.BấtổnbắtnguồntừhệthốngbảnvịtiềntệđượcIMFthôngqualúcthànhlậpnhưngsauđólạidẫnđếntìnhtrạngtiềntệkhôngđồngbộ.Vìvậycầncósựtáiđồngbộtiềntệ,nhưngchínhphủArgentinavàđaphầncôngchúngđãquáquenvớihệthốngbảnvịtiềntệ:HọquyếttâmkhôngquaytrởlạitỷgiáthảnổiđãtừngđẩyArgentinavàotìnhtrạnggiảmphátquahàngthậpniên.Hơnnữa,ổnđịnhtiềntệlàthànhquảduynhấthọcốgắngduytrìtrongnhữngnămsuythoáitrầmtrọng.ViệcnàyđặtIMFvàBộtàichínhMỹvàotìnhcảnhkhókhăn:chấpnhậnmộtchínhsáchbấthợplýhayđểchoArgentinalâmvàotìnhtrạngvỡnợ.Lúcđầu,họchọngiảiphápthứnhấtnhưngsaucùnghọlạichuyểnsangkhảnăngthứhai.BiếncốdiễnranhưmộtvởbikịchHyLạp.

Điềunàychothấykhôngcógiảipháphoànhảonàochocácvấnđềcủahệthốngtàichínhquốctế.Dùchọngiảiphápnào,sẽvẫncónhữngvấnđềmớiphátsinh.Tôilorằngnhữngđềxuấttôiđưaraởđâychotớilúcđượcthựchiệncũngsẽkhôngcònthỏađáng.Chúngcóvẻquánhỏbésovớitầmvóccủanhữngvấnđềcầnđượcgiảiquyết.

Tôithấykhôngcầnphảiđưaragiảipháptriệtđểhơnkhicáccơquanchứcnăngkhôngsẵnsàngxemxétđếnngaycảnhữnggiảiphápônhòađãnêuởđây.Trướcnhấthọphảinhậnrarằngcácthịtrườngtàichínhkhôngcókhuynhhướngtiếntớiđiểmcânbằng;chúngcầnmộtbàntayhữuhìnhđịnhhướngvàgiữchúngkhôngđitrậtđườngray.Ngàynay,bàntayhữuhìnhchínhlàbàntayMỹ,dướisựhậuthuẫncủachínhquyềnWashington.Điềunàyđãtạoramộtsânchơikhôngbìnhđẳng.Việcđòihỏimộtsânchơicôngbằng làkhông tưởng,nóchưabaogiờ tồn tại.Nhưngsẽ làkhôngquáđángnếuchúngtahướngđếnmộtsânchơiítbấtbìnhđẳnghơnđểđápứngquyềnlợicủatấtcảcácbên.

ChodùnhữngtranhluậnnàytrởthànhcácvấnđềchínhthứccủacácnướcG7,conđườngcảicáchđơngiảntôiđềxuấtởđâyvẫncònlâumớigiúpđượchệthốngtàichínhquốctếtrởnênbềnvữngvàcôngbằnghơn.Chẳnghạn,nhưđãđềxuất,việccácngânhàngtrungươngchủđạochấpnhậnchiếtkhấuchocácquốcgiabênngoàixứngđángcóthểgiảmđángkểchiphívayvốncủahọ.Vấnđềvẫnchưakếtthúcởđây.Chúngtasẽphảitiếptụchoànthiệnnhữngtrậttựtổchứcvôhạnđịnhvìsựhoànhảonằmngoàitầmvớicủachúngta.

KẾTLUẬN.TiếntớimộtXãhộimởToàncầu

Sựkiện11/9làmộtcâuchuyệnđaulòng.Việclựclượngkhủngbốsẵnsànggiếtchếthàngloạtnhữngngườidânvôtộivàtựhủyhoạibảnthânmìnhlàmtấtcảchúngtaphảikinhhoàng.Cuộctấncôngtáobạođếnmứckhótinvàtácđộngcủanóthậmchívượtxanhữnggìthủphạmmongđợi.Truyềnhìnhphátsóngsựkiệnnàyđếnmọinhàvàaicũngkhiếpsợ.ẢotưởngvềmộtnướcMỹkhôngbaogiờbịtấncônggiờđâyđãtanthànhmâykhói.

Mộtsựkiệnđaulòngnhưvậytácđộngtớimọingườiở2khíacạnh:bảnnăngvàlýtrí.Vớinhữngtổnthươngquámạnh,haikhíacạnhnàycóthểtạmthờikhôngliênhệvớinhau.Thờigiantrôiqua,lýtrícóthểlấylạicânbằngnhưngkýứcsẽvẫncònđó.Chúngtavẫnphảivậtlộnđểchấpnhậnthựctế.Quanđiểmvềthếgiớicủachúngtađãlunglayvàchúngtachủđộngthamgiasắpxếplạithếgiới.NgườiMỹbuộcphảinhậnthứcrằngnhữngngườikhácđánhgiáhọkhácxasovớicáchhọtựđánhgiávềmình.Họbắtđầuhiểurằngnhữnggìxảyrabênngoàicóthểảnhhưởngtrựctiếptớihọ.ĐiềunàydẫnđếnmộtcơhộiđặcbiệtđểđánhgiálạivaitròcủaMỹđốivớithếgiới.Ởnhữngchươngtrước,tôiđãbànvềcácIFTIs,ởđâytôisẽtậptrungtrựctiếpvàovaitròcủanướcMỹ.

Nhưđãphântích,Mỹgiữvịtríthốngtrịtrongnềnkinhtếtoàncầu.ĐếnmứcmàbấtkỳaichịutráchnhiệmvềcácchínhsáchkinhtếthìđólàMỹ.KhôngphảiMỹcóthểlàmbấtcứđiềugìmìnhmuốnnhưngthựctếkhônggìxảyrangoàisựđồngthuậncủaquốcgianày.

CáchđáptrảcủaMỹđốivớisựkiện11/9chothấyMỹcònlàthếlựcthốngtrịcảvềquânsựtrênthếgiới.QuânđộiMỹlớnmạnhhơnbaogiờhết.Chỉtrongvàituần,quốcgianàycóthểthựchiệnnhữnggìLiênbangXôViếtkhônglàmđượctrongnhiềunămqua,đólà:ápđặtýchíchủquancủamìnhchoAfghanistan.Vànócóthể thựchiệnđiềunàytừkhoảngcáchxanửavòngtráiđất.BomđãtrởnênthôngminhhơnkểtừChiếndịchBãotápSamạc.Vớisứcmạnhkếthợpkinhtếvàquânsự,Mỹthựcsựlàbáchủtoàncầungàyhômnay.

VaitròbáchủmanglạichoMỹnhiềutrọngtrách.CácnướckhácphảihưởngứngchínhsáchcủaMỹ,vàMỹđượcquyềnlựachọnchínhsáchnàocácquốcgianàycầnhưởngứng.Vìvậy,đươngnhiên,quyềnkiểmsoátvậnmệnhcủamộtquốcgiađãbịgiớihạn.Chúngtahànhđộngtrêncơsởnhậnthứckhônghoànhảovànhữnghànhđộngđócónhữngkếtcụckhông lường trướcđược.Kếtquả ítkhiđượcnhưmongđợi.Nhưngvìđiểmhạnchếđó,chúngtacàngphảithậntrọnghơntrongviệcquyếtđịnhvậnmệnhthếgiới.Rấtmaylàmọingườiđãbắtđầunghĩvềchínhsáchđốingoại,quađóMỹcóthểthựchiệnđúngtráchnhiệmcủamìnhnhưvẫnthườnglàmtrướcđây-TôiđangnghĩđếnChươngtrìnhMarshall,chẳnghạn.

VịthếcủaMỹkhôngthayđổisovớitrướcvàsausựkiện11/9-dùchiếndịchAfghanistanlàmộtsựphôtrươngmạnhmẽvềsứcmạnhquânsự.NhưngngườiMỹchỉnhậnthứcmơhồvềvịtríbáchủcủamình.Họnghĩrằngmìnhđangcạnhtranhtrênmộtsânchơingangsứcvànỗlựchếtmình.Cáchđâychỉmộtthậpniên,cónhiềukhuyếncáochorằngMỹsẽthuaNhật.Vìvậy,quảlàmộtniềmanủilớnlaovàtựhàokhiMỹvẫndẫnđầu.

Nguyêntắccơbảncủatoàncầuhóalàcạnhtranh.Khitoàncầuhóadiễnra,cạnhtranhtrởnêngaygắthơn.Ngườitachỉquantâmđếnlợiíchkinhtếcủariêngmìnhvàkhôngcólýdogìphảilolắngvềmộthệthốnghoạtđộngcholợiíchchung.Cuộctấncôngkhủngbốngày11/9đãthayđổitấtcảnhữngđiềuđó.Mọingườicảmthấycầntìmhiểusaolạixảyranhưvậyvàkhihọbắtđầunghĩvềthếgiớimìnhđangsống,họbuộcphảicôngnhậnvịthếthốngtrịcủaMỹ.

Mộtkhichúngtabiếtmìnhlàbáchủvàcóquyềnđịnhđoạtvậnmệnhthếgiớichúngtađangsốngthìcâuhỏiđặtralà:Sửdụngquyềnđịnhđoạtấynhưthếnào?

TôisẽpháchọahaiýtưởngkhácnhauvềvaitròcủaMỹđốivớithếgiới.Chúngkhônghẳnlàhaikhảnăngthaythếnhaumàthựctiễncóthểlàsựgiaothoagiữachúng.Bằngviệcchochúngcókhảnăngthaythếlẫnnhau,tôihyvọngmọingườisẽtậptrunghơnvàonhữnglựachọnchúngtađangcó.

Haiýtưởngnàykhônghẳnlàmới.ChúngđãcóảnhhưởngđếnchínhsáchMỹtrongsuốtlịchsửcủanó. Tôi gọi chúng là chủ nghĩa hiện thực địa chính trị và chủ nghĩa lý tưởng xã hội mở. HenryKissingerchorằngMỹtừnglàquốcgiaduynhấtđưachủnghĩalýtưởngvàochínhsáchngoạigiaocủamình.Điềunàyliênquanđếnnguồngốccủanó:nướcMỹrađờicùngvớiBảntuyênngônđộc

lập,mộttuyênbốhùnghồnvềnhữngnguyêntắcđạichúngcủacáitôigọilàxãhộimở[77]

.

Chủnghĩahiệnthựcđịachínhtrịdựatrênquyềnlợicủanhànước;chủnghĩalýtưởngxãhộimởưutiênlợiíchchonhânloại.TừThờiđạikhaisángđãluônxảyraxungđộtgiữanhữngnguyêntắcđạichúngvàchủquyềntốicaocủanhànước.NướcMỹcànglớnmạnhthìtìnhtrạngcăngthẳngnàycàngrõnét.CóthểxemTheodoreRooseveltlàđạidiệnchochủquyềntốicaocủaMỹvàWoodrowWilsonđạidiệncholýtưởnghóachínhsáchngoạigiao.Tuynhiên,ôngtakhôngphảilàhìnhmẫuhoànhảovềchủnghĩalýtưởngxãhộimởdonhữngdấuấnkhôngtốtđẹpvềquyềncôngdânởquênhà.JimmyCarterlàmộtvídụđiểnhìnhhơn.Khihaichủnghĩanàyxungđộtvớinhau,chủnghĩahiệnthựcđịachínhtrịthườnggiànhthếthắng.

ChiếntranhLạnhthểhiệnsựmâuthuẫngiữahaisiêucườnghaygiữahaitưtưởngvềtổchứcxãhội:xãhộimởvàxãhộiđóng.Thựcralàcảhai.ChiếntranhLạnhlàmộttrongnhữngthờikỳtronglịchsửnướcMỹghidấusựphatrộncóítnhiềuhòahợpgiữahailýtưởngnày.(ChiếntranhThếgiớithứIIcũnglàmộtvídụkhácsaukhiMỹthamgia).TrongsuốtChiếntranhLạnhđãcónhiềuýkiếnkhácnhautrongviệcchọnlýtưởngnàolàưutiên,vàothờiđiểmChiếntranhViệtNam,haiquanđiểmnàymâu thuẫn rất rõ ràng.Nhưngnếunhìn toàncụcgầnnửa thếkỷChiến tranhLạnh,Mỹđãkếthợpthànhcônghaivai trò: làmột tronghai siêucườngvà làngười lãnhđạo thếgiớiphươngTây.CácnướcphươngTâykháctựnguyệnđitheosựdẫndắtcủaMỹkhiđươngđầuvớimốinguyhiểmchung.QuantrọngnhấtlàMỹđãchiếnthắng.

