Thôngtinsách

Tênsách:SUYNGẪMVỀTHIỆNVÀÁC

Nguyêntác:LivingwiththeDevil

Tácgiả:StephenBatchelor

Ngườidịch:NguyễnKimDân

Nhàpháthành:VănLang

Nhàxuấtbản:NXBLaoĐộng

Khốilượng:200g

Kíchthước:13.5x21cm

Ngàypháthành:07/2011

Sốtrang:184

Giábìa:40.000đ

Thểloại:Tôngiáo

Thôngtinebook

Nguồn:Tve-4u

Thựchiệnebook:thanhbt

Ngàyhoànthành:06/02/2017

Dựánebook#285thuộcTủsáchBOOKBT

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Giớithiệu

HọcgiảPhậtgiáoTâyTạng,StephenBatchelorđãmangđếnchochúngtacáinhìnthấusuốtvềcuộcđấutranhgiữathiệnvàác,giữaánhsángvàbóngtốiquaẩndụvềchiếnthắngcủaĐứcPhậtvớiquỷMara,ChúaGiê-suvớiquỷSatan...ĐâycũngchínhlàcuộcđấutranhkhôngngừngcủaconngườiđểvươntớiChânThiệnMỹ,dùởPhươngĐônghayPhươngTây.

Đâylàcuốnsáchdànhchonhữngngườigiốngnhưtôi,thấybảnthânmìnhđangsốnggiữanhữngcâuchuyệnhoangđườngkhácnhauvàcó lúcxungđộtnhau -nhữngcâuchuyệnmang tínhsử thigiúpchúng tacảmnhậnvềcuộcsốngngắnngủitrêntráiđất.Mộtsốcâuchuyệnhoangđườngbắtnguồntừ những khoảng thời gian và không gian xa xưa, trong khi một số câuchuyệnkháclạilàsảnphẩmcủathếgiớihiệnđại.

Chodùnhữngcâuchuyệnhoangđườngmàchúngtakếthừatừquákhứphátxuấttừmộttôngiáotheothuyếtnhấtthần,chẳnghạnDoTháigiáohayCơĐốcgiáo,hoặcxuấtpháttừmộttruyềnthốngvôthần,chẳnghạnnhưPhậtgiáo,thìchúngvẫncócùngquanđiểmchorằngcuộcsốngcủaconngườichỉlàmộtphầncủacáimênhmôngrộnglớnvượtquásứccủanó.Cảhaiđềutinvàonhữngthếlựcgiấumặtđanghoạtđộng-chodùlàthếlựccủaThượngĐếhaynghiệpchướng-thìnócũngđãnémchúngtavàothếgiớinàyđểđốimặtvớimộtnhiệmvụkhókhănlàcứurỗibảnthânđểđạtđếnsựbấtdiệt.

Nhữngcâuchuyệnhoangđườngcủa thờihiệnđạihếtsứcgầngũi,khócóthể nhận ra chúng có phải là những câu chuyện hoang đường hay không.NgaycảnhữngngườisốngtrongxãhộicậnđạitheoPhậtgiáohayCơĐốcgiáocũngkhôngcoisựhiểubiếtcủamìnhvề thếgiới làmang tínhhoangđường,vàchúngtacũngkhôngthểcoinhữngcâuchuyệnhoangđườnglàcơsởđểphánđoánxemchúngtalàaivàloạivũtrụmàchúngtađangcưtrúlàgì.Mộtcâuchuyệnhoangđườngcóảnhhưởng lớn trong thờihiệnđạiđãphổbiếnởphươngTâytronghaithếkỷqua,dựatrênnhữnghiểubiếtmangtính khoa học về thế giới.Người ta cho rằng đó là nguồn gốc đầy thuyếtphụcvềvũtrụvàđờisốngtrigiác,đólàlờigiảithíchvàtiênđoánvềsứcmạnhvôcùngcủavũtrụ,đólànhữngkỹthuậtcóthểtạonênấntượngsâusắcbởisựhiểubiếtcủanóvềthếgiớivậtchất,dođóchúngtakhôngchấpnhậnbấtcứđiềugìmangtínhhoangđườngvềnó.

LờitựaTôikhôngbiếtaiđãđặttôivàothếgiớinày,khôngbiếtthếgiớinàylàgì,cũngkhôngrõbảnthânmìnhlàai?Tôiđangthậtsựthờơvớitấtcảmọithứ,tôikhôngbiếtthânxác,cảmnhận,linhhồncủatôilàgì,thậmchíkhôngbiếtcácbộphậntrongcơthểnghĩgìvềnhữngđiềutôinói,tôinhậnrabảnthânmìnhvàtấtcảmọithứnhưnglạikhôngbiếtrõbảnthânmìnhbằngnhữngthứkhác.Tôinhìn thấynhữngkhoảngkhôngđángsợcủavũtrụđangbaobọcquanhmình,tôithấymìnhđượcgắnvàomộtgócnàođócủadảiđấtnàynhưngkhôngbiếtlýdotạisaomìnhlạiđượcđặtởđómàkhôngđặtởmộtnơi nào khác, hoặc lý do tại sao cuộc đời được định sẵn của tôi cần phảiđượcquyđịnhởgiâyphútnàythayvìởgiâyphútkháctrongtấtcảthờigianvôtậnđãđitrướcvàsẽtheosautôi.Tôichỉthấytínhvôcùngtậntrongtấtcảmọikhíacạnh,baobọcquanhtôinhưmộtquảbomnguyêntửhaymộtchiếcbóngtanbiếnđitrongmộtthoáng...

BlaisePascal

Mụclục

Phần1:THƯỢNGĐẾTHỜINAY

Chương1:NHỮNGCÂUCHUYỆNHOANGĐƯỜNG

Chương2:NHUCẦUNÀYĐÃKHÔNGXẢYRA

Chương3:MARA-KẺSÁTNHÂN

Chương4:SATAN-ĐỐITHỦ

Chương5:BUỒNCHÁNVÀBẠOLỰC

Phần2:TẠORACONĐƯỜNG

Chương6:SỢHÃIVÀRUNRẨY

Chương7:VÒNGTRÒNMAQUỶ

Chương8:MAQUỶTRÊNĐƯỜNGĐI

Chương9:KHOẢNGKHÔNGTRỐNGRỖNG

Chương10:TỪCÓNHÀĐẾNKHÔNGNHÀ

Chương11:ĐIỀUNÀYLÀGÌ?

Chương12:ĐIỀUBÍẨNCỦATHẾGIỚI

Chương13:TRỞNÊNÝTHỨC

Chương14:CƠTHỂNÀYĐANGTHỞ

Chương15:HỌCCÁCHCHỜĐỢI

Phần3:SỐNGVỚIMAQUỶ

Chương16:CUỘCSỐNGCỦAMỘTNGƯỜIBÌNHTHƯỜNG

Chương17:“ĐỪNGLÀMTỔNTHƯƠNGTÔI”

Chương18:NỖIĐAUKHỔCỦANGƯỜIKHÁC

Chương19:SỰHÓATHÂN

Chương20:VĂNHÓACỦAHÀNHVINHẬNTHỨC

Chương21:VƯƠNGQUỐCCỦAMARA

Chương22:NGHETIẾNGKHÓC

Chương23:TÌNHTRẠNGHỖNLOẠNCỦACÁCKHOẢNGTRỐNG

Vềtácgiả

Phần1:THƯỢNGĐẾTHỜINAYChương1:NHỮNGCÂUCHUYỆNHOANGĐƯỜNG

Đâylàcuốnsáchdànhchonhữngngườigiốngnhưtôi,thấybảnthânmìnhđangsốnggiữanhữngcâuchuyệnhoangđườngkhácnhauvàcó lúcxungđộtnhau -nhữngcâuchuyệnmang tínhsử thigiúpchúng tacảmnhậnvềcuộcsốngngắnngủitrêntráiđất.Mộtsốcâuchuyệnhoangđườngbắtnguồntừ những khoảng thời gian và không gian xa xưa, trong khi một số câuchuyệnkháclạilàsảnphẩmcủathếgiớihiệnđại.

Chodùnhữngcâuchuyệnhoangđườngmàchúngtakếthừatừquákhứphátxuấttừmộttôngiáotheothuyếtnhấtthần,chẳnghạnDoTháigiáohayCơĐốcgiáo,hoặcxuấtpháttừmộttruyềnthốngvôthần,chẳnghạnnhưPhậtgiáo,thìchúngvẫncócùngquanđiểmchorằngcuộcsốngcủaconngườichỉlàmộtphầncủacáimênhmôngrộnglớnvượtquásứccủanó.Cảhaiđềutinvàonhữngthếlựcgiấumặtđanghoạtđộng-chodùlàthếlựccủaThượngĐếhaynghiệpchướng-thìnócũngđãnémchúngtavàothếgiớinàyđểđốimặtvớimộtnhiệmvụkhókhănlàcứurỗibảnthânđểđạtđếnsựbấtdiệt.

Nhữngcâuchuyệnhoangđườngcủa thờihiệnđạihếtsứcgầngũi,khócóthể nhận ra chúng có phải là những câu chuyện hoang đường hay không.NgaycảnhữngngườisốngtrongxãhộicậnđạitheoPhậtgiáohayCơĐốcgiáocũngkhôngcoisựhiểubiếtcủamìnhvề thếgiới làmang tínhhoangđường,vàchúngtacũngkhôngthểcoinhữngcâuchuyệnhoangđườnglàcơsởđểphánđoánxemchúngtalàaivàloạivũtrụmàchúngtađangcưtrúlàgì.Mộtcâuchuyệnhoangđườngcóảnhhưởng lớn trong thờihiệnđạiđãphổbiếnởphươngTâytronghaithếkỷqua,dựatrênnhữnghiểubiếtmangtính khoa học về thế giới.Người ta cho rằng đó là nguồn gốc đầy thuyếtphụcvềvũtrụvàđờisốngtrigiác,đólàlờigiảithíchvàtiênđoánvềsứcmạnhvôcùngcủavũtrụ,đólànhữngkỹthuậtcóthểtạonênấntượngsâusắcbởisựhiểubiếtcủanóvềthếgiớivậtchất,dođóchúngtakhôngchấpnhậnbấtcứđiềugìmangtínhhoangđườngvềnó.

Chodùnhữngđiềuchúngtatincóthểđượcxácminhbằngkinhnghiệmthìcũngkhôngthayđổiđượcbảnchấtcủanólàmộtcâuchuyệnhoangđường.Bấtkểthếgiớikhoahọchiệnđại“đúngđắn”đếnđâuthìcâuchuyệnhoangđườngvẫnđóngmộtvaitròquantrọngtrongcuộcsốngngàynay,tươngtự,thếgiớiquantiềnkhoahọccũngđãtừngđóngvaitròquantrọngtrongnềnvănhóatiềnhiệnđại.Vìnógiảithíchquárõcuộcsốngcủaloàingườichỉlà

một phần trong cáimênhmông rộng lớn vượt quá sức củamình.Nó cònđượcduytrìbởinhữngniềmtin.Chúngta tinrằngvũtrụđãhoàntoànnổtungcáchnay15tỷnăm;chúngtatinrằngloàingườitiếnhóabởisựchọnlọcngẫunhiêncủađộtbiếngienditruyềntừnhữngdạngthứcnguyênthủysơkhaicủacuộcsống;chúngtatinvàosựtồntạicủađiệntửvàcáchạtvilượng.Nhưngliệuchúngtacóthểchứngminhsựthậtvềbấtcứloạihạtnàotrongsốnàykhicókẻkhôngtintưởngvàochúngkhông?

Sựhiểubiếtcủaconngườiluônbịhạnchếvàmangtínhcụcbộ.Điềuduynhấtthựcsựđúngđốivớibấtcứai,chodùthôngminhvàđượcthôngtintốtcỡnào,làcóthểđòihỏiđượcbiếtmộtcáchhợplývềtínhchắcchắn.Bấtcứđiềugìanhtabiếtnhấtthiếtphảithôngquanhữngcôngcụ,cảmxúc,lýtrívàtrítuệcủaanhta.Điềukhôngthểđốivớianhtalàphảisửdụngmộtquanđiểmthuậnlợikhôngđượcsắpđặtsẵn,độclậpvớinhữngcôngcụvàtáchbiệtvớicơthểkhianhtakiểmtraxemkiếnthứccósẵncủamìnhcóđápứngthựctếnhưvậyhaykhông?Chodùđiềunàycóthểđượcgiảithíchrõràng,thựctếvẫngiữnguyênbảnchấtbíẩncủanó.Cònnhữngvấnđềlớnlaođầyýnghĩa như sinh ra và chết đi, làmđiều thiệnvàđiều ác..., thì cácngànhkhoahọctựnhiênvẫnchưahélộ.

Nhưngnhữngcâuchuyệnhoangđườngmàtổtiênxưatruyềnlạivẫntiếptụchiệndiện.Chúngtatiếptụcrútratừchúngcâutrảlờichonhữngvấnđềcủamình.Nhữngngườicôngkhaitheothuyếtvôthầnvàchủnghĩavậtchấtđềucảmthấykhóchịubởinhững tríchđoạn trongKinhThánh.MộtngườicảitâmsangđạoPhậtnhưnglạicảmnhậnđượccảmgiácthiêngliênggầngũitrongmột nhà thờ đổ nát ở vùngquê nướcAnhhơn là trongnhững thiềnviệnmàbàđãtừngđếnởTâyTạng.Vậytrongnhữnggiâyphúttuyệtvọng,aicóthểkêugọiđượcsựgiúpđỡcủaĐấngtốicaomàhọđãtừbỏ?

Là một người phương Tây theo đạo Phật từ 30 năm qua, tôi đã nhận ranhữngcâuchuyệnhoangđườngtồntạisongsongtrongtôivàđanglôikéosựchúýcủatôi.TôikhôngtheođạoCơĐốcnhưngtôinhậnramìnhđãbịtiêmnhiễmbởinhữngcâuchuyệnhoangđườngvànhữnggiáo lýCơĐốccủakỷnguyênhậuCơĐốcgiáo,môitrườngđầytínhnhânbảntựdobaobọcquanhtôi.Tạmthời,tôithiênvềnghệthuậthơnlàkhoahọc,nhưngtôicảmkíchtrướcmộtthếgiớiquanmangtínhkhoahọcđangpháttriển,thôngtinvềmộtxãhộimàtôilàmộtphầntửtrongđó.TôiđãcốnghiếncảcuộcđờimìnhchoviệcdịchnhữngbảnvănvềPhậtgiáo,nhữnglờigiáohuấnvềsựsuyngẫmvàtriếtlýnhàPhật,đồngthờiviếtnhữngcuốnsáchgiảithíchvềđạoPhậtđươngđại.Khicốgắngtìmhiểuvàkếtnốinhữngbàigiảngcùngnhững câu chuyện hoang đường về đức tin củamình, tôi liên tục nhận ra

nhữngtiếngnóikháctươngtựnhưsuynghĩcủatôi.

TrọngtâmhànhvinhậnthứccủaĐứcPhậtnằmtrongsựnhậnbiếtphảntrựcgiácvềcảmnhậncủaconngườitheomộthìnhthứchoàntoànngẫunhiên,không chắc chắn và nhất thời. Bằng việc cố gắng tập trung sự chú ý vàkhônglệthuộcvàocuộcsốngkhinóbộclộbêntrongvàchungquanhmình,tháitửTấtĐạtĐa(theolịchsửcủaĐứcPhật)đãnhậnthấyrằngkhôngcóbảnchấtcơbảnnàocóthểđứngvững,nóphảiđứnglùi lạivàxemxétsựtíchhợpcủamàusắc,hìnhdáng,âmthanh,cảmgiác,suynghĩ,cảmnhậnđãnảysinhvàbiếnmấttrongtừnggiaiđoạncủaýthức.Sựnhậnthứcsâusắcđángkinhngạcnàyđã làmNgàihết sứcxúcđộngvềnhữnggìNgài cảmthấyđólàbảnthânmình.Sứcthuyếtphụcmangtínhbảnnăngcủamộtsinhvậtđạidiệnchocái“tôi”biệtlậpvàkhôngthayđổiđãbịsụpđổ.Cuộcsốngđúnglàmộtchuỗinhữngdiễnbiếnngẫunhiênmangtínhthămdòđángkinhngạc,đưaconngườivàomộtchuỗinhữngnguyênnhânvàkếtquảphứctạp,nhưngkhôngcósựkhởiđầurõrệtvàkhôngcósứcmạnhthiêngliêngbíẩnnàohướngdẫnchúngđiđếnmộtkếtthúcđượcđịnhtrước.

Thái tửTấtĐạtĐa thấy rằngviệcpháthiệnvềvôngãvà thực tếvô thầngiúpmình cảm nhận tự domột cách sâu sắc.Ngài được tự do thoát khỏinhữngthôi thúccùngnỗisợhãicủamộtngười tựchomìnhlàquantrọng,điềutừnglàmNgàivướngvàomộtvòngxoáyvôtậncủasựnhàmchánvàkhổnão.Ngàimuốnnhắcđếnsựtựdonhưlà“cõiNiếtbàn”-nghĩađenlà“việc thổibay”những“đốmlửa”củasựbấtbình, liênquanđếnsự tồn tạicủaconngười.Ởmộtkhíacạnhkhác,Ngàinóivềđiềunàyvớinghĩalà“hưkhông”:làmộtkhônggianmởmàởđó,ýtưởngtrởthànhmộtbảnchấtcôlậpvàbấtdiệtđãkhôngcònkhảnănglàmvướngbậnmộtai.Hưkhôngnàylà“nơiởcủamộtconngườivĩđại”,nơingườitacóthểđốiđầuvàđáptrảthếgiớibằngmộtcáinhìnvịthanhưngđầycảnhgiác.

MộtkhoảnghưkhôngkhôngtìmthấyýnghĩavàgiátrịchínhlàsựđốilậpvớinhữnggìĐứcPhậtmuốnnóiđếndướidạngmột“hưvô”.ĐốivớiNgài,sựhiểubiếtvềhưkhôngđãbiếncáivòngámảnhvềnhữngnỗisợhãivàlòngkhaokhátthànhsựkhônngoanvàchuđáo,nhằmđềcaotínhtựdovàsựđápứngnhiệttìnhbêntrong.Thaychosựthiếuvắngýnghĩavàgiátrị,làsựthiếuvắngnhữnghạnchếvàkìmhãmnănglựccủamộtngườinhằmnhậnbiếtcuộcđờiconngườicókhảnăngtrởthànhcáigì.

Khihưkhôngđượcđềcậpnhưmộtkhíacạnhtinhtếcủahiệnthựchaymộttìnhtrạngmangtínhhoangđườngcủatinhthần,thìnóvẫncónguycơđượctôn sùng quá đáng như một đối tượng tôn giáo có đặc quyền khác.

Nagarjuna,nhàtưtưởngvĩđạicủaẤnĐộthếkỷIIđãnhậnthứcmộtcáchsâusắcvềhiểmhọanày:

ĐứcPhậtnóihưkhông

Làđangbuôngtrôinhữngquanđiểm

Nhữngtínđồđangchìmtrongcõihưkhông

Lànhữngkẻbấttrị

Hưkhôngphảilàđiềuthiêngliêngcóthểtintưởngđược.Đólàmộtsựgộtrửa:bỏquanhữnggiáođiềutừngtróibuộcconngườivàolớpvỏcứngchắccủa bản thân, nhưng dường như lại tồn tại trong trạng thái tách rời khỏinhữngrắcrốicủacuộcsống.Hànhvigộtrửanàydẫntớiviệcphábỏnhữngđịnhkiếnhàkhắcvàgâytrởngạichotinhthần-giốngnhưmộtràochắnbắcngangconsông-đểchodòngcuộcsốngbịkìmnénđượctựdochảyđi...

Việctừbỏ,chodùtạmthờivàkhôngcốýnàysẽkhôngbôixóabạn,màsẽmởratrướcmắtbạnmộtthếgiớiphùduvàđầytínhngẫunhiênđểbạncùngchia sẻvớinhững tạovậtđầy lo lắngkhácgiốngbạn.Điềunàycó thể rấtkhủngkhiếpvìchắcchắntrongmộtthếgiớinhưvậy,đếnmộtlúcnàođó,bạnsẽchết.Bạnnhậnthấybảnthânmìnhkhôngphảilàmộtthứổnđịnhhaymang bản chất riêng biệt,mà chỉ làmột câu chuyện phức tạp,mang tínhthămdò,đangvộivãđiđếnkếtluận.Điềunàycóthểthúcgiụcbạngấprútquaytrởlạivớinhậnthức,niềmtincùngnhữngthóiquenlàmbạncảmthấyan toàn.Nhưngkhihànhvi trútbỏđãbắtđầu thìviệcbámvíuvàonhữngniềmanủisẽcảntrởbạncảmnhậnmộtcuộcsốngantoàn.Đểtrởvềtrạngtháihưkhông,nhưNagarjunađãkhẳngđịnh,bạnphảiđốimặtvớiđiềungẫunhiênbấtkỳ,khôngđượcchọn lọc trongcuộcsống.Thách thứccủa trạngthái hư không là lao vào dòng chảy xiết của cuộc sống thay vì lảng vảngngậpngừngtrênbờvực...

“Điều ngẫu nhiên”, là sự diễn dịch ngắn gọn và chính xác về khái niệmpaticcasamuppadacủanhàPhật(thườngđượcdiễntảnhư“sựbắtnguồnphụthuộc”).Bấtcứđiềugìngẫunhiênđềuphụthuộcvàomộtthứkhácvìsựtồntạicủamình.Chúngtatạonênnhữngkếhoạch“ngẫunhiên”vìcuộcsốngđầynhữngđiềubấtngờ,vàbấtkểsựchuẩnbịcủachúngtarasaothìmọithứcũngthườngkhôngxảyranhưđãđịnh.Tínhphứctạpcủacácphươngthứcsốnglàmconngườikhócóthểnhìnthấytrướcmộthệthốngđãcho(cóthểlàmộtngườihaymộtvật)sẽcưxửnhưthếnàotronggiaiđoạnkếtiếp,haybị bỏmặcmộtmìnhnhư thếnào trong thánghoặcnămkế tiếp.Điều

ngẫunhiênbộc lộ tình trạng tựdohỗn loạnngay trung tâmcủanhữngsựviệcđượcsắpxếptheothuyếtnhânquả.Tuynhiên,muốnnhờđếnbàntaycủaThượngđế,nghiệpchướnghaysốmệnhđểtruyềnmộtmệnhlệnhbímậtchođiềungẫunhiên,đòihỏiconngườiphảicóthiệnchíđểchấpnhậnkhảnăngkhôngthểloạitrừvàkhôngthểđoántrướcđược,thayvìđạttớitrạngtháithoảimái,dễchịucủalýthuyếtsuông.

Tráivới“điềungẫunhiên”là“tínhcầnthiết”.Bấtkểnhậnthứcvềcuộcđờitầmthườngvàchóngtànnhưthếnàothìtôicũngkhôngthểrũbỏsựthuyếtphụcmang tính trực giác từ trong tâm hồn, sự tồn tại của tôi là cần thiếttrongviệchoạchđịnhmọithứ.Bằngviệctậptrungsựchúýcaođộvàobảnchất ngẫu nhiên của cảmnhận, việc thực hành suy ngẫm của đạo Phật sẽthách thức cảm giác bản năng của chúng ta, theo cách nói về Satan củaMiltonlà“Tựmìnhsinhra,tựmìnhnổilên/Bằngsứcmạnhngàycànglớncủariêngmình”.Sựnhậnthứcsâusắcvềtrạngtháihưvôcủabảnthânsẽđạtđượckhôngchỉquaviệcloạibỏbảnthânmàcònquaviệctìmhiểuxemnólàngẫunhiênhaycầnthiết.

Khibảntínhngoancường,cứngcỏicủacácbảnchấtvàsựvậtthiếtyếubịpháhủytrongbốicảnhcủatrạngtháihưvôthìmộtthếgiớingẫunhiênsẽmởranhữngđiềumơhồvàhaythayđổi,mêhoặcvàkhủngkhiếp.Khôngnhữngthếgiớinàybộclộtrướcchúngtavẻuynghi,khônkhéovàphứctạpmộtcáchđángsợ,màmộtngàynàođó,nósẽnuốtchửngchúngtatronglànranhhỗnđộncủanócùngvớitấtcảnhữngthứkhácmàchúngtayêuthích.Vẻđẹpsâusắccủasựsángtạokhôngthểtáchkhỏitínhchấthủydiệttànbạocủanó.Làmthếnàođểsốngtrongmộtthếgiớihỗnđộnvớisựkhônngoan,khoandung,chânthành,chuđáovàkhôngcóbạolựcchínhlànhữnggìmàcácvịthánhcùngnhữngtriếtgiađãcốgắnglàmsángtỏtrongnhiềuthếkỷqua.ĐócũngchínhlànhữnggìmàPhậtgiáođangcốgắngđạtđượcthayvìthừa nhận bản chất bất tử hay siêu việt, nằmngoài sự thăng trầm của thếgiới.ĐứcPhậtluônchorằngsựcứurỗinằmtronghànhvitháobỏnhữngýnghĩkỳquặcvà thayvàođó lànắmlấycuộcsống trần tụcmuốnpháhủybạn.

Cuốnsáchnàylàsựsuyngẫmvềmộtsốvấnđềlâuđời.Trongđónhiềunhấtlàgiảithíchvềnhữngcâuchuyệnhoangđường,nhữnghọcthuyết,triếtlývàthực hành của nhà Phật. Tuy nhiên khi người nào đó thấy bản thânmìnhđangcưtrútạikẽhởgiữanhữngnềnvănhóavàtruyềnthống,thìnhữngýtưởng về đạoPhật sẽ được đặt gần nhau và được đan xen vào nhau bằngnhững chất liệu lấy từ những nguồn khác như Kinh Thánh, thơ củaBaudelaire,RolandBarthesvàthuyếtsinhhọctiếnhóa.Mặcdùtôitríchdẫn

nhữngbảnkinh theo thuyếtnhất thầnnhưng tôikhông tinvàoThượngđếnhiềuhơnviệc tôi tinvàoHamlet.Điềunàykhôngcónghĩa làThượngđếcũngnhưHamletđềukhôngcógìđángnói.Nhữngtrangsáchtậptrungvàonhững nhân vật mang tính hoang đường và lịch sử, bắt nguồn từ nhữngtruyềnthống,phongtụckhácnhau.Conđườngtôiđimentheokẽhởgiữanhững tôngiáocùngnhữngcâuchuyệnhoangđường lâuđờigiúp tôicảmnhận về cuộc sống. Càng tiến xa hơn, tôi càng nghi ngờ con đường nàykhôngcógìngoàinhữngkẽhởhỗnđộncủabảnthânchúng.

Chương2:NHUCẦUNÀYĐÃKHÔNGXẢYRA

Mẹđãtìnhcờxóabỏlòngtinvềsựtồntạicủatôilàcầnthiếtkhitôi16tuổi.ĐólàvàongàylễGiángSinh.

Bàvàcôemgáiđangxemlướtquanhữngtấmảnhnằmtrênbànbếp.Đólànhữngbứcảnhchụpmộtngườiđànôngmặcquânphục-mắtnheolạidướiánhnắngmặttrờisamạc,miệngngậmcántẩu.Mẹnói:“Nếutấtcảmọithứxảyrakhácđithìôngtađãcóthểlàchacon”.Tôinghĩ:“Nếuôngấylàchatôithìtôicócònlàtôikhông?”.

Cáinhìnthoángquacủatuổimớilớnvềđiềungẫunhiênđãbấtngờámảnhtôi.Chodùsựthuyếtphụctheotrựcgiácnóirằngsựhiệndiệncủatôitrongthếgiớinàycóchútgìđócầnthiết,thìkhảnăngkhôngchắcchắnvàđánglongạimàtôikhôngcầnđếnvẫnđanggặmnhắm.Bỏquasựchọnlựacủamẹtôiđốivớinhữngngườitheođuổibà,cóphảithựcsựcòncóvôsốtinhtrùngcủamộtngườichakhácđượccấyvào tửcungcủamẹ tôikhông?Cóphảiđứatrẻđượcsinhratừsựphatrộncácnhiễmsắcthểnhưvậylàtôikhông?Hoặcnếucómộtloạitinhtrùngtươngtựđãtìmranơitrúẩntrongchukỳrụngtrứngkếtiếpcủamẹtôi,cóphảiđứabéđólàtôikhông?

HoặcnếukhẩusúngcủacảnhsátđãbắnchếtErwinvonScheubner-Richtervàongày9tháng11năm1923lệchgócsangphảimộtchútthìcóphảinóđãbắntrúngAdolfHitlerkhông?NếuHitlerchết,mẹtôivàngườiđànôngmàbàdựđịnhkếthôncóphảiđãkhônggặpnhauởhoangmạcBắcPhikhông?Giốngnhưvậy,tấmảnhtươngtựcũngđãđượcgópnhặtbằngnhữngcáchthứckhôngthểđoántrướcđượctrongvôsốhoàncảnh,lựachọnvàsựviệc,dẫndắtbàđếngặpngườichathựcsựcủatôivàinămsauđó.

Làmộttrongsố6tỷconngườiđanglolắng,tôinhấnmạnhsựkhôngthểkhidànhrahơn27nămtrênhànhtinhnàyđểlậtđổniềmtinvữngchắctrongthâmtâmchorằngtôilàmộtlinhhồnđộclậpvàvĩnhcửu.Tuynhiên,khinào tôi còncó thểnhớđược,điềunàycũng tương tựnhư tôiđãnhìnmộtcáchthànhthậtvàchămchúvàothếgiớicủamọivậtvàmọingười,tránhxacáitổchimđơnđộcđượcchegiấubêntrongxácthịtnày.Conngườimàcâuchuyệncủaôngtabắtđầubằngviệcnhớlạikhingồitronglòngmộtngườiphụnữ,népmìnhvàonhữngnếpáochoànglôngthúcủabà,chămchúnhìnquacửa sổmáybaynhìnxuốngnhữngngôinhàcùngnhữngchiếcxehơinhỏxíucủathànhphốToronto,dườngnhưđãtrởthànhmộtconngườithựcsựmàgiờđâyđangviếtnhữngdòngchữnày.

Bằngcáchthứctrừutượngvàkhônghiệuquả,tôibiếtđiềunàykhôngthểlàsựthực.Vìtôiđãlớnlênvàthayđổi.Tôikhôngcònnhậnđịnhđượcđólàthểxác3tuổihaytríóc30tuổicủamình.Vềmặtthểchất,cảmxúcvàtinhthần,tôiđãtrởthànhmộtngườikhác.Nhưngtôikhôngthểchịuđượccảmgiácmìnhvẫnlàngườitừngngọnguậynhữngngóntaymũmmĩmvàbộclộniềmvuithíchtrẻthơ.Ngaykhitôihướngsựchúýcủamìnhvàoconngườithựcsựnàythìanhtalạitrườnngườiđi.Anhtabiếnmất.

Tôikhôngchọncómặtởđây,nhưnggiờđâytôikhôngthểchấpnhậnđượcýnghĩmìnhkhôngtồntại.Tuycómộtcảmnhậnnàođóvềtínhcầnthiếttrongsựhiệnhữucủamình,nhưngđiềuchắcchắnduynhấtmàtôiphảiđốimặtlàconngườicóvẻcầnthiếtđósẽbịtànlụiđi.Tráitimnàysẽngừngbơmmáu,hailáphổinàysẽngừngviệchútdẫnkhí,cáctếbàothầnkinhnàysẽngừngkíchthích trínão tôi.Thểxác tôisẽ thốirữahoặcbịngọnlửa thiêurụivàtheothờigian,tôichỉcònsốnglaylấtnhưnhữngsợichỉmỏngmanh,nhưmộtkýứctrongtrínhớnhạtnhòacủanhữngngườiđãcódịpgặptôi.Vàkhinhữngsợichỉnàybiếnmất,chỉcònnhữngtấmảnhcùngnhữngdấuvếtmàtôiđểlạitrênbáochívàđĩavitính.Rồichẳngbaolâu,nhữngdấuvếtnàycũngsẽtrởthànhcátbụi.

Tôiné tránhnhữngýnghĩđóbằngviệc tập trunghoàn thànhnhữngcôngviệcbậnbịutrongngày.Haynóicáchkhác,sựthôithúcbảnnăngđểtồntạiđãgiúptôitậptrungvàocôngviệcnày.Vìngaycảkhingừngsuyngẫmvềtínhngẫunhiênvànhấtthờicủasựtồntại,tôithấybảnthânmìnhliêntụcbịgiằngxébởinhữngýnghĩvàcảmgiáckhácđangđòiđượcchúý.Tôikhôngmuốnthoátkhỏisựsuytưsâulắngnhưngtôithấykhócóthểngănđượcsựthôithúcđóđiđếnmộtnơinàokhác.Nhữnglúcnhưvậy,toànbộcơthểtôilàđốitượngcủanhữngsựthôithúcmàtôichỉvừavặnkiểmsoátđược.Bấtchấpđiềuđó,tôiđãrútkhỏisựnhậnthứcvềtínhthayđổiliêntụccủacuộcsốngvàtrởvềvớilớpvỏcủamốibậntâm:longhĩvềbảnthânmình.

KhiDantebướcvào tầng thứchínvà là tầngcuốicùngcủađịangục,ôngthấymìnhđứngbênlềcủamộttảngbăngkhổnglồ.Ôngtatránhmộtcơngiótối tăm, lạnh lẽovàphát hiện raSatanđãnhận chìm lồngngựcmìnhvàotảngbăng,vỗmạnhsáuchiếccánhgiốngnhưcánhdơi.Tráivớinhữngtầngđịangụcbắtlửabêntrên,nơinhữnglinhhồnphảichịusựtrakhảotànbạodựatrêntộilỗi,thìởđây“vuacủatấtcảnhữngtaihọa”đãbịđôngcứnglạivàbị sậpbẫy.Tương tự,nỗi lo sợkhôngngừngcùngcảmgiáckhaokháttrong tôi như được điều khiển bởimột bản chất tàn bạo dường như đã bịđôngcứnglại.Đâylànơisựchốibỏđiềungẫunhiênbấtngờcủacuộcsốngvàsựkhẳngđịnhtínhcầnthiếtcủariêngtôiđượccảmnhậnmạnhmẽnhất.

SựtấncôngbấtngờcủaDantevàođịangụcchothấycàngđếngầntráitimcủangườibịmêmuộithìbạncàngbịtướcđiánhsángvàsựnóngấm.Bạncảmthấyxalạvàtuyệtvọng.Địangụclàmộtcáchnóiẩndụvềcảnhhoangtànhiuquạnhấy.

Nhưngmaquỷchỉ làmộtcáchtượngtrưng,miêutảmộtphảnứngcótínhcưỡngbứcđốivớithếgiớingẫunhiênđểđivàonơichúngtabịnémvàotừlúcmớisinh.Cóđiềugìđóthậtmãnhliệtvềbảnthânthếgiớingẫunhiên.Đâylànơinhữngđiềuchúngtakhôngmuốnxảyrađãxảyra.Tiếngbánhxenghiến xào xạo trên băng tuyết và quẹo ra khỏi con đường để chui vàonhữnglùmcâythayvìđitớiđiểmđếncủachúng.Lũlụt,bomđạnvàđộngđấtđãnhanhchóngpháhủynhữnggìdolaođộngtạora.Lúctôicảmthấybịbaovâymọiphía:bêntrongthìthôithúclàmthếnàođểtồntại,bênngoàithìbịkhốngchế,lấnátbởithảmkịchcủamộtthếgiớiđaukhổ.Chodùtôiđãlựachọnlàmđiềutốtmộtcáchchânthànhvànhiệttìnhthìtôivẫntiếptụclàmđiềungược lại.Tôinóivềnhữnggiá trịđượckiểmsoátchặtchẽnhấtnhưng chỉ thấy bản thân mình đang ngày càng phản bội lại chúng. Tôinguyện cống hiến cuộc đờimình cho sự phồn vinh, hạnh phúc của ngườikhácnhưngvẫncươngquyếtgiữlạilờicamkếtvềsựphồnvinh,hạnhphúccủariêngmình.

Shantideva, tínđồPhậtgiáoẤnĐộthếkỷVIIIđãviết:“Tôiaoước thoátkhỏi sự đau đớn nhưng vẫn phải xông vào nó; tôi khao khát hạnh phúcnhưngphảiđiêncuồng tiêudiệtnónhưmộtkẻ thù”.Hàngngànnămsau,Pascalđãnhậnxét: “Chúng takhaokhát chân lýnhưngchỉ thấybản thânmìnhkhông có gì ngoài nhữngđiều không chắc chắn.Chúng ta tìmkiếmhạnhphúcnhưngchỉthấyđaukhổvàchếtchóc”.Nhữngmâuthuẫnnhưvậycònnhiềuhơnnhữngsaisótđạolýthôngthườngcóthểsửachữađượcbằngnỗilocủasựtrừngphạthaysựbộcphátnhất thờitínhngaythẳng.Dườngnhưnóxuấthiệnđểthêudệttấmvảichochínhsựtồntại.

Thậm chí khimột giọng nói kẻ cả điềm tĩnh nói tôi đangmâu thuẫn vớichínhmìnhbằngviệc thỏamãnmộtsựcưỡngbức,vậy tại sao tôi lại thấyquákhóđểtừbỏnó?Điềunàygiốngnhưcómộtsứcmạnhtolớnđangdẫndắttôihướngđếnmộtsốmệnhlệnhkhôngthểthoáithác.Phầnnàotrongtôibịmêhoặc,nhưđangmộngdu,tuântheomộtsứchútđầyđammêdẫntớimộtcảmnhậnmàngườitakhôngthểtừbỏ.Tôibiếtnguyênnhântạisaotôikhôngthểlàmnhữnggìmìnhcóthểlàmnhưngdườngnhưkhôngthểcưỡnglạiđược.Cuộcđấu tranhđểchống lạisựmêhoặcquyếnrũcũng tương tựnhưcuộcđấutranhchốnglạisứclôikéocủathủytriều.Vànhữngđiềukhaokhátnàylànhữngchiếcbóngmờnhạtcủanhữnggìsâuxavàtămtốihơn,

cuốnđisựhiệnhữucủachúngta,nóđượcgọilàmaquỷ...

Chương3:MARA-KẺSÁTNHÂN

Trongcáccâuchuyệnthầnthoại,maquỷlànhữngkẻbạongược,thíchthúvớiviệcgâyđaukhổchonạnnhâncủamình.Sứcmạnhbềnbỉcủachúngđãlàmchonhữngngườimêmuộicảmnhậnđượctìnhhìnhhiệntạivàsựtêliệttâm lýcủamình.Khibịmaquỷbắtgiữ,người tacảm thấyngộtngạtkhóthở,bịđènénvàmệtnhọcnhưmộtngườigắngsứcđểthoátkhỏinhữnggìđanggàibẫyhọ.Maquỷlàcáchnóivềmộtđiềugìđóngăncảnđườngđicủaconngười trongcuộcđời, làmchonhững lờicầuxinbịmất tácdụng,người ta cảm thấy bị cản trở, bị bao vây và bế tắc. Trong tiếngHebrew,Satan có nghĩa là “kẻ địch”, còn tiếngHyLạp diabolos có nghĩa là “mộtngườiđãnémmộtthứgìđóchắnngangđường”.ỞẤnĐộ,ĐứcPhậtgọimaquỷlàMara,nghĩalà“kẻsátnhân”.

Trongbàidiễnthuyếtđầutiêncótựađề“Cuộcđấutranh”,tháitửGotama(tứcĐứcPhật)nhớlại:“TôingồibênbờsôngNeranjara,bắtđầumộttrậnchiếnmiệtmài,thựchànhsuyngẫmbằngtấtcảsứcmạnhtrongnỗlựctìmkiếmsựtựdo.RồikẻsátnhânMarađếncạnhtôivànóinhữngcâuđầyvẻthiệncảm:“Ngài trôngxanhxao,yếuớtquá!”,nótiếp:“Ngàinênchếtđi.Điềuđócólẽcòntốthơnsốngrấtnhiều.Ngàicóthểlàmthêmnhiềuđiềutốtbằngmộtcuộcsốngthiêngliêng”.

XemramaquỷđãchạmđếnnhữngvấnđềquantâmnhấttrongtâmhồnĐứcPhật.Từcáinhìnđầutiên,nhữnggìnónóiđềucóvẻhợplý.MarađãlàmnảnlòngcuộcsốngkhổhạnhcủaĐứcPhậtvàcatụngmộtcuộcsốngcốnghiếnchonhữngđiềutốttrênthếgian.NókhôngkhíchlệtháitửGotamalàmbấtcứđiềugìtộilỗi.Mụcđíchcủanólàlàmsuyyếulòngquyếttâmđượctựdo thoátkhỏi sựchỉđạomang tínhcưỡngbức,nhằmgàibẫyNgàivướngvàovòngthốngkhổ.

Trongkhinóichuyệnvới thái tửGotama,Mara“đứngngaybêncạnhĐứcPhật”.Conquỷbónggióđưađẩybảnthânmìnhbằngcáchthứcnhưvậy,cứnhưnóđãtrởthànhmộtphầntrongsuynghĩcủaNgài.NhưngĐứcPhậtđãnhậnrađiềuđóvànói:

TađãnhìnthấytấtcảnhữngchiếcbẫycủangươiởquanhtaMaraạ,nhưngtavẫntiếptụcđấutranh.Chodùcảthếgiớikhôngthểđánhbạibinhlínhcủangươithìtacũngsẽpháhủynóbằngsứcmạnhcủasựkhônngoannhưthểnólàmộtchiếcbìnhkhôngđượcnungbịđậpvỡbằngmộthònđá.

Để thểhiệnuy lựccủaquỷdữ,người tađãmiêu tảMaranhưmộtvị thần

chiếntranhcưỡivoiđangchỉhuyđộiquânđôngvôkể.ĐứcPhậtđãkhôngcoi“sứcmạnhcủaMaramạnhmẽhơnbấtcứsứcmạnhnàokhôngthểkhuấtphụcđược”.NgàigọibinhlínhdướisựchỉhuycủaMaralàlònghammuốnkhoáilạc,sựbấtmãn,đóikhát,lòngtham,tínhthờơ,losợ,nghingờ,tínhliêntục,khaokhátchiếmđoạt,kiêucăng,danhdựvàtiếngtăm,tándươngngườinàytrongkhigièmpha,coithườngngườikhác.

Việcgắnbóchặtchẽvới lòngkhaokháthoặcnỗisợhãiđãsiếtchặtđiểmnútkếtnốiconngườivớinó,vàdođócóthểgâyảnhhưởngđếnhọ.ChỉkhinàoĐứcPhậtbiếtđượcnhữngướcmuốnvànhữngsợhãiđangđedọaNgàichẳnglàgìngoàitrạngtháiphùducủatâmhồnvàthểxác,chúngmớimấtkhảnăngthôimiênNgài.Thayvìxemchúngnhưsứcmạnhcủamộtkẻđịchcó ý định hủy diệtmình thìNgài lại nhận ra chúng chỉ làmột chiếc bìnhchưanung,khôngchắcmàgiòn,cóthểbịđậpnátbởimộthònđá.KhinàoĐứcPhậtbắtbuộcphảingừngviệcđồngnhấtnhữngýnghĩ,cảmxúcvàýniệmxuấthiệnbêntrongNgàivới“tôi”hoặc“củatôi”thìMaramớikhôngcòngâyảnhhưởngtớiNgàinữa.

ĐiềunàykhôngcónghĩalàĐứcPhậtkhôngnhậnranhữngsuynghĩvàcảmgiácnày,hoặcchúngkhôngcònxảyđếnvớiNgài.Thayvì loạibỏchúng,Ngài lại tìm ra cách để tồn tại với chúng, nhờ vậy chúng không thểmuachuộcđượcNgài.Marađãmiêutảđiềunàybằngphéploạisuy:

Tôi nhớ có lần nhìn thấy một con quạ bay lượn bên trên một đống mỡ.“Thứcănkìa!”,nónghĩ.Nhưngcáiđóhóaralạilàmộtđốnggạchđá,nặngnềvàkhôngănđược;conquạliềnbaylảngraxatrongsựghêtởm.Tôiđãchánngấyrồi;tôikhôngmuốngiốngnhưconquạkiađụckhoéthònđá;tôiđãđoạntuyệtvớiGotama.

ĐứcPhậtđãlàmchobảnthânmiễntrừvớiMara.BấtkểMaracốgắngtiêmnhiễmcáchthứccủanóvàođầuNgàinhiềunhưthếnào thìĐứcPhậtvẫnđiềm tĩnh và thản nhiên. Ngài đã ngồi yên trongmột khoảng không gianthoángđãngvàvịthabênngoàiphạmviảnhhưởngcủaMara.Ngàilàngườimà“Marakhôngthểchếngựđược,nhưbấtcứngọngiónàocũngkhôngthểthổiquađỉnhHimalaya”.ĐứcPhậtđãsosánhmộtngườinàođó từng“bịMaracướpđicáinhìnvàovậnmaycủamình”vớimộtconnaiđangthongthả đi lang thang vào tận rừng sâu, là người đã “đi, đứng, ngồi, nằmmàkhôngsợhãi”.VìvớiviệclàmchoMaratrởnênmùquáng,Ngàiđãtrởnên“vôhình”trướcmaquỷ.Tuynhiên,Maralạisosánhmìnhvớimộtconcuamànhữngchiếccàngcủanóđãbịtrẻconbẻmất.NónóivớiĐứcPhật:“Tấtcảnhữngsựvậnđộng,vặnvẹovàxoắnxuýtcủatôiđãbịNgàicắtbỏ,đập

vỡvàxétanthànhnhiềumảnh”.

Trừkhichúngtacoimaquỷnhưmộtbóngmahiệnhình,ngồixuốngvàtròchuyệnvớiĐứcPhật,cònkhôngthìchúngtakhôngthểhiểuđượcnónhưmộtbiệnphápẩndụđểmiêu tảcuộcsốngnội tâmcủaĐứcPhật.MặcdùĐứcPhậtnóiđã“chinhphụcđược”sứcmạnhcủaMarabằngviệcđạtđượchànhvinhậnthức,nhưngđiềuđócũngkhôngngănđượcMaraquấynhiễuNgàichođếnmộtkhoảngthờigianngắntrướckhiNgàimất50nămsauđó.Nhữngnỗ lựckhôngmệtmỏicủaMaranhằmlàmsuyyếuĐứcPhậtbằngviệcbuộc tộiNgài làkhông thành thực, tự lừadốimình,biếngnhác,kiêucăngvàxalạchínhlànhữngcáchthứcmiêutảnhữnghoàinghibêntrongsuynghĩcủaNgài.

Marađạidiệnchonhữngkiểukhaokhátsựan toànkhiđượcđeobámdaidẳngvàomộtđiềugìđórấtthựcvàthườngxuyên,thayvìphảiđốimặtvớivấnđềđượcđưarabởimộttạovậtnhấtthờivàngẫunhiên.“Nókhôngtạonênđiềukhácbiệtnàovớinhữnggìmàanhnắmbắt”,ĐứcPhậtnói.“Khicóngườinàođótómlấy,Marasẽđứngbêncạnhngườiđó”.DovậyMarađãtuyệtvọngkhaokhátmộtbảnchấtvàmộtthếgiớicóthểthấuhiểuđược,cóthểđiềukhiểnđượcvàantoàn.Tuynhiên,hànhviđeobámlạitrởthànhmộtdạngcủasựchếtchóc.Khisựkiểmsoátbịthắtchặt,ngườitacócảmgiáccuộcsốngtrởnênngộtngạtvàlụitàn.MarađôikhicònđượcgọilàNamuci,loàiquỷkhátmáutrongcâuchuyệnthầnthoạiVedic,têncủanócónghĩalà“ngườirúttỉahếtnguồnnước”.ẢnhhưởngcủaMarađãcảntrởdòngchảycuộc sống, như thể vòngkìmkẹp củaNamuci đã ngăn chặn cơngiómùakhỏiviệctháodỡdòngnước.

