tµi liÖu héi th¶o héi th¶o quèc gia vÒ khu«n khæ chÝnh s ... · héi th¶o quèc gia vÒ...

Héi th¶o quèc gia vÒ Khu«n Khæ ChÝnh S¸ch Hç Trî

Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam

Hµ Néi, 14-15/11, 2001

Biªn tËp:

TiÕn sÜ NguyÔn H¶i Nam TiÕn sÜ NguyÔn Hång Qu©n Th¹c sÜ Ph¹m Xu©n Ph¬ng

môc lôc

Tµi liÖu Héi th¶o

SMRP SFDP ADB/FSP

TA.2852-VIE MRDP NTFP FAO PROFOR

Lêi nãi ®Çu

Ch÷ viÕt t¾t

Giíi thiÖu vÒ héi th¶o

Lêi khai m¹c cña Thø trëng Bé NN&PTNT

Lêi ph¸t biÓu cña ®¹i diÖn c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n hç trî quèc tÕ

B¸o c¸o vÒ khu«n khæ chÝnh s¸ch nhµ níc vµ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

of 9

Kh¸i qu¸t khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam Ph¹m Xu©n Ph¬ng

§iÒu tra ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam Hµ C«ng TuÊn

Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp vµ vai trß cña l©m nghiÖp céng ®ång trong ch¬ng tr×nh Vò V¨n MÔ

§Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam NguyÔn Hång Qu©n, Ph¹m Xu©n Ph¬ng

B¸o ço vÒ sù vËn dông çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp nhµ níc ë cÊp tØnh

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ trong nh÷ng nghiªn cøu ®iÓm do tæ c«ng t¸c vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam thùc hiÖn Sheelagh O'Reilly

Ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë 5 tØnh vïng dù ¸n Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (MRDP) Vò H÷u Tuynh

Kh¶o s¸t vÒ l©m nghiÖp céng ®ång vµ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp t¹i 2 tØnh S¬n La vµ Lai Ch©u NguyÔn Ngäc Lung, Lª Ngäc Anh

S¬ Bé ph©n tÝch sù vËn dông çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp t¹i tØnh §¨k L¨k NguyÔn H¶i Nam, §Æng Thanh Liªm, NguyÔn V¨n §oan

Bíc ®Çu ®¸nh gi¸ mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam Cao VÜnh H¶i

Çc chñ ®Ò th¶o luËn nhãm

Nhãm 1: Çc h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i cÊp th«n b¶n

Nhãm 2: ThÓ chÕ ho¸ qu¶n lý rõng céng ®ång

Nhãm 3: ChÝnh s¸ch hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång vµ thùc thi chÝnh s¸ch ë cÊp tØnh

Nhãm 4: TriÓn khai thùc hiÖn qu¶n lý rõng céng ®ång ë cÊp th«n b¶n

KÕt luËn

KÕt qu¶ Héi Th¶o

§Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch

Phô lôc

Ch¬ng tr×nh héi th¶o

Danh s¸ch çc ®¹i biÓu tham gia héi th¶o

of 9

Lêi Nãi §Çu

Ngµnh l©m nghiÖp ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ l©m nghiÖp nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n (l©m nghiÖp x· héi). ChÝnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi mang tÝnh chiÕn lîc nµy ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n tè míi trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng, trong ®ã céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh tæ chøc cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý rõng cña ViÖt nam.

Héi th¶o quèc gia ®Çu tiªn vÒ l©m nghiÖp céng ®ång víi chñ ®Ò "Nh÷ng Kinh NghiÖm vµ TiÒm N¨ng cña Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt nam" ®îc tæ chøc t¹i Hµ Néi tõ ngµy 1-2/6/2000, ®· tæng kÕt ®îc nhiÒu kinh nghiÖm vµ bµi häc quý b¸u vÒ thùc tr¹ng vµ tiÒm n¨ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. Héi th¶o quèc gia lÇn nµy víi chñ ®Ò "Khu«n Khæ ChÝnh S¸ch Hç Trî Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam" ®îc tæ chøc t¹i Hµ néi tõ ngµy14-15/10/2001 lµ bíc tiÕp theo nh»m lµm râ çc yÕu tè: Khu«n khæ ph¸p lý cña qu¶n lý rõng céng ®ång, viÖc vËn dông thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë cÊp tØnh vµ x¸c ®Þnh çc víng m¾c vÒ mÆt chÝnh s¸ch hç trî cho qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam.

Cuèn tµi liÖu héi th¶o nµy tr×nh bµy kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång do thµnh viªn cña Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ViÖt Nam tiÕn hµnh, ®ång thêi kh¸I qu¸t khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ ®Ò xuÊt gi¶I ph¸p hç trî cho viÖc më réng thùc thi qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam.

Hy väng cuèn s¸ch sÏ gióp çc cÊp l·nh ®¹o, çc nhµ qu¶n lý vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam vµ çc b¹n ®äc thÊy ®îc vÞ trÝ quan träng cña qu¶n lý rõng céng ®ång trong hÖ thèng qu¶n lý rõng ë níc ta hiÖn nay vµ thÊy ®îc yªu cÇu cÊp thiÕt trong viÖc t¹o khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî ®Ó tõ ®ã cã çc biÖn ph¸p ¸p dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu x©y dùng chÝnh s¸ch, thö nghiÖm vµ më réng çc ®iÓn h×nh vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång cña níc ta trong thêi gian tíi.

Ban biªn tËp cuèn tµi liÖu héi th¶o nµy bao gåm TS NguyÔn H¶i Nam, TS NguyÔn Hång Qu©n vµ Th.S Pham Xu©n Ph-¬ng. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, chóng t«i ®· ®îc sù gióp ®ì quÝ b¸u cña t¸c gi¶ çc b¸o ço tr×nh bµy t¹i héi th¶o vµ mét sè thµnh viªn quèc tÕ cña Tæ C«ng T¸c Quèc Gia nh: Sheelagh O'Reilly, Ruedi Luethi, Bardolf Paul Christian sloth vµ Elke Foerster trong viÖc gãp ý chØnh lý vÒ néi dung vµ ng«n ng÷ cña çc b¸o ço. Chóng t«i xin ch©n thµnh çm ¬n.

Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn tµi liÖu héi th¶o nµy víi çc b¹n ®äc. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt chóng t«i mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp.

Danh s¸ch çc thµnh viªn Tæ C«ng t¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n Lý Rõng Céng §ång cña ViÖt Nam

B¸o ço tham kh¶o

HiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i mét sè tØnh vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam Pham Xu©n Ph¬ng

Së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam V¬ng Xu©n T×nh

Qu¶n lý rõng céng ®ång ë tØnh §¨k L¨k: ChÝnh s¸ch vµ thùc tiÔn NguyÔn v¨n Xu©n

M« h×nh nghiªn cøu, thö nghiÖm vÒ giao kho¸n rõng tù nhiªn cho céng ®ång th«n qu¶n lý, b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ hëng lîi ë tØnh Thõa Thiªn-HuÕ Dù ¸n PROFOR ViÖt Nam

of 9

Ngµy 15 th¸ng 4 n¨m 2002

Ban so¹n th¶o

Tõ viÕt t¾t

Giíi ThiÖu Héi Th¶o

Ban Tæ chøc Héi th¶o

Th¸ng 6/2000, Héi th¶o Quèc gia lÇn ®Çu tiªn vÒ Nh÷ng Kinh nghiÖm vµ TiÒm n¨ng cña Qu¶n lý Rõng Céng ®ång (QLRC§) ®· ®îc tæ chøc t¹i Hµ Néi nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè chñ chèt trong QLRC§, xem xÐt, ®¸nh gi¸ vµ chia sÎ

CF L©m nghiÖp Céng ®ång

CFM hoÆc QLRC§ Qu¶n lý Rõng Céng ®ång

CG Nhãm Cèt lâi cña Tæ C«ng t¸c Quèc gia vÒ CFM

DARD Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

DFD Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp

FAO Tæ chøc L¬ng thùc vµ N«ng nghiÖp cña Liªn HiÖp Quèc

FLA/FMS Giao ®Êt giao rõng/hÖ thèng qu¶n lý rõng

LTC GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt

MARD Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

MRC Uû héi s«ng Mªk«ng

MRDP Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn N«ng th«n MiÒn nói ViÖt Nam -Thuþ §iÓn

NGO Tæ chøc phi chÝnh phñ

NN&PTNT N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

NTFP C¸c l©m s¶n ngoµi gç

NWG-CFM Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n lý rõng céng ®ång

PC hoÆc UBND Uû ban nh©n d©n

PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n

SFDP Dù ¸n Ph¸t triÓn L©m nghiÖp X· héi S«ng §µ

SFSP Ch¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi

SMRP Dù ¸n Qu¶n lý BÒn v÷ng Tµi nguyªn vïng H¹ lu s«ng Mªk«ng

of 9

kinh nghiÖm trong lÜnh vùc nµy còng nh x¸c ®Þnh vai trß cña çc tæ c«ng t¸c vÒ QLRC§ cÊp quèc gia vµ ®Þa ph¬ng trong t¬ng lai. KÕt qu¶ cña héi th¶o nãi trªn cho thÊy viÖc qu¶n lý rõng cña çc céng ®ång ®Þa ph¬ng hiÖn nay ®em l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n ®ång thêi kh«ng ®ßi hái sù ®Çu t kinh phÝ cña nhµ níc cho viÖc b¶o vÖ rõng. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng dùa vµo rõng cña céng ®ång ®Ó thu ho¹ch çc s¶n phÈm phô, phôc vô cho çc nhu cÇu sinh ho¹t ®êi sèng cña hä. Ngoµi ra rõng céng ®ång cßn cã thÓ cung cÊp gç cho çc nhu cÇu x©y dùng h¹ tÇng chung. Trong QLRC§, lîi Ých tõ rõng th-êng ®îc chia sÎ b×nh ®¼ng h¬n gi÷a çc ngêi d©n trong céng ®ång so víi çc hÖ thèng qu¶n lý rõng kh¸c. Sù cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn h×nh thøc QLRC§ ë níc ta gåm çc lý do sau:

� QLRC§ thÝch hîp víi çc vïng s©u vïng xa, n¬i ®êi sèng sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña ngêi d©n phô thuéc nhiÒu vµo rõng.

� QLRC§ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ tù cung, tù cÊp cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. � Nhµ níc kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t mét kho¶n kinh phÝ lín ®Ó thuª ngêi d©n b¶o vÖ rõng l©u dµi, ®ång thêi qu¶n lý rõng nhµ níc hiÖn ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý trùc tiÕp nh÷ng vïng s©u vïng xa nµy.

� QLRC§ ®· ®îc thùc hiÖn tèt ë nhiÒu céng ®ång cã truyÒn thèng qu¶n lý rõng l©u ®êi, cã sù tham gia tÝch cùc cña céng ®ång, cã tæ chøc céng ®ång râ rµng, cã h¬ng íc néi bé vµ ngêi ®øng ®Çu céng ®ång thêng ®îc çc thµnh viªn trong céng ®ång t«n träng.

Tuy nhiªn, mét trong nh÷ng trë ng¹i lín nhÊt cho viÖc ph¸t triÓn QLRC§ ®· ®îc x¸c ®Þnh qua cuéc héi th¶o võa qua lµ hiÖn nay céng ®ång vÉn cha ®îc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý vÒ quyÒn sö dông rõng vµ ®Êt rõng (céng ®ång vÉn cha ®îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n, do ®ã cha ®îc lµ ®èi tîng giao ®Êt giao rõng). Ngoµi ra, çc cÊp chÝnh quyÒn c¬ së, nh÷ng ngêi lµm chÝnh s¸ch, çc çn bé kü thuËt vµ mét sè ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÉn cha hiÓu râ hoµn toµn kh¸i niÖm vÒ QLRC§. CÊp ®Þa ph¬ng cha ®îc ph©n quyÒn tr¸ch nhiÖm vµ quyÕt ®Þnh ®Ó cã thÓ vËn dông khi thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng cña nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn riªng cña mçi n¬i.

§Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ më réng quy m« cña QLRC§ trªn toµn quèc, çc thµnh viªn cña tæ c«ng t¸c quèc gia (NWG) vÒ QLRC§ ®· häp nhiÒu lÇn trong thêi gian tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 8/2001 vµ thèng nhÊt r»ng cÇn tæ chøc Héi th¶o Quèc gia lÇn thø 2 vÒ Khu«n khæ ChÝnh s¸ch Hç trî cho QLRC§ ë ViÖt Nam mµ chóng ta tæ chøc ngµy h«m nay. Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ QLRC§ ®· phèi hîp víi Ch¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (MRDP) so¹n th¶o mét tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch ®Ó cã thÓ sö dông çc kÕt qu¶ thu ®îc lµm tµi liÖu cho cuéc héi th¶o nµy.

Chóng t«i hy väng r»ng, kÕt qu¶ cña héi th¶o sÏ gióp cho l·nh ®¹o vµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë çc cÊp thÊy ®îc nhu cÇu cÊp thiÕt cña qu¶n lý tµi nguyªn rõng do céng ®ång th«n b¶n ®¶m nhiÖm ®Ó tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng thay ®æi vµ chØnh söa chÝnh s¸ch hoÆc x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch míi nh»m khuyÕn khÝch vµ thóc ®Èy sù tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý vµ ph¸t triÓn rõng ë ViÖt Nam.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång hiÖn nay

Cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt níc, ngµnh l©m nghiÖp còng ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi mang tÝnh chiÕn lîc, chuyÓn tõ l©m nghiÖp nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n (l©m nghiÖp x· héi), ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n tè míi trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng, trong ®ã céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý rõng cña ViÖt nam. Theo sè liÖu ®iÒu tra rõng, hiÖn nay trªn toµn quèc cã h¬n 2 triÖu ha rõng ®ang do çc hé gia ®×nh vµ tËp thÓ qu¶n lý. Ngoµi diÖn tÝch rõng do hé gia ®×nh qu¶n lý vµ sö dông, mét diÖn tÝch rõng hiÖn ®ang ®îc çc tæ chøc tËp thÓ qu¶n lý, trong ®ã bao gåm c¶ çc céng ®ång th«n b¶n. DiÖn tÝch nµy bao gåm rõng th«n b¶n ®· tån t¹i tõ l©u ®êi do çc d©n téc thiÓu sè coi ®ã lµ çc vïng rõng thiªng, rõng ®Çu nguån, rõng nghÜa ®Þa… ë mét sè vïng, rõng tríc ®©y thuéc quyÒn qu¶n lý cña çc hîp t¸c x·, sau khi hîp t¸c x· gi¶i thÓ th× céng ®ång th«n b¶n tiÕp qu¶n nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy cho viÖc sö dông chung. T¹i mét sè ®Þa ph¬ng, rõng cßn ®îc giao thÝ ®iÓm cho çc céng ®ång qu¶n lý, nh ë çc tØnh S¬n La, Cao B»ng (h¬n 30.000 ha), Hµ Giang, §¨k L¨k (h¬n 20.000 ha), Hoµ B×nh, L¹ng S¬n (h¬n 10.000ha) vµ B¾c K¹n, Thõa Thiªn HuÕ (5-6.000ha). Ngoµi ra, çc céng ®ång th«n b¶n trªn toµn quèc ®· nhËn giao kho¸n rõng tù nhiªn tõ çc c¬ quan l©m nghiÖp nhµ níc ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, theo sè liÖu thu thËp cha ®Çy ®ñ, diÖn tÝch rõng céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý cã thÓ lªn ®Õn 2,34 triÖu ha ®Êt l©m nghiÖp (®Êt cã rõng vµ ®Êt cha cã rõng), chiÕm gÇn 14% diÖn tÝch ®Êt quy ho¹ch sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp trong toµn quèc. Nh vËy, vai trß cña çc céng ®ång trong qu¶n lý rõng ngµy cµng trë nªn quan träng ®ãng gãp vµo viÖc qu¶n lý çc tµi nguyªn rõng ë ®Þa ph¬ng.

Tuy nhiªn, ®èi víi QLRC§ chóng ta vÉn cßn nhiÒu c©u hái cßn ®Ó ngá: DiÖn tÝch rõng thùc tÕ hiÖn nay çc céng ®ång ®ang qu¶n lý chÝnh x¸c lµ bao nhiªu? Nh÷ng diÖn tÝch ®ã n»m ë ®©u? Cã nh÷ng lo¹i h×nh QLRC§ nµo? ý kiÕn cña

of 9

çc c¬ quan l©m nghiÖp vµ ngêi d©n vÒ QLRC§ ra sao?...

Qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ viÖc chuyÓn ®æi tõ l©m nghiÖp nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n cã ¶nh hëng to lín kh«ng chØ ®èi víi viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn çc tµi nguyªn rõng, mµ cßn ®èi víi s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña ngêi d©n vµ çc céng ®ång mµ ®êi sèng cña hä phô thuéc rÊt nhiÒu vµo rõng. §ång thêi, còng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy, cã nhiÒu yÕu tè míi xuÊt hiÖn, ®Æc biÖt lµ çc ph¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®a d¹ng ®Ó phï hîp víi çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ, sinh th¸i, x· héi vµ con ngêi cña tõng ®Þa ph¬ng. Nh÷ng ph¬ng thøc nµy bao gåm çc h×nh thøc qu¶n lý cña çc tæ chøc nhµ níc, hé gia ®×nh, ç nh©n; qu¶n lý tµi nguyªn rõng trªn c¬ së céng ®ång; hoÆc phèi hîp nhiÒu h×nh thøc qu¶n lý ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng... Mçi h×nh thøc qu¶n lý ®Òu cã nh÷ng u nhîc ®iÓm riªng cÇn ®îc ®¸nh gi¸ vµ tuyªn truyÒn lµm bµi häc kinh nghiÖm.

HiÖn t¹i cã nhiÒu khÝa c¹nh liªn quan ®Õn sù tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng cÇn ®îc ®Ò cËp, nh çc khÝa c¹nh vÒ kinh tÕ, tæ chøc, ph¸p lý, x· héi... VÒ mÆt ph¸p lý, hiÖn t¹i vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång vµ khung chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång vÉn cha ®îc nªu râ trong çc v¨n b¶n ph¸p lý ë ViÖt Nam. Tuy vËy, trªn thùc tÕ, rõng céng ®ång ®· tån t¹i tõ l©u ®êi ë nhiÒu ®Þa ph¬ng, ®¸p øng çc nhu cÇu chung cña céng ®ång nh cung cÊp níc cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t, cung cÊp gç sö dông trong gia ®×nh vµ cho çc môc ®Ých tÝn ngìng... Trong vµi n¨m qua, dùa trªn t×nh h×nh thùc tiÔn, ë nhiÒu n¬i ®Êt l©m nghiÖp ®· ®îc giao cho céng ®ång (th«n b¶n, çc nhãm hé) ®Ó sö dông bÒn v÷ng l©u dµi vµo çc môc ®Ých l©m nghiÖp. Qu¶n lý rõng víi sù tham gia cña çc céng ®ång ®Þa ph¬ng sèng gÇn rõng ®· chøng tá lµ mét ph¬ng thøc qu¶n lý kh¶ thi vÒ kinh tÕ-x· héi, bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i, vµ phï hîp víi çc tËp tôc vµ truyÒn thèng s¶n xuÊt cña nhiÒu d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao QLRC§ ®· vµ ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn, mÆc dï khung ph¸p lý cho sù ph¸t triÓn cña nã vÉn cha ®îc nhµ níc thiÕt lËp? Vai trß cña ph¬ng thøc qu¶n lý nµy trong toµn bé hÖ thèng qu¶n lý rõng cña ViÖt Nam nh thÕ nµo? Nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch gÇn ®©y cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn sù ph¸t triÓn cña QLRC§? Nh÷ng th¸ch thøc vµ víng m¾c nµo n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn QLRC§? Cã nªn khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña QLRC§ hay kh«ng? CÇn ph¶i cã khung ph¸p lý nh thÕ nµo ®Ó khuyÕn khÝch çc céng ®ång tham gia tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn rõng? ... Nh vËy, ®ang xuÊt hiÖn sù bÊt cËp gi÷a hÖ thèng chÝnh s¸ch hiÖn thêi vµ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng. Thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi cÇn ®îc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸, trong ®ã viÖc t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó céng ®ång vµ ngêi d©n tham gia tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay. §Ó tr¶ lêi çc c©u hái nµy, cÇn ph¶i nghiªn cøu, thu thËp ý kiÕn cña çc tæ chøc, çc chuyªn gia, nh÷ng ngêi lµm nghÒ rõng trong vµ ngoµi níc. Héi th¶o quèc gia lÇn nµy sÏ cè g¾ng lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn.

Chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu ®Õn tham dù vµ khai m¹c héi th¶o cña chóng ta cã ngµi NguyÔn V¨n §¼ng, thø trëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, cã çc ®¹i diÖn cña çc c¬ quan thuéc chÝnh phñ vµ çc Bé, Nghµnh cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn QLRC§, Çc Côc, Vô cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, ®¹i diÖn cña ChÝnh quyÒn vµ çc c¬ quan cÊp tØnh vµ huyÖn, ®¹i diÖn cña çc dù ¸n/ch¬ng tr×nh quèc tÕ hiÖn ®ang triÓn khai çc ho¹t ®éng liªn quan ®Õn QLRC§ vµ çc çn bé cña Trêng §¹i hoc vµ ViÖn nghiªn cøu khoa häc tham gia trong viÖc nghiªn cøu vµ ®µo t¹o vÒ QLRC§.

Héi th¶o cña chóng ta ®îc Vô ChÝnh S¸ch NN&PTNT, Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp, Côc KiÓm L©m, thuéc Bé NN&PTNT phèi hîp víi Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ QLRC§ tæ chøc víi sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña 7 ch¬ng tr×nh/dù ¸n lµ: Dù ¸n Qu¶n Lý Tµi Nguyªn Thiªn Nhiªn Vïng H¹ Lu Mª K«ng (SMRP), Dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ (SFDP), Ch¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (MRDP), Dù ¸n Khu Vùc L©m nghiÖp ViÖt Nam (ADB/FSP), Dù ¸n PROFOR, Dù ¸n qu¶n lý rõng ®Çu nguån cã sù tham gia cña ngêi d©n huyÖn Hoµnh Bå , Qu¶ng Ninh (GCP/VIE/023/BEL) vµ Dù ¸n L©m S¶n Ngoµi Gç (NTFP). §iÒu nµy còng chøng tá QLRC§ ®ang ®îc nhµ níc, çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng nh çc tæ chøc quèc tÕ hÕt søc quan t©m.

Thay mÆt Ban Tæ Chøc Héi Th¶o, chóng t«i xin ch©n thµnh çm ¬n sù tham gia gióp ®ì cña tÊt c¶ çc c¬ quan nãi trªn, ch©n thµnh çm ¬n ngµi thø trëng NguyÔn V¨n §¼ng vµ ch©n thµnh çm ¬n tÊt c¶ çc quÝ vÞ ®¹i biÓu ®· bít chót thêi gian ®Ó ®Õn tham dù vµ ®ãng gãp ý kiÕn cho cuéc héi th¶o nµy.

Hy väng r»ng cuéc héi th¶o cña chóng ta sÏ thµnh c«ng.

of 9

Lêi Khai M¹c Héi Th¶o

NguyÔn V¨n §¼ng, Thø trëng Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tha çc vÞ kh¸ch quèc tÕ Tha çc vÞ ®¹i biÓu

Thay mÆt Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT t«i xin nhiÖt liÖt chµo mõng çc vÞ ®¹i diÖn cho çc Tæ chøc quèc tÕ vµ çc Tæ chøc phi ChÝnh phñ, çc vÞ ®¹i biÓu tõ çc ®Þa ph¬ng vµ çc c¬ quan Trung ¬ng ®· vÒ dù Héi th¶o Quèc gia víi chñ ®Ò " Khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam".

Tha quý vÞ ®¹i biÓu

Ngµnh l©m nghiÖp ®ang thùc hiÖn nh÷ng ®æi míi quan träng mang tÝnh chiÕn lîc, chuyÓn tõ l©m nghiÖp Nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n (l©m nghiÖp x· héi) vµ tõng bíc thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý tµi nguyªn rõng. ChÝnh trong qu¸ tr×nh ®æi míi nµy ®· xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh qu¶n lý tµi nguyªn rõng, nh: qu¶n lý rõng th«ng qua çc tæ chøc cña nhµ níc, çc hé gia ®×nh, ç nh©n; çc h×nh thøc liªn kÕt, liªn doanh qu¶n lý rõng; qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång..vv..Mçi h×nh thøc qu¶n lý rõng nµy ®Òu cã nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ cÇn ®îc tæng kÕt ®¸nh gi¸ vµ nh©n réng.

Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang thu hót sù quan t©m ë cÊp Trung -¬ng vµ ®Þa ph¬ng . ë ViÖt nam, rõng céng ®ång ®· tån t¹i tõ l©u ®êi, g¾n liÒn víi sù sinh tån cña çc céng ®ång d©n csèng dùa vµo rõng vµ ®ang ®îc çc céng ®ång qu¶n lý cã hiÖu qu¶. Trong vµi n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ, mét sè ®Þa ph¬ng ®· vµ ®ang triÓn khai thÝ ®iÓm giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång (lµng b¶n, nhãm hé, çc tæ chøc x· héi) qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp víi t çch nh mét chñ rõng. Ngoµi ra, çc céng ®ång cßn tham gia nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng cña çc tæ chøc nhµ níc. Theo sè liÖu thu thËp cha ®Çy ®ñ, tÝnh ®Õn nay, céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý kho¶ng 2,34 triÖu ha ®Êt l©m nghiÖp (®Êt cã rõng vµ ®Êt cha cã rõng), chiÕm gÇn 14% diÖn tÝch ®Êt quy ho¹ch sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp trong toµn quèc.

Tuy nhiªn, xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, cho ®Õn nay, trong çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña ViÖt nam cha quy ®Þnh râ vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång vµ khu«n khæ chÝnh s¸ch nh»m hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång. Thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi cÇn ®îc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸, trong ®ã t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó céng ®ång vµ ngêi d©n tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay.