SausựsụpđổcủahệthốngĐôngÂuvàsựtanrãđầutiênlàđếchếXôviết,saulàLiênbangXôviết,việccầnphảilựachọngiữahailýtưởngthểhiệnrõrànghơn.ThậtlạlàcôngluậnMỹhầunhưkhôngnhậnrađiềuđó.Dướiảnhhưởngcủatràolưuthịtrườngchínhthống,ýđịnhgiúpđỡcácnướccộngsản trước đây, giống cáchMỹ giúp Châu Âu sau Chiến tranh Thế giới thứ II bằng Chương trìnhMarshall,thậmchíđãkhôngđượccânnhắcđến.(Tôicảmthấythậtđơnđộckhidốcsứcgiúpnhữngnướccộngsảntrướcđâychuyểnthànhxãhộimở).Kếtquảlàmộtcơhộilịchsửđãbịđánhmất,vàđếntậnhômnay,côngchúngMỹvẫnkhôngnhậnrađiềuđó.Mỹđãchọnconđườngchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrịmàgầnnhưkhônghềcânnhắc.

Sausựkiện11/9,côngchúngMỹđãnhậnthứcrõhơnrằngnhữnggìxảyraởphầncònlạicủathếgiớicóthểtácđộngtrựctiếpđếnhọvàcầnphảichọnlọccácchínhsáchngoạigiaoquantrọng.Sựnhậnthứcnàycóthểkhôngđượclâuvìvậykhôngnênđểkhoảnhkhắcđóquađi.

Nóimộtcáchthẳngthắn,conđườngMỹlựachọnđãrấtthànhcông.Chúngtađượchưởnglợitừvịthếthốngtrịcảvềphươngdiệnkinhtếlẫnquânsự.Khuynhhướngtựnhiên,conđườngđidễnhất,làdẫnđếnsựthịnhhànhcủatràolưuthịtrườngchínhthốngvàchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrị.Điềunàycónghĩalà:Tathànhlậpvaitròlãnhđạokhôngcầnphảibàncãivàphảilàmbấtcứđiềugìđểbảovệnó.Tađangởvịtrítốithượngvàphảiduytrìvịtríấy.Cạnhtranhlànguyêntắcdẫnđườngtrongcácvấnđềkinhtếvàquânsự;mụctiêulàphảivượtlênđầu.

Mụctiêunàyphổbiếnnhấttrongmôitrườngkinhtếthôngquaviệcloạibỏmọichướngngạivậttrênconđườngtheođuổilợinhuận.Vớithịtrườngrộnglớnvàmộthệthốngluậtpháphoànthiệnbảovệquyềnsởhữu,chúngtacóthểthuhútvốnvàcácdoanhnghiệpbằngviệctạolậpmộtmôitrườngkinhdoanhhấpdẫn.ChâuÂucóthịtrườngrộnglớnhơnvàhệthốngluậtphápcũnghoànthiệnnhưngmôitrườngkinhdoanhlạikémhấpdẫn.Thịtrườnglaođộngquácứngnhắcvớinhiềuhạnchếvềtuyểndụngvàsathải,cũngnhưđủcácloạiđiềukiệnkhác.ThựctếvốntừChâuÂuvàkhắpcácnơitrênthếgiớiđượcthuhútvàoMỹ.MặcdùMỹthâmhụttàikhoảnvãnglaitrên4%GDPnhưngđồngđôlavẫnngàycànglớnmạnh.

Vìsởhữuđồngtiềnkinhdoanhchínhvàtựquyếtđượcchínhsáchkinhtếcủamình,Mỹthunhiềulợiíchkhicóthịtrườngmở,nhấtlàthịtrườngtàichính.ThựctếMỹtheođuổichínhsáchnày,dùcólúcmanglạiảnhhưởngxấuđếncácquốcgiacóhệthốngtàichínhhoạtđộngkhônghiệuquảtrongmôitrường cạnh tranh.Chẳng hạn nhưNhậtBản đã xây dựngmột hệ thống công nghiệp rất hiệu quảnhưnghệthốngtàichínhcủahọlạikhôngtuânthủcáctínhiệuthịtrườngmàchỉtheosựđiềukhiểncủaBộTàichính.Khi thị trường tài chínhmởcửa,hệ thống tài chínhđãphungphícủacảimàhệthốngcôngnghiệp tạo ra.Nhậtđãsa lầyvàokhủnghoảng tàichínhvànóđãmấtkhảnăng tựgiảithoátmình.

Thịtrườngmởđôilúccóthểbấtlợichomộtsốngànhcôngnghiệp,nhưngMỹcóđủquyềnlựcđểápđặtnhữngràocảnthươngmạikhisựtổnthất-vàáplựcchínhtrị-trởnênquánặngnề.ViệcnàyđượchậuthuẫnbởisứcảnhhưởngkhôngcânbằnggiữacácnướcđãvàđangpháttriểntrongcơcấuWTO.CóthểthấyrằngtoàncầuhóachỉnhằmphụcvụchoMỹnhưmộtlábùahộmệnhvànóđượccảhaiphechínhtrịtheođuổidùchínhsáchcủahọcóthểkhácnhauởmộtvàivấnđề.

MỹvẫntiếptụcduytrìvịthếquânsựvữngmạnhkểtừcuốiChiếntranhLạnh.Lựclượngvũtrangđãđượccắtgiảmnhưngcácphátminhkỹthuậtvẫnkhôngngừngđượcsángchế.ChênhlệchkhảnăngquânsựcủaMỹvàphầncònlạicủathếgiớitrởnênlớnhơnbaogiờhết.Điềunàythểhiệnquangân

sách:Mỹchiếm37%chiphíquânsựcủacảthếgiới[78]

.

Trongvấnđềquânsự,cósựkhácnhauđángkểgiữachínhquyềnBushvàClinton.TổngthốngBushkiênquyếtkhaithácthếmạnhkỹthuậthiệncócủaMỹvàtiếnlênphíatrướcbấtkểcácthỏathuậnquốctế.NATOđãgầnnhưkhôngcònhữuíchtừkhikếtthúcChiếntranhLạnh;nóđãtrởthànhmộttrong các tổ chức đa phươngmàMỹ ít tôn trọng. Trái lại,Hệ thống phòng thủ Tên lửaQuốc gia(NMD)hứahẹntáithiếtsựkiểmsoátđơnphươngmàMỹđãduytrìđượctrongsuốtcuộcChiếntranhLạnhnhưnglầnnàyđốithủkhôngcókhảnăngtrảđũatoànbộ.ChínhquyềnBushlênngôivớiquyếttâmtheođuổiNMDbấtchấpmọiphảnđốivàtìnhhìnhcũngkhôngthayđổisausựkiện11/9.Vềvấnđềnày,chínhquyềnClintontỏranướcđôihơn;họtrìhoãnviệcđưaraquyếtđịnhchođếnsaukhicáccuộcbầucửhoàntất.

PhảithừanhậnrằngchínhsáchcủaBushnhấtquánnộitạihơnnhiềusovớiClinton.Chúngchỉnhằmphụcvụchovịthếđộctônbáchủ,trongkhiTổngthốngClintonlạivừatheođuổicạnhtranhkinhtếvừalàmsứgiảhòagiảicácvấnđềngoạigiao.MộtvịthếquốcphòngvữngmạnhkếthợpchặtchẽvớiviệctuântheoquyluậtthịtrườngtronglĩnhvựckinhtếsẽcủngcốvịtríbáchủtoàncầucủaMỹ.

Vềmặtchính trị, cuộc tấncôngkhủngbốđãmangđếnchochínhquyềnBushkẻ thùđểhọcó thểkhẳngđịnhvịthếquốcphòngvữngmạnhcủamình.Trướcsựkiện11/9,chínhquyềnđãtìmkiếmkẻthùxứngđángvớitầmcỡcủaláchắnNMD.HọchorằngBắcTriềuTiêncóthểlàkẻthùđó,ítnhấtlàtrongtươnglaigần,vàTổngthốngBushđãépThủtướngHànQuốcKimDaeJungngừngnỗlựcnốilạivớiBắcTriềuTiên.Về lâudài,chínhquyềnBushxemTrungQuốcnhưmộtđối thủchiến lượctiềmnăng,vàNgacũngkhôngnằmngoàitầmngắm.Cuộctấncôngkhủngbốđưaramộtgiảipháptứcthời.TổngthốngBushkhôngngầnngại tuyênchiếnvớibọnkhủngbốvànướcMỹđãủnghộông.NMDcóthểchốnglạitấncôngkhủngbốnhưthếnàorấtkhóxácđịnhnhưngvớisựủnghộhiệnnay,

tổngthốngkhônggặpkhókhăntrongviệcrútkhỏiHiệpướcchốngtênlửađạnđạovàthúcđẩycuộcchiếncùngvớiNMD.

Chủnghĩakhủngbốlàkẻthùlýtưởngvìnóvôhìnhvàdođócũngkhôngbiếnmất.ViệctìmkiếmkẻthùkháckhôngcònquantrọngnữavàmốiquanhệvớiTrungQuốcvàNgađãcónhữngbiếnchuyểntốtđẹp.ĐâylàmộttrongvàitácdụngphụtíchcựcbêncạnhnhữngthảmkịchbithươngnhấttronglịchsửnướcMỹ.Việccómộtkẻthùvớilờiđedọacôngkhaivàxácthựcđãkhiếnmọingườiđoànkếtlạivớinhau.Điềunàyđặcbiệtcóýnghĩakhihệtưtưởngthốngtrịlàchỉtheođuổilợiíchcánhân.

Nhưngkhôngcónghĩalàtìnhhìnhkhôngnguyhiểm.Tronghoàncảnhchiếntranh, tổngthốnghầunhưkhônghềbịchỉtrích.Trongkhiđó,quátrìnhphêbìnhchỉtríchlànềntảngcủamộtxãhộimở.Hiệntại,quátrìnhchỉtríchthựctếđãbịđìnhchỉ.PheDânchủđốilậpkhôngthèmchỉtríchtổngthốngvà tổngchưởng lýchỉdừngởmức tuyênbố rằngbấtkỳsựphảnđốinàovớicácbiệnphápchống

khủngbốlàkhôngyêunướcvàtiếptaychođịch[79]

.XãhộimởkhôngđượcchàođónởnướcMỹ.Nhưvậy,cóthểkhôngrõlắm,nhưngchúngtađãmộtlầnnữađánhmấtcơhộilịchsửđểtiếntớimộtxãhộimởtoàncầu.

Rấtkhóđánhgiávềđườnglốichínhsáchtronghoàncảnhquácấpbáchđòihỏichínhphủphảithựcthinhiềuviệccầnkíp.Vìvậy,thayvìcốgắngtìmkiếmlỗilầm,tôisẽcốgiảithíchvềcơhộilịchsửchúngtađãbỏlỡ.

Chúngtalàlựclượngthốngtrịkinhtếvàquânsựtrongthếgiớihômnay.Chúngtasuyxétkỹlưỡngnhữngvấnđềthảoluậnvềtoàncầuhóavàtươnglaicủathếgiớinóichung.Chúngtađangđánhmấtmộtcơhộilịchsửkhichỉtậptrungmọinỗlựcnhằmduytrìvịthếthốngtrịcủamình.NướcMỹphảichúýnhiềuhơnnữađếntráchnhiệmvớihệthốngtưbảnchủnghĩatoàncầuvàvậnmệnhnhânloạinóichung.Quốcgianàycầnphảihànhđộngnhưvậyvìbảnthânmìnhcũngnhưvìsựphồnthịnhvàsinhtồncủanhânloại.ĐókhôngphảilàđiềuMỹcóthểhaynêntựlàmtheoýmình.ChúngtacầnsựnỗlựchợptácvàviệcnàycầnđếnsựdẫndắtcủaMỹ.

Vịtríthốngtrịcủachúngtahoàntoànvữngchắc.Vềmặtquânsự,phảimấthàngthậpkỷnữamớicómộtnhànướckháccóthểtháchthứcchúngta.QuốcgiamuốnlàmđiềunàynhấtlàTrungquốc,đangtìmcáchđòichủquyềnđốivớiĐàiLoan.NhưngTrungQuốccònkémxaNgavềcôngnghệkỹthuậtquânsự,đặcbiệtlàkhôngquân.HaithếlựccókhảnăngtháchthứcưuthếquânsựcủachúngtalàEUvàNga.NhưngEUchưaphảilàsiêucườngvềquânsựvàcácquốcgiatrongkhốiEUlànhữngđồngminhthâncậnvớiMỹtrongkhốiNATO.Ngahiệnưutiênquantâmđếnpháttriểnkinhtế.Quốcgianàytìmcáchkhôiphụclạivịthếsiêucườngphầnvìmuốnkhẳngđịnhmình,phầnvìđâycóthểlàmộtđầutưcólợi,nhưnghọsẽkhôngđitheovếtxeđổcủachínhquyềnXôviếtkhihysinhnềnkinhtếthịnhvượngvàtiếnbộđểtrởthànhsiêucường.Lúcđầu,chínhquyềnBushđốixửvớiNgarấtlạnhnhạt;sausựkiện11/9,mốiquanhệđãấmlênđángkể.Cơsởcủamốiquanhệmớinàyhoàntoànmangtínhchấtđịachínhtrị.CảhaibênđềuhiểuluậtchơinhưngMỹlàngườiđưaraluật.ChúngtacóthểkhôngnhậnrađiềunàynhưngchínhMỹlàquốcgiacótácđộnglớnđếncuộcchơinàoNgasẽthamgiatrongtươnglai.

