thực lục về duệ tông hiếu định hoàng đế (thượng) vi ệ Ự Ụ ... · xem qua...
TRANSCRIPT
-
1
Thc lc v Du tng Hiu nh hong (thng)
M s : 7X372T4
Vin khoa hc x hi vit nam
Vin s hc
Quc s qun triu Nguyn
T Phin dch Vin S hc phin dch
I NAM THC LC
Tp mt
(Ti bn ln th nht)
Nh Xut Bn Gio Dc
Phin dch : Nguyn Ngc Tnh
Hiu nh : o Duy Anh
Li gii thiu
(Ln ti bn th nht)
i Nam thc lc l b chnh s ln nht, quan trng nht ca nh Nguyn, do Quc s qun
triu Nguyn bin son trong 88 nm mi hon thnh, tnh t khi bt u lm (1821 - Minh
Mnh nm th hai) n khi hon thnh v khc in xong nhng quyn cui cng (1909 - Duy
Tn nm th ba).
i Nam thc lc c vit theo th bin nin, chia thnh 2 phn Tin bin v Chnh bin:
- i Nam thc lc tin bin (cn gi l Lit thnh thc lc tin bin) ghi chp v s nghip
ca 9 cha Nguyn, bt u t Nguyn Hong (Thi t Gia D hong ) vo trn th Thun
Ha (1558) n ht i Nguyn Phc Thun (Du tng Hiu nh hong ), tc l n
nm Nguyn Phc Thun mt (1777). i Nam thc lc tin bin c khi son nm
1821 (nm th hai nin hiu Minh Mnh), lm xong v hon thnh vic khc in nm 1844
(nm th t nin hiu Thiu Tr). Tng ti ca sch i Nam thc lc tin bin l Trng
ng Qu, V Xun Cn.
- i Nam thc lc chnh bin ghi chp v lch s triu Nguyn, t Gia Long n ng
Khnh, chia lm nhiu k, mi k l mt i vua :
-
2
1. K th nht - i Gia Long (Nguyn Phc nh) t 1778 n 1819. Bin son trong 27
nm (t 1821 n 1847). Tng ti Trng ng Qu, V Xun Cn.
2. K th hai - i Minh Mnh (Nguyn Phc m) t 1820 n 1840. Bin son trong 20
nm (t 1841 n 1861). Tng ti ln lt c Trng ng Qu ri Phan Thanh Gin.
3. K th ba - i Thiu Tr (Nguyn Min Tng) t 1841 n 1847. Sch khc in xong nm
1879. Tng ti Trng ng Qu, Trn Tin Thnh, Phan Thanh Gin.
4. K th t - i T c (Nguyn Hng Nhim) t 1847 n 1883. Sch khc in xong nm
1899. Tng ti Nguyn Hu , Phan nh Bnh, Nguyn Trng Hp.
5. K th nm - Nm cui i T c v i Kin Phc (Nguyn ng ng) t 1883 n
1885. Sch khc in xong nm 1902. Tng ti Trng Quang n.
6. K th su - i Hm Nghi (Nguyn ng Lch) v ng Khnh (Nguyn ng Xy) t
1885 n 1888. Sch khc in xong nm 1909. Tng ti Cao Xun Dc.
Nh vy, i Nam thc lc Tin bin v Chnh bin ca Quc s qun triu Nguyn l b s
ghi chp thc v ton b lch s Vit Nam th k XIX di s tr v ca vng triu
Nguyn cng nh hn 200 nm lch s ng Trong ca cc cha Nguyn.
Vo nm 1962, Vin S hc bt u cho cng b bn dch b i Nam thc lc, tp I, phn
Tin bin, do Nh xut bn S hc xut bn v n nm 1978 th in tp XXXVIII, hon
thnh cng vic xut bn trn b i Nam thc lc vi s hp tc ca Nh xut bn Khoa
hc x hi. Vin S hc phi mt 16 nm mi thc hin xong k hoch xut bn i Nam
thc lc, mt cng trnh dch thut s ca T phin dch Vin S hc m cc v thnh
vin trong T nay u qua i, cng nh T phin dch v Nh xut bn S hc ca Vin
S hc u khng cn na! Bn dch 38 tp i Nam thc lc c ng o c gi
hoan nghnh v nh gi cao, nht l gii nghin cu trong v ngoi nc. Trong thi gian
qua, Vin S hc nhn c nhiu th ca c gi ni chung v ca cc nh khoa hc ni
ring, yu cu cho ti bn i Nam thc lc. p ng yu cu ngy cng cao ca x hi
trong vic tm hiu, nghin cu, ging dy, hc tp v lch s dn tc, Vin S hc v Nh
xut bn Gio dc hp tc cho ti bn b i Nam thc lc, l b sch ang nm trong tay
bn c.
Trong ln ti bn ny, v ni dung, chng ti cho in li nguyn vn bn dch trc. Phn
Sch dn cng gi ng nh c. Nhng v s tp th c iu chnh li.
-
3
ln xut bn th nht, bn dch i Nam thc lc c chia thnh 38 tp (kh 13 19),
trong Tin bin 1 tp, Chnh bin 37 tp. Nay c gi tin s dng, chng ti dn li
cn 10 tp (kh 16 24). C th phn chia nh sau :
- Tp mt: Tin bin v Chnh bin, K th nht (t 1558 n 1819) ?
Nguyn Ngc Tnh dch. o Duy Anh hiu nh.
- Tp hai: K th hai (t 1820 n 1829) ? Ng Hu To, Nguyn Mnh Dun,
Phm Huy Giu, Nguyn Danh Chin, Nguyn Th t, Trng Vn Chinh,
Mng Khng dch. o Duy Anh hiu nh.
- Tp ba: K th hai (t 1830 n 1833) ? Mng Khng, Trn Huy Hn, Trng Vn
Chinh, Nguyn Mnh Dun, Ng Hu To, Nguyn Th t, Thm Vn in, Nguyn
Trng Hn, Phm Huy Giu dch.
o Duy Anh, Hoa Bng hiu nh.
- Tp bn: K th hai (t 1834 n 1836) ? Nguyn Th t, Trng Vn Chinh, Nguyn
Doanh Chin, Ng Hu To, Nguyn Mnh Dun, Mng Khng dch. Hoa Bng hiu
nh.
- Tp nm: K th hai (t 1837 n 1840) ? Mng Khng, Phm Huy Giu, Nguyn
Ngc Tnh, Nguyn Mnh Dun, Nguyn Danh Chin, Trng Vn Chinh dch. Nguyn
Trng Hn, Cao Huy Giu hiu nh.
- Tp su: K th ba (t 1841 n 1847) ? Cao Huy Giu, Trnh nh R, Trn Huy Hn,
Nguyn Trng Hn dch. Hoa Bng hiu nh.
- Tp by: K th t (t 1848 n 1873) ? Nguyn Ngc Tnh, Ng Hu To, Phm Huy
Giu, Nguyn Th t, Mng Khng, Trng Vn Chinh, Cao Huy Giu dch.
Nguyn Trng Hn, Cao Huy Giu hiu nh.
- Tp tm: K th t (t 1877 n 1883) ? Ng Hu To, Nguyn Mnh Dun, Trn Huy
Hn, Nguyn Trng Hn, Mng Khng dch. Cao Huy Giu, Nguyn Trng Hn
hiu nh.
- Tp chn: K th nm (t 1883 n 1885) ? Nguyn Ngc Tnh dch. Nguyn Mnh
Dun hiu nh.
- Tp mi: K th su (t 1885 n 1888) ? Phm Huy Giu, Trng Vn Chinh dch.
Nguyn Trng Hn hiu nh.
Chng ti rt mong nhn c nhng kin ch bo thm ca qu c gi rt kinh
nghim cho ln sau ti bn i Nam thc lc c tt hn na.
-
4
H Ni, thng 4 nm 2001
Vin trng vin s hc
PGS. TS. Trn c Cng
Tin bin
[D]
Thiu Tr nm th t [1814], ngy 11 thng 3, d rng :
Nay c bn Tng ti S qun l :
Thi bo Vn minh in i hc s lnh Binh b thng th sung C mt vin i thn tc
Tuy thnh t Trng ng Qu.
ng cc i hc s lnh Li b thng th V Xun Cn.
Th hip bin i hc s lnh H b thng th sung C mt vin i thn H Duy Phin.
L b thng th sung C mt vin i thn kim qun Hn lm vin Nguyn Trung Mu,
v bn Ton tu l :
Hn lm vin trc hc s Quang.
Thi bc t khanh T Trn.
Quang lc t khanh Phm Hng Nghi.
Hng l t khanh V Phm Khi.
Tu by rng : Vng lnh son b Lit thnh thc lc tin bin nay xong, xin em khc
in.
Xem qua t tu, trm rt vui lng, v tn s(1. Tn s : S ng tin1) ca i thanh bnh l
li ch bo cho i sau, s th rt l quan trng. Nh nc ta vng chu mnh tri, c Thi
t Gia d hong dng c nghip min Nam, thn truyn thnh ni, hn 200 nm, c
dy n su, thm nhun tt c, mi ging m rng, Phc ngi sau, thc cng su xa
lm. Duy lc mi gy dng ghi chp cn st, nin i lu, in tch(2. in tch : Sch s
2) tn mt. Sau khi Hong t Th t Cao hong ta bnh nh thin h, nh ti cng xa,
hi tm in c, vic t S cc vn c m cha ri lm. Hong kho Thnh t Nhn
hong ta, trau gi np vn, lo noi ni nghip v, nm Minh Mnh th 1 [1820] xung
chiu tm sch v st, nm th 2 m t S qun, sai quan vng chp b Lit thnh thc lc,
chia lm Tin bin v Chnh bin. Li c bit sai vn v i thn l bn Nguyn Vn Nhn,
Trnh Hoi c, Phm ng Hng, sung chc Tng ti, son chp tng thi, theo nm ghi
-
5
vic, tm nht s c, m ngha th l u nh ot do thnh tm. My ln s bin chp
dng trnh, vng theo quyt nh, cho nn php tc r rt, iu mc phn minh, nhng
tinh cn mun tinh hn, tng cn mun tng na, thnh tm vn mong ch nh th.
Trm nay vng ni nghip xa, noi theo php c, ch ngh ni c ch, theo c vic. Nm
mi ln ngi, cho rng tm sch xa cn st, bt u m S cc, kn chn Nho thn
qun bin chp cho c chuyn trch; li c phi cc i thn lm Tng ti sa cha,
ct cho hon thnh. Phm cc a phng trong ngoi c dng sch v g, lin giao sang S
qun k cu, gip vic tham nh. Tit th theo bn mu do s thn tin ln, trm, trn
theo li Thnh dy, di tm nht cc sch, chm chc sa cha, ct cho chu o n
tha. Nay b sch hon thnh dng ln, trm knh cn duyt k, nhn thy sch ny bin
chp cc k, vn thc m vic ng [r rng nh] ging [li] ct th mt [li] dng ra. Tuy
rng tri cao t dy cng kh m hnh dung, nhng mt tri sng, ngi sao by, l v
vang rc r.
K tnh t nm Minh Mnh th 2 m t S cc, n nm Thiu Tr th 4, tri trong khong
25 nm, bin son xong, y r rng c n th, thc lm rng r cng c thn
thnh ln lao i xa, vui c lng trm mun nu cao s nghip, trng mn vinh
quang. Vy nn cho khc vo g l g to, in di lu. Ri n cc b Thc lc chnh bin
v i Th t Cao hong v thnh t Nhn hong , son xong cng ln lt knh cn
cho khc in np vo kho sch, cng thm v vang cho cc i ca nc i Nam ta, i no
cng thnh, v truyn bo php tc ln mi mi n c mun nm sau.
Ln ny, b sch Lit thnh thc lc tin bin son xong, c bao nhiu quyn, nn em
khc bn, sai ngay Thi s chn ngy khi cng qun, li giao cc vin Ton tu kim im
khon thc ch vit, mi vic cho chu o n tha; cc i thn Tng ti cng cn xem xt
lun cho sm xong vic ln, truyn b v sau. C cn dng vt liu nhn cng th sai Hu
ty knh cn ng bin. Phi knh vng d ny.
D, Biu
[Biu]
Bn thn vng lnh sung Tng ti, Ph Tng ti, Ton tu Quc s qun, knh cn tu rng :
Knh vng son b sch Lit thnh thc lc tin bin xong, xin em khc cho sng t
vic tt.
Bn thn trm ngh : Nc phi c s, ct lm tin vi i nay m truyn li cho i sau.
T xa, vng ni dy, cng vic cc i lm ra u ghi vo s sch, r rng c th kho
-
6
c. Lm thc lc l gm c php bin nin [ghi nm] k s [chp vic], chnh s do y
m ra. Ln thay nh nc ta, vng chu mnh tri. Thi t Gia d hong dng nghip
min Nam, cc thnh ni theo, v vang rng r. Trong khong y, l nhc, chinh pht, ch
, vn chng, t c th thng quy m lp quc. Duy lc u [nh nh Chu] mi Mn,
K(1. Mn, K : Thi vng t Mn, Vn vng K Sn, sau dng nn nghip nh
Chu (1234 (?) tr. c. ng. - 256 c. ng).1), s vn cn thiu. n khi Th t Cao hong ta
dng li c , thng nht b ci, sau cuc i nh, nh n cng xa, tm hi in xa,
bn lp S cc, thng lu m cha ri lm. Thnh t Nhn hong ta, dng vn
chng ngang tri dc t, nh n c gy dng ca cc i, nm u Minh Mnh [1820]
chiu xung hi tm sch v cn st ; nm th 2 [1821] m t S qun, sai quan knh son
Thc lc ; nm th 14 [1833] li sai bin son b Khm nh thc lc cc k, t i Thi t
Gia d hong n i Du tng Hiu nh hong , gi l Tin bin, t sau khi Th t
Cao hong trung hng, gi l Chnh bin. Phm ngha th l u vng lnh cn nhc cho
va phi, ln lt bin son dng ln xin quyt nh. Ngh rng lc mi bin son, cn
phi kho nh tinh t cho c chu o, cho nn chm xong, lng thnh phi ch i.
Nay hong thng ta, vng theo mu trc, ni theo ch xa, ch ngh lm cho v vang sng
t cng nghip, nn nm Thiu Tr th 1, bt u m S cc, c bit sai bn thn vng son
Thc lc tin bin v chnh bin. K n son Thc lc chnh bin i Thnh t Nhn hong
. chun nh chng trnh v giao chuyn trch, li thng c sc d dy bo cho c
hon thnh. Tht bi l tn s ca i thanh bnh cng nn l r rng v cn thn.
Bn thn hc thc nng cn, t lc vng mnh ti nay, ngy m lo s, cng nhau c gng.
Trc ht, knh cn kim duyt nhng nguyn bn cc k Tin bin, sau xt cc in c v
ch lc S qun, cng sch v cc a phng dng ln, tm ti cho r thm, c ch cn
thm cn i, ghi chp theo tng khon, vit thnh bn mu dng trnh knh xin ng lm
v quyt nh. Trong , hoc c s tch cha r, th vng sc m tm thm b khuyt.