Đểđáp lạinhững lờikhiêukhíchcủaMara,ĐứcPhậtnói:“Tabiếtngươi,một conngười xấuxa.Khôngnghĩ khácđi được”.Maquỷbị chinhphụckhông phải bằng cách dùng vũ lực trục xuất nó, mà bằng việc hiểu biếtnhữngchiếnlượcvànhìnthấusuốtnóthôngquatínhbấtkhảchiếnbạitrongtròchơiđốchữ.Việcnhìn thấusuốtbằngcảmnhậnbảnchấtcủaMara làchìakhóađểgiải thoátbản thânmộtngườinàođókhỏivòngkìmkẹpcủanó.ĐứcPhậtcókhảnăngchếngựMaranhờtậptrungsuyngẫmcaođộđểcóthểnhìnrõràng,thấuđáobảnchấtcủanhữngthếlựcmaquỷđãtấncôngNgài.Vàkhihiểuđượcchínhxácnhữnggìmìnhđangphảiđươngđầu,Ngàisẽkhôngcònbịlừadốibởihànhđộngthôimiênvàcáinhìnmaquáicủanó.

NgaykhiMaranhậnraĐứcPhậtđãhiểuđượcnóvànókhôngthểtiếpcậnNgài,nóđãbỏcuộc.“Marahếtsức lo lắngchosự thấtbạicủamình”, tácphẩm “Cuộc đấu tranh” viết: “Nó đầu hàng và cùng lúc nhận ra đất dưới

chânmìnhđangsụpxuống”.Ởmộtnơikhác,“Mara lắcđầu, le lưỡi,nhíumàythànhbanếpnhănvàquênbẵngviệcdựangườivàocâyquyềntrượngcủamình”.Trongmộttrườnghợpkhác,nó:“ĐikhỏinơiđóvàngồibắtchéochântrênnềnđấtkhôngxachỗĐứcPhậtngồi,yênlặng,bốirối,đôivainóthụngxuống,mặtcúigầm,ủê,khôngthểnóigì,dùngmộtcáiquevẽnguệchngoạctrênnềnđất”.

Vớitưthếphòngvệỉuxìu,Maratrởthànhmộtnhânvậtmangtínhbikịch.Cólẽnóđãbướcratừnhữngtrangtiểuthuyết.Ngượclại,ĐứcPhậtlạitrởnênxacáchhơn.Ngàikhiếnchonóphải tôn trọngnhưnghiếmkhinóđểmắtnhìnvàolòngnhânđạocủaNgài.CólẽMaratráotrởvàsốngănbámnhưloàikýsinh,nhưngbằngviệcthừanhậnsựthấtbại,nóđangđượcquýtrọngmộtcáchkỳlạ.Chúngtacảmnhậnmộtđiềugìđócủabảnthânmìnhtrongnó.

Mara đã tiếp cận vớiĐứcPhật với hình dáng của “một kẻ nông dân, vácchiếc cày lớn trên vai, cầmmột cây gậy dài lùa trâu bò, tóc rối bù,mặcnhữngbộquầnáobằngsợigainhemnhuốcbẩnthỉu,đôichândínhđầybùnđất”.NómanghìnhdángcủamộtngườiBàlamôn,“vớimộtbúitóclớnrốibù,bộquầnáomaybằngdalinhdương,giànualọmkhọmnhưchiếcmáirầmgầnđổsụp,thởkhòkhè,taycầmmộtcâyquyềntrượng”.NgườinôngdânbẩnthỉulêlếtvàngườiBàlamônthởkhòkhèlàhiệnthânchosựhưởngthụnhụcdụcquáđángcủathếgiớitựnhiên.KhiĐứcPhậtvạchtrầnMaradướihìnhdángcủangườinôngdân,ôngtađãvặnlại:“Đôimắtlàcủatôi.Hìnhdángvàmàusắclàcủatôi.Tácđộnglênánhnhìncủachúnglàtôi.Ýthứclàcủatôi.Ngàicóthểđiđâuđểthoátkhỏitôi?”.Maratấncôngvàomọixóxỉnh,ngócngáchcủađờisống.Khôngnhữngnólàtấtcảnhữnggìngườitacóthểnhìn,nghe,nếm,ngửi,vachạmvàsuynghĩ,mànócònlànhữnghànhđộngcủachínhbảnthânviệcnhìn,nghe,nếm,ngửi,vachạmvàsuynghĩ.Marađãlàmchochúngtanhưbịbỏbùaquasựmêhoặcvàkhủngbốcủathếgiớitựnhiên.

“Khôngcóđôimắtnào,khôngcóhìnhdánghaymàusắcnàotácđộnglênánhnhìncủachúngvàkhôngởđâucósựýthứcvềchúng”,Ngàinóiđểđáplạicâuhỏicủangườinôngdân,“khôngcónơinàogiànhchongươicả,conngườixấuxakia”.ĐứcPhậtthoátkhỏiMarabằngviệcởlạitrongtìnhtrạngtrống rỗng:Mở ramột khoảng rộng lớn của tâm trí, nơi nhữngý nghĩ kỳquặccủaviệc trở thànhbảnchấtsợhãivàcô lậpkhôngcòngàibẫyđượcNgài.Ngàicóđầyđủbảnlĩnhvàkhôngcònbịlừaphỉnhbởinhữngthứnhưnhữngcáthểrờirạc,đượctạoranhằmthuhúthaylàmchoNgàikhóchịu.Marakhôngcóvịtrínàotrongkhoảngkhôngtrốngrỗngnàyvìnólàkẻvừa

gợilên,vừaduytrìsựmơhồkhóhiểuvềnhữngchitiếtbịphânlậpcủacuộcsống.

Đểcóthểkhuấyđộngnỗisợhãi,lolắngvàkhiếpsợtrongĐứcPhật,Marađãkhaithácsứcmạnhcủachínhbảnthânmình.Nóchonổtungnhữngkhốithuốcnổnghe“nhưthểtráiđấtđangbịtáchra”.NóphátannhữngtảngđágầnbênĐứcPhật,nóxuấthiệndướidạngmộtconvoikhổnglồ,mộtconrắnmangbànhtolớnvàmộtconbòmộng.Maralàthếgiớitựnhiênbằngtấtcảvẻuynghivàkhiếpsợ.Thựcsựtráiđấtnàynếunócóthểlàmchoanhlặngđitrongsựngạcnhiênkhisuyngẫmvềlòngvịthađangđượcbộclộthìnócũng có thể phá hủy anh không phải bằng sự hiểmđộc, cũng không phảibằngsựbiếtơn,mànócóthểlàmchonhữngphiếnđákiếntạodờiđidướichân anh.Cựckỳ bàngquan trước nhữnghyvọngvà lo sợ của chúng ta,cuộcsốngsẽpháhủychúngtachođếnchết,bấtkểchúngtacókiênquyếtđeobámnóhaykhông.

Maracónghĩalà“kẻsátnhân”.MaralàThầnchếtdữtợn.ỞTâyTạng,nóđượcmiêu tả làYama, chúa tể của sự chết, cai quản thế giới giữa nhữngchiếcrăng,sẵnsàngngậmchặtlạibấtcứlúcnào.Maquỷlàtínhbấpbênhmongmanh,làtínhkhôngđángtincậy,tínhchuyênquyềnđộcđoáncủasựhiệnhữu.Một thờigianngắn trướckhiĐứcPhậtviên tịch,MarađãgiànhchoNgàimộtcuộcthămviếngsaucùng.“NgàiđãhoànthànhtấtcảmọithứmàNgàiđãđặtrađểthựchiện”,nónói,“LờigiáohuấnvàcộngđồnggiáopháicủaNgàiđãđượcthiếtlậptốt.TínhhợpphápcủaNgàiđượcbảođảm.GiờđâylàmơnhãychếtđivàbướcvàocõiNiếtbànsaucùng”.Thayvìquởtráchnó,ĐứcPhậtlạinói:“Ngươikhôngcầnlolắng,hỡikẻxấuxakia.Sựkết thúc của Tathagata sẽ không bị trì hoãn lâu đâu”.Đức Phật biết rằngcuộcchơiđãkếtthúc.

ĐứcPhậtgọiMaralàAntaka.Trongkhiantacónghĩalà“kếtthúc”,là“giớihạn”, là “ranhgiới”hay“đườngchân trời”, thì tiếpvịngữ -ka theo tiếngPhạnlạiámchỉ“ngườiđãtạora”hay“ápđặt”nhữngthứnhưvậy.Dovậy,Maralànhữnggiớihạngiamhãmchúngtatrongnhữngranhgiới,ấnđịnhnênđườngchântrờichochúngtavàđưatấtcảmọithứđếnkếtthúc.Khôngnhữngbịgiớihạnbởinhữnggìmà thểxácchophépchúng ta làmvà tậncùnglàcáichết,chúngtacònbịràngbuộcbởinhữngranhgiớikháckhôngthểné tránhvàcũngkhôngcần thiết.Chúng ta thừahưởnghaychấpnhậnnhữngquanniệmvềbảnthânmình,vềthếgiớimàchúngtađangbámvíuvàtừ chối không thừa nhận.Cho nên, chắc chắn chúng ta là những thực thể“đúngđắn”cảmthấytộilỗinhưđãănsâuvàomáuthịtmình.

Mara đại diện cho dục tính cũng như cái chết.Nó vừa là lòngmongmỏikhaokháttạonêncuộcsống,đồngthờinócũngđưacuộcsốngđótớichỗkếtthúc.TấtcảbinhlínhcủaMarađềukhaokhátgiớitính,dovậynócónguồngốcsâuxavềmặtsinhhọc,nótấncôngchúngtahếtsứcquyếtliệt.SaukhiMarabịthấtbạitrongnhữngnỗlựctácđộngđếnĐứcPhật,bacôcongáiđãđếngặpngườichađangtuyệtvọng,nảnchícủamình,vàhứavớihắnrằngsẽ “cámdỗĐứcPhật bằng sự khêu gợi”.Họ phô bày thân thể trướcĐứcPhậtvớiđủmọidángvẻkhiêugợi,nhưngNgàivẫnkhônglaychuyển.Đốivớimộtthểxácbìnhthường,nếuchốngcựlạicuộctấncôngbằngxácthịtthì có lẽhọđãxảy ra tình trạng timngừngđậphoặc lêncơnđiên.Chỉcóngườibất lựcmớikhôngđộng lòng.ĐứcPhậtvẫn cảnhgiác trướcnhữngthôithúcvềmặtsinhhọckhichúngchạylồnglêntrongtâmtríNgài,Ngàivẫncảmnhậnđượcđókhôngphảilàsựthấtvọngbịdồnnén,cũngkhôngphải làsựkhêugợigiới tính.NhữngýnghĩkỳquặccùngnhữngcảmgiáccủaNgàiđãđượcthểhiệntựdomàkhôngbịgắnchặtvàobấtcứngườinàotrong số họ.Ngài đã đuổi những cô con gái củaMaramột cách dễ dàng,giốngnhư“cơngióthổirơitừngbụibôngvải”.

KhôngcólúcnàomàhànhđộngdốitrácủaMaralạirõrànghơnkhinónóirằngcáichếtkhôngcógìđể lo lắng.Vì trongkhinhâncáchhóacáichết,Marathuyếtphục,anủingườitasẽđượcmiễntrừkhỏinó.“Đờingườithậtdài”,nóthìthầm.“Conngườinênsốngnhưmộtđứabéđangbúsữa”.Marađãtrẻconhóachúngta,làmchochúngtakhaokháttínhhayquênmộtcáchsungsướngvìbảnthânđượcvuốtvevàchămbẵm.Nóbắtđầunàinỉquyếtliệtđểcóđượcnhữnggìchúngtamuốnvàrênrỉkhócthanvìướcmuốnbịcảntrở,“Đờingườingắnngủiquá”,ĐứcPhậtđáplại:“Ngườitanênsốngvớisựhăngháinhiệttìnhcủamình”.

Maralàmộtkẻlừađảohiệnhữu.Tínhnhậpnhằngvàkhôngthểđoántrướcđược của nó phản ánh tínhmơhồ và không thể đoán trước được của bảnthân cuộc sống.Nó không những hiện ra dưới nhiều hình thái gây hoangmangkhácnhau,màtâmtínhcủanócũngchaođảo,từkiêucăngngạomạntrở thành tuyệt vọng. Lúc thì nó nói bằngmột lý do hết sức khách quan,nhưng lúc khác nó lại ném ra những lời nhục mạ và chế giễu. Chúng takhôngthểnhìnthấytrướcnhữnggìMarasẽlàmsauđónhưngcóthểhọcđểnhậnradấuhiệucủanó.

Đểcóthể“nhậndiện”Mara,Phậtgiáođãtriểnkhaitriếtlývềbốnmara(bốnđiềukhủngkhiếp):

Điềukhủngkhiếpcủasựtồntạivềmặttâmlý.Điềukhủngkhiếpcủanhững

sựépbuộc.

Điềukhủngkhiếpcủacáichết.

Điềukhủngkhiếpvềviệcailàngườiđượcthầnthánhsinhra.

SựphânloạinàyđãtháogỡnhữngđiểmtrọngyếucủaMara:Marađãxâmnhậpvàocuộcsốngvậtchất,cảmxúcvà tinhthầncủachúngta;nócổvũnhữngnỗi lo lắngvànhữngquyđịnhbaovây lấy chúng ta; nó lảngvảngquanh chúng ta nhưmột cái chết sắp xảy ra; nó xâm nhập vào cuộc đờichúng tanhưmộtvị thầnmạnhmẽvà thất thường.Mộtđiềukhủngkhiếpkhácđôikhicũngđượcthêmvào:điềukhủngkhiếpcủahoàncảnh.

Đâylàlịchsửcủasinhhọc,xãhộihọcvàtâmlýhọc-nhữngnỗlực,nhữngthỏa thuận ngầm, những kiểumẫu và những thói quen thôi thúc chúng tatuântheotiếntrìnhhànhđộngquenthuộcnhấtchodùnókhôngphùhợphaytiêucực.

Tuy nhiên, dùMara được phân tích và phân loại cẩn thận ra sao thì vẫnkhôngcósựđịnhnghĩanàochínhxácvềnó.Bằngviệccốgắngđịnhnghĩanó,ngườitađãmạohiểmđánhmấtcáinhìnvềnó.Nótrườnquanhữngchấnsongcủacáilồngmàngườitathấynóđangbịnhốttrongđó.Tínhngoancốđadạngcủanóđãđượctruyềnđạthiệuquảquaviệcthểhiệnmìnhmộtcáchđầyhìnhtượng.

Lờinóivàkháiniệmlànhữngyếutốkhôngthểthiếutrongviệchìnhthànhcảmnhận,nhưngcómộtsựáchiểmnàođótrongcáchnghĩvànóicủachúngta.NhữngmưumachướcquỷcủaMarađã tạonên cấu trúc củabản thânngônngữ.“Hoàncảnhđã tróibuộcchúngta”,Wittgensteinphảnánh.“Vàcólẽchúngtakhôngthểthoátkhỏinó,vìnótrìnhbàybằngngônngữcủachúngtavàngônngữnhắcđinhắclạiđiềuđóvớichúngtamộtcáchkiênđịnh”.Bằngviệcphântáchvàcôlậpmộtđiềugìđórakhỏimạnglướicácmốiquanhệphứctạp,cáckháiniệmchophépchúngtatriểnkhainhữnglýthuyếtlàmsángtỏvàcóíchvềnó.Nhưngchúngcũngcóthểlừadốichúngtabằngviệcgiả thiết lànhữngđịnhnghĩavềchúngkhônghiểubằngcáchnàođãănsâuvàocuộcsống.Vừamớiđịnhnghĩaýthứcvềbảnthânmìnhbằngviệcgắnnóvàomộthoàncảnh,tôicóthểgiảthiếtrằng“tôi”đãcáchlykhỏithếgiớidướidạngnhữngphácthảođạicươngcủahoàncảnh.Thayvìgiúptôinhìnxemtôiđãphụthuộcnhưthếnàovàovôsốnhữngđiềukiệnđangthayđổi,thìkháiniệmvềbảnthânlạicóxuhướngcủngcốlạiýthứcvềviệctrởnêncầnthiếtvàtáchrờicủatôi.

Bằngviệc tôđậmnhữngkhácbiệtgiữaĐứcPhậtvàMaranhằmxácđịnhđặcđiểmcủahọ,cáckháiniệmđãngăntrởmốiquanhệcộngsinhcủahọ.ViệccôlậpcáibóngcủaĐứcPhậttrongconngườicủaMaracólẽđãphụcvụtốtnhưmộtcôngcụgiáodụcvàvănhọc,nhưngnólạiđểchotínhcóthểcủahainhânvậtcáchxathêm.Quanhiềuthếkỷ,điềulớnnhấttrongviệctrởnênhoànthiệnvàtốtđẹpcủaĐứcPhậtđãkhôngthểlàmđượcvàbảnchấtcủaMarađượccholàkhôngquantrọng,chỉlàmộtbứctranhbiếmhọacủatộilỗi.Tuynhiên,điềuhiểnnhiêntừnhữngtraođổigiữaĐứcPhậtvàMaratrongnhữngbàidiễnthuyếtđầutiênlàhànhvinhậnthức,sựthoảimáivàsựminhmẫnchỉcóthểhiểuđượctrongbốicảnhrốiren,ngặtnghèo,bạođộngvàhỗnloạn.

MaralàkẻsinhđôiquỷquyệthiểmáccủaĐứcPhật.Ngàicầnphảibỏqua,khôngnghĩđếnMarađểtrởthànhĐứcPhật.Vàđâykhôngphảilàhồiduynhấttrongvởkịchanhhùngcủasựgiácngộ.ChừngnàoĐứcPhậtcònsốngthìNgàivẫnphảithườngxuyênchốibỏMara.VìMaralàsựíchkỷđốivớilòngvị tha, lànỗi losợ trướcsựdũngcảm, làcáichết trướcsựbất tửcủaĐứcPhật.Hainhânvậtnàykhôngthểtáchrờinhau.ĐứcPhậtđã“trởnênvôhình” trướcMaranhưngMaravẫnđuổi theoNgài.Marađã thổ lộ vớiĐứcPhậtrằngmặcdùlàngườixalạnhưngnóvẫnthựcsựlàmộtphầntínhnhânđạođầymâuthuẫncủaNgài.

Chương4:SATAN-ĐỐITHỦ

KhiMaratìmcáchchiếmmộtđịavịchắcchắntronglòngnhữngngườiđangtìmcáchgiảithoátbảnthânkhỏisựkìmkẹpcủanó,thìnóphảithừanhậnbấtcứthủđoạnnàocũngđikèmvớimụcđích.NhânvậtdụdỗChúaGiêsuđivàovùnghoangmạcđãchơicùngmộttròchơixảotránhưMarađãlàmđểđốiphóvớiĐứcPhật.TrongkhiSatanxúigiụcChúaGiêsu“Ralệnhchohònđánàytrởthànhbánhmì”thìMaralạiđềnghịGotamarằng“NgàichỉcầngiảiquyếtlàmsaođểdãynúiHimalayacóthểtrởthànhvàngvànósẽtrở thành vàng”. Trong khi Satan cam đoan với Chúa Giêsu rằng sẽ choNgườithốngtrịtấtcảmọivùngđấttrênthếgiớinếutônthờnóthìMaralạikhẩnkhoảnnàixinĐứcPhậthãy“Thựchànhnhữngquytắcmộtcáchthẳngthắn:Khônggiếthạivàcũngkhôngxúigiụcngườikhácgiếthại,khôngtịchthuvàcũngkhôngxúigiụcngườikháctịchthu;khôngbuồnphiềnvàcũngkhôngxúigiụcngườikhácgâyrađiềubuồnphiền”.

QuanhânvậtMara,PhậtgiáođãtìmthấyquanđiểmchungnhấtgiữanhữngphongtụccủathuyếtthờmộtthầnởvùngCậnĐôngvànhữngphầnkếthợpvớinhữngphongtụcbảnxứởẤnĐộ.Ngoại trừtrongnhữngbảnvăncủađạoPhật,cuộcđấutranhgiữacáitốtvàcáixấutrongsuynghĩcủangườiẤnĐộchưabaogiờđượchợpnhấtthànhhainhânvậtđốichọinhưĐứcPhậtvàMara.Thayvàođó,cácthếlựccủatộilỗi,chếtchócvàhủydiệtđượcphânbốvàomộtsốlớncácvịthần:Yama,chúatểcủacáichết;Kamadeva,thầnkhátvọng;Shiva,thầnhủydiệtthếgiới;Kali,mẹđẻcủasựtànphá;Krishna,kẻlừađảosiêuphàm.MặcdùPhậtgiáođôikhiđồngnhấtMaravớinhữngnhânvậtnày,nhưngbảnthânMarachưaxuấthiệntrongcâuchuyệnhoangđườngnàoởẤnĐộ.

Những tín ngưỡng thờ Phật và thờ Chúa tuân theo xu hướng được khởixướngbởiZarathustra,ngườisánglậpnênđạoZoroastriancổđại,bắtnguồntừkhoảnggiữanăm1000đến600trướcCôngnguyênởBaTưvàlanrộngkhắp cảmiềnĐôngvàmiềnTây.Zarathustra dạy rằngOhrmazd (Thượngđế)đãsinhramộtkẻgiốnghệtmình.Trongkhimộtbênchọncáchtuântheosự thật thì bên kia - Ahriman (ma quỷ) lại chọn cách tuân theo dối trá.NhữngbảnvăncủađạoZoroastrianmiêutảAhrimanlà“Kẻhủydiệt...mộtlinhhồnhủydiệtđángnguyềnrủa,tượngtrưngchotấtcảnhữnggìđồibạivàchếtchóc,làmộtkẻnóidốivàlừagạt”.SựđốinghịchcủaAhrimantrướcOhrmazdlànguyênnhânvềsựtồntạicủaconngười,bắtnguồntừtrạngtháicăngthẳngbanđầugiữacácthếlựcđốilập:ánhsángvàbóngtối;cáitốtvàcái xấu. Trong quyển sách Ecce Homo, triết gia Nietzsche đã viết:“Zarathustralàngườiđầutiêncoicuộcđấutranhgiữacáitốtvàcáixấu,giữa

thiệnvàácthựcsựlàbánhxedẫnvàotrạngtháihoạtđộngcủatấtcảmọithứ”.

ChodùcóchịuảnhhưởngbởinhữngtưtưởngcủaZoroastrianhaykhôngthìMaravàSatanvẫngợiracáchlàmthếnàomàđứctincủaPhậtgiáovàcủathuyếtnhấtthầnlạihiểuthấucơnkhủnghoảngcủacánhânconngườibằngcáchthứcbaoquát tươngtự.CólẽZarathustrađơnthuầnchỉ làngườiđầutiênnói rõnghịch lýcủaý thứcvềbản thânđangnổi lên.Khi sự tựnhậnthứcvà tính tự trịcủaconngườiphát triểnngàycàngmạnh thì loàingườithấybản thânmìnhđangđấu tranhđểđốiphóvớinhữngxu thếvànhữngkhátvọngkhôngthểchấpnhậnbaovâylấyhọtừbêntrong,cũngnhưtiềmnănghủydiệtđãtừnghiệndiệncủathếgiớitựnhiênvàcủangườikhác.Giátrịcủaviệctrởnêntựýthứclàviệcđềcaokhảnăngnhậnthứcvềnộilựcvàngoại lực đang đe dọa nhằm áp đảo và hủy diệt con người. Việc đi đếnnhữnggiớihạnvớimộtbảnchấtnhưvậyđòihỏiphảiđươngđầuvớibảnchấthiểmáccủanó,nênPhậtgiáovàcáctôngiáotheothuyếtnhấtthầncóthểhiểuviệcsốngchungvớimaquỷtheonhữngcáchkhácnhau.

TínđồPhậtgiáonhấnmạnhnhữnghọcthuyết“vôngã”và“hưkhông”nênđãchekhuấtphạmvimàĐứcPhậtthừanhậnvàkhuyếnkhíchsựxuấthiệncủatínhíchkỷ.LờiphêbìnhvềhệthốngđẳngcấpcủaGotamalàlờikêugọimỗingườiđừngnênđịnhnghĩabảnthânmộtngười theokhíacạnhrađời,hãyxácđịnhtheonhữnggìmàhọđãlàmtrongcuộcđờimình.“KhôngaiđượcsinhrađểlàmmộtngườiBàLamôncả”,Ngàinói,“MộtngườiBàLamônlàmộtngườiBàLamônvìnhữnggìmàôngtađãlàm”.LầnđầutiêntrongvănhọctôngiáoẤnĐộ,nhữngsựkiệnchungquanhĐứcPhậtđãxảyratrongmộtbốicảnhmangtínhlịchsửthayvìmangtínhtruyềnthuyết.Đâylàthếgiớimàcácvịthầnđãbịtruấtphếvàbịcoilàthứyếu,đểmặccholoàingườikhốnkhổphảiđươngđầuvớimộtxãhộiphâncấpvàtìmkiếmsựcứurỗithôngquanhữngnỗlựccủariêngmình.

CuốnsáchvềJob(đượcbiênsoạnvàokhoảngnăm550trướcCôngnguyên,khoảngthờigianĐứcPhậtrađời)đãthểhiệncáinhìnthoángquavềmộtthếgiới tương tự, ở đómột người bình thường dù không phải là nhà tiên tri,cũngkhôngphải làmột ôngvuaphải đấu tranhđểbiết được sốphận củariêngmình.Bảnvănkểrằngmộtngàynọ,nhữngđứaconcủaThượngđếđãđến để phô bày bản thân mình trước Ngài. Trong số đó có Satan. KhiThượng đế hỏi hắn từ đâu đến, Satan trả lời: “Từ khắpmọi nơi trênTráiĐất”.TrongKinhCựuước,SatanlàmộtcôngcụvàlàsứthầncủaThượngđếthayvìlàsựnhâncáchhóacủatộilỗi.ThượngđếbiếtđượccáchSatanđãlàmđểhủydiệtJob“hoàntoànvàngaylậptức”.ĐượcThượngđếpháiđiđể

lôikéoconngườimẫumựcvềsựchínhtrựcnày,Satanđã“đánhmạnhvàoJobbằngnỗiđaunungnấutừlòngbànchânchođếnđỉnhđầu”.

SựđaukhổdằnvặtcủaJobvềcuộcđờiconngườilànỗiđaukhôngthểgiảithích, không thể thoát ra và không thể đoán trước được, đã khơi dậy cảmnhậncủaMarađanglantỏatrongsựtồntạirấtthựcvềmặttâmlý.BấtkểchúngtabiếtthếlựcchiphốisựsángtạolàChúaTrời,Thượngđế,nghiệpchướnghaynhữngphảnứngsinhhọcthì thếlựcnàydườngnhưvẫnthíchthúvớiviệcbắtđầucuộcđấutranhchốnglạichúngta.Bảnthâncuộcsốngcũngdườngnhưmuốnngăncảnsựhoànthànhnhữngkhátvọngcủachúngta.

CảĐứcPhậtvàChúaGiêsuđềuđượcmiêutảlà“nhữngngườichiếnthắng”maquỷ.Sauhànhvinhậnthứccủamình,ĐứcPhậtđãđượcgọilà“NhàhiềntriếtchinhphụcđượcMara”, trongkhi thôngquacáichếtcủamình,ĐấngKitôđãhủydiệt“maquỷ,kẻcósứcmạnhcủasựchếtchóc”.CõiNiếtbàncủađạoPhậtcũngđượcgọilà“bấttử”.Dùbịchìmtrongtruyềnthốngcủanhữngnềnvănhóakhácnhau,nhưngcuộcđấutranhcủaGotamavớiMaravàcủaChúaGiêsuvớiSatanđãchothấynhậnthứcchungnhấtlàđểtrởnênhoànthiện,đòihỏiconngườiphảiđiđếnnhữnggiớihạnbằngmộtsứcmạnhmaquỷmàdườngnhưnóđứngngaytrênconđườngnhậnraýnghĩa,chânlývàtựdocủachúngta.

Bằngthếgiớiquanmangtínhhoangđườngcủacảhaitruyềnthống,maquỷđượcvẽchândungnhưmộtvị thầncai trị thếgiới.TrongPhậtgiáo,MarađượcđồngnhấtvớiKamadeva,vịthầnkhátvọngcủaẤnĐộ,ngườicaiquảntoànbộphạmvimangtínhtìnhdụctrongđócóloàivật,loàingườivànhữngvịthầnthấpkémhơncưtrú.CũnggiốngnhưKamadeva,Maracóchungsựuynghivàrựcrỡcủacácvịthần,đượcphảnánhquatháiđộkiêucăng,ngạomạn của nó. “Ngài mang bản chất con người”, Mara nói với Đức Phật,“Trong khi tôi làmột vị thần.Ngài sẽ không thoát khỏi tay tôi. Thân thểNgàiđượcchamẹ sinh ra,được tạo thành từmộtđốnggạođãnấuchín...Trongkhiđócơthểtôiđượclàmtừtrítuệ”.

Tươngtự,kinhCorancũngkểrằngkhiThượngđếtạoraAdam,ngườiđãđềnghịcácthiênthầnhãycúiđầuchàotạovậtmớicủaNgười.ChỉriêngSatanlàtừchối.“Tôicaoquýhơnsinhvậtđó”,SatannóivớiThượngđế,“Ngàitạoratôitừlửanhưnglạitạoranótừđấtsét”.KếtquảcủasựkiêucăngnàylàSatanbịđuổikhỏicõitrờinhưngrồisauđóđượchoãnlạichođếnlúchồisinh.“ThưaNgài”,Satannói,“VìNgàiđãthathứchotôinêntôisẽdụdỗloàingườitrêntráiđất”.Sauđónóbắtđầu“quyếnrũmộtcáchkhônkhéo”

AdamvàEvatrênThiênđường.

SáchPhúcâmđãmiêutảmaquỷlà“ngườicaitrịthếgiớinày”.TrongláthưthứhaigửichotínhữuCôrintô,ThánhPaul(Phao-lô)đãgọiSatanlà“thần(theos)củathờiđạinày(aion)”.ÔnggiảithíchrõnhữnglờiámchỉchomônđồcủamìnhtạithànhEphesusnhưsau:

Chúngtakhôngđấutranhvìmáuthịtmàđấutranhchốngtínhnguyêntắc,chốnglạicácthếlực,chốnglạinhữngngườicaitrịbóngtốihiệnnaycủathếgiới,chốnglạinhữngvịchủnhànguyhạivềmặttinhthầntạimọichốnthiênđường.

Ngônngữẩndụphongphúnàymuốnnóiđếnnhữngthếlựcchuyênchế,bạongượcđanglantrànkhắpnơivàkìmhãmcuộcsốngcủachúngta.Chúngtacóthểhiểumaquỷnhưnhữngthếlựcđangđedọatìnhtrạngkinhtế,xãhội,chínhtrịvà tôngiáo,nhữngthếlựcmàchúngtavậtchấthóathànhnhữngthựcthểnhưhệthốngkinhtế,xãhội,chínhphủhayGiáohội,rồiđốixửnhưthể chúng sở hữumột tổ chức cá nhân có sứcmạnh kết tội hay hủy diệtchúngta.

“Đốivớingườimêmuội(bịquỷám)”,nhàthầnhọcPaulTillichphảnánh,“đólàsựnângcaomộtđiềugìđótừýnghĩacóđiềukiệntrởthànhkhôngđiềukiện”.Mỗilầncómộtđiềugìđóngẫunhiênvànhấtthờiđượcđưatớitrạngtháicầnthiếtvàlâudàithìđiềuhiểmácđượctạora.Chodùđólàmộtcánhân,mộtnhànướchaymộtniềmtintôngiáothìkếtquảvẫnnhưnhau.Sựbópméoxuyêntạcnàyđãtáchrờinhữngđiềunhưvậyrakhỏitìnhtrạngchìmngậpvàonhữngthựcthểcótínhphứctạp,chảyloãngvànhậpnhằngcủathếgiới,đồngthờilàmchochúngtrởthànhnhữngthựcthểđơngiản,cốđịnhvàrõràng,cósứcmạnhbuộctộihaycứurỗichúngta.Cònrấtlâumớiđượccáccánhânchọnlựamộtcáchcóýthức,nhữngsựnhậnthứcnhưvậyđượccuộnlạithànhkếtcấuvềmặttâmlý,xãhội,tôngiáovàsinhhọctrongbảnchấtcủachúngta.

Bằngnhữngcáchthứccủariêngmình,PhậtgiáovàThiênChúagiáođãthừanhậnsứcmạnhphithườngvàlanrộngcủamaquỷ.ChiếnthắngSatancủaChúaGiêsucònđượcnêucaokhinóđượccoilàsựphábỏnhững“nguyêntắcvàcácthếlực”trongtổngthểcủanó.Bằngviệcdângnộptấtcảtìnhyêuthươngcủabảnthânmìnhchonhữngđiềungẫunhiêncóuylựcvàcótínhpháhủy trongsự tồn tạimang tính lịchsửcủamình,ChúaGiêsuđã tuyệtgiaovớiđiềuhiểmácvàbáotrướckhảnăngcóthểcủamộtcáchthứctồntạihoàn toànmớimẻ.Bằng việc chấp nhận số phận đã được tiên báo trước,Ngàibiếtmình“Phảichịuđựngrấtnhiềuđaukhổ,bịngườitaganhghétvà

từbỏ,bịsáthạivàsaubangàysẽsốnglại”.KhiThánhPetercốgắngkhuyêncanNgàiđừngthamgiavàotiếntrìnhnày,ChúaGiêsunói:“HỡiSatan,hãyluirasau”.

SáchKhảiHuyền (cuốn cuối cùng củabộkinhTânƯớc) đãmiêu tả cáchlàmthếnàomà“mộtconquỷgià,đượcgọilàmaquỷhayquỷSatan,từnglừagạtcảthếgiới”đãbịnémrakhỏicõitrờiđểxuốngcaiquảnđịangục.BảnthânChúaGiêsucũngnóirằngngài“đãnhìnthấysựsasútcủaSatannhưmộtánhchớplóelêntrênbầutrời”.GiốngnhưKamadeva,mộtvịthầntuysốnglâunhưngcũngphảichết,Maracũngsẽbịđẩyxuốngphạmvithấphơnđểgiảithíchchonhữnghànhđộngtộilỗicủamình.ĐócũnglàsốphậntrướcđâycủaMara,đượcgọilàDusin,người“cảmthấytoànthânmìnhrơixuống địa ngục khủng khiếp nhất”. Một câu chuyện thần thoại khác từGampopa,mộtngườixứTâyTạngvào thếkỷXI,kể rằngMarađã“sốngnhư thế nào ở khoảng cách 500 dặm dưới mặt đất” trong hình dáng củaYama,chúatểcủasựchếtchóc.

Trongthiênanhhùngca“Thiênđườngđãmất”củaJohnMiltonvàothếkỷXVII,Satanđượcthểhiệnnhưmộtthiênthầnnổiloạn,đãdấylênmộtcuộckhởinghĩachốnglạiThượngđếvìnókhôngthểchịuđượcýnghĩphảiphụthuộcvàoChúaGiêsu.Nguồngốccủacuộcnổi loạnnằm trongýnghĩkỳquặcchorằngnólàbấtdiệt:“Chúngtakhôngbiếtlúcnào”,nótuyênbốvớinhững vị thần theo nó, “chúng ta không còn được như bây giờ”. Thay vìmangbảnchấtngẫunhiênvàsángtạo,Satanlạitựthuyếtphụcnólàkẻcầnthiếtvàtựtrị:“Tựsinhra,tựxuấthiệnbằngsứcmạnhngàycàngtăngcủariêngmình”.Khicuộcnổiloạngiànhđượcảnhhưởng,đầunóbốcthànhlửavàtừcạnhsườnbêntrái,congáinólàSin(tộilỗi)đãđượcsinhra.Satanrơivàomốitìnhvới“hìnhảnhhoànhảo”củamìnhvàcuộchônphốiloạnluânấyđãsinhrađứacontraiđượcgọilàDeath(cáichết),saunàyđứacontrailạicưỡngđoạtmẹmìnhvàsinhramộtđám“quỷlahétomsòm”.BịChúaGiêsuđuổirakhỏiThiênđường,Satanbịđàyxuốngđịangục,nóđãthềsẽtànhạiloàingười,tạovậtmớicủaThượngđế.

Maquỷkhoáchìnhdángcủamộtngườiluồnláchlừađảo,nóđãlừađượcEva ăn trái cấm bằng cách thuyết phục nàng rằng điều này sẽ biến nàngthànhmộtvịthần.

ĐồngcảmvớiEva,Adamđãnếmtráiđộcđểcảhai“cùngđắmchìmtrongsựvuivẻ”vàhọcảmthấytínhchấtthầnthánhtrongconngườimình“nhưđangmọcthêmđôicánh”.Nhưngcảmgiácđammêlạcthúbiếnmấtdầnvàhọnhậnratìnhtrạngbithảmmàmìnhđãrơivào.

Họngồikhócbênnhau,khôngchỉlànhữnggiọtnướcmắt

Chảynhưmưatrongmắthọ,màcảnhữngcơngiótệhạihơntronglòng

Cũngbắtđầunổilên,nhữngđammê,giậndữ,yêughétcaođộ

Sựmấtlòngtin,sựhoàinghi,bấthòavànỗiđaudaydứt.

Trạngtháitinhthầnbêntronghọ,vốnlànơiduynhấtđiềmtĩnh

Vàtrànđầysựthanhbình,giờđâyđãtrởnênrốirenvàdaođộng.

Satan đang nổi loạn liên tục chống lại Thượng đế; Mara đang tranh đấukhôngngừngvớiĐứcPhật.Nguồngốcvềmặttâmlýcủacuộcnổiloạnnàylàýnghĩkỳquặccủaviệctrởthànhmộtbảnchấttĩnh,khắtkhevớimọimốiquanhệ,diễntảmộtquanniệmnóirằngcólẽchúngtaphụthuộcvàotấtcảmọi thứngoại trừ sứcmạnhbẩmsinhcủa riêng ta.Sựghétbỏnàygây ratrạng tháibồnchồnvàxungđột, làmchochúng ta lảođảođi từ thóikiêucăngngạomạnđếnsựtuyệtvọng.NgaykhiSatancủaMiltonsinhracôcongáiSintộilỗithìMaracũngtrởthànhchacủabacôcongáiThamlam,BấtbìnhvàKhátvọng.VàkhiSatancùngcongáicủamìnhsinhraSựchếtchócthìMara cùng những cô con gái chi phối quá trình tồn tại, liên tục némchúngtavàosựsốngchỉđểủnghộYamatiêudiệtchúngta.

Maquỷlàsựtươngphảnvớibảnchấtcủachúngta.Ngaykhichúngtathựchiệnlờicamkếtliềulĩnhvới“sựgiácngộ”hay“sựcứurỗi”thìchúngtađãbắtđầubịxéthànhtừngmảnhbởinhữngthếlựchiểmácmàchúngtachỉhiểubiếtsơsàivàítcókhảnăngkiểmsoát.KhichúngtađitheoconđườngmàĐứcPhậtđãmiêutảlà“đingượcdòng”,tứclàchúngtađãchọnđốiđầuvớinhữngnỗisợhãivàmongướcmàchođếnnay,chúngtahoặcbịnókiềmchế,hoặcbịnótácđộng.Giốngnhưmộtngườinàođóđangbơingượcdòngvớinỗlựctốiđachỉđểnhậnramìnhđãkiệtsức,khôngthoảimáivàkhôngđángđượckhíchlệđểbơingượclạidòngchảy,dovậyngườinàođãbắtđầutrênconđườngnhưvậythìphảiđươngđầuvớivôsốnhữngtrởngại.

Điềuhiểmáctừkẻthùbêntrong,từngphátsinhnhữnghoàinghi,nhữngýnghĩkỳquặc,nhữngcửchỉmiễncưỡngnhấtcủariêngchúngta,chođếnkẻthùbênngoàiđangtấncôngchúngtabằngcácloạidịchbệnh,làmchúngtasợhãi trướcnhữnghiểmhọa thựcsự,hoặccó thểhìnhdungđượcvàcuốicùnglàlàmhạichúngta.Cứmỗilầnchúngtacảmthấybảnthântrượtdàivàosựlôicuốnhaybịtêliệtbởisựsụpđổcủathịtrườngcổphiếu,chúngtađểýthấymaquỷlạidiễntrò.Nhưngmaquỷkhôngbaogiờhiệndiệnmột

mình.Giốngnhưkhôngthểcóbóngmàkhôngcóhình,ởđâykhôngthểcómaquỷmàkhôngcóĐứcPhật(mộtngườicóýthứctỉnhtáo)biếtrõnó.Sựhủydiệtcủa“kẻthùcuốicùng”,ĐứcChacủagiáohộiOrigenởAlexandriađãviết,“khôngphảilàsựkhôngtồntạicủanómàlàsựngưngtrởthànhkẻthùcủanóvàsựchết”.

Chương5:BUỒNCHÁNVÀBẠOLỰC

TàinăngcủaCharlesBaudelairelàviếtlạicâuchuyệnmaquỷhoangđườngcủangườitheođạoThiên

Chúatrongánhsángcủaýthứchoàinghivàbịxalánhcủaconngười.TrongkhithươngtiếcvềsựkếtthúccủathờiđạixaxưađãtừngnuôidưỡngDantevàMilton, Baudelaire lại thấy trướcmột sự cam chịumang tính hiện đạiđanghìnhthànhtrongconngườiông.Ônghiểuđiềuhiểmáclàsựhiệndiệnđánglongại,đượcđẩyvàotráitimcủanềnvănhóagiàcỗi,hướngvàonộitâm.Ôngkhámphárarằnggiữađámmaquỷ“đangcãicọ,lahét,rênrỉ,đirónrén”,cómộtconquỷ“xấuxahơn,tộilỗihơn,điênrồhơn!”.

Aikhôngbàytỏnhữngcửchỉcaoquýhaynhữnglờithankhóc,

Ngườiấysẽsungsướngvìđãhủyhoạiđượctráiđất,

Vàhámồmnuốtgọncảthếgiới.

“Đólàsựbuồnchán!”,ôngtuyênbố,“đãảnhhưởngđếnlũquáivật”,mộttổhợp bối rối và phiền phức chuyển đổi giữa sự tự thương hại ủymị và ảotưởngđiêncuồng.ĐâylàmộtbiếnthểhiệnđạivềĐứcPhậtgọilàdukkha:nỗi đau khổ sợ hãi thắt chặt thành trạng thái khủng hoảng ghê gớm củachúngta.

TậpthơLesFleursduMal(Nhữngbônghoatộilỗi,1857)củaBaudelaiređãđánhmạnhvàoýtưởngchủđạocủanỗiđauđươngđại,đãámảnhrấtnhiềutrong các tác phẩm văn học và triết học. Trong các tác phẩm Kafka vàBeckett, Kierkegaard và Sartre, chúng ta thấy hiện diện một mối lo lắngtương tự.Những vần thơ củaBaudelaire là những bước đầu tiên dẫn đếnthuyếthưvôbị tanrã thành từngmảnh trongVùngđấthoang (TheWasteLand)vàKẻsátnhâncuồngtín(AmericanPsycho).

KháiniệmvềmaquỷtrongkhoảnggiữathếkỷXIXvẫncònmangnhữngtiếngvangcủasựkhácbiệtvềmặtthầnhọcgiữataihọavềmặt“tựnhiên”vàmặt “luân lý”. “Tai họa vềmặt tự nhiên”muốn nói đến tất cả nhữngchứngbệnhvà taiươngxảyđến trongcuộcđời, trongkhi“taihọavềmặtluânlý”baohàmnhữngsuynghĩ,lờinóivàhànhvikếthợpvớitộiác,đaukhổvàchếtchóc.ĐầuthếkỷXXI,ý thứcvề taihọa tựnhiên tuyvẫncònnhưngkhôngchiếmưuthế.Gọinhữngcănbệnhhaynhữngcơnlụtlộilà“taihọa”nghecóvẻgượngépvàcổxưa.Thậmchíbằngýthứcluânlý,“taihọa”đãbịbiếnđổitheokhíacạnhluânlý,thườngđượcdùngđểbuộctộinhững

ngườiphạmphảinhữnghànhđộngmàchúngtacămghét.Baudelaiređãnóirõnhưvậyvìnhữngvầnthơcủaônggiảithíchrằngquanniệmhiệnđạivềtaihọalàmộtnhượcđiểmcủabảnchấtthayvìmộtđặcđiểmcủabảnthânthựctại.

“Sựngungốc,sailầm,tínhthamlam,tộiác”,ôngnói,“đãtậphợpvàotâmtrívàvậnhànhthểxácchúngta”.Nhữngthôithúcsaitráingấmngầmxúigiụcchúngtamộtcáchđộcáctừnhữngnơisâuthẳmtốitămnhấtcủabảnthân.VìSatannằmbêncạnhchúngtavàobanđêm,giữcáiđầucủachúngtanằm“trênchiếcgốicủađiềusaitrái”.Chúngtanghĩvềbảnthânmìnhnhưnhữngngườitựdovàđộclập,nhưngBaudelairenhấtquyếtchorằngmaquỷ“Từlâuđãnângniutâmtríhamvuicủachúngta.Vàýchíbằngthứkimloạiquýcủachúngtabị tanchảydướibàn taycủanó”.Nhữngkháiniệmthầnhọcvề“điềusaitrái”và“điềuhiểmác”đãtạonênmộtsựbiếnđổivềmặttâmlý.Chúnglànhữnggợiývềmộtđiềuxấuxanàođóvàđanggâykhókhăn cho chúng ta từ bên trong, nhưng chúng ta chỉ trực cảmmơ hồmàkhôngthểnàohiểuđược.

ThờiđạiKhai sángởchâuÂuvào thếkỷXVIIđãmởđầumộtgiaiđoạntrongđóđiềuhiểmácđãmấtđitínhđồngnhất.Từkhiconngườitinvàosựtiếnbộmangtínhhệthốngvàsựthiếtlậpmộtthếgiớicótrậttự,họđãđểcho những cơn bộc phát cảm xúc đe dọamục tiêu củamình. Tuy nhiên,nhữngngườilãngmạnlạikhẳngđịnhtínhriêngtưcủacảmxúcvàcoibấtcứsựnỗlựcnàonhằmápđặtnhữngquyđịnh,nhữngsựkiểmsoáthaynhữngbiệnpháptrừutượnglêndòngchảytứcthờicủacuộcsốngđềulàdạngthứccủasựứcchếmãnhliệtTriếtgia.NietzscheđãcoinềnvănminhsuytàncủachâuÂu làdi sảncủa truyền thốngkiềmchế sựngộtngạt theo thuyếthàihòa,cầnphảiđượclàmtươimớibằngsựhồisinhnănglượngvàsựđammê.

Hơn 100 năm qua, quyền điều khiển sự xung đột này trong tư tưởng conngườiđãnhanhchóngrơivàonhữngnhàtâmlývàliệupháptâmlý.Freudhiểuđượccảmnhậnlolắngvềbảnngãcủachúngtabịápđặtbởihaithếlựcđối nghịch và không thể hòa hợp: sự chỉ đạomù quáng vềmặt sinh học(xungđộngbảnnăngkhôngýthức)vànhữngràngbuộccủaxãhộivềmặtđạođức(siêubảnngã).CảhaithếlựcnàyđềulàđặctrưngcủaMara:nhữngkhaokhátvànỗi lo sợmãnh liệtđang tấncôngchúng ta,cònnhữngquanđiểmvàýkiến lạihạnchếchúng ta.Chodùchúng tanóiđếnviệckhôngngừngchốnglạinhữngthôithúcvànhữngđammêkhôngthểcưỡnglại,haybịtêliệtbởinhữngámảnhthầnkinhthìcảhaiđềulànhữngbiệnpháptâmlýđangkếtnốisựchungsốnghiệntạicủachúngtavớimaquỷ.