Vềkhíacạnhkinhtế,sựthốngtrịcủaMỹphầnnàoítchắcchắnhơnnhưngmốiđedọaxuấtpháttừchínhbảnthânhệthống,chứkhôngphảitừvịthếcủaMỹtronghệthốngđó.Sựkiệnsuythoáiđồngloạttoàncầuđãđẩyhệthốngrơivàotìnhtrạngcăngthẳng,giốngnhưhệquảcủabấtkỳsailầmnào.NhưngkinhtếMỹmạnhhơnnhiềusovớiphầncònlạicủathếgiớivàvaitròđầutàucủaMỹkhóai

cóthểtháchthức[80]

.

Dùkhôngquốcgianàocó thểdànhđượcngôivịbáchủcủaMỹ,chúng tavẫngặpphải rủi ronếukhôngthựchiệnđúngnhữngtráchnhiệmcủangườilãnhđạo.Đâychínhlàýnghĩathựcsựcủacuộc

tấncông11/9:nómanglạichonuớcMỹmộtsựthậtlàchúngtađanggặprủiro,haytheocáchnóithờithượnglànhữngmốiđedọakhôngngangsức.Nguyênnhâncủatìnhtrạngkhôngngangsứcnàylàdosựbấtbìnhđẳngtrongchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrị.

Nhữngrủirochúngtađangđươngđầukhôngthểhiểutheocácnguyêntắcmàchúngtadùngđểthiếtlậpquyềnlựctốicao:làquyluậtthịtrườngvàchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrị.Cảhaiquytắcnàyđềuliênquanđếnquyềnlựcnhưngtráchnhiệmtôiđangđềcậplàtráchnhiệmđạođức.ĐóchínhlàthànhphầncònthiếutrongchínhsáchcủaMỹ.Tấtnhiênkhôngphảithiếuhoàntoàn;nóchỉbịnhữnghọcthuyếtthắngthếcủachủnghĩathịtrườngchínhthốngvàchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrịgạtrarìa.

Chúngtatrởnênnghingờnhữngnguyêntắcđạođứcvìchúngdễbịbópméo.Rấtkhóphânbiệtphảitráivàđểđạtsựnhấttrívềcáigìlàđúngthậmchícònkhóhơn.Vìvậyđánhgiánhữnghànhvitráiđạolýhayphiluânlýsẽdễdànghơn.Đạođứcsẽsinhrađạođứcgiảvàdễbịlạmdụng.Nhiềuhànhvitànácđượcthựchiệndướidanhnghĩađạođức.Sựkiện11/9làmộttrongnhữngminhchứngtồitệnhất.

Méomóđạođứctácđộngmạnhđếnmứcchúngtahànhđộngvôđạođức.Điểmđặctrưngcủachủnghĩathịtrườngchínhthốngvàchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrị làchúngđềuphiđạolý-đạođứckhôngđượctínhđếnởđây.Đólàmộttrongnhữnglýdotạisaochúngrấtthànhcông.Bịmêhoặcbởithànhcôngđó,chúngtasuynghĩrằngcóthểhànhđộngmàkhôngcầnsuyxéttớiđạođức.Chúngtatrởnêntônsùngthànhcông.Chúngtangưỡngmộcácdoanhnhângiàucóvànhữngchínhtrịgiatrúngcửmàkhôngquantâmđếncáchhọđãđạtđượcđiềuđó.

Đâylàđiểmchúngtađãsailầm.Khôngxãhộinàocóthểtồntạinếuthiếuđạođức.Ngaycảmưucầuphiđạolýcủachúngtacũngcầnmộtsựđánhgiávềđạođức.Nhữngngườitheothuyếtchủnghĩathịtrườngchínhthốngchorằngsựtheođuổitưlợikhônghạnđịnhsẽphụcvụcholợiíchchungvàviệcthựcthiquyềnlựcđịachínhtrịsẽkhơidậylòngyêunước.Nhưngcuốicùngvẫnlànhữnghànhđộngphiđạođức.Nếuđólàtấtcảnhữnggìchúngtađềxuấtthìquanđiểmvềthếgiớicủachúngtasẽbịbácbỏbởicácxãhộitruyềnthống,nơiđạođứcvẫnđóngvaitròtrungtâm.ĐâylàtrườnghợpcủacácxãhộiHồigiáotruyềnthống,ởđónhàthờvànhànướcchưatáchbiệtnhau.Rốtcuộc,chúngtacũngtựcảmthấykhôngthỏamãn.

Khinóivềđạođức,tôikhôngnóitheoquanđiểmtruyềnthốngvềviệctuânthủchuẩnmựctôngiáohaykhuônphép.Đâylànhữngvấnđềcánhântrongxãhộicónhàthờvànhànướctáchbiệtnhau.Ýtôilàđạođứcliênquanđếnnhữngtráchnhiệmtrongcộngđồngtoàncầu,nhữngtráchnhiệmhiệnnaykhôngđượcđịnhnghĩarõràng.Các thỏa thuậnquốc tế tuỳ thuộcvàonhànướccầmquyền,vànhànướcphụcvụchoquyềnlợicủachínhmình,khôngnhấtthiếtphảiphùhợpvớiquyềnlợicủangườidânsốngtrongxãhộiđó,vàlạicàngítphùhợpvớiquyềnlợicủanhânloạinóichung.Nhữnglợiíchcủanhânloạicầnphảiđượcbảovệtốthơnsovớihiệnnay.

Bàihọcchúngtarútratừvụtấncông11/9đólàđạođứcphảiđóngvaitròlớnhơntrongcácvấnđềquốc tế.Nhữngđedọakhôngngangsứcchúng tađangphảiđốimặtbắtnguồn từsựbấtcânxứngtrongquátrìnhtoàncầuhóa:Chúngtacóthịtrườngtoàncầunhưngkhôngcómộtxãhộitoàncầu.Vàchúngtakhôngthểxâydựngmộtxãhộitoàncầumàkhôngxétđếnnhữngvấnđềđạođức.

Nóivậykhôngcónghĩalàtôibàochữachochủnghĩakhủngbốởbấtkỳgócđộnào.ĐiềutôimuốnkhẳngđịnhlànềntảngđạođứctrongtoàncầuhóavàsựthốngtrịcủaMỹlàkhôngđầyđủ.Thịtrườnglàphiđạođức,sự theođuổi tư lợivôhạnkhôngnhất thiếtphụcvụcholợi íchchungvàsứcmạnhquânsựkhôngphảilúcnàocũngđúng.Điềunàynghecóvẻlạquá,đặcbiệtsaukhinhữngngườivôtộibịgiếtdướidanhnghĩalòngtintôngiáobịbópméo,tuynhiênđólạilàsựthật.Tôiđãnóiđiềunàytừtrướcsựkiện11/9.

Ởvịthếthốngtrị,Mỹmangtrọngtráchđặcbiệtđốivớithếgiới.KhôngcóthỏathuậnquốctếnàođạtđượcnếukhôngcóMỹhợptác.Vìvậy,Mỹlàtrởngạichínhtronghợptácquốctếngàynay.Mỹkịchliệtphảnđốibấtkỳthỏathuậnquốctếnàoxâmphạmđếnchủquyềncủamình.Danhsáchnàyrấtdài,baogồmTòaántộiphạmquốctế,Hiệpướcchốngmìnsátthương,NghịđịnhthưKyoto,nhiềucôngướccủaILOcũngnhưnhiềuCôngướcchuyênngànhhơnnhưCôngướcvềLuậtbiểnvàCôngướcvềđadạngsinhhọc.Mỹlàmộttrong9nướccònlạikhôngphêchuẩnCôngướcvềđadạngsinhhọc.Mỹchỉ sẵn sàng gắn chủ quyền củamình với các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực duy nhất là xúc tiếnthươngmạiquốctế.Trướcsựkiện11/9,chínhquyềnBushthậmchíkhôngmuốnchấpnhậnnhữngtiêu chuẩn của OECD về giám sát các giao dịch tài chính. Sau sự kiện 11/9, họ vẫn không nhânnhượngchủquyềncủamìnhthểhiệnquaviệctiếnhànhchiếntranhchốngkhủngbố.TheoquyđịnhcủaLiênhiệpquốc,hànhđộngđókhôngviphạmluậtvìquốcgianàycó thể tuyênbốđâylàhànhđộngtựvệ.

Vấnđềlàviệcbảovệngôivịbáchủxungđộttrựctiếpvớiýtưởngvềxãhộimởtoàncầu.Quanđiểmbáchủlàsẵnsàngbỏquaviệcchủquyềncủacácquốcgiakhácbịxâmphạm,chỉchúýbảovệchủquyềncủaMỹtrongbấtcứlĩnhvựcnào.Mỹchỉmuốntácđộngđếnquốcgiakhác,chứkhôngmuốnaitácđộngđếnmình.ÝtưởngvềxãhộimởtoàncầusẽbuộcMỹphảituânthủnhữngluậtlệchunggiốngnhưcácnướckhác.Ngoàira,Mỹcònphảithựchiệnvaitròlãnhđạotrongviệccủngcốcáctổchứccácquyđịnh,luậtphápvàquychuẩnquốctế.Việcđẩymạnhcácquyđịnh,luậtphápvàchuẩnmựchầuhếtảnhhưởngtớichủquyềndođóphảicóhìnhthứckhuyếnkhíchvàthúcđẩynhữngnướctựnguyệntuânthủ.DĩnhiênchúngtakhôngmongMỹsẽtựmìnhlàmđiềuđónhưngquốcgianàycầnlàngườikhởiđầuđểcácquốcgiakhácnoitheo.

CólẽkhôngcầnphảinóirằngýtưởngnàyhoàntoànđốinghịchvớichínhsáchhiệntạicủaMỹ.Đâykhôngphảilàvấnđềvềchínhtrịđảngphái.ChínhquyềnBushnhấtquánvềquanđiểmbáchủhơnchínhquyềnClintonnhưngchínhsáchlạitừhaiđảng-vàởcảhaipheđềucóngườiủnghộýtưởngvềxãhộimởtoàncầu.

Quanđiểmbáchủđượcxemlàthiếtthựcvàthựctếtrongkhiýtưởngvềxãhộimởtoàncầucóxuhướngbịloạibỏvìtínhchấtkhôngtưởng.Tôixinphépcóýkiếnkhác.Tôithừanhậnquanđiểmbáchủlàthựctiễnvìnóthểhiệnngaytrướcmắtvàngaybâygiờnhưngmụctiêumànótheođuổilạiphithựctếvàphảntácdụnghơnsovớixãhộimởtoàncầu.

Khôngngôivịbáchủnàocóthểđượcduytrìnếuvịbáchủkhôngquantâmthíchđángđếnlợiíchcủacácthànhviênkhác,vìcácthànhviênnàysẽkếthợplậtđổngôivịbáchủ.ĐólàcơsởcủathuyếtcânbằngquyềnlựcđượcHenryKissinger,ngườibảovệchủnghĩahiệnthựcđịachínhtrị,ủnghộ.TìnhthếhiệnnaythuậnlợichoMỹrấtnhiềusovớithếcânbằngquyềnlực,chúngtathíchuyquyềntốicao.NhưngnếukhôngđểMỹthựchiệncáctráchnhiệmcủamình,chúngtacólẽsẽhạmìnhxuốngvịtríthấphơntronghệthốngcânbằngquyềnlực-đâykhôngphảilàmộtviễncảnhtốtđẹp.Tấtnhiên,điềuđókhôngthểsớmxảyravìngôivịthốngtrịhiệnrấtvữngchắc.Chúngtavẫnhànhđộngvôtráchnhiệmbởivìcácquốcgiakhácphảimấthàngthậpkỷmớicóthểtrởthànhlựclượngđốilập.

Đólàlýdovìsaocáigọilàmốiđedọakhôngngangsứcxuấthiện.Nếucácnướckhácchưađủmạnhđểtạonênmộtthếcânbằng,mọingườicóthểchốnglạihệthống.Chủnghĩahiệnthựcđịachínhtrịkhôngthíchhợpđểgiảiquyếtmốiđedọanàyvìnóchuyêngiảiquyếtvấnđềmốiquanhệgiữacácquốcgiachứkhôngphảinhữnggìxảyratrongnộibộmộtnước.