Trng ln bit vua suy ngh rng khp k cng, tinh cn mun tinh thm, thc rt chu
o. Bn thn knh vng li dy, dc lng c sc, c nhng khon nn sa cha, vng
lnh lm xong. Ci ngh, t khi nc mi gy dng, hn 200 nm, ngi trc lm, ngi
sau ni, cha gp bao nhiu cng c, ngun gc lp nn nghip cng xa lm. Tuy
nin i lu, sch v tn mt, trong khng khi c ch thiu st, duy t i Minh Mnh
ti nay, tit th bin son sa cha theo sch v cn li, nghin cu qua nhiu nm thng, th
nhng c nghip v vang, php tc ln lao, hin sng t trong sch. Xin cho khc g l
-
7
g to, in dng vo kho sch, nu ting thm v sau. Nay xin lm thnh lp dng tu.
Trc ht xin em sch Lit thnh thc lc tin bin, chn ngy lnh khi cng khc in. Sau
n Thc lc chnh bin v cc i Th t Cao hong v Thnh t Nhn hong , son
xong cng xin tip tc cho khc in, ng thnh pho sch qu, nu r nhng s nghip
thnh ln thn truyn thnh ni, vn tr v cng ca nc i Nam ta, m cng t r lng
hiu v cng ca hong thng ta ni c ch, theo c vic.
Bn thn trng ngng khng bit chng no ! Knh cn tu ln.
nm Thiu Tr th 4 [1844] ngy mng 6 thng 3.
Thn Trng ng Qu
Thn V Xun Cn
Thn H Duy Phin
Thn Nguyn Trung Mu
Thn Quang
Thn T Trn
Thn Phm Hng Nghi
Thn V Phm Khi
[Biu]
Bn thn l Tng ti, Ph Tng ti, Ton tu Quc s qun, knh cn tu:
Vng son b Lit thnh thc lc tin bin, san khc xong, ch ngha r rng, giy t p
tt. Bn thn rt vui mng knh cn dng biu tin sch ln. Ci ngh, mnh ln trao thm,
mi mi u vng vng chi; Phc xa trm khp, r rng sch bu nu ra. V p nh
tranh, nh sng nh ngc. Bn thn trm ngh : vng c trao mi, m mang phi c
ngi xa; php tc thnh nhn tr i, chng t nn bnh nh. Bi c dn trc gip
sau, nn Phc ln ny, tin c lu di cng t; cho nn chp theo vic ghi truyn thc,
truyn li i sau, t r cng lao t y.
Ln thay nh nc ta, c nh thnh dy, Phc tri rng ln. Thi t Gia d hong dng
nn phng Nam, cc vua thnh sa sang ni nghip, u chu mnh tri, m mang t
nc.
Thnh v mi ln, sng i T c Lc y gip sc(1. Nguyn Hong i nh Lp Bo nh
Mc, qua sng i T, nghe ting ku. m nm mng c ngi con gi bo : Mun nh
c gic phi dng k m nhn. Hong tnh dy nghe theo, sau nh c.1); linh uy
m, ni Thin M c thn mu bo im(2. Nguyn Hong n chi ni Thin M, nghe
-
8
nhn dn k chuyn : Trc c mt b gi mc o qun xanh n ni ny bo rng s c
mt v chn nhn li y dng cha. Nguyn Hong c vo li y, mi dng cha ni
gi l cha Thin M.2). Tri bo thnh nhn dng nc dng ngi, dn theo ngi c nn
nn p. T Ct Dinh di sang Phc Yn, Kim Long, ri ti Xun Kinh, gi vng c
ni sng x tc; vt Bi Lnh, ly Thi Khang, Bnh Thun ri n ng Ph, thu v c b
ci bn chng. p n ly, lp trn dinh, chia ph chu, hp dn c, quy m bn u
; lp quan chc, dng qun ng, t thu m, nh duyt tuyn, php kinh lun r rng.
Truyn nhau trc lm sau theo, dc lng dng, sing nng xy, t lu lm. Thm tha
c dy nhn thm, thn ngi hin vui vic li, lng ngi khng qun. Li ngh, nh sng
trc kia, p lng ly kh hnh dung c; n nay cn chiu, nn bin son truyn n v
cng.
n Th t Cao hong ta, dng li c , c vng mnh ln. o chung lun th, ghi th
h nu ting thm; ngha trng suy tn, truy hiu r in thnh. Nc nh mi nh,
mun iu kinh hoch, nn S cc cha ri m lm; sch v tn mn, tm hi in xa, l
thnh mun su truyn dy. Thnh t Nhn hong ta l bc thnh tri cng, c truyn
tm php; knh theo mu trc, lm sng t thm; m t s quan, thi thng bo chp.
Th l t lng vua quyt nh, nu ra yu in trong sch xa; ghi chp ly tn s lm bng,
thu gp di vn tra kho c. Sch lm trn, cn ch sa cha k cng; tin rng ngi
sau, hay theo c o hiu.
Knh ngh, Hong b h, o tm trong sut, thnh hc cao minh. Nm cng tri xt
php tr dn, chm chm knh theo o sng; theo php t t c rng nghip, tha thit ni
ch thut lm. T mi k v cm quyn, sai S cc bin son. Tham cc sng t tng chu
o, cng phi cn thn rng tm; sa bn mu nhn lc thanh nhn, thng tin ln trnh
ng lm. Suy ngh tnh mc, xem xt tinh vi. Ni b cc(1. B cc : Ni cha th trong
cung cm. 1) quyt nh sng su, th thc r rng nh hun; bn Thc lc ca triu thnh
tr, vng son trc l Tin bin. K t gy dng nc nh, hn hai trm nm, vn nh mu
xa li; t khi S qun m t, hm lm nm chn, nu nh sng th tng. Cng vic
thut bin, trc sau c; suy tm ch tc, ln lt t by. Vua thnh ni nhau, o tm nh
mt; in tch r rt, php tc sng truyn. Mi hai quyn sch bu chp thnh, khc bn g
l g to; nghn mun i li qu nu yt, sng nh mt tri mt trng. n nay knh son
Chnh bin, t rng v sng ngi ca mu m cng lit; cho rc r s sch, truyn rng
ting lng thm ca s nghip thnh minh. Thc l tri m nc i Nam, mt mnh hng
-
9
thnh; xt s Vit t i Hng Lc, cha thy bao gi. Snh vi in M Nh Tng(2. in
M : Nhng thin ca Kinh Th chp v Nghiu Thun v H V Cao Dao.
Nh Tng : Nhng thin ca Kinh Thi ni v i nh Chu.2) cng truyn, gm c vn vt
thanh danh y . Bn thn hc thc nng cn, gp i thnh minh. May c d hng nho
thn, ra sc mi da; nghim chnh vng li ch gio, thut ht thy nghe. Vng mnh thnh
biu dng; thy sch xong m mng r. Ci mong ting c thng tt, lng knh ngy
hn. Noi theo cng xa, ngh vic kh mu vic d; soi xem php sn, tn s vn m lm
s tri. n to hu thm, c trc ln thm, rng t nn Phc mi mt i vun p; chu
mnh lu mi, Phc lnh thng mi, lm cho c nghip c mun nm thnh xng.
Bn thn xit bao chim ngng, rt mc vui mng. Knh cn em 12 quyn Thc lc tin
bin, mt quyn mc lc, cng 13 quyn, khc ln ny, tin ln v lm t biu dng theo.
nm Thiu Tr th 4 [1844], ngy mng 7 thng 8. [Vua ph] : xem.
Thn Trng ng Qu
Thn V Xun Cn
Thn H Duy Phin
Thn Nguyn Trung Mu
Thn Quang
Thn T Trn
Thn Phm Hng Nghi
Thn Nguyn Tng Vnh.
Tin Bin
Phm L
Thi quc s, t Tc tng Hiu ninh hong v trc, xng l Cng;
T Th tng Hiu v hong v sau, xng l Vng ;
Ngy nay theo ch xng l Thng.
Thi quc s nin k dng nin hiu nh L. Nay theo sch Khm nh vn nin th, u c
nm sau nm ni ngi m chp lm nm u. Cn nin hiu nh L, nh Minh, nh Thanh
th chia ra chua di, ch r th i v thng k.
Nm ln ni ngi m cha c k nguyn th nhng thng cn li ca nm y, c lm chnh
s g, c theo thng m chp u bn k.
-
10
Chp vic th ly thng theo ma, ma theo nm. Nu khng c vic g ng chp, th b
khuyt ma, thng m chp nm; phm vic th khng chp ngy, duy c vic ln th chp
cn thn theo ngy.
Thi quc s m mang b ci, t Ph Yn vo Nam dn dn thp nhp bn . Nay phm
dng binh tin ly c ni no, lp dinh ph ni no, th chp s [bui u] ghi [l vic]
khi mi bt u.
Trong cc k, ngy sinh ca lit thnh hong u ghi c, l tn h thng nh vua.
Vua v hu chu tri, u chp l bng, l theo ch. Ch khi no nh vua cn lm hong
t m hu mt, th chp l hong(1. Hong : Cng hu cht gi l hong. 1), l gi tn
thng.
Thi quc s, Nam Bc chia i, cc thnh ca ta ph L chng Trnh, cho nn phm nhng
vic ca nh L h Trnh c tng quan n ta u chp c. Trong cc k, v vua nh L th
u chp bng, v cha h Trnh th u chp tt [mt]. Duy h Trnh c phm ti th
nghch i vi nh L th chp ch t [cht] cho xng vi ti.
Cc k chp vic h Trnh, u phi h thuc vo nh L, khng cho c tim. Duy c
vic qun Bc vo t ta th chuyn chp h Trnh, t khng phi l vua L.
Thi quc s, hong t xng l cng t, tn tht u ghi r h. Nay theo tn ph th chp l
hong t, tn tht. Duy bn Hip, Trch, Anh, Trung, Hu, Thng u phm i ti phn
nghch, ph chp cui tn ph, khi ti c ca h cha r th vn chp l tn tht, n khi
phm ti ch chp tn, l rn bn lon thn tc t.
Nhng bn ch lc chp vic c, cc b ti ch xng tc hm m b thiu h tn. Nay nu
xt r c, th vit h tn, ngi no nu khng xt c th chp nguyn tc hiu (nh
loi Dng Sn, Xun Sn, v. v...).
Tin Bin
Vng sc khai chp tn chc v tn cc quan trong Quc s qun:
Tng ti :
Thi bo (Vn minh in i hc s, lnh Binh B thng th, sung C mt vin i thn,
qun l Khm thin gim, kim lnh Quc t gim, kim qun Tu chnh n trin, tc Tuy
Thnh t). Thn Trng ng Qu
Thi t thi bo (ng cc i hc s, lnh Li b thng th, kim qun Hnh b n trin,
kim lnh Quc t gim s v). Thn V Xun Cn
Ph tng ti Th hip bin i hc s, lnh H b thng th. Thn H Duy Phin
-
11
L b thng th sung C mt vin i thn, kim qun Hn lm vin. Thn Nguyn Trung
Mu
Nguyn th Hnh b thng th, nay b th nh Yn tng c, Thn Phan B t
Ton tu Hn Lm vin trc hc s. Thn Quang
Thi bc t khanh. Thn T Trn
Quang lc t khanh. Thn Phm Hng Nghi
Nguyn Hng l t khanh, nay ci th Hn lm vin th c hc s tham bin Ni cc s v.
Thn V Phm Khi
Hng l t khanh. Thn Nguyn Tng Vnh
Tn chc, tn cc quan ...
Bin tu
Hn lm vin th c hc s. Thn Phm Chi Hng
Hn lm vin th ging hc s . Thn Nguyn Thu
Hn lm vin th c. Thn Phm Vn Ngh
Hn lm vin th c. Thn Hong Trng T
Hn lm vin th c. Thn Dng Duy Thanh.
Kho hiu
Hn lm vin bin tu. Thn Huy Dim
Hn lm vin bin tu. Thn Nguyn Huy Phan
Hn lm vin bin tu. Thn Phm Ln
Hn lm vin kim tho. Thn Tng Vn Vn
ng lc
Hn lm vin kim tho. Thn L Vn Huy
Hn lm vin kim tho. Thn Nguyn Cng Thy
Hn lm vin in b. Thn Nguyn Huy Hong
Hn lm vin in b. Thn Hong Vn Xn
Hn lm vin i chiu. Thn Bi Vn Long
Hn lm vin i chiu. Thn Nguyn Vn Cn
Hn lm vin cung phng. Thn Nguyn c Hiu
Hn lm vin cung phng. Thn Lu nh Tng
Thu chng
Hn lm vin in b. Thn L Quang Linh
-
12
Hn lm vin cung phng. Thn Hong c Tr
Hn lm vin cung phng. Thn Nguyn nh Nhiu.
Tin bin
Tng Mc
quyn I
Thi t gia d hong
[nguyn hong]
( ngi 56 nm)
Mu ng, nm th 1 [1558] (L ? i vi nh L nin hiu l Chnh Tr nm 1, i vi nh
Minh, nin hiu l Gia Tnh nm 39) ? K mi ? Canh thn ? Tn du ? Nhm tut ? Qu hi
? Gip t ? t su ? Bnh dn ? inh mo (Minh ? Long Khnh nm 1) [1567] ? Mu thn ?
K t ? Canh ng ? Tn mi ? Nhm thn (Nh L i nin hiu l Hng Phc) [1572] ?
Qu du (L ? Gia Thi nm th 1, Minh ? Vn Lch nm 1) [1573] ? Gip tut ? t hi ?
Bnh t ? inh su ? Mu dn (Nh L i nin hiu l Quang Hng) [1578] ? K Mo ?
Canh thn ? Tn t ? Nhm ng ? Qu mi ? Gip thn ? t du ? Bnh tut ? inh hi ? Mu
t ? K su ? Canh dn ? Tn mo ? Nhm thn ? Qu t ? Gip ng ? t mi ? Bnh thn ?
inh du ? Mu tut ? K hi ? Canh t (L ? Thn c nm1, thng 10 ma ng i nin
hiu l Hong nh) [1600] ? Tn su ? Nhm dn ? Qu mo ? Gip thn ? t t ? Bnh ng
? inh mi ? Mu thn ? K du ? Canh tut ? Tn hi ? Nhm t ? Qu su.
Quyn II
Hy Tng Hiu Vn Hong
[Phc nguyn]
( ngi 22 nm)
Gip dn, nm th 1 [1614] ? t mo ? Bnh thn ? inh t ? Mu ng ? K mi ( L ? Vnh
T nm 1) [1619] ? Canh thn (Minh ? Thi Xng nm 1) [1620] ? Tn du (Minh ? Thin
Khi nm 1) [1621] ? Nhm tut ? Qu hi ? Gip t ? t su ? Bnh dn ? inh mo ? Mu
thn
(Minh ? Sng Trinh nm th 1) [1628] ? K t (nh L i nin hiu l c Long) [1629] ?
Canh ng ? Tn mi ? Nhm thn ? Qu du ? Gip tut ? t hi (Nh L i nin hiu l
Dng Ha) [1635].
Quyn III
Thn Tng Hiu chiu hong
-
13
[Phc lan]
( ngi 13 nm)
Bnh t, nm th 1 [1636] ? inh su ? Mu dn ? K mo ? Canh thn ? Tn t ? Nhm ng
? Qu mi (L ? Phc Thi nm 1) [1643] ? Gip thn (Thanh ? Thun Tr nm 1) [1644] ?
t du ? Bnh tut ? inh hi ? Mu t.