§Ó thùc hiÖn tèt nhiÖm vô nãi trªn, cÇn ph¶i nghiªn cøu, thu thËp ý kiÕn cña çc tæ chøc, çc chuyªn gia, nh÷ng ngêi lµm nghÒ rõng trong vµ ngoµi níc.

ChÝnh v× vËy, Héi th¶o quèc gia vÒ " Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam" lÇn tríc ®îc tæ chøc t¹i Hµ Néi tõ ngµy 1-2/6/2000 ®· thu nhËp ®îc nhiÒu ý kiÕn quý b¸u cña çc vÞ ®¹i biÓu trong vµ ngoµi níc vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam.

Héi th¶o lÇn nµy lµ bíc tiÕp theo cña cuéc héi th¶o lÇn tríc víi môc ®Ých lµ:

� Trao ®æi, th¶o luËn vÒ thùc tr¹ng, khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång.

� §Ò xuÊt nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch nh»m hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam trong thêi gian tíi.

Chóng t«i hy väng t¹i cuéc héi th¶o nµy, sÏ nhËn ®îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña çc vÞ ®¹i biÓu tõ Trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng, çc tæ chøc quèc tÕ còng nh sù gióp ®ì, chia sÎ kinh nghiÖm trong thêi gian tíi, gãp phÇn thùc hiÖn th¾ng lîi ch-¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng ®Õn n¨m 2010.

of 9

Cuèi cïng t«i xin chóc çc vÞ ®¹i biÓu lµm viÖc hiÖu qu¶ vµ chóc héi th¶o thµnh c«ng tèt ®Ñp

Xin çm ¬n sù tham gia cña çc vÞ ®¹i biÓu ®èi víi cuéc héi th¶o nµy.

Lêi Ph¸t BiÓu cña ®¹i DiÖn çc Ch¬ng Tr×nh/Dù ¸n Quèc TÕ t¹i ViÖt Nam

Elke Foester, Cè vÊn trëng dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ (SFDP)

KÝnh tha «ng chñ tÞch ®oµn, Tha çc ®ång nghiÖp, Tha quý «ng vµ quý bµ

H«m nay, t«i ®îc lùa chän tham gia chñ tÞch ®oµn vµ ®a ra mét bµi ph¸t biÓu. §©y qu¶ lµ mét thö th¸ch - v× t«i chØ biÕt ®-îc mét sè ®iÒu Ýt ái trong çc vÊn ®Ò cã thÓ nãi lµ ®a d¹ng vµ réng lín cña chÝnh s¸ch L©m nghiÖp ViÖt Nam. TÊt c¶ nh÷ng ®ång nghiÖp ViÖt Nam cña t«i ë ®©y ®Òu lµ nh÷ng ngêi hiÓu rÊt râ çc vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch... §©y còng lµ mét ®iÒu kh«ng mong ®îi tríc do t«i kh«ng cã ®ñ quyÒn h¹n ®Ó ®¹i diÖn cho çc dù ¸n níc ngoµi. Do vËy, t«i chØ cã thÓ ph¸t biÓu ý kiÕn ç nh©n t«i vµ ý kiÕn mµ t«i ®a ra ë ®©y lµ nh÷ng hiÓu biÕt th«ng qua mèi quan hÖ c«ng t¸c víi nhiÒu ®ång nghiÖp xuÊt s¾c - nh÷ng thµnh viªn rÊt tÝch cùc trong Nhãm C«ng t¸c L©m nghiÖp céng ®ång vµ víi ngêi gi¸m ®èc ®¸ng kÝnh cña dù ¸n chóng t«i, tiÕn sÜ NguyÔn Hång Qu©n.

Trªn tÊt c¶, ®îc tham gia trong chñ tÝch ®oµn cïng víi nh÷ng quan chøc quan träng vµ cã uy tÝn lµ mét vinh dù lín. T«i còng rÊt phÊn khëi khi nh©n dÞp nµy ®îc tiÕp tôc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng - L©m nghiÖp céng ®ång. T«i muèn nh©n c¬ héi nµy ®Ó nhÊn m¹nh mét sè ®iÓm t«i c¶m thÊy quan träng.

Lµ mét chuyªn gia níc ngoµi ë ViÖt Nam, tham chiÕu so s¸nh kinh nghiÖm ë nh÷ng níc kh¸c lµ mét trong çc ho¹t ®éng mµ t«i chó träng ®ãng gãp.

ë §øc, chóng t«i cã rÊt nhiÒu h×nh thøc tæ chøc trong lÜnh vùc l©m nghiÖp. Çc ho¹t ®éng qu¶n lý l©m nghiÖp kh«ng chØ do nhµ níc lµm mét çch trùc tiÕp mµ cßn do céng ®ång ®Þa ph¬ng hoÆc do çc ç nh©n tiÕn hµnh. T nh©n ®«i khi còng ho¹t ®éng nh çc ç nh©n riªng lÎ. Cã lóc hä ®îc tæ chøc thµnh tõngn hãm hay çc nhãm sö dông rõng. Cã rÊt nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý rõng céng ®ång vµ kinh nghiÖm vÒ nhãm sö dông rõng thÝch hîp ®èi víi ViÖt nam. Nhng §øc th× çch ViÖt Nam rÊt xa. Cho ®Õn b©y giê, chóng t«i vÉn cha cã ®ñ c¬ héi ®Ó mêi mét sè quan chøc tõ Bé ®Õn §øc ®Ó xem xÐt vµ ph©n tÝch trùc tiÕp.

Chóng ta còng cã thÓ xem xÐt mét sè vÝ dô kh¸c t¹i ch©u ¸. ë Hµn Quèc còng tån t¹i ba lo¹i së h÷u rõng: Rõng cña nhµ níc, rõng céng ®ång vµ rõng t nh©n. HiÖn nay, rõng t nh©n chiÕm 70% diÖn tÝch rõng trªn toµn ®Êt níc Hµn Quèc. Cßn l¹i lµ rõng cña nhµ níc (22%) vµ rõng céng ®ång (8%). Mét sè chñ rõng t nh©n ho¹t ®éng trong çc Nhãm së h÷u rõng. Tríc ®©y, vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80, Hµn Quèc còng cã mét Dù ¸n Hîp t¸c Kü thuËt cña §øc hç trî cho tæ chøc cña çc chñ rõng t nh©n tham gia vµo çc nhãnm sö dông rõng. Dù ¸n µy ®· ho¹t ®éng gÇn 20 n¨m th«ng qua mét trêng D¹y nghÒ L©m nghiÖp. Víi sù hç trî cña chÝnh phñ (chÝnh phñ Hµn Quèc cung cÊp trªn 70% hç trî tµi chÝnh cho Dù ¸n nµy), trªn 140 nhãm sö dông rõng ®· ®îc thµnh lËp. 33% rõng t nh©n n»m díi sù qu¶n lý cña çc nhãm sö dông vµ 22% chñ së h÷u rõng ®îc tæ chøc ho¹t ®éng díi çc nhãm së h÷u. Ho¹t ®éng qu¶n lý rõng díi h×nh thøc çc nhãm ë h÷u ®îc nh×n nhËn nh mét nÒn t¶ng thÝch hîp cho viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®µo t¹o vµ çc chñ ®Ò vÒ khuyÕn l©m. Dù ¸n chóng t«i ®ang chuÈn bÞ cã mét ®oµn th¨m quan sang th¨m Hµn Quèc ®Ó "m¾t thÊy, tai nghe" nh÷ng ho¹t ®éng hiÖn thùc nµy.

Vµo th¸ng 6/2000, chóng ta ®· tæ chøc héi th¶o quèc gia lÇn thø nhÊt víi chñ ®Ò vÒ L©m NghiÖp Céng §ång. T«i ®· tham

of 9

gia héi th¶o nµy víi t çch ®¹i biÓu vµ t«i xin nhÊn m¹nh l¹i mét sè ®iÒu sau: Héi th¶o nµy lµ mét bíc ®ét ph¸. §©y còng lµ héi th¶o ®Çu tiªn mµ l©m nghiÖp céng ®ång lµ chñ ®iÓm chÝnh cña héi th¶o. Díi sù chñ tr× cña «ng NguyÔn Hång Qu©n vµ «ng NguyÔn Ngäc B×nh, chóng ta ®· häc hái ®îc rÊt nhiÒu qua héi th¶o. Chóng ta còng ®· quan t©m rÊt nhiÒu ®Ó cã thÓ nhÊt trÝ vÒ çc ®Þnh nghÜa còng nh çc cuéc th¶o luËn diÔn ra hÕt søc cëi më.

T«i rÊt mong mäi ngêi h·y ®äc tµi liÖu cña héi th¶o. Tµi liÖu nµy bao gåm rÊt nhiÒu bµi tr×nh bµy còng nh nh÷ng ý kiÕn thó vÞ. Çc ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµ Ên tîng nhÊt ph¶i ®Ò cËp ®Õn çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh cña çc tØnh Dak Lal, Gia Lai, Yªn B¸i, Cao B»ng, Hoµ B×nh vµ S¬n La. Dùa trªn çc bµi thuyÕt tr×nh nµy, çc nhãm lµm viÖc còng ®a ra çc th¶o luËn rÊt thó vÞ.

Çc khuyÕn nghÞ cña héi th¶o n»m ë çc cÊp kh¸c nhau. ë cÊp thùc ®Þa, viÖc thiÕt lËp çc m« h×nh thùc ®Þa vÒ l©m nghiÖp céng ®ång ®îc gîi ý ph¸t triÓn s©u h¬n. Trªn thùc tÕ, ®· cã mét sè m« h×nh do ngêi d©n ®Þa ph¬ng x©y dùng. Do vËy, ®iÒu thùc sù quan träng lµ çc ph©n tÝch thu ®îc tõ çc m« h×nh chø kh«ng ph¶i lµ viÖc thiÕt lËp m« h×nh. Vµ dùa trªn çc ph©n tÝch nµy chóng ta cã thÓ tuyªn truyÒn, më réng çc yÕu tè thµnh c«ng.

Mét khuyÕn nghÞ cña héi th¶o lµ tiÕp tôc th¶o luËn vÒ chÝnh s¸ch trong Bé còng nh trong Tæ c«ng t¸c quèc gia vÒ L©m nghiÖp Céng ®ång. MÆc dï héi th¶o lÇn thø nhÊt ®· kÕt thóc ®îc 16 th¸ng, nhng hiÖn t¹i vÉn cha cã mét luËt nµo vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång. Çc cuéc th¶o luËn chuyªn s©u vÉn ®îc tiÕn hµnh.

Víi t çch lµ thµnh viªn tham dù héi th¶o, t«i cã mét sè gîi ý vµ mong muèn lµ so víi héi th¶o vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång lÇn tríc, héi th¶o lÇn nµy sÏ cã nhiÒu khã kh¨n h¬n. N¨m ngo¸i, héi th¶o ®· ®a ra çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh rÊt cô thÓ vÒ qu¸ tr×nh thùc thi ë thùc ®Þa vµ nh÷ng bøc ¶nh rÊt sinh ®éng vµ ®Ñp cña rõng ViÖt Nam. Trong héi th¶o lÇn nµy, chóng ta ph¶i ®¸nh vËt víi nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ luËt ph¸p vµ çc vÊn ®Ò ph¸p lý kh« khan. Chóng ta sÏ nghe thÊy hµng lo¹t çc nghÞ ®Þnh (sè 2, 56, 8 ...). NÕu quý vÞ thùc sù kh«ng tËp trung th× cã thÓ c¶m gi¸c nh m×nh ®ang ë trong mét phiªn giao dich chøng kho¸n kú l¹.

Do vËy, t«i muèn ®Ò nghÞ vµ mong quý vÞ tËp trung cao ®é vµ tr×nh bµy chÝnh x¸c phÇn ®ãng gãp cña m×nh. Nh «ng Nam ®· nãi, chóng ta cÇn ph¶i tu©n thñ thêi gian rÊt nghiªm ngÆt. Còng cÇn lu ý r»ng chóng ta sÏ cã vÊn ®Ò khi lµm viÖc b»ng 2 ng«n ng÷ kh¸c nhau. Ngay c¶ khi víi sù trî gióp cña nh÷ng phiªn dÞch giái, tÝnh kiªn nhÉn vµ viÖc lµm râ tõ phÝa nh÷ng ngêi ph¸t biÓu lµ rÊt cÇn thiÕt v× chóng ta nãi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt bao qu¸t vµ phøc t¹p. Nhng ®iÒu nµy còng cã thÓ ®îc nh×n nhËn nh mét lîi Ých khi ph¶i dÞch v× nã buéc quý vÞ ph¶i v« cïng chÝnh x¸c.

Cho phÐp t«i ®a ra mét vÝ dô minh ho¹ lµ 2 ng«n ng÷ cÊu tróc phøc t¹p ®Õn møc ®é nµo. C©u "This person is managing the forest" (Nghi· tiÕng ViÖt: nguêi nµy ®ang qu¶n lý khu rõng- Ban biªn tËp) trong tiÕng Anh nghÜa qu¶n lý cã thÓ bao gåm c¶ çc vÊn ®Ò vÒ tæ chøc, lËp kÕ ho¹ch, t¸c ®éng ®èi víi rõng, ph¸t triÓn rõng, sö dông l©m s¶n vµ hëng çc lîi Ých tõ rõng chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ "Qu¶n lý" hay mang ý nghÜa vÒ "Tæ chøc" riªng rÏ.

T«i tin tëng r»ng chóng ta sÏ cã nh÷ng bµi ph¸t biÓu rÊt thó vÞ thu hót ®îc sù chó ý cña quý vÞ. Vµ ®Õn tham dù héi th¶o lÇn nµy cßn cã çc ®ång nghiÖp cã rÊt nhiÒu kinh nghiÖm tõ çc tØnh.

Cuèi cïng, t«i muèn bµy tá mong muèn cña m×nh vÒ héi th¶o, ®ã lµ:

� NhÊn m¹nh thªm tÇm quan träng cña qu¶n lý rõng céng ®ång � Hoµn thµnh viÖc chuÈn bÞ luËt vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång. � Cung cÊp th«ng tin ®Çu vµo cho çc ®ång nghiÖp trong níc vµ níc ngoµi cña chóng ta - nh÷ng ngêi ®ang tr¨n trë víi çc ph¬ng ¸n ®Çu t cho rõng ®Ó gióp hä suy nghÜ vÒ lîi thÕ t¬ng ®èi khi ®Çu t cho sù ph¸t triÓn cña qu¶n lý rõng céng ®ång.

C¶m ¬n sù theo dâi cña quý vÞ. Vµ xin göi tíi héi th¶o nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt vµ mong héi th¶o thµnh c«ng rùc rì.

of 9

Kh¸i Qu¸t Khu«n Khæ ChÝnh S¸ch L©m NghiÖp Liªn Quan ®Õn Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam

Ph¹m Xu©n Ph¬ng, Vô ChÝnh S¸ch N«ng NghiÖp & Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tãm lîc

Bµi viÕt ®· ®Ò cËp tíi khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp hiÖn nay, liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång. §i s©u ph©n tÝch vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång lµng b¶n th«ng qua mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt. §Æc biÖt ®· ®i s©u ph©n tÝch chÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, lµm râ nh÷ng quan niÖm, nh÷ng bÊt cËp cña chÝnh s¸ch nµy víi thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng. §ång thêi, mét sè chÝnh s¸ch cã t¸c ®éng tíi h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång còng ®îc ®Ò cËp tíi nh chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông, chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch khai th¸c sö dông rõng vµ hëng lîi tõ rõng. Trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn vÒ ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý khuyÕn khÝch céng ®ång ®Þa ph¬ng tham gia qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

1. §Æt vÊn ®Ò

ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng chinh s¸ch kinh tÕ-x· héi. Tõ sau khi cã LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), Nhµ níc ®· ban hµnh trªn 150 v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt quan träng nh»m t¹o khu«n khæ ph¸p lý vµ thu hót mäi lùc lîng x· héi tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. §èi tîng ®iÒu chØnh cña çc v¨n b¶n nãi trªn lµ çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n tham gia vµo lÜnh vùc l©m nghiÖp. Tuy nhiªn, "Céng ®ång", do cha ®îc LuËt D©n sù (1995) thõa nhËn lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n nªn kh«ng ph¶I lµ ®èi tîng ®IÒu chØnh cña çc v¨n b¶n trªn.

HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm "Céng ®ång". "Céng ®ång " trong bµi viÕt nµy ®îc hiÓu lµ "Bao gåm toµn thÓ nh÷ng ngêi sèng thµnh mét x· héi cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vÒ mÆt v¨n ho¸ truyÒn thèng, cã çc mèi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng g¾n bã víi nhau vµ thêng cã ranh giíi kh«ng gian trong mét lµng b¶n". Theo quan niÖm nµy,"Céng ®ång" cã thÓ lµ céng ®ång d©n c th«n, lµng, Êp, b¶n (gäi t¾t lµ céng ®ång lµng b¶n); céng ®ång çc dßng hä vµ çc nhãm hé… Çc hîp t¸c x·, çc tæ chøc chÝnh trÞ, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, çc tæ chøc x· héi- nghÒ nghiÖp trong mét lµng b¶n còng cã thÓ ®îc coi lµ mét lo¹i h×nh cña céng ®ång nµy.

2. Néi dung

2.1. VÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång lµng, b¶n

VÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng b¶n hiÖn cha ®îc ®Ò cËp trong çc v¨n b¶n luËt hiÖn hµnh cña níc ta. Tuy nhiªn, do yªu cÇu cña thùc tiÔn, mét vµi v¨n b¶n díi luËt ®· ®Ò cËp ®Õn vai trß cña céng ®ång d©n c lµng b¶n trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

� T¹i §iÒu 9, NghÞ ®Þnh 17/H§BT ngµy 17/1/92 cña Héi ®ång Bé trëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ thi hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991) ®· ghi râ: "Lµng, b¶n hiÖn cßn rõng lµng, rõng b¶n tríc ngµy ban hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, mµ kh«ng tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh cña LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng vµ LuËt ®Êt ®ai th× ®îc xÐt c«ng nhËn lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng, ®Êt trång rõng ®ang qu¶n lý sö dông". Nh vËy, theo v¨n b¶n trªn, Nhµ níc thõa nhËn th«n b¶n lµ chñ rõng ®èi víi rõng lµng, rõng b¶n ®· cã tõ l©u ®êi. Nhng theo LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng, mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tæ chøc, ç nh©n ®îc thõa nhËn lµ chñ rõng lµ ph¶i ®îc Nhµ níc giao ®Êt, giao rõng. Trªn thùc tÕ, hÇu nh çc th«n b¶n ®ang qu¶n lý rõng lµng, rõng b¶n tõ l©u ®êi vÉn cha cã quyÕt ®Þnh giao rõng cña c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn.

� QuyÕt ®Þnh 327/CT ngµy15 th¸ng 9 n¨m 1992 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ) vÒ mét sè chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch sö dông ®Êt trèng ®åi nói träc ®· nhÊn m¹nh: X©y dùng quy m« mçi dù ¸n t-

Page 1 of 8

¬ng øng víi 1 x· hoÆc 1 b¶n ®èi víi vïng cao ®Ó h×nh thµnh mét ®¬n vÞ c¬ së vÒ hµnh chÝnh-kinh tÕ-x· héi. §©y còng lµ bíc tiÕn míi thõa nhËn vai trß cña céng ®ång d©n c trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng. Tuy nhiªn, vai trß cña trëng lµng, trëng b¶n chØ lµ ®Çu mèi trao ®æi th«ng tin gi· tæ chøc Nhµ níc vµ hé gia ®×nh chø kh«ng cã quyÒn h¹n, quyÒn lîi g× trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc thi ch¬ng tr×nh 327.

� V¨n b¶n ph¸p lý cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt tíi vÞ trÝ, vai trß cña céng ®ång d©n c lµng b¶n lµ LuËt D©n sù (1995). Theo ®ã, mét tæ chøc ®îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n khi cã ®ñ çc ®iÒu kiÖn sau ®©y: 1) §îc c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn thµnh lËp hoÆc c«ng nhËn. 2) Cã c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ. 3) Cã tµi s¶n vµ 4) Tham gia çc quan hÖ ph¸p luËt mét çch ®éc lËp. Nh vËy, theo quy ®Þnh nµy, céng ®ång d©n c lµng b¶n kh«ng ph¶i lµ mét ph¸p nh©n v× kh«ng ®ñ çc ®iÒu kiÖn trªn. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, trëng lµng b¶n vÉn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm mét sè c«ng viÖc nh ngêi ®øng ®Çu mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n nh: hé gia ®×nh lµm ®¬n xin ®îc giao ®Êt n«ng l©m nghiÖp, ®îc vay vèn tÝn dông tõ ng©n hµng, ®îc phÐp khai th¸c gç trªn rõng cña m×nh ph¶i cã x¸c nhËn cña trëng lµng b¶n tríc khi tr×nh UBND x·.

Trong vµi n¨m gÇn ®©y do yªu cÇu cña thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng, vai trß cña lµng b¶n ®· ®îc ®Ò cËp nhiÒu h¬n trong mét sè v¨n b¶n díi luËt, nh:

� NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø n¨m Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng kho¸ VII (th¸ng 6/1993) vµ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII (1996) ®· ®Ò ra nhiÖm vô nghiªn cøu h¬ng íc, lÖ lµng cæ lµm c¬ së cho viÖc ban hµnh çc h-¬ng íc, quy íc míi ë lµng, b¶n phï hîp víi luËt ph¸p cña Nhµ níc.

� Ngµy 11/5/1998 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 29/CP vÒ Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë x·. V¨n b¶n nµy ®· ghi râ: "Lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ mét cÊp chÝnh quyÒn, nhng lµ n¬i sinh sèng cña céng ®ång d©n c vµ lµ n¬i thùc hiÖn d©n chñ mét çch trùc tiÕp nh»m gi¶i quyÕt çc c«ng viÖc trong néi bé céng ®ång d©n c ". V¨n b¶n nµy cßn nhÊn m¹nh héi nghÞ lµng, b¶n ®îc tæ chøc ®Ó th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc cña néi bé céng ®ång d©n c vÒ s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng...vv; trëng lµng, b¶n lµ ngêi ®¹i diÖn cho céng ®ång d©n c víi UBND x·. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña trëng lµng, b¶n lµ phèi hîp víi çc tæ chøc kinh tÕ híng dÉn nh©n d©n ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Lµng, b¶n cã thÓ thµnh lËp çc Ban hoµ gi¶i, Ban an ninh, Tæ b¶o vÖ s¶n xuÊt, Ban kiÕn thiÕt.

� Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh trªn, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 24/TTg ngµy 19/6/1998 vÒ viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn h¬ng íc, quy íc cña lµng, b¶n.

� Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· ban hµnh Th«ng t sè 56/TT ngµy 30/3/1999 vÒ híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c lµng, b¶n.

� TiÕp theo lµ ChØ thÞ sè 52/CT ngµy 7/5/2001 vÒ viÖc ®Èy m¹nh c«ng t¸c x©y dùng vµ thùc hiÖn quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c lµng, b¶n.

� Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp, mét sè tØnh ®· m¹nh d¹n thùc hiÖn viÖc giao rõng cho céng ®ång d©n c th«n b¶n qu¶n lý sö dông l©u dµi, thõa nhËn céng ®ång d©n c th«n b¶n nh mét chñ thÓ kinh tÕ-x· héi.

Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt níc, lµng b¶n ë ViÖt nam kh«ng mÊt ®i nh mét sè quèc gia, mµ vÉn tån t¹i, vµ Nhµ níc ®ang tõng bíc kh«i phôc vÞ trÝ ph¸p lý cña lµng b¶n. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho céng ®ång lµng b¶n tham gia qu¶n lý rõng th× cÇn bæ sung vµo LuËt D©n sù c«ng nhËn céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n vµ çc quyÒn n¨ng t¬ng øng. Muèn ®îc nh vËy l¹i cÇn ph¶i tr¶ lêi nh÷ng c©u hái sau:

� NÕu céng ®ång d©n c lµng (b¶n) ®îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n th× thuéc lo¹i h×nh tæ chøc nµo? cã ®îc coi lµ mét tæ chøc kinh tÕ hay tæ chøc x· héi..vv. nh trong LuËt D©n sù (1995) quy ®Þnh hay kh«ng?

� HoÆc ®îc coi lµ mét tæ chøc hµnh chÝnh-kinh tÕ-x· héi ®îc kh«ng? NÕu ®îc nh vËy th× chøc n¨ng, nhiÖm vô cña céng ®ång lµng b¶n sÏ lµ g×?

� Ai lµ c¬ quan chñ qu¶n cña céng ®ång lµng b¶n? lµng b¶n lµ n¬i c tró cña ngêi d©n tõ l©u ®êi nhng kh«ng cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp lµng b¶n cña c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn.vv.

Tõ dÉn chøng trªn ®©y cho thÊy, ®Ó thõa nhËn lµng b¶n lµ tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n kh«ng nh÷ng cã liªn quan ®Õn LuËt D©n sù mµ cßn liªn quan ®Õn LuËt Hµnh chÝnh vµ mét sè ®¹o luËt kh¸c ë ViÖt nam.

2.2 Kh¸i qu¸t khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chñ yÕu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

2.2.1 ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai

Page 2 of 8

Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai lµ x¸c lËp mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông vµ quyÒn qu¶n lý ®Êt ®ai.

� §iÒu 1, LuËt §Êt ®ai söa ®æi (02/12/1999) ghi râ:" Nhµ níc giao ®Êt cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh vµ ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi díi h×nh thøc giao ®Êt kh«ng thu tiÒn sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cã thu tiÒn sö dông ®Êt".

� NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp quy ®Þnh râ: Nhµ nøíc giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n. H¹n møc ®Êt l©m nghiÖp dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt giao cho hé gia ®×nh kh«ng qu¸ 30 ha víi thêi h¹n 50 n¨m. H¹n møc ®Êt l©m nghiÖp giao cho tæ chøc theo dù ¸n ®îc c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn phª duyÖt. Thêi h¹n cho thuª ®Êt l©m nghiÖp kh«ng qu¸ 50 n¨m (trõ trêng hîp ®Æc biÖt).