Hệthốngcóthểđủmạnhđểđànápmốiđedọanàynhưngthíchđànáphơnnhổtậngốcthìchỉlàmbiếnđổibảnchấtcủahệthống:dựatrênđànáphơnlàhợptác.Đâylàkếtcụccủaquanđiểmbáchủ.Lịchsửchothấykhôngcóchếđộhàkhắcnàocóthểtồntạimãimãi,dùcómộtvàichếđộcaitrịtrongthờigiandài.Cácđếchếbềnbỉnàytìmcáchthỏamãnnhucầuvànguyệnvọngcủanhữngngườidântrongnước-ĐếchếLaMã,AnhvàOttomanlàcácđếchếđượcnhớmãi;cònnhữngđếchếchỉdựavàođànápđãkhôngthểtồntạilâudài,chẳnghạnnhưĐứcQuốcxã.Đólàlídotôixemquanđiểmbá

chủgâyphảntácdụng.TấtnhiênMỹsẽkhôngnhưĐứcQuốcxãvìhệthốngchínhquyềncủachúngtasẽkhôngchophépđiềuđó;nhưngtôichỉđangchỉranhữngnguycơnộitạicủaquanđiểmbáchủ.

Vìvậy,ý tưởngvềxãhộimởtoàncầukhônghềkhông tưởng.Xãhộimởdựa trênnhận thứcrằngchúngtahànhđộngtrêncơsởhiểubiếtkhônghoànhảo.Sựhoànhảonằmngoàitầmvớicủachúngta;chúngtaphảitựhàilòngvớimộtxãhộikhônghoànhảoluônhướngtớisựhoànthiện.Việcchấpnhậnsựkhônghoànhảođiđôivớiviệc liên tụchoàn thiệnvàsẵnsàngđưaranhữngphêbìnhđánhgiáchínhlàcácnguyêntắcdẫnđườngcủamộtxãhộimở.Nhữngnguyêntắcnàychothấyrằngnhữnggìcóthựcchưachắcđãcólý-nghĩalàchếđộthốngtrịrấtcóthểkhônghoànthiện,dođócầnphảicảitổ;vànhữnggìcólýchưachắccóthểđạtđược-nghĩalàviệchoànthiệnphảidựatrênnhữnggìđangcótrongtầmtay,chứkhôngphảidựatrênsựhợplýtrừutượng.

Cácnguyêntắccủaxãhộimởthểhiệnquahìnhthứcmộtnhànướcdânchủvớinềnkinhtếthịtrường.Nhưng quá trình áp dụng những nguyên tắc này trên phạmvi toàn cầu vấp phảimột chướng ngạidườngnhưkhôngthểvượtqua:đólàchủquyềnquốcgia.

Chủquyềnquốcgialàmộtkháiniệmlỗithời.NóbắtnguồntừHiệpướcWestphalia(1648)đượckýkếtsau30nămchiến tranh tôngiáo.Hiệpướcnàykhẳngđịnhrằnghoàngđếcó thểquyếtđịnh tínngưỡngchocácthầndân:cuiusregioeiusreligio.KhinhândânnổidậychốngchínhquyềntrongcuộcCáchmạngPháp,họđãthâutómluônquyềnlựccủahoàngđế.Đólàcáchthứccácnhànướchiệnđạirađời,trongđóchủquyềnthuộcvềbìnhđẳng.Kểtừđó,giữanhànướcvàcácnguyêntắcchungvềtựdo,côngbằng,vàbácáiluônnảysinhcăngthẳng.

Cóthểlỗi thờinhưngkháiniệmchủquyềnvẫnlàcơsởcủaquanhệquốctế.Phảichấpnhậnnólàkhởiđiểmcủamộtxãhộimởtoàncầu.Cácquốcgiacóthểphảitừbỏphầnnàochủquyềnquốcgiatrongcáchiệpướcquốctế.CácnướcthànhviênEUđãđikháxatrongviệctừbỏchủquyềncủamình.TươnglaicủaEUsẽchothấynócóthểtiếnbaoxatrênconđườngnày.

Mộtcáchđểđẩymạnhcácxãhộimởmàkhôngvachạmvớichủquyềnquốcgialàđưaracácưuđãithiếtthựcchocácquốcgiatựnguyệntuânthủnhữngluậtlệvàtiêuchuẩnquốctế.Đólàquanđiểmxuyênsuốtcácđềxuấtthựctếtôiđưaratrongcuốnsáchnày.Sausựkiện11/9,đâylàthờiđiểmthíchhợpđểđẩyquanđiểmnàythêmmộtbướcxahơn.

Tôiđãđềnghịtrongcuốnsáchtrước,cuốnXãhộimở(Opensociety),vềviệchìnhthànhmộtliênminhvớiýchíquyếttâmthựchiệnhaimụctiêu:đẩymạnhxãhộimởtrongmỗiquốcgiavàxâydựngcơsởcủaxãhộimởtoàncầu.Sausựkiện11/9,nguyêntắcrằngquyềnlợichungcủacácxãhộimởtoàncầulàthúcđẩypháttriểnnềndânchủ,kinhtếthịtrường,vànhànướcphápquyềncầnđượcchấpnhậnrộngrãi.Cũngnhưcầnlậpranhữngchuẩnmựchànhvi- từviệckhôngchedấukhủngbốchođếnviệckhôngsảnxuấtcácvũkhíhủydiệthàngloạt.Tấtnhiên,chúngsẽkhôngcótácdụngnếuthiếusựkiểmsoátvàcơchếđảmbảothựchiệnthíchhợp.Nhucầuđãtrởnêncấpbách.Sựxuấthiệncủavũkhísinhhọclàmộtquátrìnhpháttriểnkhôngthểđảongược,cũnggiốngnhưviệcthảtráibomnguyêntửđầutiên.

Mỹphảidẫnđầu.Nướcnàycóthểchọnhànhđộngđơnphươnghayđaphương.CóthểlàkhôngtưởngkhichorằngMỹcóthểđơnphươngđạtcácmụctiêunày,nhưngđiềunàycũngcầnđượcsuynghĩmộtcáchnghiêmtúc.ĐasốchorằngSaddamHusseinđãdínhlíuđếnviệcsảnxuấtvũkhísinhhọcvàchếđộcủaôngtalàmộtnguycơthựcsựđốivớithếgiới.Vấnđềlà,cầnphảilàmgìđểđốiphó?MộtsốthànhviêntrongchínhquyềnBushbiệnhộchoviệcMỹtấncôngIraq.NhưngngaycảkhichiếndịchquânsựchốngIraqcóthànhcôngnhưchiếndịchchốngAfghanistan,vấnđềvẫncònđó.Cácnướckhác cũng có thể sảnxuất vũkhí sinhhọc.Điềuđángnói là không có thànhviênnào trong chínhquyềnBushcôngkhaiủnghộchochínhsáchthỏathuậnđaphương.Trongkhiđólại làcơhộiduynhấtcóthểthànhcông.

ChínhquyềnBushđãtừchốihoàntấtđàmphánsửađổiCôngướcVũkhísinhhọcvàhóahọcnăm1972vìhọchorằngcôngtáckiểmsoátquáxâmphạmcôngviệcnộibộvàmộtsốphươngdiệnkhônghiệuquả;nếuvậyhọphảiđưaramộtgiảipháphiệuquảhơn.Hiệpướcđaphươngmớiphảiđưarayêucầukiểmsoátnghiêmngặtvớitấtcảcácquốcgia,dùcóthamgiahiệpướchaykhông.Cácthànhviêncủahiệpướcsẽxúctiếnbấtkỳbiệnphápnàocầnthiếtchốnglạicácnướctừchốituânthủ.SaddamHusseinsẽphảiđầuhànghoặcphảigánhchịuhậuquả.

SẽlàlýtưởngnếuđạtđượcmộthiệpướcnhưvậydướisựbảohộcủaMỹ,nhưngnếukhôngđược,chúngtavẫncóthểtạolậpmộtliênminhvớiquyếttâmmạnhmẽthúcđẩyýchíđó.MộtcáchtựnhiênMỹvàcácquốcgiathamgiahiệpướccũngphảituânthủnhữngluậtlệhọđặtrachocácnướckhác.

Vấnđềvềvũkhíhạtnhâncũngcầnđượcxemxétvớimứcđộcaohơn.Nhữngthoả thuậnhiện tạikhôngbềnvững.ChúngtacóHiệpướckhôngphổbiếnvũkhíhạtnhânnhưngđâykhôngphảilàgiảiphápdàihạnvìnóchỉcốgắngbảovệtìnhthếbấtbìnhđẳng.Nóđãtạonênmột“câulạcbộ”nhữngquốcgiacóvũkhíhạtnhânvàcốloạicácquốcgiakhôngcóhạtnhânrakhỏicuộcchơi.Banđầu,cácthànhviênhứahẹnsẽtựkiểmsoáttrongvấnđềnàynhưnghọđãkhônggiữđượclờihứa.Cùnglúc,họcũngkhôngcómộtcơcấuchếtàihiệuquả.Điềunàyđãkhiếncácnướckhônghạtnhânmuốnthamgiavào“câulạcbộ”,vànếuhọcươngquyếtpháttriểnvũkhíhạtnhânthìđóchỉlàvấnđềthờigiantrướckhicác thànhviênhiện tạichấp thuận.ẤnĐộvàPakistanđãchứngminhđiềunày.Hiệphộicànglớnthìcơhộigianhập“câulạcbộ”càngnhiều.

Ngượclại,tìnhhìnhtrongsuốtcuộcChiếntranhLạnhlạiổnđịnhhơnnhiều.Haibênđốimặtnhauvàmỗibênđềucókhảnăngtrảđũavàtiêudiệtbênkiangaycảkhibịtấncôngtrước.Điềunàyđãngănchặnsựhủydiệtlẫnnhauchắcchắn(mutuallyassureddestruction),đượcviếttắtlàMAD.

Chúngtađangđốimặtvớinguycơgiatăngchiếntranhhạtnhân,vậymàchúngtanỗlựcquáítđểngăncảnnó.Mộtlầnnữa,điềunàylạihoàntoàntráingượcvớithờiChiếntranhLạnh,khinhữngtríthứcgiỏinhấthếtmìnhnghiêncứuvấnđềnày.Cầncómộtgiảipháptriệtđểmớinhưngtôilàngườikhôngchuyênvềlĩnhvựcnày.Cầnphảixemxéttấtcảcácgiảipháp.Mộttrongcácgiảipháplàgiải

trừtoànbộvũkhíhạtnhân[81]

,nhưngtôikhôngchođâylàbiệnpháphiệuquảvìnóchỉtạocơhộichocácchínhquyềnlừađảophávỡluậtlệmàthôi.Tôitinrằngchúngtanêncómộtchếđộtrongđócườngquốchạtnhânphảigiảmđángkểcáckhochứavũkhíđạndượcdướisựquản lýquốc tếvàcùnglúctạoramộtcơchếbảođảmthựchiệnmạnhhơnchốnglạisảnxuấtvũkhíhạtnhân.Tôicóthểbịcholàquátintưởngvàocôngtácquảnlýquốctế,nhưngtôitinrằnghọcóthểhoạtđộngtốthơnnhiềunếucóMỹhậuthuẫn.Dùvậy,đâykhôngphảilàmộtđềnghịchắcchắn,tôichỉđềxuấtđịnhhướngđểchúngtatìmhiểu.Vấnđềlàtìnhhìnhthựctạiđangcónguycơđổvỡbấtcứlúcnàonhưngrấtkhóyêucầumộtsựthayđổikhimọiviệcvẫncóvẻbìnhthường.Tuyvậy,sẽlàquáliềulĩnhnếuchúngtađợitớilúcmọiviệctrởnênbấtthường.

ChínhquyềnBushquyết tâmduy trì sứcmạnhquân sựcủamìnhbằngviệcđơnphương theođuổi

chươngtrìnhNMD[82]

.Đâylàmộtchínhsáchkhảthinhưngtôicholàkhôngđúngđắnvìnókhôngngăncảnđượcnhữngmốiđedọakhôngngangsức.Chúngtakhôngthểbảovệmìnhtrướcbọnkhủngbốnếukhôngcóhợptácquốctế.Chỉkhimọingườiđứngvềphíachúngta,hànhđộngcủabọnkhủngbốmớibịngănchặn.Tôiđãmongsựkiện11/9 sẽkhiếnchínhquyềnBushsuynghĩ lạinhưnghọdườngnhưvẫntheođuổichínhsáchđơnphương.