Bằngviệcnhậndạngsựbuồnchánnhưmộttaihọabanđầu,Baudelairehiểuđiềuhiểmácgiốngvớisựápbứcvàứcchếhơnlàbạolực,haysựtừbỏdụctình.Vì khi vượt quá giới hạn, cũng là lúc chúng ta phạm tội. “Chúng tađánhcắpđiềuvuithúbíẩnởmộtnơinàođó”,ôngnói,“Rồichúngtavắtépnóthậtmạnhnhưmộtquảcamđãhéo”.NhậnthứcđầyloâuviệcbịvướngmắcvềmặttâmlývàđạođứcbởicácthếlựcmàchúngtaítkhihiểurõđãxuấthiệntrởlạitrongnhữngquyểntiểuthuyếtcủaFranzKafka.“CóaiđóđangnóidốivềJosephK.”,cuốnVụán,“Vìkhônglàmbấtcứđiềugìsaitrái nên ông đã bị bắt vàomột buổi sáng đẹp trời”. ÔngK. đáng thươngkhônghiểuđượcnguyênnhântạisaomìnhbịbắt,khôngthểthâmnhậpvàomêhồntrậncủahệthốngtòaánvàcuốicùngđãbịxửtội.Maquỷlà“mộtkẻnóidối”và“làmộtkẻsátnhân”,kẻcảntrởmọiconđườngcủachúngta(ngănchặnchúngta),đãkhoáclớpvỏvôhìnhnhằmmụcđíchxâmnhậpvàpháhủycuộcđờimộtngườibìnhthường.Cúlừangoạnmụcnàyđãgiànhđượcsựchúýtrongbàivănxuôisơsài,đầylưỡnglựcủaSamuelBeckett:“Bất ngờ, không, phút cuối cùng kéo dài rất lâu, tôi không thể chịu đựngthêmchútnàonữa,tôikhôngthểtiếptụcđượcnữa.Cóngườinàođónóianhkhôngthểởlạiđây.Tôiđãkhôngthểởlạiđóvàcũngkhôngthểtiếptục”.

Bằngviệcđedọakẻmêmuộivớimộtchúthyvọngvềsựchuộctội,nhữngnhàvănnàyđãthựchànhmộtthuyếthưvôđượctruyềnbámộtcáchkỳlạ.Trongkhicóvẻlảngtránhbấtcứhyvọngnàovềsựcứurỗitôngiáothìhọđãđạtđược,ítralànhấtthời,mộtsựcứurỗixaxưatrongnhữngcôngviệccótácdụngbiếnđổinghệthuật.Sựthấtvọngcủahọđãđượcđềnbùbằngviệctrởthànhmộtsựthấtvọngđẹpđẽ.Baudelairethúnhậnkhánhiềutrongmộtsốnhữnglờimởđầuđượcdựkiếndànhchotácphẩm“Nhữngbônghoatộilỗi”:“Điềuđócóvẻlàmchotôihàilòng,vàđểchắtlọccáiđẹpcủađiềutộilỗithìtấtcảnhữnggìphùhợphơnvớicôngviệcnàylàrấtkhókhăn”.Nhà thơ hưởng thụ niềm sung sướng vềmặt thẩmmỹbằng hành động đicùngnhữngkẻđộcácxấuxađanggâyđaukhổchoông.ViệcMarathảĐứcPhậtkhỏivòngkhốngchếcủanóđãnhắclạihìnhảnhlũmaquỷđangnớilỏngnhữngmốiliênkếttróibuộcnhàthơvớinhữngđiềuhiểmác.Sựtuyệtvọngbứcbốiđượckhơidậytrongnhữngbàithơtươngphảnvớinhữnggiaiđiệunhẹnhàngvàhay thayđổi trong từngcâu thơ.Miêu tảcảnhngộkhókhăncủamìnhtrongtaybọnhiểmác,Baudelairedườngnhưđãbịcuốnkhỏi“cơngiónhẹkhôngthểnhậnthấyđược”baophủquanhông:

QuỷdữđãđưatôirakhỏitầmnhìncủaThượngđế.Thởhổnhển,đứtquãngtrongsựmệtnhọc,giữaNhữngvùngđấthoangvuthămthẳmcủasựbuồnchán

Vànémvàođôimắtngơngáccủatôi

Nhữngbộquầnáobẩnthỉu,nhữngvếtthươnghámiệng

VànhữngcôngcụhútmáucủasựHủydiệt...

“CôngcụcủasựHủydiệt”nàylàbạolựccóhệthống,đãthấmđẫmvàtrànvàotoànbộnhữngsựkiệnngẫunhiên.Vìnhữngthứđượctạorađềulàđốitượngcủasựcắtđứt,sựthốinát,sựlừadốivàhủydiệt.Dùchúngtachămsócda thịt, thầnkinhvàmáuhuyết tốt như thếnào,mộtngàynàođó, nócũngsẽtừbỏchúngta.“Vịchúatểkhôngđángtincậycủasựchếtchóc”,Shantidevanhậnxét,“khôngchờđểcoimọithứnênlàmhaykhôngnênlàm.Dùốmđauhaykhỏemạnh, cuộc sốngphùdunày cũngkhôngđáng tin”.Loạichấtliệutạochochúngtacóđượckhảnăngcủaýthức,tìnhyêuvàsựtựdo,nócũngsẽpháhủychúngta,xóasạchnhândạngsầuthảmcủamộtsinhvậtnhạycảmvớimộtlịchsửkhôngthểlặpđilặplại,conngườiđãtrởthànhmộtvấnđềcủachínhmình.

Bệnh tật, tuổi tác và chết chóc là nhữnghình thức củabạo lựcbên trong,chúng tấncôngmọi sinhvật; trongkhinhững taihọa thiênnhiên, sự tiêmnhiễm của vi rút,... đều là những thí dụ điển hình của bạo lực bên ngoài,chúngđedọa tấncông từmọiphía.Một thếgiớiđược toàncầuhóavàcómốiliênhệvớinhauđãtrởthànhmộtvậtthểthiênvềnhữngcơnbùngphátkhôngcảnhbáotrước.TheocáchmàBaudelairekhôngthểhìnhdung,chúngtacóthểcảmnhậntínhkhôngổnđịnhvàdễbịtổnthươngcủamộtphươngthứcsốngmàchúngtalàmộtbộphậnphụthuộcliênđới.Chodùđólàsựxuấthiệncủamộtloạivirút,mộtlỗthủngtrongtầngôzôn,thìnhữngsựkiệnnàysẽđượcbiếtđếnmộtcáchnhanhchóngvàsinhđộngthôngquaphươngtiệntruyềnthông.Chúngkhôngtácđộngđếnsựtồntạihayxảyramộtcáchthườngxuyênnhằmđedọachúngta.VũkhíhiệuquảnhấtcủaMaralàduytrìmộtbầukhôngkhíđầysợhãi.

Những tế bào ung thư và những quả bom hủy diệt cũng có thể chiếm cứkhoảngkhônggiancủamộtsinhvậtnàođómàkhôngđượcsựđồngýcủahọ.Mỗihànhđộngbạolựclàmộtsựviphạmtínhtoànvẹnvềmặtthểchấtcủa tôi.Bấtcứaihoặcbấtcứ thứgì tướcđiquyềnsửdụngkhoảngkhônggianriêngcủatôiđềuxâmphạmđếntôi.Cáchcưxửthôbạođólàmộtdạngcủasựchiếmđoạt,đượcámchỉbằngtừtiếngPhápleviol(sựchiếmđoạt)vàvioler(chiếmđoạt).

Nhữnghànhđộngdiệtchủng,lạmdụngtrẻem,đềuphátxuấttừnhữngconngườicógiáodục,cóvănhóavàtôngiáo.Ýmuốnxâmphạmngườikhác

ngấmngầm,ẩngiấuphíasaunhữngcánhcửakhépkínhoặcngangbướngphơibàydướinhữngcáitêncủamộtđiềutốtđẹplớnhơn(sựtồntạicủamộtquốcgiahayniềmtinvàomộttôngiáo),đượccheđậyphíasauvẻbềngoàitươicườihayđạođứcgiả.Khinhữngkẻbấtlươngnàybịlộmặtthìcảthếgiớighétbỏvàkhinhmiệthọ,nhưngkhôngnhậnranhữngnguyênnhânmàtừđó,phảnứngriêngcủanóđãnảysinh.

“ThậtkhóđểyêukínhThượngđếhơnlàtinvàoNgười”,Baudelaiređãnóinhưvậytrongmộtlờimởđầunàođóbịchốibỏcủaông.

Ngượclại,muốnloàingườitinvàomaquỷhơnlàyêuthươngnóthìcònkhóhơn.Tấtcảmọingườiđềuhợpvớinónhưngkhôngcóai tinnó.Sựkhônkhéotuyệtvờicủamaquỷ.

Cóthểtôihoàntoàntinvàoviệclàmđiềutốtvàtừbỏđiềuxấuxa,nhưngýnghĩvàhànhđộngcủa tôi cho thấy tôi hoàn toànkhông làmgì cả.Trongtrạngtháitĩnhlặngvàcôđộccủalinhhồn,nhữngthôithúckhôngthểchấpnhậnđượcđãcùngtồntạivớisựthươnghạiđểhànhđộngđúnglúcvàâncần.Cảhaiđềuđòihỏimốiquantâmnhưnhau.Tôibịdaođộng,cólúcmệtmỏivìtựcămghétmìnhnhưngsauđólạitiếngầnđếntrạngtháiphấnkhíchcủalòngtrắcẩn.Chínhởđây,ngaytạitrungtâmcủakhoảngkhônggianbêntrongnày,lầnđầutiênchúngtađốimặtvớitháchthứccủaviệcsốngchungvớimaquỷ.

Phần2:TẠORACONĐƯỜNGChương6:SỢHÃIVÀRUNRẨY

“Tất cả bất hạnh của loài người”, Pascal nhận xét, “đều phát xuất từmộtđiều: không biết cách làm thế nào để nghỉ ngơi yên tĩnh trong một cănphòng”. Việc ngồi yên, tĩnh lặng một mình khiến bạn phải đối mặt vớinhữngbấtngờkhóchịuvềsựtồntạicủamình.Bạncảmthấyhơithởđếnrồiđi,timđậpthìnhthịch,mộtsựcothắtđauđớnởphầnthắtlưng,taiù,tâmtríđầylolắng.KhiMicheldeMontaignevềhưusốngtạiđiềntrangcủamìnhvàonăm1571,ônghyvọngbỏmặctâmtrítrong“sựlườinháchoàntoànđểcảmthôngvớichínhmình,đểnghỉngơivàđểpháttriểnổnđịnh”.Điềulàmôngngạcnhiênlà,hóarađiềuđólại“giốngnhưmộtconngựalồnglên”,đedọaôngbằng“nhữngconngáoộpvànhữngconyêuquáikhôngcóthực,lầnlượttừngconmột,khôngtheomộttrậttựhaymộtkếhoạchnàocả”.

Bịđẩyvàosựhiệnhữulànỗisợhãivàsựgâysốc.Tôibị thúcrakhỏi tửcungcủamẹ tôiđểxuấthiệnvới thân thểđầymáuvàkhóc toáng lên, thởhổnhểntrongmộtthếgiớixalạ.Tôikhôngcósựlựachọnnàotrongvấnđềnày.Khihọcsắpxếpnhữngýnghĩrốirenthànhmộtthếgiớidễhiểu,dànxếpmêhồntrậncủangônngữvàtínhiệu,quenvớiviệcnghevàkểnhữngcâuchuyệncủamìnhvàcủangườikhác,tôikhámpháratôiđãbịtrụcxuấtkhỏiphạmvihoạtđộngcủathếgiớimộtcáchthôbạonhưtôiđãtừnglaotớinó.

Thayvìđốimặtvớiđiềungẫunhiênbấtngờvềsựhiệndiệncủamình,tôilạilẩntrốnnó.Hànhđộnglẩntrốnnàylàmộtdòngchảyhiểmác,ngấmngầmcủađờisốngconngười.Đólàsựrútluiđầyhoangmang,sợhãi,phảnứnglạiviệcđượcsinhravàphảichếtđi,nghiềnngẫmsựlolắngnhưnglạikhônghềlolắngvềbấtcứđiềuđặcbiệtnào.Việcrunrẩykhôngyêngiốngnhưsựvachạmvôthứccủahailànsóngtrênmặtnước:vòngtrònnàylàsựphảnứngvới cú sốccủaviệc sinh ra, cònvòng trònkiabáochobiếtvềcú sốctrướccáichết.

Tôi bị tách rời ra, chống lại bản thân mình. Phần nào trong tôi vẫn giữnguyênnhậnthứcnólàmộtloàithúcósựtựýthứckhácthường;phầnkháclạingoảnhđivàlẩntrốntínhantoàncủanhữnggìcóthểđiềukhiểnđược.Tôikhôngchốngnổisựcámdỗtrướcnhữngcâuchuyệnvặtvãnh.Tôikhaokháttìnhtrạngkíchthích,saysưa.Tôimấtkhảnăngkiểmsoáttrướcnhữngmơmộnghãohuyền,mộtsựbấtlựckéodàinhằmduytrìsựtậptrungvào

nhữnggìquan trọngnhất.Chodùcónhữngkhátvọng lớn laođể tiếp tụctheođuổimộtconđường,tôibắtđầunghingờmìnhđangbịcuốnvàonhữngvòngquay.

Tínhkiênđịnhtươngđốicủacái“tôi”đượcphóngđạilêntrởthànhmộtbảnchấtthườngxuyênvàrờirạc,muốnbảovệtôi tránhkhỏisựkhủngbốcủađiềungẫunhiênvàsựthayđổi.Tôicảmthấynhưmìnhlàmộtlinhhồnbấttử,chưađượcsinhramàchỉtạmthờicưtrútrongthểxác.Đểtinvàođiềunày,chỉcócáchlàmgiatăngnhữngmâuthuẫntrongsựtrốnchạyhiệntại.Vìbảnchấtcóvẻbấtdiệtnàyđãđauđớnkhổsởgặmnhấmmốihoàinghi,trongkhiđiềucănbảnnhất lạikhôngcó.Tôi tỏra tựmãnnhưnglạikhaokhát được người khác yêu thương và thừa nhận. Tôi luôn nghĩ sẽ tự tinnhưngluôncảmthấymìnhđangđeomộtchiếcmặtnạ;tôithểhiệnsựvuivẻbềngoàinhưngbêntrongphảichịuđựngsựtuyệtvọngthầmlặng;tôithừanhận tính duy nhất củamình nhưng lại nghi ngờmình làmột bộ sưu tậpnhữngquytắclộnxộn.

Hànhđộngchạytrốnhiệntạiđượcdẫndắtbởinỗisợhãi.LàmộttrongsốnhữngbinhlínhcủaMara,nỗisợhãithấmsâuvàogốcrễsựtồntạicủaconngười.Nóbắtnguồntừviệccảmnhậnthựcsựmộtbảnchấtngẫunhiên:nỗilolắngsâuxacủasựđixuống.Nỗilolắngnàybiểuthịnỗisợhãicủatôivềsựđàothải,sựthấtbại,bệnhungthư,chứngmấttríhaytìnhtrạnglãosuy.Sựsợhãivàlolắngđượcấpủbêndướisựnhậnthức,đangchờcơhộinổilênvàchiếmlấytôi.Cólúctôiquyếtđịnhbắttayvàocôngviệc,nhưngsauđólạithấybảnthânbịkềmkẹpbởimộtnỗilosợvôlý.Nỗilosợđãchemờvàlàmtêliệttâmtrí,biếnđổithếgiớitừmộtnơiđầythúvịtrởthànhmộtnơiđầythờơvàsựhiểmđộc.Nỗisợhãilàmtôimấthếtnhuệkhí,tôitrởnênlo sợvàhànhđộngmộtcáchcẩu thả.Khinỗi sợhãingự trị, tôibị thuyếtphụctronghoảngloạnrằngcómộtđiềugìghêgớmsắpxảyra.

Cơthểsướngruntrướcviễncảnhtốtđẹpđãchùnbướctrướclờigợiýcủasựđauđớn.Từtiếngkhóccủatrẻsơsinhchođếnchứngbệnhthấpkhớpcủatuổigià,nhữngcuộcđấutranhcótổchứcđểtựdothoátkhỏisựđaukhổđãđankếtthànhtìnhtrạngcủanó.Từngbướcmột,chúngtalaovàohiểmhọacủaviệcvướngchânrồibịngã,đâmsầmvàomộtchướngngạivật,vôtìnhtrượtdàitrênmộtmặtphẳnghaykéocăngmộtcơbắp.Mỗisựlolắngđểlộramốibậntâmmàkhônggâytổnthương.Mỗihoạchđịnhtươnglailàmộtnỗlựcnhằmtrừtậngốcnỗilolắngđanggặmnhấmméplềhiệntại.

Sợhãilàđiềumongđợikhôngbịtổnthương,làniềmkhaokhátkhôngphảichịuđựngnỗibấthạnh;làsựkhaokhátkhôngtrởthànhđiềungẫunhiênbất

ngờ.Đâylàphảnứngchốngđốicănbảntrướcnhữngđedọacủacuộcsốngmàchúngtaphảiđốimặt.Cũngnhưviệctrởthànhmộtcảmxúctrongquyềnhạnriêngcủamình,nỗisợhãiđãlantỏatấtcảcảmxúctựchomìnhlàtrungtâm.Chodùtôihéohonvìbịghétbỏ,haygặprắcrốivìnhữngnghingờthìtrong cảhai trườnghợp tôi đều lo sợ - tôimuốnné tránhnỗi đaukhổdonhững lờinhậnxét cayđộccủakẻ thùgiángxuống,cũngnhư tôiđã từngkhổsởvềtínhkhôngchắcchắncủamình.

KhitháitửGotamađếngầnsựtuyệtgiaocuốicùngvớinhữngnguồnlựcđãtừngsaikhiếnmọigiaiđoạncủacuộcđời,Ngàiđãtháogỡnhữngnỗilosợtiềmtàng.“Marađãlàmchođạoquâncủamìnhđộtngộthiệnra”,tríchdẫntừcuốnMahavastubằng tiếngPhạn,“vàđến trướcchỗngồicủavịbồ tát.Leo lên chiếc xe ngựađượckéobởi hàngngàn conngựa và đeomột câycungsángchói,nóđãthốtratiếngthankhócđầysợhãi:‘Hãygiếthắnđi,giếthắnđi,hãybắthắn,nhanhlên!’”.Dướisựchỉhuycủanó,đámmaquỷdo những con thú dẫn đầu đã tràn lên vây quanhGotama, những con rắnchuông to lớnđang trườn trênmặtđất,nhữngconyêu tinh lănnhữngcụcthanhồngàoàoxuốngngườiNgài.Sứcmạnhthựcsựtrongcuộcchiếnđấuvì tựdođã tạonênmộtsựhoảngsợmạnhmẽkhôngkém.“Nhàhiềntriếtcàng ít sợhãiđámquânbinhkhủngkhiếp”,NgàiMãMinh -AshvaghosatrongbảnnóivềcuộcđờiĐứcPhậtvàothếkỷthứIItrướcCôngnguyênđãnói,“Maralạicàngtiếptụctấncôngvàosựlolắngvàgiậndữ”.

KhiPascalnói: “Sự im lặng trongnhữngkhoảngkhônggianbấtđịnhnàykhiến tôihoảngsợ”,ôngbiểu lộniềmkhaokhátkhôngbị tổn thươngcònhơncảviệclosợvềmộtngườihaymộtvậtđặcbiệt.Nỗi losợcủaPascalxuất phát từ sự nhận thứcmột bản chất bị gói gọn trongmột vũ trụ bàngquanvàrộnglớnmàchẳngbaolâunữaôngsẽbịtrụcxuấtkhỏinó.Đólàsựlolắngmàchúngtacảmthấykhitínhnhấtthờivàđiềungẫunhiênbấtngờcủasựtồntạitrởnênrõràng.Nhưngngoàiviệccảmthấylolắng,chúngtacòncảmthấykhiếpsợ.Mặcdùsựlolắngnàycóthểlàmsuyyếucảmnhậntrởthànhmộtbảnchấttáchbiệtnhưngnóvẫnbộclộmộtđiềugìđóhếtsứckỳdiệuvàkhủngkhiếp.Mộtsốngườiđãcoisựbộclộnàynhưmộttôngiáotrongtựnhiên.Đólàsựbáotrướcvềmộtthếlựcsiêuphàmđãtạodựng,duytrìvàpháhủycuộcsống,trướcthếlựcđóngườitacảmthấythấpkém.

MặcdùsựsợhãitrướcbảntínhpháhủycủacuộcsốngđãkíchhoạtnhữngchiếnlượcbảnnăngvềtínhkhépkíncủaMara,nhưngnócũngmanglạimộtcáinhìnthoángquavềnhữnggìchúngtacầnphảihiểuvàchịuđựng,nếuchúng ta tựdo thoátkhỏivòngkiểmsoátcủaMara.Chiến thắngcủaĐứcPhậttrướcnhữngđạoquâncủaMarachothấyNgàiđãđếnnhữnggiớihạn,

khôngchỉbằngnhữngsứcmạnhbịhạnchếvàbịbópméotrongtâmtrí,màcònbằng sứcmạnhcủa sự thayđổivà sựngẫunhiênđểdẫndắt thếgiới.Bằngviệcgạtbỏnỗiámảnhtrởthànhmộtbảnchấtbịcôlập,ĐứcPhậtđãbạodạnmởrộngbản thânvàđiềmtĩnh trướcsựxáo trộnrối rencủađiềusiêuphàm.

Trongbốicảnhcủathuyếthữuthần,việcsợhãilũmaquỷkhônggiốngnhưviệcsợhãiThượngđế.Trongtrườnghợptrước,ngườitabịkhủngbốbởisựkhông hài lòng nào đó xảy đến với bản thân, còn trong trường hợp sau,ngườitakhiếpsợbởimộtsứcmạnhkhủngkhiếpvàbíẩnvềnhữnggìvượttrộihơnconngười.TrongthưgửitínhữuPhi-lip-phê,ThánhPaulđãnhắnnhủcácmônđồrằng:“Vềbấtcứđiềugì,đừngsợnhữngkẻchốngđốianhem:đólàdấuchỉchothấyhọsẽbịhưvong,cònđốivớianhem,thìlạilàdấu chỉ ơn cứu độ”.Bằng lời nói đó, ông khuyến khích họ sống trong sựnhậnthứcthườngxuyênvềtínhhữuhạnvàcáichết.Thayvìdẫndắtchúngtađilòngvòngtìmkiếmsựhoànthiệnmộtcáchvôíchởnhữngnơimàtấtcảmọisựđauđớnđềubịloạibỏ,điềunàylạimởramộtconđườngcóthểlàmchochúngtatựdothoátkhỏisợhãi.

ĐốivớiTsong-kha-pa,mộtnhàvănTâyTạngởcuốithếkỷXIVchorằnglosợlàmộttrongnhữngnguyênnhânđưaconngườiđếnhướngđếnĐứcPhật.Nỗilosợnàycũngkhôngphảilàmộttrongsốnhững“đạoquân”củaMara.ĐólànỗilosợcủachínhbảnthânMara.ĐiềukhaokhátkhôngbịnhữngđạoquâncủaMaralàmtổnthươngchínhlàkhởiđầumộtchânlý:sựkhaokhátvượtquanhữnggiớihạncủaconngườivàbắtđầumộthướngđi.Vì thiếuvắngviễncảnhrộnglớnnày,chúngtacốgắngxóađinỗisợhãibằngviệcnétránhmộtcáchtuyệtvọnghaypháhủybấtcứthứgìđedọađếnhạnhphúccủachúngta.Chúngtaphảithừanhậnrằngtựbảnthânchiếnlượccólẽđãsaisót.VìchodùanhcắtbaonhiêucáiđầucủaMarathìnhữngcáiđầukháccũngsẽmọclênđúngvịtríđó.Chỉbằngcáchbướclùilạiđểsuyngẫmbứctranhrộnglớnnày,bạnmớicóthểbắtđầunhậnranhữnggìlàmốiđedọathựcsự:bịvướngmắcbởisựphảnứngđầylosợ.

Thậmchísauhànhvithứctỉnh,MarađãđếngầnĐứcPhậtcùngcácmônđồcủaNgài để “khơi dậy nỗi sợ hãi, bối rối và khủng khiếp” trong họ.KhảnănggiữnguyênlòngcanđảmkhiđốimặtvớinhữngđedọacủaMarađãbịlấymấtnhưmộtdấuhiệuchothấyhọkhôngcònlàđốitượngcủacáchthứcphản công.Mara cố tìm cách quấy nhiễu sự chú ý của vị ni cô xinh đẹpUppalavanna,khicôđứngmộtmìnhdướigốccâytrongrừngnhưngcôđãđáplạinóbằnglờinói:“Dùcóhàngtrămngànkẻxỏlágiốngnhưngươiđếnđây”,côtrảlời,“thìtavẫnkhôngnhúcnhíchmộtsợitóc,khôngcảmthấy

kinh khủng, thậm chí cũng không cảm thấy cô độc,Mara ạ, ta không sợngươi”.Vì cuộc đời cô không còn bị chi phối bởi niềm khao khát khôngđượclàmtổnthươngchonêncôcóthểtuyênbốvớiMararằng:“Tađãtựdothoátkhỏimọiràngbuộc,dovậytakhôngsợngươi,anhbạnạ!”.

Nhưngchừngnàoconngườicònlàđốitượngcủasựphảnứngcưỡngbức,thìngườitacònphảinétránhnhữngnỗilosợnhưvậybằngviệcchạytrốnnhững suynghĩ và hình ảnhđã bị cuốnkhỏi vòngkiểm soát để trở thànhnhữngýnghĩkỳquặckhôngthểcưỡnglạiđượccủabảnthânmộtngườinàođó,nhưmộtnhânvậttrongvởkịchcũbắtbuộcphảidiễnđidiễnlại.

Khảnăngtưởngtượnglàmộthànhđộngthuộcthuyếtduyngãnhưngkhôngcó kết quả.Đó làmột hành động lẩn tránh đầy lo lắng khỏi điều bất ngờmangtínhngẫunhiênvàsựấnđịnhmộtđiềugìđóhứahẹnsựhàilòngvàantoànthườngxuyên.Hànhđộnglẩntránhvàsựấnđịnhlàhaikhíacạnhcủamộtquátrìnhduynhất.Chúngphảnánhđồngthờisựbốirốivàtínhmongmanhcủađiềuhiểmác.Sựấnđịnhlàmộthànhđộngbắtbuộc,đượcchỉđạovàduytrìbởihànhđộnglẩntránhthoátkhỏisựngẫunhiênkhôngthểchịuđựngnổicủamọivật.Bằngviệcnắmchặtmộtýtưởng,mộtvậthaymộtconngười, tôi nhất thời cảm thấy an toàn và không lo sợ. Nhưng trong hànhđộngthựcsựcủaviệcnắmbắtmộtđiềugìđó,sựấnđịnhlạibópméo,xuyêntạcnó.Việcsiếtchặtsựchúýchungquanhnhữnggìđượckhaokhátđãtáchrờinókhỏimatrậncủanhữngmốiliênhệmàmộtkhixuấthiệnsẽlàmchonócóvẻcầnthiếtthayvìngẫunhiên.Vàdovậytheobảnnăng,tôicảmthấymìnhbịmắcbẫytrongsựlừađảoquỷquyệtnhấtcủaMara.

Chương7:VÒNGTRÒNMAQUỶ

Mộtngườiđilạctrongsamạccóthểlêbướctrongnhiềugiờquanhữngbãicát,chođếnkhiôngtanhìnthấytrướcmặtmìnhnhữngdấuchânlờmờdẫnđếnđườngchântrời.Nhưngniềmvuitìmrađườngđicủaôngđãtrởthànhnỗituyệtvọngvìôngnhậnrađóchínhlàdấuchâncủamình.Vìbànchânnàychỉdàihơnbànchânkiakhoảngvàimilimét,hayvì thóiquenhoặcvìthương tật đã khiến ông ta có bước đi không bình thường, ông ta thườngxuyênnghiêngngườiquaphảihoặc trái.Khôngcóconđườnghaydấuvếtnàochỉdẫn,ôngsẽđitheomộtvòngtrònrộnglớntrongkhitựthuyếtphụcmìnhđangđitheomộtđườngthẳng.

Vòngluânhồi“Samsara”làmộttừtiếngPhạndùngđểmiêutảxuhướnglặplạichínhmìnhcủacuộcsống.ỞTâyTạng,nóđượcdịchlà“khorba”,nghĩalà“đitheovòngtròn”.Việcđitheovòngtrònnàylàmộtvòngxoaybấttậncủahànhđộnglẩntrốnvàsựấnđịnh.ỞĐức,“vòngluẩnquẩn”đượcgọilàTeufelskreis,một“vòngtrònmaquái”.Giốngnhưbấtcứngườinàođi lạctrongsamạc,tôicảmthấybịthúcđẩyphảitiếnlênphíatrước,khôngnhậnravòngtrònmaquáisẽchỉđemtôiquaytrởvềnơiđãbắtđầu.Quanhiềunăm,tôiliêntụcquaytrơvềvớicùngnhữngnỗiámảnhxưacũ.Tôinhấpnháymắt,gõnhẹvàonhữngtậpsáchnghiêncứucủamìnhchỉđểcảmthấykhôngcóđiềugìthựcsựđãxảyra.Tôivẫncònlàmộtđứatrẻlolắngvàbốirốikhibắtđầucuộchànhtrình.

CólầnmộtmônđồthấyMullahNasruddin,nhàhiềntriếttheođạoSufiđangănrấtnhiềutiêucay.Vịgiáosĩmồhôinhễnhại,mặtôngtanhănlạivìđaukhổ.Khiđượchỏitạisaolạilàmnhưvậy,ôngtatrảlời:“Nếutiếptụcănlâuhơnthìtôichắcmìnhsẽtìmthấymộtquảngọt”.Chodùkinhnghiệmđócódạychúngtađiềugìthìchúngtavẫntạoracùngmộtsailầmkhôngbiếtbaonhiêulần.“Cuộcsốnggiốngnhưmộtđứatrẻđangbúsữa”,Marathúcgiục.Nhưmộtcâuchâmngônđãnói,cốnhétchiếcnúmvúkinhnghiệmvàochođủdài,nósẽđẩyranhiềuthứhơnlàchỉcósữa.

Vòngtrònmaquáilàchấtgâynghiện.Nónângbạnlênnhữngđộcaochóngmặt của trạng thái thỏamãn để rồi khiến bạn đổ nhào xuống hố sâu thấtvọng.Tuynhiên,tôicũngkhôngdodựkhiphảikhởiđầulạimộtvòngtròn.Tôithấythậtkhócưỡnglạisựthôithúcđiquanhữngcảmxúcquenthuộcvàđầyđủcủamột thóiquen,ngaycảkhi tôibiếtkếtquảcuốicùngchỉ làsựkhaokhát,nônnónglặplạikinhnghiệmmộtlầnnữa.Chodùnỗiámảnhlàthựcphẩm,sứcmạnh,giớitính,tôngiáohaychấtgâynghiệnthìkiểumẫuvẫnnhưnhau.

Việcxoayquanhvòngluânhồihiểmáctạoramộtloạithuốcgâymêchốnglạiđiềubấtngờngẫunhiên.Bằngviệctiếptụctạonênnhữngkiểumẫusuynghĩvàứngxử, tôiđãkhôngđểchocuộcsống tạmbợvàkhông thểđoántrướclạigầnmình.Việccoibảnthânmìnhlàmộtbộphậnđộclậpcủathóiquenvàtậpquánđãtạomộtlớpvỏbọcchechắnchốnglạiviệcquấyrầyquáđángcủatínhngẫunhiên.Vòngtrònmaquáiđãlàmchúngtamờmắttrướcnhữngrạnnứtcủathếgiới,màquađóchúngtacóthểbướcrakhỏiquỹđạocủanóđểđivàomộtconđường.

Bảnthânthếgiớitựnhiêncóxuhướnghướngtớinhữngkiểumẫubềnvữngvàcóthểđoántrướcđược:vòngtuầnhoàncủacáchànhtinhchungquanhmặttrời,sựtáidiễncủacácmùa,nhữngtuầntrăng,thủytriềuvàdòngchảycủađạidương,sựnảylộcđâmchồicủahoatrái,cơcấutổchứccủamộtđànong,sựditrúcủacácloàichim,nhịpđậpcủatrống,sựphânchiacủacáctếbào,sựsaochépcủamộtchuỗi liên tụccácDNA.VòngluânhồiSamsarakhông chỉ là quá trình vềmặt tâm lý.Các cơ chế của nó đang hoạt độngtrongngànhhóahọcvàsinhhọccũngnhiềunhưnỗiámảnhthườngxuyêntrongtinhthầnchúngta.

“Samsara”làdạngviếtnhanhcủanhữngchiếnlượccóvàkhôngcóýthứcđượcápdụngđểđốiphóvớinhữngbiếnđộngcủatínhngẫunhiên.Làmộtchiếnlượcđượcthừakế,bộóctạoradấuvếtcủaviệctrởthànhmộtbảnchấtcốđịnhtrongmộtthếgiớibềnvữngtươngđối,cóthểđượcvậnđộngđểđạtđượchạnhphúc.Bằngnhiềukháiniệmvàngônngữ,bảnchấtcóbềngoàitưởngnhưổnđịnhnàycóthểbiếtđượcvềquákhứvàhoạchđịnhchotươnglaimà nó sẽ nhận được phần thưởng về những gì hiện nay nó đang làm.Bằngviệcphỏngđoánxemnhữngngườikháccưxửnhưthếnào,nóchọnranhữngngườidiễn tậpđểđánh lừahaykhai tháchọ.Ý thứcbẩmsinh củaviệctrởthànhmộtbảnchất,cũngnhưnhữngkhátvọngliênquanđếnviệcgiànhđượcnhữnggìmànóhằngmơướcvànétránhnhữnggìmànósợhãi,đượctổhợpthànhmộttổchức.

“Tấtcảmọithứ”,Spinozaviết,“đềugắngsứckiêntrìvớibảnchấtriêngcủamình”.Cơ thểconngườibuộcphảibámvíuvào lờigiải thíchvề tínhcầnthiếtcủariêngmìnhmộtcáchngoancườnggiốngnhưrễcâyphảibámchặtvàovùngđấtmàchúngđãănsâubámrễ.Gotamahiểuđượcsự tựdocủaloàingườiđangbịkìmhãmbởinhữngthếlựcđentối.BằngcáchxuấthiệntrướcĐứcPhậtvớihìnhdạngngườinôngdân,Marađãthừanhậnhìnhdạngcủamộtngườimàcuộcđờihọbịkhóachặtvàonhữngkiểumẫucủasựthayđổilặpđilặplạitheomùa.Tronglớpvỏngụytrangnày,maquỷkhôngchỉđơnthuầnlàmộtsựbópméoýthứcmộtcáchhiểmác,màcònlàkhảnăng

củathếgiớitựnhiênnhằmgiamhãm,quấyrầyvàlàmxáotrộnchúngta.

NhữngđoànquândướisựkiểmsoátcủaMaracókhuynhhướnghướngtớisựphânchiavụngvề,đầylưỡnglựgiữathểxácvàtinhthần:khaokhátnhụcdục,bấtmãn,đóivàkhát,thamlam,thờơ,sợhãivàquyếtliệt...khôngthểphânloạimộtcáchrạchròinhưnhữngtrạngtháitâmhồnvàthểchất.Thútínhtạonênnhữngýnghĩkỳquặc;cáiđóiđangcobóptrongdạdàytạonênsựthèmkhátmiếngăn;nỗi losợdồnlênsiếtchặt lấycổhọngthànhniềmkhaokháttuyệtvọngđừnglàmtổnthương.ĐứcPhậtđãtừchốikhôngbịlôikéovàonhữngvấnđềtươngtự,chodùvềmặttinhthầnhaythểchất,hoặcđiềugìkhácnữa.Ngàicoisựsuyxétnhưvậylàkhôngcólợichohànhvinhậnthức.Bằngviệctậptrungsựchúýtớitoànbộcảmnhận,ngườitađãkhámpháramộtthểliêntụckhôngbịphávỡgiữanhữnggìhọnghĩlà“thểxác”vànhữnggìlà“linhhồn”.Bạnkhôngthểđịnhrõđượccơnđauxóccủadạdàykếtthúcởđâuvàkhinàothìsựthèmănbắtđầu.

Khinghingờmìnhđangđi quanhnhữngvòng tròn, tôi nhận ra tôi đã lạcđường.Cólẽtôisẽbắtđầukhởihànhtrênconđườngvớihyvọngbứtphákhỏichutrìnhnhữngthóiquenđượccoilàtốtnhấtđốivớinóđểbướcthậtnhanhvàomộtchutrìnhnhữngthóiquenquenthuộcvàthoảimáikhác.Bắtđầudấnthânvàomộtconđườngtứclàtựdothoátkhỏiquỹđạocủavòngluânhồi.Conđườngdẫn tớimột vùngđất xa lạ, trongkhimột vòng trònluônlặplạinhiềulầntrêncùngmộtvùngđất.Nhữngđạilộhấpdẫnmàvòngtrònmaquáiđưarađềukhôngphảilànhữnghướngđituyệtvờichochúngta.

Chương8:MAQUỶTRÊNĐƯỜNGĐI

Khivòngtrònmaquáiđượcthaythếbằngmộtconđườngthìnómởrarấtnhiềusựtồntạimàlúcđầucóvẻnhưlàmộtsựgiánđoạn,mộtvếtnứt,thậmchílàsựsụpđổhaypháhủy.Điềuquenthuộcvàantoànđãbịtừbỏđểủnghộchomộtđiềuchưabiết,tuyhấpdẫnnhưngphiềnphức.Vìkhiđidọctheokhônggianmởcủamộtconđường,bạnsẽphảiđươngđầuvớidòngchảyphứctạpcủasựngẫunhiên.Mọi thứkhôngbềnvữngcũngnhưkhôngthểđoántrướcđượcmộtkhinóxuấthiện.Hiệntạikhôngcógìnhưnglạitrởnêncó ý nghĩa khi tương lai biếnmất. Những va chạmmạnh trong tương laihướng đến bạn giống như việc không ngừng chọc thủng bức tường bằngnước,bạnkhôngcòncáchchọnlựanàokhácngoàiviệcphảibướcvào.

Ma quỷ là điều làm bạn do dự khi thực hiện bước đi đó. Nó chiếmmấtđườngđicủabạn.Nócảnđườngbạn.Bằngcáchlàmchobạndạtquamộtbênđể trở lạiconđườngcũ,nóđã táchbạnrakhỏima trận,nơikhởiđầucuộcsống.Xungđộthiệntạiđượcbắtnguồntừsựđốinghịchbanđầugiữamaquỷvàconđường.Maquỷcảntrởchúngtatrongtiếntrìnhđitheoconđườngcóthểgiảithoátchúngtakhỏinhữngtìnhtrạngkhóxử,nhữngkhaokhátvàsợhãiđangrìnhrập.Conđườngcóthểdẫntớisựtựdomàmaquỷkhôngthểchấpnhận.

Ashvaghosakể lại lýdomàKamadeva, thầnkhátvọngcủaẤnĐộ-cũngđượcgọilà“Mara-kẻthùcủatựdo”.Khiđượchỏivềbảnchấtcủamaquỷ,mộtdugiàTâyTạng làMachikđãnói:“Maquỷ làmột thứgìđócản trởthànhtựucủasựtựdo...Khôngcóđiềugìhiểmáchơnlàsựkìmhãmmộtbảnchất.Tấtcảbọnmaquỷđềuchờđợiđiềunàyvớinhữngcáimiệngháto”.Ngượclại,conđườngcủaĐứcPhậttráingượchẳnvớiconđườngcủaMara,Ngàinói:“Conđườngtốtđẹpvàantoàndẫnđếnhạnhphúcđãđượctamở ra, conđường sai lầmđãbịđóng lại, cạmbẫyđãđược loạibỏ,vậtngụytrangđãbịpháhủy”.

Lũmaquỷkhôngchỉcảntrởconđườngdẫnđếntựdo,màchúngcònđánhlừangườitađitheonhữngconđườngcóvẻđầyhứahẹn,nhưngthựcrachỉdẫnđếnsựrắcrốivàmùmờ.ĐiềunàyđãxảyđếnvớiBalaam,đượcnóiđếntrongKinhCựuƯớc.ĐượcvuatriệutậpđếnnhưnglạihànhđộngtráivớiýmuốncủaThượngđế,Balaamđã“chấtgánhnặnglênconlừavàđivớicáchoàngtửcủaMoab”.Đểngăncảnông,ThượngđếđãpháiquỷSatan“đứngngaygiữađường”cảntrởBalaam.CũngnhưJob,quỷSatanđãhànhđộngvớichứcnăngmột“thiênthầncủavịchúatể”,thayvìhiệnthâncủamaquỷ.Vaitròcủanódùsaocũngđượcxácđịnhbằngcáchcảntrởconđườngmà

Balaamcóýđịnhtheođuổi.

TheophongtụccủatínđồPhậtgiáovàHồigiáo,conđườngđượccoinhưphépẩndụcủasựtựdo,trongkhimaquỷđạidiệnchobấtcứđiềugìcảntrởsựtựdođó.NgườiTrungQuốccũngđưarakháiniệmquantrọngbanđầuvềhướngđi(Đạo)nhưngkhôngcómộtphảnkháiniệmrõràngvềmaquỷ.Dùsaohọcũngnhậnranhữngkhảnănghiểmáccủathiênnhiênvàxãhộiloàingườicóthểlàmchongườitađánhmấthướngđicủamình.“Trờivàđấtlàmạnhmẽ”,LãoTửviết,“Đốivớitrờivàđất,vạnvậttrênthếgianchỉlànhữngconchóbằng rơm”.Bằngviệc tạo ranạnđóikém,dịchbệnh, sấmchớpvàđộngđất,“vịchúatểcủasựtànsát”(LãoTửgọilàTrời)đãthờơtrướcmọikhaokhátvàlosợvềcáichết.Nếunhàhiềntriếthiểuđượcđiềunàynhưmộtconđường(Đạo)củamọivật,ôngsẽkhôngcònbịquấyrầyquámức.“Nếutôinghĩtốtvềcuộcsốngcủamình”,TrangTửbìnhluận,“thìtôicũngphảinghĩtốtvớicùngmộtnguyênnhânnhưvậychocáichếtcủatôi”.

Khônggiốngnhưnhàhiềntriết,mộtngườibìnhthườngsẽ:

Trởnênlúngtúngvớitấtcảnhữngthứmàhọbắtgặp.Ngàylạingày,họđểtâmvàocuộc tranhchấpcãivã.Nhữngđiều lo sợnhỏbécủahọ thật tầmthường;cònnhữngnỗilosợlớnlaothìgâyngạcnhiênvàápđảo.Họnhảyvọtlênnhưmộtmũitênhaymộtviênđạn,khichắcrằngmìnhlàtrọngtàichocáiđúngvàsai.Họbịlôikéovàonhữnggìđãlàm-vàbạnkhôngthểlàmhọquaytrởlại.

Bằngviệcđánhmấttầmnhìnvềconđườngcủatấtcảmọithứ,ngườitacóthểđánhmấttầmnhìnvềconđườngcủacuộcđờimình.Ngườitanhậnthấy“việcvậnhànhtiếntrìnhcủamìnhnhưmộtchúngựaphinướcđại”.Chỉcósựhiểubiếtbằngtrựcgiácvềconđườngmớicothểgiảithoátngườitakhỏicuộcsốngrốirenmộtcáchđộclậpvàcóhiệuquả.

MarakhôngđốichọiquácăngvớiĐứcPhậtnhưđốichọivới“conđườngcổxưamànhữngngườinhậnrađãtừngđiquanó”doGotamakhámpháravàlàmchonhữngngườikhácbiếtđến.ThậmchíMaracònbiếtsaucáichếtcủaGotama,hướngđimàNgàiđãdạyvẫnápdụngđượcchonhữngaimuốnđitheoconđườngđó.Đólàconđường-khôngphảiĐứcPhật-làmchongườitacókhảnăngthoátkhỏicáibẫylừađảocủaMara.

Chương9:KHOẢNGKHÔNGTRỐNGRỖNG

Ởđâucũngthấyhìnhảnhmộtconđườnghaymộthướngđi,nhưngngườitalạiítbiếtđếnphépẩndụphong

phúcủanó.Hãyhìnhdungmộtconđườngnhỏbăngngangmộtcánhđồng,quamộtcánhcổngdẫnđếnmộtkhurừng,uốnlượngiữanhữngthâncâycaovàbụicâythấp,nổilêntrêncâythạchnam,vượtrakhỏitầmmắthướngvềphíamộtdảiđồixaxa.Trongtrítưởngtượng,cóvẻnhưnóchồnglêntrênphongcảnh:mộtvạchkẻmàunâusẫmindấutrênnềnbãicỏxanh,mộtconđườngnhỏ len lỏi trongbóng tốibăngngangkhu rừng.Nóiđếnnhững từ“cắtngang,uốnlượn,nổilên,vượtrakhỏi...”,cónghĩalàngườitađãnghĩvềnónhưmộtthứgìđómàsựtrunggianđãlàmnổibậtlênthựctrạngcủariêngnó.Nhưngnếuquỳxuốngđấtvàkiểmtra thìbạnsẽ thấygì?Khôngthấygìcả.Conđườngchỉlàmộtkhehởnhỏgiữanhữngthứkhác:khoảngkhônggianvừabằngkíchcỡconngườigiữanhữngbụicỏtrêncánhđồngvàcâycốitrongkhurừng...

Khinàoconđườngcònphụcvụchomụcđíchcủachúngtathìchúngtavẫnchưađểýđếnnó.Khiđibộdọctheođườngrayxelửaởvùngquê,chúngtakhôngđểýđếnnónhưngquangcảnhđãmởrachungquanhchúngta.Chỉđếnkhilạcđường,chúngtamớinhậnraconđườngkhôngcònởdướichânmìnhnữa.Cólúcchúngtatảnbộdọctheonó,nhưnglátsauchúngtalạilolắngthấyrằngconđườngchúngtacholàhiểnnhiênđãbiếnmất.Lạcđườngtức làđãđánhmấtphươnghướngcủamình.Chúng tavấpngãvàonỗisợhãi,thụtlùibướcchânmình,tựhỏichúngtacónhậnracộtmốchaykhông,cókhiếpsợvìđãđánhmấtnókhông.Khitìmlạiđượcconđường,chúngtasẽkhôngmấyhânhoanvớiconđườnglầylộikéodàitrướcmặtnhưngchắcchắndẫntớimộtđiểmđến.

Conđường làmộtmậtmãvềýnghĩavàmụcđích.“Hướngđi trongcuộcđời”củamộtngườilàcáchthứcthíchhợpnóilênmụcđíchtồntạicủangườiđó.Nó tổng hợp tất cả những gì chúng ta coi trọng và khao khát. Nó đểchúngtahìnhdungnhữngnămcònlạicủacuộcđờinhưmộtconđườngtrảidàiphíatrướcmàdựavàođó,chúngtanhậnraniềmhyvọngcủamình.Nóchophépchúngtadừnglạiđểtậptrungvàonhữnggìquantrọngnhấttrongkhi“lạcđường”làđánhmấtquanđiểmhướngdẫn.Nếuýthứcviệcđitheomộtconđườngđãthấmnhuầnvàocuộcsốngthìlạcđườnggắnliềnvớisựvôtâmvàthấtvọng.