Nh vËy, theo çc v¨n b¶n trªn, Nhµ níc thùc hiÖn giao, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n. Kh¸i niÖm "Tæ chøc" ®îc quy ®Þnh bëi LuËt D©n dù (1995). Theo ®ã, céng ®ång lµng b¶n cha ®îc thõa nhËn lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n, nªn kh«ng ®îc coi lµ ®èi tîng ®îc Nhµ níc giao ®Êt, giao rõng.

Tuy nhiªn trong thùc tiÔn, céng ®ång lµng b¶n ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë ViÖt nam. Mét sè tØnh ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµI vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. Xu thÕ hiÖn nay lµ çc tØnh trªn pham vi toµn quèc vÉn tiÕp tôc giao nh÷ng diÖn tÝch rõng tù nhiªn nhÊt ®Þnh cho céng ®ång lµng b¶n vµ nhãm hé qu¶n lý. §ã lµ cha kÓ mét sè diÖn tÝch rõng do UBND x· tù giao cho céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng hay nhãm hé qu¶n lý mµ cha cã quyÕt ®Þnh cña UBND huyÖn hay tØnh.

Ngoµi diÖn tÝch rõng ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao qu¶n lý víi t çch nh mét chñ rõng, ë mét sè ®Þa ph¬ng vïng miÒn nói, céng ®ång d©n c hiÖn ®ang qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng nhÊt ®Þnh thuéc çc lo¹i rõng sau ®©y:

� Rõng lµng, rõng b¶n tån t¹i cïng víi sù sinh tån vµ tÝn ngìng cña çc céng ®ång d©n téc miÒn nói, hiÖn nay vÉn ®îc çc céng ®ång qu¶n lý vµ cã çc tªn gäi, nh: rõng cÊm, rõng ®Çu nguån, rõng thiªng, nghÜa ®Þa v.v.

� Rõng tríc ®©y ®îc Nhµ níc giao cho çc HTX. Nay çc HTX nµy ®· gi¶i thÓ nªn céng ®ång lµng b¶n ®ã ®· tù tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ ®Ó sö dông vµo çc môc ®Ých chung.

MÆt kh¸c, theo sè liÖu cña Tæng côc §Þa chÝnh, tÝnh ®Õn n¨m 2000, toµn quèc cßn kho¶ng 1,7 triÖu ha ®Êt cã rõng vµ kho¶ng 5 triÖu ha ®Êt trèng cha ®îc giao cho çc chñ qu¶n lý cô thÓ. Trong nh÷ng n¨m tíi, Nhµ níc sÏ giao tiÕp ®Êt l©m nghiÖp (®Êt cã rõng vµ ®Êt cha cã rõng) cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n. Tuy nhiªn, cã mét phÇn diÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p mµ çc tæ chøc hay hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý; çc khu rõng giµu nhng diÖn tÝch Ýt, kh«ng chia riªng cho çc hé mµ cÇn ®îc sö dông chung; rõng nói ®¸, rõng phßng hé diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n trong ph¹m vi mét x·, mét lµng b¶n còng kh«ng giao cho tõng hé gia ®×nh riªng lÎ ®îc. Theo QuyÕt ®Þnh 245/TTg (1998) cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, nh÷ng diÖn tÝch rõng ®ã sÏ do Uû ban nh©n d©n x· qu¶n lý, nhng UBND x· kh«ng cã lùc lîng ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ nªn trªn thùc tÕ diÖn tÝch rõng nµy gÇn nh v« chñ nÕu nh kh«ng giao cho céng ®ång qu¶n lý.

Tõ nh÷ng dÉn chøng trªn cho thÊy, xÐt vÒ khÝa c¹nh thùc tiÔn, hiÖn ®ang tån t¹i 3 lo¹i h×nh së h÷u sau:

� Rõng thuéc së h÷u cña Nhµ níc vµ ®îc qu¶n lý th«ng qua çc tæ chøc cña nhµ níc. � Rõng cña hé gia ®×nh, ç nh©n, thùc chÊt lµ rõng t nh©n. � Rõng céng ®ång (trong ®ã bao gåm rõng céng ®ång lµng b¶n, nhãm hé, rõng hîp t¸c x·, rõng cña çc tæ chøc

chÝnh trÞ-x· héi..vv..) thuéc quyÒn sö dông chung cña céng ®ång d©n c ®ang qu¶n lý khu rõng ®ã.

Nh vËy, viÖc quy ®Þnh céng ®ång lµng, b¶n kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng giao ®Êt, giao rõng ®· kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng vµ ®¸p øng ®ßi hái cña thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng hiÖn nay ë níc ta. Tuy nhiªn, còng cÇn lµm râ khÝa c¹nh ph¸p lý cña viÖc giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n.

HiÖn nay, cã 2 lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau:

� Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt cho r»ng, theo LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), ®Êt l©m nghiÖp bao gåm ®Êt cã rõng vµ ®Êt cha cã rõng ®îc quy ho¹ch ®Ó trång rõng. XÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, quyÒn qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ quyÒn qu¶n lý, sö dông rõng lµ 2 ph¹m trï kh¸c nhau. Giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n chÝnh lµ giao quyÒn qu¶n lý, sö dông tµi s¶n trªn ®Êt l©m nghiÖp. Céng ®ång lµng b¶n chØ cã quyÒn qu¶n lý, b¶o vÖ, ph¸t

Page 3 of 8

triÓn vµ sö dông rõng phôc vô cho môc ®Ých chung cña céng ®ång, cßn quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp mµ trªn ®ã cã rõng vÉn thuéc vÒ Nhµ níc (theo QuyÕt ®Þnh 245/TTg (1998) cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý nhµ n-íc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, quyÒn qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp ®ã thuéc UBND x· së t¹i). Nh vËy, viÖc giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai.

� Lo¹i ý kiÕn thø hai cho r»ng, quyÒn sö dông rõng vµ quyÒn sö dông ®Êt lµ 2 ph¹m trï kh¸c nhau nhng kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau, v× rõng lµ tµI s¶n g¾n liÒn trªn ®Êt mµ trªn ®ã cã rõng. Nh vËy, theo quan ®IÓm nµy, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµI lµ tr¸I víi ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai.

Cïng víi viÖc ban hµnh quy ®Þnh cña Nhµ níc vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh vµ ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp, ngµy 4/1/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 01/CP vÒ giao kho¸n ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp. V¨n b¶n nµy ®· t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho çc tæ chøc Nhµ níc ®îc Nhµ níc giao ®Êt cã quyÒn giao kho¸n ®Êt cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n; quy ®Þnh thêi gian giao kho¸n ®Êt l©m nghiÖp ®èi víi rõng ®Æc dông, rõng phßng hé lµ 50 n¨m, rõng s¶n xuÊt theo chu kú kinh doanh. Theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý tríc Nhµ níc ®èi víi diÖn tÝch ®Êt ®· ®îc giao vÉn lµ çc tæ chøc nhµ nø¬c ®· ®îc giao ®Êt (Bªn giao kho¸n), cßn ngêi nhËn kho¸n (tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n) chØ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp theo hîp ®ång ký kÕt víi bªn giao kho¸n.

Nh vËy ®èi víi viÖc nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng th× kh¸i niÖm vÒ "Tæ chøc" cã thÓ ®îc më réng h¬n vµ céng ®ång lµng b¶n cÇn ®îc thõa nhËn lµ mét ®èi tîng ®îc giao kho¸n ®Êt hoÆc Ýt nhÊt lµ ®èi tîng ®îc giao kho¸n b¶o vÖ rõng. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng, céng ®ång lµng, b¶n lµ mét ®èi tîng ®îc nhËn kho¸n qu¶n lý tµi s¶n g¾n liÒn trªn ®Êt l©m nghiÖp. Nhng do quan niÖm cho r»ng, LuËt D©n sù cha thõa nhËn céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n, nªn nhiÒu ®Þa ph¬ng céng ®ång lµng b¶n còng kh«ng ®îc coi lµ ®èi tîng ®îc giao kho¸n ®Êt hoÆc giao kho¸n rõng. Tuy nhiªn tõ thùc tiÔn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch¬ng tr×nh 327, ®· cã nhiÒu céng ®ång lµng b¶n, nhãm hé, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi (Héi Cùu chiÕn binh, Héi Phô n÷ ...) ®· ®îc nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng.

HiÖn nay c¶ níc cã 3 triÖu ha rõng phßng hé ph©n bè ë vïng nói cao, xa x«i hÎo l¸nh, xa khu d©n c nªn çc hé gia ®×nh kh«ng d¸m nhËn kho¸n b¶o vÖ v× kh«ng cã lùc lîng b¶o vÖ hµng ngµy, hoÆc cã hé gia ®×nh nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng nhng chØ trªn danh nghÜa ®Ó hëng tiÒn c«ng. Lùc lîng b¶o vÖ rõng cña çc Ban qu¶n lý khu rõng phßng hé hiÖn nay kh«ng ®ñ. Cho nªn nÕu nh kh«ng giao kho¸n çc khu rõng phßng hé nµy cho céng ®ång ®Þa ph¬ng qu¶n lý th× sÏ cã nguy c¬ çc khu rõng ®ã bÞ bá ngá.

2.2.2. ChÝnh s¸ch ®Çu t

a) §èi víi rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông: QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng quy ®Þnh râ: Vèn ®Çu t cña Nhµ níc tiÕp tôc dµnh cho ho¹t ®éng kho¸n b¶o vÖ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu. Ngêi nhËn kho¸n ®îc h-ëng tiÒn c«ng b¶o vÖ lµ 50.000 ®/ha/n¨m. Thêi gian nhËn kho¸n b¶o vÖ kh«ng qu¸ 5 n¨m. TiÒn c«ng nhËn kho¸n khoanh nu«i t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung kh«ng qu¸ 1 triÖu ®/ha víi thêi h¹n kho¸n kh«ng qu¸ 6 n¨m. Nhµ níc hç trî b×nh qu©n 2 triÖu ®/ha cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh tù bá vèn trång rõng s¶n xuÊt lµ çc lo¹i c©y gç ®Æc biÖt quý hiÕm cã chu kú trªn 30 n¨m. SuÊt ®Çu t hç trî trång rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu lµ 2,5 triÖu ®ång/ ha.

b) §èi víi rõng s¶n xuÊt: LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (20/5/1998) vµ çc v¨n b¶n díi LuËt quy ®Þnh râ: çc ho¹t ®éng ®Çu t vµo çc lÜnh vùc sau ®©y ®îc xÕp vµo danh môc A (Danh môc ®îc hëng u ®·i ®Çu t), gåm: trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng; trång c©y l©u n¨m trªn ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc; ho¹t ®éng chÕ biÕn l©m s¶n; dÞch vô kü thuËt trùc tiÕp phôc vô l©m nghiªp; çc ngµnh nghÒ truyÒn thèng (m©y, tre, tróc mü nghÖ). Çc v¨n b¶n nµy cßn quy ®Þnh vïng ®îc hëng u ®·I ®Çu t gåm: vïng kinh tÕ- x· héi khã kh¨n (danh môc B); vïng kinh tÕ- x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n (danh môc C). Çc ho¹t ®éng ®Çu t vµo lÜnh vùc trång, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®îc hëng u ®·i vÒ ngµnh nghÒ, nh:

� §îc gi¶m 50% tiÒn sö dông ®Êt trong trêng hîp ®îc giao ®Êt ph¶i tr¶ tiÒn sö dông ®Êt, hoÆc ®îc miÔn tõ 3 n¨m ®Õn 6 n¨m tiÒn thuª ®Êt. NÕu çc ho¹t ®éng trªn thùc hiÖn ë çc vïng thuéc danh môc B, Danh môc C, tû lÖ gi¶m tiÒn sö dông ®Êt cßn cao h¬n.

� §îc hëng thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp 25%. NÕu çc ho¹t ®éng trªn thùc hiÖn ë vïng thuéc danh môc B, danh môc C sÏ ®îc hëng thuÕ suÊt thÊp h¬n.

Page 4 of 8

� Çc dù ¸n trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng, trång c©y l©u n¨m trªn ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc ®îc miÔn thuÕ sö dông ®Êt trong suèt thêi h¹n thùc hiÖn dù ¸n..vv..

V¨n b¶n nµy quy ®Þnh réng r·i ®èi tîng ®îc hëng u ®·i ®Çu t nh: hîp t¸c x·, doanh nghiÖp cña çc tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x· héi, héi nghÒ nghiÖp; nhãm kinh doanh..vv... Tuy nhiªn céng ®ång lµng b¶n l¹i kh«ng thuéc ®èi tîng ®iÒu chØnh cña v¨n b¶n nµy. ChÝnh do quy ®Þnh nµy dÉn ®Õn gÇn 1 v¹n ha rõng tù nhiªn, trong ®ã cã rõng lµng, rõng b¶n tån t¹i tõ l©u ®êi, rõng ®îc h×nh thµnh tõ chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng (huyÖn giao cho çc lµng b¶n) trong vµi n¨m gÇn ®©y; rõng do hîp t¸c x· ®Ó l¹i hÇu nh kh«ng cã sù ®Çu t hç trî cña Nhµ níc. Céng ®ång ph¶i tù tæ chøc qu¶n lý vµ khai th¸c lîi Ých tõ rõng ®Ó chi phÝ cho viÖc qu¶n lý nh÷ng khu rõng ®ã. XÐt vÒ khÝa c¹nh thùc tiÔn, ®· xuÊt hiÖn sù kh«ng c«ng b»ng trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng, v× nh÷ng tæ chøc kh¸c qu¶n lý rõng l¹i cã sù hç trî ®Çu t cña Nhµ níc.

2.2.3. ChÝnh s¸ch tÝn dông liªn quan ®Õn l©m nghiÖp

Cã 2 lo¹i tÝn dông liªn quan ®Õn ho¹t ®éng l©m nghiÖp, ®ã lµ tÝn dông u ®·i cña Nhµ níc vµ tÝn dông th¬ng m¹i (tÝn dông th«ng thêng)

a) TÝn dông u ®·i ®Çu t cña Nhµ níc.

Thùc hiÖn LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (1998), NghÞ ®Þnh sè 43/1999/N§-CP ngµy 29/6/1999 vÒ tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña Nhµ níc quy ®Þnh Nhµ níc thùc hiÖn 3 h×nh thøc hç trî ®Çu t lµ cho vay ®Çu t, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t vµ b¶o l·nh tÝn dông ®Çu t.

� VÒ cho vay ®Çu t : Çc dù ¸n x©y dùng c¬ së chÕ biÕn l©m s¶n, trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng, trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy, c©y ¨n qu¶ ®îc vay vèn víi thêi h¹n tèi ®a lµ 10 n¨m ( trõ trêng hîp ®Æc biÖt). L·i xuÊt tiÒn vay n¨m 1999 lµ 7%/n¨m vµ n¨m 2000 lµ 5,4%/n¨m.

� QuyÕt ®Þnh sè 132/TTg ngµy 24/11/2000 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n ®· quy ®Þnh çc ngµnh nghÒ n«ng th«n sau ®©y ®îc hëng u ®·i ®Çu t theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc: 1- chÕ biÕn, b¶o qu¶n l©m s¶n; 2- s¶n xuÊt ®å gç, m©y tre ®an; s¶n xuÊt hµng thñ c«ng mü nghÖ. §èi tîng ¸p dông lµ hé gia ®×nh, ç nh©n; tæ, nhãm hîp t¸c, Hîp t¸c x·..vv..(gäi t¾t lµ c¬ së ngµnh nghÒ n«ng th«n).

b) TÝn dông th¬ng m¹i liªn quan ®Õn l©m nghiÖp.

QuyÕt ®Þnh 67/TTg ngµy 30/3/1999 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch tÝn dông ng©n hµng phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n vµ QuyÕt ®Þnh sè 148/TTg ngµy 07/7/1999 vÒ söa ®æi, bæ sung quyÕt ®Þnh trªn ®· quy ®Þnh viÖc ¸p dông cho vay víi l·i xuÊt th¬ng m¹i ®èi víi çc ho¹t ®éng nh: Tiªu thô, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu l©m s¶n vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ngµnh nghÒ vµ dÞch vô ë n«ng th«n. §èi víi hé gia ®×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, ng©n hµng cho vay ®Õn 10 triÖu ®ång theo l·i suÊt th«ng thêng, ngêi vay kh«ng ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n, chØ nép kÌm theo ®¬n xin vay cã x¸c nhËn cña UBND x·, phêng, thÞ trÊn vÒ diÖn tÝch ®Êt ®ang sö dông, kh«ng cã tranh chÊp. §èi víi hé gia ®×nh lµm kinh tÕ trang tr¹i, kinh tÕ hµng ho¸, Ng©n hµng cho vay trªn 10 triÖu ®ång, ngêi vay ph¶i thùc hiÖn çc quy ®Þnh b¶o ®¶m tiÒn vay ng©n hµng. §èi víi hîp t¸c x· s¶n xuÊt, kinh doanh, tuú tõng trêng hîp cô thÓ çc tæ chøc tÝn dông ¸p dông mét trong çc h×nh thøc sau: 1) thùc hiÖn b¶o ®¶m tiÒn vay theo quy ®Þnh cña ng©n hµng. 2) ®îc lÊy tµi s¶n cña çc thµnh viªn Ban qu¶n lý lµm b¶o ®¶m tiÒn vay. 3) ®îc lÊy tµi s¶n h×nh thµnh tõ vèn vay lµm b¶o ®¶m tiÒn vay nhng møc cho vay tèi ®a b»ng vèn tù cã cña hîp t¸c x·. Ng©n hµng cho vay theo chu kú sinh trëng cña c©y trång, vËt nu«i. Thêi gian cho vay ng¾n h¹n tèi ®a lµ 12 th¸ng, trung h¹n tõ 12 th¸ng ®Õn 5 n¨m vµ vay dµi h¹n trªn 5 n¨m.

Nh vËy theo tinh thÇn çc v¨n b¶n nµy, çc ho¹t ®éng trång rõng, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng sÏ ®îc hëng u ®·i ®Çu t. Nhng do quy ®Þnh ®èi tîng ®îc vay ph¶i lµ çc tæ chøc hoÆc hé gia ®×nh cho nªn céng ®ång th«n b¶n tham gia trång rõng, khoanh nu«i t¸i sinh, b¶o vÖ l¹i kh«ng ®îc vay vèn víi l·i xuÊt u ®·i vµ l·i xuÊt th«ng thêng. ChØ cã mét sè lo¹i h×nh tæ chøc mang tÝnh céng ®ång cÊp lµng b¶n ®îc vay vèn nh: tæ s¶n xuÊt, nhãm hîp t¸c, hîp t¸c x·, Héi Cùu chiÕn binh.v.v.

Thùc tiÔn cho thÊy, nhiÒu céng ®ång lµng b¶n hiÖn ®ang trùc tiÕp qu¶n lý çc khu rõng lµng, rõng b¶n tuy kh«ng cã sù ®Çu t hç trî cña nhµ níc nhng rõng vÉn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tèt. C©u hái ®Æt ra lµ, nÕu céng ®ång d©n c ®îc Nhµ níc hç trî vÒ vèn nh nh÷ng tæ chøc kh¸c th× rõng cã lÏ cßn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tèt h¬n.

Page 5 of 8

2.2.4. ChÝnh s¸ch khai th¸c sö dông rõng vµ hëng lîi tõ rõng:

� QuyÕt ®Þnh 08/TTg ngµy 11/01/2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng ®· quy ®Þnh viÖc khai th¸c sö dông s¶n phÈm tõ rõng cô thÓ nh sau:

� §èi víi rõng ®Æc dông: chØ ®îc tËn thu gç (c©y gç ®· chÕt ®øng, gÉy ®æ..) ë çc khu rõng v¨n ho¸-lÞch sö-m«i tr-êng. Ngoµi ra, çc Ban qu¶n lý khu rõng ®Æc dông ®îc tù tæ chøc hoÆc cho çc tæ chøc kh¸c, hé gia ®×nh vµ ç nh©n thuª hay kho¸n ®Ó kinh doanh dÞch vô, du lÞch sinh th¸i.

� §èi víi rõng phßng hé lµ rõng tù nhiªn: ®îc phÐp khai th¸c tËn dông c©y ®æ gÉy, c©y s©u bÖnh. N¬i cã mËt ®é c©y qu¸ dÇy ®îc phÐp khai th¸c tØa víi cêng ®é kh«ng qu¸ 20%. Rõng tre nøa khi ®· ®¹t yªu cÇu phßng hé (cã ®é che phñ trªn 80%) ®îc phÐp khai th¸c víi cêng ®é tèi ®a 30% vµ ®îc khai th¸c m¨ng.

� §èi víi rõng phßng hé lµ rõng trång: Rõng phßng hé do Nhµ níc ®Çu t g©y trång ®ù¬c phÐp khai th¸c çc lo¹i c©y phï trî vµ tØa tha khi rõng trång cã mËt ®é lín h¬n mËt ®é quy ®Þnh víi cêng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ 20% vµ ph¶i ®¶m b¶o rõng cã ®é che phñ trªn 60% sau khi tØa tha. Khi c©y trång chÝnh ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, ®îc phÐp khai th¸c chän víi cêng ®é kh«ng qu¸ 20%. Rõng trång do Ban qu¶n lý hay chñ hé nhËn kho¸n tù ®Çu t g©y trång, khi rõng ®¹t tuæi khai th¸c, mçi n¨m ®îc phÐp khai th¸c tèi ®a 1/10 diÖn tÝch do chñ rõng ®· g©y trång thµnh rõng.

� §èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn: §îc khai th¸c s¶n phÈm tËn dông trong qu¸ tr×nh nu«i dìng lµm giµu vµ tØa tha rõng. §îc khai th¸c tËn dông c©y chÕt ®øng, tËn thu gç n»m.v.v. §îc khai th¸c s¶n phÈm chÝnh lµ gç vµ çc l©m s¶n kh¸c theo ph¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng hoÆc ph¬ng ¸n hay kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh rõng ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt.

� QuyÕt ®Þnh 661/TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ (29/7/1998) vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng quy ®Þnh: §èi víi hé nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng ®Æc dông ®îc hëng tiÒn c«ng kho¸n theo quy ®Þnh hiÖn hµnh (tr×nh bµy ë phÇn chÝnh s¸ch ®Çu t). Ngoµi ra, hé nhËn kho¸n cßn ®îc hëng çc s¶n phÈm tØa tha, khai th¸c cñi, l©m s¶n phô díi t¸n rõng.

Çc chÝnh s¸ch hëng lîi trªn ¸p dông cho tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n ®îc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. Nh÷ng n¬i céng ®ång lµng, b¶n kh«ng ®îc giao kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp th× kh«ng ®îc coi lµ mét ®èi tîng ®îc hëng lîi theo chÝnh s¸ch trªn. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, nh÷ng khu rõng tù nhiªn do céng ®ång d©n c tù qu¶n lý (mÆc dï cha ®îc ph¸p luËt thõa nhËn) çc céng ®ång thêng x©y dùng quy íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ quy ®Þnh quyÒn hëng lîi çc s¶n phÈm tõ rõng, nh: Khai th¸c gç phôc vô cho nhu cÇu c«ng céng cña céng ®ång; Hé gia ®×nh cã nhu cÇu lµm nhµ míi ®Ó t¸ch hé hoÆc thay thÕ nhµ cò, söa ch÷a lín nhµ ë ®îc céng ®ång cho phÐp khai gç trªn rõng cña céng ®ång; ngêi d©n trong lµng b¶n ®îc khai th¸c çc lo¹i l©m s¶n ngoµi gç.

2.2.5. ChÝnh s¸ch lu th«ng vµ tiªu thô l©m s¶n

QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng Chinh phñ quy ®Þnh: mäi s¶n phÈm khai th¸c tõ rõng trång, tre, nøa vµ l©m s¶n phô khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ®îc tù do lu th«ng trªn thÞ trêng. Gç vµ l©m s¶n khai th¸c tõ rõng tù nhiªn t¸i sinh thuéc rõng s¶n xuÊt cña çc chñ rõng lµ hé gia ®×nh vµ ç nh©n, ®îc tù do lu th«ng trªn thÞ trêng. Nh vËy chÝnh s¸ch nµy kh«ng quy ®Þnh gç vµ l©m s¶n khai th¸c tõ rõng céng ®ång ®îc lu th«ng nh thÕ nµo. Tuy nhiªn, ë mét sè n¬i, gç vµ l©m s¶n khai th¸c tõ rõng céng ®ång ®îc tù do lu th«ng nh gç vµ l©m s¶n cña çc tæ chøc kh¸c.

2.2.6. ThuÕ tµi nguyªn

� Ph¸p lÖnh ThuÕ tµi nguyªn söa ®æi (28/4/ 1998) quy ®Þnh: çc tæ chøc, ç nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã tiÕn hµnh khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn. Møc thuÕ suÊt ®èi víi çc lo¹i gç tõ 15% ®Õn 40%; Cñi 5%; tre, nøa 10%..vv..

� QuyÕt ®Þnh 661/TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ (29/7/1998) quy ®Þnh: miÔn thuÕ tµi nguyªn ®èi víi l©m s¶n khai th¸c tõ rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn ®îc phôc håi b»ng biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh. MiÔn thuÕ bu«n chuyÕn ®èi víi l©m s¶n thu gom hîp ph¸p tõ rõng trång vµ l©m s¶n ngoµi gç khai th¸c tõ rõng tù nhiªn.

Nh vËy theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, bÊt cø ai khi khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c tõ rõng tù nhiªn ®Òu ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn. Trªn thùc tÕ, céng ®ång khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c tõ rõng céng ®ång còng ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn, vµ sè tiÒn nµy thêng ®îc bæ sung vµo ng©n s¸ch x·.

2.2.7 ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp

Page 6 of 8

LuËt ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp (1993) quy ®Þnh:

� Çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông ®Êt vµo s¶n xuÊt N«ng nghiÖp, L©m nghiÖp ph¶i nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp.

� §èi víi ®Êt trång çc lo¹i c©y l©u n¨m thu ho¹ch mét lÇn (trong ®ã cã gç rõng trång) chÞu møc thuÕ b»ng 4% gi¸ trÞ s¶n lîng khai th¸c.