Mọingườicóthểchorằngvìủnghộhợptácquốctếnêntôiphảnđốiviệcsửdụngsứcmạnhquânsự.Vấnđềkhôngphảinhưvậy.TôitánđồngsựcanthiệpquânsựtạiBosniavàKosovovàtôivuimừngvềưuthếquânsựcủaMỹ.Dohiểubiếtcủachúngtalàkhônghoànhảonênmọingườinghĩrằngcóthểtấtcảnhữngnỗlựcchốngkhủnghoảngcủachúngtachỉlàconsốkhông,vàđểchuyểnđổitìnhthếnày,chúngtanênchuẩnbịsẵnsàngchiếnthắngtrongcáccuộcđốiđầuquânsựnếuhoặckhiđiềuđó

xảyra.Tuynhiên,nguồnlựcphânbổchoviệntrợquốctếvàchotrangbịquânsựlàquáchênhlệch:

301tỷđôlaMỹchochiphíquốcphòng[83]

trongkhichỉcó10tỷđôlachoViệntrợPháttriểnchínhthứcnăm2000.

Khôngchếđộnàocóthểtồntạichỉbằngsứcmạnhquânsựvàchắcchắnthếgiớikhôngthểbịthốngtrịbởisứcmạnhquânsự.Tôitinsứcmạnhhiệntạiđãquáđủvàchúngtanêntínhđếnnhữngviệckhácthayvìcốgắngtăngcườngsứcmạnhhơnnữa.Nếuchúngtakhôngtìmcáchkiểmsoátviệcphổbiếnvũkhíhủydiệthàngloạt,nềnvănminhcủachúngtarốtcuộcsẽphảiđốimặtvớimộtnguycơbịtiêudiệtthựcsự.Khisựannguycủachúngtabịcácnướckhácđedọa,chúngtasẽkhôngthểlàmgìđểtránhnguycơnàyvìchúngtabậntậptrungvàotìnhhuốngkhẩncấphơn,nhưngđedọaduynhấthiệnnay chúng ta đangphải đốimặt là hiểmhọakhôngngang sức.Chúng ta không thể chống lạinhữnghiểmhọanàybằngcáchgiatăngsứcmạnhquânsựđốivớicácnướckhác.

Cuộcchiếnchốngkhủngbốđòihỏiphảicósựhợptácquốctếvàkiểmsoátsátsao.Đểxúctiếntiếntrìnhkiểmsoátsátsaonày,Mỹphảithayđổitháiđộtừđơnphươngbáchủsangdẫnđầuhợptácđaphươngnhằmbảovệthếgiớikhỏisựxâmphạmtrậttựvàluậtpháp.ChúngtakhôngcòntrongthờiChiếntranhLạnhnữa,khiquốcgiasiêucườngvàlãnhđạothếgiớiphươngTâycùnglàmột.ChínhquyềnBushđãlênngôivớiquyếttâmkhẳngđịnhđịavịsiêucườngbằngviệcpháttriểnNMD.Nhưngchínhsáchđóđãdựatrêntầmnhìnlỗithờivềthếgiới.ƯuthếtrongChiếntranhlạnhkhôngcònnữa.ChúngtaphảicủngcốcươngvịlàngườidẫnđầuthếgiớiphươngTây.Chúngtaphảithiếtlậpmộtliênminhýchívớimục tiêuduy trì trật tựvà luậtpháp thếgiới.Liênminhnàysẽhỗ trợcác thỏathuậnquốctếvàthúcđẩynhữngcảicáchcụcbộmỗiquốcgia.Nósẽđưaranhữnghìnhthứckhuyếnkhíchnếucóthểnhưngcũngkhôngengạitrongviệccưỡngchếnếucầnthiết.

Mỹphảilàngườikhởiđầu.Điềunàyđòihỏisựthayđổisâusắcvềtháiđộ,mộtsựthayđổithựcsựtừtráitim.Mộtsựthayđổitriệtđểnhưvậylàkhôngthểkhimọiviệcvẫnbìnhthường,nhưnghiệntạimọiviệckhôngcònbình thườngnữa.Chúng tađãnhận thứcđượcnềnvănminhcủachúng tabấpbênhnhưthếnào.Thậtvônghĩakhichúngtacốnghiếnhếtsứcmìnhđểđạtvịthếtốthơntrongmộthệthốngxãhộitrongkhihệthốngnàyđangtrôivàothảmhọa.Mỹlànướcduynhấttrênthếgiớicóthểkhởixướngmột sự thayđổi trật tự thếgiới, thay thế“đồng thuậnWashington (theWashingtonconsensus)bằngmộtxãhộimởtoàncầu.Đểlàmđiềunày,chúngtaphảitừbỏsựtheođuổitưlợihạn

hẹpvàsuynghĩnhiềuhơnchotươnglainhânloại[84]

.

Khoảngcáchgiữachủnghĩatưbảntoàncầuvàxãhộimởtoàncầukhôngquálớn.Đâykhôngphảilàsựchọnlựagiữacáinàyhoặccáikia,màđơnthuầnlàsựthayđổivềtrọngtâm,mộtsựcânđốihơngiữacạnhtranhvàhợptác,mộtsựtáikhẳngđịnhtínhđạođứctrongcáctoantínhphiđạođức.Sẽlàquángâythơnếuchúngtamongthayđổibảnchấtconngườinhưngconngườicókhảnăngvượtquasựtheođuổilợiíchcánhânhẹphòi.Thậtvậy,họkhôngthểsốngnếuthiếuđiýthứcđạođức.Chủnghĩathịtrườngchínhthốngluônchorằngsẽcóđượclợiíchxãhộikhichophépmọingườitheođuổilợiíchcánhânmàkhôngquantâmgìđếncáichung-haicáilàmột,đólàsựxuyêntạcvềbảnchấtconngười.Nhưtôiđãnóitrướcđây,chủnghĩatưbảntoàncầulàhìnhthứcbịbópméocủamộtxãhộimởtoàncầu.

Ýtưởngxãhộimởtoàncầumàtôitómtắtởđâykhôngphảilàmộtđềnghịthựctếnhưcácbiệnphápđượcđềxuấttrongcácchươngtrước.Nhưngviệcthựcthicácđềnghịđó,cụthểlàquyềnrútvốnđặcbiệtSDR,sẽlàmộtkhởiđầutốtđẹp.

PháttriểnmộtLiênminhXãhộiMởđòihỏinhiềusuynghĩvàchuẩnbị.Mụctiêuthúcđẩycácxãhộimởphảihòahợpvớiquyluậtđịachínhtrị.Thayđổiđộtngộtvềđườnglốicóthểtạonênsựmấtổnđịnh.TôihìnhdungLiênminhXãhộiMởkhông thay thếmàbổ sungchocác liênminhhiện tại.Chúngtacầntậptrungcủngcốcácchínhquyềnvàcácnhântốtrongxãhộihướngđếnnềndânchủ

hiệnđại,vàcáccôngcụkhuyếnkhíchnênđượcsửdụngnhiềuhơntrừngphạt.Dùđâylànhiệmvụmạohiểmnhưngchúngtacũngphảilàmchứkhôngngồichờmayrủi.Cuộcđấutranhchốngkhủngbốkhôngthểthànhcôngnếuchúngtakhôngchuẩnbịtưtưởngvềmộtthếgiớitốtđẹphơn.Mỹphảiđiđầutrongcuộcđấutranhchốngđóinghèo,dốtnátvàđànápvớilòngnhiệthuyết,quyếttâmvàtậntụynhưtrongcuộcchiếnchốngkhủngbố.

PHỤLỤC.ĐềnghịvềQuyềnrútVốnđặcbiệt(SDR)

SDRđượcđềnghịsửdụngchoviệntrợpháttriểnvàcungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầu.Cácnướcgiàucó(theođịnhnghĩatrong“sơđồgiaodịch”củaIMF)sẽtặngphầnphânbổcủahọ,vàcácquốcgiakémpháttriểnsẽthêmphầnSDRnhậnđượcvàoquỹdựtrữtiềntệcủamình.Từđó,cácquốcgiakémpháttriểnsẽcólợitrựctiếptừviệctăngnguồndựtrữtiềntệvàcólợigiántiếptừviệntrợquốctế.

Dựánnàycóthểđượctiếnhànhtheohaigiaiđoạn.Tronggiaiđoạnđầu,mộtkhoảnphânbổđặcbiệttrịgiá21,43tỷSDR(tươngđương27tỷđôlaMỹ)đãđượcIMFđồngývàonăm1997vàhiệnđangchờQuốchộiMỹthôngqua,sốtiềnnàysẽđượcQuốchộiphêchuẩnvớiđiềukiệncácquốcgiagiàuhơnviệntrợphầnphânbổcủamìnhtheomộtsốluậtđịnh.

ViệntrợSDRchỉdànhchonhữngchươngtrìnhđãđượcchọntrước, trongđóbaogồmquỹủythácchocungcấphànghóacôngtrênphạmvitoàncầuvàquỹbổtúctươngxứngchokhuvựctưnhân.Tronggiaiđoạnđầu,danhsáchcácchươngtrìnhđượcchọnsẽhạnchếtrongbahaybốnlĩnhvựcưutiênđặcbiệtnhưytếcộngđồng,giáodục,thôngtin(lĩnhvựckỹthuậtsố),vàcảicáchhệthốngphápluật.Cácchươngtrìnhxóađóigiảmnghèocủachínhphủkhôngbaogồmtrongdanhsáchnày,chúngthuộcphạmtrùcủacáctổchứcTCQT.

KếhoạchnàycầnmộtbancốvấngồmnhữngcánhânxuấtsắchoạtđộngdướisựbảotrợnhưngđộclậpvớiIMF.Thànhviêncủabannàysẽđượcchọndựatrêncáctiêuchuẩnnghềnghiệpcôngkhaivàhọkhôngbịchiphốibởichínhphủđềcửhọ.Bancốvấnsẽđưaradanhsáchcácchươngtrìnhxứngđáng được nhận viện trợSDRcũng nhưxếp hạngưu tiên cho chúng, nhưng ban này sẽ không cóquyềnquyếtđịnhtrongviệcchitiêuquỹ.Cácnhàtàitrợsẽcóquyềnchọnđốitượngtừdanhsáchnày.Bằngcáchnàychúngtasẽ tạođượcmối tươngquancungcầugiữanhà tài trợvàcácchươngtrìnhnhậnviệntrợ.Bancốvấnsẽbảođảmtínhthíchđángcủacácchươngtrìnhtrongdanhsách,cònnhữngnhàtàitrợsẽchịutráchnhiệmtrướccôngchúngvềsựlựachọncủahọ.

Mộtủybankiểmtoánđộclậpsẽgiámsátvàđánhgiácácchươngtrìnhnhậnviệntrợ.

NếukếhoạchđượcthựcthithànhcôngvớiđợtphânbổmộtlầnđặcbiệtSDR,bướctiếptheosẽlàphânbổSDRhàngnămtheocùngphươngthức.Phạmvicácchươngtrìnhđượcchọnsẽmởrộnghơn.Nhữngchươngtrìnhxóađóigiảmnghèocủachínhphủcũngphảiđượcđánhgiáchọnlựatheochuẩnmựcnhấtđịnhnhằmvẫncònquỹchocáckênhphichínhphủ.

ĐềnghịSDRcùnglúcphụcvụchomộtsốmụcđíchkhácnhau.Nólàsựkếthợpgiữatăngcườngviệntrợquốctếvàtăngdựtrữtiềntệchocácquốcgiakémpháttriển.

Chươngtrìnhviệntrợsẽ:

Tănglượngtiềnsẵncóchoviệntrợquốctế.Khiđượcthựchiệnđầyđủ,nósẽtiếptụctiếntớiđạtmụctiêupháttriểnnăm2015củaLHQ.

Bảođảmviệcphânchiatráchnhiệmcôngbằnghơnvàxóabỏvấnđềmayrủi.

Khắcphụcnhữngnhượcđiểmcủacôngtácquảnlýhiệntạicủaviệntrợquốctế,đángchúýlà:

-Mộtbanđiềuhànhđộclậpsẽbảođảmchoquyềnlợicủanướcnhậnviệntrợđượctôntrọnghơnlợi

íchcủacácnhàtàitrợ.

-Vòngvâyliênchínhphủsẽbịphávỡ;chínhphủnướcnhậnviệntrợsẽkhôngcònnắmvai trò làngườigáccửa.

-Sựhợptácgiữacácnhàtàitrợsẽđượcthúcđẩy.

-Nướcnhậnviệntrợsẽcóýthứcsởhữuvàquantâmhơn.

-Cơchếphảnhồisẽthúcđẩythànhcôngvàloạitrừthấtbại.