Quyn IV
Thi Tng Hiu trit hong
[Phc tn]
( ngi 39 nm)
K su, nm th 1 [1649] (Nh L nin hiu l Khnh c) ? Canh dn ? Tn mo ? Nhm
thn ? Qu t (Nh L i nin hiu l Thnh c) [1653] ? Gip ng ? t mi ? Bnh thn ?
inh du ? Mu tut (Nh L i nin hiu l Vnh Th) [1658] ? K hi ? Canh t ? Tn
su ? Nhm dn (Nh L i nin hiu l Vn Khnh, Thanh ??Khang Hy nm 1) [1662]
Quyn V
thi tng hiu trit hong
Qu mo (L ? Cnh Tr nm 1) [1663] ? Gip thn ? t t ? Bnh ng ? inh mi ? Mu thn
? K du ? Canh tut ? Tn hi ? Nhm t
(L ? Dng c nm 1) [1672] ? Qu su ? Gip dn (Nh L i nin hiu l c
Nguyn) [1674] ? t mo ? Bnh thn (L ? Vnh Tr nm 1) [1676] ? inh t ? Mu ng ?
K mi ? Canh thn (Nh L i nin hiu l Chnh Ha) [1680] ? Tn du ? Nhm tut ?
Qu hi ? Gip t ? t su ? Bnh dn ? inh mo.
Quyn VI
Anh tng hiu ngha hong
(Phc trn)
( ngi 4 nm)
Mu thn, nm th 1 [1688] ? K t ? Canh ng ? Tn mi.
Quyn VII
Hin tng hiu minh hong
[Phc chu]
( ngi 34 nm)
-
14
Nhm thn, nm th 1 [1692] ? Qu du ? Gip tut ? t hi ? Bnh t ? inh su ? Mu dn
? K mo ? Canh thn ? Tn t ? Nhm ng ? Qu mi ? Gip thn ? t du (L ? Vnh Thnh
nm 1) [1705] ? Bnh tut.
Quyn VIII
hin tng hiu minh hong
inh hi [1707] ? Mu t ? K su ? Canh dn ? Tn mo ? Nhm thn ? Qu t ? Gip ng
? t mi ? Bnh thn ? inh du ? Mu tut ? K hi ? Canh t (Nh L i nin hiu l Bo
Thi) [1720] ? Tn su ? Nhm dn ? Qu mo (Thanh ? Ung Chnh nm 1) [1723] ? Gip
thn ? t t.
Quyn IX
Tc tng hiu ninh hong
[Phc ch]
( ngi 13 nm)
Bnh ng, nm th 1 [1726] ? inh mi ? Mu thn ? K du (L ? Vnh Khnh nm 1)
[1729] ? Canh tut ? Tn hi ? Nhm t (L ?Long c nm 1) [1732] ? Qu su ? Gip dn
? t mo (L ? Vnh Hu nm 1) [1735] ? Bnh thn (Thanh ? Cn Long nm 1) [1736] ?
inh t ?
Mu ng.
Quyn X
Th tng hiu v hong
[Phc khot]
( ngi 27 nm)
K mi, nm th 1 [1739] ? Canh thn (L ? Cnh Hng nm 1) [1740] ? Tn du ? Nhm
tut ? Qu hi ? Gip t ? t su ? Bnh dn ? inh mo ? Mu thn ? K t ? Canh ng ?
Tn mi ? Nhm thn ? Qu du ? Gip tut ? t hi ? Bnh t ? inh su ? Mu dn ? K
mo ? Canh thn ? Tn t ? Nhm ng ? Qu mi ? Gip thn ? t du.
Quyn XI
du tng hiu nh hong
[Phc thun]
( ngi 12 nm)
Bnh tut, nm th 1 [1766] ? inh hi ? Mu t ? K su ? Canh dn ? Tn mo ? Nhm
thn ? Qu t ? Gip ng.
-
15
Quyn XII
Du tng hiu nh hong
t mi [1775] ? Bnh thn ? inh du.
Chnh bin
nht k
thc lc v th t cao hong
Quyn I Mu tut nm th [1778] n Nhm dn nm th 3 [1782].
Quyn II Qu mo nm th 4 [1783] n Bnh ng nm th 7 [1786].
Quyn III inh mi nm th 8 [1787] n Mu thn nm th 9 [1788].
Quyn IV Thng ging ma xun nm K du th 10 [1789], n thng 6 ma h nm Canh
tut th 11 [1790].
Quyn V Thng 7 ma thu nm Canh tut [1790] n thng 12 ma ng nm Tn hi th
12 [1791].
Quyn VI Thng ging ma xun nm Nhm t th 13 [1792] n thng 12 ma ng nm
Qu su th 14 [1793].
Quyn VII Thng ging ma xun nm Gip dn th 15 [1794] n thng 6 ma h nm t
mo th 16 [1795].
Quyn VIII Thng 7, ma thu nm t mo th 16 [1795] n thng 9 ma thu nm Bnh thn
th 17 [1796].
Quyn IX Thng 10 ma ng nm Bnh thn th 17 [1796] n thng chp (12) nm inh
t th 18 [1797].
Quyn X Thng ging ma xun nm Mu ng th 19 [1798] n thng 6 ma h nm K
mi th 20 [1799].
Quyn XI Thng 7 ma thu nm K mi th 20 [1799] n thng 12 ma ng.
Quyn XII Thng ging ma xun nm Canh thn th 21 [1800] n thng 12 ma ng.
Quyn XIII Thng ging ma xun nm Tn du th 22 [1801] n thng 4 ma h .
Quyn XIV Thng 5 ma h nm Tn du th 22 [1801] n thng 7 ma thu.
Quyn XV Thng 8 ma thu nm Tn du th 22 n thng 12 ma ng.
Quyn XVI Thng ging ma xun nm Nhm tut th 23 [1802] n thng 4 ma h.
Quyn XVII Thng nm ma h nm Nhm tut Gia Long th 1 [1802] n thng 6 ma h.
Quyn XVIII Thng 7 ma thu nm Nhm tut Gia Long th 1 n thng 9.
Quyn XIX Thng 10 ma ng nm Nhm tut Gia Long th 1 n thng 12.
-
16
Quyn XX Thng ging ma xun nm Qu hi Gia Long th 2 [1803] n thng 3.
Quyn XXI Thng 4 ma h nm Qu hi Gia Long th 2 n thng 6.
Quyn XXII Thng 7 ma thu nm Qu hi Gia Long th 2 n thng 12 ma ng.
Quyn XXIII Thng ging ma xun nm Gip t Gia Long th 3 [1804] n thng 3.
Quyn XXIV Thng 4 ma h nm Gip t Gia Long th 3 n thng 6.
Quyn XXV Thng 7 ma thu nm Gip t Gia Long th 3 n thng 12 ma ng.
Quyn XXVI Thng ging ma xun nm t su Gia Long th 4 [1805] n thng 6 ma h
.
Quyn XXVII Thng 7 ma thu nm t su Gia Long th 4 [1805] n thng 12 ma ng.
Quyn XXVIII Thng ging ma xun nm Bnh dn Gia Long th 5 [1806] n thng t
ma h.
Quyn XXIX Thng 5 ma h nm Bnh dn Gia Long th 5 n thng 6.
Quyn XXX Thng 7 ma thu nm Bnh dn Gia Long th 5 n thng 12 ma ng.
Quyn XXXI Thng ging ma xun nm inh mo Gia Long th 6 [1807] n thng 4.
Quyn XXXII Thng 4 ma h nm inh mo Gia Long th 6 n thng 6.
Quyn XXXIII Thng 7 ma thu nm inh mo Gia Long th 6 n thng 12 ma ng.
Quyn XXXIV Thng ging ma xun nm Mu thn Gia Long th 7 [1808] n thng 3.
Quyn XXXV Thng 4 ma h nm Mu thn Gia Long th 7 n thng 6 nhun.
Quyn XXXVI Thng 7 ma thu nm Mu thn Gia Long th 7 n thng 12 ma ng.
Quyn XXXVII Thng ging ma xun nm K t Gia Long th 8 [1809] n thng 3.
Quyn XXXVIII Thng 4 ma h nm K t Gia Long th 8 [1809] n thng 6.
Quyn XXXIX Thng 7 ma thu nm K t Gia Long th 8 n thng 12 ma ng.
Quyn XL Thng ging ma xun nm Canh ng Gia Long th 9 [1810] n thng 6 ma
h.
Quyn XLI Thng 7 ma thu nm Canh ng Gia Long th 9 n thng 12 ma ng.
Quyn XLII Thng ging ma xun nm Tn mi Gia Long th 10 [1811] n thng 6.
Quyn XLIII Thng 7 ma thu nm Tn mi Gia Long th 10 n thng 12 ma ng.
Quyn XLIV Thng ging ma xun nm Nhm thn Gia Long th 11 [1812] n thng 6
ma h.
Quyn XLV Thng 7 ma thu nm Nhm thn Gia Long th 11 n thng 12 ma ng.
Quyn XLVI Thng ging ma xun nm Qu du Gia Long th 12 [1813] n thng 6
ma h.
-
17
Quyn XLVII Thng 7 ma thu nm Qu du Gia Long th 12 n thng 12 ma ng.
Quyn XLVIII Thng ging ma xun nm Gip tut Gia Long th 13 [1814] n thng 6
ma h.
Quyn XLIX Thng 7 ma thu nm Gip tut Gia Long th 13 [1814] n thng 12 ma
ng.
Quyn L Thng ging ma xun nm t hi Gia Long th 14 [1815] n thng 6 ma h.
Quyn LI Thng 7 ma thu nm t hi Gia Long th 14 n thng 12 ma ng.
Quyn LII Thng ging ma xun nm Bnh t Gia Long th 15 [1816] n thng 3.
Quyn LIII Thng 4 ma h nm Bnh t Gia Long th 15 n thng 6 nhun.
Quyn LIV Thng 7 ma thu nm Bnh t Gia Long th 15 n thng 12 ma ng.
Quyn LV Thng ging ma xun nm inh su Gia Long th 16 [1817] n thng 6 ma
h.
Quyn LVI Thng 7 ma thu nm inh su Gia Long th 16 n thng 12 ma ng.
Quyn LVII Thng ging ma xun nm Mu dn Gia Long th 17 [1818] n thng 6 ma
h.
Quyn LVIII Thng 7 ma thu nm Mu dn Gia Long th 17 n thng 12 ma ng.
Quyn LIX Thng ging ma xun nm K mo Gia Long th 18 [1819] n thng 6 ma
h.
Quyn LX Thng 7 ma thu nm K mo Gia Long th 18 [1819] n thng 12 ma ng.
Tin bin
Quyn I
Tin bin - Quyn I
Thc lc v Thi t Gia d hong
Thi t Triu C Thy thng Khm Minh Cung Cn Ngha t L Hin Ung Chiu Hu
Diu Linh Gia d hong , h Nguyn, hy Hong, ngi Gia Miu ngoi trang, huyn
Tng Sn, ph H Trung, x Thanh Hoa.
Sinh ngy Bnh dn, thng 8, ma thu, nm t du [1525] (L ? Thng Nguyn nm th 4,
Minh ? Gia Tnh nm th 4), l con trai th hai ca Triu t Tnh hong ; m l Tnh
hong hu Nguyn th (con gi
Nguyn Minh Bin, c tin ph quc thng tng qun th v s triu L).
T tin trc l mt h c danh vng Thanh Hoa.
-
18
ng ni l Trng quc cng, hy l [D](1. C thuyt cho rng An Ha b Nguyn Hong
D sinh ra Nguyn Kim (i Vit s k ton th).1), ln 8 tui bit lm vn, 15 tui
thng thuc v ngh. Triu Hin tng nh L, lm kinh lc s
Giang, n khi Uy Mc v o, v Ty Kinh gip L Oanh khi binh Thanh Hoa,
mu vic gi yn x tc. Khi Oanh ln lm vua (tc Tng Dc ), c phong lm thi
ph Trng quc cng.
Cha l Triu T Tnh hong , hy [Kim], con trng Trng quc cng, u lm quan triu
L, chc Hu v in tin tng qun, [tc]
An Thanh hu. Nm inh hi [1527], Mc ng Dung cp ngi nh L, nh L mt. Triu
T gin h Mc tim nghch, ch mun khi phc nh L, nn dn con em trnh sang Ai Lao.
Vua nc y l S u cho
Sm Chu. By gi thu np ho kit, qun chng c hng my nghn ngi, voi c ba chc
tht, bn mu tm con chu nh L lp lm vua.
Nm Canh dn [1530], ng em qun ra Thanh Hoa. Mc ng Doanh (con trng Mc
ng Dung) sai tng l Ngc Trc (khng r h) chng c, nh nhau huyn Li Dng
(nay l Th Xun Thanh Ha), Ngc Trc thua chy. Nm Tn mo [1531], ng nh ph
c tng Mc l Nguyn Knh huyn ng Sn (Thanh Ha), chm hn mt nghn u.
Khi tin n im Thy huyn Gia Vin (tnh Ninh Bnh), li nh lun my trn vi
tng Mc l L B Ly c to. Gp tri ma dm, nc lt lai lng, qun Mc cho nhiu
chin thuyn tip nhau tin n, ng bn rt qun v sch Sm H Ai Lao. Nm Qu t
[1533] ng n con trai nh ca L Chiu Tng l Ninh lp lm vua, ly nin hiu l Nguyn
Ha, tc l Trang Tng. (Khi nh L mi mt, Trang Tng cn th u, by ti l bn Trnh
Duy Tun v L Lan rc trnh sang Ai Lao, tr trn vi nhn dn, khng ai bit. n by
gi, Triu T tm khp ni mi c, bn lp lm vua). Do cng y, c phong Thng
ph thi s Hng quc cng chng ni ngoi s. By gi c ngi x Sc Sn, huyn Vnh
Phc (huyn Vnh Lc by gi) tn l Trnh Kim n yt kin (Kim sau lm t h Trnh).
Triu T thy Kim c v l, mi g con gi ln l Ngc Bo cho, sai coi m qun v xin
phong cho lm tng qun. Nm Canh t [1540], ng em qun ng gi Ngh An, ho kit
theo rt nhiu. Nm Nhm dn [1542] i tun hnh trong t Thanh Hoa, ting qun lng
ly, xa gn u phc. Nm Qu mo [1543] rc vua L tin binh ra Ty (tc l Thanh
Hoa) nh Mc Chnh Trung (con th hai Mc ng Dung, c tn na l
-
19
ng Xng), c tn phong Thi t tng tit ch cc dinh thy b, chia ng u
tin, nh u c y.
Ngy Tn t, thng 5, ma h, nm t t [1545] ng b hng tng Mc [tn Trung] u c.
Triu T bng, th 78 tui. (Trc l nh Mc thy qun nh vua hot ng mnh, rt lo,
ngm sai hon quan l Trung (khng r h) tr hng, u c vua L; vic khng thnh,
n lin ngm cho thuc c vo qu da hu ri n dng Triu T). Vua L thng tic
mi, tng tc Chiu hun tnh cng, dng l hu em tng ni
Thin Tn (thuc huyn Tng Sn). Tng truyn huyt o trng hm rng, khi t quan
ti xung th ca huyt ngm li, bng tri ma, gi sm st, mi ngi s chy. n lc
tnh tr li tm th ni lin tip, c cy xanh tt, khng nhn c l tng ni no na.
n nay c vic [cng t] th ch trng ni t vng thi. Nm Minh Mnh th 2, phong ni
y l ni Triu Tng). Thi quc s cha(1. Ch Hn l thng, ch Nguyn Hong 1) tn
thy hiu(2. Thy : tn t th cng.2) l Hu Trit Hin Hu Honh Hu T Th V Tch
Chiu Hun Tnh vng. Th Tn Hiu V Hong (1. Tc l Phc Khot (1739 1756)
1) li truy tn [Nguyn Kim] lm Di Mu Thy D Khm Cung Hu Trit Hin Hu Honh
Hu T Th V Tch Chiu Hun Tnh vng, v truy tn phi l T Tn Chiu c phi.