� LuËt nµy cßn quy ®Þnh çc trêng hîp miÔn, gi¶m thuÕ, nh: MiÔn thuÕ cho ®Êt trèng ®åi nói träc dïng vµo s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp. MiÔn thuÕ cho ®Êt trång c©y l©u n¨m chuyÓn sang trång l¹i míi vµ ®Êt trång c©y hµng n¨m chuyÓn sang trång c©y l©u n¨m.

Nh v©y theo tinh thÇn v¨n b¶n nµy, bÊt cø ai sö dông ®Êt vµo s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp ®Òu ph¶i nép thuÕ sö dông ®Êt. HiÖn nay, ë mét sè ®Þa ph¬ng, UBND huyÖn ®· giao diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi träc cho céng ®ång d©n c sö dông l©u dµi. Céng ®ång ®· tiÕn hµnh trång rõng, trång c©y ¨n qu¶, khi khai th¸c ®Òu ph¶i nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp (trõ vïng ®îc miÔn lo¹i thuÕ nµy).

3. KÕt luËn vµ ®Ò xuÊt

Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò sau:

3.1. VÒ khÝa c¹nh ph¸p lý

� LuËt D©n sù (1995) kh«ng quy ®Þnh céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n. LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), LuËt §Êt ®ai söa ®æi (1998) còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn ®èi tîng ®îc giao ®Êt, giao rõng lµ çc céng ®ång lµng b¶n.

� Tuy nhiÖn, cã mét sè v¨n b¶n díi LuËt ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña rõng céng ®ång lµng b¶n vµ ®Ò cËp tíi vÞ trÝ, vai trß cña céng ®ång lµng b¶n trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. Mét sè tØnh ®· cã v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý (QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ) vÒ viÖc triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång (lµng, b¶n; nhãm hé) thuéc ph¹m vi cña ®Þa ph¬ng m×nh.

Trong vµI n¨m gÇn ®©y, Nhµ níc ®· cã nhiÒu thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp nhng vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cô thÓ cña céng ®ång d©n c trong viÖc tham gia qu¶n lý rõng cha ®îc lµm râ vÒ mÆt ph¸p lý, nh: Céng ®ång d©n c hiÖn ®ang qu¶n lý rõng lµng, rõng b¶n sÏ ®ùîc hëng lîi Ých g×? Céng ®ång cã ®îc nhµ níc hç trî nh çc tæ chøc nhµ níc qu¶n lý rõng kh«ng? Ai lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi diÖn tÝch rõng nÕu ®îc giao chÝnh thøc cho céng ®ång? Céng ®ång d©n c nÕu ®îc giao ®Êt, giao rõng th× cã quyÒn chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, thÕ chÊp, cho thuª, gãp vèn b»ng gi¸ trÞ rõng kh«ng?

Nh vËy, xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, Nhµ níc cÇn x¸c ®Þnh râ vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång lµng b¶n trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ph¸t triÓn rõng. CÇn gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp trong çc v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn vÞ trÝ ph¸p lý, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång lµng b¶n nh»m ph¸t huy vai trß tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng.

3. 2. VÒ khÝa c¹nh thùc tiÔn

� MÆc dï cha ®îc ph¸p luËt thõa nhËn, nhng rõng céng ®ång vµ vai trß tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng hiÖn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan vµ ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý rõng ë ViÖt nam. Cã nhiÒu lo¹i h×nh rõng céng ®ång hiÖn ®ang tån t¹i nh:

� XÐt vÒ h×nh thøc së h÷u rõng, rõng ®îc coi lµ rõng céng ®ång kh«ng chØ giíi h¹n lo¹i rõng thuéc së h÷u chung cña céng ®ång lµng b¶n, mµ cßn bao gåm rõng thuéc së h÷u cña çc nhãm hé, dßng hä; rõng cña çc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi...

� XÐt vÒ nguån gèc h×nh thµnh, rõng céng ®ång ®îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi g¾n liÒn víi sù sinh tån vµ tÝn ngìng cña çc céng ®ång d©n téc thiÓu sè miÒn nói, rõng ®îc h×nh thµnh do thõa kÕ cña dßng hä hoÆc rõng ®îc h×nh thµnh tõ chÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

� Qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña çc céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng sèng gÇn rõng lµ m« h×nh qu¶n lý rõng kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ-x· héi, bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i vµ tiÕt kiÖm chi phÝ cho nhµ níc. Trªn thùc tÕ, rõng céng ®ång hÇu nh kh«ng cã sù ®Çu t hç trî cña nhµ níc. Céng ®ång d©n c tù tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ vµ khai th¸c lîi Ých

Page 7 of 8

tõ rõng ®Ó trang tr¶i çc chi phÝ liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng. Nhê cã çc luËt tôc cña néi bé céng ®ång nªn ngêi d©n tù gi¸c vµ cã ý thøc tù qu¶n cao nªn rõng céng ®ång kh«ng bÞ tµn ph¸ vµ tån t¹i tõ l©u ®êi cho ®Õn b©y giê.

� Rõng céng ®ång ®· gãp phÇn b¶o vÖ nguån níc, gi¶i quyÕt mét phÇn nhu cÇu gç gia dông cho céng ®ång vµ thµnh viªn cña céng ®ång; khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç, gãp phÇn ph¸t triÓn ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vµ t¨ng thu nhËp cho céng ®ång d©n c sèng gÇn rõng.

� Ngêi d©n vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng ngµy cµng nhËn râ vÞ trÝ quan träng cña rõng céng ®ång ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. ChÝnh quyÒn çc cÊp, ë mét sè ®Þa ph¬ng, ®· quan t©m ®Õn ph¸t triÓn rõng céng ®ång, kh¶ng ®Þnh rõng céng ®ång lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh rõng tån t¹i song song víi çc lo¹i h×nh rõng thuéc së h÷u nhµ n-íc vµ hé gia ®×nh.

3.3. Nh÷ng ®Ò xuÊt vµ çc vÊn ®Ò cÇn ®îc lµm râ h¬n

� Nhµ níc cÇn thõa nhËn h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh qu¶n lý rõng tån t¹i cïng víi çc lo¹i h×nh qu¶n lý rõng nhµ níc vµ qu¶n lý rõng t nh©n ë ViÖt nam. Rõng céng ®ång tån t¹i nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh qu¶n lý tµi nguyªn rõng vµ hoµn toµn phï hîp víi chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc së h÷u vµ khai th¸c néi lùc cña çc céng ®ång d©n c sèng gÇn rõng.

� §Ó céng ®ång lµng b¶n trë thµnh mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, vÊn ®Ò tríc tiªn lµ Nhµ níc cÇn thõa nhËn vÞ trÝ ph¸p lý vµ çc quyÒn n¨ng cña céng ®ång lµng b¶n. §iÒu nµy liªn quan ®Õn viÖc bæ sung vµo LuËt D©n sù c«ng nhËn céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n. Tuy nhiªn céng ®ång lµng b¶n kh«ng thÓ lµ mét tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi hay tæ chøc chÝnh trÞ. Céng ®ång lµng b¶n cã thÓ ®îc coi lµ mét tæ chøc hµnh chÝnh-kinh tÕ-x· héi. NÕu ®îc thõa nhËn nh vËy, Nhµ níc cÇn bæ sung tiÕp vµo çc v¨n b¶n luËt kh¸c nh: LuËt hµnh chÝnh, LuËt ®Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng... Nh vËy, céng ®ång lµng b¶n lµ mét ®èi tîng ®iÒu chØnh cña çc v¨n b¶n ph¸p luËt trªn, trong ®ã thõa nhËn céng ®ång lµng b¶n lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt, giao rõng.

� QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång d©n c tham gia qu¶n lý rõng chñ yÕu ®îc x¸c ®Þnh t¹i çc v¨n b¶n díi luËt nh: çc chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn giao ®Êt, giao rõng; chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông; chÝnh s¸ch khai th¸c l©m s¶n vµ hëng lîi; chÝnh s¸ch lu th«ng l©m s¶n; chÝnh s¸ch thuÕ. Mét khi céng ®ång lµng b¶n ®îc thõa nhËn lµ mét ®èi tîng giao ®Êt, giao rõng th× ph¶i söa ®æi, bæ sung çc chÝnh s¸ch trªn.

� Trong khi Nhµ níc cha thõa nhËn céng ®ång lµng b¶n lµ mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, nhng trªn thùc tÕ céng ®ång lµng b¶n vÉn ®ang qu¶n lý hµng v¹n ha rõng. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸p lý cho céng ®ång duy tr× nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy, ®Ò nghÞ cÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau:

� Nhµ níc cÇn cã quyÕt ®Þnh giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n ®Ó qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi ®èi víi nh÷ng diÖn tÝch rõng céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi vµ hiÖn ®ang qu¶n lý. Quy ®Þnh râ vai trß cña trëng lµng b¶n lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Nhµ níc thùc hiÖn tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông rõng céng ®ång.

� Nhµ níc cÇn bæ sung vµo çc v¨n b¶n díi luËt ®Ó céng ®ång lµng b¶n ®îc hëng u ®·i ®Çu t theo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (1998); §îc vay vèn tÝn dùng u ®·i nh çc tæ chøc nhµ níc vµ hé gia ®×nh ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng; §îc miÔn gi¶m thuÕ ®Êt khi céng ®ång khai th¸c rõng trång, miÔn gi¶m thuÕ tµi nguyªn khi khai th¸c rõng tù nhiªn phôc håi b»ng çc biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh.

� Híng dÉn çc céng ®ång lµng b¶n ®ang qu¶n lý rõng x©y dùng quy íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng, trong ®ã quy ®Þnh râ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña mäi thµnh viªn céng ®ång trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Quy ®Þnh h×nh thøc tæ chøc b¶o vÖ rõng vµ huy ®éng nh©n d©n ch¨m sãc, nu«i dìng nh÷ng khu rõng do céng ®ång lµng b¶n lµm chñ rõng (Çc khu rõng gi÷ nguån níc cho ®Þa ph¬ng, rõng tÝn ngìng cña céng ®ång .v.v.). Quy ®Þnh quyÒn hëng lîi tõ rõng céng ®ång. Quy íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng ph¶i ®îc UBND huyÖn phª duyÖt.

Page 8 of 8

§iÒu Tra §¸nh Gi¸ S¬ Bé vÒ HiÖn Tr¹ng Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam

Hµ C«ng TuÊn, Côc KiÓm L©m Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tãm lîc

BµI viÕt ®Ò cËp tíi hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam, cung cÊp mét sè th«ng tin ban ®Çu vÒ diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý. §©y lµ nguån th«ng tin quan träng, lµm c¬ së kh¶ng ®Þnh vai trß, vÞ trÝ cña céng ®ång trong qu¸ tr×nh qu¶n lý tµI nguyªn rõng ë níc ta. T¸c gi¶ còng ®· lµm râ nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång, cac h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng, ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t hiÖu qu¶ qu¶n lý rõng céng ®ång, ®ång thêi ph¸t hiÖn nh÷ng h¹n chÕ vµ th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam.

1. §Æt vÊn ®Ò

Trªn c¬ së kÕt qu¶ kiÓm kª rõng theo chØ thÞ 286/TTg ngµy 02/5/1997, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 03/2000/Q§-TTg c«ng bè diÖn tÝch rõng trong c¶ níc ®Õn ®Çu n¨m 2000 lµ 10.915.592ha. Trong ®ã, Nhµ níc ®· giao cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp lµ 7.956.592 ha; bao gåm çc ®èi tîng sau:

� Doanh nghiÖp nhµ níc 3.578.394ha, � Ban qu¶n lý rõng phßng hé 1.025.204ha, � Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông 1.126.979ha, � XÝ nghiÖp liªn doanh 15.116ha, � Çc ®¬n vÞ thuéc lùc lîng vò trang 204.764 ha, � Hé gia ®×nh, vµ çc ®¬n vÞ tËp thÓ lµ 2.006.464ha.

Nh vËy, c¶ níc cßn 2.958.671 ha ®Êt l©m nghiÖp cã rõng cha ®îc Nhµ níc giao, cho thuª cho çc tæ chøc hoÆc hé gia ®×nh, ç nh©n (cha kÓ diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc quy ho¹ch cho trång rõng).

Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp chØ ®îc giao hoÆc cho thuª quyÒn sö dông cho çc ®èi tîng lµ: hé gia ®×nh, ç nh©n; Ban qu¶n lý çc khu rõng phßng hé vµ ®Æc dông; doanh nghiÖp thuéc çc thµnh phÇn kinh tÕ; çc ®¬n vÞ thuéc lùc lîng vò trang; çc tr¹m, tr¹i, xÝ nghiÖp gièng, trêng häc, trêng d¹y nghÒ. Céng ®ång d©n c th«n ( b¶n) ch-a ®îc Nhµ níc c«ng nhËn lµ mét ®èi tîng ®îc giao quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, hiÖn nay ë nhiÒu tØnh thuéc khu vùc miÒn nói, céng ®ång d©n c ®ang trùc tiÕp qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng.

Nh vËy, thùc tÕ ®ang ®Æt ra cÇn ph¶i tæ chøc nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét çch cô thÓ vµ kh¸ch quan c¬ së lý luËn, thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ qu¶n lý rõng cña céng ®ång... trªn c¬ së ®ã ®i ®Õn thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm qu¶n lý Nhµ níc nh»m x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng thÓ chÕ, c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi lo¹i h×nh qu¶n lý rõng nµy.

Tuy nhiªn b¸o ço nµy chØ tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:

1) Ph©n tÝch tæng hîp kÕt qña ®iÒu tra ( th¸ng 6/2001) cña Côc KiÓm l©m vÒ thùc tr¹ng céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng theo mét sè çch tiÕp cËn kh¸c nhau, tõ ®ã ®a ra nh÷ng nhËn xÐt bíc ®Çu vÒ hiÖu qu¶ lo¹i h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång,

2) KhuyÕn nghÞ vÒ ®æi míi hÖ thèng ph¸p luËt, thÓ chÕ vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®Ó huy ®éng néi lùc, gi¶i quyÕt nh÷ng víng m¾c, ph¸t huy hiÖu qu¶ cña lo¹i h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë níc ta.

2. HiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ViÖt Nam

Page 1 of 7

Theo sè liÖu tæng hîp tõ b¸o ço cña çc ®Þa ph¬ng vµ kÕt qña ®iÒu tra mét sè ®iÓm cña Côc kiÓm l©m (xem phô biÓu chi tiÕt kÌm theo), ®Õn th¸ng 6/2001 ë 1203 x· thuéc 146 huyÖn cña 24 tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng ®ang cã lo¹i h×nh céng ®ång d©n c th«n (b¶n) qu¶n lý 2.348.295 ha rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, chiÕm kho¶ng 15,5% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp toµn quèc. Díi ®©y, ®i vµo ph©n tÝch mét sè vÊn ®Ò cô thÓ.

2.1. Nguån gèc rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp hiÖn do céng ®ång qu¶n lý

Rõng vµ ®Êt l©m mnghiÖp do céng ®ång qu¶n lý ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, nhng tùu chung l¹i cã thÓ ®îc ph©n thµnh 3 lo¹i nguån gèc sau:

Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng tõ nhiÒu ®êi nay víi tæng diÖn tÝch lµ 214.006 ha, bao gåm: 86.701 ha ®Êt l©m nghiÖp cã rõng vµ 127.304 ha ®Êt trèng ®åi nói träc.

H×nh thøc nµy phæ biÕn ë céng ®ång ngêi d©n téc thiÓu sè sèng ë vïng s©u, vïng xa thuéc çc tØnh: Cao B»ng, Lµo Cai, Phó Thä, Yªn B¸i, Hoµ B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn-HuÕ, B×nh §Þnh vµ Gia Lai. Ph¬ng thøc qu¶n lý cña céng ®ång g¾n liÒn víi phong tôc tËp qu¸n cña hä, ch¼ng h¹n nh: nh÷ng khu rõng thiªng, rõng ma, nh÷ng khu rõng mâ níc (gi÷ nguån níc phôc vô trùc tiÕp cho céng ®ång), nh÷ng khu rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång (s¨n b¾n, lÊy m¨ng...). Ngoµi ra trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng, còng ®· xuÊt hiÖn hiÖn tîng mét sè céng ®ång tù ®¸nh dÊu c«ng nhËn rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®Ó ®ßi båi thêng khi Nhµ níc giao quyÒn sö dông ®Êt cho ngêi kh¸c hoÆc chuyÓn nhîng cã thu tiÒn cho ngêi kh¸c.

Cho ®Õn nay, vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý,Nhµ níc cha quy ®Þnh giao quyÒn sö dông ®Êt cho céng ®ång, nhng trªn thùc tÕ chÝnh quyÒn çc cÊp mÆc nhiªn c«ng nhËn h×nh thøc qu¶n lý nµy. Mäi sù t¸c ®éng cña Nhµ níc vµ çc tæ chøc kh¸c vµo ®èi tîng rõng nµy ®Òu ph¶i cã sù th¶o thuËn vµ ®ång ý cña céng ®ång. Qua theo dâi trong nhiÒu n¨m, chóng t«i nhËn thÊy r»ng, hÇu hÕt diÖn tÝch rõng do céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng ®· ®îc b¶o vÖ tèt theo phong tôc tËp qu¸n vµ h¬ng íc. Nh÷ng khu rõng nµy cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt, ®êi sèng hoÆc cã ý nghÜa t©m linh, t«n gi¸o ®èi víi céng ®ång vµ gÇn nh céng ®ång cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông rõng còng nh hëng lîi Ých tõ rõng.

Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ cña çc chñ sö dông kh¸c vµ çc tæ chøc Nhµ níc víi tæng diÖn tÝch lµ 936.327 ha, bao gåm: rõng phßng hé 494.242 ha, rõng ®Æc dông 39.289 ha vµ rõng s¶n xuÊt 402.795 ha.

§©y lµ h×nh thøc céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 01/CP cña ChÝnh phñ, çc tæ chøc giao kho¸n cho céng ®ång chñ yÕu lµ: l©m trêng quèc doanh, Ban qu¶n lý çc khu rõng ®Æc dông, phßng hé, ban qu¶n lý çc dù ¸n 327, 661 vµ çc dù ¸n kh¸c, çc tæ chøc kiÓm l©m ë nh÷ng n¬i Nhµ níc cha giao ®Êt, giao rõng. QuyÒn lîi chñ yÕu cña céng ®ång nhËn kho¸n rõng lµ ®îc tr¶ tiÒn c«ng kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ víi møc tõ 20.000 ®Õn 50.000 ®ång/ha/n¨m, ç biÖt cã tØnh chØ cã 1.000 ®ång/ha/n¨m (tØnh Lai Ch©u) vµ mét sè lîi Ých kh¸c nh: tËn thu cñi, l©m s¶n díi t¸n rõng ..vv

Nh×n chung, lo¹i h×nh nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng vÒ thùc chÊt, céng ®ång chØ lµ ngêi lµm thuª cho chñ rõng, ngoµi nh÷ng c«ng viÖc thùc hiÖn theo tho¶ thuËn gi÷a çc bªn trong hîp ®ång nhËn kho¸n, céng ®ång kh«ng cã quyÒn lîi vµ nghÜa vô g× kh¸c. MÆc dï céng ®ång ®îc nhËn mét kho¶n tiÒn kho¸n hµng n¨m, nhng víi møc qu¸ thÊp cha ®ñ c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi d©n, do vËy cha t¹o ®îc søc hÊp dÉn, nhiÒu n¬i rõng sau khi kho¸n th× viÖc tæ chøc b¶o vÖ còng chØ lµ h×nh thøc, rõng vÉn bÞ chÆt ph¸ nhng kh«ng ai ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. VÒ l©u dµI, h×nh thøc nµy cÇn ®îc thay ®æi mét çch c¨n b¶n theo híng rµ so¸t l¹i quü ®Êt ®ai, n¬i nµo giao ®îc cho chñ sö dông th× ph¶i b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶, h¬n n÷a Nhµ níc còng chØ cã chñ tr¬ng ®Çu t kinh phÝ cho c«ng t¸c kho¸n b¶o vÖ rõng trong mét sè n¨m, sau ®ã sÏ c¾t vµ gi¶i quyÕt chñ yÕu th«ng qua quy ®Þnh quyÒn hëng lîi cña chñ rõng.

Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao cho céng ®ång víi tæng diÖn tÝch lµ 1.197.961 ha, bao gåm: ®Êt cã rõng 669.750 ha, ®Êt trèng ®åi nói träc 528.211 ha.

Thêi gian qua, mÆc dï ph¸p luËt cha quy ®Þnh céng ®ång lµ ®èi tîng giao quyÒn sö dông ®Êt, nhng ®· cã 18 tØnh m¹nh d¹n lµm thÝ ®iÓm giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång trªn c¬ së vËn dông çc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 02/CP tríc ®©y vµ nay ®îc thay thÕ b»ng NghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp.

HÇu hÕt ®Êt l©m nghiÖp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao cho céng ®ång ®Òu thuéc çc khu vùc cã triÓn khai çc dù ¸n thuéc ch¬ng tr×nh 327 tríc ®©y, dù ¸n 661 hiÖn nay hoÆc ë nh÷ng n¬i cã dù ¸n tõ nguån tµi trî quèc tÕ nh: ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp ViÖt Nam-Thôy §iÓn ë çc tØnh miÒn nói phÝa B¾c, çc dù ¸n do DANIDA, WB tµi trî ë khu vùc çc tØnh cã triÓn khai dù ¸n... Tuy nhiªn cho ®Õn nay, mÆc dï céng ®ång cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt, nhng cha ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, do vËy ngoµi nguån ®Çu t vµ hç trî tõ çc ch¬ng tr×nh, dù ¸n th× çc quyÒn c¬ b¶n cña chñ rõng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, céng ®ång vÉn kh«ng ®îc hëng, nh: viÖc vay vèn cña çc tæ chøc tÝn dông, ®Çu t hç trî cña Nhµ níc cho chñ rõng, còng

Page 2 of 7

nh xö lý çc hµnh vi x©m h¹i ®Õn rõng céng ®ång lµ hÕt søc khã kh¨n.

Nh×n chung bíc ®Çu thùc hiÖn ë çc ®Þa ph¬ng, h×nh thøc qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña céng ®ång hiÖn nay ®ang chøng tá cã hiÖu qu¶, c«ng t¸c qu¶n lý rõng vµ b¶o vÖ rõng ®îc tèt h¬n. Cã n¬i, ngêi d©n ®· ®îc ®Çu t vèn tõ çc dù ¸n nªn ®· gióp cho viÖc t¨ng thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña hä. ë nh÷ng n¬i nµy, nhiÒu dù ¸n ®· ¸p dông çc ph¬ng ph¸p míi trong c¶ qu¸ tr×nh x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, qu¶n lý vèn... cã sù tham gia cña ngêi d©n, g¾n víi viÖc x©y dùng quy íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña céng ®ång mét çch d©n chñ, c«ng khai, do vËy hä phÊn khëi tin tëng vµ tÝch cùc b¶o vÖ rõng h¬n. §©y lµ lo¹i h×nh qu¶n lý rõng hiÖn ®îc nhiÒu tØnh quan t©m vµ ®ang cã xu híng ®îc nh©n réng.

Tuy nhiªn lo¹i h×nh nµy cã mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m gi¶i quyÕt, ®ã lµ: sau khi kÕt thóc çc dù ¸n, nguån ®Çu t kh«ng cßn, nÕu kh«ng cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî ngay tõ ®Çu dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng céng ®ång l¹i bá mÆc kh«ng b¶o vÖ rõng (nh ®· x¶y ra ë mét sè vïng thuéc tØnh Lai Ch©u do hÕt ®Çu t tõ ch¬ng tr×nh 327). CÇn híng dÉn céng ®ång çc biÖn ph¸p tæ chøc s¶n xuÊt, çc h×nh thøc gãp vèn ®Çu t vµ çc nguån lùc kh¸c cña çc thµnh viªn; Ph©n chia quyÒn hëng lîi tõ rõng gi÷a çc thµnh viªn trong céng ®ång; X¸c ®Þnh t çch ph¸p nh©n cña céng ®ång...

Nguån gèc diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp hiÖn do céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý trªn ®©y, ®îc minh häa trong BiÓu ®å 1 sau ®©y:

BiÓu ®å1: Nguån gèc rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý

2.2. HiÖn tr¹ng ph©n bè rõng céng ®ång theo vïng ®Þa lý

� Vïng T©y B¾c (gåm çc tØnh Hoµ B×nh, S¬n La, Lai Ch©u) víi diÖn tÝch rõng céng ®ång lµ 1.057.585 ha, chiÕm 45,04% so víi tæng diÖn tÝch rõng céng ®ång trong c¶ níc. Trong ®ã: diÖn tÝch ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao lµ 732.676,6ha; diÖn tÝch nhËn kho¸n lµ 304.448,6ha; diÖn tÝch céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng lµ 20.459,7ha.

� Vïng T©y Nguyªn víi diÖn tÝch rõng céng ®ång lµ 495.797ha chiÕm 21,11% so víi tæng diÖn tÝch rõng céng ®ång trong c¶ níc. Trong ®ã: diÖn tÝch ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao lµ 131.634,9ha; diÖn tÝch nhËn kho¸n lµ 364.139,1ha; diÖn tÝch céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng lµ 23ha.

� Vïng §«ng B¾c (gåm çc tØnh Lµo Cai, Yªn B¸i, Cao B»ng, L¹ng S¬n, B¾c K¹n) víi diÖn tÝch rõng céng ®ång lµ 472.376 ha, chiÕm 20,12% so víi tæng diÖn tÝch rõng céng ®ång trong c¶ níc. Trong ®ã: diÖn tÝch ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao lµ 299.987 ha; diÖn tÝch nhËn kho¸n lµ 130.541 ha; diÖn tÝch céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng lµ 47.848 ha.