Tuykếhoạchviệntrợđộclậpvớiviệccungcấpthêmnguồndựtrữtiềntệmanglạilợiíchxácthựccho các quốc gia kémphát triển, nhưng chúng thúc đẩy đáng kể vai trò công cụ tiền tệ của SDR.Nhữngluậnchứngsauhậuthuẫnchođiềunày:

-ThươngmạiquốctếđangpháttriểnvớitốcđộgấpđôitốcđộtăngGDPtoàncầu.Cácquốcgiacầnphảiduytrìcáncângiữadựtrữtiềntệvànhậpkhẩu.Cácquốcgiakémpháttriểnphảigiữmộtphầnthunhậpxuấtkhẩu làmdự trữ;phânbổSDRsẽgiảmbớtgánhnặngnày.Mặtkhác,phânbổSDRcũnggiảmphíđivay.CácquốcgiagiàukhôngcầnSDRvìhọcónguồndựtrữdưthừavà/hoặchọdễdàngvayđược từ thị trường tàichínhquốc tế.BằngcáchchiabớtSDR,cácnướcgiàusẽ sửdụngchúngmộtcáchthíchđáng.

-Nhucầucủacácnướcnghèongàycàngtrởnêngaygắthơntừnăm1997vìnhữngthịtrườngmớinổiphảiđốimặtvớisựcạnkiệtvốntừđó.

-NhữnglầnpháthànhSDRmớisẽlàmtăngtínhthanhkhoảntoàncầuvàcóthểlàmtănglạmphát,nhưngvấnđềlạmphátcóthểhạnchếđược,vàkhảnănggiảmpháttoàncầulàcóthực.Vìlãisuấtdanhnghĩakhôngthểthấphơn0%,côngcụtiềntệtruyềnthốngmấtđiphầnnàotínhhiệuquảtrongmôitrườnggiảmphát(nhưtrườnghợpcủaNhật).SDRcóthểtrởthànhmộtcôngcụtuầnhoànhữudụngđặcbiệtkhicácnướcgiàubịbuộcphảichiaphầncủahọquaviệntrợ.

...

ViệcsắpxếpviệntrợSDRởvịtrínàotrongngânsáchquốcgialàcâuhỏimàtôikhôngthểđưaracâutrảlờichắcchắn.Chúngtacóvídụchocảhaikhảnăng.Vềmặtnguyêntắc,phânbổSDRchỉlàconsốghitrênsổsách,nhưngkhiSDRđượcdùngchoviệntrợthìnóđãtrởthànhmộtchitiêuthực.Đâylàtrườnghợpnóthuộcvềngânsách.NhưngphânbổSDRlàđểđẩymạnhdựtrữtiềntệ,trongtrườnghợpcủaMỹ làđẩymạnhQuỹBìnhổnNgoạihối.Nếumột số tiền tươngđươngđược rút rađể sửdụng,quỹdựtrữtiềntệsẽkhôngbịảnhhưởngngoạitrừcácnghĩavụvềtiềnlãiliênquantớiIMF.Các ngân hàng trungương, hay trong trường hợp củaMỹ làNgân khố, thường không bù đắp chonhữngthayđổitrongdựtrữngoạihốidùcóthuđượctiềnlãihaykhông-đâylàtrườnghợpviệntrợkhôngthuộcvềngânsách.NếuSDRđượcsửdụngnhưmộtcôngcụtuầnhoànthìviệntrợnênđượcphânchiaquangânsáchkhôngphảikhiSDRđượcpháthànhmàkhichúngbịhủybỏ.

Tómlạilàmỗiquốcgiasẽtựquyếtđịnhhìnhthứcsửdụngngânsáchhợplý.NếuaiphảnđốiđềnghịSDRvềđiểmnàythìngườiđóphảiđưaramộtýkiếnhayhơn.

HẾT

[1]Tôidùngcụmtừnàyđểkếthợpgiữacácđịnhchếtàichínhquốctế(IFIs)vàTổchứcthương

mạiquốctế(WTO).[2]

GeorgeSoros,OpenSociety:ReformingGlobalCapitalism(NewYork:PublicAffairs,2000.[3]

Xuấtbảnnăm1944.[4]

Tái thiếtChâuÂusaukhibịchiến tranh tànphá làmộtphầnquan trọng trongsứmệnhcủaNgânhàngThếgiới.CuốicùngthìviệcnàycũngđượctiếnhànhtheoChươngtrìnhMarshall.[5]

TỷlệđónggópcủakhuvựccôngtrongTổngsảnphẩmquốcnội(GDP)cóthểkhôngcầnphảigiảmđi,nhưngcáchcácquỹđượcthànhlậpvàsửdụngđãthayđổiđángkể.[6]

ChẳnghạncuốnKhảosátcủacácnhàkinhtếhọcvềtoàncầuhóa(TheEconomistSurveyon

Globalization)-27/9/2001,phủnhậnrằngtoàncầuhóađãlàmgiảmkhảnăngđánhthuếvàđiềutiếtcủaquốcgia.[7]

Nhữngphân tíchkinh tếvề tácđộngcủa toàncầuhóađưaranhiềukếtquảkhácnhau.ÔngDollarvàôngKraaycủaNgânhàngThếgiớichorằngcácnướcđangpháttriểncómứctăngthươngmạicaonhấtthểhiệnquaphầntrămGDPnhữngnămsau1980đãthuđượcmứctăngtrưởngcaohơnvànhanhhơnsovớithời“trướctoàncầuhóa”cũngnhưsovớicácnướcđangpháttriển“khônggianhậptoàncầuhóa”.Cácquốcgia trênđã thuhẹpkhoảngcách thunhậpvớicácnướccôngnghiệp.CuộcnghiêncứuchothấykhôngcósựtươngquangiữathayđổithươngmạitrongGDPvàsựbấtbìnhđẳnggiữacácquốcgia.Tuynhiên,nhữngnướcnghèokhólạikhướctừ“nhữngngườitoàncầuhóa”.Phíacònlạicủacuộctranhluận,nhàkinhtếhọcHarvardRodrikchorằngđổimớitrongnướcnhằmđápứngcácnhàđầutưtrongnướclàyếutốquantrọnghơnnhiềuđểcảithiệnnềnkinhtếsovớimởrộngthươngmại.DavidDollarvàAartKraay,cuốn“Thươngmại,TăngtrưởngvàNghèokhó(Trade,GrowthandPoverty)”,Nhómnghiêncứupháttriển,NgânhàngThếgiới,tháng7/2001.DaniRodrik,“Sự thống lĩnh thương mại toàn cầu khi quá trình phát triển trở nên quan trọng (The GlobalGovernanceofTradeasifDevelopmentReallyMattered)”,báocáochoChươngtrìnhPháttriểnLiênhiệpquốc(UNDP)(ĐạihọcHarvard,tháng7/2001).[8]

Amarta Sen,Phát triển là quyền tự do (Development as Freedom) (New York: Alfred A.Knopf,1999).[9]

Báocáovềsựpháttriểncủaconngườinăm2001(HumanDevelopmentReport2001)(NewYork:ChươngtrìnhpháttriểnLiênhiệpquốc(UNDP),2001).[10]

ỦybanKinhtếvĩmôvàYtế,Đầutưvàoytếđểpháttriểnkinhtế(InvestinginHealthforEconomicDevelopment)(Geneva:TổchứcYtếThếgiới,tháng12,2001).[11]

KhiKissingertríchdẫnlờiRichelieurằng“Quốcgiakhôngbấttử,cầnphảicứurỗinóngaybâygiờhoặclàkhôngbaogiờ”,ýôngmuốnnóiquốcgiacầnphảicósứcmạnh,chứkhôngphảicầnlàmđiềuđúng.HenryKissinger,Ngoạigiao(Diplomacy)(NewYork:Simon&Schuster,1995).VàoThếkỷ19,TửtướcPalmerstontrongbàiphátbiểutrướcHạviện,ngày1/3/1848,nóivềchínhsáchđốingoạicủaAnhnhưsau:“Chúngtakhôngcóliênminhmuônđờicũngnhưkhôngcókẻthùvĩnhviễn.Chỉcóquyềnlợicủachúngtalàmuônđờivàvĩnhviễnmàthôi”.JohnBartlett,Nhữngcâutríchdẫnquenthuộc:Mộttậphợpcácđoạnvăn,tụcngữ,thànhngữđượctruynguồngốcvềthờiVănhóacổđạivàhiệnđại(FamiliarQuotations:ACollectionofPassages,Phrases,andProverbsTracedtoTheirSourcesinAncientandModernLiterature)(Boston,MA:Little,Brown,1992),trang397.[12]

TìnhhìnhđãđượccảithiệndướisựlãnhđạocủaKofiAnnan.[13]

ĐanMạch,NaUy,HàLan,ThụyĐiển,vàLuxembourg.[14]

Báocáovềpháttriểnthếgiớinăm2000/2001củaNgânhàngThếgiới,domộtnhómchuyêngiavềpháttriểndẫnđầulàRaviKanburvàNoraLustig,đãkhaithácnhữngvấnđềnàymộtcáchbaoquát,trongđócòncómộtchuyênmụcvềcáctàiliệuliênquan.PaulColliervàDavidDollarcủaNgânhàngđãkhởibútviếtvềcácvấnđềnàyởdiệnrộng.Chínhkiếncủahọđượctómtắt trongcác tácphẩm:CóthểcắtgiảmmộtnửanghèođóitrênThếgiớikhông?(CantheWorldCutPovertyinHalf?),CảicáchchínhtrịvàviệntrợhiệuquảnhằmđạtmụctiêuDAC(HowPolicyReformandEffectiveAidCanMeet theDACTargets) (Washington,D.C.:NgânhàngThếgiới,Nhómnghiêncứuphát triển,1999).[15]

ColliervàDollarđãkhẳngđịnhrõràng“bằngchứngnghiêncứuchothấycácnướcviệntrợkhôngcótácđộngđángkểđếnđườnglốichínhsách(ítnhấtlàkhôngcótácđộngtíchcực),tríchcuốnCóthểcắtgiảmmộtnửanghèođóitrênThếgiớikhông?(CantheWorldCutPovertyinHalf?),trang21.NhiềuđánhgiávềviệntrợđaphươngvàhiệuquảcủađiềukiệnsửdụngQuỹcũngkếtluậnrằng

mứcđộcảicách“quyềnsởhữu”củađịaphươngcàngcaothìthànhcôngcànglớn.MộttàiliệucủaQuỹTiềntệQuốctế(IMF)chuẩnbịchomộtloạtcáchộithảokếtluận“Cácchínhsáchsẽkhôngthựcsựđượcthựcthinếucáccơquanchứcnăngkhôngxemchúnglàcủachínhbảnthânhọhaynếuchúngkhông cóđủ thẩmquyềnđiều khiển sựủnghộ trongnước.Lo lắng rằng “quánhiềuđiều kiện” sẽkhiếnquyền sởhữubị suygiảm, IMFbắtđầuđơngiảnhóavàgiảm thiểu cácđiềukiện trongcácchươngtrình.Xem“Điềukiệntrongcácchươngtrìnhquỹtàitrợ-Tổngquan”,vănbảncủaBộphậnpháttriểnvàxemxétchínhsách,IMF,ngày20tháng2năm2001,đoạnthứ14.[16]

ND:Xãhộidânsựởđâyđượchiểulàmộtmảngcủađờisốngxãhộicótổchức,mangtínhtựnguyện,tựtáitạo,(hầunhư)tựtàitrợ,độclậpvớinhànước,vàgắnbóvớinhaubằngmộttrậttựpháplýhaymộtsốnguyêntắcchung.-NguồnWikipedia.[17]

Khoảng85%tiềnquỹcủatôiđượcphụcvụvìlợiíchcácquốcgianhậnviệntrợ,sosánhvớichỉ44%tiềnHiệphộiPháttriểnQuốctế(IDA)vàNgânhàngThếgiớichovayđượcdùngchochínhcácquốcgiađivay.[18]

PhongtràođãvíýtưởngxóanợnhưkháiniệmvềJubilee(xóatội)trongkinhthánh.GiáohoàngJohnPaulIItuyênbốnăm2000lànămJubilee,nămđạixá.[19]

NhómG7gồm:Canada,Pháp,Đức,Ý,Nhật,VươngquốcAnh,vàMỹ.NhómG20baogồmcảcácnềnkinhtếthịtrườnglớnnổibật.[20]

Sốliệunăm1999,từNhữngchínhsáchnôngnghiệpởcácnướcOECD:Giámsátvàđánhgiánăm2001,BảngIII.[21]

Hỗtrợpháttriểnchínhthức(ODA)ròngcủathànhviênỦybanhỗtrợpháttriển(DAC)năm2000là53,7tỷđôlaMỹ;nguồnwww.oecd.org.[22]