Khilạcđường,tôikhôngchỉđánhmấtýthứccủasựhướngdẫnmàcònđánh

mấtsựdichuyểntựdo.Conđườngchophéptôiđihaychạyvớinhịpđộbềnvững,nhịpnhàng.Ngaykhiđánhmấtnó,tôithấybảnthânmìnhdichuyểnmộtcáchkhókhănquanhữngbụicâythấp,trèolênnhữngcâytobịđổ,phávỡhàngđốngđá.Sự lo lắngvềviệcmấtphươnghướngđượcdồn lạibêncạnh sự bối rối của việc bị cản trở. Tôi đã tiêu tốn rất nhiều năng lượngnhưng lại ít có sự tiến triển.Điều an ủi đối với tôi trong việc tìm lại conđườnglàtôilạicókhảnăngdichuyểntựdomộtlầnnữa.Vìconđườnglàmộtkhoảngkhônggianmàkhôngthểkiếmđượcthứgìtrênđó.

Ngườitacóxuhướngnghĩtớikhoảngkhôngnhưlàmộtsựđịnhvịvàmởrộngvềmặtvậtlý.Mộtvậtthể“chiếm”hay“làmđầy”khoảngkhônggian.“Khôngcònkhoảngkhônggiannàonữa”tứclàmuốnnóikhôngcóthứgìcóthểphùhợphơnvớimộtcănphòng,mộtchiếcxehaymộttàiliệu.Khoảngkhônggianbênngoàihầunhưvô tận, lấm tấmnhữngchòmsaocùnggiảingân hà tại những khoảng cách hết sức xa xôi. “Khoảng không gian bêntrong”gợilênmộtmảngtâmtríkhôngcóhìnhdạng,trongđómọisuynghĩ,hìnhảnhvềmặttinhthần,kýứcvànhữngýnghĩkỳquặcxuấthiệnrồimấtđi.Khoảngkhônggiandườngnhưtrởthànhmộtnơitươngđốibềnvững,nơinhữngsựviệcthuộckháiniệmthờigianđãxảyra.

NhữngtriếtgiaPhậtgiáoquanniệmkhoảngkhônggianhoàntoànkhác.Họđịnh nghĩa nó nhưmột “sự thiếu vắng vật trở ngại”. Khoảng không giantrongmộtcănphòngđượchiểulàsựthiếuvắngbấtcứthứgìngăncảnmộtngười nào di chuyển quanh nó.Việc băng ngang căn phòng là có thể bởikhôngtìmđượcthứgìtrênconđườngbạnđi.Thayvìtrởthànhmộtnơiđểtấtcảmọichuyệnxảyra,khoảngkhônggianlạilàsựthiếuvắngbấtcứthứgìngănchặnmọichuyệnkhôngthểxảyra.

Kháiniệmđộnglựchọcvềkhônggiancũngđượcápdụngchoconđường.Mộtconđườngnhỏlàmộtkhoảngkhônggianvìnókhôngtạora trởngạinàochoviệcđặtbànchânnàylên trướcbànchânkia.Khoảngkhônggiancủa nó cho phép người ta chuyển dịch mà không gặp trở ngại. Do vậy,khoảngkhônggianlàmộtẩndụcủasựtựdo.Thayvìxemconđườngnhưmộtthứgìđóngườitađitrênnó,hãyxemnónhưmộtkhoảngkhônggiangiữa mọi vật cho phép người ta qua lại tự do. Nếu tiếng Anh không bắtchúngtatáchconđườngrakhỏiviệcđibộ,chúngtacóthểnóivềsựchuyểndịch tự do như là “việc đi trên đường” (mà người ta có thể nói là unecheminementbằngtiếngPháp).Nhưngchúngtakhôngnói“anhtađi”;màphảinói“anhtađangđitrênđường”,dođótạonênấntượngrằngconđườnglànơinhữnghànhđộngxảyra.Ngượclại,trongtiếngPhạn,danhtừpratipad(conđường)cũngxuấtxứtừđộngtừpratipadyate,cónghĩalà“anhtahaycô

tađitrênđường”.

Cólúcchúngtađang“đi”,nhưngcũngcólúcchúngtathấybảnthânmìnhbị“mắckẹt”và“bịcảntrở”.Cóthểchúngtakhôngđánhmấtýthứcvềmụcđíchvàphươnghướng,nhưngcảmthấykhôngcókhảnăngtạonênbấtcứsựtiến triển nào.Điều này cứnhư cómột rào chắnđặt ngang conđườngvàchúng takhông tìmraconđườngnàokhácđểvượtquanó.Chúng tacảmthấybịcảntrở,bịgàibẫy,vàtrởnênlúngtúng.Càngđấutranhđểthoátkhỏitrởngại, chúng tacàngcảm thấymìnhđanghúcđầuvào tường.ĐiềunàynhưthểMarađangcốtìnhbốtrínhữngđồvậtbấtđộngtrênđườngđinhằmpháhỏngýmuốncủachúngta.Chúngtathấybảnthânbịtêliệtbởinỗiámảnhhaysợhãi,chúngtagặptaihọavàsựcố,chúngtabịyếusứcbởibệnhtậtvàsựtànphávìtuổitác.

Tiến trình đi theo conđường củaĐứcPhật dẫn đến hànhvi nhận thức bị“cảntrở”vìnhữngépbuộcquáiác.Sựépbuộclàbấtcứtrạngtháitinhthầnhaycảmxúcnàomàtrênđườngxâmnhậpvàoýthức,đãquấyrầyvàquyếnrũchúngta.Chodùcóbừngbừngtứcgiậnhayđượcnânglênbởi lòngtựhào thìchúng tavẫncảmthấykhông thoảimáivàbịbaovây.Sựépbuộcdồnchúngtavàotrongranhgiớicủanó.Khibịápđảobởisựsuysụp,chúngtakhôngnhữngbịnhậnchìmtrongsựtuyệtvọng,màbấtcứthứgìchúngtanhìnthấy,nghethấyvàvachạmđềuđángghét.

Shantidevasosánhnhữngsựépbuộcvới“băngtrộmcướp”,nhữngkẻluônchờđợimộtcơhộinàođóđểxâmchiếmvà“đánhcắptàisản”củatâmtríchúngta.Ngaykhicósựsaisóttrongquátrìnhtựnhậnthứcthìýnghĩhayhìnhảnhépbuộcđềucókhảnăngnảysinh,kíchhoạtnhữngkhaokháthaytuyệt vọng, bỏmặc chúng ta bị bối rối, hoangmang. Làmột tạo vật củaMara, những sự épbuộchànhđộngnhư là những thế lực tự trị.Chúng tachịuđựngsựlolắnghaysợhãi“tấncông”vàcảmthấybịápđảobởinhữngsuynghĩkhôngđượcchàođón.Chúngtabịxâmchiếmbởinhữngcảmgiácvàhìnhảnhkhôngthểxóabỏđược.

SựmiêutảMara,kẻtừngtranhluậnvớiĐứcPhật,dướihìnhthứcmộtsinhvậttựtrịđãchothấycảmgiácchiphốinhưthếnàomộtkhinóxảyravớiconngười.Tôikhôngchọnlựađểtrởnênđầykhátvọng,thờơ,tựphụhaylừa dối; nhưng lại thấy bản thânmình cảmnhận theo cách đó.Tôi khôngnghĩtrướcmộtýnghĩnào;điềuđóđếnvớitôinhưmộtcụmtừcósẵn.Tôinóivề“nhữngkhátvọng”, “nhữngnỗi lo sợ”vanhữngmốinghingờcủamìnhnhưthểtôicóquyềnsởhữuvàkiểmsoátchúng.Nhưngkhicốgắngkhôngnghĩđếnchúngnữa, tôi lại thấymìnhkhôngphải làngườicóđược

chúngmàngượclại,chúnglàngườicóđượctôi.

Những sự épbuộc cản trở conđườngbằngviệcđộcquyềnhóaý thức.Ýnghĩmêhoặckỳcụcmàchúngbơmvàođãngănchặnchúng takhỏiviệcquantâmđếnbấtcứđiềugìkhác.Chúngtaxửsựnhưmộtconthỏbịánhđènxehơiđuổibắt.Nhữngsựépbuộckhôngchỉlàmchochúngtađánhmấttầmnhìnvàomụctiêu,màcònlàmsuyyếuchúngtatừbêntrong.Đểthoátkhỏivòngkìmkẹpcủachúng,chúngtakhôngnhấtthiếtphảitrừkhửmàchỉcầntạoramộtkhônggianthoảimáiđểkhôngnghĩđếnchúngnữavàcuốicùngchúng sẽ tựdobiếnmất. “Ngaykhi tôi biết ýnghĩ củamìnhbị bópméo,xuyêntạc”,Shantidevanói,“Thì tôivẫncứngrắnnhưmộtgốccây”.Đừngbỏquahaybuộctộiđiềugìđangđộtnhậpvàoýthức,hãybìnhtĩnhghinhớnhữngcụmtừvànhữnghìnhảnhthểhiệnvềmặtcảmxúcđãđượcnảysinh.Bạnkhôngcầnphảinghĩvềnódướidạng“tôi”hay“củatôi”.Vừamớinảysinhýmuốnriêng,nóđãmuốnđikhỏiýmuốnnày.Cóđượcmộtkhoảngkhônggiannhưvậy,sựépbuộcsẽtựthânbiếnmất...

Nhữngsựépbuộckhôngchỉquấyrầyvàbaovây,chúngcòncóthểbópméocảmxúc.Cảmgiácbịghétbỏkhôngthểxảyranếukhôngcósựnhậnthứccủangườikhácvềnó.Nếumộtngườiđànôngcódángvẻxấuxínhưmiệngméo,vainhô,giọngvútcao...đãcóvợcon,bạnbèthìcũngkhôngthểcảnđượcviệchọyêumộtconngườinhưvậy.Cảmgiácépbuộcvềmộtngườinàođóđãgóigọnanhtahaycôtavàotrongmộthìnhảnhbịđôngcứng.

Việcthúcépnhậnthứcbắtnguồntừsựthuyếtphụcsẵncóchorằngthựcthểđượchìnhthànhtừnhữngđơnvịrờirạc,cốđịnhđượcdựngnênnhằmthuhútchúngtahaylàmchochúngtakhóchịu,nhàmchán,trongkhibảnthânngườibịthuhút,khóchịuhaynhàmchánlạilàmộtthựcthểriêngbiệtđứngtáchrờivàbiệtlập.Sựthuyếtphụcnàycũngănsâuhếtmứcvàoýthứccủaconngườinênkhóhìnhdungnóđãtừngbịnhổbậtrễhoàntoànnhưthếnào.ĐólànơiMarakhốngchếchúngtamộtcáchchắcchắnnhấttrongvòngkìmkẹpcủanó.Bằngviệcchúýmộtcáchthậntrọngvàlâudàivàobảnchấtlinhhoạtvàngẫunhiêncủamọivật,chúngtacó thểkhởisựlàmchobảnthânmìnhdễchịu,thoátkhỏicáinhìnthôimiênmêhoặccủanó.Khoảngkhônggian trống rỗngmàĐứcPhật đã ở lại chính là khoảng không gianmà sựthuyếtphụcđãđánhmấtkhảnăngcủamình,vàdovậy,đãmấtđikhảnăngcảntrởchúngta.

Chương10:TỪCÓNHÀĐẾNKHÔNGNHÀ

Khi lạc vào trongmột vùng đất xa lạ, không những tôi đánhmất phươnghướngvàsựtựdodichuyểnmàcònđánhmấtsựkếtnốivớinhữngngườikhác.Ngaykhinhậnramìnhlạcđường,tôicảmthấyđơnđộcvàbịcôlập.Cólẽconđườnglàsựkếtnốiduynhấtcủatôivớiloàingười.Cóthểtôiđãkhông trông thấy người khác trong nhiều ngày, nhưng chỉ khi con đườngbiếnmất tôimớicảm thấymất tinh thần.Làmộtkhoảnghởđủ rộnggiữamọivậtđểngườitacóthểláchqua,conđườngđãnhâncáchhóacảnhvật.Ánhsángtừngọnđồiphíaxachobiếtđiểmđến;chúngkếtnốitôivớinhữngngườithắpsángchúng.

Bản thânconđường thìkhôngcógì.Đó làdấuvếtđể lại từdấuchâncủanhữngngườiđitrước.Niềmanủicủaviệctìmlạiconđườngchínhlàniềmanủicủaviệcđượckếtnốitrởlạivớinhữngngườikhácgiốngnhưbảnthântôi.Khôngnhữngtôicó thểbắtđầu lạichuyếnđiđếnmục tiêuđã từngbịcản trở,màcònquay trởvềvớigiađình,dònghọ.Mộtcáichaivừađượcthảiragiốngnhưmộttấmbiểnchỉđườnghaymộtcâycầulàmngườiđiyênlòng. Vì con đường là một khoảng không gian chủ quan qua lại. Chiềuhướngtựdovàcómụcđíchcủanóđượcnhữngngườicầnđếnnótạoravàduy trì.Bỏmặcnó trongmộthoặchainăm,cỏvàcâycốisẽ lạimọcđầy.Khiđibộdọctheoconđường,bạnsẽmắcnợtấtcảmọingười:đànông,phụnữ, trẻconvànhữngngườiđi trước.Vàcứmỗi lầnđặtchân trênnềnđất,bạnđãduytrìconđườngchonhữngngườitheosau.Bằngviệcgạtcànhcâyđổquamộtbên,bạnđãcótráchnhiệmvớinhữngngườisẽđitớisaunày.

Conđườnggợilênkýứcbanđầuvềloàingười.Vìchúngtalànhữngngườiducư, lánhnạn,di trú, nhữngngười lang thang trênkhắpbềmặt trái đất.Chúngtađếntừmọinơi.Lànhữngtạovậtcódángđikhôngđổi,chúngtakhôngngừngnghỉ,hiếmkhinào thoảimáikhiđứngyên.Chúng tabỏnơinàyđếnnơikhácrồilạichuyểnđitiếp.Chúngtalẩntrốnthiêntai,bãolụtvàchiếntranh.Chodùcótìmkiếmthứcăn,việclàm,sựantoàn,hayýnghĩa,chúngtavẫnđitrênconđườngmàngườikhácđểlạihaynhữngdấuvếtđitrướccủachínhmình.Bấtcứnơinàocódấuvếtcủachúngta-vềbốicảnhvănhóahayvậtlý-thìkhảnănghìnhthànhconđườngvẫncóthểxảyra.

ĐứcPhậtđãmiêutảconđườngnhưviệc“đivềphíatrước”,từcónhàthànhkhôngnhà.“Trongnhà”,Ngàinói,“cuộcsốngtrởnênngộtngạttrongbầukhôngkhíđầybụi.Nhưngcuộc sốngđivềphía trước thì rộngmở”.Theotruyềnthống,“việcđivềphíatrước”muốnnóiđếnsựtừbỏcuộcsốnggiađìnhcủamộtthầytuhaynữtu,nhưngđốivớithếhệhaythayđổithìnóđơn

giảnchỉlàlờinhắcnhởđếntìnhtrạngloàingười.“Nhữngconcáocóhang”,ChúaGiêsu nói, “và những con chim có tổ; nhưng con cái loài người thìkhôngcóchỗđểtựađầu”.Mộtsinhvậtcótrigiác,hoàinghivềnhữnglờihứacủatôngiáo,thìkhônghềmongmuốntìnhtrạngvôgiacư.

Mỗilầntìnhtrạngvôgiacưnhằmvàochúngta,chúngtalạinghiệmrõlờigiảithíchhiểmáccủathếgiớirằngngôinhàlànơimanglạisựantoànvàhạnhphúc.Nơinàocoibảnthânmìnhnhưnơitrúẩncuốicùngsẽkhôngcókhảnăngthựchiệnlờihứacủamình.Chúngtathấybảnthânmìnhbịlúngtúngvàbịvướngmắcvàonó,hoặcsẽbịđuổirakhỏinóchođếnchết.Tựmìnhcamkếtvớiconđườnglàtừbỏniềmanủicủaviệcổnđịnhcuộcsống.Ngườitathừanhậnsốphậnnayđâymaiđócùngvớinhómngườicóchungsốphậnvớihọ.

“Conđườngdẫnđếncuộcsốngthìhẹp”,ChúaGiêsunói,“vàởđóchỉcóvàingười tìm thấy nó”.Nhưng tìm ra con đường cũng không có nghĩa tôi sẽkhôngđánhmấtnó.Cóthểbạnđãcólầnvấpngãkhitìnhcờbăngngangquanó, chỉ dùng phần còn lại của cuộc đời để cố gắng tìm lại nó. Bạn đã bịthuyết phục sẽ khám phá ra con đường chỉ bằng việc noi theo dấu chânngười khác. Đức Phật nhận thấy điều đó không đủ để tìm ra con đường.Ngườitaphảichuyêntâmmiệtmàimớitìmranó.

TiếngPhạnvàtiếngẤnĐộgọi“sựchuyêntâmmiệtmài”làbhavana.Gốccủachữbhavanalàbhu,cónghĩalà“trởthành”.Bhavanacónghĩalà“mangvàobản thânconngười”hay“chophépđưavàoconngười”.Chuyên tâmmiệt mài nghiên cứu con đường tức là mang tự do, mục đích và khoảngkhônggiandùngchungchobảnchất conngười.Đó làmộtnhiệmvụđầytínhsángtạo.Giốngnhưviệctrồngmộtcáicây,ngườitatạođiềukiệnđểnópháttriển.Bằngviệcchuẩnbịđấtđai,gieohạt,cungcấpánhsángvànước,chúngtatạoramộtcánhđồnglúamìvàngóng.Nơiđó,thứgìmàtrướcđâykhôngcóthìgiờđâyđãhiệndiệnđầyđủ,phongphú.

Conđườngđượctạorabằngviệclàmrõmụcđíchcủaconngườivàloạibỏnhữnggìcảntrởviệcthựchiệnchúng.Nóđượchìnhthànhtừsựcamkếtvàđượcmởrộngbằngviệcbỏquakhôngnghĩđến.Nómiêutảviệcthựchiệnmộtđiềugìđóvàchophépmộtđiềugìđóxảyra.Conđườngvừalànhiệmvụ,vừalàmónquà.Bằngviệcápdụngnhiềusựkiểmsoát,ngườitađãngăncấmviệcbộc lộnóngay lập tức, trongkhichỉbằngviệcbỏmặcmọi thứ,người tađãđánhmất tầmnhìncủamộtquanđiểmhướngdẫn.Nghệ thuậtcủaviệctạoraconđườnglàkhônglàmquánhiều,cũngkhônglàmquáít.

KhiPhậtgiáoThiềnpháttriểnởTrungQuốc,ýniệmvềconđườngđãđược

phânchiadọc theonhững tuyếnnày.Nhữngainhìn thấyconđường trướctiêndướidạngnhiệmvụsẽmiêutảnónhưmộtloạtnhữngbướcchândầndần dẫn đếnmục tiêu.Những ai nhìn thấy con đường trước tiên nhưmộtmónquàsẽhìnhdungnónhưmộtsựbùngphátbấtngờvàkhôngthểđoántrướccủasựtựdovàsựnhậnthứcsâusắc.Conđường“dầndần”làmộtconđườngpháttriểntheothờigian;conđường“bấtngờ”làkhoảngkhônggianmởmàchúng tađược tựdohànhđộngkhi tinh thầnđiềukhiển chúng ta.Conđườngdầndầnđượchoànthànhbằnglờicamkếtvàtínhkỷluật;conđườngbấtngờthìvượtrakhỏitầmvớicủaviệcrènluyệnvàbùngnổkhôngcầnnỗlực.Việctạoraconđườnggiốngnhưviệchọcđàndươngcầm.Tôicóthểđòihỏitínhkỷluậttrongnhiềunămđểđạtđượcsựthànhthạovềmặtkỹthuậtđốivớiloạinhạccụnày;nhưngđểhiểuđượcâmnhạc,đòihỏiphảicótínhnhạycảmvàsựcảmthụnghệthuật,nhữngthứnàythìkhôngthểhọcđược.

Khichúngtahọcchơiloạinhạccụphứctạpcủaxươngthịt,thầnkinh,rungđộng,suynghĩvàcảmgiác,chúngtađãtheodấuconđườnggiốngnhưmộtconkênhlenlỏiquasựcảmnhận.Nóđượcdẫndắtbằngsựkhaokhátthuộcvềtrựcgiácđốivớinhữnggìchúngtađánhgiálàsâusắcnhất;khônggiancủanócótínhrộngmởmàchúngtacókhảnăngchịuđựngtrongtráitimvàtrí óc; nó được duy trì bởimạng lưới của tình bạn, truyền cảm hứng chochúngtatiếptụcđitới.Mộtngàynàođó,conđườngđitheodiễnbiếncuộcsống của chúng ta lại trở thành con đường kế tiếp. Nó được tìm ra giữanhữnggìtrầntụcnhấtcủamọihoàncảnhcũngnhưnhữnggìtuyệtvờinhất,nhưng rồi chúng ta lại đánhmất nó nhưmột câu chuyện tự kể về sự đổihướngcủachínhmìnhđểđichệchsangmột lốikhác.Rồichúngta lại tìmđượcnó.Vàlạiđánhmấtnómộtlầnnữa.

Conđườnggiốngvớimộtnhiệmvụhơnlàmộtmónquà.Trongviệckếtnốingười này với người kia, nó cũng làmộtmối liên kết. Con đườngmở rakhôngchỉởnhữngchỗsâukínnhấtcủatâmhồnmàcònqualờinóivàhànhđộngởthếgiớibênngoài.Nóvươndài,vượtrakhỏigiớihạncủachúngtathôngquanhữngmốiquanhệkếtnốichúngtavớingườikhác.Cuộcđờilàmộtchuyếnđixuyênquacảthếgiớimàchúngtacùngchiasẻ.Saunày,khichúng ta rờiđi thì conđườngvẫnđượcnhậnbiếtbằngnhữngdấuvếtmàchúngtađểlại,vềnhữnggìmàchúngtabiếtcũngnhưnhữnggìmàchúngtađãtạoravàbiếnđổi.

Tiếng Tây Tạng dịch chữ bhavana thành sgom, có nghĩa “trở nên quenthuộc”vớimộtđiềugìđó.Đểtạoramộtconđườngcầnphải trởnênthânthiếtvớikhoảngkhônggianbêntrong,chungquanhvàphíatrướcchúngta.

Sựthânthiếtnàyxuấtpháttừsựquantâmtớinhữnggìđangbộclộtrongcơthể,cảmgiác,tríócvàcảthếgiớivàomọilúc.Chúngtatrởnênquenvớikhẩuvị,cảmgiácvàkếtcấucủaconđường.Nóđãngừngtrởthànhmộtđiềugìđómàchúngtakhaokhát.Khilạcmấtđiềunày,chúngtacảmthấysựmấtmátnhưmộthànhđộngtựphảnbội..

Con đường của đạo Phật trở về trước khoảng 2500 năm cho đến thờiGotama,córấtnhiềuthếhệđãtuântheobướcchâncủaNgài.Nóchỉtồntạikhi người ta đã hoàn thànhmọi nhiệm vụ, hưởng nhữngmón quà và tạodựngnhữngmối liênkếtbên trongcuộcsốngcủahọ.Nếuconđườngnàytiếp tụcđiđến tương lai thì tráchnhiệmsẽ thuộcvềnhữngngườigiờđâyđang thực hànhnó.Là khoảngkhônggian dùng chung, nó phụ thuộc vàonhữngaibướcđi trênnó.Nếu thếhệnàokhôngcókhảnăng thì tínhchấtrộngmởmongmanhcủanócóthểsẽmấtđi.

Tuynhiên,sựthôi thúcđượcđịnhhướngtốtnhằmduytrìmột tôngiáocónguycơướpxácnó.Mặcdùbạncóthểthànhcôngtrongviệcduytrìnhữngthểchếvàgiáođiềucủanótrongmộtthờigian,nhưngkhôngthểduytrìconđườngnhiềuhơnsovớiviệcduytrìdòngchảycủaconsônghaytiếngrìràocủagió.Mộtcáchlặnglẽ,Marađãcốgắngđảmbảochobảnchấtcủanólàcôngkhaivàlinhhoạt.Sựtồntạicủaconđườngđạtđượckhôngchỉbằngviệcduytrìmàcònbằngviệcđitrênnó-ngaycảkhibạnkhôngcóýtưởngrõrệtnàovềnơinósẽđến.

Khinhữngtôngiáolớnmạnhtừnhữngkhởiđầutầmthườngtrởthànhnhữngtôngiáocógiáohộivàchínhthống,conđườngchậthẹpđãtrởthànhmộtxalộsángsủa.Hiểmhọacủaviệcbắtđầumộtcuộchànhtrìnhđivàonơichưabiếtđãđượcthaythếbằngsựtựtincủaviệcbắtđầumộtcuộcdạochơiđượchoạchđịnhtốt.Từvôgiacưlạibắtđầucảmthấycónhàtrởlại.Sựtựdocủaconđườngrộngmởđãthaythếchocôngviệcvấtvảcựcnhọccủaviệclặpđilặplạichutrìnhnhữngthóiquen.Khichúngtatiếptụcđitheoconđườngcónhiềungười lui tớicủaPhậtgiáo,ThiênChúagiáo,DoTháigiáohayHồigiáo, có lẽ chúng ta không còn quan tâm đến tính chắc chắn của chúng.Nhữngconđườngmònnguyhiểmđãtáchkhỏiconđườngchínhvàmấtdầntrongtìnhtrạngngổnngangđãthuhútsựchúýcủachúngta.Chúngtanhậnraconđườngchúngtatheocólẽđãbiếnmấtđểtrởthànhvùngđấtkhôngcólốiđi.

Chương11:ĐIỀUNÀYLÀGÌ?

Khimột khoảng không gian không bị cản trở, cho phép bạn đi vượt quánhữngquyđịnhmangtínhcưỡngbức,conđườngsẽdẫnbạnđếnmộtvùngđất quen thuộc, ở đómọi vấnđềbắt đầuđượcgiải đáp thỏađángvà tínhkhôngchắc chắnđãbộc lộ tính chắc chắncủamình.Sức thuyếtphục củaviệctrởthànhmộtbảnchấtcầnthiếtvàbịcôlậpđãđượcthaythếbằngtìnhtrạngphức tạp,đangchuyểndịchmột cáchkiênđịnhhướngđếnmục tiêuriêng.Khônggiantrốngrỗngcủaconđườngtrởnênnáonhiệtbởinhậnthứcđanglớndần,rằngtấtcảmọithứởđâyđãtrởnênbíẩnvàkhôngthểgiảithíchđược.

XoayquanhbướcngoặtởthếkỷVIIItạiTrungQuốc,mộtthiềnsưtrẻtênlàHoàiNhượngđãrờikhỏichùatrênđỉnhTungSơnvàđivềphíaNamđểđếnTàoKhê;cuộchànhtrìnhdàikhoảngvàitrămdặm.KhiđếnđượcTàoKhê,anh ta vào chùa Nam Hoa và được giới thiệu với Huệ Năng, lục tổ củatrườngThiền.

“Anhtừđâuđến?”,HuệNănghỏi.“TừTungSơn”,HoàiNhượngtrảlời.

“Nhưngđiềunàylàthếnàovậy?”,HuệNănghỏi,“Làmthếnàoanhđếnđâyđược?”.

HoàiNhượngimbặt.Sựtraođổinhữngđiềutếnhị thuộcvềxãhộiđã trởthànhmộtđiềugìđóđánglongại.HoàiNhượngvẫnởlạiTàoKhêvớicâuhỏinàyđến8nămsau.

500nămsau,vàothếkỷXIIIởNhật,ThiềnsưDogenđãnêucâuhỏi“Điềunàylàgìvậy?”củaHuệNăngvềbảnchấtcủaĐứcPhật...VìquátrìnhcủahànhvinhậnthứcbắtđầubằngviệcnghingờsựhiệnhữucủamộtngườinàođónêntínhPhậtcủangườiđóđượcbiểulộmộtcáchthíchhợpnhấtnhưmộtlờinghivấn.Conđườngmởrangaykhicuộcđờicủamộtngườiđượcbộclộdướidạngcâuhỏithayvìmộtmứcđộvừaphảinhữngsựviệcthúvị.Việcchấtvấnnàykhôngphải làsự tòmòvềmặt tri thức.Thiềnhọcđãnói tớiđiềunàykhiđượcchấtvấnthôngquacơthểcủamộtconngười.Điềunàychiếmtoànbộthểxácvàcảmxúcbạn,tươngtựnhưviệcbạnnhanhchóngnắmbắtnóvềmặttinhthần.Bạnkhôngthểphảnánhnótừmộtkhoảngcáchthíchhợp.Nókhôngthểtáchrờikhỏibạn.

Đốivớivấnđềnhưthế,cầnphảibỏquamọiquanniệmvàgiữnguyêntìnhtrạnglơlửnggiữatấtcảmọicâutrảlờicóthể.Nhữngđiềuchắcchắn,nhữngniềmtinvànhữnggiảthiếtcầnđượcnắmchắc.Ngườitachỉcóthểthắcmắc

vềnhữnggìmàngườitakhôngbiết.Câuhỏi“NúiTàoKhêởđâu?”,tứclàthúnhậnrằngngườitakhôngbiếtnóởđâu.Trongkhichờcâutrảlời,ngườitalảngvảngchungquanhkhoảngkhônggiangiữatấtcảmọihướngcóthểtưởng tượng được.Để hỏi câu: “Hãy quan sát xemma quỷ đang diễn trògì?”, người ta phải biết ngưng lại trongkhoảngkhônggian xa lạ củamộtsinhvậttựnhậnthứcmìnhlàđốitượngcủanhữngthếlựcxấuxa.Tấtcảmọikhả năng có thể được phơi bày công khai.Không có bất cứ kết luận nàođượcdựtínhtrước.Nhấtthờibạncóthểtựdothoátkhỏisựápchếcủamộtquanniệm.Marađãbịtướcđiđịavịchắcchắncủamình.

Điềuđángngạcnhiênvềcuộcđờilàđiềumànólàmchúngtangạcnhiên.Sựngạcnhiêntácđộngnhẹvàotrọngtâmcủaýthứcconngười.Chúngtacóthểhìnhdungmộttươnglaimàmọivấnđềđềuđượcgiảiquyếtvàkhôngcóđiềugìlàmchúngtabốirốikhông?Cólúcnàonhữngtừnhư“cáigì”và“tạisao”mấtđiýnghĩacủachúngkhông?Bấtkểchúngtatíchlũysựhiểubiếtnhiềunhưthếnào,cóphảicuốimỗihướngđiềutrađềuluôncómộtcâuhỏikhácđangchờđợichúngtakhông?Cóphảiđólànhữngcâuhỏimàchúngtakhông thểnàobiết trướcchođếnkhi trả lờixongnhữngcâuhỏi trướcđókhông?

Tâmtrạng thư thái trongsựngạcnhiênđầybối rốinhưvậyđãđượcJohnKeatsmiêutảnhư“mộtkhảnăngphủđịnh”.

Đólà,khimộtngườimangtínhcáchcủamộtsinhvật lâmvàonhữngtìnhtrạngkhôngchắcchắn,bíẩnvànghingờnhưngkhôngcóbấtcứsựcáukỉnhnàosausựviệchaynguyênnhân.

TrongkhiKeatshiểu tínhcáchnàynhưmộtđặcđiểmtiêubiểucủangườinghệsĩsángtạo,thìnóđãnắmbắtthậtnhanhtrạngtháitinhthầncủamộtngườiđangsuyngẫmvềvấnđề“Điềunàylànhưthếnào?”.Khichúngtabiết từ “cáu kỉnh” được dùng trong thế kỷXIX nhưmột thuật ngữ y họcmiêu tảphảnxạ tựnhiêncủamộtchinàođó trongcơ thểđểphảnứng lạimộtsựkíchthíchnàođó,mứcđộmiêutảchínhxácvềsuyngẫmThiềnđãđược tăng cao.Duy trì sự ngạc nhiên nhằm kích hoạt việc thường xuyênkhaokhátnhữngđiềuchắcchắncủaconngườidườngnhưđãtậptrungvàonhữngsựviệccụthểvànhữngkếtluậnhợplý.

Nhữngđiềuchắcchắncòntrởnênvữngchắchơnnhiềusovớimộtsốlớnvấnđề.ViệcbiếtbạnlàmộtthiềnsưvừarờikhỏiTungSơnvớiđôidéplàmbằngcỏđãchobạnmộtnhândạng.Bạncảmthấyantoàntrongnhữngranhgiớimiêutảđúngbảnthânmình.Bạnkhônghềthắcmắcmìnhlàai.Nhưnghãysuynghĩsâuhơnmộtchút-“Thựcraanhlàai?Anhlàmcáchnàođến

đâyđược?”-khiđónhữngđườngranhgiớisẽđổsụp,đểlộramộtsốlớnnhữngsựviệcphứctạpkhônggiớihạn.

Theotruyềnthuyết,ngườithanhniênmuốntrởthànhĐứcPhậtđãbỏlạigiađìnhđểkhámphámộtthếgiớinằmbênngoàigiớihạncủanhữngbứctường,Ngàiđãtìnhcờgặpmộtngườiđikhậpkhiễngvìtuổitác,mộtngườikhácbịbệnhtậtgiàyvòvàmộtxácchết.NhữngcảnhtượngnàyđãlàmNgàibốirối.Lầnđầutiên,sựhiệnhữucủaNgàiđãtrởthànhvấnđềđốivớiNgài.NhữngranhgiớivềnhândạngcủaNgàiđãsụpđổ.Trênđườngvềnhà,Ngàicảmthấybịvướngmắc.Saumộtđêm,Ngàiđã trốnđiđể theođuổiconđườngdẫnđếnmộtgiảipháp.NhưngMarađangquansátđiềunàyvàtựnhủ:“Từgiờtrởđi,ngaykhimộtgợiývềlònghammuốn,sựhiểmđộchaytộilỗidấylêntrongtâmhồnôngtathìtasẽbiếtngayđiềuđó”.VàMaracũng“tựgắnkếtmìnhvớiNgàinhưhìnhvớibóng,đểchờmộtcơhội”.

Conđườngđãđược làmsinhđộng lênbởi tínhphức tạpvàbịcản trởbởinhữngýtưởngổnđịnh.Sựbốirốiđangngựtrịtrongkhoảngkhônggiantựdo,cómụcđíchvàcùngchiasẻcủanó.Chúngtakhôngbiếtnhữngcâuhỏicủamìnhdẫntớiđâunhưngchúngthúcgiụcchúngtatìmracâutrảlời.Vìmỗisựhiểubiếtsâusắcmàchúngtamạohiểmcóđượcđềubịmaquỷngănchặntrênđườngđicủamình.Làngườiápđặtmọigiớihạnvàkếtthúc,Marakhôngthểchịuđượcbảnchấtvôhạnvàbấttậncủasựngạcnhiên.Nólàmộtphầntrongchúngta,vốnrấttựhàovìđãcoibấtcứcâutrảlờitạmthờinàonhưlàlờinóicuốicùngvềvấnđềnày.Khiđượcngưngkếtthànhýthứchệ,ngaycảtrongtrạngtháitỉnhtáonhấtthìsựhiểubiếtvẫnlàmchúngtavướngmắcthayvìđểchúngtatựdo.“NếubạngặpĐứcPhật”,theolờikhuyêncủaLin-chi,giáotrưởngpháiThiền,“hãygiếtchếtôngta”.

Điểmđếncủaconđườngtùythuộcvàoloạivấnđềđangthúcđẩyngườitađicùngvớinó.Mộtcâuhỏimangtínhhiệnhữuđượctrìnhbàykhôngchỉbằnglờinóimàcònbằngsựngạcnhiênvềhoạtđộngsốngcủaconngười.Cáchgiải quyết của nó do vậy cũng xuất phát từ sự ngạc nhiên câm lặng này.HànhvinhậnthứcmangtínhhiệnhữucủaGotamađãđượcbáotrướctrongtiếngkhóccủa trẻsơsinh, trongnỗiđaukhổcủa tuổi tác, trongsựkhổsởcủabệnhtật,trongsựthốirữacủaxácchết.ChỉkhinàonhữngđiềunàytrởthànhcâuhỏichoĐứcPhật thìviệc tìmkiếmhànhvinhận thứccủaNgàimớicó thểbắtđầumởra.ConđườngcủaNgàiđượcbắtnguồncũngnhưđượcnghiêncứutỉmỉtrongsựnhậnthứcvềmộtvấnđềvĩđạicủasựsinhravàchếtđi.

Sựngạcnhiênlàmộtmónquà.Khôngcósựnỗlựcnàocóthểbócđượclớp

vỏngoài chắc chắn củađiều tầm thườngđang làm thếgiới trởnênphẳnglặng,đềuđặnvàmờđục.Điềubímậtlàcómộtthứgìđóđanglelóibênlềcủasựnhậnthứcnhưngítkhibịdỡbỏbằngtấtcảsứcmạnhcủanó.“Vìnóquágầngũichonênbạnkhôngthểlàmchosựthậtnàynằmngoàisựquansát của anh”, lời củaTa-hui,mộtThiền sưởTrungQuốcvào thếkỷXII.“Nhưng nếu bạn cố gắng đón nhận nó bằng việc khuấy động tâm trí củamìnhthìbạnsẽđểlạcnóởxa18ngàndặm”...

Chodùnỗ lực to lớncủaMaranhằm thay thếđiềuđángngạcnhiênbằngmộtquanđiểmhayniềmtinvữngchắcthìbạnvẫngiữnguyêntínhđúngđắntrongcuộctìmkiếmcủamìnhbằngviệcđểchonhữngđiềubíẩncủathếgiớitựnóphơibày.

Chương12:ĐIỀUBÍẨNCỦATHẾGIỚI

Nhữnglờinóitrongtrangnàyvànhữngcáinhìnthoángquavềchúngđãbắtnguồncáchđâykhoảng15tỷnămkhivũtrụmớichỉlàmộtgiọtkhônggian-thờigianvôcùngnhỏbé,nóngbỏngvàđầynănglượng.Trướcđâykhôngcókhoảngthờigianvàkhônggiannàonằmngoàilượngchấtlỏngnày:tấtcảkhônggian,thờigianvàmọithứđềubắtnguồntừnó.Khiđượcmởrộng,nótạonênmọihạtvilượngvàhạtleptoncơbản,nguyêntửvàphântửđểhìnhthànhhàngtrămtỷthiênhàtrongvũtrụ,hàngtrămtỷngôisaotrêndảiNgânhà,hàngtỷtếbàotrongcơthểngườivàmườitỷliênhợpthầnkinhtrongbộnãoconngười.

Hànhtinhchứađựngmọihơithởvàsựsốngcủachúngta,sựkếtkhốicủabụivàkhígiữacácvìsaođểtrởthànhmộtbầukhíquyểnbềnvữngcáchnay4,5 tỷnăm.Trongvòngnửa tỷnămsauđó,nhữnghình tháiđơngiảncủaloàivikhuẩnđãxuấthiệntrongcácđạidương.Nhưngkhôngaibiếtđượcnhữngphântửtựtáitạođầutiênđãlàmnhưthếnàomàcuốicùngcácloàibọbathùy,chimruồivàtinhtinhxuấthiện.Tuynhiênnhữnglýthuyếtsángtạomangtínhlựachọnkhôngchỉđưaracâutrảlờichocâuđốhiểmhócnàymàcònđưaranhữngcâuhỏikhácđượcnguỵtrangthànhnhữngcâutrảlời.Viện dẫn đếnThượng đế, trí tuệ hay những loài vi khuẩn sinh sản nhanhchóngđểgiảithíchnguồngốcsựsốngtrêntráiđấtđãđểlạichoconngườinhữngcâuhỏibấtngờtươngtựvềThượngđế,trítuệvàloàivikhuẩnấy.

Loàiđộngvật cóxương sốngnhưHoàiNhượngchỉ cókhảnăngđibộ từTungSơnđếnnúiTàoKhê,vì400triệunămđầutiênmộtnhómcánhỏđãpháttriểncấutrúcbộxươngđểcóthểtiếnhóathànhloàicóxươngsốngvàcác chi hỗ trợ cho trọng lượng của loài sinh vật đang di chuyển trên cạn.Đượcthúcbáchbởikhảnăngthíchnghi,quátrìnhtiếnhóanàyđãđượcchọnlựavìnhiềulýdoriêngbiệtchosựtồntạiởdướinướccủaloàicánày.Cólẽchúngđãbị tiêudiệthoàntoànbởithiêntai,haygặpphảihọatuyệtchủngbởinhữngloàicákhácthíchnghitốthơnvớimôitrườngthủysinh;quátrìnhđóđãbị cắt giảmvànhữngđộngvật cóxương sống có lẽ khôngbaogiờđượctiếnhóa.

Khiloàiđộngvậtcóvúđầutiênxuấthiệntrêntráiđất,chúngcũngbổsungthêmsựhiệnhữutạmthờivàogiữanhữngkhoảngtrốngvàkhehởcủamộtthếgiớiđangbịloàikhủnglongthaotúng.Hiệntượngtuyệtchủngbấtngờcủaloàibòsátnàyxảyracáchđây65triệunăm,domộthànhtinhnhỏtrảidài5dặmvỡvụnthànhbánđảoYucatan,đãtạocơhộicholoàiđộngvậtcóvúvàloàichimsinhsôinảynởtrongnhữnghốcđábỏtrống.Nếukhôngcó

sựchệchhướngcủahànhtinhnhỏnàyrakhỏiquỹđạothìsẽkhôngbaogiờcósựtiếnhóacủaloàiđộngvậtcóvúdẫnđếnsựhìnhthành“mộtthựcthếmongmanh và không chắc có thực” được gọi làNgười thông tuệ (Homosapiens).

Vềphươngdiệngiảiphẫuhọc,loàingườigiốnghệtvớibảnthânmìnhkhilầnđầutiênxuấthiệnởPhichâucáchnayhàngtrămngànnăm.Trong90thiênniênkỷkếtiếp,nhữngloàisinhvậtlưuđộngcóbộóclớn,biếttạoracôngcụ,biếtsửdụngngônngữđãtồntạibằngviệcgomnhặtrễ,quảvàthâncây, tìm thịt thúvật thối rữavề ănvà sănbắn.Cáchnaykhoảng10ngànnăm, họ đã biết cách thuầnhóa cây cối và thú vật, hình thànhnên nhữngcộng đồng người định cư sống bằng nghề trồng trọt. Phảimất thêm nămngànnămđể khámphá ra cách luyện và sử dụngkim loại.Một thời gianngắnsauđó,hìnhtháinhànướcbắtđầuxuấthiện,sauđólàsựrađờicủachữviết,thànhphốvàkhởiđầumộtlịchsử.

Thànhtíchcủaquákhứđượcghinhậnbằnghiệntượngbứcxạtrongkhônggian,hiệuứngDoppler trongbóngđèn,nhữngđịa tầngcủađá,sựphânrãchất phóngxạ của cacbon, hóa thạch và xương, chuỗimãdi truyền.KinhThánhcókểmộtcâuchuyện trongđó loàingườichỉxuấthiệnnhưnhữngnhânvậtmangtínhthămdòtrongvởkịchđềcậpđếnmộtquãngthờigianphứctạp,đầykinhngạc.Tínhnhânđạođượcấpủtronglòngmàchúngtacảmthấyhếtsứccầnthiết,hóaralạilàmộtđiềungẫunhiênbấtngờdựatrênmột loạtnhững trạng thái lúng túng,khôngbiết trướccùngnhững sựviệctìnhcờkhiếnchúngtahoangmang.Bấtchấpsựchiphốicủachúngta lantrànnhanhchóngkhắptráiđất,tácđộngmạnhmẽcủachúngtavớibầusinhquyểncóthểlàmchúngtabiếnmấtkhỏicâuchuyệncũngbấtngờnhưkhichúngtabướcvào.

Vũtrụthờơvớisốphậncủasinhvậtcónhậnthức,từngxuấthiệnvàbiếnmấtkhỏihànhtinh.Hàngtriệuloàicâycốivàthúvậtđãbịtuyệtchủngvàcólẽđãđivàoquênlãngnếuchúngtakhôngkhaiquậtnhữngditíchhóathạchcủachúng.Chodùcuộcsốngđãtiếntriểntheocáchthứcnhưvậyđểtạoranhữngsinhvậttươngtựnhưchúngta,nhưngđiềuđókhôngcónghĩachúngtalàmộtkếtluậnđượcbiếttrước.Theothuyếtsinhhọctiếnhóa,khôngcómụcđíchrõràngnàohướngdẫnchoquátrìnhđổithayhìnhdạngtuyệtvờinàycủa sinhvậtđểhướngđếnmộtmục tiêuđượcxácđịnh trước.Nhưngmột khi dạng thức cuộc sống đã xuất hiện thông qua sự tiến hóa, thì cảnguồngốclẫnnhữngđiềukiệncầnthiếtchosựtồntạicủanósẽtrởnêndễhiểunếunóivềkhíacạnhchuỗinhânquảđượcsắpxếpcótrậttự.

ChorằngsựtồntạicủaconngườihoặclàđượcxácđịnhtrướcbởiýmuốncủaThượngđế,hoặclàmộtchuỗinhữnghànhđộngchắcchắnxảyratrongcuộc sống đều có cơ sở hợp lý vì nó thừa nhận trực giác sâu xa của conngườilàcầnthiết,thayvìchỉmangtínhngẫunhiên.Nhữngquanđiểmnhưvậycósứcthuyếtphụcvìđãgiảithíchđượcnguyênnhânvềtấtcảmọithứxảyđếnvớichúngta.Sẽlàmộtđiềuanủikhichắcchắnmọithứđềucómứcđộcủachúng,vìnhữngnguyênnhânxalạvàbíẩnđềucómốiquanhệmậtthiếtvớinhữngnhucầucấpbáchtrongcuộcsốngriêngcủaconngười.Tuynhiên, vì không có điều gì có thể đượcgiải thích như là sự xoayvần củaThượngđếhay làkếtquảcủanghiệpchướng(karma),nên“nhữngsựgiảithích”nàykhôngnóilênđượcđiềugì.

Sựhiểubiếtvềthựctếvừamớinảysinhđãbịchelấpđibởicáchiệntượngkhoahọctựnhiên,gợilêntrongtôinhữngcảmgiácsợhãilớnlaokhôngthểsosánhđượcvớibấtcứđiềugìvềmặttôngiáo,haynhữngbàiviếthoangđườngcóthểcảmnhậnđượcvềbấtcứphongtụcnào.Chúngtacànghiểubiết nhiều về nó thì càng ít xuất hiện bất cứ nhu cầunào vềmột tia sángthiêngliênghaymộtýthứcphivậtchấtđểlàmnócósinhkhí.

Bấtcứthứgìxuấthiệnmộtcáchngẫunhiêntrongmatrậncủanhữngtrạngtháikhôngbềnvững lần lượt trở thànhmột trạng tháikhôngbềnvữngmàdựavàođó,mộtthứgìkháccóthểxuấthiệnmộtcáchngẫunhiên.Chúngtađangsốngtrongmộtvũtrụchuyểnđộngvàthayđổikhôngngừngmàtrongđótấtcảmọithứ,từmộtsuynghĩvuvơchođếnTháiDươnghệđềuđếnđểtrởthànhsựvậtrồisauđóvộivãđiđếnđíchcuốicùngcủanó.Mộtgiâytrôiqua, dảiNgânHà đã di chuyển 120 dặmđến gần hơn với trung tâm cụmngânhàcụcbộ,tráiđấtdichuyển20dặmtrênquỹđạocủanóchungquanhmặt trời, trong khi bộ óc con người đã sản sinh ra hàng triệu nguồn cảmhứnglinhhoạtquanhữngdâythầnkinh.Trong5tỷnăm,mặttrờiđãchờđợiđể làmnổ tung, nhận chìm trái đất khi nóvượt quágiới hạnquỹđạo củaTháiDươnghệ,bấtcứcuộcsốngcónhậnthứcnàocòntồntạitrênhànhtinhsẽbịtuyệtchủng.