� Vïng B¾c Trung Bé víi diÖn tÝch rõng céng ®ång lµ 188.144,4 ha, chiÕm 8,01% so víi tæng diÖn tÝch rõng céng ®ång trong c¶ níc. Trong ®ã: diÖn tÝch ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao lµ 39.663,6ha; diÖn tÝch nhËn kho¸n lµ 2.888,1ha; diÖn tÝch céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng lµ 145.592,7ha.

� Çc khu vùc cßn l¹i chØ chiÕm mét tû lÖ nhá.

Qua ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra vÒ ph©n bè rõng céng ®ång trªn ®©y, cho thÊy nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau:

� Céng ®ång qu¶n lý rõng chñ yÕu c tró t¹i khu vùc çc tØnh miÒn nói cao, thuéc vïng s©u, vïng xa, giao th«ng ®i l¹i vµ c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, s¶n xuÊt hµng ho¸ kÐm ph¸t triÓn, chñ yÕu lµ tù cung, tù cÊp, sè lîng vµ thµnh phÇn ®ång bµo çc d©n téc thiÓu sè chiÕm tØ lÖ cao trong c¬ cÊu d©n sè (ch¼ng h¹n çc tØnh: Hµ Giang 89,33%, Lai Ch©u 81,14%, Cao B»ng 96%, L¹ng S¬n 85,25%). §êi sèng ngêi d©n cßn nhiÒu khã kh¨n thiÕu thèn, tØ lÖ hé ®ãi nghÌo nhiÒu vïng trªn 30% (®Æc biÖt ë çc tØnh Lai Ch©u, Cao B»ng, Hµ Giang tØ lÖ ®ãi nghÌo trªn 45%), tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp.

� Çc céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng, hÇu hÕt lµ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè cßn duy tr× nhiÒu phong tôc, tËp qu¸n cña

Page 3 of 7

céng ®ång d©n téc m×nh, cuéc sèng cña çc thµnh viªn céng ®ång g¾n bã, cha bÞ t¸c ®éng nhiÒu bëi çc trµo lu nÕp sèng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Vai trß cña giµ lµng, trëng b¶n cßn cã t¸c dông quan träng trong viÖc tæ chøc vµ chØ ®¹o çc c«ng viÖc cña céng ®ång.

� Céng ®ång còng chØ cã thÓ tham gia qu¶n lý rõng ë nh÷ng n¬i mµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ ngµnh L©m nghiÖp quan t©m chØ ®¹o (®èi víi hai lo¹i h×nh kho¸n b¶o vÖ vµ giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång).

BiÓu 1: HiÖn tr¹ng ph©n bè diÖn tÝch rõng céng ®ång theo khu vùc (§¬n vÞ tÝnh .000 ha)

3. Çc h×nh thøc tæ chøc cña céng ®ång

Theo b¸o ço cña çc ®Þa ph¬ng th× h×nh tøc tæ chøc céng ®ång còng rÊt ®a d¹ng, víi quy m« kh¸c nhau, cã thÓ ®îc ph©n thµnh 2 nhãm chñ yÕu sau:

1. Céng ®ång h×nh thµnh tæ chøc theo dßng téc (dßng hä), nhãm d©n téc.

H×nh thøc tæ chøc céng ®ång nµy, çc ho¹t ®éng sinh ho¹t, tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh còng nh tæ chøc c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng g¾n bã chÆt chÏ víi nh÷ng tËp qu¸n truyÒn thèng vµ hÖ thèng t tëng cña céng ®ång, vai trß cña ngêi trëng téc hoÆc giµ lµng lµ rÊt quan träng. HÇu hÕt çc c«ng viÖc qu¶n lý rõng cña hä ®Òu cã sù ph©n c«ng, çc thµnh viªn thùc hiÖn tù gi¸c vµ nghiªm tóc.

Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®îc tæ chøc theo dßng téc, theo d©n téc qu¶n lý phæ biÕn cã diÖn tÝch nhá, do hä tù thõa nhËn hay ®· mÆc nhiªn c«ng nhËn tõ çc thÕ hÖ tríc. Nh÷ng khu rõng nµy, thêng n»m gÇn n¬i c tró thêng xuyªn cña céng ®ång víi çc tªn gäi nh: rõng thiªng (t«n thê thÇn th¸nh theo tÝn ngìng), rõng ma (khu rõng ch«n cÊt ngêi chÕt-nghÜa ®Þa), rõng mâ níc (khu vùc b¶o vÖ nguån níc cung cÊp trùc tiÕp cho céng ®ång)...

2. Céng ®ång ®ù¬c tæ chøc theo h×nh thøc th«n (lµng, bu«n, b¶n, Êp)

§©y lµ h×nh thøc tæ chøc céng ®ång chñ yÕu hiÖn nay. H×nh thøc tæ chøc nµy dùa trªn c¬ së ®Þa lý vµ khu vùc ngêi d©n sinh sèng, thêng th× mçi th«n cã mét dßng hä thuéc mét d©n téc chñ yÕu. Ngoµi ra, cßn cã nh÷ng ngêi thuéc çc dßng téc hoÆc d©n téc kh¸c cïng sinh sèng. Ph¬ng thøc qu¶n lý cña céng ®ång th«ng qua sù thèng nhÊt cña héi nghÞ toµn thÓ çc thµnh viªn, díi dù chñ tr× cña trëng th«n. Trëng th«n ®iÒu hµnh çc c«ng viÖc chung cña céng ®ång. HiÖn nay Nhµ níc cã chÝnh s¸ch trî cÊp hµng th¸ng cho trëng th«n ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc qu¶n lý th«n (b¶n) vµ ®ang rÊt quan t©m chØ ®¹o tæ chøc thùc hiÖn c¬ chÕ d©n chñ trong céng ®ång.

Th«n (b¶n) tham gia qu¶n lý rõng, chñ yÕu b¾t ®Çu tõ n¨m 1984 sau khi triÓn khai thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh sè 184-H§BT ngµy 6/11/1984 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng vÒ viÖc ®Èy m¹nh giao ®Êt, giao rõng cho tËp thÓ vµ nh©n d©n trång c©y g©y rõng, vµ ®îc triÓn khai m¹nh khi ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 01/CP vÒ viÖc tæ chøc giao kho¸n ®Êt n«ng, l©m nghiÖp trong çc doanh nghiÖp nhµ níc.

4. §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t hiÖu qu¶ qu¶n lý rõng cña céng ®ång

Khu vùc Tæng céng DiÖn tÝch ®îc ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao

DiÖn tÝch nhËn kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng

DiÖn tÝch céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèngDiÖn tÝch Tû lÖ (%)

§«ng B¾c 472,38 20,1 294,00 130,54 47,85

T©y B¾c 1.057,58 45,0 732,68 304,45 20,46

§ång B»ng S«ng Hång 0,01 - 0,01

B¾c Trung Bé 188,14 8,0 39,66 2.90 145,59

Duyªn H¶i MiÒn Trung 0,67 0,03 0,60 0,07

T©y Nguyªn 495,80 21,1 131,63 346,14 0.02

§«ng Nam Bé 133,71 5,7 133,71

Page 4 of 7

Do cha cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh ®iÒu tra, kh¶o s¸t mét çch cã hÖ thèng t¹i c¬ së, cho nªn viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ph¬ng thøc qu¶n lý rõng theo céng ®ång cña b¸o ço nµy còng chØ dõng l¹i ë nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t cã tÝnh ®Þnh tÝnh. Theo chóng t«i cã thÓ xem xÐt trªn çc b×nh diÖn sau:

� Nh÷ng n¬i rõng do céng ®ång qu¶n lý th× hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c b¶o vÖ rõng cã tiÕn bé râ rÖt, rõng hÇu nh kh«ng bÞ chÆt ph¸, do kh«ng cã x©m h¹i nªn rõng ngµy cµng t¨ng trëng. Tuy cha cã thèng kª riªng vÒ t×nh h×nh chÆt ph¸ rõng trªn khu vùc rõng ®îc céng ®ång qu¶n lý, nhng cã thÓ nªu ra nh÷ng con sè minh chøng kh¸i qu¸t vÒ c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ë mét sè ®Þa ph¬ng sau: Lµo Cai, n¨m 1995 x¶y ra trªn 1000 vô vi ph¹m, ®Õn n¨m 2000 sè vô vi ph¹m gi¶m, cßn díi 700vô; t¬ng tù t¹i tØnh S¬n La, n¨m 1995 sè vô vi ph¹m x¶y ra trªn 1500vô, ®Õn n¨m 2000 sè vô vi ph¹m cßn díi 1000vô. Cïng víi çc biÖn ph¸p tÝch cùc kh¸c, céng ®ång ®· gãp phÇn ®a ®é che phñ cña rõng t¨ng: vïng T©y B¾c ®é che phñ rõng n¨m 1992 lµ 12%, ®Õn n¨m 2000 lµ 27%; vïng §«ng B¾c ®é che phñ cña rõng n¨m 1992 lµ 19%, ®Õn n¨m 2000 lµ 35,1%. Víi con sè thèng kª kh¸i qu¸t nh vËy, thùc chÊt nã cha ph¶n ¸nh ®îc ®Çy ®ñ, nhng phÇn nµo cho thÊy tÝnh hiÖu qu¶ cña qu¶n lý rõng céng ®ång.

� N©ng cao thu nhËp cña ngêi d©n, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, x©y dùng n«ng th«n v¨n hãa vµ ®îc thÓ hiÖn trªn nh÷ng mÆt sau:

� §èi víi diÖn tÝch rõng do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ lµ 936.327 ha, hµng n¨m ®îc Nhµ níc hoÆc chñ sö dông rõng tr¶ tiÒn c«ng kho¸n víi møc b×nh qu©n 30.000 ®ång/ ha, vµ céng ®ång ®· thu ®îc sè tiÒn kho¶ng 2,8 tû ®ång, ®©y lµ sè tiÒn thËt sù cã ý nghÜa lín trong ®iÒu kiÖn cuéc sèng cßn khã kh¨n cña ®ång bµo hiÖn nay.

� §èi víi 1.197.961 ha rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao, céng ®ång cã thÓ sö dông ®Êt cã rõng cha khÐp t¸n vµ ®Êt trèng cha trång rõng ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp kÕt hîp, ®îc çc dù ¸n ®Çu t hç trî vèn ®Ó s¶n xuÊt... ®îc hëng c¬ chÕ hëng lîi tõ rõng do ®Þa ph¬ng ban hµnh thùc hiÖn thÝ ®iÓm.

� §èi víi 214.006 ha rõng céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèng cho ®Õn nay hÇu nh céng ®ång cã toµn quyÒn quyÕt ®inh viÖc sö dông tµi nguyªn rõng. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ céng ®ång còng chØ sö dông cho çc nhu cÇu vÒ tÝn ngìng, vµ khai th¸c çc lîi Ých cÊp thiÕt phôc vô ®êi sèng chung cña céng ®ång.

� Th«ng qua viÖc qu¶n lý chung cña céng ®ång, cã sù gióp ®ì vµ híng dÉn cña çc tæ chøc cña Nhµ níc, gãp phÇn thóc ®Èy viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn quy chÕ qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ë céng ®ång; thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së; kh«i phôc truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña céng ®ång.

5. H¹n chÕ vµ th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn qu¶n lý rõng céng ®ång

5.1 Nh÷ng víng m¾c vÒ c¬ chÕ ph¸p lý

� HiÖn nay, Nhµ níc cha cã quy ®Þnh vÒ giao quyÒn sö dông rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång, nhng trªn thùc tÕ ph-¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång vÉn ®ang tån t¹i kh¸ch quan. Do vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ó ban hµnh mét hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cho vÊn ®Ò nµy lµ mét th¸ch thøc lín ®ang ®Æt ra kh«ng chØ cho ngµnh l©m nghiÖp mµ cÇn cã sù chØ ®¹o thèng nhÊt cña ChÝnh phñ vµ Quèc héi.

� CÇn x¸c ®Þnh ngêi ®¹i diÖn cho céng ®ång trong çc quan hÖ qu¶n lý, tríc hÕt lµ ®¹i diÖn cña céng ®ång trong çc h×nh thøc tæ chøc céng ®ång kh¸c nhau (Céng ®ång theo dßng téc, céng ®ång tæ chøc theo th«n..) ®Ó thay mÆt céng ®ång gi¶i quyÕt çc quyÒn lîi, nghÜa vô ®èi víi rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp còng nh khi cã tranh chÊp xÈy ra trong néi bé céng ®ång.

� Nhµ níc cÇn kh¼ng ®Þnh lo¹i rõng (phßng hé, ®Æc dông, s¶n xuÊt), khu vùc rõng giao cho céng ®ång (khu vùc g¾n bã víi cuéc sèng céng ®ång, c¶ ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng t©m linh...); trªn c¬ së ®ã giao ®Êt vµ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång.

� HÖ thèng çc chÝnh s¸ch vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña çc chñ sö dông ®Êt l©m nghiÖp khi ®îc Nhµ níc giao quyÒn sö dông ®Êt cha ®îc ban hµnh, tríc hÕt lµ chÝnh s¸ch hëng lîi cña céng ®ång vµ quy ®Þnh viÖc chia xÎ çc quyÒn lîi, nghÜa vô gi÷a céng ®ång-®¹i diÖn céng ®ång çc thµnh viªn céng ®ång.

6. Mét sè khuyÕn nghÞ

� CÇn tæ chøc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ s©u, réng h¬n n÷a vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng cña céng ®ång, ®Æc biÖt ë çc tØnh ®ang triÓn khai thÝ ®iÓm giao quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång nh: S¬n La, Lai Ch©u, Hµ Giang, Cao B»ng, Thanh Ho¸, NghÖ An, Gia Lai. §ång thêi nghiªn cøu tham kh¶o kinh nghiÖm quèc tÕ, tõ ®ã thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm ®Ó ®Ò nghÞ víi Nhµ níc cã çc chñ tr¬ng cô thÓ cã tÝnh khoa häc vµ kh¶ thi vÒ rõng céng ®ång.

� Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n sím tæ chøc nghiªn cøu vµ ®Ò nghÞ söa ®æi, bæ sung hÖ thèng ph¸p lý cã liªn quan tíi qu¶n lý rõng céng ®ång, tríc hÕt lµ nh÷ng quy ®Þnh cã liªn quan t¹i LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng.

� ChÝnh phñ sím xem xÐt vµ ban hµnh chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng ®èi víi céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ rõng

Page 5 of 7

� Céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý rõng hÇu hÕt thuéc vïng s©u, vïng xa, cuéc sèng ®ång bµo gÆp nhiÒu khã kh¨n, tríc m¾t còng nh l©u dµi cÇn cã sù ®Çu t hç trî cña Nhµ níc, còng nh c¸c tæ chøc quèc tÕ vÒ vèn, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý...

BiÓu tæng hîp diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ (TÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 2001)

(§¬n vÞ tÝnh: ha)

TØnh, thµnh phè

Sè huyÖn

cã RC§

Sè x· cã

RC§

Tæng diÖn tich

DiÖn tÝch do nhµ níc Giao ®Êt, giao rõng

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp c«ng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng

DiÖn tÝch §LN hiÖn do céng ®ång qu¶n lý theo

truyÒn thèng

Cã rõng Kh«ng cã rõng

Tæng sè Rõng ®Æc

dông

Rõng ph. hé

Rõng s¶n xuÊt

Tæng Cã rõng

Kh«ng cã rõng

Tæng

B¾c K¹n

6 62 42.375 13.238 16.137 29.375 13.000 13.000

B¾c Giang

4 11 5.052 5.052 5.052

B¾c Ninh

6 20 162 162 162

Cao B»ng

12 122.511 50.059 16.745 66.804 26.312 824 27.136 17.978 10.592 28.570

Hµ Giang

9 129 157.193 94.107 45.077 139.183 2.326 15.684 18.010

L¹ng S¬n

9 115 57.590 37.158 20.432 57.590

Lao Cai 7 69 921 7 7 443 443 471 471

Phó Thä

4 27 3.018 486 117 603 479 68 547 1.834 35 1.869

Th. Nguyªn

1 7 37 37 37

Yªn B¸i 5 54 83.518 270 119 389 75.496 3.695 79.192 454 3.484 3.938

Hoµ B×nh

10 167 86.346 9.997 8.866 18.862 10.482 16.628 19.913 47.023 10.268 10.192 20.460

Lai Ch©u

9 116 763.929 368.553 321.858 690.411 73.518 73.518

S¬n La 10 109 207.311 13.859 9.544 23.404 183.907 183.907

Hµ Nam

4 15 14 10 4 14

Thanh Ho¸

9 37 14.299 13.607 693 14.299

NghÖ An

10 92 156.748 11.941 6.914 18.855 37.614 100.279 137.893

Qu¶ng TrÞ

6 64 12.963 3.611 2.494 6.105 200 200 3.953 2.706 6.658

TT- HuÕ

5 20 4.134 405 405 2.490 197 2.688 1.042 1,042

B×nh §Þnh

3 14 666 93 505 598 69 69

Page 6 of 7

Gia Lai 4 36 494.754 51.616 78.999 130.615 8.155 355.985 364.139

Kon Tum

1 3 27 3 1 4 10 13 23

§¨k L¨k

2 2 1.016 800 217 1.016

L©m §ång

5 8 1.745 426 289 1.031 1.745

B×nh ThuËn

5 26 131.968 26.056 85.335 20.577 131.968

Tæng céng

146 1.203 2.348.296 669.750 528.211 1.197.961 39.289 494.242 402.796 936.328 86701 127.304 214.006

Page 7 of 7

Ch¬ng Tr×nh Hç Trî Ngµnh L©m NghiÖp vµ Vai Trß cña L©m NghiÖp Céng §ång trong Ch¬ng Tr×nh

Vò V¨n MÔ, Vô Hîp t¸c Quèc tÕ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

Tãm lîc

BµI viÕt giíi thiÖu kh¸I qu¸t v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a ChÝnh phñ ViÖt nam vµ çc nhµ tµI trî quèc tÕ vÒ x©y dùng mét ch-¬ng tr×nh hç trî ngµnh L©m nghiÖp, tãm t¾t khung ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp trong khu«n khæ thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh quèc gia vÒ trång míi 5 triÖu ha rõng tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m 2010. BµI viÕt còng ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña l©m nghiÖp céng ®ång trong qu¸ tr×nh thùc thi ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh.

1. H×nh thµnh ch¬ng tr×nh hç hç trî ngµnh l©m nghiÖp

T¹i kú häp thø 2 Quèc Héi Kho¸ X ®· th«ng qua NghÞ quyÕt vÒ Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng (NQ: 08/1997/QH10). Thñ tíng ChÝnh phñ ®· cã QuyÕt ®Þnh vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng (Sè 661/Q§-TTg, ngµy 29/7/1998). Theo kÕ ho¹ch, ®Õn n¨m 2010 tæng diÖn tÝch rõng cña c¶ níc sÏ ®¹t 14,3 triÖu ha, t¬ng ®¬ng víi ®é che phñ rõng lµ 43%. Ba môc tiªu chÝnh cña Dù ¸n nµy lµ: (a) b¶o vÖ m«i trêng, (b) gi¶m ®ãi nghÌo vµ (c) t¨ng cêng ®ãng gãp cña ngµnh l©m nghiÖp vµo nÒn kinh tª quèc d©n.

T¹i cuéc häp th¸ng 12 n¨m 1998 cña Nhãm T vÊn çc nhµ tµi trî ë Pari (CG-1998), ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®Ò nghÞ céng ®ång çc nhµ tµi trî hç trî cho Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. T¹i cuéc häp nµy, çc bªn ®· nhÊt trÝ hç trî cho Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng vµ çc môc tiªu cña dù ¸n th«ng qua mét §èi t¸c gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ céng ®ång quèc tÕ. §èi t¸c sÏ hç trî toµn diÖn vµ cã hiÖu qu¶, cã tÝnh ®Õn m«i trêng chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ réng h¬n vµ x©y dùng n¨ng lùc quèc gia cho ngµnh l©m nghiÖp. V× vËy, mét m«i trêng ®îc t¹o ra trong ®ã çc nguån lùc quèc gia vµ quèc tÕ ®îc sö dông mét çch cã hiÖu qu¶ ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu cña ChÝnh phñ ViÖt Nam ®Ò ra trong Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng.

TiÕn tr×nh h×nh thµnh §èi t¸c ®îc tiÕp diÔn ë ViÖt Nam trong c¶ n¨m 1999 b»ng nhiÒu cuéc häp gi÷a Bé NN-PTNT víi çc nhµ tµi trî ®Ó chuÈn bÞ V¨n b¶n tho¶ thuËn hç trî §èi t¸c. Th¸ng 12 n¨m 1999, sau khi th¶o luËn vÒ ý tëng §èi t¸c, ChÝnh phñ ViÖt nam vµ çc ®èi t¸c quèc tÕ ®· ký V¨n b¶n Tho¶ thuËn vÒ viÖc ChuÈn bÞ Ch¬ng tr×nh Hç trî §èi t¸c cho Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. Ký V¨n b¶n tho¶ thuËn nµy, gåm cã 15 ®¹i diÖn cña: EC, UNDP, FAO, WB, ADB, JBIC, JICA, WFP, WWF, IUCN, Hµ Lan, §øc, PhÇn Lan, Thuþ §iÓn, Thuþ Sü. Sau ®ã, do §èi t¸c kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ ngµy cµng thu hót ®îc sù quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ, nªn ®· cã thªm 4 tæ chøc tham gia §èi t¸c lµ: OXFAM/GB, BIRDLIFE, SNV, CARE.

Môc tiªu cña V¨n b¶n Tho¶ thuËn lµ ®¹t ®îc mét tho¶ thuËn chÝnh thøc gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ çc nhµ tµi trî ®Ó cïng x©y dùng mét ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh nh»m thùc thi cã hiÖu qu¶ Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng trªn c¬ së thèng nhÊt çc chÝnh s¸ch, chiÕn lîc, u tiªn vµ nh÷ng nguyªn t¾c ®îc çc bªn nhÊt trÝ phï hîp víi çc tho¶ thuËn quèc tÕ.

Sau 2 n¨m ho¹t ®éng (tõ ®Çu 2000 ®Õn cuèi n¨m 2001), víi sù nç lùc cña çc quan chøc, çc chuyªn gia tõ c¶ hai phÝa VN vµ céng ®ång çc nhµ tµi trî, Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh L©m nghiÖp ®· ®îc hoµn thµnh. V¨n b¶n tho¶ thuËn vÒ Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp ®· ®îc Bé trëng Bé NN-PTNT, ®¹i diÖn ChÝnh Phñ ký kÕt víi céng ®ång çc nhµ tµi trî vµo ngµy 12/11/2001 t¹i Hµ Néi ®Ó cïng cam kÕt thùc hiÖn. Tham gia lÔ ký kÕt V¨n b¶n tho¶ thuËn nµy cã 19 ®¹i diÖn cho çc níc, çc thÓ chÕ ng©n hµng, çc tæ chøc quèc tÕ vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ. §ã lµ: §øc, Thuþ §iÓn, Thuþ Sü, Hµ Lan, PhÇn Lan, §an M¹ch, EC, WB, ADB, JBIC, UNDP, FAO, WWF, IUCN, OXFAM/GB, CARE, SNV, BIRDLIFE

Môc tiªu cña V¨n b¶n Tho¶ thuËn

Page 1 of 8

§a ra nh÷ng tho¶ thuËn ®Ó tiÕp tôc phèi hîp hç trî ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam trªn c¬ së thèng nhÊt nh÷ng chÝnh s¸ch, chiÕn lîc, u tiªn vµ nh÷ng nguyªn t¾c thùc thi.

Çc bªn tham gia ký kÕt ®èi t¸c cïng cam kÕt qu¶n lý rõng mét çch bÒn v÷ng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc nh»m: (a) b¶o vÖ m«i trêng; (b) n©ng cao ®êi sèng ngêi d©n vïng rõng (c) n©ng cao sù ®ãng gãp cña ngµnh l©m nghiÖp vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Çc ®èi t¸c vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam cïng hîp t¸c ®Ó tèi ®a ho¸ hiÖu qu¶ sö dông çc nguån lùc cña ngµnh. Sù phèi hîp hµi hoµ h¬n gi÷a çc chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh trong ph¹m vi nh÷ng môc tiªu vµ u tiªn chung cña ngµnh chÝnh lµ ch×a kho¸ ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ sö dông çc nguån lùc.

Bè côc cña V¨n b¶n Tho¶ thuËn

Nh÷ng tµi liÖu sau ®îc ®Ýnh kÌm nh nh÷ng phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña V¨n b¶n Tho¶ thuËn:

a. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vµ vËn hµnh hîp t¸c trong ngµnh L©m nghiÖp b. Khung Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh L©m nghiÖp

Nh÷ng c«ng cô vËn hµnh chÝnh sÏ ®îc x©y dùng cho §èi t¸c lµ:

a. Ma trËn vÒ sù tham gia cña çc thÓ chÕ quèc gia vµ quèc tÕ b. Ch¬ng tr×nh Ho¹t ®éng Chung c. CÈm nang Ngµnh L©m nghiÖp d. HÖ thèng Theo dâi vµ §¸nh gi¸

2. Khung Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh L©m nghiÖp

2.1. Tãm t¾t Khung Ch¬ng tr×nh

Ph¹m vi KÕt qu¶ 1. Nh÷ng hÖ thèng phèi hîp lËp kÕ ho¹ch vµ gi¸m s¸t cã hiÖu qu¶ sù ph¸t triÓn cã tÝnh chiÕn lîc cho ngµnh l©m nghiÖp ®îc ¸p dông

VËn hµnh

1.1.1 Khung Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp ®îc cËp nhËt thêng xuyªn ®Ó ®Þnh híng nh÷ng nç lùc cña chÝnh phñ ViÖt Nam vµ çc nhµ tµi trî nh»m c¶i thiÖn chÊt lîng ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam

1.1.2 KÕ ho¹ch ®Çu t trong ngµnh l©m nghiÖp ®îc x©y dùng vµ thùc hiÖn ngµy mét hµi hoµ

1.1.3 HÖ thèng Qu¶n lý Th«ng tin ®îc thiÕt lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng, trong ®ã bao gåm nh÷ng th«ng tin vÒ Theo dâi vµ §¸nh gi¸ ®Ó cïng víi nh÷ng h×nh thøc ph¶n håi kh¸c ®¶m b¶o quy ho¹ch chiÕn lîc cho ngµnh l©m nghiÖp sÏ sö dông tèt nhÊt tÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc vÒ ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam.