ChínhquyềncủaBushđãthươnglượngvớitừngthànhviênQuốchộiđểtranhthủphiếubầuchovòngđàmphánnhanh.NhữngthươnglượngnàykhôngmanglạilờitiênđoántốtlànhchoVòngđàmphánPháttriển.Mộtvídụ:chínhquyềnđãkhẳngđịnhsẽrútđặcquyềnnhậpkhẩuhàngmaymặctừcácnướcChâuPhivàCaribê.[23]

Nhữngsảnphẩmdotùnhânsảnxuấtkhôngthuộcquyđịnhnày.[24]

CácquốcgiacóhoặcápdụngnhữngquyđịnhmâuthuẫnvớiluậtWTOsẽbịcácthànhviênkhácsửdụngtrừngphạtthươngmại.[25]

LờinóiđầutrongHiệpđịnhthànhlậpTổchứcThươngmạiThếgiới-cũnggiốngnhưlờimởđầutrongHiếnchươngcủaLHQ-đãđưaramộtloạtnhữngmụcđíchcaocảhầunhưkhôngthểđạtđược.HiếnchươngcủaWTOnêurõrằngthươngmại“phảiđượcthựcthitrêncơsở”bảođảmcôngănviệclàmvớithunhậpngàycàngtăng,nhưngvẫnphảibảovệmôitrườngvàphùhợpvớipháttriểnbềnvững.[26]

SựpháhoạicósángtạolàcụmtừcủaJosephSchumpeterdùngđểmiêutảtiếntrìnhkinhtếdướihệthốngtưbản.XemtrongChủnghĩatưbản,ChủnghĩaxãhộivàNềndânchủ(Capitalism,Socialism,andDemocracy)(NewYork&London:Harper&Brothers,1942).[27]

Xemtrong“Naftachínhsáchđượcthayđổiđểđiềukhiểncôngty”,tờFinancialTimes(ấnbảnMỹ),ngày3tháng8năm2001,trang3.[28]

JohnKay,“Quyềnsởhữu trí tuệ:ĐúngvàSai”, tờFinancialTimes (ấnbảnMỹ),ngày21tháng3năm2001,trang17.[29]

TheoTổchứcBác sĩ khôngbiêngiới (MédecinsSansFrontieres), từnăm1975đến1997,

trongsố1.223loạithuốcmớiđượcđưavàothịtrườngchỉcó13loạidùngchochữatrịbệnhnhiệtđớithườnggặpởcácnướckémpháttriểnnhất.[30]

ND:TheothầnthoạiHyLạp,khiPandora,ngườiphụnữđầutiênđượctạora,mởchiếchộpPandora,nàngđãđểchomọi taiươngcủanhân loại thoát rangoài, chỉ còn lạiHyvọng tronghộptrướckhinàngđóngnólại.-NguồnWikipedia.[31]

Theothảoluậncủanhữngnhânvậtđiềuhànhcáccôngtykhaithácmỏnhiềuquyềnlực.[32]

VòngĐàmphánUruguay được tiến hành theoHiệp địnhChung vềThuế vàThươngmại(GATT),dẫnđếnviệcthànhlậpWTO.[33]

SauSeattle,ChủtịchWTOMikeMoorechỉrarằngngânsáchhàngnămcủaQuỹBảovệThếgiớiHoangdã(350triệuđôlanăm2000)caogấp3lầnngânsáchcủaWTO.[34]

Thoátkhỏithếgiớinghèokhổ:Đểtoàncầuhóalàmviệcvìngườinghèo.[35]

TheoViện trợvàCảicáchởChâuPhi:Bàihọc từmười trườnghợpnghiêncứu (AidandReform in Africa: Lessons from Ten Case Studies), do Shantayanan Devarajan, David Dollar, vàTorgnyHolmgrenbiêntập(Washington,D.C.:NgânhàngTáithiếtvàPháttriểnQuốctế/NgânhàngThếgiới,tháng4năm2001).[36]

CácđiềukiệnđượcghitrongBảnGhinhớ.[37]

TheotờFrankfurterAllgemeineZeitungđềxuấtcủa tôiđãđược“chàođónbằngnhữngnụcườichếgiễu”.[38]

“ĐềxuấtcảithiệntìnhhìnhđóngbăngtiềnmặtcủaNga”(ACold-CashWinterProposalforRussia),củaGeorgeSorostrêntờTheWallStreetJournal,11tháng11năm1992,trangA10.[39]

Đólàthờikỳlạmphátrấtcao.[40]

Tìnhtrạngđóinghèo,tăngđộtbiến,cảtuyệtđốilẫntươngđốiởcácquốcgiađangchuyểnthểnền kinh tế, theo số liệu của Ngân hàng Thế giới. Xem Báo cáo Phát triển Thế giới 2000/2001(Washington,DC:WorldBank2000),Bảng1.2.[41]

TôiđãđềnghịthànhlậpquỹhỗtrợcácdoanhnghiệpvừavànhỏcùngvớiNgânhàngThếgiới,nhưngchínhphủBosniakiênquyếtmuốnkiểmsoátnguồnquỹ.NgânhàngThếgiớiđãphảichấpthuậntheomộtsốyêucầucủachínhphủBosnia,nhưngtôikhôngđồngývì thếnguồnquỹnàyđãkhôngđượcthànhlập.[42]

Tôidùngnhiềutừviếttắtđượcsửdụngchínhthứcđểchothấybảnchấtquanliêucủacôngviệc.[43]

CuốnTìmkiếmsựpháttriển:SựmạohiểmcủacáckinhtếhọcvàTạihọaởVùngnhiệtđới(The Elusive Quest for Growth: Economists’ Adventures and Misadventures in the Tropics) củaWilliamEasterly(Boston:MITPress,2001)đãcómộtcáinhìnthấuđáovềcạmbẫycủaviệntrợquốctếvànhữngkếtcụckhônglường.[44]

Theobàiviết“NhữnggìnướcNgadạychochúngta:Nhànướcsuyyếusẽđedọanềntựdonhư thế nào” (What Russia Teaches Us Now: HowWeak States Threaten Freedom) của StephenHolmes,tờTheAmericanProspect(tháng7&8,1997):trang30-39.[45]

Deltathểhiệnsựthayđổigiátrịcủamộtquyềnchọntươngứngvớisựthayđổigiátrịcủachứngkhoáncơsở.Vídụ,quyềnchọnmuađồngyênNhậtthờihạn1thángtrịgiá1triệuđôlaMỹvới

giáthựchiệnlà125yênkhigiáthịtrườnglà122yên,tươngđươngvớimộtvịthếkhôngđượcbảohộbằngDeltalà181.100đôlaMỹ.[46]

XemphầngiảithíchvềSDRởtrang76-77.[47]

BáocáocủaTổngThưkýLHQ,cựuTổngthốngMexicoErnestoZedillo,vềKênhTàichínhcấpcaochoPháttriển.Xemwww.un.org/esa/ffd/a55-1000.[48]

Giảđịnhrằngtấtcả38thànhviênđượcbaogồmtrong“sơđồgiaodịch”đềuđónggópsốphânbổSDRcủahọ.XemCungcấptàichínhchogiaodịchIMF,Báocáoquý(Washington,Dc:QuỹTiền tệQuốc tế,ngày1/6/2001-ngày31/8/2001).Dobảnchấtcủacông thức tính trọngsốnêncónhữngsaisốnhấtđịnhtrongviệcphânbổSDRđặcbiệt.Vídụ:VươngquốcAnhsẽcóphầnchiarấtnhỏ.DođócầncónhữngthoảthuậnkhácnhằmbảođảmVươngquốcAnhphảiđónggópphầncủamìnhmộtcáchcôngbằng.Nhữngsaisốnàykhôngcó trongcác trọngsốSDRchínhquy, trọngsốđượctínhdựatrêntỷlệhạnngạchcủacácquốcgiatrongtổnghạnngạchthếgiới,thểhiệnsứcmạnhkinhtếcủaquốcgiađó.[49]

ĐiềukhoảnIMFyêucầurằngcácchủsởhữuSDRngoàibảnthânIMFvàcácthànhviêncủanóphảiđược“quyđịnh”,nghĩalàphảiđượcbanđiềuhànhIMFthôngquavới85%phiếubầu.Cácchủsởhữukhácphảilànhững“chủthểchínhthứctồntại”.ĐềnghịnàyyêucầubanđiềuhànhphảigiaotráchnhiệmquyếtđịnhnhữngtrườnghợpnhậnviệntrợSDRchomộtbanbệđộclập,nhưngbanđiềuhànhvẫnnắmquyềnvềpháplý.[50]

Tôiđềnghịviệntrợchocảicáchtưphápvìcácđịnhchếtàichínhquốctếkhôngđượcphéptrảlươngthêmchonhữngnhânviêncủatòaánvàchínhphủ.Đólàmộttrởngạichoquátrìnhcảicáchtưphápvàchươngtrìnhchốngthamnhũng.Mộtvídụ:Georgia,một trongnhữngquốcgiacómứcthamnhũngcaonhấtthếgiới,đãchọnranhữngthẩmphángiỏiquatuyểnchọngắtgaovàhứahẹnmức lươngcaonhưngsauđókhông thể thựchiệnđược lờihứa,vàchương trìnhcảicáchdoNgânhàngThếgiớitàitrợđãthấtbại.Cácchươngtrìnhđượcchọntheokếhoạchnàysẽkhônggặptrởngạinhưvậy.[51]

Cf.Easterly,Tìmkiếmsựpháttriển(TheElusiveQuestforGrowth),113.[52]

TầmquantrọngcủacơquanxếphạngđượcchứngminhtrongnhữngkhókhăngầnđâycủaNgânhàngGrameenởBangladesh,trêntờTheWallStreetJournal,ngày27tháng11năm2001,trang1.[53]

Bài“ThốngnhấtAfghanistan”(AssemblingAfghanistan)củaSoros,WashingtonPost,ngày3tháng12năm2001,trangA21.[54]

Nguồndự trữ ngoại hối tổnghợp củaNgânhàngTrungươngChâuÂuvà các ngânhàngtrungươngquốcgiatổngcộngđạt393tỷEurovàotháng10năm2001.[55]

BáocáothườngniênIMF1986(Washington,DC:QuỹTiềntệQuốctế,1986),111.[56]

“Phân bổ SDR trong thời kỳ cơ bản lần 8 - Xem xét cơ bản”, Báo cáo nhân viên IMF(Washington,DC:QuỹTiềntệQuốctế,ngày16tháng11năm2001),mục3,trang13.[57]

Quỹủythácsẽgiúpnhữngtổchứcquốctếhiệnnaytrởnênhữudụnghơn.CụthểlàUNDPcóthểđóngvaitròrấtgiátrị.GiốngtổchứcNgânhàngThếgiới,UNDPcũngcómộtcơsởhạtầngcồngkềnh,cóđạidiệntạicácquốcgiakémpháttriển,nhưngnguồnngânsáchchínhthứclạirấtnhỏvàmứcsửdụngrấthạnchế.Cácnguồnquỹủythácmởrộngđườngchotổchứcnàyhơn.UNDPsẽvẫncầnsựđồngýcủanướcchủnhà,nhưngquỹủythácsẽchỉtậptrungvàonhữngchínhphủcótưtưởngcáchtânvàgiúptăngcườngkhảnăngxửlýviệntrợcủahọ.Quỹủytháccũnglàmộtkênhcung

cấpnguồnlựctrựctiếpchocácnhómcộngđồngtrongtrườnghợpchínhphủkhôngmuốncảicách.Điềunàyđặcbiệtcógiátrịtrongthờikỳcáchmạngthayđổinhàcầmquyền:nósẽphábỏnhữngvậtcảntrênđườngtới thànhcông.Vídụ:vai tròcủaUNDPtronghợptácvớinguồnquỹcủatôi là trảthêmthunhậpchonhữngcôngdânNamTưgiỏitrởvềtừnướcngoài.Ởnhiềunước,việctrảlươngthêmlươngchocácthẩmphángiỏiítnhấtlàtrongthờigianhọđấutranhchốngthamnhũnglàrấtcầnthiết,nhưnghiệntạikhôngcónguồnquỹnàochoviệcnày.NgânhàngThếgiớiđãcóquyđịnhkhôngtrảlươngchocácnhânviênthuộclĩnhvựccông.VàUNDPcóthểlấpchỗtrốngnày.[58]

Hiệnnay,khoảng60%nguồnchovaycủaIDAlàđónggópcủacácnhàtàitrợ,phầncònlạitừcáckhoảnthutừhoạtđộngchovaycủaNgânhàngThếgiới.KhoảnchovayhàngnămcủaIDArấtlớn,trungbìnhkhoảng6-7tỷđôlaMỹmỗinăm,nhưngvẫncònthiếurấtnhiềusovớinhucầugaygắtcủacácnướcđangpháttriển,vàchỉchiếmtừ¼đến1/3tổngsốchovaycủaNgânhàngThếgiớivớikhungkhôngưuđãitiềnvaytừngânhàng.[59]