TrongkhiDarwincoisựtiếnhóanhưmộtquátrìnhhếtsứcchậmchạpthìnhữngquansáttỉmỉloàichimhọsẻtrêncáchònđảoởvùngGalápagosđãgiải thích vì saomỏ của loài chim liên tục thay đổi trong cuộc đấu tranhnhằm thíchnghivớimôi trường.Nhàkhoahọc JonathanWeinerkết luận:“Nhữngchiếcmỏtrôngcóvẻcứngrắn”,nhưngchúnglạilinhhoạt,haythayđổi như những gợn sóng lăn tăn trênmặt nước...Bạn quan sát cuộc sốngcànggầnthìtốcđộcủasựtiếnhóacàngnhanhchóngvàmạnhmẽhơn.Sựchuyểndịchcủabạncàngxa,đờisốngthếgiớicàngcóvẻổnđịnhvàbền

vữnghơn,hầunhưkhôngchuyểndịchchútnào.

Còncómộtsựgiải thíchtươngtựvềtínhcứngrắnvàtínhbềnvữngbằngviệcduytrìsựnhậnthứcvềcuộcsốngcủaconngườitạimộtkhoảngcáchantoàn, tránh xa sự ngẫu nhiên và hay thay đổi.Mara làmột bộ phận trongchúngtađãthoáiluikhỏinhữngrắcrốicủacuộcsốngvàtìmkiếmsựkhuâykhỏatrongnhữnglờigiảithích,trongkhiĐứcPhậtlạiđạidiệnchonănglựccaiquản,baotrùmvàchuyểnnhữngthứrắcrốikhôngngừngđổdồnvềphíatrước.

Trong việc hoạch địnhmọi thứ, từng người trong chúng ta đều không cónhiềutínhcầnthiếthaybềnvữnghơnsovớimộtngôisaođanglóelên,mộtmảnhnhỏ thiên thạchbùngcháykhinó thâmnhậpvàobầukhíquyển tráiđất.Tuy rằng chúng tađã chuyểncái nhìn chămchúcủamình rakhỏi sựchếtchócsắpxảyđếnnhưngcũngkhôngthểthoátkhỏicáikếtthúcmàMarađã dành cho chúng ta.Vì cái chết không phải làmột sự việc chỉ xảy đếntrongmộtngày:nóbịănmòndần thànhkếtcấucủanhữnggì làchúng tangàynay.Ýthứcvềtínhduynhấtmangtìnhtrạngbuồnvuilẫnlộnkhiphảibáochoconngườibiếttrướccuộcsốngbấpbênhnhưthếnào.Bằngsựnhâncáchhóacái chết,Marađãvạch rõchochúng tabằngviệcđứngyên trênđườngđi củachúng ta,khônghềné tránh.Chúng tachỉ cảmnhậnvềbảnthânmìnhtheocáchriêngvìchúngtabiếtcóngàymìnhsẽtanbiếnmất.

Chương13:TRỞNÊNÝTHỨC

Kểtừkhicótrínhớ,ýthứcđãgiúptôinhậnbiếtnhữnghìnhdạngđầymàusắcbằngconmắtcủamình,lắngnghenhữnggiaiđiệucùngnhữnglờithanvãnbằng tai, cầmnắmmọi vật vàvuốt vemọi thứbằngnhữngngón tay.Nhữngsuynghĩ,hìnhảnh,trínhớvàcảmgiáccóthểđếnrồiđi,nhưngsựhiệndiệncủaýthứctựbảnthânnódườngnhưkhôngthểsuygiảm,làbấtbiến,cầnthiếtvàchủyếu-tấtcảmọithứngoạitrừđiềungẫunhiên.

Khôngcóýthức,tôicóthểđánhmấtcảmnhậnriêngtưnhấtcủaviệcmìnhlàai.Ýthứcbaobọctínhduynhấtcủatôi:kếtcấuriêngbiệtcủabảnchấtbên trongmà tôi với lấynhưngkhôngbaogiờ chạm tới, nhữngmạch suynghĩvàcảmgiácchưabaogiờđượcchiasẻ;nhữngđoạnkểchuyện tronggiọngnói củamẹvẫnmờigọi tôi khi tôi cònnhỏ;nhữngkỷniệm rời rạctrongquá khứ (tay nắmcửa,một lối đi,một đàn kiến) đều định nghĩa tôitheomộtcáchthứcmơhồ,nhữngcâunóithầmlặngvềniềmhyvọng,điềubíẩn,sựkiêungạovà tổn thương.Vàđồng thời,ý thứcbộc lộ ramột thếgiớichungtrongđóbảnthâncánhânkhôngthểthunhỏnàycảmthấynhưởnhà:sắcxanhcủabầutrờimùahạ,mùivịcủacâythìlà,giọnghátcủaFrankSinatra,mùithơmcủahoakimngân.

“Lòsưởinổnhữngtiếngláchtáchcuốicùngcủanó”,JohnKeatsđãviếtvàomộtbuổitốicuốiđông1819.

Tôiđangngồidựalưngvàolòsưởi,mộtchânđặthơinghiêngtrêntấmthảmvàchânkiahơinângcaohơntấmthảmmộtchút...Đóchỉlànhữngchuyệnvặt...nhưng...cóphảitôiđãnhìnthấycửchỉtươngtựmàbấtcứconngườivĩđạinàocũngđã từng làmkhicái lòsưởi tắtngấm,nóđã trở thànhmộtniềmvui thích lớn lao:biếtđượcvị trímàShakespearđãngồikhiôngbắtđầu“Tồntạihaykhôngtồntại”.

HãyhìnhdungmộtbứcảnhchụpnhanhGotamađangngồidướicâybồđề,haybộphimvideoquaycảnhHoàiNhượngđangđixuốngconđườngđầybụibặmđểđếnnúiTàoKhê.Phầnghichépnguyênvănđãthaythếtínhduynhấtkhôngthểlặplạicủanhữnggiờphútnàybằngnhữngsựmiêutảđượccáchđiệuhóa,đượcviếtsaunhiềunămxảyrasựviệc.Rồichúngtasẽthấynhữngbảnvănnàykhôngchỉgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềtrừutượngvềbảnchấtcủasựtồntại,màcòngiảiquyếtđượcnhữngvấnđềcụthểđượcđưarabởiloàisinhvậtđángngạcnhiênhiệnđangcómặtởđây.

MộtbứcảnhĐứcPhậtduynhấtbịmờđãhélộmộtđiềugìđóvềnhữngbức

tượngtinhxảocùngnhữngbứctranhcuộntròn.MặcdùtấmảnhđầutiênđãđượcchụpsaucáichếtcủaKeatsvàinăm,nhưngnhàthơđãcómộtsựdựbáovềhiệuquảcủanghệthuậtchụpảnh.Trongkhitranhvàtácphẩmđiêukhắctìmcáchthểhiệnnhữnggìlàchủyếuvàđangtồntạitrongnhữngvậtthểnàythìmộttấmảnhlạilàdấuvếtcủanhữnggìđanglẩntránhvàkhôngthểlặplại.“Đểđịnhrõthựctại”,Barthestiếptục,

ĐạoPhậtnóisunyalàsựtrốngrỗng,nhưngtốthơnvẫnlà tathata:sựkiệncủaviệctrởthànhcáinày,trởthànhcáikia,vàđếnmứcnhưthế.Tat,theotiếngPhạnnghĩalàcáiđó,làmchongườitanghĩđếncửchỉcủamộtđứabéđangdùngtaychỉrõmộtđiềugìđóvànói:Ta!Da!Ta!

Nhữnggìcóvẻkhác thườngđốivới tôihóa ra lại lànhữnggìngẫunhiênnhất.Sựđồngnhấtvới“cái tôi” tỉnhtáonày,vốnđượccholàhếtsứcnguđầnvàbướngbỉnh,xuấtpháttừýthứccủaviệctrởthànhcáinàythayvìcáikia,làtôithayvìlàanh,bắtnguồntừvôsốnhữngảnhhưởng,lựachọn,sựcố,thuộctínhvàhoàncảnh.Mỗibướcđicóýnghĩatrongcuộcđờiđềuphânbiệt tôikhác rấtnhiềusovớinhữngngườikhác.Vìmỗibướcđicó thể làmộtbướcmàmọihoàncảnhđềucóthểngănchặnhoặclàmộtbướcmàtôikhôngchọnđểđi,từngsựkhácbiệtnhậnđịnhtôilàcầnthiếtđãkhôngđượcxảyra.

Dovậybản thânnhững cảmnhậnkhác thườngmang tính thămdònày làmộtđiềubíẩn.Biếtđượcnhữnggìmangýnghĩalà“biếtbảnthânmình”rấtphứctạp.Tôiýthứcsâusắcvềviệctrởnêncóýthức,nhưngphảiđấutranhtìmraphươngcáchthíchhợpđểbiểulộnó.Tôicókhuynhhướngmiêutảđiềumìnhcảmnhậnbằngviệcsosánhnóvớimộtđiềugìkhácmàtôibiết.CâythìlàsosánhvớithìlàAiCập,FrankSinatrasosánhvớiDeanMartin,mồmmiệnglémlỉnhsosánhvớigiấynhám.

Nhưngtôibiếtcảmnhậntứcthờinàykhôngthểsosánhvớicảmnhậntứcthờikia.Ýthứctựhỏiđâylàcáigì,chínhlàýthứcduynhấtmàtôicóquyềnsửdụngnó.

Khoathầnkinhhọcđươngthờiđưarabằngchứngchothấyýthứcđãkếtnốisâu sắcvớihoạtđộngchứcnăngcủanãobộ.Mộtmảnhnãobộ“vớikíchthước chỉ bằng hạt cát”, nhà khoa học về bộ môn thần kinh, V.S.Ramachandran đã viết, “lại có thể chứa đựng hàng trăm ngàn tế bào thầnkinh,haitriệusợidâythầnkinhvàmộttỷliênhợpthầnkinh,tấtcả“đangnóichuyện”vớinhau...Ngườitatínhđượcconsốtrạngtháinãobộcókhảnăng...vượtquáconsốnhữngphầntửcơbảntrongvũtrụ.

Cơquancựckỳphứctạpvàhếtsứclinhhoạtnàythườngxuyênnhậnđượcnhữnglượngđầuvàotừcácgiácquan,chuyểnđổithànhsựkíchthíchcủamộtthếgiớisinhvậtđượccảmnhậnbằngmộtbảnchấtcóýthức.Mặcdùchúngtacảmthấynhưthểmìnhđangbịlộtdadướibầutrờimùahètrongkhiđangvuốtvemộtconmèo,nhưngtoànbộcảnhtượngnàychỉlàmộtsựmiêutảxuấtpháttừbộnão.Ýthứchiệntạicủatôivềchitiếtnàylàmộtcấuhìnhgồmnhiềudấuhiệucủahệthầnkinh,trongđócódấuhiệucủabầutrờivàconmèo.Bứctranhcủathếgiớibênngoàiđượcphânchiatừmộtvậtthểởđây,đượcbímậtkếtnốivớinhauthànhbầutrờikhôngcóhìnhdạngcủa“tâmtrí”làkhôngthựctế.

Trongkhisựthiệthạigâyrachonhữngphầncủanãobộcóthểlàmthayđổihoàntoànvàcóthểdựđoánđượcbảnchấtcủaýthức,thìsựquansáttìnhtrạng củanãobộkhông thểnói cho chúng ta biết lý do tại saohoặcbằngcáchnàomàcấuhìnhđặcbiệtcủatếbàothầnkinhđượccảmnhậnnhưtiếngnổ lách tách cuối cùng củamột lò sưởi đã tàn trongmột buổi chiềumùađônglạnhlẽo.Ngườitacũngkhôngthểgiảithíchđượclàmthếnàomàhàngloạt những thay đổi thường xuyên của những cảmnhận về thị giác, thínhgiác,vịgiác,khứugiác,xúcgiácvà tinh thần lạiđượchợpnhấtmộtcáchdiệukỳ.Mặcdùkhoahọcthầnkinhnêumộttrườnghợprõràngvềviệcýthứctrởthànhngẫunhiêntrongtríóc,nhưngnóvẫnkhôngcókhảnănggiảithíchlàmthếnàomànãobộlạisảnsinhramộtýthứccótínhquyếtđịnhvàsâusắcchomộttạovậtcósựtựnhậnthứctrongmộtthếgiớicótínhcụthểcaovàchấtđầynhữnggiátrị.

Phậtgiáomiêutảýthứcvềbầutrờimùahèbắtnguồntừtácđộnggiữamộtdảimàuxanhdươngvànhữngcáinhìnnguyênvẹncủamộtcơquannhậnthức.Lànhữngphầntíchhợpcủahệthầnkinh,nhữngcơquancảmthụđãchiếmmột vị trí trong bộ óc (chúng chưa bao giờ được đề cập đến trongnhữngnghiêncứuvềtríóccủatínđồPhậtgiáo).Ýthứckhôngđượccoinhưmộtđặctínhrõnétcủamộtcơquanchiphối,màlàđặctínhcủatoànbộhệthốnggồmnhữngquátrìnhnộiliênkết:nhữngđốitượngvậtthểbênngoài,cácgiácquan,cảmgiác,kháiniệm,ngônngữ,kýức,lịchsử.Ýthứclàkếtquảcủasựtươngtácgiữachúngtavàmôitrườngmàchúngtađangsống.

Ýthứcconngườiluônchịutácđộngbởimộtthếgiớimànónhậnthứcđược.Trởnêncóýthứctứclàluônnhậnbiếtvềmộtđiềugìđó.Chodùchúngtamơhay tỉnh thìý thứcvẫnđượckíchhoạtbởinhữnghìnhảnh,âm thanh,mùivị, cấu trúc cùngnhữngý tưởng.Ngaycảkhi chúng ta tập trungvàoviệcxemxétbảnthân,thìýthứcnàyngaylậptứccũngsẽbịtáchrờivàchịutácđộngcủanhữngýthứcchưađượckiểmtra.Việckiểmtraýthứcđểnhận

thứcvềbảnthânmìnhlàđiềukhôngthể.Giốngnhưngóntaytrỏkhôngthểtựmình va chạm và thanh gươmkhông thể tựmình chém giết nên trí óccũngkhôngthểbiếtđượcchínhmình(theođúngýnghĩanày).

Thế giới tưởng như có ý thức hóa ra lại được nhuộmmàu bởi những âmthanhvàsắctháicảmxúc.Cảmxúcđượcbiểulộmộtcáchchủquanởmộtnơinàođódọctheomộtdảirộngmàcáccựccủanólàsungsướngvàđaukhổ.Chodùcảmxúctrungtínhđếnnỗichúngtacảmthấythờơvớinóthìsự thờơ đó dẫu sao cũng chỉ là cảmgiác.Nó có thể thúc giục, nhắc nhởchúngtahànhđộngmộtcáchhiệuquảđúngnhưcảmgiácsungsướnghayđaukhổđãlàm.Khibịnhàmchán,chúngtatìmkiếmsựkíchthích,nhưngkhikéocăngmộtbắpcơ thì chúng ta lạikhôngquan tâmđến sựbựcdọcngàycàngtăngthêm.

Thếgiớimàchúngtanhậnthứckhôngchỉcảmthấybằngmộtcáchthứcnàođó,mànócòn tạoraý thứcchochúng ta.Điềunày làhiểnnhiên.Nóđếnnhưđượcchấtđầytrướcđóbằngnhữngýnghĩa.Bạnbắtgặpánhnhìncủamộtngườitrongchiếcxehơivừachạythoángquavàbạnbiếtngườiđólàaimàkhôngmộtchútnghingờ.Bạnđọcmộttựasáchvàýnghĩatựnónhảyngayrakhỏicácchữvàcáctừ.Bạnkhôngnhìnthấynhữngnétchữnguệchngoạcsẫmmàutrênnềngiấytrắngmàbạnphảicốgắngđểdiễndịch.Lầnđầutiênkhibướcvàomộtcănphòng,bạnkhôngkhỏibốirốibởimộtloạtnhữnghìnhdạngvàmàusắcvônghĩa.Ngaylậptức,bạnnhìnrangoàicửasổđểquansátcảnhvậtbênngoài,vànhìnnhữngđồđạcbàybiệntrêntấmthảmcùngnhữngbứctranhtreotrêntường.

Thếgiớicăncứvàoýthứcthườnglàtậphợpnhữngcảmnhậnvàấntượngnhiềuhơnnhữnggìmàchúngtanhậnđược,cảmgiácđượcvàtổchức,sắpxếpđược.Đólàphạmvicủanhữngđiềucóthể,đượcnhậnbiếtthôngquanhữnghànhđộngbằnglờinóivàthểchất.Trởnêncóýthứclàđangđứngtrênngưỡngcửacủasựđáptrảvàphảnứngvớinhữnggìđangmởrachungquanhbạn.Chodùchúngtacẩnthậnđáptrảsaunhiềuthángliềulĩnh,tuyệtvọng,hayphảnứng theobảnnăngmàkhônghề suynghĩ thì trongcảhaitrườnghợpchúngtađềunhậnbiếtnhữnggìmàsaunàychỉđơnthuầnlàmộtkhảnăngcóthể.Chodùchúngtaquyếtđịnhkhônglàmgìcảthìkhisựlựachọncókếtquả,quyếtđịnhvẫnchỉlàmộthànhđộng.Chúngtakhôngthểkhônghànhđộng.Chúng takhông thểkhôngchúý tớinhữngáp lựccùngnhữngcơhộimàthếgiớiđãthửtháchchúngta,chodùthếgiớilàmngơvớichúng.

ĐứcPhậtcoiýthứcnhưmộtđiềubấtngờngẫunhiên,khôngchỉbằngnhững

cảmnhận,cảmgiác,nhậnthức,kháiniệmvàchọnlựa,màcònbằngnhữnglời giải thích cùng cách cư xử có điều kiện.Thể chất con người theo bảnnăngthiênvềsựvậtchấthóa,cảmnhậnvềcái“tôi”nhưmộtthựcthểtáchbiệtcóýthứcvàcưxửnhưthếgiớicókhảnănglàmhài lòngnhữngkhátvọngcủanó.Trongkhisinhhọchiệnđạihiểusựgiải thíchviệc trở thànhmộtcái“tôi”độclậpvàbấtdiệt,luônđứngbênbờcủaviệctìmthấyhạnhphúcnhưmộtchiến lược tiếnhóađangbànvềnhữnglợi íchsốngcòn, thìĐứcPhậtlạithấynóbịbuộctộilàđãlàmchúngtalolắngvàbốirối.

Chorằngcáchthứcthếgiớixuấthiệntrướcchúngtatheobảnnănglàthực,cónghĩa làkhôngchốngcựnổivớisựquỷquyệtcủaMara từngđược tạothànhcấutrúccủachínhvậtthể.Chừngnàoconngườicònkhátkhaonhiềuthứhơnlàsựtồntạivềmặtvậtchất,thìhọcònthấybảnthânmìnhbịphảnđốibởinhữngthóiquenvàcáchcưxửcốhữuvềnhậnthứctráingượcvớinhậnthứcvềcácý tưởngvănhóavà tinhthần.Đểlàmsuyyếunhữngtácđộngbẩmsinhcủaviệctrởthànhmộtbảnchấtcốđịnhtrongmộtthếgiớibấtbiến hứa hẹn nhiều hạnh phúc,ĐứcPhật đã dạy các đệ tử củamình phảikhôngngừngchúývào“nhữngdấuhiệu”nhấtthời,khôngđángtincậyvàvịthacủasựhiệnhữu.Ngàikhámphárachìakhóacủahạnhphúcnằmtrongviệchiểubiếtlàmthếnàomàthếgiớihaythayđổivàkhôngthểkiểmsoátđược lạikhông thể tạo rahạnhphúc.Vìnhữngbài thựchànhcùngnhữngnhận thức sâu sắcđãđingượcvới “dòngchuyểnđộng”củaMara,nêncứmỗilầnchúngtatìmcáchápdụngchúngthìchúngtalạithấymìnhbịlàmxaolãngvàbịcảntrở.

Làngườichữalànhtìnhtrạngconngười,ĐứcPhậtchỉquantâmtrongphạmvisựhiểubiếtvềtínhngẫunhiêncóthểgiảithoátchúngtakhỏinhữngảogiác.ĐốivớiNgài,vấnđềvềýthứclàcáchthứcnótrởthànhcốtlõikhôngthểrútgọnđượccủabảnchấtconngười.Ngaycả trướckhichúngta thỏamãnnhữngýnghĩtôngiáokỳquặccủaviệccóđượcnhậnthứcthuầnkhiếthaymộtlinhhồnbấtdiệtthìýthứcdườngnhưđãbịphântáchmộtcáchkỳlạrakhỏithểxácvàthếgiớinóđangsống.Cảmnhậnbẩmsinhcủaviệctáchrời khỏi sự thay đổi liên tục của cuộc sống, theoĐức Phật, làmột trongnhữngnguyênnhânchínhcủasựcôlập,sựthờơxalạvànỗithốngkhổcủaconngười.Bằngsựquantâm,chúýtớicáchlàmthếnàomàýthứcnổilênmộtcáchngẫunhiêntừnhữngtrạngtháilinhđộng,ngườitabắtđầuphábỏcảmnhậncốđịnhcủacái“tôi”đượckèmtheo.Bằngviệcphávỡsựcôlậpcủamột bản chất xa lạ, sự nhận thức đã tái kết nối chúng ta với vở kịchkhôngcóđoạnkếtcủanhữngquátrìnhtươngtác,quátrìnhsángtạo,tươnghỗlẫnnhau.ĐốivớiĐứcPhật,ýthứccũnggiốngnhưmọithứkháctrênthếgiới,khôngbềnvữnghaythựctếhơnsovớiánhsánglunglinhcủamộtcái

bónghaynhữngbongbóngnướctrongdòngsuối.

Chương14:CƠTHỂNÀYĐANGTHỞ

Bạnlàngườiquansátđangthamgiavàonhữnglờinóinày.Ánhsángtừánhđènhaycửasổhắtlênthànhmộtđườngthẳngtrênbảnvănđượcin,tạonênnhữnghìnhảnhtrênvõngmạccủabạn,chúnglóesángdọctheonhữngdâythầnkinhthịgiácchođếntếbàothầnkinhtrongnãolàmxuấthiệnmộtcụmtừhaymộtcâudễhiểu.Chodùnhữngtừngữnàycó làmbạnnhàmchán,kíchđộnghaygợi trí tòmò thìcảmnhận thựcsựnày lànơikhởiđầuconđường dẫn đến tự do. Chúng ta không có ý định xem xét điều này. Vì“nhữngngườibìnhthườngđềubịđánhlừa”nhưChinul,mộtThiềnsưởHànquốcvàothếkỷXIIđãnhậnxét.

Khimặcquầnáo,người tachỉbiếtmìnhđangmặcquầnáo;khiănhọchỉbiếtmìnhđangăn;trongtấtcảmọihoạtđộngngườitađềubịđánhlừabởivẻbềngoài.Dovậy,họdùngchứcnăngsiêuviệtcủatríóchàngngàynhưnglạikhôngnhậnranó;nónằmngaytrướcmắtnhưnghọlạikhôngnhậnbiếtnó.

Bằngviệcnắmbắtnhữngchuyệnnhỏnhặthàngngàycủađờisống,chúngtađãthấtbạikhiphảichấpnhậnsựthựckhácthườnglàchúngtaýthứcđượctấtcả.Giốngnhưmộtconcámấtnhiềuthờigianbơiquacácđạidươngđểtìmnguồnnước,chúng ta thừanhậnnhữngchân lýsâuxanhấtnằmtrongmộtnơisiêuviệtnàođóvượtquágiớihạnnhữnghỗnđộn trần tụccủasựhiệnhữuhàngngày.NhưngvớiChinul,“BảnchấtcaoquýcủacõiNiếtbànlàhoàntoàncóởtấtcảmọingười”.BằngviệcduytrìtruyềnthốngThiền,khôngphảiôngđangnóivềmộtchânlýtrừutượng.Trướcmắt,ôngvẫnchorằngnhậnthứcmớicủaĐứcPhậtđãnhẹnhàngtruyềnquanhữngngóntayđểcảmnhậnđượckết cấucủacuốnsáchnày, truyềnquađôimắtđểnhìnthấynhữngtừnày,truyềnquasuynghĩđểbịbốirốivềýnghĩacủachúng.

“Con đường”, Trang Tử nói, “Nằm trong con kiến, trongmiếng ngói vỡ,trong bùn lầy, trong vật dơ bẩn”.CõiNiết bàn được tìm thấy không phảibằngviệctừbỏthếgiớimàbằngviệcthămdònhữngnơisâukíntốitămvàtrần tục của nó.Để phá vỡ sức thu hút bề ngoài của con người, hãy hìnhdungbạnđangramộtquyếtđịnhvớimộtvếtrạchtừđầuđếnchân,sauđóbóchếtmọilớpda,mỡ,thịtvàgânchođếnkhixươnglộra.Hãyquansátnhữngvan timđangbơmmáu thôngquađộngmạchvà tĩnhmạch,dạdàyđangtiêuhóamộtphầnthứcăn,đểlộranộitạngđanglấplánh:gan,thận,ruột.Hìnhảnhconngườithayđổithậtnhanhchóng,vừamớichảichuốtlàmdángtrướcgươngđãbịrútbỏđờisốngconngười.

Nhữnghànhđộnglàmchúngtabịbốirốinhiềunhấttrướcđámđông-khóclóc,óimửa,tiểutiện,-lànhữnghànhđộngítxácđịnhtínhngườinhất.Bảntínhthíchănmặcđẹpvàphôtrươngvênhváonhưngchúngtalạixấuhổkhithú tính thông thường củamìnhbị phơi bày trướcngười khác.Việcđể lộthânhìnhlàmộtlờinhắcnhởcầnthiếtvềbảntínhyếuđuốicủachúngta:sựthốirữa,mụcnát,đauđớn,chiếmđoạtvàhủyhoạilàlờichếgiễuđộcácđốivớibảntínhtựchịuđựngmàchúngtađangđấutranhgìngiữ.

“Khisởhữumộtthểxácnhưvậy”,ĐứcPhậtnói,“Ngườitanghĩvềmìnhởmứcđộcaovàngượclạivớingườikhác”-vìkhôngcógìhơnviệcthiếusựnhậnthứcsâusắc.Xácthịtnàyđượcsinhratừbụngmẹvàđượcanbàichođếntậncùnglàcátbụi,làmộtcỗmáycânbằngvĩđạicủaconngười.Giảiphẫumộtconchóhaymộtconmèo,conchimhayconcá,bêndướilớpdabạnnhìnthấymáu,thịtvàxươnggiốngnhưcủachínhmình.Nhữngloàisinhvậtđókhônghềcócảmgiácgìvềnhátcắtnhưngchúngta,loàisinhvậttốicaosẽcócảmgiácthoángquatrênbềmặtcủaphầncònlại.Phântíchphầnxácthịtnàythànhchấtđạmvàgenditruyền,chúngtasẽnắmđượcphầntàisảnkế thừa chung củamìnhvới tất cảmọi thứ, từ tảobiểnđếnvi khuẩn.Phântíchcácgiennàythànhphântử,nguyêntử,hạtlượngtửthìchúngtasẽchạmvàonhữnggìchúngtadùngchungvớiđásỏivàsaochổi.

Chúngtathấybảnthânmìnhđanglẩntrốn,khôngnhữnglẩntrốntínhbấpbênh,mongmanhcủamộtthếgiớingẫunhiênmàcònlẩntrốnnhữngnhucầucủamộtcơ thểsinhvật.Khiđọcnhữngcâunày,chúng takhôngcảmnhậnđượchailáphổi,buồngtimvàhệthầnkinhđanghoạtđộngđểbạncóthểđọcđược.Nhữngtếbàocùngnhữngbộphậntinhvitrongcơthểlàmộtlờinhắcnhởnghiêmkhắcđếncáichếtcủachúngta.Nhucầuhítthở,ănvàthảibỏlàbằngchứngchosựthamgiacủachúngtavàotựnhiên.Tuynhiên,đểhướngsựchúýkhỏimốibậntâmquámứcvàohìnhảnhvàsựsuyngẫmriêng,thayvàođólàquantâmđếnnhữngđiềukiệnvậtchất,cảmxúcvàtinhthầnmà từ đó, vai trò của bản thân xuất hiện, theoĐứcPhật, đó là “Conđườngtrựctiếp...đểđạtđượccáchthứcđúngđắn,chosựnhậnthứcvềcõiNiếtbàn”.

Đểcảmnhậnsâusắcviệcbộc lộbảnchấtcủa tựnhiên,ĐứcPhậtđềnghịnênquayvềvớitrọngtâmbảnchấttựnhiêncủachínhnó:“Làvềđếncánhrừng,vềđếncộirễhaymộttúplềutranhtrốngrỗng”.Khikhôngmangdấuvếtnàochứngtỏsựhiệndiệnhayquyềnlựccủaconngười,tìnhtrạnghỗnloạnnơihoangdãtrởthànhđịahạtcủasựvịtha.Câycối,bụirậmvàdâyleođược tự domọc lên, nở hoa và khô quắt lại, không bị con người cản trở.Cảnhtượngthêlươngcủamộttúplềutrốngtrải-cólẽđãbịhoalábaophủ

mộtnửa-làlờinhắcnhởchothấykhôngcóaiởđó.Ngượclạivớimộtthếgiớibịbãohòabởinhữngdấuhiệucủaquyềnsởhữuvàthamvọng,tựnhiênđãvôtìnhvàdễdàngphơibàytừngmảngcủamộtcuộcsốngtươngtựđangđậprộnràngtrongmạchmáuvàtrànđầybuồngphổichúngta.

Việctrúngụtrongtrạngtháicôđộccủatựnhiênhayrútvàomộtcănphòngtrốngtrảitựnókhônglàmdịuđikhátvọngđiêncuồngcủanhữngsuynghĩvàcảmxúcngăncảnngườitađượcổnđịnhtrongsựsuytưsâulắng.NhưPascal và Montaigne đã khám phá, trạng thái cô độc có khuynh hướngkhuếchđạitínhliêntụccủatríóc.ĐơngiảnMarakhôngthểbịkhuấtphụcchỉbằngviệctáchbảnthânrakhỏitrạngtháibịquấyrầy.Ngaytừđầu,điềunàycó lẽgiốngnhưviệcrútkhỏi thếgiới làmchongười ta thêmquẫn trí.“Tìnhtrạnglẩntrốn”tríóccầnphảitiếnhànhthườngxuyênđểdẫnđếnmộthành độngmà người ta có thể thường xuyên quay trở lại với nó.Đối vớiMontaigne,đâylàphươngpháprènluyệnnhữngbàiviết;cònđốivớiĐứcPhật,đâylàbàithựchànhtậptrungsựchúýđốivớiluồnghơithởravào.

Việchítthở,suyngẫmlàmchobạncónhậnthứcsâusắcvềsựhòahợpquantrọngnhấtcủasựtồntạivềmặtvậtchất.Thayvìkhảosáttỉmỉcơthểbằngcáchtưởngtượngđểxemxétnótừbênngoài,ngườitacóthểcảmnhậncáchthứcđểkhámphánótừbêntrong.Bằngviệctìmramộttưthếvữngchắcvớiphầnlưnggiữthẳngđứng,rồidồntoànbộsựchúývàocảmnhậnvậtchấtcủahơithởkhinóđivàohailỗmũi,trànđầyhaibuồngphổi,ngưnglại,rútrakhỏibuồngphổi, rồi lại thở ra, lạingưng, lại tiếp tục...Đừngnênkiểmsoáthơithở;chỉnênngừngnghỉvớisựlặnglẽđểnhậnrasựhoạtđộngnày.Nếuhơithởngắnvàcạnthìhãynhậnxétnólàngắnvàcạn,nếuhơithởdàivàsâu thìhãynhậnxétnó làdàivàsâu.Khôngcócáchđúnghaysainàotrongviệcthở.

Hítthởlàmộtchứcnăngtựđiềutiếtcủacơthể.Vìđaphầnchúngtađềudễdànghítvàovà thởranhưmột thâncâyhướngvềánhnắngmặt trời.Quátrìnhtựnhiênnàyxảyratheoýmuốncủariêngnó.Nhưngchừngnàongườitacòntậptrungsựchúýthìdòngchảytựdocủanócònbịngăncảnbởisựkìm chế của sự tự ý thức. Cho dù bạn không cố gắng kiểm soát hơi thởnhưng hành động thực sự tập trung chú ý vào nó cũng đã áp đặtmức độkiểmsoát.Hãyhọccáchlàmthếnàođểgiữnguyênsựnhậnthứcđầyđủvềviệcthởmàkhônglàmcảntrởnhậnthứcvềsựdaođộngtựnhiêncủanó.

Cáchthứcđểlàmđiềunàylàchờđếnkhihơithởxảyra.Saumỗiđợthítvàovàthởra,tiếptheolàsựtạmdừngngắnngủikhicácbắpcơthayđổisựvậnđộng,giảsửcoinónhưvậy, trướckhiđẩyramột luồngkhôngkhíbịdồn

nénhayhítvàomộthơithởtươimới.Sựtựýthứccủaviệchítthởđượcthểhiện rõnhất tạihai thờiđiểm:nóbấtngờcảmgiácnhư“tôi”phảihítvàohoặcthởra.Đểxóatancảmnhậnvềsựtrunggiannày,trongtừnggiaiđoạntạmdừnghãygiữnguyênvaitròcủangườiquansát,tứclàđểýxemkhinàovàbằngcáchnàocácbắpcơsẽbắtđầuthamgiavàosựhòahợpđểkhởiđầusựhítvàovàthởratiếptheo.Chỉnênchờđếngiaiđoạnkếtiếpcủaviệchítthở:đừngđòihỏikhinàothìnónênbắtđầu;khôngcầnchuẩnbịxemđólàhơithởnônghaysâu;khôngcầnđểýxemđólàhơithởmạnhmẽhaynhẹnhàng.

Trong khoảng không gian mở của việc chờ đợi chỉ mang tính cảnh báonhưngkhôngcanthiệpnày,cơthểsẽbấtngờcảmnhậnhítvàohaythởratheocáchriêngcủamình.Bằngthựchành,ngườitahọccáchnângcaovaitròcủamộtngườiquansátlàthamgianhưngkhôngcanthiệpvàođộngtáchítthởcủaconngười.Bằngviệcchúýliêntụcvàcẩnthậnnhữngcảmnhậnnhịp nhàng của việc hít thở, trí óc không những trở nên trầm tĩnh và tậptrunghơn,màngườitacònnhậnrasựtinhtếvàphứctạpcủaquátrình.Bấtcứnhậnxétnàocoiviệchít thởnhưnhữngtiếnggầmcơhọctácđộnglênbuồngphổiđềuđượcthaythếbằngcảmnhậnsâusắccoihơithởnhưnhịpthủytriều,nhưmộtsựkếtnốiquantrọngvớithếgiớibênngoàilớpda...

Nhịpđộbềnvững,chắcchắncủahơithởgiốngnhưmộtcáineo,cứmỗilầnngườitaquaytrởvềtâmtríthìcáineonàybịgiànhlấybởinhữngđiềumơtưởnghãohuyềnhaynhữnghồiức.Nhữngthayđổibấtthường-từđợthơidài,nhẹnhàng,chođếnđợthơithởhổnhểnngắnngủi,gấpgáp-đềuđượccoinhưkhíápkếcủatâmtính.Sựhítthởmởcánhcửadẫnđếnnhậnthứcđượcnângcaohơnvềcuộcsốngbêntrongcủamộtngười:cảmxúcrộnràng,rungđộng, vội vã, nóngnảy, náo nức, căng thẳng, xúc phạm...Bằngviệckhảosátmớcảmxúchỗnđộnnày,chúngtanhậnthấynónhưmộttấmvảiđượcthêudệtbằngcảmxúcvàcảmgiác.Cơndằnvặtlolắnghayvộivãcủasựthởragiốngnhưmộtsựcothắthaybùngnổtạimộtvịtríđặcbiệttrongcơ thể. Những tâm tính tản mạn hơn, chẳng hạn như buồn rầu hay mãnnguyệnđượclantrảithànhmộtlớpsươngmùbayngangtoànbộhệthống,trongkhicảmgiácdaydứttrongmạnglướithầnkinhởbụngđãkhơidậysựbấtanquenthuộcnhưngkhôngthểgọitên.

Vàcóthứxảyra,cóthứbiếnmất.Ngườitacàngquantâmđếnbiểuhiệncủacuộcsống,từnhữngsuynghĩnhẹnhànglướtquatríócđếnvòmtrờixanhyêntĩnhkhôngmộtbóngmâythìtínhkhôngkiênnhẫncủamọivậtcàngtrởnên rõ ràng.Tất cả sựvật đều thểhiệnbản thânmình thôngqua cácgiácquanđangvậnđộng.Mộtýtưởngđangchạyđuavớitốcđộmàchúngtachỉ

đủnắmbắtđượcnóvàbầutrời thayđổimàusắc trongtrạngtháiyêntĩnhdườngnhưbấtđộng,nhưngcảhaiđềutrongtìnhtrạngthayđổinhưnhau.Chodùđólàvìđặcquyềnưutiêncủacơthểđốivớitínhliêntụcvĩnhcửu,hayvìsựkhaokhátđầylolắngcủachúngtađốivớitínhbềnvữngtrongmộtthếgiớikhôngchắcchắnthìchúngtacũngkhôngcókhảnăngquantâm,lưuýđếnđiềunày.Cứnhưsựkhángcựcủachúngtađốivớitínhtạmthờiphảnchiếusựkhángcựmạnhmẽhơntrướccáichết.Marakhôngnhữnglàsựcảntrởmàcònlàsựtạmthờivàchếtchóc.

Mộtthếgiớithườngxuyêntanbiếnsẽkhôngbaogiờcốđịnhtạimộtnơinàođóđểthỏamãnướcmuốncủamộtngườihaymộtxãhộivìtínhbềnvữngvàhạnhphúclâudài.Tuynhiêntheobảnnăng,chúngtavẫnchorằngthếgiớinhưvậycókhảnăngmanglạihạnhphúc.Niềmkhaokháttheothuyếtduytâmnàycónguồngốcvềmặtsinhhọccũngnhưtâmlýhọc.Quátrìnhtiếnhóacủa loàingườiphầnnàodonăng lựcdựa trênkháiniệmcủachúng tanhằmquan tâmvàhoạchđịnhmột tương laimàmọingười,gồmhọhàng,ngườithânvàconcháuchúngtasẽkhỏemạnhvàpháttriển.

Thànhcôngcủacáchthứcnàyđòihỏimộtbảnchấtkiêncường,khôngbịtácđộngbởisựthayđổicùngnhữngrốirencủacuộcsống.Chỉbằngcáchnày,“tôi”và“chúngta”mớicóthểhưởngthụthànhquảcủanhữngnỗlựctrongtươnglai.Nhưngkhichúngtacẩnthậnxemxétnhữngkiểumẫucủacuộcsốngbêntrongvàchungquanhmìnhthìkhôngtìmthấynhữngđiềunhưvậy.Mặcdùcơthểvạmvỡcủa“tôi”cólúccứngrắnvàthựctếhơnbấtcứthứgìkhácnhưngnóvẫntanbiếnnhanhnhưmộtảotưởngngaykhichúngtatìmcáchtróibuộcnó.Tráivớimongđợi,bảnchấtkhôngchegiấugiữavởkịchxoaytrònquanhcácsựkiệncũngkhôngtáchrờichúngtrongphạmvicủariêngnó.Khi conngười suy tư với sự vị tha, người ta khámphá ra rằng,giốngnhưhơithở,nócũnghếtsứcbấtngờvềsựhòahợpcủariêngmình.Ngaycảviệcquansátsựnhậnthứccũnglàhậuquảtạmthờicủacảmxúcđangtácđộnglêncáccơquancủamộthệthầnkinhphứctạp,cókhảnăngbiểuthịnhữngdữliệuđódướidạng“nhữngthứđượctôiquansát”.

Saunhiềunăm tranhđấu,ĐứcPhậtnhận ra rằng sựquansát trầm tĩnhvàthấusuốtvềbảnchấtphùdu,đaukhổ,khôngđángtinvàbảnchấtvịthacủasựtừngtrảiđãlàmgiảmsựlolắngcủamộtngườivàthếgiớinằmngaytạigốc rễ của nỗi khổ hiện tại. Sự giảm thiểu này (cho dù chỉmột vài phút)chínhlàcõiNiếtbàn-trongkhiáchkìmkẹp,tấtnhiênphảilàMara.Giốngnhưcách thứcĐứcPhậtcầnđếnđểchinhphụcMaranhằmtrở thànhĐứcPhật, cõiNiết bàn cũng cần trạng thái tĩnhmịch củavòng luânhồi để trởthành cõiNiết bàn.KhiMara thường ám ảnhĐứcPhật thì vòng luân hồi

cũnghaycómặtởcõiNiếtbàn.

Chương15:HỌCCÁCHCHỜĐỢI

Nếulũmaquỷthêudệtnênnhữngđiềuhưcấuvềmộtbảnchấtvàmộtthếgiớirõràng,khôngcóthamvọngvàcóthểkiểmsoátđượcthìcõiNiếtbàn,dùđangđứngyêntrongsựxoayvòng,vẫnbiểulộmộtbảnchấtvàmộtthếgiớikhóhiểu,đầythamvọng,khôngthểkiểmsoátđược.SựgiảithoátcủacõiNiếtbàndựavàobảnchấtphùduvừamongmuốnbộclộbảnthân,vừamuốnđượcrútlui.

KhithầytuRadhahỏi:“MụcđíchcủacõiNiếtbànlàgì?”,ĐứcPhậttrảlờirằng:

Ngươiđãvượtquágiớihạncủavấnđềrồiđó,Radhaạ.Ngươikhôngnắmbắt đượcgiới hạn củavấnđề.Radhanày, đối với cuộc sống thiêng liêng,đượcsốngvớicõiNiếtbànlànềntảngcủanó,cõiNiếtbànlàđiểmđếncủanó,cõiNiếtbànlàmụctiêucuốicùngcủanó.

Làmộtvếtrạnnứttrongtòadinhthựcủavòngluânhồi,làsựnớilỏngtạmthờivòngkìmkẹpcủaMara,hoặclàsựthảlỏngkhôngbịcảntrởcủatừnghơi thở, cõi Niết bàn đã đến một cách tự nhiên. Chúng ta ngạc nhiên vìkhôngcónhữngđiềuchắcchắnđểcảmnhậnđượcsựnguyhiểmvàkhôngđángtincủathếgiới.TínhphứctạpkhóhiểunàylàsựdựbáomơhồđầutiênvềcõiNiếtbàn.Tínhchấtmạnhmẽcủanókhôngkhuấyđộngchúngtanhưnglạiđặtchúngtavàosựtĩnhmịchxalạ.Chodùnókếttinhlạithànhcâuhỏi“Điềunàylàgì?”haybịđônglạithànhcảmgiácdaydứtvềsựnghingờthìnóvẫntrởthànhnguồnvànềntảngcủaconđường.

Tráivới tính liên tụcđầyđaukhổcủavòng luânhồi, sựgiải thoátcủacõiNiếtbànđượccảmnhậnnhưmộtsự thanhthản.Sựthanhthản làmộtđặcđiểm,khôngchỉđơnthuầnlàcủacuộcsốngnộitâmcủaĐứcPhậtmàcònlàtínhdễdàngbộclộcủacuộcsống.“Bấtkỳđiềungẫunhiênnào”,Nagarjunanói,“vềbảnchấtcũngđềulàsựthanhthản”.SựthanhthảnthuộccõiNiếtbànnàyluônhiệndiệntrongsựvịtha,khôngbịcảntrởcủagiớitựnhiên;sựđâmchồicủalá;cúnhảycủaconmèo,sựluânchuyểncủamộtdòngchảy.ĐểtượngtrưngsựchinhphụccủamìnhđốivớiMara,ĐứcPhậtđãchạmtayvàotráiđất.CõiNiếtbànkhôngtọalạctrongvùngđấtthiênđườngxaxôi;nóđượcbắtnguồn từ lập luậncủaconngười.Có lẽ lúcđầuvùngđấtnàycứngrắn,mờđụcvàđầy trởngại,nhưngkhichúngtađiềmtĩnhquantâmđếnnóthìnóđãmởratínhtựnhiêncủachiềusâuvàsựthanhthảnvôbờbến.Kếtquả là, nhưShantidevanói, “Bảnchất cuộc sốngvốn là cõiNiếtbàn”.

Tìnhtrạnglúngtúnglàsựđáptrảphùhợpvớilậpluậnnày,còntínhtựnhiêngiốngnhưmộtvựcthẳmmàtấtcảmọithứđềubắtnguồntừđó.Nhưngnếugọicáchlậpluậnnàylà“siêuphàm”,“trítuệ”,“tìnhtrạngtrốngrỗng”,hay“Thượngđế”làđãmắcbẫyMaramộtlầnnữa.Bởithayvìdựavàonhữngđiềuchưabiếtvôhạnđểlàmtínhphứctạpthêmsinhđộng,chúngtalạitrởvềvớinhữngranhgiớiantoàncủamộtkháiniệmmàchúngtatinlàmìnhđãhiểu.Thayvìnắmlấytínhphứctạpvềsựtồntạicủamình,chúngtalạinhậnsự an ủi củamột ý tưởng triết học hay tôn giáo.Người ta cần phải đượcchuẩnbịđểtừbỏcảniềmanủidùlànhỏnhấtcủa“lậpluậnkhôngduyêncớ”.

Bạnđãchờtrongmộtbểsâunhữngsựbốirốimàkhôngkỳvọngbấtcứđiềugì.Bạnmởrộngbảnthântrướctínhchấtkỳlạcủanhữnggìbộclộranhưngkhôngthểgiảithíchđượcnólàcáinàyhoặccáikia.Bạntừbỏbấtcứnhậnxétnàovềkếtquảcủamộtsựthựchànhnhưvậy.Bằngviệchôhàocácmônđồcủamình“sáthạiĐứcPhật”,LãoTử tin rằngchúng tasẽ tốngrakhỏiđầumọiýtưởnghayhìnhảnhmàchúngtađãtừngnhậnthứcvềnó.“NếucácngườitìmthấyĐứcPhật”,ôngnói,“thìcácngườisẽbịnắmgiữtrongvòngvâycủaĐứcPhật

-Mara”.Tuynhiên,ýtưởngcaoquý,tinhtếvàuyênbáccủamộtngườinhưĐứcPhật chưabaogiờnhiềuhơnmột tậphợpnhữngkýứcvàkháiniệmđượcrútratừkinhnghiệmtrướcđâycủachínhbạnvàngườikhác.Nóđưabạnđếngầnhơnvớinhữnggìđãbiết.

Thayvìsắpxếpổnthỏathànhnhậnthứcnhẹnhàngvềviệcbộclộcảmnhận,mộtsốtrongchúngtađãcốgắngphấnđấuđểbướclênphíatrước.Marathìkhôngkiênnhẫn.Nóchưabaogiờhàilòngvớiviệcngồiyênchờđợi.Mụctiêucủanóluônởnhữngnơikhác.Giốngnhưmộtbảninsắpchữthiếucânxứng,bóngmacủachúngtaphảigắngsứcgấpđôiđểthoátra,đivàomộtthegiớikhác.Sựphiềnphứccủatínhliêntụcnằmtrongniềmkhaokhátnổiloạnởmộtnơikháckhinókhôngthểxảyraởbấtcứnơinàokhácngoạitrừnơinày.Quaviệctạonênmộtsựnỗlựccódựtínhbằngcáchquayvềnhiềulần với thời khắc hiện tại, điều này cứ như chúng ta đang chủ tâm khiêukhíchtộiác.