KiÕn thøc

1.2.1 Quy ho¹ch tæng thÓ cho ngµnh l©m nghiÖp ®îc t¨ng cêng b»ng sù hiÓu biÕt tèt h¬n nh÷ng nh÷ng lÜnh vùc chÝnh ®· ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua viÖc thùc thi ChiÕn lîc Ph¸t triÓn Ngµnh L©m nghiÖp vµ Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp, ®Æc biÖt lµ vÒ nh÷ng gi¸ trÞ cña rõng vµ tÇm quan träng cña nh÷ng mèi liªn kÕt liªn ngµnh (ngµnh n«ng nghiÖp vµ qu¶n lý níc)

1.2.2 Quy ho¹ch tæng thÓ cã sù phèi hîp cho ngµnh l©m nghiÖp ®îc t¹o thuËn lîi th«ng qua viÖc ¸p dông nh÷ng chØ sè chung ®îc sö dông trong viÖc theo dâi tiÕn tr×nh vµ t¸c ®éng cña Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp

1.2.3 NhËn thøc cña çc bªn tham gia vÒ lËp kÕ ho¹ch mang tÝnh chiÕn lîc ®îc t¨ng lªn

§iÒu hµnh

1.3.1 Çc thÓ chÕ Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp ®îc thiÕt lËp vµ vËn hµnh nh ®· ®Þnh

Page 2 of 8

1.3.2 Hµi hoµ gi÷a çc v¨n b¶n chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña ChÝnh phñ ViÖt Nam víi Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp ®îc t¨ng cêng

N¨ng lùc

1.4.1 N¨ng lùc ®îc x©y dùng cho tÊt c¶ çc bªn liªn quan ®Ó tham gia vµo c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch chiÕn lîc vµ theo dâi c«ng t¸c nµy

1.4.2 Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp t¹o ra ®îc n¨ng lùc néi t¹i ®Ó qu¶n lý thêng ngµy Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp

Ph¹m vi kÕt qu¶ 2. Cã khu«n khæ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vµ thÓ chÕ ®Ó lµm hµi hoµ çc chÝnh s¸ch cña quèc gia-tØnh vÒ ®Êt rõng vµ sö dông tµi nguyªn

VËn hµnh

2.1.1 Çc côc vô cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ë cÊp trung ¬ng vµ çc c¬ quan l©m nghiÖp ë cÊp tØnh ho¹t ®éng theo ®óng chøc n¨ng nhiÖm vô ®· ®îc x¸c ®Þnh l¹i trong qu¸ tr×nh c¶i çch hµnh chÝnh cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

2.1.2 Vai trß cña khu vùc kinh tÕ th¬ng m¹i trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®îc t¨ng cêng

2.1.3. Träng t©m ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch trong ngµnh l©m nghiÖp chuyÓn tõ cÊp quèc gia xuèng cÊp ®Þa ph¬ng.

KiÕn thøc

2.2.1 Sù ®ång thuËn ®îc x©y dùng gi÷a chÝnh phñ, çc nhµ tµi trî çc bªn tham gia kh¸c vÒ nh÷ng bÊt cËp trong khung chÝnh s¸ch, ph¸p lý vµ thÓ chÕ hiÖn hµnh cho ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam

2.2.2 Sù ®ång thuËn ®îc x©y dùng vÒ nh÷ng gi¸ trÞ gia t¨ng tiÒm n¨ng cña nh÷ng kinh nghiÖm thu ®îc tõ çc dù ¸n ®ang thùc hiÖn trong ngµnh l©m nghiÖp ®Ó nh©n réng vµ qu¶n lý ngµnh l©m nghiÖp

2.2.3 Nh÷ng bµi häc tõ c¶i çch chÝnh s¸ch, ph¸p lý vµ thÓ chÕ cho ngµnh l©m nghiÖp cña níc ngoµi ®îc ph©n tÝch

2.2.4 TÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña çc c¬ cÊu tµi chÝnh trong ngµnh l©m nghiÖp ®îc ph©n tÝch

§iÒu hµnh

2.3.1 Khung chÝnh s¸ch chung vµ çc chÝnh s¸ch bæ trî, quyÕt ®Þnh vµ híng dÉn ®îc x©y dùng vµ ban hµnh

2.3.2 Khung ph¸p lý ®îc chØnh lý ë nh÷ng ®iÓm cÇn thiÕt vµ ®a vµo cho phï hîp víi nh÷ng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ngµnh l©m nghiÖp

2.3.3 Nh÷ng híng dÉn ®îc ban hµnh ®Ó t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh vµ tÝnh minh b¹ch

2.3.4 Tr¸ch nhiÖm thÓ chÕ trong ngµnh l©m nghiÖp ®îc chÝnh thøc x¸c ®Þnh l¹i

N¨ng lùc

2.4.1 HÖ thèng Qu¶n lý nguån Nh©n lùc h÷u hiÖu trong ngµnh l©m nghiÖp ®îc thiÕt lËp

2.4.2 N¨ng lùc lËp ng©n s¸ch chiÕn lîc ë cÊp tØnh vµ cÊp ®Þa ph¬ng ®îc t¨ng cêng

Ph¹m vi kÕt qu¶ 3. Hoµn tÊt vµ thùc hiÖn quy ho¹ch sö dông ®Êt vÜ m« ®Ó lùa chän çc khu vùc u tiªn hç trî b»ng dù ¸n

VËn hµnh

3.1.1 Çc thñ tôc vµ hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt hiÖu qu¶ ë cÊp vÜ m« ®Ó x¸c ®Þnh çc lÜnh vùc u tiªn trong ®Çu t

3.1.2 Lång ghÐp hÖ thèng theo dâi rõng ®Ó cung cÊp sè liÖu liªn quan vÒ diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng ë cÊp quèc gia, khu vùc vµ rõng ®Çu nguån u tiªn vµo çc quy ho¹ch chiÕn lîc hiÖn cã (xem Ph¹m vi kÕt qu¶ 6, 9)

KiÕn thøc

Page 3 of 8

3.2.1Thö nghiÖm çc ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ chi phÝ vµ cã thÓ ¸p dông ®îc vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m« vµ vi m« ®Ó x¸c ®Þnh çc lÜnh vùc u tiªn hç trî trong 3 lo¹i rõng ë çc tØnh lùa chän.

3.2.2. Çc ph¬ng ph¸p ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng ®¸nh gi¸ m«i trêng chiÕn lîc ®èi víi çc chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch ®îc x©y dùng ®Ó sö dông ë cÊp vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp

§iÒu hµnh

3.3.1. X©y dùng khu«n khæ chÝnh s¸ch cÊp tØnh vµ cÊp quèc gia ®Ó hç trî qu¸ tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt còng nh quy ho¹ch ph¸t triÓn x· (®©y ®îc xem nh lµ mét chØ sè trong ph¹m vi kÕt qu¶ 2).

N¨ng lùc

3.4.1 Kh¶ n¨ng kÕt hîp çc biÖn ph¸p ®o vµ tiªu chÝ chÊt lîng ®· ®îc c¶i thiÖn trong lùa chän diÖn tÝch rõng vµ hÖ thèng theo dâi..

Ph¹m vi kÕt qu¶ 4: Giao ®Êt/quy ho¹ch sö dông ®Êt tæng hîp (cÊp vi m«) dÉn ®Õn ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· ®· ®îc th«ng qua

VËn hµnh

4.1.1 Qu¶n lý hiÖu qu¶ vµ ph©n bæ c«ng b»ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho çc x·, hoÆc çc ®¬n vÞ ngoµi quèc doanh ë ®Þa ph¬ng.

KiÕn thøc

4.2.1 Thö nghiÖm çc ph¬ng ph¸p hiÖu qu¶ trong quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt tíi cÊp x·, çc ph¬ng ph¸p qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn tæng hîp t¹i çc huyÖn vµ x· thÝ ®iÓm vµ çc ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn ®Ó nh©n réng çc biÖn ph¸p tiÕp cËn nµy ë çc khu vùc míi.

4.2.2 §a kinh nghiÖm thùc tÕ tõ çc ho¹t ®éng míi vµ ®ang thùc hiÖn t¹i cÊp x· dùa trªn qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn bÒn v÷ng vµo çc diÔn ®µn vÒ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ quyÕt s¸ch.

4.2.3 HiÓu biÕt h¬n vÒ sù ph©n bæ tiÒm n¨ng vµ thùc tÕ cña c©y, tµi nguyªn rõng ®èi víi ®êi sèng n«ng th«n vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i çc vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau cña ®Êt níc

§iÒu hµnh

4.3.1 TØnh th«ng qua çc chÝnh s¸ch, khu«n khæ thÓ chÕ vµ çc híng dÉn ®Ó hç trî qu¸ tr×nh ph©n cÊp qu¶n lý vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cho cÊp x· (liªn quan tíi ph¹m vi kÕt qu¶ 2 vÒ khung chÝnh s¸ch quèc gia)

N¨ng lùc

4.4.1. CÊp tØnh, huyÖn vµ x· cã n¨ng lùc ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· bao gåm c¶ b¶o vÖ rõng vµ çc môc tiªu s¶n xuÊt.

4.4.2 Mèi quan hÖ phèi hîp ë çc cÊp gi÷a çc ch¬ng tr×nh vµ çc c¬ quan liªn quan trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nh»m thóc ®Èy sù hµi hoµ cña çc biÖn ph¸p tiÕp cËn vµ viÖc sö dông hiÖu qu¶ nguån tµi chÝnh cña con ngêi.

Ph¹m vi kÕt qu¶ 5: Thùc hiÖn ®æi míi l©m trêng quèc doanh

Ho¹t ®éng

5.1.1. BiÕt ®îc t×nh h×nh sö dông ®Êt vµ giao kho¸n ®Êt trong çc l©m trêng quèc doanh vµ ¶nh hëng cña viÖc tæ chøc vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý phï hîp ®èi víi viÖc giao chøc n¨ng cho çc l©m trêng quèc doanh

5.1.2 Hîp lý ho¸ tæ chøc vµ c¬ cÊu l¹i mét sè l©m trêng ®Ó ph©n tr¸ch nhiÖm vµ chøc n¨ng nh çc ®¬n vÞ kinh doanh.

5.1.3 Hîp lý ho¸ tæ chøc vµ c¬ cÊu l¹i mét sè l©m trêng ®Ó ph©n tr¸ch nhiÖm vµ chøc n¨ng nh çc Ban qu¶n lý rõng phßng hé vµ çc Ban Qu¶n lý Rõng §Æc dông.

KiÕn thøc

Page 4 of 8

5.2.1 Çc ph¬ng ph¸p tiÕn bé ®îc thö nghiÖm nh»m c¬ cÊu l¹i çc l©m trêng quèc doanh ®Ó thµnh lËp çc ®èi t¸c víi n«ng d©n ®Þa ph¬ng víi môc ®Ých cung cÊp çc dÞch vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

§iÒu hµnh

5.3.1 Thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh chøc n¨ng cña l©m trêng; giao ®Êt gi÷a çc l©m trêng, céng ®éng vµ çc tæ chøc kh¸c ë cÊp tØnh

N¨ng lùc

5.4.1 Çc l©m trêng kinh doanh vµ ban qu¶n lý rõng phßng hé cã ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn vai trß míi vµ triÓn khai çc kÕ ho¹ch ®Çu t, qu¶n lý vµ kinh doanh.

Ph¹m vi kÕt qu¶ 6: Hoµn tÊt quy ho¹ch vµ thùc hiÖn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng theo nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau cña 3 lo¹i rõng

VËn hµnh

6.1.1 Tèi ®a ho¸ lîi nhuËn l©u dµi trong ®Çu t vµo Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng th«ng qua qu¶n lý rõng bÒn v÷ng t¹i çc khu rõng u tiªn (®îc x¸c ®Þnh th«ng qua tiÓu kÕt qu¶ 3).

6.1.2 T¨ng cêng chÊt lîng vµ diÖn tÝch rõng th«ng qua viÖc b¶o tån hiÖu qu¶ çc khu vùc rõng c¶nh quan ®· bÞ suy tho¸i vµ kh«i phôc tr÷ lîng rõng.

KiÕn thøc

6.2.1 TiÕn hµnh thö nghiÖm vµ tµi liÖu ho¸ çc ph¬ng ph¸p phèi hîp trong qu¶n lý çc lo¹i rõng, ®Æc biÖt lµ rõng ®Æc dông, ®iÒu ®ã gióp t×m kiÕm ®Ó ®Èy m¹nh çc ho¹t ®éng thu hót sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

6.2.2 X¸c ®Þnh vµ, hoÆc x©y dùng vµ phæ biÕn réng r·i ph¬ng ph¸p ®iÒu tra céng ®ång t¹i ®Þa ph¬ng, ph¬ng ph¸p l©m sinh vµ b¶o vÖ rõng tíi çc vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c.

6.2.3 X©y dùng vµ rµ so¸t l¹i çc tiªu chuÈn vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ¸p dông t¹i tõng lo¹i rõng vµ bëi çc nhµ qu¶n lý rõng kh¸c nhau.

6.2.4 Thu thËp vµ sö dông çc bµi häc liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch vÒ sö dông c©n ®èi vµ bÒn v÷ng çc lo¹i rõng ®Ó cung cÊp th«ng tin cho qu¸ tr×nh c¶i çch ph¸p lý, chÝnh s¸ch vµ quy ho¹ch chiÕn lîc (xem ph¹m vi kÕt qu¶ 1).

§iÒu hµnh

6.3.1 Ban hµnh vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc híng dÉn chuÈn bÞ ®Çu t, qu¶n lý vµ çc kÕ ho¹ch vËn hµnh kh¸c sö dông ph¬ng ph¸p cã sù tham gia cña ngêi d©n ®èi víi 3 lo¹i rõng hiÖn cã.

6.3.2 Ban hµnh vµ ®a nh÷ng híng dÉn vµ tiªu chuÈn ®èi víi çc lÜnh vùc trong qu¶n lý rõng vµo CÈm nang Ngµnh L©m nghiÖp.

6.3.3 X©y dùng vµ th«ng qua çc kÕ ho¹ch ®Çu t, kinh doanh, qu¶n lý vµ vËn hµnh toµn diÖn kh¸c cho çc khu rõng u tiªn.

N¨ng lùc

6.4.1 Çc ®¬n vÞ vµ ç nh©n chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý rõng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp vµ çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi mét çch hiÖu qu¶ t¹i çc khu rõng u tiªn do Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng hç trî.

6.4.2 N©ng cao chÊt lîng gièng thÝch hîp vµ nguyªn liÖu trång vµ c¬ cÊu cung (xem Ph¹m vi kÕt qu¶ 7, 9).

6.4.3 T¨ng cêng n¨ng lùc qu¶n lý çc khu rõng phßng hé vµ ®Æc dông u tiªn cao ®Ó ®¶m b¶o môc tiªu b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.

Ph¹m vi kÕt qu¶ 7: Ph¸t triÓn vµ ®a vµo B¶o tån §a d¹ng sinh häc viÖc sö dông bÒn v÷ng vµ b¶o tån th¶m thùc vËt vµ ®éng vËt rõng b¶n ®Þa

VËn hµnh

Page 5 of 8

rõng, n«ng l©m kÕt hîp vµ çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m s¶n ngoµi gç.

7.1.2 Ph¸t triÓn c¬ chÕ sö dông bÒn v÷ng mét sè lîng ®¸ng kÓ çc loµi c©y l©m nghiÖp b¶n ®Þa vµ kÕt hîp chóng trong çc kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng.

7.1.3 Nh÷ng loµi c©y b¶n ®Þa quan träng hiÖn cßn rÊt Ýt vµ ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng ®îc thÝch øng víi ®iÒu kiÖn thæ nhìng, kÕt hîp chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ phï hîp trong çc ch¬ng tr×nh l©m nghiÖp.

7.1.4 §iÒu chØnh phï hîp viÖc khai th¸c vµ bu«n b¸n nh÷ng loµi ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc rõng.

KiÕn thøc

7.2.1 T¨ng cêng nhËn thøc cña çc ®èi tîng tham gia vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc.

7.2.2 T×m kiÕm, qu¶n lý vµ phæ biÕn nh÷ng th«ng tin phï hîp ®Ó hç trî viÖc sö dông bÒn v÷ng nh÷ng loµi ®éng thùc vËt b¶n ®Þa.

7.2.3 Ph¸t triÓn vµ phæ biÕn çc ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ m«i trêng phï hîp ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng t¸c ®éng tiÒm n¨ng cña çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Õn çc loµi vµ ®a d¹ng nguån gen sÏ ®îc c©n nh¾c trong çc quyÕt ®Þnh cã ¶nh hëng ®Õn rõng (xem ph¹m vi kÕt qu¶ 1).

§iÒu hµnh

7.3.1 Ban hµnh híng dÉn kÕt hîp çc vÊn ®Ò b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trong çc ho¹t ®éng trång rõng cña cÊp tØnh vµ cÊp díi tØnh, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn.

7.3.2 X©y dùng quy tr×nh ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng m«i trêng vµ çc tiªu chuÈn quy ho¹ch ph¸t triÓn cã t¸c ®éng lín ®èi víi rõng.

N¨ng lùc

7.4.1 Nh÷ng tæ chøc vµ ç nh©n cã nhiÖm vô thóc ®Èy ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc rõng cã ®ñ n¨ng lùc thÈm ®Þnh, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ mét çch cã hiÖu qu¶ nh÷ng ho¹t ®éng tham gia ®ãng gãp vµo çc kÕt qu¶ trong ph¹m vi kÕt qu¶ 7.

Ph¹m vi kÕt qu¶ 8. Ph¸t triÓn hÖ thèng nghiªn cøu, phæ cËp, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tæng hîp phï hîp theo nhu cÇu cña thÞ trêng

VËn hµnh

8.1.1 Çc tæ chøc nghiªn cøu, gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ phæ cËp ®ang phèi hîp thµnh c«ng vÒ x©y dùng vµ ¸p dông çc çch tiÕp cËn, ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt tæng hîp.

8.1.2. §µo t¹o vµ phæ cËp cã hiÖu qu¶ ®îc ®a ®Õn ngêi n«ng d©n vµ nh÷ng ®èi tîng sö dông rõng kh¸c (bao gåm c¶ khu vùc kinh tÕ th¬ng m¹i) vÒ nh÷ng chñ ®Ò kü thuËt vµ qu¶n lý, kü n¨ng vµ n¨ng lùc nh ®· ®îc x¸c ®Þnh trong çc ph¹m vi kÕt qu¶ kh¸c.

8.1.3. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã hiÖu qu¶ ®îc ®a ®Õn cho c¶ ®èi nguü çn bé míi vµ nh÷ng çn bé ®ang c«ng t¸c trong çc c¬ quan l©m nghiÖp vÒ çc chñ ®Ò kü thuËt vµ qu¶n lý, çc kü n¨ng vµ n¨ng lùc nh ®· ®îc x¸c ®Þnh trong çc ph¹m vi kÕt qu¶ kh¸c.

KiÕn thøc

8.2.1 HiÓu biÕt chi tiÕt vÒ nhu cÇu nghiªn cøu, gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ phæ cËp trong ngµnh l©m nghiÖp trong t¬ng lai (xem ph¹m vi kÕt qu¶ 1)

8.2.2 N©ng cao nhËn thøc cña çc ®èi tîng tham gia vÒ vai trß cña çc ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong viÖc n©ng cao chÊt lîng trång vµ qu¶n lý rõng.

§iÒu hµnh

8.3.1 Çc kÕ ho¹ch chiÕn lîc vµ çc hÖ thèng kinh phÝ cho nghiªn cøu, gi¸o dôc, ®µo t¹o, vµ phæ cËp l©m nghiÖp ®îc

Page 6 of 8

2..2 Sö dông Khung Ch¬ng tr×nh

Khung Ch¬ng tr×nh lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh ®µm ph¸n thµnh c«ng. Nã ph¶i ®îc nh×n nhËn nh lµ mét khu«n khæ réng mµ x¸c ®Þnh ra, ®èi víi nh÷ng lÜnh vùc u tiªn, nh÷ng ch¬ng tr×nh hoÆc tiÓu ch¬ng tr×nh chÝnh vµ nh÷ng ho¹t ®éng dù ¸n tiÒm n¨ng trong mét ma trËn. §©y kh«ng ph¶i lµ mét Khung L«gÝc th«ng thêng trong ®ã çc ho¹t ®éng ë cÊp thÊp h¬n ®«i khi ®îc coi lµ mét Ph¹m vi KÕt qu¶ (vÝ dô Ph¹m vi KÕt qu¶ 7 vÒ b¶o tån thùc/®éng vËt b¶n ®Þa) bëi v× çc bªn cïng nh×n nhËn ®îc tÇm quan träng cña nã.

Mçi Ph¹m vi KÕt qu¶ l¹i chia ra lµm çc TiÓu kÕt qu¶ ®îc s¾p xÕp theo nh÷ng ®Çu ®Ò sau:

� VËn hµnh - Thay ®æi chung hoÆc nh÷ng kÕt qu¶ mong ®îi cho KÕt qu¶ ®ã khi ®a vµo thùc hiÖn th«ng qua çc dù ¸n vµ ch¬ng tr×nh.

sö dông ph¶n ¸nh nhu cÇu cña tÊt c¶ çc nhãm ®èi tîng tham gia chÝnh.

N¨ng lùc

8.4.1 N¨ng lùc cña çc c¬ quan nghiªn cøu ë çc cÊp quèc gia, vïng, vµ tØnh vÒ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò næi cém ¶nh hëng ®Õn sù ®ãng gãp cña ngµnh l©m nghiÖp vµo sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®îc t¨ng cêng.

8.4.2 N¨ng lùc cña çc tæ chøc phæ cËp ®Ó phæ biÕn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cho çc ®èi tîng tham gia trång rõng vµ çc nhµ qu¶n lý l©m nghiÖp ®îc n©ng cao.

8.4.3 N¨ng lùc chuyÓn giao gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã chÊt lîng cao vµ thiÕt thùc ®îc t¨ng cêng trong çc c¬ së ®µo t¹o cña ngµnh l©m nghiÖp

Ph¹m vi kÕt qu¶ 9. L©m s¶n ë nh÷ng khu vùc môc tiªu ®îc kinh doanh vµ chÕ biÕn víi mét tèc ®é bÒn v÷ng

VËn hµnh

9.1.1 Më réng diÖn tÝch rõng trång hiÖn cã ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn phï hîp nh»m thiÕt lËp nh÷ng c¬ së cung cÊp gç cã kh¶ n¨ng tån t¹i vÒ mÆt tµi chÝnh ®Ó hç trî cho ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn.

9.1.2 N©ng cÊp hÖ thèng thu ho¹ch vËn t¶i, vµ gi¶m gi¸ thµnh

9.1.3 Thóc ®Èy tiÒm n¨ng chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n quy m« võa vµ nhá

KiÕn thøc

9.2.1 Thu thËp vµ hÖ thèng çc d÷ liÖu cÇn thiÕt cho viÖc quy ho¹ch chiÕn lîc vÒ s¶n phÈm gç vµ çc l©m s¶n kh¸c trong mét c¬ së d÷ liÖu dÔ tiÕp cËn ®èi víi ngêi sö dông

9.2.2 §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n quy m« võa vµ nhá

9.2.3 X¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ tr÷ lîng khai th¸c nh÷ng diÖn tÝch rõng tù nhiªn vµ rõng trång phï hîp ®Ó s¶n xuÊt than cñi.

§iÒu hµnh

9.3.1 ChØ ®Þnh vµ ®a vµo ho¹t ®éng nh÷ng c¬ quan cña ChÝnh phñ cã tr¸ch nhiÖm thu thËp, tæng hîp vµ phæ biÕn çc th«ng tin vÒ thÞ trêng gç vµ l©m s¶n ngoµi gç víi sù hîp t¸c cña çc thµnh phÇn t nh©n vµ nhµ níc.

9.3.2 Cung cÊp çc dÞch vô t vÊn phæ cËp vµ kü thuËt canh t¸c, thu ho¹ch vµ chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n ngoµi gç cho çc doanh nghiÖp võa vµ nhá víi nh÷ng c¬ héi kinh doanh th¬ng m¹i

N¨ng lùc

9.4.1 X©y dùng n¨ng lùc cña khu vùc t nh©n vµ chÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn çc bíc theo quy ®Þnh vµ nhËn chøng chØ rõng theo nh÷ng s¸ng kiÕn cña quèc tÕ.

9.4.2 Çc c¬ quan chÝnh phñ ®îc ®Ò cËp trong môc 9.3.1 cã n¨ng lùc thu thËp vµ x¸c ®Þnh nh÷ng th«ng tin cña ngµnh, x©y dùng vµ duy tr× c¬ së d÷ liÖu phôc vô cho çc môc ®Ých quy ho¹ch chiÕn lîc.

Page 7 of 8

� KiÕn thøc - Nh÷ng thiÕu hôt kiÕn thøc ®îc x¸c ®Þnh cÇn ph¶i bï ®¾p ®Ó cã thÓ ®¹t ®îc Ph¹m vi kÕt qu¶ ®ã th«ng qua nghiªn cøu, çc ho¹t ®éng thÝ ®iÓm vµ x©y dùng ph¬ng ph¸p.

� §iÒu hµnh - Nh÷ng chØ dÉn cÇn cã th«ng qua viÖc ®a ra çc quyÕt ®Þnh ë cÊp quèc gia vµ cÊp tØnh vµ x©y dùng sù nhÊt trÝ (vµ ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua çc luËt, chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh, vµ çc híng dÉn).

� N¨ng lùc - §iÒu cÇn ph¶i lµm ®Ó x©y dùng n¨ng lùc ®Ó hoµn thµnh ®îc Ph¹m vi KÕt qu¶ ®ã vÒ mÆt tæ chøc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, vµ x©y dùng n¨ng lùc thÓ chÕ.