BáocáocủaỦybanCốvấnViệnTàichínhQuốc tế (ỦybanMeltzer), tháng3năm2000.Xemwww.house.gov/jec/imf/ifiac.htm.[60]

Theomục701củaĐạoluậtĐịnhchếTàichínhQuốctế,cácgiámđốcbanđiềuhànhcủaMỹtrongcáctổchứcTCQTđượchướngdẫntừchốibấtkỳkhoảnchovayhayhỗtrợnàochocácchínhphủ“cónhữnghìnhthứcviphạmquyềnconngười,nhưcáchìnhphạttratấn,thôbạo,mấttínhngười,tổnhạiđếnsứckhỏeconngười,giamcầmlâukhôngbồithường,hayphủnhậntrắngtrợnđốivớicuộcsống, sự tự do và an toàn của con người”. Luậtmiễn cho trường hợp “hỗ trợ trực tiếp cho nhữngchươngtrìnhphụcvụnhucầuthiếtyếuchoconngườicủacôngdânquốcgiađó”.[61]

HàLangầnđâyđãgỡbỏcácràngbuộcnhưvậyvớicáckhoảnviệntrợcủahọ,sauđólàAnh;vìvậysứcéplêncácquốcgiakhácngàycànglớntrongviệchọphảilàmtheohướngnày.[62]

Cuộckhủnghoảng1997-1999đãcảnhbáosẽnhấnchìmcácthịtrườngtàichínhquốctếtronghậuquảcủatìnhtrạngvỡnợtạiNgavàotháng8/1998.CụcDựtrữLiênbangMỹđãsắpxếpmộtkếhoạchgiảicứunhằmngănchặnsựthấtbạicủatổchứcQuảntrịvốndàihạn(LTCM)vàcắtgiảmlãisuấtliêntục3lầnchỉtrongvòngtừtháng10đếntháng11.[63]

MộtvănbảndoMichaelHutchinsonvàIlanNeubergerthuộctrườngĐạihọcCaliforniatạiSantaCruzđưaratrongHộinghịKinhtếdiễnratạiDubrovnikvàotháng6/2001kết luậnrằngcáccuộckhủnghoảngtiềntệvàcáncânthanhtoánlàmsụtgiảmkhoảng5%-8%sảnlượngđầuratíchlũytrong2-3năm.KhảosátcủaIMF,30/07/2001,trang259.[64]

Ngaysaukhituyênthệ,BộtrưởngTàichínhMỹ-O’Neillđãtuyênbốvớimộtphóngviênrằngthấtbạitrongviệcngănchặncáccuộckhủnghoảngchínhlàdochúngtakhôngđểchothịtrườngvậnhành.“Chẳngcógìliênquantớithấtbạicủachủnghĩatưbản.Vấnđềlàdothiếusựcómặtcủachủ nghĩa tư bản”.GerardBaker và Stephen Fidler, “Mỹ tỏ ra không can thiệpmạnh hơn vào thịtrườngtoàncầu”,FinancialTimes(London),15/02/2001,trang1.[65]

MoralHazard:Hiệuứngxấuxảyradotínhỷlại,ỷthếlàmliều.[66]

ĐượcđặttheotêncủaBộtrưởngBộtàichínhMỹNicholasBrady.[67]

Bàiviết tựđánhgiácủaIMFvềchínhsáchtàichínhtrongcácchươngtrìnhChâuÁmangđầytínhchỉtrích.Xembàiviết“IMF-CácchươngtrìnhhỗtrợởIndonesia,HànQuốcvàTháiLan”,Đặcsansố178củaIMF,rangày30/06/1999.Trongđónêurõchínhsáchthắtchặttàichínhđượctiếnhànhnhằmcủngcốniềmtinchocácnhàđầutưrằnghọsẽđượcđềnđáp,từđósẽgiảmbớtáplựclêntàikhoảnvốnvàtránhđổxôvàokhuvựctưnhânkhicácnguồntíndụngsẵncógiảmxuống.Nhưngthựctế,“tácđộngcủachínhsáchtàikhóa...khácxavớimongđợi...do...nhữnggiảđịnhbanđầuvềtăngtrưởngkinhtế,cácluồngvốnvàtỷgiá...đượcchứngminhlàsainghiêmtrọng”(trang62).Việc

thắt chặt tiền tệởTháiLanvàHànQuốcđã hỗ trợmục tiêuhàngđầu là ổnđịnh tỷ giá, nhưngởIndonesiaviệcbơmthanhkhoảnhàngloạtchốnglạisựrúttiềnồạtrakhỏingânhàngđãdẫnđếnbùngnổtiềncơsởvàgiảmgiáđồngtiềnkéodài(trang38).[68]

GeorgeSoros,“Nhằmtránhsụpđổ:KhủnghoảngChâuÁđòihỏiphảicânnhắclại luật lệquốctế”,FinancialTimes,31/12/1997,trang12.GeorgeSoros,“Đểngănchặncuộckhủnghoảngtiếptheo”,FinancialTimes(London),04/01/1999,trang18.[69]

KinhnghiệmtừcuộckhủnghoảngChâuÁchothấykhicácchínhphủcốgắngbùđắpbấtlợinàybằngviệcchovaytrựctiếphaytrợcấpgiántiếpvàtrựctiếpđốivớicáccôngtynộiđịa,họcóthểđãgieomầmmốngcủasựbấtổnchotươnglai.[70]

Trongnăm2000,64%giátrịxuấtkhẩuvốnròngtoàncầuchảyvàoHoaKỳ,sovớimứctrungbình35%giai đoạn1992-1997, theobáo cáo của IMF,Các thị trường vốn quốc tế: Sự phát triển,TriểnvọngvàCácvấnđềchínhsáchthenchốt(Washington,DC:Quỹtiềntệquốctế,2001).[71]

Ngườitachorằngnhữngdaođộngtiềntệkhônglớnbằngsựthayđổigiácảởmộtsốmặthàngcơbản.Nhưngđiềuđócũngkhôngảnhhưởnggìtớiquanđiểmnàyvìcảhaiđềugâyrahậuquảbấtlợi.[72]

CácnhânviênIMFướctínhtrongcácdựbáothamchiếurằnghàngnămcứmộtphầntrămtănglãisuấtMỹsẽlàmgiảmmộtnửaphầntrămGNPcủacácnướcđangpháttriển.Xembài“Chínhsách tiền tệ củaMỹ tác động đến điều kiện kinh tế của các thị trườngmới nổi như thế nào?”củaV.Aurora vàM.Cerisola,Mỹ, Các vấn đề chọn lọc, Báo cáoQuốc gia nhân viên IMF số 00/1.12(Washington,DC:QuỹTiềntệQuốctế,năm2000).[73]

Năm1997,ngânhàngtrungươngHànQuốcđãkhôngtheodõicáckhoảnnợkỳhạndưới12tháng.Phần lớnsốnợquáhạn lại thuộc loạikỳhạnnày,vìvậycuộckhủnghoảngcàng thêmtrầmtrọng.IMFđưaratiêuchuẩncôngbốsốliệumớitrongđóbaogồmcôngbốchitiếtvàthườngxuyênvềcáckhoảnnợngắnvàdàihạn.HànQuốcvàngàycàngnhiềucácthànhviênkháccủaIMFđăngkýcóbảnbáocáonày.Trongbảnbáocáothườngniên,mụcIVsẽđiểmlạitìnhhìnhcácquốcgiatiếpcậntiêuchuẩnnàyvàkhoảngcáchgiữatiêuchuẩnvàthựctế.Tuynhiên,rấtkhóđạtđượcsốliệuchínhxácvềvaynợcủakhuvựctư,kểcảcácnướccôngnghiệp.[74]

ỦybanGiámsátNgânhàngBasellàbộphậntưvấncủangânhàngtrungươngvàcácnhàgiámsátngânhàngcủaNhóm10quốcgiaChâuÂu,Canada,NhậtBảnvàMỹ.[75]

ĐiềuVIII.2.bchophépQuỹcóquyềnphêchuẩnnhữnghoạtđộngkiểmsoát traođổivốn,nhằmngănchặnvàhạnchếlượnghốiđoáichomộtsốgiaodịchthanhtoánquốctếnhấtđịnh,nhưnglạicóthắcmắcvềquyềnthựcthipháplýcủaIMFtronglĩnhvựcnàysovớiluậthợpđồngquốcgia.Tòaánởcácquốcgiakhácnhauhiểutheocáchkhácnhau.Tómtắtvềcácvấnđềnày,xembài“Giảiquyếtvàngănchặnkhủnghoảngtàichính:Vaitròcủakhuvựctưnhân,”BảntómtắtsựkiệnIMF,ngày26/03/2001.[76]

AnneKrueger,PhógiámđốcđiềuhànhcấpcaocủaQuỹtiềntệquốctế,phátbiểutrongBuổitiệc thành viên thường niên củaCâu lạc bộ các nhà kinh tế quốc gia, tạiViệnDoanh nghiệpMỹ,Washington,D.C.,ngày26/11/2001.[77]

Cụmtừ“xãhộimở”chưađượcbiếtđếnkhiBảntuyênngônđộclậprađời.ThuậtngữnàyđượcHenriBergsonsửdụnglầnđầunăm1932trongcuốn“HainguồngốccủaTínngưỡngvàĐạođức”(TwosourcesofReligionandMorality).Mộtnguồngốcmangtínhbộlạcvàủnghộquanđiểmxãhộiđóng;nguồnkiamangtínhphổbiếnvàủnghộquanđiểmxãhộimở.[78]

ThôngtinnàytừViệnNghiêncứuHòabìnhQuốctếStockholm.

[79]“VớinhữngaiđemngườiMỹđấuvớidânnhậpcư,đemcôngdânrađấuvớikẻkhôngphảilà

côngdân,nhữngaidọalựclượngyêuhòabìnhbằngbóngmavềnềntựdođãmất,thôngđiệpcủatôilà:Sáchlượccủabạnchỉgiúpchobọnkhủngbốlàmxóimòntinhthầnđoànkếtdântộcvàsuygiảmýchícủachúng ta.Chúng tiếp taychokẻ thùcủaMỹvàchặnđứngquanhệbạnbècủaMỹ.Chúngkhuyếnkhíchnhữngngườicóthiệnchítiếptụcimlặngtrướctộiác.”LờichứngcủaTổngchưởnglýJohnAshcrofttrướcỦybanTưphápThượngnghịviệnMỹ,ngày6tháng12năm2001.[80]

Vídụ,vàolúccaotràocủacuộckhủnghoảngtàichínhchâuÁ,EisukeSakakibara,lúcđólàBộ trưởngBộ tài chínhNhật, đề nghị lậpmộtQuỹTiền tệÁ châu bằng những nguồn vốnmạnh.NhưngdoáplựctừMỹ,kếhoạchnàyđãsớmthấtbại.[81]

JonathanSchell,“Sựđiênrồtrongquảnlýquânsự,”(TheFollyofArmsControl),Cácvấnđềđốingoại,Tháng9/10năm2000,trang22-46.[82]

Phát biểu về phương hướng năm 2020 củaBộ chỉ huyKhông quân khẳng địnhmục tiêu“thốngtrịkhôngquânquânsựđểbảovệquyềnlợivàđầutưcủaMỹ.GianhậpLựclượngkhôngquânvào lực lượng ứng chiến chống lại xung đột ở mọi phương diện.” Xemwww.spacecom.af.mil/usspacecom/vis-book.pdf.[83]

Theo“CácnguồnlựcliênbanghậuthuẫnBộQuốcphòng”trongbáocáonămtàichính2000củaCơquanQuảnlývàNgânsáchMỹ(OBM).[84]

ThúvịlàkhiGorbachevđứngđầuLiênbangXô-viết,ôngđãthựcsựquantâmđếnvấnđềsinh tồn của nhân loại và ông nghĩ rằng mình sẽ tìm được thiện chí từMỹ. Thảm họa hạt nhânChernobyllàmộtkinhnghiệmthươngđaucủalãnhđạoXô-viếtvàôngthựcsựlolắngkhibộmáyhànhchínhvụngvềsửdụngmộtcôngcụnguyhiểmnhưvũkhíhạtnhân.GorbachevđãtàitrợQuỹQuốc tếchocácnạnnhânvới sự thamgiacủaAndreiSakharov.Gorbachevcũngđã trảhếtnhữngkhoảnnợtồnđọngcủaXô-viếtchoLiênhiệpquốcvàđứngtrướcĐạihộiđồngLiênhiệpquốcphátbiểuvề“tầmnhìnmới”củamìnhnhưngMỹđãkhônghợptác.