NhữngthếlựcMaratriệutậpđểphảncônglàsựkhaokhátnhụcdục,ýchíbệnhhoạn,ướcmuốntộilỗi,tìnhtrạngliêntục,lờđờ,uểoải,mêmuộivàhoàinghi.Nhữngtrởngạinày“bịdẫnxakhỏicõiNiếtbàn”bằngviệcphátan sự nhận thức tập trung, yên tĩnh của nhữnggì đangmở ra ngay trướcmắt.Cólúcchúngtaquantâm,chúýđếnhơithởhoặcthắcmắc:“Điềunày

làgìvậy?”,nhưngsauđóbịbaovâybởimộtýtưởngtìnháikỳquặchaynỗitứcgiậnmạnhmẽ.Hoặcsựthanhthảncủachúngtabịđedọabởisựlolắngtheobảnnăng;haychúngtabịsaxuốngbãilầycủatrạngtháihônmê;hoặcnhữngmốinghingờvụnvặtlạinổilênđểchếgiễunhữngnhậnthứctộilỗivàmụcđíchcủachúngta.Mộtkhibịnhữngđiềuquáiquỷnàychiếmhữu,tâmtrínhanhchóngmấtđitínhmềmdẻo,sángsuốttựnhiênmàtrởnêngiòntandễvỡ,mờđụcvàmấttậptrung.ĐứcPhậtđãmiêutảnhữngtrởngạinàylà“nhữngkẻquẩnquanhtrongtâmtrí”,sosánhchúngvớinhữngloàidâyleo khổng lồ tự buộc mình chung quanh những thân cây khác, làm chonhững thâncâychủ“bịuốncong,vặnvẹovàbị táchrời ra”.Một lầnnữachúngtalạithấybảnthânbịđưađếngầncáibẫycủaMara.

Giống nhưmột người hầu bàn quan tâm đến nhu cầu của khách hàng tạinhữngbànmàanhtaphụcvụ,ngườitacũngphảichờnhữngđiềungạcnhiênchưađượcbiếttrongvởkịchviểnvôngcủađờisống.Bằngviệclàmchoýmuốncủariêngmìnhphụthuộcvàoýmuốncủakháchhàng,ngườiphụcvụđãphải từbỏbấtcứsựkỳvọngnàovềnhữnggìmàsauđóanh tacó thểđượcgọi tớiđể làm.Thườngxuyêncảnhgiácvàsẵnsàngđápứng, lờiđềnghịxưacũnhấtcũngkhônglàmanhtabốirối.Anhtakhônglàmngơvớinhữngngườianh taphụcvụnhưngcũngkhôngxuấthiệnkhôngđúnglúc.Anhtavôhình,ẩnmặtnhưnglúcnàocũngxuấthiệnkhicầnthiết.Tươngtự,bằngviệchỏi“Điềunàylàgìvậy?”,ngườitakhôngcầnphảitựmìnhcốgắngbướcvềphíatrướcbằngviệcquantâmđếnkếtquả.Ngườitathoảimáichờđợimộtsựđápứngkhôngthểthấytrướcvàcâutrảlờicólẽkhôngbaogiờtới.Điềuduynhấtngườitacóthểlàmlàtiếpthuvàcảnhgiácmộtcáchtốtnhất.

Chúng ta ghét việc chờđợi.Khimột chuyến tàuđếnkhôngđúnggiờhaymộtngườibạnđếntrễ,chúngtacảmthấybựcdọcvớimộttrạngtháikhôngkiểmsoátđược.Thayvìtấtcảmọiviệcxảyratheokếhoạchthìchúngtalạibấtngờphómặcchongườikhácvàkhôngthểtácđộngđếnhậuquảcủacácsựviệc.Khilờigiảithíchcótínhanủivềmộtthếgiớiphụthuộcvàcóthểkiểmsoátđượcđãtanbiếntheothờigian,chúngtabịphơibàytrướcnỗiđaukhổcủasựkhôngđángtinvàothựcchấtcuộcsống.Tínhmấtkiênnhẫncủachúngtadângcao,sựđiềmtĩnhbịđổsụptrởthànhsựbốirối,tứcgiậnhaybùngphátthànhsựsợhãivàchúngtabịphơibàynhưmộtsinhvậtnonnớttrướcMara.

Thayvìcoiđónhưsựcoinhẹphẩmgiáconngườihaysựtiêuphíthờigian,việcchờđợicóthểđượccoilàmậtmãcủacõiNiếtbàn.Vìcuộcsốngcuốicùngcũngchỉlàmộttrạngtháichúngtakhôngthểkiểmsoátđược,chonên

việcchờđợilàsựđáptrảphùhợpvớibảnchấtthoángquavàkhôngđángtincủanó.BàithựchànhchờđợilàhọccáchdừnglạitrongsựthanhthảnmangtínhNiếtbàncủanhữngđiềungẫunhiên.Tuynhiên,việcchờđợikhôngcònmangtínhthụđộng,trongkhitìnhtrạngtrốngrỗngchỉlàtìnhtrạngkhôngtồntại.Làmộtsựtĩnhlặngđầycảnhgiácbắtnguồntừtìnhtrạnglúngtúngrắcrối,đâylàlậpluậnchúngtacóthểđáptrảbằngnhữngcáchthứcbấtngờtrước biểu hiện của cuộc sống và sự đối đầu khó tránh với những ngườikhác.

Phần3:SỐNGVỚIMAQUỶChương16:CUỘCSỐNGCỦAMỘTNGƯỜIBÌNH

THƯỜNG

Sốngvớimaquỷlà laođầuvàomột thếgiớikhónắmbắt, lừadối,bế tắc,phùphiếm,khôngxácthực,mêmuộivàhếtsứcphùdu.Đểtồntạigiữatìnhtrạngngẫunhiênbấtngờđòihỏingườitaphảihiểu,phảikhoandungvàyêuthích thế giới.Không bước vào thế giới theo cách này, sẽ không còn conđườngnào,khôngcósựthứctỉnhnào,khôngcócõiNiếtbànvàcũngchẳngcótựdo.MaravàĐứcPhậtđãđankếtvàonhau...Suynghĩxemcóthểtồntạitrongsựcôlậphaykhôngtứclàđãtrởthànhnạnnhânchothủđoạnxưacũnhất củaMara:giậtmạnh thứcóđiềukiện rakhỏima trậnchứanóvànângnólênthànhtrạngtháicủathứkhôngđiềukiện.

NếuMarachết,thì,vìlàđốicựccủanónênĐứcPhậtphảisống.Kẻxấuxavàkẻđượcnhậnthứckhôngthểtáchrờinhautrongsựsốngcũngnhưtrongcáichết.Cuộcsốngmàkhôngcócáichếtvàcáichếtkhôngcócuộcsốngthìđềuvônghĩa.Cuộcsốnglànơicácdòngchảyđẹpđẽvàcốđịnhhướngđếnnhữngmụctiêucủanó.Việctuônchảymạnhmẽcủatừngsựvậtsốngđốivới sự thừamứaquámức củanó cũnggiốngnhư sựvật lộnvới cái chết.Sốnglàđểtừbỏmụcđíchcủaconngười.Ngườitavứtbỏbảnthânđểtrảlờichocâuhỏivềviệccómặtởđây-bằngviệchiểurằngmỗingày,mỗigiờ,mỗiphútcó thể làcơhộicuốicùngđể làmđiềunày.Giốngnhưviệc thổibùnglênmộtngọnlửa,cõiNiếtbànlàviệctựhủycuộcsốngtrongtừnglúc.

Khôngcómaquỷgâytrởngại,ngườitakhôngthểtạoraconđường.Vìconđường được tiếp tụcmở rộng bằng việc vượt qua những chướng ngại vậtngăn cản sự tự do chuyển dịch dọc theo con đường đó.NếuMara khôngbướcvàoconđườngnàythìkhôngcóđiềugìđểchúngtatraođổinhữngthứcầnthiếtthúcđẩybảnthânmìnhrakhỏicơnkhủnghoảng.Vànếukhôngcósự thay đổi tuần hoàn của cuộc sống thì không có nhu cầu chomột quanniệmmangtínhhướngdẫnđểđịnhhướngchobảnthânmình;nếuchúngtakhôngnảnchíthìsẽkhôngcónhucầuthoátkhỏiconđườngmòn;khôngcósựđơnđộcthìsẽkhôngcónhucầuthamgiavàonhữngcộngđồngđểchiasẻnhữngýtưởngvànhữngbàithựchành;vànếukhôngcósựxungđộthaymâuthuẫnthìsẽkhôngcókhảnăngđạtđượcsựhòahợphaygiảipháp.

Thay vì đạt được nhận thức sâu sắc vàoChân lý tuyệt đối duy nhất,ĐứcPhậtđãđánhthứcmộttổhợpnhữngsựthậtbaoquanhnhữngxungđộtvềsự

tồn tại của loài người cũng như giải pháp của họ.Hành vi nhận thức nàykhôngbỏmặcNgàivướngvàosựkhaisánghuyềnbílâudàimàmởratrướcmặtNgàimột conđườngđể theogiữanhững thăng trầmđổi thay của thếgiới.Ấn tượngmàĐức Phật tác động lên những người đối đầu vớiNgàikhôngchỉđơnthuầndựavàolờilẽkhônngoanvànhữnghànhđộngthươnghại.DườngnhưNgàiđãxuấthiệntrướcnhữngngườikhácmàđiềugìđóđãbịchặnlạimộtcáchquyếtliệtvàđángchúý.

Khi kẻ giết người hàng loạtAngulimala cố gắng đưa thêmĐức Phật vàodanh sách những nạn nhân, hắn đãmai phục trên đường đi và đuổi theoNgài.Nhưngdùchạynhanhđếnđâu,hắnvẫnkhôngđuổikịpNgàivớibướcchânđibộđiềmtĩnhcủangườithầytu.Hắnlalớn:“Đứnglại!Đứnglại!”.ĐứcPhậtnói:“Tađãngừngrồi.Giờđếnlượtngươiphảingừng”,Ngàigiảithích,“Tađãngừngvĩnhviễn.Tađãnétránhbạolựchướngđếnconngười;nhưngngươivẫnkhôngngừngcảntrởviệchướngđếnmọithứđangsống:đólàlýdotạisaotađãdừnglạicònngươithìkhông”.Kẻsátnhânđãcảmkích,vứtbỏvũkhívàtrởthànhmộtthầytu.MỗisựtươngtácgiữaĐứcPhậtvàMara(hayngườiđượcủyquyềncủanólàAngulimala)đãviếtnhữngýtưởngtrừutượngthànhkịchbảnbằngviệcchuyểnchúngthànhsựtácđộnggiữanhữngtínhcáchđặctrưngcủaconngười.NhữngcăngthẳnggiữavòngluânhồivàcõiNiếtbàn,cốđịnhvàtựdođãbắtđầurạnnứt.Nhữnggìđangbịđedọađãbùnglênthànhcuộcsống.Sứcsốngnàyđãtạonênnhữngcâuchuyệnhấpdẫnhơnlýthuyết.Cuộcđờiriêngcủamộtngườiđượcphảnánhtrongnhữngvởkịchtheomộtcáchthứcmàlýthuyếtkhôngthểđạtđược.

TếCônglàmộtnhàsưTrungQuốcsốngvàothếkỷthứIX,ôngnổi tiếngnhờsựhiểubiếtvềquyluậttuhànhvàcũnglàngườitinhthôngbộkinhKimCươngcủaĐứcPhật.Cólầnôngtatứcđiênlênvìbiếtrằngcómộttrườngpháimới được gọi làThiền đang rất phát triển ởmiềnNamTrungQuốc.“LàmsaomàlũmaquỷởmiềnNamdámnóichỉbằngviệchướngsựchúývàobộóccủaloàingườilàngườitacóthểthấyrõbảnchấtvàtrởthànhĐứcPhật?”,ôngtaphảnđối.“Tôisẽkéochúngrakhỏihangđộng,hủydiệtgiốngnòi,rồibáođáplạilòngtốtcủaĐứcPhật”.Mangnhữngtácphẩmcủamìnhtrênlưng,ôngbắtđầulênđườnglàmnhiệmvụ.

KhiđếnthànhphốLiễuChâu,TếCônghạgánhsáchtrênvaixuốngrồiđếngầnmộtbàlãođangbánthứcuốngbênvệđường.Nhìnvàođốngsáchcủaôngta,bàlãonói:

Tôisẽchỉbánchoôngnếuôngcóthểtrảlờiđượccâuhỏicủatôi.KinhKimCươngcónóirằng“Ýtưởngđãquakhôngthểnắmbắtđược,ýtưởnghiện

tại không thể nắm bắt được, ý tưởng tương lai cũng không thể nắm bắtđược”.Vậymộtnhàsưnhưôngmongmuốntrangbịchomìnhýtưởngnào?

TếCông imbặt.Nhận ra sự thiếu sót tronghiểubiết củamình,ông tađãnghe theo lờikhuyêncủabà lão tìmđếngặpLongĐàm,mộtThiềnsưđểthỉnhgiáo.Mộtđêmtốitrời,nhắmchừngTếCôngsắprờikhỏiphònghọc,LongĐàmđưachoôngtamộtcâynếnđểsoiđường.KhiTếCônglấyđượccâynến,LongĐàmbènthổitắtnóđi.TếCôngbấtngờnhậnranhữnggìmàĐứcPhậtđãdạy.Ngàyhômsauôngđốthếtnhữngtậpvăncủamìnhvàdành30nămsauđóđểthựchànhsuyngẫm.

Đức Phật vàĐấngKitô có thể đã chinh phục đượcma quỷ nhưng khôngngăncảnđượclũmaquỷpháhoạiPhậtgiáohoặcThiênChúagiáo.ChủđềcủabộkinhKimCươnglàmộtquanniệmtựdovềtrạngtháitrốngrỗng.TếCôngđãchuyểnnóthànhhọcthuyếtvềsựápbức.ÔngkhôngthểchấpnhậngiảthuyếtchorằngĐứcPhậtcólẽđãngấmvàocuộcđờibìnhthường.Đốivớiông,ĐứcPhậtvà sự trống rỗngđãbị cách lykhỏidòngchảy rối ren,ngẫunhiêncủasựtồntạivàđượcđặtbênngoài tầmvới trênchiếcbệcủaChânlý.MarađãthànhcôngtrongviệctạoranhữngthứđểđánhbạiĐứcPhật.Làmột “kẻ ápđặt nhữnggiới hạn” (Antaka), nógửi kèm tình trạngtrốngrỗngvàotrongranhgiớicủamộthọcthuyếttôngiáomànhữngtínđồđãđấutranhđểduytrì.

ThiềnđãtìmcáchchinhphụclạiMarabằngviệcphábỏsựphânchianàyvàhàngngàythừanhậnPhậttạitâm.Trongdòngchảyđầycuốnhútvàkhổnãongaytrướcmắt,ĐứcPhậtchưabaogiờimlặng,chưabaogiờđơnđộc,màđối thoại không ngừng với ma quỷ.Mara không bị phản đối hay kết tộinhưngbịtómchặtvàbịbiếnđổi.ĐứcPhậtthừanhậnsựhóathâncủamìnhbằngchấtliệuhiểmáccủasựtồntại.Ngàibiếtrằnglúcnào“dòngchảycủaMara”cũngtrôiđivàcuốicùngsẽpháhủyNgài.NhưngNgàichưabaogiờbịmắcvàonóvàcũngkhôngrútluitrướcnó.Dovậynhữngsợhãivàkhaokhát,nhữngbốirốivàhoàinghiđãbịbiếnđổi,từnhữngchướngngạivậtđãtrởthànhchấtxúctácchosựhiểubiếtvàtựdo.

KhiTếCôngnghĩracáchcưxửchomình,ôngđãtừbỏquanniệmduytâmvềĐứcPhật. “Ý thức là gì?”, nhà sư hỏi. “Hãynói ra đi!”,TếCôngnói.“Đừngimlặngnhưthế”.“VậycònĐứcPhật?”,nhàsưvẫncốchấp.“Mộtkẻănmày già ngườiẤnĐộ”, TếCông nói. Có lần ông ta đã nói với nhómngườicủamìnhrằng:

Ởđây,khôngcótổtiênnàovàcũngkhôngcóĐứcPhậtnào.ĐứcBồĐềLạtMalàmộtngườingoạiquốckhóchịu.Shakyamunilàmộtcụcphânđãđược

sấykhô.“Ýthức”và“cõiNiếtbàn”lànhữngcáicộtđểbuộcnhữngconlừa.Cácquyểnkinhdolũmaquỷviếtra,chúngchỉlàtờgiấyđểchùisạchvùngdanhiễmtrùngbịmưngmủ.Khôngcóthứgìtrongsốnàydànhchocácanhcả.

ÔngtađãtìmcáchxóabỏbấtcứsựgắnkếtnàovớiĐứcPhậtkhimộtđiềugìđóđượctìmthấytáchkhỏisựphứctạphàngngày.Ôngtakhôngcóthìgiờđể cónhữngýnghĩkỳquặc lớn laovề tôngiáo. “Điềuđượcbiết đếndưới dạng ‘nhậnbiết đượcđiềubímật’”, ông ta nói, “thật ra không cógìngoàiviệcxâmnhậpđểchiếmlấycuộcđờicủamộtconngườibìnhthường”.

Giống như tất cả những Thiền sư thời đó, Tế Công đã tìm cách gây sốcngườinghebằngviệcnhậnxétĐứcPhậtkhôngphảilàmộtnhânvậtlịchsửxaxưađượcsùngkínhnhưmộtvịthánh,màlàsựhiệndiệnquantrọngtrongtráitimđangđậpdồncủatừngtạovật.LãoTửđãnói:

Trongđốngxươngthịttươiróinàylàmộtconngườithựcsựkhôngcóthânphận; không ngừng thoát khỏi từng người trong số các anh.Đó là nhữngngườikhôngnhậnthứcđượcđiềunày,hãyxemđi!Xemđi!.

LãoTửđãtìmcáchthứctỉnhphảnứngbẩmsinhcủahọctròngaytrướckhicảmgiácmêmẩncủasựtựýthứcnắmquyềnkiểmsoát.Trongmộtlầnhọpmặt,cómộtnhàsưnọyêucầuônggiảithíchđiềuôngmuốnnói,LãoTửđãđixuốnghàngghế,túmlấyngườinàyvàlalên:“Nóiđi!Nóiđi!”.Nhàsưdodự và Lão Tử đẩy người này quamột bên, thốt lên: “Con người thực sựkhôngcóthânphận”.

“Conngườithựcsựkhôngcóthânphận”đãgợilênsựnhậpnhằngmơhồ.“Conngườithựcsự”(chen-jen)làmộtthuậtngữphổbiếncủangườiTrungQuốc nói về một người chín chắn đã được nhận thức, trong khi cụm từ“khôngcóthânphận”vàothờicủaLãoTửlạiđượccoilàkhôngquantrọng,như không là ai cả. Khi đốimặt với người khác, cùng lúc chúng ta nhìnthoángquagiátrị tựnhiên,cũngnhưsựđaukhổcủamộtngườihoàntoànkhôngchắcchắnvềvịtrícủamìnhtrongtiếntrìnhcủamọivật.Trongconmắtcủatừngngườichúngtagặp,đểnhậnraĐứcPhậtthìchúngtaphảigắnkếtràngbuộcvớingườikhác,nhữngngườithầmlặngkêugọichúngtađáptrảbảntínhPhậtcủangườiđó.

Chương17:“ĐỪNGLÀMTỔNTHƯƠNGTÔI”

Dòngngườihướngvềphíabạntrênvỉahè.Vớitừngbướcchânđếngần,tínhduynhấtcủaconngười tậphợp lại thànhsựkhácbiệt rõnéthơnchođếnmộtthờikhắcnàođó,ngườiấyđứngngaytrướcmặtbạn:đôimôiđỏmímchặt lại giữanhữngnếpnhăn, chiếcmũi khoằm sắc sảo, đôimắt đen sẫmphảnánhýnghĩsâusắcbêntrong,máitócbấttrịvắtngangvầngtránhằnsâunépnhăn.Nétmặt cho thấymột conngườimâu thuẫn: làngườiđượcngười khác yêu thương, ngưỡng mộ, ghét bỏ và sợ hãi, người có thể đãnhưngsẽkhôngbaogiờđượcbiếtđến.Trongmộtthoáng,ngườiđóđimất.

Khibạngắnghếtsứcnhìnchămchúđểxemxétkỹngườikhácthìhọcũnggắngsứcchămchúnhìnbạnvớisựthắcmắc.Cảhaiđềucócáinhìntòmòvà nhanh chóng liếc sang hai bên đường khi mắt hai người bất chợt gặpnhau.Ýthứcđượctácđộngnhiệttìnhvìsựhiệndiệnkhôngkiểmsoátđượccủangườikhác.Sựkhácbiệtđạt tớimứcđộ tônsùng trênkhuônmặtcủanhữngngườiquenthuộcnhấtvàxalạnhất:mộtngườinàokhác.Mộtkẻlạcó sứcmạnh dồn vàomột người nào đó làn sóng khinh ghét cùng nhữngkhaokhát,cóthểlàmngườiđórunrẩyvàđổmồhôi.Nhữngđặctrưngtrênkhuônmặtcó thểgợi lênmộtcuộcđờiđượcchucấphaybịchốibỏ, thừanhậnhayphảnkháng.

Tươngtựnhưbảnthântôi,mỗisinhvậtcóýthứcmàtôiphảiđốimặtđềutiếptụctheođuổimộtconđường.Ánhmắtlấplánhphảnchiếusựquantâmđếnnhữngmụctiêuvàtrởngại.Thậmchímộtconruồi,khôngngừngthămdòtấmkínhthủytinhđểđậutheocáchcủamình,cũngnóilêntìnhtrạngcủatôi.Nhữngngườikháclàtấmgương,màquađó,tôicóthểliếcnhìnbảnthânmìnhmộtcáchsinhđộngnhất.Chúngtabộclộýthứcvềbảnchấtconngườitừnhữngtươngtáccủamìnhvớinhữngngườikhác.Nhândạngcủachúngtakhôngcósẵnngàysinh.Nóxuấthiệnkhicấuhìnhcủanănglựcbẩmsinhtùythuộcvàonhândạngcùngnhữngướcmuốncủangườikhác:chamẹ,anhchịem,thầygiáo,thầytu,nhữngnhàlàmluật,kẻthù,nhữngvaidiễn.Tôihiểubảnthânmìnhbằngnhữngkháiniệmvànhữngcụmtừkhôngthuộcvềtôimàthuộcvềcộngđồngngônngữmàtôilàmộtthànhviêntrongđó.Vaiđộcdiễnbêntrongbảnthânđượcdựđịnhdànhchongườikháccũngnhiềunhưdànhchochínhbảnthântôi.

Sựgiaotiếpxãhộiđãliêntụcyếuđingaycảkhichúngtachỉcómộtmìnhvớinhữngsuynghĩ táchbiệtvới suynghĩcủangườikhác.Chúng tabuộcphảixácđịnhsắctháicủabảnthânmìnhthôngquaviệcdùngchunglờinói,hìnhảnhvàmậtmã.Kháiniệmbảnthânchỉdễhiểutrongmốiquanhệvới

kháiniệmcủangườikhác.Tuynhiên,tôicảmthấymìnhđứngcáchxabạn,khôngcóbạn thìsẽkhôngcó thứgìđể tôicó thểđứngcáchxa.“Tôi”màkhôngcó“anh”sẽhình thànhcảmgiáccó“đây”màkhôngcó“đó”.Việckhẳngđịnhmộtbảnthể táchbiệt làxácnhậnsựthamgiavàothếgiớicủanhữngngườikhácngaykhingườitacốgắngchốibỏnó.

Trongcáiliếcnhìntrầntrụivàokhuônmặtngườikhác,chúngtachạmtránvớicảnỗisợhãilẫnkhaokhátcóđượcsựyêuthươngtrìumến.Mộtnghịchlýquantrọngtrongsựtồntạicủaloàingườilàchúngtakhôngthểthoátkhỏisựđơnđộc,nhưngcũngkhôngthoátkhỏiviệctrởthànhmộtngườithamgiavàothếgiớivớinhữngngườikhác.Trongkhimongmỏisựthânmậtđểcóthểxuatantìnhtrạngcôđộcthìchúngtalạichốngđốivìnóđedọalàmgiánđoạntínhriêngtưcủachúngta.KhiMarathúcgiụcchúngta lẩntrốntínhngẫunhiên tháiquávềsựsốngvàcáichếtđể tìmsựan toànchomộtbảnthânbịcôlập,thìnólạithúcgiụcchúngtalẩntrốntácđộngphávỡmàsựriêng tưđóđãápđặt lênmộtbảnchấtnhưvậy.Vànếusự thông tháicủaĐứcPhật bắt nguồn từviệc tập trung chúýmột cáchkiênđịnhvàodòngchảyrốirencủanhữngđiềungẫunhiên,thìlòngthươnghạicủaNgàilạibắtnguồntừviệcquaytrởvềvớicáinhìncủangườikhácnàixinbạnđừnglàmhọtổnthương.

Nếuhànhvilẩntrốnlàsựrútluikhỏiđiềuthânmậtriêngtưthìsựấnđịnhtrênbảnthânngườinàyvànhữngnỗiámảnhcủangườikialàbiệnphápđểchốibỏnó.Thayvìmởrộng lòngmìnhvớingườikhác,bạn lạikhépchặtlòngmìnhphíasaucáinhìnvànétmặtlạnhlùngđểkhôngbộclộtínhbấtanhaysợhãi.Ngaycảkhinóichuyệnvớibạn,ngườiấycũngquantâmxembạnchúývàonhữnggìhọnóibaonhiêu.Chúngtathừanhậnđiệubộ,tháiđộvàdángvẻbềngoàilàđểgâyấntượngvớingườikhácnhằmchegiấusựmâuthuẫntrongtưtưởng.Thayvìđươngđầuvớivấnđềkhóhiểuvềsựtồntại củamình, chúng ta lại khépkín bản thân trong lớpmàng củamột câuchuyệnmàchúngtachỉphácthảotrênbềmặt.Chừngnàochúngtacóthểthuyếtphụcbảnthânmìnhvànhữngngườikhácvềmứcđộtincậyvàgiátrịcủacâuchuyệnnày,lúcđóchúngtamớicảmthấyantoàn.

Ngắmnghíakhuônmặtngườikháclàđểnhậnlấymộtcáinhìnchằmchằm,chodùtôichỉnhìnthoángquatrongsựxấuhổ.Mỉmcườidễdãiđểxemxétmàudatrênkhuônmặt,đánhgiámứcđộthuhútcủanhữngnéttrênkhuônmặthaycốgắnggiảimãnhữngkếtluậnmàchúngtarútratừvẻbềngoàiđãkhôngcònđốiđầuvớingườikhácnữa.TrongnhữngthuậtngữcủaMartinBuber,đạitừ“bạn”đãđượcthaythếbằngđạitừ“nó”.Nhưngkhichúngtaliênhệđếnmộtđạitừkhác,chẳnghạnnhư“bạn”,anhtakhôngphảilàmột

điểmtrongmạnglướikhônggianvàthờigiancủathếgiới,cũngkhôngphảilàmộtcôngtrìnhkiếntrúccóthểđượccảmnhậnvàmiêutả...Khôngcótìnhlánggiềngvàkhôngcósựliênkết,anhtalàbạnvàlàmđầyquỹđạocủabầutrời.

Các chiến lược củaMara nhằm giảm những thứ khác xuống thành đại từ“nó”đểcóthểđiềukhiển,bằngcáchđócóthểnétránhđượcmốiđedọacủasựthânthiện,thìĐứcPhậtđãmởramộttriểnvọngvôhạnkhôngthểdiễntảcủađạitừ“bạn”,dovậynócóthểđốiđầuvớingườikhácmàkhônghềdodự.

Ngaycảkhikhôngthốtratiếng,khuônmặtcủabạnvẫnthuhúttôi.“Lờiđầutiêncủakhuônmặt”,nhưnhàtriếthọcngườiDoTháiEmmanuelLevinasđãnói,“là‘cácngươiđừngnêngiếthại’”.

Đólàmộtmệnhlệnh.Đólàmộtlờidạybảothôngquavẻngoàicủakhuônmặt,nhưmộtngườithầyđãnóivớitôi.Cùnglúcđó,khôngcókhuônmặtcủangườikhác;đólàthiếusótđốivớinhữngaimàtôicóthểlàmtấtcảmọithứchohọvànhữngaimàtôichịuơnhọ.

Chúngtanhậnralờikêugọinàyvìchúngtanghethấynótrongtiếngvọngcủanhữngnỗisợhãivàkhaokhátsâuxanhấtcủariêngmình.Khuônmặtcủangườikháclàmchúngtachoángvángđãtrởthànhmộtsựimlặngvôíchmàtậnđáylòng,chúngtađượckêugọiphảiđáptrảlờikhẩncầucủahọ.Từmộtkhoảngcáchrấtxa,chúngtanghethấyMarathúcgiụcmìnhthốtramộtcâuanủirậpkhuôn,mộtlờinóitôngiáovôvịhaymộtlờichỉdẫnquýbáucủatâmlýliệuphápkhônngoan,chúngtangheĐứcPhậtthôithúcchúngtahãybỏquasựtựýthứclàmtêliệtsựđáptrảvịtha.

Nguồngốccủalòngnhiệtthành,sựthươnghạivàtìnhyêunằmtrongsựđốiđầuthânthiếtởnhữngnơichúngtanghengườikhácnóikhôngthànhtiếng:Đừnglàmhạitôi,đừngđánhtôi,đừnglạmdụngtôi,đừnglừagạttôi,đừngphảnbộitôi,đừngsỉnhụctôi,đừnglàmmấtthờigiancủatôi,đừngcốgắngchiếmhữutôi,đừngbắttôiphảimangýtưởngbệnhhoạn,đừnghiểusaitôi.

NhữnglờikhẩncầunàylànềntảngcủanềnluânthườngđạolýmàPhậtgiáođãmiêu tả là “tự nhiên” trái với “bắt buộc”. Trước khi chấp nhận nhữngniềmtinhaynhữnglờicamkếtđòihỏiphảicónhữngbổnphậnvềđạolý,ngườikháctựnhiênsẽkêugọibạnđừnglàmhạihọ.Trongkhilờithềcóthểđòihỏisựcamkếtđộcthânhayhônnhânmộtvợmộtchồngthìnhữnghuấnthịcụthểnhưvậykhônghiệndiệntronglờikêugọicủangườikhác.Nhữngngườikhácđơngiảnchỉbắtchúng takhôngđược làm tổn thươnghọ.Chỉ

bằngviệcđáptrảlờiyêucầucủahọlàchúngtađãcóthêmnhữngquyướcpháplý,xãhội,tôngiáođểđưavàoápdụng.

Khinghethấytiếngthầmthì“đừnglàmtổnthươngtôi”,chúngtađượckêugọilàhãymạohiểmđáptrảlờikhẩncầuđó.Ngaycảkhingườinàođóđedọachúngtabằnggiọngnóigiậndữthìtiếngkhóccâmlặngcủaanhtacũngcóthểđượcnghebêndướimộttràngchửirủa.Trongsựgiậndữcủachínhmình,sựxúcđộngmãnhliệtvẫncóthểđưaralờikhẩncầucóthểnghethấyrõhơnkhinóbịdồnnénphíasauvẻngoàichuđáo,sắcsảocủatrạngtháimãnnguyện.Thayvìtiếptụctăngdầncảmgiáccămghétlẫnnhaubằngviệcbuônglờinhụcmạ,chúngtalạitựdođáptrảlờihuấnthịsâuxacủangườikháclàđừnglàmtổnthươnganhta.Trongnhữnggiâyphútriêngtư,chúngta thấy bản thânmình không còn bị kềm kẹp trong sự tự ý thứcmà nằmtrongmộtkhoảngkhônggianmởvàtựdo,chúngtađáptrảngườikhácbằngnhững cách thứcmà đến chúng ta cũng phải ngạc nhiên.Khi những ràngbuộcđãbịhoãnlại,chúngtatìmlạiđượcsựthanhthảnchophépchúngtanhanhchónghòanhậpvớitìnhtrạngkhóxửcủangườikhác.

Bịngườikháclàmchođaukhổ,hãyhìnhdungnhữngcảmnhậnvềanhtabên trong lớp vỏ xác thịt, đó không chỉ là dấu hiệu của khả năng tri giácđượcchiasẻ.Tôithấybảnthânmìnhcómộtsựkhácbiệtmànóvĩnhviễnvượt rakhỏi tầmvớivà sựkiểmsoátcủamình.Tôikhông thểbiếtanh tatheocáchmàanhtabiếtbảnthânmình,khôngnhiềuhơnsovớiviệcanhtacó thể biết tôi theo cáchmà tôi biết bản thânmình.Khi sự thừa nhận lẫnnhaubắtđầuhéra,baogồmnhậnthứcvềnhữnggìkhôngthểbiết;nhữnggìgiốngnhưanhtanhìnthấytôibằngcặpmắtcủamình,nghetôibằngđôitaicủamìnhvànghĩvềtôibằngbộóccủamình.

Trongmộthànhviđốiđầukhác,mộtngườibịđốiđầukhôngphảibằngsựviệc cố định mà bằng con đường mòn của sự riêng tư thân thiết có thể.Ngườitanóimộtngườinàođólà“khépkín”hay“cởimở”,“hiểurõ”anhta,tìmra“nhượcđiểmtrongcáchsuyluậncủaanhta”.Mộtngườicũnggiốngnhưmộtconđường:mộtkhoảngkhônggianmàđườngđicủanóchúngtacóthểđượchoặckhôngđượcmờiđếnđểcùngchiasẻ.Từlâuchúngtatinrằngngườikhácđủsứcdỡbỏnhữngranhgiớimàngaytừđầuchúngtađãmuốnhọphảitôntrọng.Trởnênthânmậtvớingườikháctứclàđượcphépđivàocuộcsốngcủahọvàđểhọthâmnhậpvàocuộcsốngcủabạn.Khibắttaytìmkiếmsựhiểubiếtbấttậnlẫnnhau,chúngtađãtrởthànhmộtchươngtrongcâu chuyện của nhau, trở thành những nhân vật trong những giấcmơ củanhau,trởthànhngườisángtạorabảnchấtcủanhau.Việcbiếtrõmộtngườinào khác sẽ không thể đạt được bằng cách phá bỏ những khác biệt giữa

chúngtamàcứđểchokhoảngkhônggianlôihọra.Sựkhácbiệttrởthànhhiệnthựcthôngquaviệcthămdòvàbịthămdòbởisựkhácbiệtcủangườikhác.

Khichongườinàođóbướcvàocuộcsốngcủamình,bạncầnmởrộnglòngmìnhđểđónnhậnsựngạcnhiên.Đểsựthânmậtriêngtưvẫntồntại,ngườikháccũngcầnphảigiữlạimộtbímậtnàođóvềbạn.Đểbiếttườngtậnvềmộtngườinàođó,cầnphảitôntrọnghọbằngviệcthểhiệnđiềuchưabiết.Tuybiếtvàhoàntoàntincậyhọnhưngbạnkhôngthểchấpnhậntínhtựmãnkhi thểhiện lòngbiếtơnđốivớihọ.Mộtđối tácđượcyêumến trongmốiquanhệcủacuộcsốngcóthểlàthấtthườngvàkhôngthểđoántrước.KhibịmắcvàocáibẫycủaMara,bạnkhôngmuốnchứngkiếnđiềunày.Theothờigian, bạn cókhuynhhướngđếngầnngườikhác trongnhữnggiớihạnxácđịnhtheonhucầuvàướcmuốncủariêngbạn.

Chương18:NỖIĐAUKHỔCỦANGƯỜIKHÁC

“Mộtnhàtumắcbệnhlỵ”,mộtđoạntríchtrongkinhsáchPali“nằmbẩnthỉutrênbãinướctiểuvàđốngphâncủamình”,ĐứcPhậtđãđếnchỗởcủaôngtavàhỏitạisaochẳngcóaichămnom.“Nhữngnhàtukháckhôngchămsóctôi”,ngườiđótrảlời,“Vìtôichẳngcógìchohọcả”.ĐứcPhậtvàmônđồAnandađã tắmrửachonhàsư,đỡông tadậy,đặtnằmtrênchiếcgiường.Đặtcâuhỏitrướccộngđồngtănglữvềviệchọđãlàmngơkhôngchămsócnhàsưbịốm,ĐứcPhậtnói:“Cácconạ,cácconkhôngcóchamẹvốn lànhữngngườicókhảnăngchămsóccáccon.Nếucácconkhôngquantâmđếnngườikhácthìaisẽchămsóccáccon?Bấtcứngườinàoquantâmđếntathìcũngnênquantâmđếnngườiốm”.

Thôngquaviệcđồngnhấtbảnthânmìnhvớinhàsưbịốm,ĐứcPhậtđãxácnhậnmối liênhệgiữanhữngvấnđề thôi thúccuộc tìmkiếmcủaNgàivàhành vi nhận thức đã lên đến cực điểm. Không có sinh, lão, bệnh, tử sẽkhôngcóhànhvinhận thức (bodhi)vàcũng sẽkhôngcóngười thựchiệnhànhvinhậnthức(buddha).Hànhvinhậnthứcrõràngchỉlàmộtsựđáptrảchotínhngẫunhiênhiểmáccủatrạngtháiconngười.ĐứcPhậtcóthểđồngnhấtmìnhvớinhàsưbịốmvìNgàicóthểnhìnthấyhànhvinhậnthứccủamìnhbáotrướcnỗiđaukhổcủangườikhác.NgàichỉchocácnhàsưthấysựtươngphảntrongviệctôntrọngNgàinhưnglạitảnglờsựđaukhổcủaanhemruộtthịt.Hànhvinhậnthức,Ngàiámchỉ,bắtnguồntừnỗithốngkhổcủamộtngười khôngđược chăm sóc, nằmdài trênđống chất thải dơbẩn củamình.

KhiChúaJesusnóivềngàyPhánxétcuốicùng,Ngàiđãđồngnhấtbảnthânmìnhvới tấtcảnhữngngườiđaukhổ.Bằngviệcgợi ra tínhđúngđắncủacuộcsốngbấtdiệt,Ngàiđãmiêutảbảnthânmìnhtrongcâunói.

Vìtađói,cácngươiđãchotaăn;takhát,cácngươiđãchotauống;talàmộtkẻxalạnhưngcácngươiđãtiếpđón;tatrầntrụi,cácngươiđãchotaquầnáomặc;taốm,cácngươiđãđếnthăm.Tabịgiamcầm,cácngươiđãviếngthămta.

NhữngthínhgiảcủaNgàiđãpháhỏngsựviệc;họkhôngcóhồiứcnàovềviệcđãđốixửvớiNgài theocáchnày.“Bởivìcácngươiđã làmđiềunàychomộtsốítnhữnganhemhènmọncủata”,ChúaJesusgiảithích,“làcácngươiđãlàmchochínhta”.CảĐứcPhậtlẫnChúaJesusđềuchorằngconđườngcácNgàiđikhôngdẫnrakhỏinỗiđaukhổduynhấtcủangườikhácmàđivàotrọngtâmcủanó.

NỗiámảnhcủaMaravềnhữnggiớihạnđượcdẫndắtphầnnàobởisựkhiếpsợtheotrựcgiáckhiphảiđốimặtvớinỗiđaukhổvôhạncủangườikhác.BằngviệcchinhphụcMara,hànhvinhậnthứccủaĐứcPhậtđãbộclộNgàitrướcnỗiđaukhổmãnhliệt,khôngđượcsànglọccủangườikhác.Bằngviệcgiảithoátbảnthânmìnhkhỏiphảnứngcưỡngbức,tựchomìnhlàtrungtâm,Ngàiđãbộclộbảnthânmìnhtrướcnhữngnhucầukhôngthểđoántrướccủathếgiới.ThànhtựucủaNgàikhôngchỉđơnthuầnlàcưtrútrongtìnhtrạngtrống rỗngvô tận,mà còn là khảnăng chịuđựng.Sự chịuđựngnhưvậy,theoRobertThurmangiải thích, là khi “trí óc đạt đếnmộtmứcđộ có thểchịuđựngsựthiếuthốnvềmọiphươngdiện,...cóthểkéodàitìnhtrạngcựckỳcởimởnày”.

Đểgiảithíchmộtthựcthểngẫunhiên,vịthacũnglàmộttrongnhữngsựliênkếtmang tínhđồngcảm,Shantidevađãhìnhdung toànbộcuộc sốngnhưmột cơ thểconngười, trongđó từng tạovật làmộtphần tử tuy riêngbiệtnhưnglạikhông thể thiếu.Ôngmuốnđáp trả lờikhẩncầucủangườikhácvớimột sựđồngcảmđángmếnkếtnốinhữngphầnkhácbiệt của cơ thể.“Tạisaobàntaylạibảovệđôichân”,ônghỏi,“Trongkhisựđauđớncủađôichânlạikhôngphảilàsựđauđớncủabàntay?”MeisterEckhartđãnói:“Nếucáichâncóthểnóiđượcthìnósẽnóirằngđôimắt,mặcdùnằmởtrênđầunhưnglạirấtđaunhưthểnónằmởphầnchânvàđếnlượtmình,đôimắtcũngnóinhưvậy”.Riêngbiệttừngbộphậnđềuđồngnhấtmìnhvớinhữngbộphậnkháctrongtoànbộcơthể.“Khicóaiđógiẫmlênchânngườikhác”,Eckhartnói,“thìcáilưỡisẽnóirằnganhđãgiẫmlêntôirồiđó”.

Vậy,lýdotạisaokhitôinhìnthấymộtngườilạrõràngđangđaukhổnhưngtôilạidodựkhôngđếnbêncạnhvàanủingườiđó?Tạisaotôilạinétránhkhôngnhìnvàomắtngườiđó?Sựdodựnàychínhlàsựkếthợpđầylolắnggiữathôngcảm,tộilỗivàxấuhổ,đượcbổsungthêmbằnglờiviệndẫnđếnmột loạt những nguyên nhân hợp lý vì đã không liên quan gì đến nhau.Tronglúcquayđitránhmặtngườikhác,tôicảmthấynỗidaydứtquenthuộccủa sự phản bội. Đối với những người theo đạo Phật, tình trạng day dứtkhôngyênnàycóthểtồitệthêmbởisựthiếuquantâmđếnngườikhácnhưĐứcPhật.LàngườitheođạoThiênChúa,ngườitacũngcóthểnhậnthứcraviệckhôngthểđốixửtốtvớingườikhácnhưChúaJesus.

Chúng ta đưa bản thân vào vòng quay của tính tư lợi, giống như bàn taykhôngnhậnraphầncònlạicủacơthểmàmìnhthuộcvề.“Thànhviênlạcloàinày”.Pascalgiảithích,

Tinrằngbảnthânmìnhlàtấtcảvàkhôngchorằngmìnhphụthuộcvàothể

xác,nócòncốtạochobảnthântrởnênđộclậpvớichínhmìnhvàtrởthànhtrungtâmcủavũtrụ.Nhưng,nếukhôngtựmìnhthamgiavàobấtcứphầnchínhyếunào củađời sống, nó sẽ chỉ là kẻ lang thangvàbị sốcbởi tínhkhôngchắcchắnvềsựhiệnhữucủamình”.

MaravàSatancùngbịxuađuổikhỏicuộcsống.Tươngtự,ýthứcvềsựxalánhcủatôicũngbắtnguồntừtrạngtháitêliệttrướctínhliênkết.Tôicảmthấynhưmìnhchỉghéthămthếgiớinàychứkhôngphảiđãthamgiavàonó.Cho dù có nói huyên thuyên ở giữa đámđông thì tôi vẫn cảm thấy trốngrỗngmộtcáchkỳlạ.

Dovậy, tôicảm thấymìnhhốthoảng trướcnỗi thốngkhổcủangườikhácnhư là nỗi thống khổ của riêng tôi. Bằng ý niệm lờmờ về sự thân quen,chúngtacảmthấyngạcnhiênkhimộtlầnnữaphảiphụthuộcvàomộtthựcthểkháclạ.Tìnhtrạngtêliệtcủasựxalánhđưaracáchthứcthamdựđángngạcnhiên.SựkhépkíncủaMarađược thay thếbằngsựcởimởcủaĐứcPhật.Sựriêngtưthânthiếthoàntoànđượcnhậnrabằngviệcchođitoànbộbảnthânmìnhtrongkhinhậnlạimónquàtừngườikhác.

Việccảmnhậnsựđồngcảmđángmếnđãpháhủykhôngchỉýthứcvềsựcôlậpcủaconngườimàcònpháhủybấtcứnhucầunàonhằmphánđoánhànhđộngvàcảmgiáccủamộtngườivềmặtýthứchệ.NgườitakhôngquantâmđếnngườibệnhvìĐứcPhậtnóirằng“Bấtcứngườinàoquantâmđếntathìcũngnênquantâmđếnngườibệnh”.Haybởivìđiềunàysẽthúcđẩyngườitađi theoconđườnghướngđếnhànhvinhậnthức.Người tachămsóchọbởivìhọbịbệnh.ĐốivớiShantideva,cáchcưxửnhưvậy“đúnglàviệctựchămsócbảnthânmình;đổilạingườitakhônghyvọngmộtđiềugì”.

ChúaJesusđãđặtcácmônđồcủamìnhvàomộttìnhtrạngrắcrốigấpđôi.Ngàimiêutảnhữngngườingaythẳng,đánghưởngvinhquangNướcTrờilànhữngngườichokẻđóiănvàchokẻtrầntrụimặcquầnáomàkhôngnhậnralàhọđangchoĐấngKitôănvàmặc.Ngườitachokẻđóiănvàchokẻtrầntrụimặcáođơngiảnchỉvìhọđãtừngđóivàráchrưới,chứkhôngphảivìngườitasẽđượchưởngmộtcuộcsốngđờiđời.Niềmtintôngiáocóthểkhích lệmộtngười có lòng thươnghạinhiềuhơn,nhưngnócó thểnhanhchónglàmtổnthươnglòngnhiệtthànhcủatìnhthươnghại.ViệcnhậnrasựthươngxótcủaĐứcPhậthaytìnhthươngcủaChúaJesuscóthểdẫnđếnviệcxóabỏtạmthờinhândạngcủamộttínđồPhậtgiáohayThiênChúagiáo.

Bấtkểchúng taquan tâmchuđáonhư thếnàođến lờikêugọi củangườikhác,nóvẫnkhôngcókhảnăngnóichochúngtabiếtphảiđáptrảnhưthếnào. Trong khi được kêu gọi hành độngmột cách dứt khoát, chúng ta lại

khôngchắcchắnvềnhữnggìmìnhlàm.Đâykhôngchỉlàvấnđềcủaviệctuântheomộtlờiyêucầuchínhđángmàchúngtangheđược-lờikhẩncầucủamộtngườinghiệnrượunàinỉxinmuarượuchoanhtatươngphảnvớilờikhẩncầucâmlặnglàđừnglàmtổnthươnganhta.Chonênviệcchúngtasuyngẫmvớihyvọnglàngheđượclờinóikhônngoancủamộtgiọngnóithầm từbên trong,hay lờicầunguyệnchosựhướngdẫn thiêng liêng,chỉđượcchàođónbởisựimlặng.Chodùcó“nghe”đượcđiềugìđóthìlàmthếnàochúngtabiếtđượcđókhôngphảilàlờinhắcnhởcủamaquỷ?Nếutinvàođiềunày,chúngtaphảiquyếtđịnhcónênhaykhông,khinàovàbằngcáchnàohànhđộngtheođiềuđó?Rốtcụclàchúngta,thayvìmangbảnchấtcủaPhậthoặcthầnthánhthìphảichịutráchnhiệmvềnhữnggìmìnhđãlàm.Tìnhtrạngkhóxửcủasựlựachọnlàkhôngthểtránhđược.