Gia Long nm th 5 li truy tn l Di Mu Thy D Khm Cung Hu Trit Hin Hu Honh
Hu T Th Khi Vn Nhn Thnh Tnh hong , miu hiu(2. Hiu t cho cc vua
cht th tn miu. 2) l Triu T, lng gi l Trng Nguyn, v truy tn phi l T Tn
Chiu Hong Nhn Thc c Tnh hong hu. (Tng truyn phi hp tng vi Triu T).
Cha(3. Cha, ch Nguyn Hong. 3) tng vai ln, lng h, mt phng, trn rng, thn
thi khi ng, thng minh ti tr, ngi thc gi u bit l bc phi thng.
Khi Triu T trnh h Mc, chy sang Ai Lao th cha mi ln 2 tui, gi nui nh thi
ph Nguyn D (tn t l V S, by gi gi l Uy quc cng, anh rut ca Tnh hong
hu), D ht lng bo h, khi ln, thng em chuyn xy dng cng nghip khuyn
khch. u lm quan triu L, c phong l H Kh hu. em qun nh Mc Phc Hi
(con trng Mc ng Doanh), chm c tng l Trnh Ch huyn Ngc Sn, khi khi
hon vua yn y khen rng : thc l cha h sinh con h.
n khong nm Thun Bnh i L Trung Tng, do qun cng c tin phong oan qun
cng. By gi Hu tng triu L l Trnh Kim (by gi xng l Lng quc cng) cm
gi binh quyn, chuyn ch mi vic. T tng l Lng qun cng Ung (con trng Triu
T) b Kim hm hi. Kim li thy cha cng danh ngy cng cao nn rt ght. Cha thy
-
20
th, trong lng y ny khng yn, cng bn mu vi Nguyn D ri co bnh, ct gi
mnh kn o h Trnh ht ng.
Cha nghe ting Nguyn Bnh Khim (ngi lng Trung Am, x Hi Dng, Trng
nguyn triu Mc, lm n chc Thi bo v tr s) gii ngh thut s, nn ngm sai ngi
ti hi. Bnh Khim nhn ni non b trc sn ngm ln rng : Honh sn nht i, vn i
dung thn [ngha l : Mt di ni ngang c th dung thn mun i c]. S gi em cu
y v thut li. Cha hiu . By gi x Thun Ha mi dp yn, tuy nh L t tam ty
( ty, Tha ty, Hin ty) v ph huyn cai tr, nhng nhn dn vn cha mt lng. Kim
ng ly lm lo. Cha mi nh ch l Ngc Bo ni vi Kim xin vo trn t Thun
Ha. Kim thy t y him ngho xa xi cho ngay. Anh Tng ln ngi, Kim dng biu ni
:
Thun Ha l ni quan trng, qun v ca do y m ra, bui quc s nh y m nn
nghip ln. Nay lng dn hy cn tro tr, nhiu k vt bin i theo h Mc, s c k dn
gic v cp, v khng c tng ti trn th v yn th khng th xong. oan qun cng l
con nh tng, c ti tr mu lc, c th sai i trn y, cng vi tng trn th Qung
Nam cng nhau gip sc th mi lo n min Nam. Vua L nghe theo v trao cho cha
trn tit(1. Trn tit : C tit vua giao cho lm huy hiu ca quyn trn th1), phm mi vic
u y thc c, ch mi nm np thu m thi.
Mu ng, nm th 1 [1558] (L ? Chnh Tr nm 1, Minh ? Gia Tnh nm 37), ma ng,
thng 10, cha bt u vo trn Thun Ha, 34 tui. Nhng ngi b khc ng hng
Tng Sn v nhng ngi ngha dng x Thanh Hoa u vui lng theo i. Dng dinh x i
T (thuc huyn
V Xng, tc nay l ng Xng)(2. Nay l huyn Triu Phong, tnh Qung Tr2). Phm
quan li tam ty do nh L t u theo lnh ca cha.
Cha v v qun dn, thu dng ho kit, su thu nh nhng, c dn mn phc, by gi
thng xng l cha Tin. Nghip dng ln, thc l xy nn t y.
K mi, nm th 2 [1559], ma thu thng 8, Thanh Hoa v Ngh An b lt, dn lu tn nhiu
vo min Nam.
By gi mi vic bt u. Cha khuya sm chm lo, ngh vic cng c cn bn. Nguyn
D cng bn Tng Phc Tr (by gi gi l Lun qun cng), Mc Cnh Hung cng lng
hp sc, quy hoch nhiu phng, cha u thnh thc tin dng.
-
21
Canh thn, nm th 3 [1560], ma ng, t n ca bin gi min duyn hi (by gi qun
Mc thng theo ng bin vo cp Thanh Ngh nn phi phng).
Tn du, nm th 4 [1561]
Nhm tut, nm th 5 [1562]
Qu hi, nm th 6 [1563], ma thu, thng 7, ngy Gip thn, sinh hong t th su (tc Hy
tng Hiu Vn hong ).
Gip t, nm th 7 [1564]
t su, nm th 8 [1565]
Bnh dn, nm th 9 [1566]
inh mo, nm th 10 [1567] (L ? Chnh Tr nm 10, Minh ? Long Khnh nm 1)
Mu thn, nm th 11 [1568], ma xun, thng 3, Tng trn Qung Nam l Bi T Hn (by
gi xng l Trn qun cng) cht. Vua L ly Nguyn B Qunh (by gi xng l Nguyn
qun cng) lm Tng binh, thay gi t y.
K t, nm th 12 [1569], ma thu, thng 9, cha i Thanh Hoa, yt kin vua L hnh
cung Khoa Trng.
Canh ng, nm th 13 [1570] ma xun, thng ging, cha t Ty v, di dinh sang x
Tr Bt (thuc huyn ng Xng).
Vua L triu tng binh Qung Nam l Nguyn B Qunh v trn th Ngh An. Cha bn
kim lnh hai x Thun Ha, Qung Nam.
Thun Ha c 2 ph, 9 huyn, 3 chu. Ph Tin Bnh (xa l Tn Bnh), lnh 3 huyn :
Khang Lc, L Thy, Minh Linh, 1 chu : B Chnh; ph Triu Phong, lnh 6 huyn : V
Xng, Hi Lng, Qung in (xa l an in), Hng Tr (xa l Kim Tr), Ph Vang
(xa l T Vang), in Bn, 2 chu : Thun Bnh, Sa Bn. Qung Nam c 3 ph, 9 huyn.
Ph Thng Hoa, lnh 3 huyn : L Giang, H ng, Hy Giang; ph T Ngha lnh 3 huyn :
Bnh Sn, M Hoa, Ngha Giang; ph Hoi Nhn, lnh 3 huyn : Bng Sn, Ph Ly, Tuy
Vin. eo n tng trn tng qun, t qun hiu l dinh Hng Ngha.
By gi Mc Mu Hp sai tng l bn Knh in em qun xm ln Thanh Ngh. Tng
trn th Ngh An Nguyn B Qunh nghe tin trn chy, th gic hung tn, lng dn xao
xuyn. Cha vn c uy danh, nhiu mu lc, k lut r rng, phng gi nghim ngt, do
qun gic khng dm phm vo b ci, nn ring hai x Thun Qung c yn n.
Thng 2, Trnh Kim nh L cht. Con th l Tng (con ca Ngc Bo) c ni. Cha sai
s n ving.
-
22
Tn mi, nm th 14 [1571], ma thu, thng 7, ngi huyn Khang Lc (tc Phong Lc by
gi)(1. Hin nay l huyn Qung Ninh, tnh Qung Bnh. 1) tn l M Lng, Vn Lan v
Ngha Sn (u khng r h) ni lon, nh dp yn. Trc l M Lng cng em l Vn
Lang v Ngha Sn u tin thc c lm quan, chuyn vic thu t thu c cng. Nh L
phong M Lng lm tham c, Vn Lan, Ngha Sn lm th v. Trnh Kim nhn mt sai
h nh p dinh V Xng, hn nu thnh cng s trng thng. Ti y, M Lng sai
Vn Lang v Ngha Sn em qun phc huyn Minh Linh(1. Nay l huyn Do Linh, tnh
Qung Tr1) ri t mnh dn qun ln theo ng ni n ch Cu Ngi Hi Lng mai
phc, nh ngy gip nh. (c thuyt ni khi binh thuyn Mc cp Ngh An th Thun Ha
xao xuyn, bn
M Lng mu nh p V Xng hng Mc). Cha bit c mu y, lin sai ph
tng Trng Tr (by gi xng l Tr qun cng) nh Ngha Sn, v t em qun ngm
n Cu Ngi nh p M Lng v t tri. M Lng trn chy, ui chm c. Tr tin
qun n x Phc Th, nh nhau vi gic, b Ngha Sn bn cht. V Tr l Trn th
(ngi x Dim Trng) nghe tin ni gin, mc qun o n ng thc qun nh, bn cht
Ngha Sn ti trn. Qun Vn Lan thua, trn v vi Trnh. [Th l] dp ht ng gic. Cha
em qun v. Phong Trn th lm qun phu nhn.
By gi Qung Nam cng c bn th mc ni lon, cp git ln nhau. Cha sai thuc
tng l Mai nh Dng dp yn, nhn y, sai li gi t thu phc v yn tn qun.
Nhm thn, nm th 15 [1572] (L ??Hng Phc nm 1, Minh ? Long Khnh 6), ma xun,
thng ging, vua L i nin hiu l Hng Phc.
Ma thu, thng 7, tng Mc l Lp Bo (khng r h, t xng qun cng) ly ngi chu
Bc B Chnh (nay l huyn Bnh Chnh)(2. Nay l huyn Qung Trch, tnh Qung Bnh2)
dn ng em 60 binh thuyn vt bin vo nh cp, ng tri t con ng x H X
n n Thanh Tng x Lng Uyn. Th gic ang mnh. Cha em qun chng gi, ng
sng i T, m nghe t lng sng c ting ku trao trao, ly lm l. Khn rng : Thn
sng c thing th gip ta nh gic. m y, cha ng mng thy mt ngi n b mc o
xanh, tay cm qut the, n trc trnh rng : Minh cng mun tr gic th nn dng m k
d n bi ct, thip xin gip sc ! Tnh dy, cha ngm ngh rng : Ngi n b trong
mng bo ta nn dng m k, phi chng l dng k m nhn ? Trong m th n c Ng
th (tn gi l
-
23
Ngc Lm, ngi lng Th Li, c tn na l Th Tr) c sc p, v mu c bin bc. Cha
sai nng em vng la i d Lp Bo ti ch sng c ting ku trao trao git. Ng th
n tri Lp Bo ni rng : Cha cng thip nghe tin tng cng xa n, cho thip mang
qu mn n cng ging ha, ng nh nhau na. Lp Bo thch sc p ca Ng th,
nhng gi cch gin, ni rng : Ngi li y lm mi d ta phi chng ? Ng th uyn
chuyn tha gi, Lp Bo lin tin, v gi li trong trng. Ng th nhn y, mi Lp Bo
n b sng cng cha hp th. Lp Bo nghe li. Ng th em vic y mt bo trc.
Cha lp tc dng mt ngi n tranh bn b sng, ch c ting ku trao trao, lm
ni hp th, v o hm t phc binh. n hn, Lp Bo cng Ng th ngi thuyn nh, ch
vi chc ngi theo hu. Khi n bn, thy di c cha cng ch c vi chc ngi thi,
Lp Bo thn nhin khng ng, bn ln b thong th bc n ca n. Thnh lnh phc binh
ni dy. Lp Bo s chy xung thuyn, thuyn xa bi ri. Lp Bo nhy theo, ri xung
nc, qun ta bn cht ngay, ri tha thng tin n tri Thanh Tng. Gi to ni ln, thuyn
gic m ht. Qun gic em nhau u hng, cha cho t Cn Tin(1. gn ca Tng,
tnh Qung Tr 1) (tc tng Bi n by gi) t lm 36 phng. Cha em qun v, thng
cng cho Ng th, gi ph on s v Thin v l V Don Trung g cho. Li phong thn
sng lm Tro tro linh thu ph trch tng hu phu nhn, v lp n th.
Ma ng, thng 11, sai s v Ty bo tin thng trn. Vua L sai Phan Cng Tch (by
gi xng l Lai qun cng) n y lo tng s. Cha cng [s gi] yn tic rt vui, khi s v
li tng rt hu.
By gi cha trn hn 10 nm, chnh s rng ri, qun lnh nghim trang, nhn dn u
yn c lc nghip, ch khng hai gi, khng c trm cp. Thuyn bun cc nc n
nhiu. Trn tr nn mt ni hi ln.
Qu du, nm th 16 [1573] (L ? Gia Thi nm th 1, Minh ? Vn Lch nm 1), ma xun,
thng ging, vua L b Trnh Tng bt phi tht c cht Li Dng, lp ngi con th l
Duy m lm vua, i nin hiu l Gia Thi, tc l Th tng. T y Tng ngy cng ln
quyn, vua L gia phong cho tc vng, sau thnh th tp.
Thng 2, vua L sai s em sc tn phong cha lm thi ph, khin tr thc sn lng
bin gii, cn s tin sai d(2. Tin thu thn, ngoi s gnh vc sai dch cn phi np2) th
hng nm np thay bng 400 cn bc v 500 tm la.
Gip tut, nm th 17 [1574]
t hi, nm th 18 [1575]
-
24
Bnh t, nm th 19 [1576], ma h, thng 4, hong t c l H mt, tng Thi bo Ha qun
cng.
inh su, nm th 12 [1577], ma ng, thng 11, sao chi xut hin ng nam. Vua L
i nin hiu l Quang Hng.
Mu dn, nm th 21 [1578] (L ? Quang Hng nm 1, Minh ??Vn Lch nm 6)
K mo, nm th 22 [1579]
Canh thn, nm th 23 [1580]
Tn t, nm th 24 [1581]
Nhm ng, nm th 25 [1582]
Qu mi, nm th 26 [1583]
Gip thn, nm th 27 [1584]
t du, nm th 28 [1585], by gi c tng gic nc Ty Dng hiu l Hin Qu (Hin
Qu l tn hiu ca bn t trng phin, khng phi l tn ngi) i 5 chic thuyn ln, n
u Ca Vit cp bc ven bin. Cha sai hong t th su lnh hn 10 chic thuyn,
tin thng n ca bin, nh tan 2 chic thuyn gic. Hin Qu s chy.
Cha c mng ni rng : Con ta thc l anh kit, v thng cho rt hu. T gic bin
im hi.
Bnh tut, nm th 29 [1586], ma xun, thng 3, vua L sai Hin st s l Nguyn To n
khm nhng rung t hin cy cy thu thu. (By gi thu rung hai x Thun Qung
cha c nh ngch, mi nm gt xong, sai ngi chiu theo s rung t hin cy m thu
thu thi). Khi To n, cha ly lng thnh tip i. To rt cm phc, ri khng i khm
c na, cho cc ph huyn t lm s, s lm xong ri em v.
inh hi, nm th 30 [1587], ma thu, thng 9, ngy mng 1, c nht thc.