Mçi Ph¹m vi KÕt qu¶ vµ çc TiÓu kÕt qu¶ liªn quan cÇn ®îc coi nh lµ mét gãi hç trî tèi thiÓu. VÝ dô, Ph¹m vi KÕt qu¶ 4 yªu cÇu quy ho¹ch sö dông ®Êt, giao ®Êt vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· ph¶i ®îc coi lµ mét lo¹t çc ho¹t ®éng cã tÝnh lÇn lît, tiÕp nèi. T¬ng tù, khi thùc hiÖn lÜnh vùc kÕt qu¶ 5, sö dông ®Êt/giao ®Êt kh«ng thÓ t¸ch rêi §æi míi l©m trêng quèc doanh.

Khung Ch¬ng tr×nh ®îc chñ ý coi lµ mét tµi liÖu sèng, lµ mét ®iÓm tra cøu ®Ó x¸c ®Þnh çc lÜnh vùc u tiªn hç trî, vµ cÇn ®îc c¶i thiÖn vµ cËp nhËt trong qu¸ tr×nh x©y dùng Ch¬ng tr×nh Ho¹t ®éng Chung. Ký kÕt V¨n b¶n Tho¶ thuËn chÝnh lµ sù ®ång ý víi nh÷ng Ph¹m vi KÕt qu¶ chung, tuy nhiªn, çc tiÓu kÕt qu¶ sÏ ®îc chØnh lý vµ söa ®æi nÕu cÇn. Khung nµy ®îc x©y dùng ®Ó t¹o cho çc nhµ tµi trî vµ çc c¬ quan chÝnh phñ cã thÓ "T×m vÞ trÝ cña m×nh" ®Ó hç trî mét çch cã ®iÒu phèi. Çc nhµ tµi trî quan t©m ®Õn viÖc hç trî cÊp quèc gia hay cã hÖ thèng cã thÓ tËp trung vµo çc lÜnh vùc kÕt qu¶ 1, 2, 3, 7. Çc lÜnh vùc kÕt qu¶ cßn l¹i cã thÓ ®îc thùc hiÖn ë çc cÊp tØnh hoÆc vïng.

3. Vai trß cña LNC§ trong ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp

Ch¬ng tr×nh ®· kh¼ng ®Þnh Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ l©m nghiÖp céng ®ång lµ mét trong nh÷ng c«ng cô ®Ó thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh nµy. Trong 9 ph¹m vi kÕt qu¶ cña Ch¬ng tr×nh th× l©m nghiÖp céng ®ång ®Òu cã vÞ trÝ thÝch ®¸ng (®Æc biÖt trong ph¹m vi kÕt qu¶ 2, 4, 6 vµ 7) víi nh÷ng chØ sè cÇn ®¹t tíi rÊt cô thÓ. VÝ dô:

a) Trong qu¶n lý ph¹m vi kÕt qña 2 "Cã khu«n khæ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vµ thÓ chÕ ®Ó lµm hµi hoµ çc chÝnh s¸ch cña quèc gia, tØnh vÒ ®Êt rõng vµ sö dông tµi nguyªn" ®· x¸c ®Þnh cÇn ph¶i cã: Khung chÝnh s¸ch chung vµ çc chÝnh s¸ch bæ trî, quyÕt ®Þnh vµ híng dÉn ®îc x©y dùng vµ ban hµnh. ChØ sè cña ph¹m vi kÕt qu¶ nµy:

� ChiÕn lîc Ph¸t triÓn ngµnh L©m nghiÖp ®îc ban hµnh vµo n¨m 2001 vµ ®îc s¬ kÕt vµo n¨m 2005 � Kh¸i niÖm "L©m nghiÖp céng ®ång" cÇn ®îc lµm râ vµ ®a vµo tÊt c¶ çc v¨n b¶n chÝnh s¸ch liªn quan vµ chÝnh

s¸ch l©m nghiÖp céng ®ång ®îc ban hµnh vµo n¨m 2003.

b) Mét vÝ dô kh¸c: trong ph¹m vi kÕt qu¶ 4 vÒ Giao ®Êt/quy ho¹ch sö dông ®Êt tæng hîp (cÊp vi m«) ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x·. ChØ sè ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi kÕt qu¶ nµy vÒ VËn hµnh lµ:

� X©y dùng vµ th«ng qua çc quy ®Þnh vµ quy t¾c cña ®Þa ph¬ng (h¬ng íc lµng, x·) vÒ sö dông vµ b¶o vÖ rõng th«ng qua qu¸ tr×nh tham gia cña ngêi d©n

� Giíi thiÖu vµ ®a çc biÖn ph¸p tæng hîp vÒ l©m nghiÖp céng ®ång tíi çc tØnh thÝ ®iÓm (do çc dô ¸n níc ngoµi tµi trî)

c) Còng trong ph¹m vi kÕt qu¶ 4, chØ sè cÇn ®¹t ®îc ®èi víi mong ®îi vÒ kiÕn thøc lµ:

� Tæng hîp vµ tuyªn truyÒn nh÷ng kinh nghiÖm vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn cã tõ çc vïng trong níc th«ng qua Tæ C«ng T¸c L©m nghiÖp céng ®ång vµ CÈm nang ngµnh l©m nghiÖp cña Ch¬ng tr×nh

� Tæ chøc çc diÕn ®µn ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm c¶ hai chiÒu ngang vµ däc gi÷a huyÖn vµ tØnh (bao gåm Tæ C«ng T¸c L©m nghiÖp céng ®ång) vµ çc diÕn ®µn kh¸c.

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n Lý Rõng Céng §ång sÏ c¨n cø vµo tõng ph¹m vi kÕt qu¶ cña Ch¬ng tr×nh ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ cña m×nh cho phï hîp víi khu«n khæ cña ch¬ng tr×nh.

Page 8 of 8

§Ò XuÊt Khu«n Khæ ChÝnh S¸ch vµ Gi¶i Ph¸p Hç Trî Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam

NguyÔn Hång Qu©n vµ Pham Xu©n Ph¬ng, Thµnh viªn Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n Lý Rõng Céng §ång

Tãm lîc

Bµi viÕt ®· kh¸i qu¸t kÕt qu¶ ph©n tÝch chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë níc ta. §a ra nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ khu«n khæ chÝnh s¸ch quèc gia hiÖn t¹i liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång, sù vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë cÊp tØnh, lµm râ sù bÊt cËp gi÷a hµnh lang ph¸p lý hiÖn hµnh víi yªu cÇu cña chÝnh thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë níc ta ®ang ®Æt ra. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m khuyÕn khÝch céng ®ång tham gia tÝch cùc trong viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Çc khuyÕn nghÞ tËp trung vµo viÖc ®Ò nghÞ Nhµ níc kh¶ng ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n), thõa nhËn céng ®ång nh mét chñ rõng, cÇn ®îc ph¸p luËt b¶o hé vµ b×nh ®¼ng víi çc lo¹i h×nh tæ chøc kh¸c, ®îc hëng u ®·i ®Çu t vµ ®îc hëng lîi tõ rõng khi tham gia qu¶n lý rõng. §ång thêi, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cÇn thùc hiÖn trong thêi gian tíi nh»m duy tr× vµ cñng cè hÖ thèng rõng céng ®ång ë níc ta.

1. §Æt vÊn ®Ò

Qu¸ tr×nh chuyÓn híng chiÕn lîc ngµnh l©m nghiÖp tõ l©m nghiÖp Nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n (l©m nghiÖp x· héi) ë níc ta trong thêi gian qua ®· t¹o ra nhiÒu nh©n tè tÝch cùc míi, ®Æc biÖt lµ sù h×nh thµnh ®a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc qu¶n lý vµ ph¬ng thøc tiÕp cËn míi vÒ qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

Qu¶n lý tµi nguyªn rõng cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®îc sù quan t©m chó ý cña çc c¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp vµ çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Tuy xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, cho ®Õn nay trong çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña níc ta cha quy ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång nhng trªn thùc tÕ ë mét sè ®Þa ph¬ng, vÉn tån t¹i nh÷ng khu rõng céng ®ång ®îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ ®ang ®îc céng ®ång qu¶n lý cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a trong vµi n¨m gÇn ®©y, khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng mét sè ®Þa ph¬ng ®· m¹nh d¹n triÓn khai giao ®Êt l©m nghiÖp, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých s¶n xuÊt l©m nghiÖp víi t çch nh mét chñ rõng thùc sù.

Tõ thùc tiÔn cho thÊy râ qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña çc céng ®ång ®Þa ph¬ng sèng gÇn rõng lµ h×nh thøc qu¶n lý rõng cã tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi, bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i m«i trêng vµ tiÕt kiÖm chi phÝ cho Nhµ níc. Trong nh÷ng n¨m tíi, çc tØnh trong c¶ níc sÏ tiÕp tôc tiÕn hµnh giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi vµ nh vËy h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång sÏ cã nhiÒu tiÒm n¨ng trë thµnh mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng quan träng ë níc ta.

V× vËy, viÖc t¹o ra khu«n khæ ph¸p lý ®Ó céng ®ång tham gia b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµ mét nhiÖm vô mang tÝnh chiÕn lîc vµ hoµn toµn phï hîp víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn chñ tr¬ng x· héi ho¸ nghÒ rõng vµ huy ®éng nguån lùc s½n cã cña ngêi d©n vµ céng ®ång d©n c trong sù nghiÖp b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ë ViÖt Nam.

Môc tiªu cña bµi viÕt nµy nh»m lµm râ kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång (QLRC§) ë níc ta trong thêi gian qua, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ çc gi¶i ph¸p nh»m hç trî vµ më réng QLRC§ ë ViÖt Nam.

Néi dung bµi viÕt gåm 2 phÇn

� Kh¸i qu¸t kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§ do tæ c«ng t¸c quèc gia vÒ l©m nghiÖp

Page 1 of 10

céng ®ång tiÕn hµnh.

� §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ çc gi¶i ph¸p nh»m hç trî QLRC§ ë ViÖt Nam.

2. Néi dung

2.1. Kh¸i qu¸t kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

Khi kh¸i qu¸t çc kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§, chóng t«i cè g¾ng tËp hîp çc kÕt qu¶ ®Ó cã thÓ tr¶ lêi Ýt nhÊt 2 c©u hái chÝnh sau ®©y:

a. Khu«n khæ chÝnh s¸ch ë cÊp quèc gia vµ cÊp tØnh hiÖn nay cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò QLRC§ t¹i çc ®Þa ph¬ng nh thÕ nµo? Nh÷ng chÝnh s¸ch nµo cha cã nhng thùc tiÔn ®ang yªu cÇu cÇn ph¶i cã?

b. Rõng céng ®ång cã tån t¹i trong thùc tiÔn hay kh«ng? NÕu cã tån t¹i th× vÞ trÝ vµ tiÒm n¨ng cña h×nh thøc QLRC§ trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë ViÖt nam nh thÕ nµo?

Tõ kÕt qu¶ thu ®îc cña çc b¸o ço qua 4 cÊu phÇn trong tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§ do çc thµnh viªn tæ c«ng t¸c quèc gia vÒ QLRC§ tiÕn hµnh võa qua, cã thÓ rót ra mét sè nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t chñ yÕu sau ®©y:

2.1.1. VÒ khu«n khæ chÝnh s¸ch quèc gia hiÖn t¹i liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

Thø nhÊt, cho ®Õn nay ë ViÖt nam, cha cã v¨n b¶n luËt nµo ®Ò cËp ®Õn vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång

V¨n b¶n luËt cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt tíi vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång lµ LuËt D©n sù (1995). LuËt nµy kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n. Tuy nhiªn, trong LuËt D©n sù cã quy ®Þnh mét sè tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi cÊp lµng, x· nh Héi Cùu chiÕn binh, Héi N«ng d©n, Héi Phô n÷, §oµn Thanh niªn... l¹i ®îc coi lµ tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n vµ cã ®ñ n¨ng lùc thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm trong çc quan hÖ d©n sù. LuËt nµy cßn quy ®Þnh vµ ghi nhËn tr¸ch nhiÖm d©n sù cña tæ hîp t¸c (Tæ chøc nhãm hé còng cã thÓ ®îc coi lµ mét tæ hîp t¸c cña nhiÒu hé gia ®×nh).

Tuy nhiªn do yªu cÇu cña thùc tiÔn, mét sè v¨n b¶n díi LuËt, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã ®Ò cËp ®Õn vai trß cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n), nh: Quy ®Þnh trëng lµng (b¶n) lµ ngêi ®¹i diÖn cho céng ®ång d©n c lµng (b¶n); Tæ chøc héi nghÞ lµng (b¶n) ®Ó th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc cña néi bé céng ®ång d©n c, híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c lµng (b¶n). Nhng nh÷ng v¨n b¶n nµy cha x¸c lËp ®Çy ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó céng ®ång d©n c lµng (b¶n) trë thµnh mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n.

Thø hai, kh«ng cã v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh nµo c«ng nhËn quyÒn hîp ph¸p vµ tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n) nh lµ mét ngêi chñ qu¶n lý rõng thùc sù.

V× chÝnh s¸ch vÒ giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ ®èi tîng ®îc Nhµ níc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho nªn céng ®ång kh«ng ®îc coi lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp mµ hä ®ang qu¶n lý chØ v× lý do cho r»ng céng ®ång d©n c lµng (b¶n) kh«ng ph¶i lµ mét ph¸p nh©n, kh«ng cã ®ñ t çch ph¸p lý trong çc quan hÖ d©n sù.

Çc chÝnh s¸ch nãi trªn chØ quy ®Þnh çc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi cÊp lµng (x·) nh Héi Cùu chiÕn binh, Héi N«ng d©n, v.v..míi ®îc coi lµ ®èi tîng ®îc Nhµ níc giao ®Êt, giao rõng. ChØ cã mét sè lµng (b¶n) vÉn ®ang qu¶n lý rõng lµng, rõng b¶n tõ tríc ngµy ban hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991) th× ®îc xÐt c«ng nhËn lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®ã

Thø ba, çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ ®Çu t vµ tÝn dông kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ ®èi tîng ®îc vay vèn ®Çu t vµ hëng u ®·i ®Çu t theo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp.

LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (1998) vµ çc v¨n b¶n híng dÉn luËt nµy quy ®Þnh réng r·i ®èi tîng ®îc hëng u

Page 2 of 10

®·i ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng trång rõng, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng, trong ®ã cã mét sè tæ chøc mang tÝnh céng ®ång cÊp lµng (x·) nh çc hîp t¸c x· (HTX), çc c¬ së s¶n xuÊt cña tæ chøc chÝnh trÞ vµ tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi. Ngîc lai, céng ®ång d©n c lµng (b¶n) l¹i kh«ng thuéc ®èi tîng ®iÒu chØnh cña çc v¨n b¶n nµy. ChÝnh s¸ch tÝn dông th¬ng m¹i (th«ng thêng) còng kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ mét ®èi tîng ®îc vay vèn tÝn dông ®Çu t tõ çc tæ chøc Nhµ níc.

Thø t, cha cã v¨n b¶n ph¸p quy nµo quy ®Þnh céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ ®èi tîng ®îc hëng lîi tõ rõng khi tham gia b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng.

Çc v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng chØ quy ®Þnh çc ®èi tîng ®îc hëng lîi lµ hé gia ®×nh, ç nh©n, tæ chøc khi ®îc Nhµ níc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®èi víi tõng lo¹i rõng (rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt, rõng ®Æc dông). Kh¸i niÖm tæ chøc ë ®©y kh«ng bao gåm céng ®ång d©n c lµng (b¶n).

2.1.2. ViÖc vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña nhµ níc liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë cÊp tØnh

Thø nhÊt, mét sè tØnh ®· cã v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý (quyÕt ®Þnh, chØ thÞ) vÒ viÖc triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång thuéc ®Þa ph¬ng m×nh, thõa nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt, giao rõng vµ cã t çch nhmét chñ rõng thùc sù. §· trùc tiÕp hoÆc giao quyÒn cho UBND huyÖn thùc hiÖn thÝ ®iÓm çc ®Ò ¸n giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång d©n c lµng (b¶n), nhãm hé hay çc tæ chøc mang tÝnh céng ®ång cÊp th«n (x·), nh: Héi Cùu chiÕn binh, Héi N«ng d©n, Héi Phô n÷, §oµn Thanh niªn, v.v... Uû quyÒn cho Chñ tÞch UBND huyÖn ®îc ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. Cã n¬i ®· chñ tr¬ng hîp ph¸p ho¸ quyÒn lµm chñ nh÷ng diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®· ®îc tån t¹i tõ l©u ®êi (Rõng ®Çu nguån níc, rõng thiªng, rõng ma v.v.)

Thø hai, çc tæ chøc l©m nghiÖp Nhµ níc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m trêng quèc doanh) ®· thùc hiÖn giao kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th«ng qua hîp ®ång kho¸n ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n. Céng ®ång víi t çch lµ bªn nhËn kho¸n cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc lùc lîng b¶o vÖ rõng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ thu ®îc. Céng ®ång ®îc hëng çc quyÒn lîi do bªn giao kho¸n chi tr¶ (TiÒn hoÆc hiÖn vËt) vµ ®îc phÐp thu ho¹ch çc lo¹i l©m s¶n phô trong rõng theo qui ®Þnh.

Thø ba, UBND tØnh ®· ban hµnh çc v¨n b¶n ®Ó híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh sè 29/1998/N§-CP ngµy 11/5/1998 cña ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë cÊp x·. §ång thêi, quy ®Þnh çc ho¹t ®éng phèi hîp gi÷a céng ®ång víi chÝnh quyÒn cÊp x· vµ çc tæ chøc Nhµ níc cã liªn quan ®Ó h×nh thµnh sù liªn kÕt trong b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

Thø t, cã tØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý c«ng nhËn céng ®ång cã thÓ ®îc vay vèn ®Çu t, ®îc hëng u ®·i vay tÝn dông ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i sinh vµ trång rõng nh çc tæ chøc Nhµ níc kh¸c.

Thø n¨m, cã tØnh ®· m¹nh d¹n thö nghiÖm ban hµnh chÝnh s¸ch quy ®Þnh quyÒn hëng lîi tõ rõng ®èi víi çc céng ®ång vµ hé gÝa ®×nh tham gia b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng

Thø s¸u, mét sè tØnh ®· chØ ®¹o x©y dùng thö nghiÖm m« h×nh céng ®ång tham gia b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng lµm c¬ së cho viÖc triÓn khai më réng, giao rõng cho céng ®ång vµ x©y dùng çc chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§.

ViÖc çc tØnh vËn dông chÝnh s¸ch cña nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña mçi n¬i, ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý ®Ó çc m« h×nh QLRC§ ë ®Þa ph¬ng cã thÓ ®îc h×nh thµnh vµ më réng. Tuy nhiªn, sù vËn dông çc chÝnh s¸ch nãi trªn míi chØ ®îc thùc thi ë ph¹m vi hÑp. Trong thùc tiÔn qu¶n lý rõng hiÖn nay ë çc tØnh, vai trß tham gia cña céng ®ång d©n c ®Þa ph-¬ng ngµy cµng trë nªn quan träng vµ cÊp thiÕt nhng nhiÒu yªu cÇu bøc xóc tõ phÝa céng ®ång d©n c cha ®îc thùc hiÖn (§îc giao ®Êt, ®îc hëng chÝnh s¸ch ®Çu t hay ®îc hëng quyÒn thu ho¹ch s¶n phÈm tõ rõng...) do çc tØnh sî lµm sai víi chÝnh s¸ch cña Trung ¬ng.

2.1.3. VÒ kÕt qu¶ ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ s¬ bé hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

Thø nhÊt, rõng céng ®ång hiÖn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan vµ ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë ViÖt Nam.

Page 3 of 10

Theo sè liÖu thèng kª ban ®Çu cña Côc KiÓm L©m, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp (diÖn tÝch ®Êt cã rõng vµ diÖn tÝch ®Êt kh«ng cã rõng) do céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 2.348.390 ha, chiÕm 15,5% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp trong ph¹m vi toµn quèc. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®îc Nhµ níc giao cho céng ®ång ®Ó qu¶n lý sö dông l©u dµi (B»ng çc quyÕt ®Þnh cña UBND çc cÊp cã thÈm quyÒn) lµ: 1.211.000 ha, chiÕm 51,2% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý. Tuy sè liÖu thèng kª cha ®Çy ®ñ nhng còng ®· thÊy h×nh thøc céng ®ång tham b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng hiÖn ®ang cã t¹i 1.203 x· thuéc 146 huyÖn trªn ®Þa bµn 24 tØnh, thµnh phè.

Thø hai, xu thÕ hiÖn nay lµ çc tØnh trªn ph¹m vi toµn quèc vÉn tiÕp tôc tiÕn hµnh giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi, ®ã lµ cha kÓ mét sè diÖn tÝch rõng do UBND x· tù giao cho céng ®ång d©n c hay nhãm hé qu¶n lý mµ cha cã quyÕt ®Þnh cña c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn.

Theo sè liÖu cña Tæng côc §Þa chÝnh, tÝnh ®Õn n¨m 2000, toµn quèc cßn kho¶ng 1,7 triÖu ha ®Êt cã rõng vµ kho¶ng 5 triÖu ha ®Êt trèng ®åi träc cha giao cho çc chñ qu¶n lý cô thÓ. Trong nh÷ng n¨m tíi, çc tØnh sÏ tiÕp tôc triÓn khai giao mét phÇn diÖn tÝch trªn cho céng ®ång (céng ®ång d©n c lµng, b¶n; çc tæ chøc ®oµn thÓ) qu¶n lý, sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp.

Thø ba, phÇn lín diÖn tÝch rõng phßng hé cha giao cho chñ qu¶n lý cô thÓ, chÝnh quyÒn cÊp x· vµ lùc lîng kiÓm l©m cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, b¶o vÖ (chñ yÕu lµ qu¶n lý vÒ mÆt nhµ níc). TØnh tæ chøc thµnh çc Dù ¸n 661, giao cho çc l©m trêng quèc doanh ®ãng trªn ®Þa bµn lµm chñ dù ¸n, l©m trêng dïng kinh phÝ ®îc Nhµ níc cÊp ®Ó kho¸n cho çc hé gia ®×nh, céng ®ång th«n (b¶n), çc tæ chøc ®oµn thÓ ë c¬ së (Héi N«ng d©n, Héi Cùu chiÕn binh...) b¶o vÖ mét phÇn diÖn tÝch rõng nãi trªn.

Thø t, tõ kinh nghiÖm thùc tÕ chØ ra r»ng nh÷ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp sau ®©y cã thÓ giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi:

� DiÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c, vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p mµ çc tæ chøc Nhµ níc hay hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶.

� Çc khu rõng cã t¸c dông gi÷ nguån níc phôc vô trùc tiÕp cho céng ®ång; rõng phßng hé ®Çu nguån diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n chØ cã ý nghÜa trong ph¹m vi lµng, x·; rõng thiªng, rõng ma, rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång (s¨n b¾t, lÊy m¨ng...), rõng nói ®¸.

� Çc khu rõng n»m gi¸p ranh gi÷a çc th«n, x·, huyÖn; çc khu rõng cã diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n kh«ng thÓ giao cho çc tæ chøc nhµ níc hay chia riªng cho çc hé mµ l¹i cÇn sö dông chung cho céng ®ång.

Thø n¨m, rõng céng ®ång cã 3 nguån gèc h×nh thµnh t¹o nªn tÝnh phøc t¹p vµ ®a d¹ng gåm:

� Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi qua nhiÒu thÕ hÖ. Céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý mét çch kh«ng chÝnh thøc bëi çc luËt tôc truyÒn thèng. Rõng ®îc b¶o vÖ kh«ng ph¶i v× môc ®Ých kinh tÕ mµ v× quan niÖm tÝn ngìng vµ ®Ó phôc vô cho çc nhu cÇu ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña çc céng ®ång d©n téc Ýt ngêi vïng miÒn nói.

� Rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp.

� Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng cña çc tæ chøc nhµ níc

Thø s¸u, nh÷ng khã kh¨n c¶n trë ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ:

� ë mét sè ®Þa ph¬ng, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång theo luËt tôc truyÒn thèng vèn rÊt hiÖu qu¶ tríc ®©y th× hiÖn ®ang mÊt dÇn hiÖu lùc. Trong khi ®ã çc h×nh thøc qu¶n lý rõng tËp trung cña nhµ níc (L©m trêng quèc doanh, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, .v.v.) hiÖn nay l¹i cha g¾n bã chÆt chÏ víi nguyÖn väng vµ cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cuéc sèng cña céng ®ång.

� Mét sè ngêi cßn cho r»ng chØ giao rõng ®Õn tõng hé n«ng d©n míi cã thÓ b¶o vÖ ®îc rõng mµ cha thÊy ®îc vai trß cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng. ViÖc ®ång nhÊt gi÷a kh¸i niÖm "céng ®ång" víi kh¸i niÖm "tËp thÓ" vµ sù tan r· cña m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò ®· ¶nh hëng kh«ng Ýt tíi viÖc thóc ®Èy QLRC§.

� Sù tham gia cña céng ®ång vµo qu¶n lý rõng lµ mét ph¬ng thøc qu¶n lý rõng míi ®èi víi ViÖt Nam vµ ë mét møc ®é nµo ®ã dêng nh cha phï hîp víi sù chuyÓn ®æi m¹nh mÏ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp (LÊy hé gia ®×nh lµm h¹t nh©n, lµm chñ thÓ s¶n xuÊt), do vËy phÇn nµo còng cã t¸c ®éng lµm chËm l¹i qu¸ tr×nh thóc ®Èy QLRC§.

� Do céng ®ång cha ®îc c«ng nhËn nh lµ mét chñ thÓ, mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt, nªn kh«ng cã ®ñ çc quyÒn lîi vµ

Page 4 of 10

nghÜa vô, v× vËy kh«ng chñ ®éng trong c«ng t¸c b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. MÆt kh¸c, khi cã çc vô vi ph¹m vµo rõng céng ®ång th× gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi çc vi ph¹m ®ã.