ChodùđólàluậtTalmudcủangườiDoTháihayTạngluậtcủatínđồPhậtgiáothìkhôngcóhệthốngnhữngquyđịnhcùngnhữngđiềucấmnào,tuykỹlưỡng,tỉmỉcóthểhướngdẫnchínhxáccáchgiảiquyếtmộttìnhthếkhóxửchưa từngxảy ravềmặtđạođức.Chúng tacó thểbịcấmkhôngđượcsátsinh,vậykhicuộcsốngcủamộtbàmẹlâmvàotìnhtrạngnguyhiểmthìcóthểchấpnhậnkếtliễucuộcsốngcủamộtđứatrẻchưađượcsinhrađểcứuđờisốngcủabàmẹkhông?Haychúng tacứ tuân theo tiến trìnhcủacuộcsốngmộtcáchtựnhiênvàđểngườiđànbàấychết?Lờinóithầm“đừnglàmhạitôi”củangườinàosẽxảyratiếptheo?Củabàmẹchăng?Haycủađứatrẻ?Trongđiềukiệntốtnhất,nhữnglờigiáohuấnvềmặtđạolýđưaramộtbộkhungkếtcấumạchlạchướngdẫnhànhđộngcủamộtngười;trongđiềukiệntệhạinhất,chúngkhuyếnkhíchsựtựchomìnhlàđúngtrongviệctuânthủphápluậtmàkhôngcầngiànhsựlưutâmnàođếnlờikêugọicủangườikhác.

Hànhđộnglàmạohiểm.Cuộcsốngngẫunhiênvàphứctạpđếnnỗichúngtakhôngthểbiếttrướcđượcđiềugìsẽxảyra.Nhữnggìhômnaytưởngnhưlàđiềubấthạnh (bị tàn tật),hóa ra lại làphúc lànhcủangàymai (khi tất cảnhữngngườilànhlặnbịbốrápvàbịsáthại).Chúngtahànhđộngvớinhữngdựđịnhcaoquýnhất,cósựcânnhắcthậntrọngnhữnglựachọncủamình,chỉ làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn.Việc tìm ra nụ cười thân thiện vànhững lời nói khônngoan lồng trongvẻkẻ cảvàgiả dối, bạn củabạnđãbướngbỉnhlựachọncáchthựchiệnngượclạivớinhữnggìmàbạnđềxuất.

Chương19:SỰHÓATHÂN

Cuốntiểuthuyết“Immortality-Sựbấttử”củaMilanKunderabắtđầubằnghìnhảnhmộtngườikểchuyện(phảivàcũngcóthểkhôngphảilàtácgiả-saunàychúngtanhậnraôngtalànhàvănđãxuấtbảnmộtcuốnsáchvớicùngtựađềnhưcuốnsáchcủaKundera)ngồibênchiếcbànlàmviệccạnhhồbơitạicâulạcbộsứckhỏe,đangquansátmộtngườiphụnữhọcbơi.Khibàihọckết thúc,bà tabướcvềphíacửa ravào,sauđóquayđầu lại,mỉmcườivàvẫytaychàotạmbiệtngườihuấnluyệntrẻtuổi.“Vàolúcđó”,ngườikểchuyệnnhớlại,“tôicảmthấynhóitrongtim.Nụcườivàcửchỉđócủamột thiếu nữ haimươi tuổi! Bàn tay cô ta giơ lên với vẻ nhẹ nhàng đầyquyếnrũ”.Nụcườivàcáivẫytaycó“cáivẻduyêndángcủamộtcửchỉbịtính cách vô duyên củamột con người lấn át đi”. Rồi vẻ duyên dáng đóngưng đọng thành cái tên “Agnes”, và nhân vật trọng tâm của cuốn tiểuthuyết,màcuộcsốngvàcáichếtbấtngờcủangườinàyđãđượcmiêutảchitiếttronghơn400trangsáchsauđó,đượcthểhiệntrongtâmtrícủangườikểchuyện.

Agnesđượcsinhratừtrítưởngtượngcủangườikểchuyện.Từngmẩuthôngtinchúng tanhậnđượcvềcô ta làm lóe lênmộtđặcđiểmkhác trong tínhcách.ChúngtanhanhchóngvàdễdàngdựngnênchândungcủaAgneschođếnkhicảmthấymìnhbiếtcôtagiốngai.Biếtđượccôtađãchếttrongmộtvụtainạnxehơi,chúngtacảmthấybuồnvàbịsốc.

Bằngtrựcgiác,chúngtanghĩvềAgnesnhưmộtlinhhồnlìakhỏixácđượchóathân(“códacóthịt”)trongmộtthểxác.Càngbiếtnhiềuvềcôta,chúngtacàngthâmnhậpsâuhơnvàođiểmmấuchốtbímậtxemcôtalàai.Côtađivàotrọngtâmcâuchuyệnthôngquasựtíchlũynhữngchitiếtđịnhhìnhnênsựphatrộnđồngnhấtngàycàngtăngcủanhữngnéttiêubiểukhácnhau.Sựđịnhhìnhnàykhôngphảilàmôitrườngmàquađó,Agnestựgiớithiệumình.VìkhôngcóbấtcứAgnesnàotáchkhỏicấuhìnhcủanhữngđặcđiểmnày.Agnes là sự hóa thân của những điều ngẫu nhiên trong cuộc đời cô:nhữngtainạnvàongàysinh;cơhộimàcôtanắmđược;nhữnglựachọnmàcôtađãthựchiện;nhữngđiềuxảyđếnvớicô.

SựkhácbiệtduynhấtgiữaAgnesvànhânvậtkhônghưcấu,chẳnghạnnhưbảnthânbạn,làbạnđãtáihiệnnhữngđiềungẫunhiêncóthểtừđódẫnđếnmộtthểxácvàtácđộngcủanóđếnngườikhác.Agneskhôngcódấutayđểcóthểkếtnốicôtavớibốicảnhphạmtội.AgneskhôngcóhồsơnhakhoahaytiểusửDNAđểcóthểnhậndạngnhữnggìcònlạicủacôtatrongchiếcxehơibịcháy.Tínhcáchcủacô tađượcđưa thêmvào,cô tacó thểđược

phác họa chân dungmột cách sinh động trongmột vở kịch hay bộ phim.NhưngAgneskhôngthểchụpảnhđược.Vìmộttấmảnhlàbằngchứngvậtchấtchomộtđiềugìđóđãxảyratrongthếgiớicủachúngta.Cáchthứcmàánhsángphảnchiếutrênkhuônmặt,tòanhàhaykhungcảnhcủa50nămvềtrướcđãtắtđivẫncònnằmnguyêntrongthểnhũcủaphimâmbản.Mộttấmảnh,SusanSontagviết, “làdấu tíchvậtchấtcủađối tượngmàvềphươngdiệnnàođókhôngcóbứctranhnàothểhiệnđược”.Ngaycảmột tấmảnhchụpnhanhxấuxíbịngượcsángvàmờnhạtcũng“làdấuvết,đôikhithựcthểđược in trực tiếp từgiấynến,giốngnhưmộtdấuchânhaymộtkhuônđúctừmặtngườichết”.Mộttấmảnhlàmột“bứcvẽ”bằng“ánhsáng”.

“Tấtcảnhữngcuốntiểuthuyết”,Kunderaviết,“đềuliênquanđếnđiềubíẩncủabảnchất”.Mỗinhânvậtlàmộtcơhộiđểtiểuthuyếtgiađảmnhiệm“sựnghivấnmangtínhsuyngẫm”vềbảnchất.Tuynhiên,“kínhhiểnviquansátbảnchấtcàngmạnhthìbảnchấtvàtínhduynhấtcủanócànglảngtránhchúngta”.Bảnchấtkhónắmbắtnàysởhữumộtcátínhhếtsứcnhanhnhẹn,cảvềmặtkhôihàilẫnbithảm,cóthểtrôiđihaybịpháhủybấtcứlúcnào.Tereza,mộtnhânvậtkháccủaKundera,nhìnvàogươngvàtựhỏicôtaphảimấtbaolâuđểxóađidấuvếtnếucáimũicủacôtacứmỗingàydàithêm1mm.“NếukhuônmặtcôkhôngcòngiốngnhưTerezanữa”,tácgiảhỏi,“thìTerezacócòn làTerezakhông?”.Bảnchấtbắtđầuvàkết thúcởđâu?SựthắcmắccủaKunderakhôngphảivì “tínhvô tậnkhông thểđo lườngcủalinhhồn”,màvì“bảnchấtkhôngchắcchắncủabảnthânvàtínhđồngnhấtcủanó”.

Sựhóathâncủachúngtatrongthếgiớinàybộclộtừmộtxungđộtkỳquáigiữa nhữngđiều ngẫu nhiên vềmặt vật chất chưa từngxảy ra, với nhữngchuyệnkểbấttậnvềbảnthânchúngtavàngườikhác.Chúngtanhậndạngvà đồng cảm với Agnes và Tereza vì chúng ta có cùng bản chất với câuchuyện của họ. Người ta biết đến mình nhiều hơn thông qua những câuchuyệnvớicùngmộtcáchthứcmàhọđãđồngcảmvớinhânvậttrongkịchhaytiểuthuyết.Khibấtcứngườinàocũngcóthểlàmchứngxemailàngườiđượcphimảnh chuyển tải cảmxúc, thì nhữnggiâyphút đángnhớ của sựthân thiết riêng tưcó thểxảyra trongnhómnhữngnhânvậthưcấu.Đồngthời,chúngtakhôngthểgiảmbớtsựkhácbiệtsovớihọvì,giốngnhưMilanKundera, chúng ta nhe răng cười, chụp ảnhvà cónhững tấmhìnhđể làmchứngchođiềuđó.

ĐứcPhật(ngườihoàntoànkhônggiốngcũngnhưkhôngcógìkhácbiệtvớiGotama) hiện thân chỉ khiNgài kể câu chuyện về hành vi nhận thức củamình với người khác.Thậm chí động lực thúc đẩyĐứcPhật ngay từ đầu

khôngphảilàcốgắngtruyềnđạtnhữnggìNgàiđãkhámphára.“ĐạoPhápmàtanhậnđược”,Ngàingẫmnghĩ,làrấtthâmthúy,khóhìnhdungvàhiểuđược,làyênbìnhvàcaothượng,khôngthểđạtđượcbằngcáchlậpluậnđơnthuầnmà chỉ có thể cảm nhận bằng sự khôn ngoan... Nếu ta dạy về đạoPháp,ngườikháccóthểkhônghiểutavàdovậycóthểgâychotasựkhóchịuvàrắcrối.

NhưngđấngBrahma(ngườisángtạothếgiớitheothuyếtvũtrụhọctruyềnthốngcủaẤnĐộ),vừamớiđọcđượcýnghĩcủaĐứcPhậtthìngaylậptứcđãbiếnmấtkhỏibầutrờivàxuấthiệntrướcĐứcPhậtđểthuyếtphụcNgàidạynhữngbàihọcđó,“VớimộtchútbụibặmtrongmắtnhữngngườiđangmỏimònvìkhôngchịunghebàigiảngvềđạoPháp”.Vàvì“khôngcósựthươnghạiđốivớinhữngngườinhưvậy”,ĐứcPhậtđãbắtđầuchuyểndịchtính thâm trầmsâusắckhông thểnói rađượccủađiềungẫunhiênvà tínhtrốngrỗngthànhsựmơhồtrơntuộtcủangônngữvàcácdạngthứcsống.

TrừkhichúngtađãchuẩnbịđểcoiBrahmanhưmộtloàimaquỷđitừtrờixuống,nhândanhloàingườiđểkhẩncầuĐứcPhật,cònkhôngthìchúngtavẫncầnphảicoiôngtanhưmộtphépẩndụkhácvềđờisốngnộitâmcủaNgài.NếuMaratượngtrưngchocáibóngcủaĐứcPhậtthìBrahmatượngtrưng choquyền lực củaNgài.TrongkhiMaraxuất hiện trướcĐứcPhật,vàogiờphútcuốicủacuộcđờiNgàinhưmộtlờinhắcnhởvềcáichếtkhôngthể tránhđược thìBrahmaxuấthiệnngay từđầu trongcuộcđờiNgàinhưmộtsựcảmthụmuốnđượchòanhậpvàothếgiới.Trongcảhaitrườnghợp,ĐứcPhậtphảiđươngđầuvớisốmệnhcủamình.Làmộttạovật tiêubiểu,Ngàikhôngnétránhcáichếtcũngnhưkhôngbỏqualờihuấnthịlànênlưutâmđếnlờikêugọicủanhữngngườiđangchịuđaukhổ.

Mặc dù thiết lập nên những giới hạn của sự hóa thân, nhưngBrahma lẫnMara đều không có khả năng chuyển dời Đức Phật ra khỏi cõi Niết bànthanh thản củaNgài. Sự xuất hiện của họ dưới hình thức những nhân vậttưởngtượngđangtácđộngđếncảcuộcđờiĐứcPhậtđãgợinênýnghĩconngườimớithiêngliêngvàhiểmáclàmsao.Họkhôngbịxóabỏbởihànhvinhận thứcmàcònbiếtđượcchúng làgì.ĐứcPhật thừanhậnsựhiệndiệncủahọbằngviệcbanchoBrahmavàMaranhữngvaitròtrongvũtrụđạolý,nhưngtừchốichấpnhậnhọmộtcáchnghiêmtúckhihọmuốnđượcđốixửnhưvậy.

MarađãcảnhbáoĐứcPhật sẽ rơivàovựcsâunênNgàisẽkhôngcókhảnănglưutâmđếnlờiyêucầucủamộtngườinhưvậy.MaquỷxuấthiệnnhưmộttiếngvọngvềsựnghingờcủariêngGotama,chonênNgàikhôngthể

chịu đựng sự báo thù thiêng liêngmàNgài vẫn duy trì bằngviệc chối bỏnhữngyêusáchcủavịthầnnày.ĐứcPhậtvẫnkhônglaychuyểnvàtrảlời:“Tabiết ngươi, conngười tội lỗi.Ngươi làMara,Brahmacùngvớinhómngườicủanó...tấtcảsẽrơivàotayngươi,nhưngtasẽkhôngbịrơivàothếlựccủangươi”.Bằngviệcnhậnralàmthếnàomàđiềuthiêngliêngvàmaquái lại ràng buộc nhau, Đức Phật đã bác bỏ những lời lẽ khoác lác củaBrahma với cùngmột sự vô tâm như khi Ngài gạt bỏ những đe dọa củaMara.

ĐứcPhậtbằngquyềntựdocủamìnhđãvượtlêntrêntácđộngthiêngliênghaymaquái,nhưngsựhóathâncủaNgàitronglịchsửloàingườiđãđượcsuyngẫmthôngquathầnthánhvàmaquỷ.MặcdùcõiNiếtbàncóthểvượtlêntrêngiớihạncủacáitốtvàcáixấu,nhưngngaykhiĐứcPhậtkhuấyđộngsựthanhthảntolớncủanóthìNgàiđãđươngđầuvớinhữngtháicựckhôngthểtránhkhỏicủađờisốngluânlý.TrướctiênchúngtatìmthấyNgàiđangnghỉngơitrongsựthanhbìnhcủacõiNiếtbàn;sauđó“mộtvịthần”khíchđộng lòng thương hại của Ngài; rồi Ngài quyết định đến thành Benares(Varanasi)đểdạynhữngnhómngườitukhổhạnhtrướcđây.TừngbướcđicủaNgàingày càngxanhững rắc rối và thăng trầmcủađời sống.SựhóathâncủaNgàibắtnguồntừnhữngkhốikhônghìnhdạnggiốngnhưnhữnghìnhảnhhayýtưởngbịphâncực,sauđóthâmnhậpvàothếgiớikhoáilạcdướihìnhthứcbàiphátbiểucùngnhữnghànhđộng,gâyranhữnghậuquảmàNgàikhôngthểlườngtrướcđược.

NgườitahiểukhôngđúngvềĐứcPhậtquaviệcmiêutảtrạngtháitinhthầncủaNgàivàolúcthựchiệnhànhvinhậnthức,khôngnhiềuhơnsovớiviệchiểuMozartquaviệcmiêu tả trạng thái tinh thầncủaông lúcôngcócảmhứngđểbiênsoạnkhúcnhạcgiaohưởng.Đểhiểuđượcđólàvịthánhhaymộtnhànghệsĩthìgiâyphútbanđầukhôngcóhìnhthùphảiđượcbiếnđổimột cách hình tượng thành những hình ảnh hay âm thanh cụ thể, trongkhoảngkhônggianvàthờigiancóýnghĩađốivớingườikhác.Mozarttrướctiênphải“nghe”đượcmộtđiềugìđótrongtrínhớtĩnhlặngcủaông,sauđómới chuyển thành những nốt nhạc để nhạc sĩ có thể hiểu và chơi được.Tương tự,ĐứcPhật phải trải quahànhvi nhận thức trong sự trầm tưyênlặngdướimộtgốccây,sauđóbiếnnóthànhnhữngýtưởngđểmọingườicóthểhiểuvàthựchànhnó.

Cáchthứcmàmộtsựhiểubiếtsâusắckhôngcóhìnhthùđạtđượcdạngthứctrừutượngrồiđếndạngthứccụthể,chínhlànhịpđiệucủasựhóathân.Vềmặtkịchtính,nhịpđiệunàythểhiệnkháthoảimáivàrõràngkhichúngtahìnhdungnóđãthựchiệnđốivớiĐứcPhậtvàMozart.KhibịMaragàibẫy,

sựhóathânbịcảntrởbởinhữngkháiniệmmùmờvềbảnchất,bịbópméoxuyêntạcbởicáchđốixửgượngépmàchúngtathấykhóchốngcự,bịcảntrởbởinhữngcâuthúccủamộtcơthểđanghấphối.Chúngtagiậndữvìsựbấtlựccủamìnhkhôngthểbiểulộcảmgiáccùngnhữngtrựcgiáccaosiêunhằmđưachúngtavàosựhiểubiếtsâuxakhôngthểdiễnđạtbằnglời.Hìnhtượngchúng ta tìm thấyđã lảng tránhchúng tavà chúng ta savàonhữngbiểuhiệnmệtmỏiđượcvaymượntừngườikhác.

QuátrìnhbộclộcủasựhóathânđượcRolandBarthersđánhgiá,“Ngườinóithìkhôngphảilàngườiviếtvàngườiviếtthìkhôngphảilàngườinhưvậy”.Chúngtalàgìvẫnlàđiềubímật.Mọicảmgiáckhácthườngcủabảnthânđềunằmởđây, củamột cơ thểkhôngchết, là sựcảmnhận riêng tưnhất,không thể nói ra, phổ biến nhất và đammê nhấtmà chúng ta được biết.Trườnghợptốtnhất,nócóthểđượcphátbiểurõràngthànhmộtcâuhỏiđầyngạcnhiên“Gìvậy?”hay“Aiđó?”hoặc“Tạisaovậy?”.Lànhữngsinhvậtbiếtsuynghĩ,chúngtathắcmắcvềsốphậncủamìnhvàcốgắnghìnhthànhnênýthứcvềnó.Chúngtaviếtvăn,làmthơ,soạnnhạc,vẽtranh,chụpảnh,đọcsách,tổchứcnhữngcuộcnóichuyệnnghiêmchỉnh,đếnbảotàngnghệthuật,chơiđànviolon,nghenhạcMozart.Ngườinàođãlàmnhữngviệcnàysẽbịtáchkhỏinhữngngườiđangngồitrầmtưsuyngẫmchờđợimộtnhịpthởrakế tiếp...Cònnhữngngườicạorâuvàomỗisángvàchửichómắngmèo thì sẽbị táchkhỏinhữngngườiđangviếtnhữngbàinghiêncứu thầnhọcdựatrêntriếtlýnhàPhật.

Những bản chất song song này lượn lờ đi vào và ra khỏi trọng tâm làmchúng ta phải mất nhiều thời gian để tạo nên cuộc sống. Đức Phật, thầnthánh,maquỷtiếpxúcgầngũivớinhau.Cólúc,chúngtanghỉngơitrongsựngạcnhiênquáđỗirằngchẳngcóthứgìcả;kếđóchúngtalạisángtácmộtdòngthơ;rồisaunữachúngtalạicộtdâygiày.Borgesđãkếtthúcnhậnxétcủamìnhbằnglờithúnhận:“Tôikhôngbiếtngườinàotrongchúngtađangviếttrangnày”.

Chương20:VĂNHÓACỦAHÀNHVINHẬNTHỨC

Bấtcứnguyên lýcănbảnnào tronghệ thốnggiáo lý.NhàPhậtcũngphảithựchiệntrongtrạngtháitĩnhlặng,vậylàmthếnàođểcóthểthấytrướcmọivấnđềcũngnhưsựphảnđốimànhữngngườingheđặtrachoNgài?Ngaykhiđốimặtvớinhữngngườikhácvàbắtđầunói,Ngàiđãphảiđốimặtvớimột loạt nhữngđiềungẫunhiênbất ngờvàphải trả lời chúng theonhữngcáchlàmhàilòngsựquantâmcủahọ,nhưngvẫnphảiduytrìtínhxácthựctrongphạmvihiểubiếtcủariêngNgài.ThayvìhìnhdungđạoPhápnhưmộtbảnpháchọachitiếtđượchìnhthànhtrướctrongtâmtríĐứcPhật,chờđợiđểđượcgieovàođầuócthụđộngcủacácmônđồ,thìvănhóacủahànhvinhậnthứcdoNgàitạoradầndầnxuấthiệnvàngẫunhiênbướcrakhỏisựtươngtácgiữaNgàivàthếgiới.

Khôngcósựtươngtácnày,ĐứcPhậtcũngnhưquanniệmcủaNgàikhôngthểhiệnthân.CólẽGotamađãbịmộtnhàhiềntriếtẤnĐộkháccoithường.Ngườitakhôngthểhiệnthântrongmộtkhoảngkhônggianvàthờigiancụthểmàkhôngthừanhậnnhữngdạngthứccủathờigianvàkhônggianđó.Đểngườikhácdễhiểu,ngaycảkhingườitanghingờnhữngniềmtinđượcấpủnhiềunhấtcủamìnhthìhọcũngphảitrìnhbàybằngnhữngthuậtngữmàhọcóthểhiểuđược.SựđồngcảmđángmếnđòihỏiĐứcPhậtphảivậnhànhbên trongnhữngmôhìnhngônngữ, vănhóavàxãhội trong thời đại củaNgài.Cáigiácủalòngtrắcẩnlàhìnhthànhnênmộthiệpướcvớimaquỷ:ĐứcPhậtphảiđínhkèmtheokhảnăngtrựcgiácvềnhữnggìkhôngcógiớihạnvàkhôngcódấuhiệuvớinhữnggiớihạnvàdấuhiệumang tínhkháiniệm,nhằmchephủđạoPhápvôhạntronglớpáobịhạnchếvềthờigiancủaẤnĐộcổđại.

TráivớinhữnghìnhảnhphổbiếnvềĐứcPhậtbaoquanhbởiđámđôngcácnhàsư,thínhgiảnhưmuốnnuốtlấytừnglờicủaNgàithìmộtsốbàithuyếttrìnhsớmnhấtởPalichothấyNgàilàmộtnhânvậtcôđộc,đilangthangtừnơinàyđếnnơikhácvàkhuyếnkhíchcácmônđồđừngnênphụthuộcvàoNgài.Theophongtục,mộtnhàsưPhậtgiáochỉphải trảiquanămnămđểhọcvớithầytrướckhitáchravàtiếptụccôngviệcriêngcủamình.“Hãyđilangthangvềphíatrước,hỡinhữngthầytucủata”,ĐứcPhậtnói.

Vì sựan sinhcủađámđôngdânchúng,vìhạnhphúccủadânchúng,hãybướcrakhỏisựthươnghạicủathếgiới,vìđiềuthiện,vìsựanlànhvàhạnhphúccủathầnthánhvàloàingười.Đừngbướchailầntrêncùngmộtlốiđi.

Mỗi nhà sư phải tạo nên đường đi củamình thông qua thế giới của riêng

mình,chỉđượcgomnhómlạivớianhemđồngđạotrongnhữnghầmtrúẩnvàogiaiđoạngiómùa.“Nhàhiềntriếtđi langthangmộtmình”,ĐứcPhậtnói, “giốngnhưmột ngọngiókhôngbị vướngvào lưới, nhưmột hoa senkhông bị ngấm xuống bùn nhơ, dẫn dắt người khác chứ không bị họ dẫndắt”.

Trongmộttrườnghợpkhác,ĐứcPhậtnhắclạicólầnNgàicảmthấybị“baobọc chung quanh” bởi các môn đồ, Ngài cảm thấy “không thoải mái vàkhôngthanhthản”.Chonênsaubữatrưa,Ngàisắpxếpgọnghẽnơiănởcủamìnhvà“khôngthôngbáochongườihầucậnhayđểlạimệnhlệnhchocácnhà sưkhác,Ngàibắt đầu làmviệcmộtmình, khôngcó ai bầubạn”.RồiNgàitìmmộtchỗtrongkhurừng,dướimộtgốccây.Ngàikhôngchỉkhuyếnkhíchcácmônđồphảitìmraconđườngchoriênghọtrongthếgiới,màkhinhómngườinàytrởnênquáquắt,Ngàiđãcởiáobỏlại,đivàorừngđểthoátkhỏiáplựccủađờisốngcộngđồng.“Việctrởnênđộclậpvớingườikhác”,đượcĐứcPhậtcoilàmộtđặctrưngcủamộtngườicósựhiểubiếttrựctiếpvềđạoPhápvàtừđóbướcvàoconđường.

Theothờigian,môhìnhtựlựctựtrịnàyđãnhanhchóngbịtừbỏđểthiếtlậpnênnhữngthểchếtuhànhkhác.NhưngsởthíchriêngcủaĐứcPhậtrấtrõràng.Ngài thúcgiụccácmônđồhãytảnra thayvì tậptrunglại.Đờisốngcộngđồnglàcáchthứchữuíchchoviệcrènluyệnvàsựphảnánhtheothờikỳ,nhưngchỉkhinóđãcủngcốhoàntoànnănglựccủamỗicánhântrongthếgiớingoạitrừnănglựccủanó.Tráchnhiệmcủamộtnhàtulưuđộngcònlớnhơnnhiều:phảinhậnbiếtcõiNiếtbàn tạinơisâu thẳmyên tĩnh trongtrạngtháicôđộccủariêngmìnhvàthúcđẩyvănhóacủahànhvinhậnthứcthôngquasựtươngtácvớingườikhác.

BấtkểĐứcPhậtđãbốtríbaonhiêungườicanhgácvàođúngchỗcầnngănchặn,dườngnhưkhôngcóthứgìcókhảnăngchốnglạisựthayđổiácnghiệtcủađờisốnghướngđếnnhữngcấutrúcbaobọcvàgiớihạn.Nhữnggìbắtđầunhưmộtquanniệmphóngkhoángđangcónguycơbiếnthànhmộtsứcmạnhlýtưởngchoviệcbảotồnnguyêntrạnghaybảođảmchoquyềnlợicủamột điều gì ưu tú.Những bài thực hành chữa bệnh được luyện tập thànhnhữngkỹthuậtdễhiểu;nhữngmốiliênkếtlỏnglẻocủacáccộngđồngđãcứnglạithànhnhữngthểchếngộtngạt.Sựkhácbiệtgiữatưtưởngvàýthứchệ, thực hành và kỹ thuật, cộng đồng và thể chế không rõ ràng và có hệthống.Cái trước đã lướt qua không thể nhận biết được để đi vào cái sau.Nhữngtưtưởng,quanniệm,nhữngbàithựchànhvànhữnglờigiáohuấnmàĐứcPhậtđãdạynằmtrongnhữnghạtgiốngcủacácýthứchệ,kỹthuậtvànhữngthểchếcủaPhậtgiáosauđó.Bấtcứlúcnàonhữngkếtcấukèmtheo

cũngcóthểkếttinhlạithànhcấuhìnhcủacáctưtưởng,nhữngbàithựchànhcùng những cách sống đạt đến khối lượng tới hạn về kích thước và sứcmạnh.

Khi Đức Phật được 72 tuổi, người anh em bà con giống như Judas làDevadattađãnổilênchốnglạiquyềnlựccủaNgàivàcốgắnggiànhquyềnkiểmsoátcộngđồngtănglữ.ThôngquaDevadatta,MarađãhiệnthândướidạngchiếcbóngthuộcvềýthứchệvàthểchếcủaPhậtgiáo.Đãdànhhơn43nămchoviệcchếgiễuĐứcPhậttừbêntrong,giờđâyMarađangcốgắngtiêudiệtNgàitừbênngoài.

Không thể thuyếtphụcĐứcPhật rút luivì tuổi tácvàgiao lạiquyềnkiểmsoátcộngđồngtănglữchomình,DevadattađãralệnhchomônđồcủahắnlàvuaAjatasattu“gửimộtsốngườiđếntiêudiệtcuộcđờicủanhàtuhànhGotama”.Khicốgắngnàybị thấtbại,Devadattaquyếtđịnh tự tay sáthạianh em mình. Hắn trèo lên đỉnh ngọn núi Vulture bên ngoài Rajagaha(Rajgir),nơiĐứcPhậtđangđidạomộtmìnhdướibóngrâm,rồihấttảngđáởméprìabênngoàixuống.Mặcdùtảngđábịchệchhướngrơi,nhưngmộtmảnhbongrađãrớttrúngchânĐứcPhật,làmNgàichảymáuvà“toànthâncócảmgiácđauđớn,nhứcnhốikhóchịu”.

Đức Phật trải chiếc áo choàng, nằm dài trên nền đất để chữa vết thương.Ngaylậptức,MarađếnbêncạnhvàthìthầmvớiNgàinhữngvầnthơsau:

CóphảiNgàinằmnghỉtrongtìnhtrạngmêmuộihayuốngrượusaybítỉtrênthơca?

CóphảiNgàikhôngcónhữngmụctiêuthíchhợpđểtheođuổi?

Mộtmìnhtạinơitrúẩncủamình

SaoNgàilạimơmàngtronggiấcngủ?

Tiếngthankhóccủasựtựnghingờđãtìmrasựđaukhổcủamộtônggià,người đang có nguy cơ bị tiếmquyềnvà bị lật đổ bởimột người nào đó.NhưngGotamakhông“nằmđểnhậnrasựsợhãi”,cũngkhông“sợphảingủquênđi”.ĐứcPhật trả lờiMara rằng:“Đạtđượcmục tiêu, tasẽnằmnghỉkhôngcầnsựthươnghạicủaconngười”.Maralậptứcbiếnmất.

Devadattagiờđâyđangâmmưutạorasựlygiáotrongcộngđồngtănglữ.HắntanóirằngquytắctutrìphảiđượccảicáchđểhòahợphoàntoànvớisựnhấnmạnhtínhđộclậpvàtínhđơngiảncủaĐứcPhật.Theođó,hắntađề

xuất,cácnhàsưchỉnênsốngdướinhữnggốccâytrongrừng,chỉđượcănnhữngthứbốthímàhọxinđược,chỉđượcmặcquầnáosờnráchđượcthảiravàchỉđượcănthứcănchay.NhưDevadattamongđợi,ĐứcPhậtđãphảnđốiđềxuấtnàytrêncơsởđểcácnhàsưnênđượctựdochọnlựanơihọsốngvàcóchấpnhậnviệcnhậnđồcúnghiếntừcácgiachủhaykhông.Vàkhinàothúvậtkhôngbịhọsáthạivớitínhcáchcánhânthìhọmớiđượctựdoănthịt,cá.Đểchứngtỏmìnhlàmộtkẻhysinhgươngmẫu,Devadattanóivớimọingười,hắnsẽsốngtheonhữngquytắcdohắnđềrachodùĐứcPhậtkhônglàm.Nhiềunhàsưtrẻđãtánthànhýkiếncủahắnvàcùnghắnrờibỏcộngđồngtănglữ.

“NơiThượngđếxâynênmộtngôithánhđường”,haingànnămsau,MartinLuthernhớ lại, “thì lũmaquỷcũngxâynênmộtnhànguyệnnhỏ...TrongnhữngchuyệnnhưvậythìmaquỷluônbắtchướcThượngđế”.

Tương tự,ĐứcPhậtđãsosánhDevadattavớimộtchúvoicon,bắtchướcthóiquencủalũvoigiàcóngà,ănnhữngcuốnghoasennhưnglạikhôngrửasạch nên bị ốm rồi chết. “Thông qua việc bắt chước ta”, Đức Phật nói,Devadatta“sẽchếtmộtcáchthảmhại”.NghenóinhữngmônđồtrẻduytâmđãbịthuyếtphụcvàhọđãthayđổiýkiếnmàquayvềvớiĐứcPhật,“mộtluồngmáunóngđãvọtra từmiệngDevadatta”.Mặcdùcuộcnổi loạncủahắnthấtbại,nhưngđólàmộtdấuhiệuđángngạicủanhữngcuộcđấutranhvềquyềnlựccùngnhữngcuộctranhluậnvềýthứchệđãlàmcáctínđồPhậtgiáobốirốikểtừsaucáichếtcủaGotama.

Devadattamuốn kiểm soát Phật giáo bằng việc dựng nên những giới hạnchặtchẽhơn.Hắnkhông tranh luậnvềchân lýcủađạoPhápmà tìmcáchthaythếsựdẫndắttựdocủaĐứcPhậtbằngsựlãnhđạođộcđoáncủariênghắn.KhiDevadattayêucầuđượcphụtráchcộngđồngtănglữ,ĐứcPhậtđãtừchốibởitrongđầuNgàicómộtngườikhácđầyđủphẩmchấthơn.Ngàitừ chối bởiNgài khôngnghĩ bất cứngười nào cũng có thể lãnhđạo cộngđồng tăng lữ sau khiNgài ra đi.Chỉ riêngmộtmình đạoPháp,Ngài nói,cũngđãđủđểhướngdẫnmọingười.Mỗingườinênthựchànhđộclậpvớinhau, “giống nhưmột hòn đảo”.Bằng việc phản đối điều lệ cải cách củaDevadatta,ĐứcPhậtkhôngchấpthuậnnhữngbài thựchành,nhưnglại tánthànhnhữngquyđịnhhạnchếđượcápdụngvàotínhlinhhoạtcủaxãhộivàtínhtựdocủatănglữ.

BằngviệctuyệtgiaovớihệthốngđẳngcấpcủaẤnĐộ,ĐứcPhậtđãđểcácmônđồtựdothoátkhỏisựchuyênquyềnbạongượccủatrậttựxãhộiđặtnềntảngtrênnhữngđiềungẫunhiênvềsựrađời.Bằngviệctạorathứbậc

củacácsưnữ,Ngàiđãgiảiphóngphụnữkhỏisựbạongượccủatìnhtrạngnô lệ trong nước. Bằng việc chống đối lại Devadatta, Ngài đã giúp cộngđồngcủamìnhchốnglạitínhcáchbạongượccủasựlãnhđạohàkhắcvàđộcđoán.TrongviệcchinhphụcMara,Ngàiđãgiànhchiếnthắngtrướcsựcaitrịbạongượcmangtínhcưỡngbứcvàsinhhọc.Dòngmạchkếtnốihợpnhấtnhữngchiềuhướngxãhội,giớitính,cộngđồnglàngxãvàtâmlinhcủađờisốngchínhlàsựcamkếtvớitựdocủaĐứcPhật.Nhiệmvụcủanềnvănhoáđươngđạivềhànhvinhậnthứckhôngphảilàbắtchướcmộtdạngthứctôngiáomangtínhlịchsử,màlàthựchànhvàtriểnkhainhữngquyềntựdonày,đồngthờibảovệchúngchốnglạimốidedọacủanhữngchếđộcaitrịbạongược.

ĐứcPhật so sánhý tưởngcùngnhữngbài thựchànhmàNgàiđãdạyvớichiếcbèđượclàmbằng“cỏ,cànhcon,nhánhvàlá”kếtlạivớinhau“nhằmmụcđíchvượtquachứkhôngphảiômghìlấy”.Mộtkhichiếcbèđãđượcconngườiđiềukhiểnvượtquadòngnướcxiết,dòngchảycủanóởgầnbờhếtsứcnguyhiểmvàđángngại,còndòngchảyởxabờthìantoànhơnvàkhôngphải lo sợ”, thì nó có thểbị vứt bỏ.Ngược lại, nếunó cónguy cơngưngkếtlạithànhmộtphiênbảnđượcthừanhậnvềcáchcưxửlặpđilặplại,cấmđoánvàgâyphiềnphức,ngườitasẽtìmcáchvượtqua.Ngườitasắpxếp thành những thói quen tinh thần dễ chịu, được ấn định bằng sự dịchnghĩachínhxáccáchọcthuyếtvàphánxétvớisựcămphẫnchínhđángbấtcứngườinàopháhoạitínhthanhkhiếtcủatruyềnthống.

Phépẩndụvềchiếcbèđãlàmnổibậtbảnchấtthựcdụngvàmangtínhtrịliệu của những gìĐức Phật đã dạy. Thay vì thuyết giảngmột ý thức hệ,Gotamalạitrìnhbàyphạmvinhữngýtưởngđãđượckiểmnghiệm,xemxétvà áp dụng dưới ánh sáng của kinh nghiệm.Thay chomột loạt những kỹthuậttâmlinhđangchỉđạomộtcáchvữngvàngtừphầnnàysangphầnkháccủaconđường,Ngài lạiđưaramột loạtnhữngbài thựchànhphùhợpvớiphongcáchsống,tínhkhívàtốchấtcủamọingười.Thayvìthiếtlậpnhữngthểchếtuhành,Ngàilạitạoramộtcộngđồngkhônggiađìnhcủanhữngkẻhysinhquênmình, từngcánhânđềuđượckhuyếnkhíchđi lang thangvềphíatrướcbằngcáchriêngcủamìnhvìhạnhphúccủangườikhác.

Quanhiềuthếkỷ,Phậtgiáođãthườngxuyênthayđổihướngrakhỏiquanđiểmnềntảng.ĐốivớimộtngườiCônggiáo,mỗilầnmộtmôhìnhcủasựthểchếhóađượctáidiễnthìnólạitrởthànhmộttôngiáođượcthiếtlậpởmộtvùngđấtmới.Đểtrởthànhmộtthếlựcthànhcôngtrênthếgiới,nhàthờcônggiáocầnphảiduytrìmộtýthứchệnhấtquántừbêntrong,đặtnềntảngtrênnhữngthểchếcùngnhữngđẳngcấpbằngnhữnglờituyênbốkhôngthể

sailầm.Nóphảidựavàotínhhiệuquảcủamộtkỹthuậttâmlinhchínhxácđểđảmbảovớicácmônđồrằngnócóthểdẫndắthọtừngbướcmột,đitừsựthấtvọngđếnsựcứurỗi.Nóđòihỏinhữngphươngpháptinhvitỉmỉ,cóthểdõi theodấuvếtquyềnlựccủanhữngthầytu thôngquamộtchuỗinốitiếpnhaukhôngthểbịphávỡđểtrởvềvớinềntảnglịchsử.

Nhữngthểchếtồntạibằngviệclặpđilặplạinhữnghọcthuyếtvàkỹthuật,bấtkểthứgìkhácđangthayđổichungquanhchúng.Mộttruyềnthống,dùsaocũngcứuvớtsựsụpđổcủanhữngthểchế,nếunótiếptụctồntạinhưmột cộngđồngcủanhữngbài thựchànhvànhữngý tưởng.Lịch sửđượcsinhrađểlàmbằngchứngchosựthayđổithăngtrầmcủamộtsốlớnnhữngngôi chùa Phật giáo, từng cái đều có ý thức hệ và kỹ thuật đặc biệt. Tuynhiên,truyềnthốngđãtìmcáchđểtồntạinhưmộtnềnvănhóacủahànhvinhận thức.Mỗi lầnphải thíchứngvới tình trạng chưa từngcó tiền lệ củamình, nó lại kích thích việc hình dungmang tính sáng tạo của bản chất.Nhưngmột khi được thiết lập trongmôi trườngmới, thì nền văn hóa củahànhvinhậnthứcsẽcókhuynhhướnghướngđếnnhữngkiểumẫubềnvữngvàcó thểđoán trướcđược.Sự thayđổihiểmácđốivớinhữngthểchếđặtnền tảng trêný thứchệnày, theo lốidiễngiải củaMaxWeber, là sựbiếnthànhthủtụcquenthuộccủahànhvinhậnthức.

Ngàynay,nhữngtruyềnthốngtheoPhậtgiáocủachâuÁthờicậnđạinhậnthấybảnthânmìnhphảiđốimặtvớinhữngtruyềnthốngtựdocủathờihiệnđại,cáinàytháchthứccáikiaphảinhìnlạilầnnữasựhiểubiếtvàthựchànhtựdocủamình.NgaykhiPhậtgiáomang lạinhữngnhận thức sâu sắcvềmặttâmlýhọccùngnhữngbàithựchànhsuyngẫmđểgiảithoátconngườikhỏitínhhiểmácbêntrong,thìnhữngtriếtlýtựdocủachâuÂuvàchâuMỹlạimangđếnnhữngnhận thứcsâusắcvềmặtxãhộicùngnhữngbài thựchànhchínhtrịđểgiảithoátconngườikhỏiquyềnlựcvàtôngiáođãtừnghạnchếtínhtựdosốngtheonhữnggìhọđãchọn.Dovậy,chúngtaphải thừanhậnsựmởrộnghoàntoàncủaMara:lòngcămthùriêngtưmạnhmẽchiasẻnhữngcơcấuxãhộiphứctạpcủasựđànáp,khảnăngcản trởmọiconđườngvàgiớihạnsựtựdo.

Chương21:VƯƠNGQUỐCCỦAMARA

ĐứcPhậtkhôngchỉđấutranhvớinhữngcuộcnổiloạnbêntrongcộngđồng,Ngàicònphảiđạtđượcnhữngmụctiêutrongcuộcđờivớinhữngthayđổiđộtngộtvềchính trị vàxãhội.Trongvùng lòngchảoGangeticgiàucóởmiềnBắcẤnĐộ,quyềnlựcđãthayđổi,từliênminhcộnghòacủacácthịtộc đến sự cầm quyền độc đoán với những tham vọng thống trị. Trái vớitruyềnthuyết,thậmchíGotamakhôngphảilàhoàngtửcủamộtvươngquốcnhỏbémàlàcontraicủamộtnhàlãnhđạolâuđời trongchếđộcộnghòađầusỏcủaShakya.MặcdùNgàiđãtừbỏvaitròriêngcủamìnhlàmộtnhàlãnhđạochínhtrịđểtrởthànhmộtnhàtukhổhạnhlangthang,nhưngsauhànhvinhậnthứccủamình,Ngàiđãyêucầusựbảotrợvàchechởcủacácthế lực chính trị thời đó để cộngđồngvà việc giảngdạy củaNgài có thểđượcduytrì.

Ngài đã tìm thấy rất nhiều sự che chở và bảo vệ ở những nơi giàu có vàquyền lựcnhất: tại cácvươngquốccủaMagadhavàKosala.Những trungtâmđàotạovàgiảngdạychínhcủaNgàiđượcthiếtlậpchủyếuởRajagaha,thủđôcủaMagadhavàSavatthi(Sravasti),thủđôcủaKosala.Mởrộngthêmmộtchút,NgàilưulạivàgiảngdạyởVesali,thủđôcủaVajjian,nướccộnghòalớnnhấtcònsótlại.KhidanhtiếngcủaGotamađãtăngcaovàphẩmcấpcủaNgàiđốivớicácnhàtuđượcmởrộng,sốphậncủaNgàibịràngbuộcvớinhữngthamvọngvàvậnmệnhchínhtrịcủacácquốcgianày.

NgườibảotrợquantrọngđầutiêncủaNgàilàvuaBimbisaraxứMagadha.Bimbisara làmộtquốcvươngmạnhmẽnhưngnhân từ,ngay từ tuổi thiếuniênđãcóthamvọngcảvềvươngvịlẫnnhậnthứcsâusắcvềmặttinhthần.Khôngbaolâusauhànhvinhậnthức,ĐứcPhậtđãcùngnhữngmônđồđếnRajagaha.NghebàigiảngcủaNgài,đứcvuađã“thấmnhuầnđạoPháp,bỏlạinhữngđiềukhôngchắcchắnphíasau,nhữnghoàinghitanbiến,ôngtahoàntoàntựtinvàđộclậpvớingườikhác”.Vớilòngbiếtơn,quốcvươngvừa được khai sáng đã ban choGotamamột công viên bên rìa thành phốđượcgọilàrừngTrúcLâm,nơicáctănglữcóthểrènluyệnvàthựchành.

Bimbisara đã tiếp tục cai trị một cách khôn ngoan trong 30 năm kế đó,nhưngngườitanghenóivềôngrấtítchođếnkhiDevadattatiếnhànhcuộcbạoloạn.SaukhiĐứcPhậttừchốiyêucầuchohắndẫndắtcộngđồngtănglữ,DevadattađãđếngặpmônđồcủamìnhlàtháitửAjatasattu,ngườikếvịBimbisaravànói:“Trướcđây,mọingườiđềusốnglâu,giờđâymọingườichỉsốngtrongmộtthờigianngắn.Cólẽanhsẽchếttrongkhivẫnchỉlàmộtthái tử.Vậy saoanhkhônggiết chamìnhđể lên làmvua?Còn tôi sẽgiết

Gotamavà trở thànhĐứcPhật?Ajatasattu “gàimộtcondaogămvàobắpđùi”,lẻnvàonơilàmviệcriêngcủanhàvua.Nhưnghắnđãkhiếnđộicậnvệnghingờnênđãbịbắtgiữ.Condaogămđượctìmthấyvàâmmưubịbạilộ.Khihoàngtửđượcđưađếntrướcmặtvuacha,nhàvuahỏilýdotạisaohắnlạimuốngiếtngài.“Thưacha,conmuốnđược làmvua”,hoàng tử trả lời.“Nếuconmuốnvươngquốcnàythìnósẽlàcủacon”,nhàvuanói.

RồiAjatasattutrởthànhvuaxứMagadha.Đểbảođảmquyềnlựccủamình,hắnđãsáthạivuachabằngmọicách.Hắnbỏđóivịvuagiàtrongngụcchođếnchết,điềunàylàmchongườimẹ,Kosaladevi,phảichếtvìsầunão.Giếtchamẹ,Ajatasattuđãtrởthànhkẻsátnhân(Mara)vàĐứcPhậtđãphảiđấutranhvớihắnđểcộngđồngcủaNgàicóthểtồntạiởMagadha.Sựđốiđầukếtiếpcủahọđượctạorabởimộtngựy.KhiAjatasattuđếnkhuvườnĐứcPhật đang dừng chân, hắn “cảm thấy lo sợ kinh khủng, tóc dựng đứng”.NhưngsaukhingheĐứcPhậtnóivềhậuquảcủacuộcsốngkhônggiađình,hắntaquácảmkháinênđãchínhthứctrởthànhmônđồvàthúnhậntộigiếtcha.“Vìngươiđãthừanhậnsựphạmtộivàthúnhậnnónêntasẽthừanhậnnó”,ĐứcPhậtnói,“Ngườibiết thúnhận tội lỗi sẽ trưởng thành trongmộtcuộcsốngcaoquý”.

ThayvìtrừngphạttộisátnhâncủaAjatasattu,ĐứcPhậtlạithathứchohắn.“Hânhoanvàvuivẻ”vớinhữnglờigiáohuấncủaĐứcPhật,hắnđãnhiệttìnhđểlạitấtcảrồibỏđi.Nhưngngaykhivịvuavừakhuấtkhỏitầmmắt,ĐứcPhậtquaylạivớicácmônđồcủamìnhvànói:“Nhàvualàmnhưvậy,sốphậncủaôngtađãđượcđịnhđoạt!Nếuôngtakhôngtướcđicuộcsốngcủachamìnhthìkhiôngtangồiởđây,tầmnhìnthanhkhiếtcủađạoPhápsẽnảysinh trongông ta”.DườngnhưĐứcPhậtđangnóimộtđiềugìđóvớiAjatasattu cùng nhữngmôn đồ khác. Vừamới ban cho nhà vua niềm hyvọngvàsựkhuyếnkhíchmộtcuộcsốngcaoquý,Ngàiđãnóitộilỗiđãcướpđicủaôngtacơhộinhậnthứccuộcsốngcaoquýnhưthếnào.