Mu t, nm th 31 [1588]
K su, nm th 32 [1589]. By gi my nm c ma lun, trm h giu thnh. Vua L th
lin nm nh dp, qun dng khng . Cha xung lnh thu thu cho i gip qun ph,
cha tng thiu thn. Ty c nh vo y.
Canh dn, nm th 33 [1590], ma thu, thng 7, ngy mng 1, c nht thc.
Tn mo, nm th 34 [1591]
Nhm thn, nm th 35 [1592], ma thu, thng ging, vua L sai Trnh Tng c i qun i
nh Mc Mu Hp (con Mc Nguyn), ly li c ng (tc H Ni by gi).
-
25
Thng 5, cha em binh quyn [ra ng ] yt kin. Vua L yn i rng : ng trn th
hai x, dn nh c yn, cng y rt ln. Lin phong lm Trung qun c ph t
c chng ph s thi y oan quc cng.
Cha tr v Thanh Hoa, yt co tn lng.
By gi tng Mc l Kin v Ngha (hai ngi u khng r h, t xng qun cng) u t
hp c ti my vn qun, Kin chim gi ph Kin Xng, p ly t bn sng, Ngha
chim gi huyn Thanh Lan (nay l huyn Thanh Quan), cm cc g sng Hong Giang
chng c nh L. Tng nh L l Bi Vn Khu v Trn Bch Nin nh khng c.
Cha c sut tng s bn dinh, thng lnh chin thuyn ca thy qun cc x ni tin,
dng ha kh v i bc nh ph tan, chm c Kin v Ngha ti trn, bt sng, chm
cht hng vn. Trn Sn Nam (nay l Nam nh) c dp xong. Mc Knh Chng (t
xng Trng vng) li cng ng chim gi Hi Dng. Cha di qun sang nh dp
c, bt sng khng xit k.
Trc kia, trong chin dch Sn Nam, hong t th hai l Hn (lm quan triu L, c qun
cng c lm T c L qun cng) theo cha i nh gic, ra sc nh, mt ti trn.
Vua L truy tng tc L Nhn cng (c thuyt l L Trung cng) (nm Gia Long th 2 cho
c tng t Nguyn miu), cho con l Hc c tp m, sau lm quan n thi ph. (Con
chu Thanh Hoa, dng di rt phn thnh. Nm Gia Long th 1, cho h tnh l Nguyn
Hu).
Gip ng, nm th 37 [1594], ma h, thng 5, Mc Ngc Lin chim gi ni Yn T, nh
cp huyn Vnh Li. Cha em thy qun tin n Hi Dng nh ph c. Ngc Lin
thua chy, cht chu Vn Ninh.
Ma thu, thng 9, Mc Knh Dng (t xng Uy vng) sai ngi ng l Vn v Xun (hai
ngi u khng r tn h, t xng quc cng) nh p Thi Nguyn.
Cha em i binh nh qun Mc huyn V Nhai, dp yn.
Ma ng, thng 10, tng lm phn nh L l V c Cung cp ph cc huyn thuc
Sn Ty, v la nhng c dn hai huyn ng Lan v Ty Lan (nay l Hng Quan v Ty
Quan) vo t i ng. Cha lnh thy qun cng Thi y nh L l Nguyn Hu Liu dn
b binh cng tin, thng ti i ng, gip nh ph c. c Cung chy n t Ngha
. Cha dn qun v.
t mi, nm th 38 [1595], ma xun, thng 3 nh L thi tin s, cha lm iu, ly c
6 ngi hp cch l bn Nguyn Vit Trng.
-
26
Bnh thn, nm th 39 [1596], ma h, thng 4, cha theo hu vua L i Lng Sn. Trc l
Mc Knh Dng chy sang Long Chu nc Minh, vu co vi nh Minh rng hin nay ngi
xng l vua L tc l ngi h Trnh ch khng phi con chu nh L. Ngi Minh tin li,
sai n st ty ph s T giang binh tun o l Trn n Lm sang Trn Nam quan, a th
hn hi khm. Vua L trc sai bn th lang Phng Khc Khoan em hai qu n mc c, 100
cn vng, 1.000 lng bc, cng vi chc k lo trong nc cng n ca quan. Trn n
Lm li a ip i vua L hn ngy n ca quan. Nhng khi vua L n th s nh Minh
thc c khng n ng hn. Cha bn hu vua L tr v.
inh du, nm th 40 [1597] ma xun, thng 2, nh Minh li sai y quan l Vng Kin
Lp n ca quan bo tin hi khm. Cha li theo hu vua L n ca quan, cng vi
Vng Kin Lp v Trn n Lm lm l giao tip hi khm, gp nhau rt vui v. T y
Bc Nam li thng hiu.
Ma ng, thng 11, th ph Hi Dng l bn Thy, L, Qunh, Thy (u khng r h, t
xng qun cng) kt b ng my nghn, nh p git tng trn th, cp ph cc huyn
thy ng, Nghi Dng v
Tin Minh. Hong t th t l Din (c tn na l Min, lm quan triu L, chc T c
Ho qun cng) cng tng nh L l Bi Vn Khu v Phan Ngn lnh 50 binh thuyn n
nh sng H Mang. Din em 4 chic binh thuyn bn b vo trc xng ln nh, mt
ti trn. Vua L truy tng Thi ph.
Mu tut, nm th 41 [1598], ma xun, thng 3, cha em thy qun nh dp Hi Dng,
ph tan qun th ph dy ni Thy ng, bt c ng gic em v.
K hi, nm th 42 [1599], ma thu, thng 8, vua L bng. Con th l Duy Tn ln ngi, i
nin hiu l Thn c, tc l Knh tng. Tn phong cha lm Hu tng.
Canh t, nm th 43 [1600] (L ??Thn c nm 1, ma ng, thng 11, i k nguyn l
Hong nh; Minh ? Vn Lch nm 28), ma h, thng 5, cha t ng tr v. By gi
cha ng 8 nm, nh dp bn phng u thng, v c cng to, nn h Trnh
ght. Gp lc bn tng L l Phan Ngn, Ng nh Nga v Bi Vn Khu lm phn ca
i An (nay thuc Nam nh), cha nhn dp em qun tin nh, lin em c tng s
thuyn ghe bn b, i ng bin thng v Thun Ha, hong t th nm l Hi v hong
tn l Hc li lm con tin. Nghe tin y, lng dn xao xuyn. Trnh Tng ng cha vo
chim Ty , bn a vua L chy v Ty , gi vng cn bn. i n huyn An Sn,
bn hong t Hi n ng ni rng cha v Thun Ha, ch ngh vic bo v t ai, thc
-
27
khng c g khc. Vua L v v, vn cho bn Hi qun binh nh c. Chng bao lu vua L
li v ng .
Cha n Thun Ha, cho di dinh sang pha ng dinh i T (by gi gi l Dinh Ct). Vua
L sai Thim ng s l L Ngha Trch em sc n ph d, vn sai li trn th, hng
nm np thu m. Trnh Tng cng gi km th, khuyn gi vic thu cng. Cha hu i s
gi v sai s i t n vua L; li gi th cho Trnh Tng hn kt ngha thng gia.
Ma ng, thng 10, cha g con gi l Ngc T cho Trnh Trng (con c Trnh Tng). T
y cha khng ra ng na. Triu thn nh L thng thng ni nn x tr, nhng
Trnh Tng s vic dng binh, khng dm ng.
Tn su, nm th 44 [1601], ma h, thng 6 t kho thc Thun Ha.
Bt u dng cha Thin M. By gi cha do xem hnh th ni sng, thy trn cnh ng
bng x H Kh (thuc huyn Hng Tr) gia ng bng ni ln mt g cao, nh hnh
u rng quay li, pha trc th nhn ra sng ln, pha sau th c h rng, cnh tr rt p.
Nhn th hi chuyn ngi a phng, h u ni rng g ny rt thing, tc truyn rng :
Xa c ngi m thy b gi o qun xanh ngi trn nh g ni rng : S c v chn
cha n xy cha y, t kh thing, cho bn long mch. Ni xong b gi bin mt.
By gi nhn y mi gi l ni Thin M. Cha cho l ni y c linh kh, mi dng cha
gi l cha Thin M.
Ma thu, thng 7, ngy Tn hi, sinh hong tn (tc Thn tng Hiu chiu hong ).
Nhm dn, nm th 45 [1602], ma thu, thng 7, sa cha Sng Ha. Cha nhn tit Trung
nguyn n chi cha Thin M, lp n chay lm l b th. Khi thuyn qua sng x Trim
n (thuc huyn Ph Vang), nhn b sng pha ng ? bc, cy ci um tm, chim chc tp
np, xem rt thch, cha cho dng thuyn ngm xem. Nhn thy ch y c nn cha c, lin
sai sa li, gi l cha Sng Ha.
Sai hong t th su lm trn th dinh Qung Nam. Qung Nam t tt dn ng, sn vt
giu c, s thu np vo nhiu hn Thun Ha m s qun th cng bng qu na. Cha
thng kinh dinh t ny. n y, i chi ni Hi Vn, thy mt di ni cao dng di
my trm dm nm ngang n b bin. Cha khen rng : Ch ny l t yt hu ca min
Thun Qung. Lin vt qua ni xem xt hnh th, dng trn dinh x Cn Hc (thuc
huyn Duy Xuyn), xy kho tng, cha lng thc, sai hong t th su trn gi. Li dng
cha Long Hng pha ng trn.
-
28
By gi khm l ph Hoi Nhn (nay thuc Bnh nh) l Trn c Ha (by gi gi l
Cng qun cng, l con Dng m hu Trn Ngc Phn, ph tng dinh Qung Nam) n
yt kin, cha i rt hu. Ri tr v Thun Ha.
Nm y nc Chim Thnh sang thng hiu.
Qu mo, nm th 46 [1603], ma xun, thng 3, trong mt trng c ba im en.
Ma h, thng 4, ngy mng 1, c nht thc.
Gip thn, nm th 47 [1604], ly huyn in Bn thuc ph
Triu Phong t lm ph in Bn, qun 5 huyn (Tn Phc, An Nng, Ha Vang, Din
Khnh, Ph Chu), l thuc vo x Qung Nam. i ph Tin Bnh lm ph Qung Bnh,
ph T Ngi lm ph Qung Ngi, huyn L Giang thuc ph Thng Hoa (nay i lm
Thng Bnh) lm huyn L Dng, huyn Hy Giang lm huyn Duy Xuyn.
t t, nm th 48 [1605].
Bnh ng, nm 49 [1606].
inh mi, nm th 50 [1607], dng cha Bo Chu Tr Kiu (thuc Qung Nam).
Mu thn, nm th 51 [1608], c ma to, mi u go gi 3 ng tin. By gi t Ngh
An ra Bc b i hn, gi go t, nhiu dn xiu dt chy v [vi cha].
K du, nm th 52 [1609], dng cha Knh Thin phng
Thun Trch (thuc huyn L Thy, Qung Bnh; nm Minh Mnh th 7 i lm cha
Hong Phc).
Canh tut, nm th 53 [1610].
Tn hi, nm th 54 [1611], bt u t ph Ph Yn. By gi qun Chim Thnh xm ln
bin gii. Cha sai ch s l Vn Phong (khng r h) em qun i nh ly c [t y],
bn t lm mt ph, cho hai huyn ng Xun v Tuy Ha l thuc vo. Nhn sai Vn
Phong lm lu th t y.
Nhm t, nm th 55 [1612].
Qu su, nm th 56 [1613], ma h, thng 5, ngy Mu ng, cha khng c khe, triu
hong t th su t Qung Nam vo hu.
Thng 6 ngy Canh dn, cha yu mt, triu hong t th su v thn thn n trc n
trc ging, bo thn thn rng : Ta vi cc ng cng nhau cam kh lu, mun dng
ln nghip ln. Nay ta gnh nng li cho con ta, cc ng nn cng lng gip , cho thnh
cng nghip. Ri cha cm tay hong t th su dn bo rng : Lm con phi hiu, lm ti
phi trung; anh em trc ht phi thn yu nhau. My m gi c li dn th ta khng n
-
29
hn g. Li ni : t Thun Qung pha bc c ni Ngang [Honh Sn] v sng Gianh
[Linh Giang] him tr, pha nam ni Hi Vn v ni Bia [Thch Bi sn] vng bn. Ni
sn vng st, bin c c mui, tht l t dng v ca ngi anh hng. Nu bit dy dn
luyn binh chng chi vi h Trnh th xy dng c nghip mun i. V bng th lc
khng ch c, th c gi vng t ai ch c hi, ch ng b qua li dn ca ta.
Hong t th su v cc thn thn khc ly vng mnh. Ngy y cha bng. ngi 56 nm,
th 89 tui. u th yn tng ni Thch Hn (x thuc huyn Hi Lng), sau ci tng ni
La Kh (x thuc huyn Hng Tr) (nm Minh Mnh th 2, phong ni y lm ni Khi
Vn). Thi quc s th dng thy hiu l Cn Ngha t L Hin ng Chiu Hu Diu Linh
Gia d vng. Th tng Hiu v hong truy tn l Lit t Triu C Thy Thng Khm
Minh Cung Cn Ngha t L Hin ng Chiu Hu Diu Linh Gia d thi vng v truy
tn phi l T Lng Quang Thc phi. Nm Gia Long th 5, truy tn l Triu C Thy
Thng Khm Minh Cung Cn Ngha t L Hin ng Chiu Hu Diu Linh Gia d hong
, miu hiu l Thi t, lng gi l Trng C; truy tn phi l T Lng Quang Thc Minh
c Cung Gia d hong hu, lng gi l Vnh C.
Tin bin
Quyn II
Tin bin - Quyn II
Thc lc v Hy tng Hiu vn hong
Hy tng Hin M Quang Lit n Cung Minh Du Dc Thin Tuy Du Hiu vn hong ,
hy l [Phc Nguyn], sinh nm Qu hi [1563]
(L ??Chnh Tr nm 6, Minh ? Gia Tnh nm 42), l con th su ca Thi t Gia d hong
. M l Gia d hong hu Nguyn Th.
Lc cha lm hong t, tng nh tng gic Ty Dng Ca Vit, Thi t cho l c ti
l, sau sai trn th Qung Nam. By gi hong t c l H, th hai l Hn, th ba l Thnh,
th t l Din u mt trc. Hong t th nm l Hi th lm con tin Bc. Cha tui ln
li gii, ngy thng cng cc tng bn lun vic binh, tnh ton c nhiu vic ng. Thi
t bit c th trao ph nghip ln, vn ti. Nm Qu mi, ma h thng 6, ngy Canh
dn, Thi t bng. Cc quan vng di mnh tn lm Thng lnh thy b ch dinh kim tng
ni ngoi bnh chng qun quc trng s thi bo Thy qun cng. By gi cha 51 tui.
Vua L sai em sc n tng Thi t lm Cn ngha cng, v a phm vt phng, cho
cha trn th hai x Thun Ha Qung Nam, gia hm Thi bo tc qun cng.
-
30
Cha ln ni ngi, sa thnh ly, t quan i, v v qun dn, trong ngoi u cng vui
phc, by gi ngi ta gi l Cha Pht. T y mi xng quc tnh l h Nguyn Phc.
Gip dn, nm th 1 [1614] (L ? Hong nh nm 15, Minh ? Vn Lch nm 42). Bt u
t tam ty : trong l Chnh dinh th [ba ty] l ty X sai, coi vic vn n t tng, do tri v
K lc gi, ty Tng thn li, coi vic trng thu tin thc, pht lng cho qun cc o, do
Cai b gi, ty Lnh s, coi vic t t, l tit v chi cp lng hng cho qun i Chnh
dinh, do Nha y gi. Nhng thuc vin th mi ty c 3 cu k, 7 cai hp, 10 th hp, 40 ty
li. Li t ty Ni lnh s kim coi cc th thu, hai T, Hu lnh s chia nhau thu tin sai
d hai x v np Ni ph. Cc dinh ngoi, c ni ch t mt ty Lnh s, c ni t 2 ty
X sai v Tng thn li, c ni kim t 2 ty X sai v Lnh s coi vic t tng ca qun
dn, s sch inh in v trng thu thu rung s ti, s nhn vin th ty theo cng vic t
nhiu m thm bt.
Ma h, thng 4, thng hong t c l chng c K l Hu ph chng ph s, trn gi
dinh Qung Nam. K ti trn, chm lm vic n hu, yu thng qun dn, trong ci yn
vui.
t mo, nm th 2 [1615], ma xun, thng 3, ngy mng 1, c nht thc.
Bt u quy ch v chc v ca ph huyn : Tri ph, tri huyn gi vic t tng ; thuc vin
c li, thng li chuyn vic tra khm, hun o, l sinh chuyn vic t t ; cn t thu s
ti th t quan li khc trng thu.
Bnh thn, nm th 3 [1616], ma ng, thng 11, Tn Tht Hi mt ti ng . Hi lm
con tin triu L, lm n T c Cm qun cng. Khi mt vua L tng Thi ph. Con
chu Thanh Hoa, nm Gia Long th 1 c cho h tnh l Nguyn Hu.
inh t, nm th 4 [1617], ma xun, thng ging. Mi t Nh (1. Nh : Nh cha ct
c, phm vt, ch Hn l gia. 1), thu cc hng ha phm, giao cho Ni lnh s ty gi.
( x Thun Ha, ngun Ph u v ni t x Nam Ph H huyn Ph Vang, l t c
vng, hng nm sai dn ly np. Nhng ni Qung Nam cng sn nhiu vng. Cc h
i vng gi l lim h, ngi trong h mi nm np 3 hay 2 ng cn vng sng. Li ngun
L ng mi nm np 70 lng, ngun Thu Bn mi nm np 38 lng 3 ng 1 phn. m
An Xun huyn Qung in mi nm np 80 lng bc. Nhng ngun ph Qung Ngi mi
nm np 180 lng. X Ph Bi huyn Ph Vang, trang Phc in chu B Chnh, ni sn
nhiu st, mi nm np 2.000 khi hoc 500 khi, mi khi nng 25 cn. Cn ngoi ra nh
du hng, sp ong, ng voi, chiu my, sn, mt ong, trm hng, sn du, nha trm, ni
-
31
no sn xut th np. X Thun Qung duy khng c m ng, mi khi nhng thuyn bun
Phc Kin, Qung ng hay Nht Bn, ch ng n bn th nh nc thu mua, c 100
cn th tr gi 40 hay 50 quan tin. Li x Mu Ti, huyn Ph Vang lm c dy thau, dy
thp. C 100 cn ng pha vo 40 cn km th lm c 90 cn dy thau, c 25 cn st
th lm c 1 cn dy thp. Ty th m vng th c 10 lng vng dt mng c 9 vn l
vng qu. u do cc kho ca nh thu tr).
Mu ng, nm th 5 [1618], ma h, thng 5, c rung dn(1. Rung dn : Rung cng ca
x dn, khc vi quan in, tc rung quan l rung cng ca nh nc.1) hai x. By gi
bn hng l ho hu xm chim mt nhiu rung cng lm li ring. n y sai quan
o rung hin c thu thu, dn mi ht tranh nhau. Mi ngi u yn nghip.
Ma ng, thng 11, sao chi xut hin phng ng hn mt thng mi ht.
K mi, nm th 6 [1619] (L ??Vnh T nm 1, Minh ? Vn Lch nm 47), ma h, thng
5, Trnh Tng nh L git vua L m lp con l Duy K ln, i nin hiu l Vnh T, tc
Thn tng. (By gi con Tng l Xun m mu git Tng cp ngi. Vic pht gic, em
tra hi, li khai lin can n vua L, Tng bn sai con l Trng cng vi ni gim Bi S
Lm bt vua L phi tht c cht v trut b Xun lm dn thng).
Canh thn, nm th 7 [1620], (L ? Vnh T nm 2, Minh ?
Thi Xng nm 1), ma xun, chng c l Hip v Trch (con th 7, th 8 ca Thi t)
mu ni lon, gi mt th xin h Trnh pht binh, t mnh lm ni ng, hn khi nn vic th
chia t ny cho trn gi. Trnh Trng khin c Nguyn Khi em 5.000 qun ng
Nht L (thuc huyn Phong Lc) i. Hip v Trch s chng c Tn Tht Tuyn (con
th 4 ca Ha qun cng Tn Tht H) nn cha dm hnh ng. Cha cng cc tng bn
vic chng Trnh, Hip v Trch gi tin mu rng : Tuyn tr dng hn ngi, nu sai cm
binh, hn ph c gic! Tuyn bit mu ni vi cha rng : Nu thn di b dinh th s
c ni bin. Cha bn sai chng dinh Tn Tht V (con th 2 Tn Tht H, by gi gi l
qun cng) em qun chng Khi. Hip v Trch thy mu khng xong, bn em qun
chim gi kho i T, p ly Cn Ct lm phn. Cha sai ngi n d, nhng khng
chu nghe. Cha bn ly Tuyn lm tin phong, t em i binh i nh. Hip v Trch thua
chy, Tuyn ui bt c em dng. Cha trng thy, chy nc mt ni : Hai em sao n
tri b lun thng?. Hip v Trch ci u chu ti. Cha mun tha, nhng cc tng u
cho l php lut khng tha c. Bn sai giam vo ngc. Hip v Trch xu h sinh bnh
cht. Nguyn Khi nghe tin dn qun tr v.
-
32
Cha thy Trnh v c ni binh, t y khng np thu cng na.
Ma h, thng 6, ngy t su, sinh hong tn.
Tn du, nm th 8 [1621] (L ? Vnh T nm 3, Minh ??Thin Khi nm 1), ma h, thng
4, bn th mc Lc Hon (tc Lc Hn) thuc Ai Lao th qun qua sng Hiu sang cp
bc dn bin thy. Cha sai Tn Tht Ha (by gi gi l qun cng) i nh. Ha chia qun
phc cc ng trng yu, khin nhng li bun mua bn nh. Qu nhin bn ngi
Man [Lo] n cp, ko vo ca ng, phc binh ni dy, bt c ht em v. Cha mun
ly n tn v v ngi t xa, sai ci ht tri ra v cp cho qun o lng thc, rn dy ri
th v. Qun Man cm phc, t y khng lm phn na.
Nhm tut, nm th 9 [1622], cha cho rng sng Hiu x Cam L (thuc huyn ng
Xng) gip gii vi t Ai Lao, cc b lc Man Lc Hon, Vn Tng, Trn Ninh, Quy
Hp, u c ng thng n y, bn sai t dinh, m dn chia lm 6 thuyn qun coi
gi, gi l dinh Ai Lao.
Qu hi, nm th 10 [1623], ma h, thng 6, Trnh Tng nh L bnh nng, con th ca
Tng l Xun ni lon, phng la t ng , bc di Tng n qun Thanh Xun (
huyn Thanh Oai). Tng cht dc ng. Con trng l Trng ln ni, lp v l Ngc T
lm Ty cung. Cha nghe tin Tng cht, bo cc tng rng : Tng khng bit c vua,
Xun khng bit c cha, o tri bo ng, tht chng lm vy. Ri sai bn 3 pht sng v
ku 3 ting. Vn chc l Nguyn Hu Dt ra khi ban ni rng : Trnh Tng cht, con mi
lp, mun nh th nh, mun gi th gi. Nay sai n sng v ku to, l sao vy?. Cha
ci ni rng : Hu Dt tui tr cy hng, cha bit r l. Nhn cho v, bo cha Dt l
Triu Vn dy bo. Triu Vn l ngi Gia Miu ngoi trang, huyn Tng Sn, ng lm
tham tng. Hu Dt 16 tui, v c vn hc c b lm vn chc. Cha li bo cc tng
rng : Ta mun nhn c hi ny ni ngha binh ph vua L, nhng nh ngi trong lc
c tang l bt nhn, tha lc ngi lm nguy l bt v. Hung chi ta vi h Trnh c ngha
thng gia, chi bng trc ht hy em l n phng xem tnh hnh ri sau hy liu k.
Cc tng u bi phc. Bn sai s sang phng.
Ly Nguyn Phc Kiu (vn h Nguyn, cho theo quc tnh, sau i lm [h tnh] Nguyn
Cu) lm cai i, coi i M c. Kiu t ng em mt th ca Ngc T v dng. Cha
rt mng, c trao cho chc y, ri g cng cha Ngc nh cho.
Gip t, nm th 11 [1624] Trnh Trng nh L sai Cng b thng th Nguyn Duy Th v
ni gim Phm Vn Tri n i thu t. Cha triu hai ngi y bo rng : Hai x Thun
-
33
Qung lin my nm khng c ma, dn gian tng i, v th khng n thu thu. Khi
khc c ma s ch np cng cha mun. S Trnh khng ni sao c, bn t bit v.
t su, nm th 12 [1625], ma ng, o Duy T n theo. Duy T ngi x Hoa Trai,
huyn Ngc Sn, Thanh Hoa, thng sut kinh s, rt gii thin vn thut s. Nm y c khoa
thi hng Thanh Hoa, Hin ty cho Duy T l con phng cho, tc b khng cho vo thi.
Duy T bun bc quay v. Nghe ting cha yu dn qu hc tr, ho kit u quy phc,
quyt ch i theo, bn mt mnh vo Nam. huyn V Xng hn mt thng, khng ai bit
c. Nghe tin khm l Hoi Nhn Trn c Ha l ngi c mu tr, c cha tin dng, bn
vo Hoi Nhn, thc lm ngi chn tru cho ph ng x Tng Chu. Ph ng thy
ngi bit rng nghe nhiu, ni vi c Ha. c Ha ni chuyn vi, thy khng iu g l
khng thng sut, rt qu trng, em con gi g cho. Duy T tng ngm bi Nga Long
cng v mnh [vi Khng Minh]. c Ha thy th ni rng : o Duy T l Nga
Long i nay chng.
Bnh dn, nm th 14 [1626], ma xun, thng 3, di dinh n x Phc Yn (thuc huyn
Qung in), gi ni cha ng l ph.
Gia cho Chng c Tn Tht Kh (con th 10 ca Thi t) lm Tng trn Tng qun cng.
By gi cha tui cao, vic qun quc phn nhiu sai Kh quyt nh, duy c n nng t
t, sau khi Phc xt, th i cha quyt nh.
Ma h, thng 6, triu Nguyn Hu Dt li cho vo lm vn chc. Hu Dt t khi b khin
trch, v nh c gng sa mnh, n y c vo tham d vic c mt, thng sut chnh th,
cha cng yu trng.
Ma thu, thng 8, Trnh Trng sai Thi bo Nguyn Khi v Thiu bo Nguyn Danh Th
em 5.000 qun ng n x H Trung (thuc huyn K Anh) lm k xm ln min Nam.
Ma ng, thng 10, Trnh Trng sai Binh khoa cp s trung Nguyn Hu Bn vng sc d
vua L n i s thu t nm Gip t v sau v mi cha n ng . Cha ci bo s
gi rng : Vic ny l do ring ca h Trnh, ch hong nh L nhn t, h li qun
dng di cng thn sao? V li qun dn ca ci hai x ny so snh vi bn trn c l bao
nhiu, m tham cu nh th ! Nu ngh n cng t tin ta, nn ct c
Ngh An cho ta na, hung chi l t Thun Qung ?. Cc tng phn nhiu xin nh.
Nhng cha ni rng : H Trnh qun n gy on, m ta li ly thn thch lm th, e
chng b ci cho thin h. Cha quay bo s gi rng : Cc ng v ti ni vi Trnh
Vng ng nhng iu him nh. Ri hu i s gi m bo v.
-
34
inh mo, nm th 14 [1627], ma xun, thng ging, Trnh Trng mun c qun xm ln
min Nam, nhng s khng c c, bn sai L i Nhm phng sc vua L sang d cho con
vo chu v i np 30 tht voi c, 30 chic thuyn i bin dng vo l cng triu Minh.
Cha ci ni rng : L ta sang cng triu Minh ch c vng v k nam thi. Nay h Trnh
i thm ngoi ngch, ta khng dm theo mnh. Cn con ta th ng sm qun kh sa
vic bin phng, xin vi nm na ra chu cng cha mun. S gi t ca v cha Trnh
mun xin cc con ca Hip v Trch. Cha khng cho. H Trnh bn pht qun.
Thng 3, Trnh Trng dn vua L i, mn ting xem xt a phng, cho qun thy b u
tin. Tng Trnh l Nguyn Khi by dinh bc sng Nht L.
Cha sai Tn Tht V lm tit ch, vn chc Nguyn Hu Dt lm gim chin, lnh qun b
ra chng c. Li sai hong t th t l Trung ch huy qun thy tip ng. Qun hai bn
i ly nhau. Tin phong ca Trnh l L Khu em k qun ra cp trn. Qun ta bn i
bc, qun Trnh s lui. m y qun thy ta li tha c nc triu ln bn vo dinh Nguyn
Khi, qun Trnh s, ri lon. Trnh Trng tin n, th binh rt mnh. Qun ta nh khng
li. Qun Trnh tha thng tranh cp ca ci. Qun ta em tng binh thc nh chn
ngang, lm cho qun Trnh tan v, cht rt nhiu. Hu Dt li bn mu vi Trng Phc
Da (by gi gi l Lng qun cng) sai gin ip phao n rng anh em Trnh Gia, Trnh
Nhc mu ni lon. Trng nghe tin ly lm ng, bn rt qun v.
Trn c Ha nghe tin thng trn, t Hoi Nhn n mng.
Cha hi tnh hnh trm h Qung Nam sng kh th no. Ha tha rng : Cha thng
rng ra n hu, hiu lnh nghim minh, trm h ai chng an c lc nghip. Cha vui mng.
c Ha ung dung ly bi Nga Long cng ngm t trong tay o ra tin, ni rng: Bi ny
do thy dy hc nh ti l o Duy T lm. Cha xem thy l, gic sai i vi n gp.
Sau my ngy th c Ha cng Duy T n ra mt. Lc y cha mc o trng ng ca
nch ch. Duy T nhn thy, ng li khng i. Cha tc th o m chnh t, ra vi vo. Duy
T ro bc vo ly. Cng ni chuyn. Cha rt vui lng ni : Khanh sao n mun th ?
Tc th trao cho chc Nha y ni tn, tc Lc kh hu, trng coi vic qun c trong ngoi
v tham l quc chnh. Cha tng vi vo trong bn bc. Duy T by t ht nhng iu un
sc trong lng, iu g bit u ni c. Cha cho c Ha l bit ngi, bn trng thng
cho.