Người bảo trợ quan trọng khác của Đức Phật là vua Pasenadi, cai trị xứKosala, vươngquốchùngmạnhnằmgầnbiêngiớivớiquêhươngShakyacủaĐứcPhật.KosalaliênminhvớiMagadhathôngquahônnhân.ChịcủavuaPasenadi,bàKosaladevi,vợvuaBimbisaravàlàmẹcủaAjatasattu.ĐứcPhật làngười sốngcùng thờivớiPasenadivà trải qua24mùagió tại khuvườnJetavanaởthủđôKosalanxứSavatthi,nơiNgàiđãthuyếtgiảnghầuhếtnhữngbàigiảngcủamình.

MộtsốbàidiễnthuyếtkểlạichitiếtnhữngcuộctraođổicủaĐứcPhậtvớiPasenadi. Không giống như người anh rể của mình là vua Bimbisara,

Pasenaditỏraítquantâmđếnhànhvinhậnthức.Ôngtathúnhậnrằngôngta làđiểnhìnhcủanhữngôngvua“bịvươngquyềnnhiễmđộc,bịámảnhbởisựthamlamhưởnglạcthú,nắmđượcquyềnkiểmsoátbềnvữngtrongvương quốc củamình và cai trị những vùng lãnh thổ rộng lớn vừa chinhphụcđượctrênthếgiới”.Mặcdùhaingườibiếtrõvềnhau,nhưngthayvìkhuyênbảohaynhắcnhởnhàvuavềnhữngvấnđềcụthể,ĐứcPhậtlạichỉbanchoôngtanhữngchủđềrộnglớnđểngẫmnghĩ.

NghenóivềnhữngcuộcchiếntranhcủaPasenadivớiAjatasattu(cuộcchiếnxảyratạimộtngôilàngvốnlàmộtphầncủahồimôncủabàKoseladevivớivuaBimbisara),ĐứcPhậtkhôngchỉtríchPasenadivềviệcđãthamgiavàocuộcchiếnvàkhôngnỗlựcthuyếtphụcôngtabiếnKosalathànhmộtvươngquốchòabình,khôngbạolực.

ĐứcPhậtcũngkhôngphảnđốinhàvuatrongviệccảitrangnhữngthámtửvànhữngthuộchạtaytrongcủamìnhthànhnhữngngườitukhổhạnhlangthang.Thayvàođó,Ngàirútramộtđạolýngườitakhôngnênxétđoánconngườichỉbằngvẻbềngoài.Khibiếtđượcnhàvuađangchuẩnbịmộtlượnglớn thúvậtđểhiến tế,ĐứcPhậtđãphêbìnhhànhđộngnày trướcmônđồcủamìnhnhưnglạikhôngnỗlựcngăncảnviệcđó.VàkhiPasenadibắtgiữ“mộtsốđôngngười”,tróihọbằngdâythừngvàdâyxích,ĐứcPhậtđãchỉra“sựmêđắmvàngbạcvàvòngkhuyêntai”cũngnhư“mốiquantâmlolắngcủacácbàvợcùngnhữngđứatrẻ”mạnhmẽnhưthếnào.

Làmột tư lệnh, làngười theochủnghĩakhoái lạc, làmộtkẻ lừadốivà làmộtbạochúa,PasenadisởhữunhữngđặcđiểmchínhcủaMara.CóthểlàkhôngcósựcốnàoxảyratrongnhữngcuộctranhluậncủaĐứcPhậtvớivịvua này trước khi xảy ra những cuộc tranh luận củaNgài vớiMara trongkinh Pali.Mặc dù Pasenadi là mộtmôn đồ thế tục của Đức Phật, nhưngkhônggiốngnhưBimbisara,ôngtakhôngđượcghinhậnlàđạtđượcbấtcứsựnhậnthứcsâusắcnàovềmặttâmlinh.Chỉduynhấtmộtlần,cáchcưxửcủaôngtađượccoilàđãthayđổinhờlờikhuyêncủaĐứcPhật,làkhiôngtađồngýănítđểgiảmcân.Ngaykhinhàvuadùnghìnhphạtđóngcọcxiênquangườinhữngkẻnổiloạn,ĐứcPhậtcũngkhôngtrừngphạtôngta.Ngàinhắcôngtanhớrằng“Khituổigiàvàcáichếtđếnbênbạn,hỡiđứcvuavĩđại”, thìkhôngcósự trợgiúpnàohaysựgiàucónàocó thểchốngcự lạitheo cách củamình. Sẽ không có điều gì được thực hiện “Ngoại trừ phảisốngtrongđạoPháp,sốngmộtcáchchínhđángngaythẳng,thựchiệnnhữnghànhvilànhmạnhvàđángkhen”.

TráivớiphongcáchnhạobángMaracủaĐứcPhật,tháiđộcủaNgàiđốivới

Ajatasattu và Pasenadi có vẻ chú tâm và thận trọng. Là những kẻ chuyênquyềntànnhẫn,caiquảnthếgiớimàGotamabịvướngmắcvềmặtlịchsửvàxãhội,nhữngôngvuanàycóđượcsựảnhhưởngtớiĐứcPhậtmàMaracònthiếu.NgaycảtheophongtụchaytranhluậncủangườiPalinhằmmụcđíchgiớithiệuĐứcPhậtdướiánhsángtốtnhấtthìNgàivẫnnghĩrằng(saumộthồilàmPasenadingâyngườira):“Nếutakhiểntráchnhàvuavìhànhđộng khủng khiếp thì ông ta sẽ mất hết can đảm, không thể gần gũi vớimình.Thay vào đó ta sẽ hướng dẫn ông ta bằng phương pháp gián tiếp”.NhữngtìnhcảmnàyđãchothấyĐứcPhậtkhôngthểbỏquanhữngáplựcthựctếvềmặtchínhtrịmàNgàiđãsốngvàđóngvaitròtrongđó.

CuộcgặpgỡcuốicùnggiữaPasenadivàĐứcPhậtdiễnraởShakyakhicảhaiđềuđã80tuổi.VừađượcĐứcPhậtvàcácmônđồcủaNgàitándươngrầmrộ,nhàvuađãbáođiềmxấu:“Giờđâychúngtôiphảirờiđi.Chúngtôirấtbậnvàcónhiềuviệcphải làm”.KhinhàvuarờikhỏiĐứcPhật,ôngtachobiếtvịtướngcùngđếnShakyavớiôngtađãrađicùngvớiđộikỵbinhhoànggiavàđãtôncontraicủaPasenadilàVidudabhalênlàmvua.Bịcôlập,PasenadivộivãtớiMagadhađểyêucầusựgiúpđỡcủangườicháutraivà cũng là kẻ thù trước kia là Ajatasattu. Nhưng những cánh cổng củaRajagahađãkhéplại.Mệtmỏivìchuyếnđi,ôngtangãgụcbênngoàitườngràothànhphốvàchết.

SauđóĐứcPhậtđếnmiềnNamMagadhavàdừngchântạinơiẩndậttrênđỉnhVulturebênngoài thủđô.KhiNgàiởđó,AjatasattuđãchoNgàibiếthắntacóýđịnhtấncôngliênbangVajjian,đồnlũycuốicùngởmiềnBắcẤnĐộcủachếđộcộnghòa,nằmởvùngbiêngiớiphíabắcMagadha.ĐứcPhậtrờikhỏiRajagahavàquaylạiquêhươngbằngconđườngđiquaVesali,thủđôVajjian,đólàchuyếnđicuốicùngcủaNgài.Khôngrõđiềugìđãthôithúc chuyếnđi này.Theomột ý nghĩ nàođó, có thểNgài biếtVidudabha(contraiPasenadi)đãxâmchiếmnướccộnghòaShakyanđểtrảthùchosựmấtdanhgiávìlàconcủamộtnữnôlệ,đượcđưađếnkếthônvớichaanhtadướivẻngoàilàmộtphụnữShakyancaoquý.NgườitanóirằngĐứcPhậtđãba lần thuyếtphụcanhtarút luinhưngđềuvôích.Trungthànhvới lờigiáohuấnlàkhôngnêngiếtngười,ngườiShakyanchỉkhángcựnhưngđãbịquânđộiVidudabhatànsát.LãnhthổcủangườiShakyanđãđượchợpnhấtthànhKosala.

Khoảng thờigiannày,ĐứcPhậtđangbịốmởVesali, khôngquakhỏivụngộđộcthựcphẩmvàchếtởKusinara,nơiAnanda,ngườiphụtácủaNgàimiêu tả là “Một thành phố nhỏ bé khốn khổ vớimái tranh vách đất, nằmngaykhurừngnhiệtđớicủamộtnơixaxôihẻolánh”.Từviễncảnhrộnglớn

hơn(ngườitanghingờrằng,đólàsựmỉamaichâmbiếm),ĐứcPhậtđãchỉtríchAnandavìđãnóirađiềunày.Cáchđâyđãlâu,Ngàinói,KusinaralàthànhphốcủaKusavati,“Giàucóvàthịnhvượng,đôngđúcvàtồntrữthựcphẩmdồidào.Ngườitachưabaogiờtựdothoátkhỏiâmthanhcủanhữngconvoi,conngựa,nhữngchuyếnxengựa,nhữngtiếngtrống,tiếngđànluýt,tiếnghát,tiếngchũmchọe,cùngnhữngtiếngthankhóc.‘Hãyănđi,uốngđivàvuiđùađi’”.Sốphậncủacácthànhphốvàcácnềnvănminhlànhưvậy.Bấtkểchúngtrởnênhùngmạnhnhưthếnào,ánhhàoquangcủachúngcũngsẽtànlụivàsẽbịquênlãng.

ThếgiớichungquanhĐứcPhậtđãbịxénhỏ.Cácthếlựcchínhtrịlúcbấygiờ cònnằm trongvòngkiểmsoát đãbùngnổ sựpháhoại.KhôngnhữngVidudabhahủydiệtngườiShakyan, sauđóAjatasattucònchinhphục liênbangVajjian,quétsạchnướccộnghòaquantrọngnhấtkhuvực.Cóphảisựthận trọng của Đức Phật trong những cuộc tranh luận với Ajatasattu vàPasenadivềmặtngoạigiaođãduytrìsựquânbìnhthếlựcgiữacácvươngquốcđangthamchiếnkhông?ChodùcócốýđóngvaitròvềmặtchínhtrịhaykhôngthìGotamavẫnphảithựchiệnchứcnăngbêntrongthếgiớimàtừngchútmộtsựranhma,xảoquyệt,bạođộngvàbấtngờđềutươngtựnhưthếgiớicủachúngta.

Trongcuộctròchuyệncuốicùng,PasenadinóivớiĐứcPhậtrằng:“Tôi làmộtngườiKosalavàNgàicũnglàmộtngườiKosala”.ĐứcPhậtkhôngchốibỏ điều này. Cuối đời, Ngài đã coimình nhưmột thần dân của nhà vua.BằngviệcchấpthuậnsựbảohộcủavươngquốcKosala,Ngàiđãkhéoléonóirằngýmuốndùngbạolựcđểbảovệlợiíchvàtựdochothầndânthìsựtoànvẹnlãnhthổvàhòabìnhcủakhuvựccóthểsẽbịđedọa.ĐiềunàyđãgiảithíchsựdodựcủaNgàikhichỉtríchnhàvuavềtínhbạolựccủaôngta.

XửtríMaratrongphạmvichínhtrịlàmộtviệcnguyhiểm,cầnphảicósựcảnhgiácvàthậntrọngcaođộ.

GotamaphảinhậnthấynhữngmụctiêubêntrongmôitrườngchínhtrịvàothờiđạicủaNgài,nhưngnhữngmụctiêucủaNgàitựnólạikhôngmangtínhchínhtrị.Mộtthờigianngắnsauhànhvinhậnthức,trướckhiĐứcPhậtbiếtNgàisẽbắtđầukhởihànhvàothếgiới,haingườithươngbuônđãcấpchoNgàimộtsốthứcănbéobổlàmchoNgàiđauốmvàyếuđi.MaraxuấthiệnvàthúcgiụcNgàiđừngchiếnđấuvớibệnhtậtmàhãychếtđi.“TasẽkhôngbướcvàocõiNiếtbàncuốicùng”,ĐứcPhậtvặn lại,“chođếnkhianhemđồngđạocủatatrởnênhiểubiết,khônngoanvàthôngtháiđủđểhoànthànhnhững bài diễn thuyết của riêngmình sao cho những bài giảng của ta sẽ

được thựchành rộng rãivà lan truyềnsâu rộng trongdânchúng”.50nămsau,khithếgiớiđangsụpđổvàthânthểNgàikhôngthểchịuđựngđượcđauốmvàgiàyếu,Ngàiđãhoàntấtmụctiêunàyvàcóthểchếtmàkhônghềhốitiếc. Và trong khi giấu chân của Ngài vẫn còn lưu dấu đến ngày nay thìnhữngdấuvếtcủavuaBimbisara,AjatasattuvàPasenadichỉcònnằmtrongphầnchúthíchnhỏởcuốitrangtronglịchsửcủaNgài.

Chương22:NGHETIẾNGKHÓC

Năm494 trướcCôngnguyên,khoảng thờigianĐứcPhật có liênquan tớinhữngcuộcnổiloạncủaDevadattavàAjatasattuởmiềnBắcẤnĐộ,quânchấpchínhtốicaoMeneniusAgrippađãthànhcôngtrongviệcđànápcuộcnổidậycủanôlệởLaMã.Agrippađãthuyếtphụcnôlệrằngthậtkhônghợplýkhichântaynổiloạnchốnglạicáibụngđãtừngnuôisốngmình,dovậycũng không hợp lý khi người lao động nổi loạn chống lại Hội đồng nhànước. Bị thuyết phục, nô lệ đã rời khỏi vị trí cố thủ của mình trên đồiAventinevàquaytrởvềthànhphốtiếptụcphụcvụchochủ.CuộctranhluậntươngtựcũngđãđượcápdụngđểphánxéthệthốngđẳngcấpẤnĐộ,trongđó từng đẳng cấp được ví như từng bộ phận khác nhau của con ngườinguyênthủyvĩđại(Purusha):“CáimiệngcủaôngtatrởthànhngườiBàLamôn;haicánh tayđược tạorađể trở thànhchiếnbinh;cácbắpđùi làConngười;vàtừhaibànchân,nhữngngườihầuđượcsinhra”.Bằngviệchysinhtưlợihẹphòivàhànhđộngtheobảnchấtcủamình,từngngườiđãđóngvaitròquantrọngtrongviệcduytrìcuộcsốnglớnlaocủatấtcảmọingười.

KhiShantidevasửdụngphépẩndụtheothuyếthữucơtươngtựđểgiảithíchvềviệctấtcảmọingườiđượckếtnốimậtthiếtvớinhau,rồiđếnPascalvàEckhart,sauđólàPaulcầnđếnnóđểxácnhậntấtcảmọithànhviêntronggiáohộinhưlàmộttậphợpcácbộphậncơthểcủaChúa,họđãquênkhôngxét tớikhảnăngphánxét tínhbạongượccủanó.CâuchuyệncủaAgrippachothấysựnhậnbiếtđơnthuầnvềtínhchất liênkếthữucơcủaxãhội tựbảnthânnókhôngđủđểsảnsinhralòngtrắcẩnđốivớingườikhác.NgườiẤnĐộcũngkhôngtintấtcảmọingườiđềulàthànhviêncủamộtcơthểduynhất,điềunàyámchỉhọđượcquyềntạoracùngmộtlợiíchvàtựdo.Mặcdùtríócvàngónchânlànhữngbộphậncóliênquanđếnnhautrongcùngmộtcơthể,nhưngđiềunàykhôngnhưýnghĩatươngđươngcủachúng.Cơthểvẫncóthểhoạtđộngnếukhôngcóngónchânnhưngkhôngthểkhôngcótrí óc.Mộtbộphậncó thể làkhôngcần thiết nhưngcácbộphậnkhác thìkhông.

Dướiánhsángcủanềnsinhhọchiệnđại,cơthểsinhvậtkhôngchỉlàmộtcơquanphứctạptựđiềutiếtmàcònlàmộtlĩnhvựcgâychếtngười.Hàngtrămtriệutếbàovikhuẩnsốngtrongnướcbọtcủabạnvàvôsốvikhuẩnbịquétsạchmỗilầnbạnxỉahayđánhrăng.Khoảngmộttriệuvikhuẩnhoặcnhiềuhơnsốngtrênbềmặtcủatừngmétvuôngdathịt,chỉcómộtconbịchếtkhibạntắmbằngnướcnóngcóxàbông.Hệthốngmiễndịchđượcthiếtlậpđểgàibẫyvàtrụcxuấtvisinhvậttrướckhichúngtìmđượcđườngvàocơthể,cũngnhưnhậndạngvà phá hủynhữngvi sinh vật nào có khả năng thâm

nhậpvàohàngràobảovệđầutiên.Khithứcănđượcnghiềnnátvàđượctiêuhóa,váchvàthànhruộttrởthànhnơinảysinhsựchếtchóc.Sựtồntạithựcsựcủabạnđòihỏiphảicósựpháhủyliêntụcvàcóhệthốngcủahàngtriệusinhvậtsống.

Đểhiểuđượcchiềuhướngcủamộtđiềugìđó,chúngtakhôngnênchomìnhquyền quyết định sau đó sẽ hành động như thế nào. Như Shantideva vànhữngngườikhácđãgợiý, chodùchúng ta cómối liênhệ sâu sắc trongmạng lướiphức tạpcủacuộc sống thìnhucầunàyvẫnkhôngcónghĩa làchúngtaphảiyêuthươnglẫnnhauvàđốixửvớingườikhácbằngsựthathứvàtôntrọng.Chúngtagiảithíchvàápdụngphépẩndụnàynhưthếnàolàtùy thuộcvào thếgiới quan, giá trị và nhữngnguyên tắcmà chúng ta tôntrọngvàtìmcáchduytrì.Nhậnthứcsâusắcvềtínhliênkếtcủacuộcsốngsẽcủngcốnhữngcảmgiáccủamột tìnhyêu thươngbao lavà tôn trọngnếuchúngtađãcamkếtvớinhữngnguyêntắcvềsựtựdo,côngbằng,trắcẩnvàkhôngbạođộng.

Hìnhảnhcuộcsốngnhưmộtcơcấuđơngiảnmà trongđó tấtcảchúng tađượcnốikết trongmộtnềntảngkhôngđầyđủvề tínhluânlývàđạođức.Đáptrảnỗiđaukhổcủangườikhácnhưlànỗiđaukhổcủariêngmìnhđòihỏiphảihiểungườikháclàmộtbộphậntrongcáitoànthểrộnglớnđãkếtnốichúngta.Tôicầnphảinghelờikêugọicủangườikháclàđừnglàmtổnthươnghọ, như thể tôi nghe trongđó có tiếngvọng lời kêugọi của tôi làđừnglàmtổnthươngtôi.Bấtkểtôicóthểxácđịnhngườiấylàbạn,làkẻthùhaylàngườixalạthìtôivẫnphảixóabỏhìnhảnhbịhạnchếnàyđểđốiđầuvớingườikhácnhưmộttạovậtngẫunhiên,mongmanh,chỉyênlặngkhócthầmvannàiđừngbịtổnthương.Điềunàyđòihỏiviệcbỏquanhữngquanniệmđãđượcnhậnthứctrướccủangườikhácvàtinhlọcnănglựcđểlắngnghe.

Sựnhậnthứcmangtínhsuyngẫmgiốngviệcnghenhiềuhơnlànhìnthấy.Khichủtâmnhìnvàomộtvậtthểhữuhình,chúngtacókhuynhhướngnhắmtiasángthuhẹpcủasựchúývàomộtđiềugìđóbênngoàibảnthân.Nhưngkhiquantâmlắngnghe,chúngtamởrộngnhậnthứcramọihướngđểtiếpnhận những âm thanh rót vào.Ngay khi phát triển năng lực suy ngẫmđểphânbiệttừngâmthanhtinhtếvàtínhhàihòatrongsựđốiâmnày,ngườitađãcóthểnângcaonănglựcđồngcảmđểpháthiệntừngsắctháitinhtếhơntronglờikhẩncầucủangườikhác.Khigiọngnóihuyênthuyênchóitaicủasựtựcoimìnhlàtrungtâmgiảmdầnđi,ngườitakhôiphụclạisựtĩnhlặngtrongđócóthểngherõrànghơntiếngkhócthancủathếgiới.

TrongkinhSurangamacủaTrungQuốc,Gotamađãhỏianhemđồngđạovềcáchnhậnthứchiệuquảnhất.Avalokiteshvara,vịbồtáthiệnthâncholòngtrắcẩncủaĐứcPhật, trả lời rằngviệcápdụng“bộphậnngheđể làmyêntĩnh tâm trí” là phương pháp tốt nhất. Ở Trung Quốc, nhân vật nam củaAvalokiteshvarađượcbiếnthànhQuanÂmbồtát,têncủaNgườicónghĩalà“Ngườiquansátmọiâmthanh”.ĐứcQuanÂmthểhiệntìnhthươngcủamộtbàmẹ,đólàlờiđáptrảtiếngkêuđừnglàmtổnthươngngườikhác.PhongtháiungdungthanhnhãcủaNgườiđãgợiracáchdựavàoviệclắngngheđểsuyngẫmvànuôidưỡnglòngbácáinhiệtthànhđểđáptrảlờikêugọicủangườikhác.

Đáptrảlờikêugọicủangườikháctheocáchnàylànguồngốccủasựkhôngbạođộng.Sựkhôngbạođộngkhônggiốngtínhthụđộngkhiđứngtrướcđốiphương. Khi đối đầu với cơn tức giận củamột người nào đó, hành độngkhônngoannhấtcó lẽ làkhôngnóivàkhônglàmgìcả.Nêngiữvữnglậptrường,nóinăngkiênquyết,thậmchícònphảnkhánglạisựgâyhấnvềmặtthểchất.Điềunàytùythuộcvàocáchngườitađánhgiámứcđộthiệthạimàkẻgâyhấncóthểgâyra.Vềnguyêntắcđạolý,sựkhôngbạođộnglàmộtlờicamkếtdứtkhoátđểđáp trả lờikêugọicủangườikhácđừng làm tổnthươnghọ.Vềmặtthựchànhđạolý,việcđòihỏiđưarangaynhữngquyếtđịnhcùng lúcdựavào sựhiểubiếtkhôngđầyđủ, thật là liều lĩnhkhinóihoặclàmmộtđiềugìđómàkhôngthểđoántrướcvàkhônglườngtrướchậuquả.

Ngườitamuốnsốngtrongnhữngcộngđồng,nhữngxãhộidanhgiávàbảovệtínhbấtkhảxâmphạmcủakhoảngkhônggianmàtừngngườidànhchoriêngmình.Khoảngkhônggiannàyđược tôn trọngkhôngphải vì nóbaobọcquanhmột linhhồncốđịnh,màcònvìnólàsựrộngmởkhôngbị trởngại, có thể trở thành hướng đi của một người vị tha. Vì đây là khoảngkhông gian người ta có được bằng việc tập trung sự chú ý vào dòng cảmnhận,dovậynólàmxóimònnhậnthứctộilỗimàmộttếbàocủa“tôi”phảichịuđựngởmộtnơinàođótạicốtlõicủanó.Vìtìnhtrạngtrốngrỗngnàylàconđườngnênxâmnhậpvàocuộcsốngcủangườikhácbằngcáchviphạmkhoảngkhônggiannàycũnggiốngnhưviệckhóachặtconđườngcủahọ.

Điềuduynhấtbuộcmộtcánhânhaymộtxãhộiphảikhóachặtconđườngcủamộtngườilànếuconđườngđóbịxâmphạm,haybịđedọaxâmphạmthìsẽgâythiệthạiđếnngườiđócũngnhưthiệthạichonhữngngườikhác.TrongkhiĐứcPhật coi sự tự do của cõiNiết bàn là “nền tảng” và “mụctiêu”củacuộcsống,thìcảmnhậnvềsựtựdođãlàmtăngcaosựnhậnthứcvềlờikêugọicủangườikhácđừnglàmtổnthươnghọ.Cảcuộcđời,Gotama

thiếtlậpnênmộtcộngđồng,camkếtvớinguyêntắccủasựtựdokhôngbạolựcnhằmphụcvụchomộtmôhìnhxãhộitựdovàkhôngbạolực.Kểtừđó,mỗithếhệphảiđốimặtvớithửtháchgấpđôicủaviệcduytrìmộtcộngđồngtrongkhilàmthayđổimộtxãhộirộnglớndướiánhsángnhữnggiátrịcủanó.

Tuynhiên,trongkhoảngthờigiangầnđâyđãxảyranhữngbiếnđổicóảnhhưởngsâurộngnhấtđếnxãhộiloàingười,khôngchỉtừPhậtgiáophươngĐôngmàcòn từnhữngchuyểndịch chính trị xãhội củaThiênChúagiáophươngTây,đãthúcđẩymạnhmẽnềnđộclậpcủaHiệpchủngquốcHoaKỳvàonăm1783vàcuộcCáchmạngPhápnăm1789.

Mỗingườiđượctựdosốngtheocáchhọmuốnmiễnsaokhôngxâmphạmquyền tựdocủangườikhác.Trừkhinhữnghànhđộngcủangườinày làmtổn thương người khác, thì không người nào có quyền ngăn cấm anh takhôngtuântheotiếntrìnhnày.Kháiniệmvềquyềntựdovàcácquyềnlợicánhânđãthâmnhậpquámứcvàocácnềndânchủtựdohiệnđại,nóxuấthiệntrước chúng ta chỉ nhiều hơn một chút so với cảm nhận thông thường.Dườngnhưnóquáhiểnnhiênnênchúngtachỉcóthểýthứcvềnókhinóbịđedọa.

Ngược lại,cácdạng thức truyền thốngnhấtcủaPhậtgiáo lạimangdấuấncủacácxãhộiquânchủvàquýtộc,loạixãhộiđãbịlậtđổhoàntoànbởicáccuộcCáchmạngởMỹvàPháp.SựthayđổicủaxãhộiẤnĐộđểtrởthànhchếđộnhântàikhôngcóđẳngcấpcủanhữngnhânvậttựsángtạovàtựvượttrộidoĐứcPhậthìnhdungrađãkhông thể trở thànhhiện thực.Hệ thốngđẳngcấpvàsứcmạnhquyềnlựccủacácvìvuađãthắngthế,Phậtgiáođãtànlụi,buộcnhữngngườitheođạoPhậttrướcđâychuyểnsangđạoHồinhưmộtcáchđểduytrìtìnhtrạngđẳngcấptựdocủahọ.NhữngnơikhácởchâuÁ,Phậtgiáocókhuynhhướngliênminhvớinhữngnhàquýtộcquyềnthếđỡđầu,dovậyđãhạnchếkhảnăngcủamìnhtrongviệcthayđổitậngốcxãhộingaytừđầu.Sựxarờicủacácthểchếquânchủ,tínhhiếuchiếnđượckếthừatừnhữngnềnchínhtrịxưacũ,vàxuhướngngàycànghướngvềsựtựxemxétnộitâm,tấtcảgópphầnlàmchosựưathíchPhậtgiáobịbiếnđổimộtchútvềmặtnguyêntrạngthayvìtìmcáchlậtđổnó.

NhữngnềntựdodânchủcủathờihiệnđạicốtìnhkhôngnhậnranhữngkhíacạnhnàođóvềloạixãhộimàĐứcPhậthìnhdungra.LàconcủamộtnhàlãnhtụlãothànhtrongđấtnướcShakya,Gotamađồngtìnhvớisựtiếpcậndânchủ,mangtínhcốvấnchínhphủ,vốnđượccoilàđiểnhìnhtốtnhấtvàothờicủaNgàitạiVajjianvàđãdùngnónhưmộtmôhìnhkiểumẫutổchức

tầnglớpquânchủ.Cấutrúccủacộngđồngđãphảnánhtínhchấtcộnghòahơnlàcácgiátrịquânchủ.

Tươngtự,bằngviệcchốnglạiýniệmvềchếđộđẳngcấp,ĐứcPhậtđãtừbỏýtưởngchorằngnhândạnghaysốphậncủamộtngườilàdotựnhiênxácđịnh.Ngàinói:

Khôngcóngườinàosinhra làngườiBàLamôncả.NgườiBàLamôn làngười Bà Lamôn vì những gìmà người đó đã làm... Người nông dân làngườinôngdânvì nhữnggì ông tađã làm,người thợ thủ công là thợ thủcôngvìnhữnggìôngtađãlàm.Thươnggia,ngườihầu,kẻcắp,ngườilính,thầytuhaymộtôngvua:mỗingườitrongbọnhọđềulàchínhngườiđóvìnhữnggìmàngườiđóđãlàm.

Sựbiểuhiệnkháiniệmbảnchấtđòihỏimỗingườiphải tiếptụctheođuổicáchsốngmàngườiđóđãchọn.Dovậybảnchấtkhôngphảilàkhônghiệnhữu,cũngkhôngphảilàbấtdiệt,màlàđượctạorabằnghànhđộngcủaconngười.Một xã hội trongđó conngười xác định rõ vai trò của riêngmìnhtrongkhitôntrọnglợiíchcủangườikhácvàngượclại,đóchínhlàmộtxãhộimởvàvịtha.

MặcdùcókhuynhhướngcộnghòanhưngGotamađãkhôngtừbỏýtưởngvề sự cao quý. Ngài khẳng định nó làmột phẩm cách hiện hữu củamộtngườiđangtạoraconđườngđếnhànhvinhậnthức.Ngàikêugọibốnchânlýcủa“hànhđộngcaocả”:hiểuđượcnỗiđaukhổ,bỏqualòngkhaokhát,bắtđầuđi theohướngđivàcóýniệmlờmờvềcõiNiếtbànđểnângcaophẩmcáchcủamộtngười.ĐứcPhậtthấyrằngngaycảmộtkẻsátnhânnhưAngulimalacũngcónhữngkháiniệmmơhồvềphẩmcách,cũngnhưnănglựcđểvượtlênnhữnghạnchếcủamìnhvàtựdothoátkhỏivòngkìmkẹpcủaMara.ĐiềunàytrởnênrõrànghơnkhinhữngtínđồPhậtgiáothựchiệnnhữnglờigợiýtheoquanniệmcủaGotama,tấtcảmọisinhvậtcókhảnăngnhậnthứcđềucómộtphẩmcáchkhôngthểxâmphạmđếncủabảnchấtbồtát.

Việctạoramộtthếgiớikhôngbạolựcđặtnềntảngtrênsựtôntrọngtựdovàquyềnbấtkhảxâmphạmcủangườikhác.Lờikêugọiuấtnghẹn,mongmuốnđượctựdotiếptụcđitheoconđường,khôngbịvướngmắcbởinhữngtrởngạibịápđặttừlựclượngcủaMara:chínhphủ,tôngiáo,cácthếlựcsiêuviệtvàáplựcthịtrường.Giờđâybọnmaquỷđangcườivuiđắcchíkhithấynhữngnguyêntắcvàcácthếlựcđóđangdựtrữvũkhípháhủyhàngloạt,làmônhiễm tráiđấtbằngcácngànhcôngnghiệpđang lêncơnsốt, tạo ranhữngcơnbãolũnhằmkhơidậynhữnghammuốnkhôngthểthỏamãn,đối

xửvớingườivàvậtnhưhànghóavàhànhđộngtheochứcnăngthịtrường.Khicácquốcgiacóchủquyềnđốixửcàngngàycànggiốngvuachúa,tổngthốngcùngnhữngnhàđộctàitiêubiểuvàbịchâmbiếm,họphảithừanhậnnhữngđặcđiểmquáiáccủacáctếbàokhôngđượckếtnốithànhbảnchất,nhắmmắt làmngơ trướcnhữngnhượcđiểmvàbịmêđắmbởihình tượngcủariêngmình.

Ngàynaymaquỷhiệnthânnhưsựbạođộngcótổchứcnhằmthâmnhậpvàtuyệtgiaovớithếgiớicósựtươngtáclẫnnhau.Biếncácbộphậncủamạnglướitoàncầuthànhmaquỷ,trongkhicangợingườikháclàtốt,chínhlàđãngừngchống lại sự thôi thúcđốingẫucủaMaranhằmphân táchmọi thứ.Thayvìnhậnbiếtcáitốtvàcáixấu,ThầnthánhvàquỷSatan,ĐứcPhậtvàquỷvươngMaralàkhôngthểtáchrờinhau,chúngtalạiphânchiathànhhaithếlựcchốngđốiquantrọng.Bỏquanhữngbàihọcđẫmmáulặpđilặplạitronglịchsử,chúngtanhấtquyếtpháhủynhữnggìđượcxemlàtộilỗivớiniềmhyvọnglàmộtngàynàođó,chỉcócáitốt(thídụnhưbảnthânchúngtavàbấtcứgiátrịnàomàchúngtanêngìngiữ)sẽbộclộra.Giờđâycórấtnhiềuthứđangđedọasovớitrướcđây.Tráiđấtngàycàngtrởnênnhỏbévànănglựccủachúngtatrướcsựpháhủyquátolớnnênkhôngthểduytrìvĩnhviễnloạixungđộtnày.

Chương23:TÌNHTRẠNGHỖNLOẠNCỦACÁCKHOẢNGTRỐNG

ĐứcPhậtvàMaralàbiểutrưngchoviệckhắchọachândungvềsựđốilậpcănbảntrongbảnchấtconngười.TrongkhiĐứcPhậtđạidiệnchokhảnăngnhậnthức,cởimởvàtựdothìMaratượngtrưngchokhảnănggâyhỗnloạn,khépkínvàhạnchế.SốngvớimaquỷlàsốngvớisựxungđộtthườngxuyêngiữabảnchấtPhậtvàbảnchấtquỷcủaconngười.KhibảnchấtPhậtchiếmưuthế,nhữngquyđịnhđượcnớilỏngvàthếgiớitrởnêntươisáng,bộclộbảnthândướidạngtrốngrỗng,ngẫunhiênvàhaythayđổi.Khibảnchấtquỷvượt trội,nhữngquyđịnhsiếtchặt lạivà thếgiớidườngnhưmờđục,cầnthiếtvàtĩnhtại.NhàvănWilliamBlakeđãgợiramộtsựchốngđốitươngtựtrongTheMarriageofHeavenandHell(bắtđầunăm1789,nămxảyracuộcCáchmạngPháp):“Nếumọicánhcửanhậnthứcđượclausạch,tấtcảmọithứđốivớiconngườilà:Vôhạn.Đốivớimộtngườiđãkhépmìnhlại,anhtachỉnhìnthấymọithứquanhữngkhehởnhỏhẹpcủahangđộng...”.

BảnchấtPhậtvàbảnchấtquỷkhôngthểtáchrờinhau.Nhưmộtcáivancóthểmởhoặcđóng,cơchếnàycokhảnăngmởra(Phật)hayđónglại(quỷ).TiếngPhạndịch“bảnchất”làgarbha,cónghĩalà“nơiđượcsảnxuấtra”...BảnchấtPhậtnhưmộtkhoảngkhônggiantrốngrỗng,ấmápvàmàumỡmàtôiđượcsinh ra.Bảnchất tựcoimình là trung tâmcónghĩa là tự tôicảmthấymìnhkhôngphảilàmộtbảnchấtcầnthiếtvàtĩnhtại,màlàmộttạovậtngẫunhiên,cómộtnăng lựckhác thườngnhưngthườngxuyênbịkhóa lạitrước sự thayđổivà lớnmạnh.Tuynhiên,bảnchấtquỷcũng làmộtkhíacạnhcủatôi,cưỡnglạisựbiếnđổimộtcáchgượngép,từchốitiếpxúcvàthấmnhuầnbấtcứý tưởngnàokhácvớinhữngđiềukhôngchắcchắncủariêngmình,ngoancốđeobámlờigiảithíchvềviệctrởthànhmộtbảnchấtbịđôngcứngvàcôlập.

Hoặcnghĩvềnónhưthếnày:“bảnchấtPhật”đạidiệnchomộtviễncảnhmởkhingười ta tựdođáp trả lờikêugọi củangườikhác; “bảnchấtquỷ”đạidiệnchonhữngquanniệmấnđịnh,thôithúcngườitahànhđộng.Trongkhitriểnvọngnàychophéptatiếptụctheođuổimộtconđườngđiđếnnhữnggìchưabiết, thìquanniệmkia lạichắcrằngbạnsẽkhôngbaogiờđi rakhỏilãnhthổmàbạnđãkhoanhvùng.Việcdựđịnhgiànhriênglãnhthổđócho“tín đồ Phật giáo” hay xã hội “hậu hiện đại” đã không ngăn được nó trởthànhmộtthànhlũykháccủaMara.Điềutừnglàmộttriểnvọngthìcóthểđúckếtlạithànhmộtquanniệm.Cứtưởngrằngmìnhđangchuyểndịchvềphíatrướcnhưngthậtrabạnsẽthấymìnhchỉđangtheodấumộtvòngtròn

khác.

ViễncảnhcủaĐứcPhật theo tiếngPali là appamada, có thểdịch là “thậntrọng,cảnhgiác”.TrongKinhPhápCu-Dhammapada,ĐứcPhậtđãmiêutảsựthậntrọng,cảnhgiácnày“làconđườngdẫnđếnsựbấttử”.Mà“Cẩnthậnthì không chết được”,Ngài thêm vào, “trong khi sự bất cẩn lại giống cáichết”.Bằngviệcđồngnhấtsự thận trọng,cảnhgiácvớiconđườngvàđốichọivớicáichết,NgàiđãđặtnóngaytạitrungtâmcuộcđấutranhvớiMara.NhữnglờicuốicùngkhiNgàinằmchờchếtởKusinaralà“Nhữngđiềukiệnlàđốitượngđểphânrã.Hãythựchiệnsựcứurỗibằngsựthậntrọng”.

Với viễn cảnh củamột người đang tiếp tục theo đuổi con đường, sự thậntrọngcảnhgiáclàtínhnhạycảmhiệnhữuthayvìmộthànhđộngrờirạcvềmặttinhthần.NhữngphântíchcủaPhậttửvềsựthậntrọngđãmiêutảnónhưcấuhìnhgồmcácyếutốđanxenvàonhau.Sựthậntrọngđượcđặtnềntảngtrêntrạngtháimãnnguyện,lòngtốtvàtínhtrongsáng.Khisựquantâmchuđáonàyđượckíchhoạt, trởnên tham lam,bị ghét bỏvà trởnênhỗnloạn, tức lànóđãbị lung lay.ThogméZangpo,mộtvịLạtmangườiTâyTạngởthếkỷXIIđãđịnhnghĩasựthậntrọnglà“Hànhđộngcóliênquanchặtchẽđếnsựcamkếtràngbuộcvàsựbỏqua”.Sựquantâmthậntrọngvốnlàđiềutừngấpủvàgặtháinhữngđứchạnh,đồngthờicũngđangtừbỏcáchđốixửmang tínhcưỡngbức.Làsựnhận thứcvềgiá trịcủamộtconngườivàlờicamkếtnhằmnhậnrachúng,nóđãlấyđicủaMarađịavịchắcchắnvàbảovệconngườichốnglạinhữngcuộctấncôngcủaMara.

Lộtrìnhcủasựcảnhgiác, thậntrọngkhôngphảilàmốiquantâmngoạilệcủaPhậttử.Bấtcứthứgìchiếusángbảntínhtạmthời,sựđaukhổ,tínhngẫunhiênvàtínhchấttrốngrỗngđềucóthểgópphầnvàoconđườnghướngđếncõiNiếtbàn,chodùnóbắtnguồntừmộtthếgiớitrầntụctừnghoàinghitôngiáo,hoặctừmộttôngiáotừngchốibỏgiátrịcủaPhậtgiáo.Bằngviệcnhậnbiết sự tồn tại của “những Đức Phật duy nhất” (paccekabuddha), nhữngngười có nhận thức sâu sắc về bản chất của tính ngẫu nhiên, không phụthuộcvàongườigiảngdạyhaycộngđồngPhậttử,PhậtgiáothừanhậnviệcđếnđượccõiNiếtbàncóthểxảyrangoàibốicảnhPhậtgiáo.

Mặcdù làmộtPhật tửmộđạonhưngShantideva“luônkhaokhátđược làhọctròcủatấtcảmọingười,trântrọngnhữnglờitựnguyệngiúpđỡ,thựcsựvuimừngtrướcbấtcứđiềugìđượccoilàtốt”.

Trongsựđốiđầugiữanhững truyền thống,phong tụcnhưvậy,nhữnghạtgiống của nền văn hóa đương đại về hành vi nhận thức có khả năng nảymầm.Nềnvănhóanàycólẽđãđượcnảysinhtrongnhữngcuộcđốithoại,

traođổigiữanhữngPhậttửđượccôngnhậnvà“ĐứcPhậtduynhất”,nhữngngườikhôngmàngđếnbảnthân,đangtìmratừngconđườngnhỏdẫnđếncõiNiếtbàn.Điềunàycóthểbaogồmcảnhữngyếutốtrầntụclẫntôngiáo,trongkhibảnthânnókhôngmangtínhtrầntụcvàcũngkhôngmangtínhtôngiáo.Tuynhiênvănhóacủahànhvinhậnthứckhôngdựatrêngiảthiếtchorằngtấtcả“mọiconđườngtinhthần”cuốicùngđềudẫnđếncùngmộtđiểm:mộtsốconđườngcóthểlànhữngconđườnglẩnquẩnkhôngdẫnđếnnơinàocả,trongkhimộtsốconđườngkháccóthểlàniềmkhátkhaomuônđờinhưngđangbịứcchế.Làmộtconđườngtrungdung,nềnvănhóanhưvậycólẽđãđượcbắtnguồntừsựthậntrọng,thườngxuyênnằmtrongtìnhtrạngđượcbảovệchốnglạinhữngsựcámdỗcủacảthầnthánhlẫnmaquỷ.

Khitấtcảnhữngđiềuchắcchắncủacácxãhộibịkhéplạivàhệthốngđứctinkhôngcònđủsứcthuyếtphụchaytáibảođảmchochúngtathìcàngngàychúng ta càng thấy bản thân mình đang dấn sâu vào mối hỗn loạn giữanhữngcộngđồngvànhữngý tưởng.Vừamớibị tình trạngvôgiacưkìmgiữ, chúng tađã tựdo len lỏi trên conđườngcủamìnhgiữaPhậtgiáovàthuyếtnhấtthần,giữatôngiáovàtrầntục,khoahọcvànghệthuật,vănhọcvàtruyềnthuyết.Bằngviệckhaitháckhoảngkhônggianphongphúgiữacáctruyềnthống,chúngtamởraconđườngcólẽđượcbắtnguồntừmộttruyềnthống cụ thể nhưng lại vươn nhánh đến tận những vùng đất không ngườigiữatấtcảnhữngtruyềnthốngđó.

Trongmộtxãhộimởđãbãohòathôngtin,mọikẽhởgiữacáctruyềnthốngđượccoinhưmộtchốnhoangdãtuymớimẻnhưngkhôngthểở.Bằngviệccư trú trong tình trạng trống rỗng, chúng ta có khả năng quay trở về vớinhững vấn đềmàmỗi truyền thống đều yêu cầu phải có câu trả lời. Tìnhtrạngrốiloạngiữacáckẽhởkhiếnngườitakhôngthểnắmbắtđượcphươngdiệnýthứchệhaytôngiáo.Vìhànhđộngthựcsựcủaviệcđưarayêusáchchokhoảngkhônggiannửanọnửakiađãghépnóvàonhữngranhgiớivàthỏa hiệp với tình trạngmở, do vậy đã biến nó thành khoảng không gianđóngtáchbiệtvớinhữngkhoảngkhônggiankhác,đangtạothêmnhiềukẽhởnữavượtkhỏitầmvớicủanó.

Đilangthangdọctheonhữngkẽhởchophépđượctựdohỏilạimộtlầnnữanhữngvấnđềđượcđưarabởinhữngconngườiđượcsinhravàphảichếtđi.Nhữngngườinhưbảnthânchúngtacólẽtrướcđâychưabaogiờđượctiếnhóavàcólẽcũngchưabaogiờtiếnhóatrởlạitrongvũtrụnàyhaybấtcứvũtrụnàokhác.Bấtkỳaicũngcó thểbiếtđược,chúng tavẫnđơnđộc trongmộtvũtrụmênhmôngkhônghềquantâmđếnsốphậncủachúngta.Chodùnhữngthếgiớikhácgiốngnhưthếgiớinàytồntạiởmộtnơinàođótrongvũ

trụthìchúngcũngkhôngđơnthuầnchỉlàsựtáidiễnlặpđilặplạicấuhìnhphứctạpcủanhữngđiềukiệnsinhhọc,vănhóavàtâmlýhọcđangtạorathếgiớinày.Tươngtự,conđườngdẫnbạnđếnđâyvàmongmuốnbạntrởthànhmột tương lai chưabaogiờxuấthiệnmột cách chínhxác trướcđâyvà sẽkhônglặplại.Bạnđượctựdotiếnvềphíatrước,quẹophảihoặcquẹotrái.Khôngcógìbuộcbạnphảidừnglại.Vừacóđượcsựhiểubiếtvềcáitốtvàcái xấuquaviệc ănphải trái cấm,AdamvàEveđãbộc lộ sựđaukhổvàniềmvuikhiđưarasựlựachọncủamình.“Thếgiớilàtấtcảởphíatrướchọ”,MiltonđãnóikhimiêutảviệcrờikhỏivườnĐịaĐàngcủahaingười,

Taytrongtayvớinhữngbướcchânchậmrãi

BăngngangvườnĐịaĐàngđểtrởthànhlữkháchtrầngian.

VềtácgiảStephenBatchelorsinhratạiScotlandvàđượcđàotạotrởthànhthầytutạicácngôichùaPhậtgiáoởẤnĐộ,ThụySĩvàHànquốc.ÔngđãdịchvàviếtmộtvàicuốnsáchvềPhậtgiáo,baogồm:AguidetotheBodhisattva’sWayofLife(Shantideva);AlonewithOthers;TheFaithtoDoubt;TheAwakeningof the West; Buddhism without Beliefs; and Verses from the Center(Nagajurna).Ôngvừa là biên tập viên của tờTricycle,Tạp chí Phật giáo;vừađồngsánglậpTrườngcaođẳngSharphamchuyênnghiêncứuPhậtgiáo;đồng thời là thành viên của hội đồng giảng dạy tại Trung tâm thiềnGaiaHouse.ÔnghiệnđangsốngvớivợởmiềnTâyNamnướcPháp.

Mụclục

Phần1:THƯỢNGĐẾTHỜINAYChương1:NHỮNGCÂUCHUYỆNHOANGĐƯỜNGChương2:NHUCẦUNÀYĐÃKHÔNGXẢYRAChương3:MARA-KẺSÁTNHÂNChương4:SATAN-ĐỐITHỦChương5:BUỒNCHÁNVÀBẠOLỰC

Phần2:TẠORACONĐƯỜNGChương6:SỢHÃIVÀRUNRẨYChương7:VÒNGTRÒNMAQUỶChương8:MAQUỶTRÊNĐƯỜNGĐIChương9:KHOẢNGKHÔNGTRỐNGRỖNGChương10:TỪCÓNHÀĐẾNKHÔNGNHÀChương11:ĐIỀUNÀYLÀGÌ?Chương12:ĐIỀUBÍẨNCỦATHẾGIỚIChương13:TRỞNÊNÝTHỨCChương14:CƠTHỂNÀYĐANGTHỞChương15:HỌCCÁCHCHỜĐỢI

Phần3:SỐNGVỚIMAQUỶChương16:CUỘCSỐNGCỦAMỘTNGƯỜIBÌNHTHƯỜNGChương17:“ĐỪNGLÀMTỔNTHƯƠNGTÔI”Chương18:NỖIĐAUKHỔCỦANGƯỜIKHÁCChương19:SỰHÓATHÂNChương20:VĂNHÓACỦAHÀNHVINHẬNTHỨCChương21:VƯƠNGQUỐCCỦAMARAChương22:NGHETIẾNGKHÓCChương 23: TÌNHTRẠNGHỖNLOẠNCỦACÁCKHOẢNGTRỐNG

Vềtácgiả