Mu thn, nm th 15 [1628] (L ? Vnh T nm 10, Minh ? Sng Trinh nm 1), ma thu,
thng 9, chnh phi h Trnh l Ngc T lm cha Long n (nm Minh Mng th 2 i lm
-
35
cha Sng n; nm Thiu Tr th 1 i lm cha Hong n) phng Qung B (thuc ph
Hoi c), thut li cng c ca Triu T v Thi T ta, dng bia ghi.
M thm nhng ngi khe mnh sung lm thn binh. By gi cm qun t chc chng
dinh, chng c cho n cai i th chuyn dng ngi tn tht v ngi Thanh Hoa, m con
chu nhng ngi y ln tui th sung lm cai i tng qun cc dinh. n y cha cho
m thm ngi c sc mnh v am hiu v ngh hai x Thun Qung b lm thn binh
cc c i, ngi c cng cng c lc dng.
K t, nm th 16 [1629] (L ? c Long nm 1, Minh ? Sng Trinh nm 2), ma h, thng
4, vua L i nin hiu l c Long.
Ma ng, thng 10, Trnh Trng li bn em i binh xm lc min Nam. By ti l
Nguyn Danh Th ni rng : Nay phng Nam vua ti ha thun, nc giu binh mnh, m
ta th hng nm i km, qun nhu khng . Khng bng sai s vo tin phong cho tc
quc cng, y cho trn th hai x, li khin em qun ra nh Cao Bng. Nu vng mnh m
n th ta ly rt d. Nu khng nghe mnh th ta em qun nh l c danh ngha. Trng
theo li, sai Li b thng th Nguyn Khc Minh em sc tin phong cha lm Tit ch
Thun Ha Qung Nam nh x thy b ch dinh kim tng ni ngoi bnh chng qun
quc trng s Thi ph quc cng, v gic n ng i nh Cao Bng. S gi n.
Cha triu qun thn hp bn. C ngi ni : Sc mnh ca vua L khng th khng nhn.
C ngi ni : Nh nc ta c ring b ci, i i truyn ni, h cn i ai phong na. o
Duy T tha rng : y l h Trnh mn sc mnh vua L nh ta, nu ta nhn sc
mnh m khng n th h c c ni c, nu ta khng nhn sc mnh th h tt ng binh.
Vic him khch ngoi bin gy th khng phi l Phc cho sinh dn. Hung chi thnh
quch ta cha bn vng, qun s cha luyn tp, ch n th ly g m chng ? Chi bng hy
tm nhn cho h khng ng ta chuyn vic phng th, ri sau dng k tr li sc, by gi
h khng lm g c ta na.
Cha khen phi, ri hu i s Trnh v bo v.
Vn Phong Ph Yn dng qun Chim Thnh lm phn.
Ph tng Nguyn Phc Vinh (con trng Mc Cnh Hung, ly cng cha Ngc Lin,
cho theo quc tnh, sau i lm [h tnh] Nguyn Hu) i nh dp yn v lp dinh Trn
Bin. (Khi mi m mang, nhng ni u a gii u gi l Trn Bin). V c cng y, c
bit cho dng n son.
-
36
Canh ng, nm th 17 [1630], ma xun, thng 3, p ly Trng Dc (thuc huyn Phong
Lc, Qung Bnh). u l o Duy T tng khuyn cha ng np thu cho h Trnh. Cha
ni : Tin vng ti tr hn i cng cn phi i li thng hiu. Ta nay nh mn khng
bng tin vng, t ai binh gip li khng bng mt phn mi ca ng , nu khng
np thu cng th ly g m gi t ai ni nghip trc?. Duy T tha rng : Thn
nghe ni du c tr tu, khng bng nhn thi th. C uy v anh hng, mu k sng sut ca
tin vng, khng phi l khng gi c t ai. Song thi by gi nhng thuc tng ba
ty u t h Trnh ct t. (Thi Th tng nh L, Mai Cu lm tng binh Thun Ha, thi
Knh tng nh L, V Chn lm Hin st Thun Ha), phm c ng vic g cng b bn h
kim ch, nn tin vng phi nhn ni nh th. Nay cha thng chuyn ch mt phng,
quan liu u t quyn ct t, mt li ni ra ai cn dm tri. Thn xin hin mt k, theo k
y th khng phi np thu, m gi c t ai v c th dng nn nghip ln. Cha hi k
g. Duy T tha rng : Mun mu s nghip vng b, cn phi c k vn ton. Ngi
xa ni : Khng mt ln kh nhc, th khng c ngh lu di, khng ph tn tm thi th
khng c yn n mi mi. Thn xin hin bn v, em qun dn hai trn p mt ci ly
di, trn t chn ni Trng Dc, di n bi ct Hc Hi, nhn th t m t ch him
vng bin phng. Qun ch c n cng khng lm g c. Cha theo k y, bn huy
ng ng qun dn p ly Trng Dc, hn mt thng th xong.
Cha li hi Duy T v k tr li sc. Duy T tha rng : Nn c mt ci mm ng hai
y, giu sc vo trong, ngoi sm vng bc l vt, ly tng thn li l Vn Khung
(khng r h) lm s i t n. Thn xin ngh hn mi cu vn p trao cho mang i, ty
c ng i. em [mm y] tin cho cha Trnh, ri tha c m ra v. Lm th th h Trnh
mc k ta vy.
Cha theo li, sai Vn Khung vng mnh i ng . Vn Khung n. Trnh Trng vi
vo yt kin, hi : Trc y, vic i np l cng nh Minh, Nam cha lu khng np l
ti sao?. Vn Khung ni : Voi v thuyn, khng phi l l cng nh Minh, s ngi
truyn lnh ni khng ng cho nn khng dm vng mnh. Hi : Sao khng cho con n
lm con tin? Tr li : Nam Bc ngha nh mt nh, thnh tn vi nhau th dng con tin
lm g?. Hi : Hong vi Nam cha i nh Cao Bng, c sao khng n?. Tr li :
Gic Cao Bng l gic khn cng, sc qun Trung cng tha nh. Cha ti vng mnh
gi hai x Thun Qung, pha Nam th chng Chim Thnh, pha bc th phng gic Mc,
ch s khng gi yn b ci cho nn khng dm i xa. Hi : p ly Trng Dc
-
37
mun chng mnh vua hay sao? Tr li : Chu mnh gi t, cn phi phng b b ci
cho bn, sao gi l chng mnh c? Hi : Tng t phng Nam th no? Tr li :
Ti kim vn v nh o Duy T, Nguyn Hu Dt th chng km vi chc ngi. Hi :
Ngi ta ni Nam cha l bc anh hng ho kit, sao khng ngh n nh gic lp cng ?
Tr li : Cha ti khng m tu sc, khng thch n ht, ch mun em n hu v v dn
chng, uy tn cm phc ngi xa. phng ng th M Cao Lc Gi(1. Tc Ma Cao v
Malcca1) (u l thuc quc ca Ty Phng), phng Ty th Vn Tng Ai Lao,
khng u l s phc. Nu c nhng bn Vng Mng, To Tho tim lm danh ngha, git
hi sinh dn th [cha ti] v ngha m i nh, xy dng cng nghip, khng vic g ln hn
th na. Trng lng yn. Quay bo by ti rng : S Nam ng i nh nc chy, ngi
Bc khng th kp c. Ri tip i rt hu.
Vn Khung bng mm ng y vng bc dng. Trng nhn. Vn Khung ngay hm y ln
ra cu thnh, i ng bin vt tr v. Ngi Trnh thy ci mm ng hai y ly lm
l, tch ra xem th trong thy mt o sc v mt t thip vit : Mu nhi v dch, mch phi
kin tch. i lc tm trng, lc lai tng ch em trnh Trng. Trng hi by ti, u
khng ai hiu c. Thiu y Phng Khc Khoan ni rng : l n ng [d bt th sc] ta
chng nhn sc(2. Ch mu khng phi nch, l ch d (ta)
Ch mch khng c ch kin, l ch bt (chng)
Ch i ri mt ch tm thnh ch th (chu)
Ch lc ch lai ghp li, thnh ch sc (sc)
Gp li thnh cu ta chng nhn sc2)
Trng gin lm, sai ngi ui bt Vn Khung, nhng khng kp. tc th mun ko qun
vo nh min Nam, nhng khi y Cao Bng v Hi Dng u c tin bo cp nn thi.
Vn Khung v, cha mng, ni rng : Duy T tht l T Phng(3. T Phng l Trng
Lng, mu thn ca Hn Cao t.3) v Khng Minh(4. Khng Minh l Gia Ct Lng, qun
s ca Lu B thi Tam quc4) ngy nay. Ri trng thng. Thng Vn Khung lm Cai
hp.
Ma thu, thng 9, bt u ly chu Nam B Chnh (tc l huyn B Trch, tnh Qung Bnh
ngy nay). By gi tng Trnh l Nguyn Khc Kham (by gi gi l qun cng) gi chu
Bc B Chnh. o Duy T khuyn cha nn nh ly t ca Tch trc, gi sng Gianh
cho vng ci Nam. Cha theo li, bn sai Nguyn nh Hng (chu Nguyn D, by gi
gi l qun cng) em qun tp kch. Hai bn chng nhau. nh Hng ra sc nh hng,
-
38
chm Tch trn, ri chim gi t, lp lm dinh B Chnh (by gi gi l dinh Ngi), bin
dn lm binh, t 24 i thuyn, m ly Trng Phc Phn (c tn na l Cn, con Trng
Phc Da, by gi gi l Phn qun cng) trn gi.
Ma ng, thng 11, ngy Gip thn, nguyn phi [v c cha] l Nguyn Th Bng (con gi
c Mc Knh in, trc kia Knh in bi vong, theo ch l Cnh Hung n cha Lam
Sn, c tin vo hu tim (1. Ch vua cha khi cha ln ngi.1), c cho l h
Nguyn), th 53 tui, tng hiu l Doanh C, thy l Nh Tit, an tng x Chim Sn
(thuc huyn Duy Xuyn, Qung Nam, tc l lng Vnh Din).
Tn mi, nm th 18 [1631], ma h, thng 6, hong t c l Hu ph chng ph s K
mt. K Qung Nam, n uy u ni ting. Khi mt dn s u thng tic, c gia tng
Thiu bo Khnh qun cng v c tng theo l tc cng.
Cha sai hong t th ba l Anh trn th Qung Nam, hong t th tm l T lm tham
tng. Cha lo Anh l ngi kiu ngo, phng tng, mun chn mt ngi vn thn trng
coi. Vn chc Phm (khng r h) xin i, tc th trao chc k lc. By gi hong t th hai
l Nhn Lc hu (tc Thn tng Hiu chiu hong ) vn cng Phm bi bit ni rng :
Phm y th minh cng c gi cao m nm yn. T Anh c lm g hay khng, Nhn
Lc hu ht u bit c.
Ma thu, thng 8, ly Nht L (tc l trng thnh Qung Bnh ngy nay) p xong. u l
cha sai o Duy T v Nguyn Hu Dt i Qung Bnh xem xt hnh th sng ni. Bn
Duy T n Qung Bnh xt bit ht nhng hnh trng cao thp rng hp. Khi v Duy T ni
vi cha rng : Thn xem t ca bin Nht L n ni u Mu, pha ngoi c nc khe,
bn ly su ng, nhn dng lm ho rnh; trong th p ly Trng Dc. Cha ngi
kh. Duy T nhn co m, thc vo nhng bi ngm vnh v, li rt khch thit. Cha
lin lm cho. Duy T cng vi Hu Dt trng coi cng vic. Duy T n, tnh cng hp dn
khi cng p khng ly di. Ly cao 1 trng 5 thc, ngoi ng g lim, trong p t,
lm nm bc, voi nga i c, da ni men khe, di hn 3.000 trng, mi trng t mt
khu sng qu sn, cch 3 hoc 5 trng lp mt pho i, t mt khu sng nng ln.
Thuc n cha nh ni. My thng p xong ly, thnh mt ni ngn chn chia hn hai
min Nam Bc. Li t xch st chn ngang cc ca bin Nht L v Minh Linh(1. Nht L
l ca ng Hi, Minh Linh l ca Tng 1).
Cha cng o Duy T ngy m mu tnh chng h Trnh. Duy T mong c ngi anh
ti tin dn gip cha. Mt hm Duy T nm mng thy mt con hm en t phng Nam
-
39
vo, lin thc qun vy bt, bng hm mc i cnh, nhy ln khng bay ma. Tnh dy,
Duy T n mc chnh t, ngi ch. Cht c ngi x Vn Trai huyn Ngc Sn x Thanh
Hoa l Nguyn Hu Tin (biu danh l Thun Ngha) t ngoi n, mc o en, cm qut
lng, bi yt di thm. Duy T thy dng v khng phi ngi thng, hi th xng h tn.
Hi tui th ni sinh nm Nhm dn. Duy T nghe mng thm, cho l m hp vi mng, bn
gi li cng bn bc. Hu Tin thng minh, khe mnh, mu lc, Duy T qu trng lm,
em con gi g cho, ri tin ln, cha cho lm i trng, coi thuyn ch cn qun Ni
thy. Hu Tin thng ban m din tp qun lnh. Trong qun c k tri lut, lp tc chm
ngi K trng(2. Ngi cm c trong i2) th mnh, c qun u s. Duy T nghe
thy kinh ngc, vi vo hu. By gi cha ng ngi xem Chin quc sch. Nhn cng bn
n binh php xa nay, Duy T ung dung ni n chuyn Tn V t dy chin s cung
vua Ng m chm v yu ca vua. Cha rt khen vua Ng l ngi quyt on, Tn V t l
ngi nghim, cho nn mi dng nn nghip b. Duy T nhn y em vic Hu Tin chm
ngi K trng xin ti. Cha ni rng : Binh khng u th git c ti g ?. Ri dn
thng Hu Tin lm cai i. T s tt ai cng s phc.
t ty Ni pho tng(3. Ni pho tng : th c sng trong ni3) v hai i T Hu
pho tng. Ly dn hai x Phan X, Hong Giang (thuc huyn Phong Lc) lnh ngh c
sng sung b vo (ty Ni pho tng 1 th hp, 1 ty quan, 38 ngi th; hai i T Hu
pho tng th 12 ty quan, 48 ngi th. Vic c i bc, mi khu dng 12 khi st, 10
cn gang, tin than 3 quan 5 tin. c sng tay th c 10 cy dng 30 khi st, 30 cn gang,
10 quan tin than).
Nhm thn, nm th 19 [1632], ma h, thng 6, c lnh mua ht cc sn vt h tiu, k
nam, yn so, cho triu o Duy T vo nh gi.
Duy T c mun can, mc o ngi bun tin vo, cha hiu , bn bi lnh mua.
Bt u thi hnh php duyt tuyn [duyt dn tuyn lnh], theo li
o Duy T xin. Php y lc theo quy l i Hng c triu L : 6 nm mt ln tuyn ln,
3 nm mt ln tuyn nh. n k tuyn th thng ging sai quan khin cc tng x lm s h
tch, chia lm chnh h v khch h, mi loi chia cc hng trng, qun, dn, lo, tt, c,
cng, o(1. Tt : ngi tn tt; c : ngi lm thu; cng : ngi ngho khn; o : ngi
b trn.1), c n thng 6 th duyt tuyn. Ba huyn Hng Tr, Qung in, Ph Vang t
mt trng, ba huyn V Xng, Hi Lng, Minh Linh t mt trng, hai huyn Khang
Lc, L Thy v chu Nam B Chnh u mi ni mt trng. nm ph Thng Hoa, in
-
40
Bn, Qung Ngi, Hoi Nhn, Ph Yn, mi ph mt trng. Trong mt thng tuyn xong,
chiu tng hng nh l thu thu theo ngch bc khc nhau.
(Php thu th c tin sai d(2. Tin sai d : ch thch trn. 2) : Thun Ha, v chnh
h ngi trng hng np 2 quan, qun hng 1 quan 5 tin, dn hng 8 tin, lo hng 1 quan,
tt hng, c hng u 5 tin, cng hng 3 tin, o hng 2 tin. V khch h th trng hng 1
quan, qun hng 7 tin, dn hng, lo hng u 5 tin, cc hng c, cng, o, tt u c
min. Qung Nam, chnh h th trng hng 2 quan, qun hng 1 quan 7 tin, dn hng 8
tin, lo hng 9 tin; c hng li chia lm 3 hng : hng nht 1 quan 5 tin, hng nh 1 quan,
hng ba 7 tin; tt hng 6 tin, cng hng 3 tin, o hng 2 tin. V khch h th trng hng
1 quan 2 tin, qun hng 1 quan, dn hng, lo hng u 6 tin, tt hng 4 tin, cc hng
cng, o c min. Li c tin thng tn [cm mi], tin tit liu [l tt], tin thay cc
m [go cc], ty hng m thu, nhiu t khng ging nhau, duy hai hng cng, o trong
chnh h v cc hng trong khch h th u c min. Tm li thu chnh h th nng, thu
khch h th nh. l i lc vy).
S binh inh c khuyt th chiu trong qun hng m tuyn b. Mi khi n k tuyn ln th
c lnh cho hc tr cc huyn u n trn dinh kho th mt ngy. Php thi dng mt bi
th, mt o vn sch, hn trong mt ngy lm xong, ly tri ph tri huyn lm s kho, k
lc lm Phc kho. Ngi thi trng th cho lm nhiu hc, min thu sai d nm nm. K
y gi l thi qun vo ma xun. Li thi vit ch Hoa vn [Hoa vn t th](3. Hoa vn :
ch Trung Hoa, tc ch Hn 3), ngi no trng th c b lm vic ba ty X sai, Lnh
s, Tng thn li. Ba ty c khuyt th ngi quyn tin np thc cng c sung b.
Ly Tn Tht Tun (con Tn Tht Din) lm trn th dinh Qung Bnh.
Ma ng, thng 10, Tng Phc Thng (by gi lm cai c) trn v vi h Trnh. u l
con gi Phc Thng l Tng th ly hong t c l K, sinh c 3 con trai, Phc Thng
mng cho rng sau ny hn c vinh hin. Kp khi K mt, Phc Thng i tht vng, bn
dn gia quyn ln ra ca Eo(1. Ch Hn l c l Non hi khu hay ca Non.
nhng xt ca bin ny tc gi l ca Eo, m Ph bin tp lc c ch chp l Yu mn ,
nn chng ti on rng ch c l l do ch (c l eo), in lm thnh.1) (nay l
ca bin Thun An) trn i, duy c Tng th li.
Qu du, nm th 20 [1633], ma xun, thng 3, Trnh Trng sai Trnh Tc l trn th Ngh
An em thy qun ng n ca bin K La (thuc huyn K Anh), Trnh L em b binh
ng n chu Bc B Chnh.
-
41
Ma thu, thng 8, triu trn th Qung Bnh l Tn Tht Tun v, cho Nguyn Phc Kiu
thay. Tun Qung Bnh, hiu lnh nghim minh, quan dn yn n. By gi Anh Qung
Nam ngm c ch khc, mun ra trn Qung Bnh tin c thng vi h Trnh, bn mt
sai ngi ra bn mu vi vn chc Qung Bnh l L Minh (khng r h). L Minh tp hp
nhng bn bt mn trong ht mnh cai qun, kin vu cho Tun l ln xt h khc trm h,
xin i Tun i ni khc Anh ra thay. Cha lc u tin li, bi Tun m vi Anh. Nhng
Anh i sn xa hn mt tun khng v. Cha gin lm, bn cho Kiu thay, Kiu n trn, yu
thng qun dn, ngi u tin phc. Do y Anh tht vng, li sai ngi hi k L Minh.
L Minh mt th bo rng : Nguyn Phc Kiu mi li, dn ng i m, hung chi li l
h ngoi [con r] ca cha, th kh lung lay. Nhng l ngi nht nht nu c qun Bc
n bc th hn hn chy trc, khi y m mu th vic g cng c. Anh mng, tc th
vit th sai ngi em i xin quy thun vi h Trnh.
Ma ng, thng 12, Trnh Trng dn vua L i, t thng lnh i qun thy b thng ti ca
bin Nht L.
Cha sai i tng Nguyn M Thng v c chin Nguyn Hu Dt em qun chng c.
Trn th Nguyn Phc Kiu xin ng cc g chn ca bin. Nguyn Hu Dt xin p
ly Trng Sa bo v ly chnh. Cha u theo c. Qun Trnh bn sng lm hiu. Khng
thy Anh n tip ng. Trng ng, lui qun xa ly ch. Hn mt tun, qun Trnh chn
nn, qun ta xng ra nh mnh. Qun Trnh v chy, cht qu na. Trng bn ly Nguyn
Khc Lit (con Nguyn Khc Kham) cho gi chu Bc B chnh ri rt qun v.
Gip tut, nm th 21 [1634], ma ng, thng 10, ni tn o Duy T bnh nng, cha
thn ti thm. Duy T khc v ni rng : Thn gp c thnh minh, cha bo n c
cht nh, nay bnh m n th ny, cn ni g na, ri cht, nm y 63 tui. Cha thng
tic khng ngui, tng l Hip mu ng c cng thn c tin Kim t vinh lc i phu,
a v tng Tng Chu. (Cha l o T Hn, m l Nguyn th, sau u c phong tng).
Duy T c ti lc vn v, phm mu tnh tr hoch g, h lm th trng thi c, gip
vic nc c 8 nm m cng nghip r rng, ng hng u cng thn khai quc. (Nm Gia
Long th 5, cho tng t ti Thi miu; nm Minh Mnh th 12, c phong tc Hong
quc cng. Tp sch H trng khu c do ng lm cn lu truyn i).
Tng Trnh l Nguyn Khc Lit mt khin ngi tm Phc n a tin hn phn h
Trnh theo v. Cha nhn li, hn Khc Lit n hp. Khc Lit thn n kt c. Tr v
ri, bn p thm n Pht Cng, v chia qun ng gi Honh Sn. Trnh Trng nghe bit
-
42
lo rng nh ngay th sinh bin, nn hy yn. Khc Lit t ly lm c ch, ngy cng
thm kiu ngo cn r. V th cha khng tin na.
t hi, nm th 22 [1635] (L ??Dng Ha nm 1, Minh ? Sng Trinh nm 8), ma ng,
thng 10, vua L i nin hiu l Dng Ha.
Tn Tht Hc mt ng , vua L tng chc Thi t.
Ngy inh hi, cha khng khe, triu th t Nhn Lc hu v
Tn Tht Kh vo chu, bo Kh rng : Ta vng ni nghip trc, ch ta ct trn gip nh
vua, di cu sinh dn. Nay Th t cha lch duyt, mi vic ln qun quc ta y ht cho
hin quyt nh. Kh ci u khc ni: Thn dm u khng em ht sc nga hn
lo bo p. Cha li ni : Khc Lit l tiu nhn phn bi, trc kia ta cng n c hn,
cng l k chiu np tm thi. Cc ngi ch nn qu tin n m lo v sau. Th t v Kh
ly khc vng mnh. Hm y cha bng, ngi 22 nm, th 73 tui.
Th t ni ngi, em qun thn dng thy hiu l i thng trn nam phng tng quc
chnh Dc Thin Tuy Du Thy Dng vng. Trc tng ni Qung in, sau ci tng
ni Hi Ct (tn phng thuc huyn Hng Tr). Th tng Hiu v hong truy tn l
Tuyn t Hin M Quang Lit n Cung Minh Du Dc Thin Tuy Du Hiu vn vng [v
truy tn] phi l Huy Cung T Thun phi. Nm Gia Long th 5 truy tn lm Hin M Quang
Lit n Cung Minh Du Dc Thin Tuy Du Hiu vn hong , miu hiu l Hy tng, lng
gi l Trng Din, [truy tn] phi lm Huy Cung T Thn n Thc Thun Trang Hiu vn
hong hu, lng gi l Vnh Din.
Tin bin
Quyn III
Tin bin - Quyn III
Thc lc v Thn tng Hiu chiu hong
Thn tng Tha C Ton Thng Cng Minh Hng Ngh Uy on Anh V Hiu chiu
hong , hy l [Phc Lan], sinh nm Tn su [1601]
(L - Hong nh nm 2, Minh ? Vn Lch nm 29), l con th hai ca Hy tng Hiu vn
hong . M l Hiu vn hong hu Nguyn th. u c phong Ph tng Nhn Lc hu.
Ma h nm Tn mi, hong t c l K mt, cha c lp lm Th t, m dinh Thun
Ngha. Nm t hi, ma ng, thng 10, ngy inh hi, Hy tng Hiu vn hong bng h.
By gi cha 35 tui. Cc quan vng li di mnh tn lm Tit ch thy b ch dinh kim
tng bnh chng qun quc trng s thi bo Nhn qun cng. By gi gi l Cha
-
43
Thng. Cha nm chnh quyn, ly n hu v v dn chng. By gi ma nng thun
ha, nc giu dn thnh, c cnh tng thi bnh rc r.
Trn th Qung Nam l Anh lm phn b git. u l Hy Tng sai Anh lm trn th Qung
Nam. Anh n trn, ngm mang ch khc, mun cp ngi th t, nui ring dng s vi
trm ngi, b mt ghi h tn vo s ng tm hng thun. Tng vit mt th u hng
h Trnh, nhng cng vic khng thnh. n y nghe tin cha ln ngi, Anh tc th pht
binh lm phn, cng K lc l Phm mu p ly Cu lm k c th v by thy qun
ca bin Nng chng li qun cha. Phm ln v em tnh trng lm phn y trnh
cha. Cha triu Tn Tht Kh vo, khc m bo rng: Anh bt hiu bt cung, ti khng tha
c. Nhng ti l con ng vo cnh tang tc au thng, nay cm dao m m k rut
tht vi mnh, lng ti thc khng n. V v mt ngi m lm ly n trm h, iu
ngi nhn gi cng ly lm thng tm. Vy ti mun nhng ngi tt s tranh ginh,
ch ngh th no? Kh tha rng: Ti Anh tt phi git, thn v ngi u gin, l no nn
nu hi n ngha ln ? Thn xin ly ngha m ct t n ring, t r php nc.
Cha gt nc mt nghe theo. Ri sai Bi Hng Lng, Tng Triu Phng lnh thy s
tin n vng Tr Sn; Tn Tht Yn, Tng Vn Hng lnh b binh tin n ly Cu , hai
o gip nh. By gi cai i b binh l Dng Sn (khng r h) cng Tn Tht Tuyn
em qun theo ng tt, nh thng vo Qung Nam. Dng Sn n trc, xng vo dinh
bt c quyn s ng tm. Tuyn tip n sau, phng la t. Anh s chy trn v pha
ca bin i Chim(1. Tc Ca i. 1). Tuyn ui theo bt c, ng gng gii v. Anh
nm rp xung sn ku van. Cha cn khng n git. Kh v cc tng u xin rng: Anh
phn nghch, ti rt ln. Phi x theo php nc rn bn lon tc. Cha bn theo li, sai
Kh theo s ng tm m bt git ht.
Cha hu thng cho Tn Tht Tuyn. Ban yn y lo tng s, ri thng Bi Hng
Lng lm Chng dinh trn th Qung Nam, Dng Sn lm cai c, Phm lm ni tn.
Cc ngi khc u c thng trt theo th bc khc nhau.
Cha cho rng Tn Tht Kh c cng ln, thng cho mt c kiu sn then v mt qu n
ng.
Thng 12, di cng ph sang x Kim Long (thuc huyn Hng Tr). Trc l Hy tng t
Dinh Ct di sang Phc Yn, t hi cht hp, cha cho rng Kim Long l ni ni sng p
tt, bn sai dng cung tht, xy thnh quch, n by gi mi di sang y.
Ly Tng Hu i lm trn th Cu dinh (tc l Dinh i T).
-
44
Bnh t, nm th 1 [1636] (L ??Dng Ha nm 2, Minh ? Sng Trinh nm 9), ma xun,
thng ging, sai s ra co ph vi nh L.
Thng 2, vua L sai Li khoa cp s trung l Nguyn Quang Minh v Binh khoan cp s
trung l Nguyn Tht em vng bc n phng. Bn Quang Minh n, sa nghi l t iu
y , khi v, cha tng rt hu.
inh su, nm th 2 [1637], ma h, Thun Ha i to. Cha sai m kho chn cp.
Mu dn, nm th 3 [1638], ly cc chc ni t, ngoi t, ni hu, ngoi hu lm t tr i
thn.
K mo, nm th 4 [1639], ma xun, thng 2, v l c Tn Tht K l Tng th vo yt
kin. Tng th c v xinh p, kho ng i, tng nhn vic vo ra mt, em tnh trng au
kh ku xin v xu mt chui [ngc] bch hoa(1. Chui ngc nhiu sc nh trm hoa.1)
dng. Cha thng tnh, cho c ra vo cung ph. Th thn c ngi can, nhng cha
khng nghe.
Cho Tham khm l Trn Vn L mt khonh t in(2. Mt khonh l 100 mu.2) ( x Ph
K, huyn Minh Linh), cho con l Trn Vn o c m th lm Tri ph.
Cp cho Chng thi gim Nguyn nh Qu mt phng dn ng lc (phng Vn Lc,
huyn Qung in).
Canh thn, nm th 5 [1640], ma thu, thng 8, qun ta ly c chu Bc B Chnh, Trnh
Trng triu L git tng l Nguyn Khc Lit. u l Khc Lit i li vi ta, Hy tng nhn
v v. n khi cha ln ngi,
Khc Lit em lng nghi s, li quy ri chu Nam B Chnh. Quan li bin thy em vic
y bo v, cha gin lm, hp cc tng bn,
Nguyn Hu Dt ni: Khc Lit l k tiu nhn phn bi, Trnh Trng b ngoi d c tin
dng, nhng b trong vn ng ght. Thn xin lm k phn gin, phao th cho h Trnh ni
Khc Lit cng ta giao c l gi lm khng ha, khi qun ta nh p th gi v thua chy
v d Trng n git. Lm nh th khch thm lng gin ca Trng. Ta nhn cho qun
ngm vt sng Gianh, n Khc Lit n hp, nhc li c c, tha lc khng phng b
m nh p lun, Khc Lit chng b ta bt cng b h Trnh git. Cha theo k y. Trnh
Trng c th, qu nhin gin lm. Tc th sai Thi y Trnh Kiu em 5.000 qun vo Bc
B Chnh bt Khc Lit. n ni th Khc Lit b tng ta l Nguyn Phc Kiu v