2.1.4. VÒ kÕt qu¶ ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ trong çc nghiªn cøu ®iÓm ®· ®îc thùc hiÖn

Tuy çc nghiªn cøu ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ®îc tiÕn hµnh tríc ®©y cha tËp trung vµo ph©n tÝch khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ ®èi víi QLRC§ nhng nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch vµ ¶nh hëng cña chÝnh s¸ch nhµ níc còng ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong çc nghiªn cøu. Khi xem xÐt l¹i çc kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy, çc c©u hái cßn bÞ bá ngá liªn quan ®Õn çc chÝnh s¸ch ®èi víi QLRC§ cã thÓ ®îc nhãm vµo 8 lÜnh vùc sau:

� Nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn kiÓm so¸t tµi nguyªn rõng � Nªn giao hay kho¸n? � Vai trß vµ tÇm quan träng cña ®Çu t, tÝn dông vµ qu¶n lý tµi chÝnh ë cÊp ®Þa ph¬ng? � TiÕp cËn thÞ trêng ®èi víi çc s¶n phÈm tõ rõng? � Lµm thÕ nµo ®Ó gióp ngêi d©n tù lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng hiÖu qu¶? � Cñng cè vµ ph¸t triÓn tæ chøc céng ®ång ®Þa ph¬ng ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng qu¶n lý rõng? � Ph¸t triÓn çc dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cho ngêi d©n? � Më réng quy m« çc m« h×nh còng nh qui m« cña QLRC§?

2.1.5 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ çc m« h×nh ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång

� YÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña hÖ thèng QLRC§ lµ Nhµ níc cÇn thõa nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cña céng ®ång, céng ®ång cÇn cã çc h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc thï, céng ®ång ®îc tæ chøc chÆt chÏ vµ cã sù ph©n chia quyÒn lîi vÒ çc s¶n phÈm thu ®îc tõ rõng trªn c¬ së b×nh ®¼ng gi÷a çc thµnh viªn trong céng ®ång.

� §iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång d©n c lµng( b¶n) qu¶n lý, sö dông l©u dµi gåm: � Céng ®ång cã truyÒn thèng luËt tôc tù qu¶n lý rõng vµ sù tham gia cña çc thµnh viªn céng ®ång cao. � Cuéc sèng cña çc thµnh viªn trong céng ®ång trùc tiÕp g¾n bã víi rõng vµ s¶n phÈm rõng � Céng ®ång cã c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ, çc quy ®Þnh cña céng ®ång ®îc mäi ngêi t«n träng � Trëng lµng (b¶n) cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. Céng ®ång ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng quan t©m gióp ®ì.

� Ph¶i thùc hiÖn x©y dùng quy íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cã sù tham gia cña ngêi d©n th«n (b¶n), v× ®ã lµ mét biÖn ph¸p hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu lùc cña nh÷ng cam kÕt vµ tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång d©n c trong b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng céng ®ång. Muèn çc quy íc nµy thùc sù ®îc ngêi d©n ¸p dông th× cÇn cã m«i trêng chÝnh s¸ch vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc sù nhÊt trÝ, ñng hé cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

� H×nh thøc QLRC§ lµ ®a d¹ng, nh h×nh thøc qu¶n lý rõng theo céng ®ång th«n (b¶n), theo dßng hä, theo nhãm hé..vv. vµ trong thêi gian gÇn ®©y, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo çc tæ chøc ®oµn thÓ cÊp lµng, x· ®ang ph¸t triÓn, nh Héi Cùu chiÕn binh, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, §oµn thanh niªn. Tuy nhiªn, h×nh thøc qu¶n lý rõng theo lµng (b¶n), nhãm hé lµ h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®îc çc tØnh quan t©m nhÊt.

� Cã thÓ x©y dùng çc h×nh thøc phèi hîp gi÷a çc céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ çc tæ chøc Nhµ níc vµ cÊp chÝnh quyÒn x· trong b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. §iÒu ®ã cã t¸c dông chuyÓn dÇn mét sè tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n trong qu¶n lý rõng cho çc nhãm céng ®ång, thùc hiÖn tèt çc chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, ®¸p øng çc nhu cÇu cho sù ph¸t triÓn céng ®ång, dÉn ®Õn tµi nguyªn rõng ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tèt.

� Qu¶n lý rõng bëi çc céng ®ång víi çc ®Æc trng chñ yÕu lµ tÝnh tù nguyÖn kh«ng ¸p ®Æt, céng ®ång lµ ngêi ra quyÕt ®Þnh vµ çc quy ®Þnh ®a ra cã sù tham gia cña ngêi d©n, ho¹t ®éng cña çc thµnh viªn chñ yÕu dùa trªn cam kÕt víi çc h×nh thøc tù nguyÖn, h×nh thøc qu¶n lý ®a d¹ng vµ chi phÝ qu¶n lý thÊp.

3. NhËn ®Þnh chung

Tõ kÕt qu¶ tiÕn tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§ cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn sau:

� Cho ®Õn nay, ë níc ta cßn thiÕu nh÷ng c¬ së ph¸p lý vµ khu«n khæ chÝnh s¸ch ®èi víi QLRC§. Qu¶n lý rõng céng ®ång cha ®îc th«ng suèt ®èi víi çc nhµ qu¶n lý, çc nhµ lËp ph¸p, çc nhµ lËp chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt ë cÊp vÜ m« vµ cã ý kiÕn cßn cho r»ng, QLRC§ còng ph¶i cã ®Çy ®ñ çc thÓ chÕ, thñ tôc hµnh chÝnh vÒ thµnh lËp, gi¶i thÓ nh çc tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc chÝnh trÞ -x· héi kh¸c. Tuy nhiªn, h×nh thøc QLRC§ vÉn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ kh¸ch quan do yªu cÇu cña chÝnh thùc tiÔn ®Æt ra vµ ngµy cµng cã vÞ thÕ trong hÖ thèng qu¶n lý rõng ë ViÖt

Page 5 of 10

Nam. §©y lµ mét bÊt cËp gi÷a hµnh lang ph¸p lý hiÖn hµnh víi thùc tiÔn ®ang diÔn ra trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë níc ta.

� Tuy nhiªn hiÖn nay ë çc ®Þa ph¬ng, cã nhiÒu yÕu tè thuËn lîi cho viÖc c«ng nhËn vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n),®ã lµ:

� NhiÒu th«n (b¶n) cã tæ chøc céng ®ång chÆt chÏ nh mét tæ chøc x· héi. � Trëng th«n (b¶n) ®îc d©n bÇu ra mét çch d©n chñ. Trëng th«n ®îc nhµ níc céng nhËn vµ ®îc nhËn tiÒn trî cÊp cña

Nhµ níc. � Céng ®ång thêng cã h¬ng íc néi bé (NhiÒu khi kh«ng viÕt ra thµnh v¨n b¶n nhng l¹i cã hiÖu lùc rÊt cao), thÓ hiÖn

mèi quan hÖ rµng buéc vÒ mÆt x· héi gi÷a çc thµnh viªn céng ®ång mét çch chÆt chÏ. C¬ chÕ thëng, ph¹t theo h-¬ng íc céng ®ång rÊt cã hiÖu lùc.

� T¹i nhiÒu ®Þa ph¬ng, quan hÖ mang tÝnh céng ®ång trong x· héi n«ng th«n ®îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Céng ®ång cã nhiÒu kiÓu liªn kÕt kh¸c nhau. §· xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cã hiÖu qu¶. Nh÷ng m« h×nh ®ã ®Òu cã t¸c dông thu hót ngêi d©n tham gia qu¶n lý rõng, cung cÊp kinh nghiÖm ®iÓn h×nh thùc tÕ vÒ sö dông çc quan hÖ céng ®ång vµo môc ®Ých qu¶n lý rõng bÒn v÷ng.

� VÒ c¬ b¶n, c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng bëi céng ®ång cã nh÷ng u ®iÓm nhÊt ®Þnh: Rõng hÇu nh kh«ng bÞ chÆt ph¸ do ng¨n chÆn ®îc sù x©m h¹i cña çc yÕu tè bªn ngoµi. MÆt kh¸c, rõng céng ®ång ®· gãp phÇn n©ng cao thu nhËp vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho mét bé ph©n d©n c vïng miÒn nói.

� HÖ thèng QLRC§ cã thÓ ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng ®Þa lý kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ vïng s©u, vïng xa, vïng cao, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi. Tuy nhiªn, h×nh thøc qu¶n lý nµy ph¶i linh ho¹t ®Ó cã thÓ phï hîp víi truyÒn thèng, tËp qu¸n, ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi cña tõng d©n téc Ýt ngêi ë çc vïng miÒn nói ViÖt Nam.

� Ph¸t triÓn h×nh thøc QLRC§ lµ hoµn toµn phï hîp víi chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ x· héi ho¸ nghÒ rõng, nh»m ph¸t huy néi lùc, huy ®éng nguån lùc s½n cã cña çc céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng ®Õn n¨m 2010.

ChÝnh v× vËy, t¹o hµnh lang ph¸p lý vµ m«i trêng chÝnh s¸ch hç trî QLRC§ lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt hiÖn nay.

4. §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p hç trî cho viÖc ®Èy m¹nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

4.1. §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch nh»m hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång

X©y dùng khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî QLRC§ chÝnh lµ viÖc thiÕt lËp mét khung ph¸p lý nh»m ®¶m b¶o céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng víi t çch nh mét chñ rõng thùc sù ®îc hëng çc lîi Ých vµ ®îc Nhµ níc b¶o hé nh çc tæ chøc kh¸c trong qu¸ tr×nh tham gia b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Tõ çc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch trªn, chóng ta thÊy chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông, chÝnh s¸ch hëng lîi lµ 3 chÝnh s¸ch quan träng nhÊt cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau vµ cÇn ph¶i ®îc gi¶i quyÕt ®ång bé míi cã thÓ t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho QLRC§ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Do vËy khu«n khæ chÝnh s¸ch cÇn ®¶m b¶o çc yÕu tè sau:

a) Nhµ níc cÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n) vµ thõa nhËn h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét lo¹i h×nh qu¶n lý tån t¹i song song víi çc h×nh thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng kh¸c.

§Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu nµy th× cÇn ph¶i tiÕn hµnh çc viÖc sau:

� Bæ sung vµo LuËt D©n sù (1995), céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ mét ph¸p nh©n. Tuy nhiªn, céng ®ång lµ 1 tæ chøc x· héi mang tÝnh tæng hîp vÒ l·nh thæ, d©n c, x· héi vµ v¨n ho¸; lµ 1 céng ®ång x· héi tù qu¶n, vËn hµnh theo çc nguyªn t¾c cña luËt tôc hay tËp qu¸n, trong ®ã tÝnh céng ®ång lµ nguyªn t¾c øng xö quan hÖ x· héi nÒn t¶ng, do vËy, céng ®ång d©n c lµng (b¶n) kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh vÒ thµnh lËp, gi¶i thÓ gièng nh çc tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi kh¸c. Song còng cÇn x¸c ®Þnh râ céng ®ång d©n c lµng (b¶n) lµ lo¹i h×nh tæ chøc g×? Lµ tæ chøc x· héi hay tæ chøc hµnh chÝnh-kinh tÕ-x· héi?

� Nhµ níc cÇn thõa nhËn h×nh thøc QLRC§ lµ mét lo¹i h×nh qu¶n lý tån t¹i song song víi çc h×nh thøc qu¶n lý kh¸c nh: h×nh thøc qu¶n lý l©m nghiÖp nhµ níc, l©m nghiÖp hé gia ®×nh vµ l©m nghiÖp t nh©n

� Trong khi chê ®îi bæ sung vµo LuËt D©n sù céng ®ång lµ mét ph¸p nh©n, ®Ó t¨ng cêng ®Þa vÞ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n) ®Ò nghÞ mét sè vÊn ®Ò sau:

� §Ò nghÞ Nhµ níc cã thÓ ban hµnh 1 v¨n b¶n díi luËt híng dÉn vÒ: CÊu tróc céng ®ång, çc quy ®Þnh néi bé céng ®ång, çc lo¹i h×nh céng ®ång (céng ®ång d©n c lµng, b¶n, nhãm hé, tæ chøc ®oµn thÓ); QuyÒn vµ nghÜa vô cña l·nh ®¹o céng ®ång; Cã chÝnh s¸ch t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña trëng th«n (b¶n) trong viÖc

Page 6 of 10

tæ chøc çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt trªn ®Þa bµn th«n (b¶n) qu¶n lý. Cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång.

� Híng dÉn viÖc x©y dùng h¬ng íc cña th«n (b¶n) phï hîp víi luËt ph¸p nhµ níc. Phôc håi vµ t¨ng cêng tÝnh ph¸p lý cña çc quy íc néi bé céng ®ång vÒ b¶o vÖ vµ sö dông rõng, ®¶m b¶o sù hç trî cña çc cÊp chÝnh quyÒn c¬ së trong qu¸ tr×nh thùc thi çc quy íc ®ã.

� Uû quyÒn cho UBND huyÖn cã quyÒn ®¨ng ký vµ c«ng nh©n céng ®ång nÕu céng ®ång ®¸p øng ®îc çc tiªu chÝ cña mét ph¸p nh©n.

b) Nhµ níc cÇn tiÕn hµnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång lµng (b¶n) qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi. Thõa nhËn céng ®ång nhmét chñ rõng, ®îc ph¸p luËt b¶o hé vµ b×nh ®¼ng víi çc lo¹i h×nh tæ chøc kh¸c trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng.

� §Ò nghÞ Nhµ níc bæ sung vµo LuËt §Êt ®ai, Lu©t B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp vµ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt.

� Nhµ níc cÇn thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi ®èi víi nh÷ng trêng hîp sau: � DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®· qu¶n lý tõ l©u ®êi nhng cha ®îc c¬ quan Nhµ níc cã thÈm

quyÒn c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý. � DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cha ®îc giao cho tæ chøc, hé gia ®×nh hay ç nh©n, hiÖn ®ang do UBND x· (hoÆc

lùc lîng kiÓm l©m së t¹i) cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý theo tinh thÇn QuyÕt ®Þnh 245/TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ, th× chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã thÓ giao mét phÇn diÖn tÝch trªn cho çc céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi theo quy chÕ cña tõng lo¹i rõng. Møc giao tuú theo kh¶ n¨ng qu¶n lý cña céng ®ång.

� DiÖn tÝch rõng phßng hé cã t¸c dông gi÷ nguån níc vµ phßng hé côc bé, ph©n t¸n cã diÖn tÝch díi 5.000 ha;

� Çc khu rõng ph©n bè xa khu d©n c mµ çc hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc kh«ng d¸m nhËn; DiÖn tÝch rõng tiÕp gi¸p gi÷a çc th«n, x·, huyÖn, tØnh; DiÖn tÝch rõng mµ çc hé gia ®×nh, ç nh©n hay tæ chøc qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶.

� u tiªn giao cho céng ®ång qu¶n lý çc lo¹i rõng khoanh nu«i t¸i sinh, rõng ®ang phôc håi vµ rõng cã tr÷ l-îng nhng diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n; H¹n chÕ giao ®Êt trèng ®åi träc cho céng ®ång nÕu nh Nhµ níc cha cã sù hç trî vÒ vèn cho céng ®ång ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn rõng.

c) Trong khi chê ®îi viÖc söa ®æi, bæ sung vµo LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, ®iÒu kho¶n ghi nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp th× cÇn thùc hiÖn mét sè vÊn ®Ò sau:

� Nhµ níc cÇn ban hµnh mét v¨n b¶n díi luËt quy ®Þnh râ: � Chñ tÞch UBND huyÖn cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång nhng cha nhÊt thiÕt

ph¶i cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt (Sæ ®á) cho céng ®ång. V× ®èi víi hé gia ®×nh th× Sæ ®á lµ c¨n cø ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, thõa kÕ, thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt, nhng ®èi víi céng ®ång d©n c th× viÖc ®îc cÊp Sæ ®á hay cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn ®Òu cã gi¸ trÞ ngang nhau.

� Quy ®Þnh râ lo¹i rõng cÇn giao cho céng ®ång qu¶n lý vµ sö dông æn ®Þnh l©u dµi. Kh«ng nªn ®Ó qu¶n lý rõng céng ®ång ph¸t triÓn tù ph¸t mµ kh«ng cã mét v¨n b¶n ph¸p quy nµo ®iÒu chØnh. NÕu rõng céng ®ång kh«ng ®îc ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý kÞp thêi th× nguy c¬ mét sè diÖn tÝch rõng céng ®ång ®ang qu¶n lý sÏ kh«ng cã chñ vµ bÞ tµn ph¸.

� Nhµ níc cÇn hîp ph¸p ho¸ nh÷ng diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®îc çc céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng tõ tríc ®Õn nay v× trªn thùc tÕ, chÝnh quyÒn cÊp huyÖn, x· ®· mÆc nhiªn c«ng nhËn lo¹i h×nh rõng nµy.

Mäi sù t¸c ®éng cña Nhµ níc vµ çc tæ chøc kh¸c vµo ®èi tîng rõng nµy ®Òu ph¶i cÇn sù th¶o luËn vµ ®ång ý cña céng ®ång. H¬n n÷a, nh÷ng khu rõng nµy cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt, ®êi sèng hoÆc cã ý nghÜa t©m linh, t«n gi¸o ®èi víi céng ®ång, céng ®ång tù qu¶n lý hÇu nh kh«ng cã sù hç trî cña nhµ níc c¶ vÒ vèn vµ kü thuËt. §©y còng lµ mét nguþÖn väng mong ®îc nhµ níc gi¶i quyÕt cña hÇu hÕt çc céng ®ång cã lo¹i rõng nãi trªn. Tuy nhiªn, còng cÇn th¸o gì nh÷ng v-íng m¾c trong viÖc hîp ph¸p ho¸ lo¹i rõng nµy. Theo §iÒu 9, NghÞ ®Þnh 17/CP ngµy 17/01/92 cña ChÝnh phñ vÒ thi hµnh LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991) th× Nhµ níc chØ xÐt c«ng nhËn céng ®ång lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi rõng lµng, rõng b¶n cã tríc thêi gian LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ra ®êi. Nh vËy sÏ cã rÊt nhiÒu khã kh¨n cho çc ®Þa ph¬ng khi tæ chøc thùc hiÖn chñ tr¬ng nµy. Çch tèt nhÊt lµ c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn rµ so¸t vµ hîp ph¸p ho¸ lo¹i rõng nãi trªn tÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay.

Page 7 of 10

Còng cã ý kiÕn cho r»ng, hiÖn nay Nhµ níc cha thÓ ban hµnh mét v¨n b¶n díi luËt nµo vÒ QLRC§ ®îc, v× LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®Òu cha quy ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång. H¬n n÷a, céng ®ång cha ph¶i lµ mét ph¸p nh©n, mét tæ chøc d©n sù. NÕu chê ®îi söa ®æi vµ bæ sung çc luËt c¬ b¶n råi míi thÓ chÕ ho¸ vÒ QLRC§ sÏ rÊt l©u. Hµng triÖu ha rõng hiÖn ®ang do céng ®ång qu¶n lý liÖu cã thÓ tån t¹i ®îc kh«ng khi céng ®ång kh«ng ®îc thõa nhËn lµ chñ rõng? Ai sÏ lµ ngêi thay thÕ céng ®ång qu¶n lý diÖn tÝch rõng nãi trªn?

d) §Ò nghÞ Nhµ níc c«ng nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc vay vèn ®Çu t vµ ®îc hëng u ®·i ®Çu t khi tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

� §Ò nghÞ bæ sung vµo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc, céng ®ång lµ ®èi tîng ®îc hëng u ®·i ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp.

� Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông còng sÏ ®îc hëng chÕ ®é hiÖn hµnh theo QuyÕt ®Þnh 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ, theo ®ã, vèn ®Çu t cña Nhµ níc cÊp ®Ó b¶o vÖ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu víi sè tiÒn c«ng 50.000 ®/ha/n¨m, thêi gian kh«ng qu¸ 5 n¨m; khoanh nu«i t¸i sinh kÕt hîp trång bæ sung kh«ng qu¸ 1 triÖu ®/ha, thêi h¹n kh«ng qu¸ 6 n¨m; hç trî b×nh qu©n 2 triÖu ®/ha nÕu céng ®ång tù bá vèn trång rõng s¶n xuÊt lµ çc lo¹i c©y gç ®Æc biÖt quý hiÕm cã chu kú trªn 30 n¨m; suÊt ®Çu t hç trî trång rõng phßng hé rÊt xung yÕu vµ xung yÕu lµ 2,5 triÖu ®ång/ ha.

� Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng s¶n xuÊt: ®îc hëng u ®·i theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (1998) vµ çc v¨n b¶n díi LuËt nh çc tæ chøc kh¸c, trong ®ã cã NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 29/6/1999 cña ChÝnh phñ vÒ tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc. Theo ®ã, céng ®ång ®îc vay vèn trång rõng víi l·i xuÊt u ®·i (n¨m 2001 lµ 5,4%/N¨m), thêi gian vay tuú thuéc vµo chu kú c©y rõng, ph¶i hoµn tr¶ c¶ vèn vµ l·i tiÒn vay khi cã s¶n phÈm khai th¸c chÝnh, ®îc miÔn gi¶m thuÕ theo quy ®Þnh hiÖn hµnh.

� Trong khi chê ®îi, bæ sung vµo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc, céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc hëng u ®·i ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp, ®Ò nghÞ Nhµ níc ban hµnh chÝnh s¸ch quy ®Þnh çc vÊn ®Ò sau:

� Hç trî vèn ®Çu t ban ®Çu cho céng ®ång trång, ch¨m sãc, b¶o vÖ rõng trªn ®Êt ®îc giao (cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã sæ ®á ) theo mét thêi gian thÝch hîp (cã thÓ tõ 5 - 7 n¨m), v× trong thêi gian ®ã hÇu nh kh«ng cã s¶n phÈm thu ho¹ch tõ rõng.

� Hç trî vèn ®Çu t cho céng ®ång ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i sinh, lµm giµu rõng, ®Æc biÖt lµ rõng qu¸ nghÌo kiÖt, rõng non míi phôc håi hiÖn céng ®ång ®ang qu¶n lý (cã thÓ dùa vµo quy ®Þnh cña QuyÕt ®Þnh 661 ®Ó quy ®Þnh chÝnh s¸ch nµy).

� Céng ®ång ®îc vay vèn tÝn dông u ®·i vµ tÝn dông th¬ng m¹i (th«ng thêng) ®Ó trång rõng. � §èi víi çc céng ®ång ®îc giao qu¶n lý rõng phßng hé còng ®îc Nhµ níc hç trî kinh phÝ b»ng møc hç trî nh

çc tæ chøc Nhµ níc. � Cho phÐp thµnh lËp quü th«n (b¶n) vÒ b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng. Quü nµy cã thÓ ®îc h×nh thµnh tõ

çc nguån thu sau ®©y: � TiÒn b¸n l©m s¶n khai th¸c trªn rõng cña céng ®ång � TiÒn lÖ phÝ do çc thµnh viªn nép khi hä ®îc khai th¸c l©m s¶n trªn rõng céng ®ång ®Ó lµm nhµ vµ çc nhu

cÇu kh¸c � TiÒn hç trî cña çc tæ chøc, ç nh©n trong níc vµ ngoµi níc � TiÒn ®Òn bï do vi ph¹m quy íc qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng th«n (b¶n) � TiÒn ®ãng gãp cña d©n � TiÒn hç trî cña ng©n s¸ch Nhµ níc (tØnh, huyÖn)

LuËt ng©n s¸ch kh«ng cÊm thµnh lËp quü nµy, nhng viÖc thµnh lËp quü nµy ph¶i trªn c¬ së tù nguyÖn cña céng ®ång d©n cvµ ®îc ®a sè thµnh viªn trong céng ®ång nhÊt trÝ. Mäi ho¹t ®éng thu chi ph¶i ®îc ghi chÐp ®Çy ®ñ, kÞp thêi, ph¶i quyÕt to¸n vµ b¸o ço c«ng khai tríc céng ®ång.

e) Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch quy ®Þnh quyÒn hëng lîi ®èi víi céng ®ång khi ®îc Nhµ níc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp.

� ChÝnh s¸ch hëng lîi lµ mét ®ßi hái bøc thiÕt hiÖn nay, v× xu híng Nhµ níc sÏ gi¶m bao cÊp tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng mµ thay vµo ®ã lµ t¨ng quyÒn hëng lîi tõ rõng ®èi víi nh÷ng ngêi tham gia b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng, trong ®ã cã céng ®ång.

� Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch hëng lîi lµ ®¶m b¶o lîi Ých hµi hoµ gi÷a Nhµ níc, céng ®ång víi ngêi trùc tiÕp b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng; Gi÷a lîi Ých kinh tÕ cña rõng víi lîi Ých phßng hé; QuyÒn hëng lîi tõ rõng bao gåm gç, çc l©m s¶n ngoµi gç, s¶n phÈm trång xen t¬ng øng víi tiÒn cña, c«ng søc cña ngêi d©n vµ céng ®ång ®· ®Çu t.

Page 8 of 10

� ChÝnh s¸ch hëng lîi ®èi víi céng ®ång cÇn quy ®Þnh râ nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y: � Céng ®ång ®îc Nhµ níc giao rõng phßng hé ®Ó b¶o vÖ vµ khoanh nu«i t¸i sinh rõng th× ®îc cÊp kinh phÝ

thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o vÖ vµ khoanh nu«i t¸i sinh theo quy ®Þnh hiÖn hµnh; ®îc thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç, ®îc khai th¸c c©y gç chÕt kh«, c©y ®æ g·y, c©y s©u bÖnh; ®îc khai th¸c gç khi rõng ®¹t tiªu chuÈn víi cêng ®é khai th¸c theo qui ®Þnh (HiÖn nay cêng ®é khai th¸c tèi ®a ®èi víi rõng phßng hé lµ 20%).

� Céng ®ång ®îc Nhµ níc giao ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng thuéc quy ho¹ch rõng phßng hé, ®îc cÊp kinh phÝ trång vµ ch¨m sãc rõng, ®îc hëng toµn bé s¶n phÈm c©y phï trî, ®îc hëng phÇn lín gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh.

� Céng ®ång ®îc Nhµ níc giao rõng tù nhiªn quy ho¹ch rõng s¶n xuÊt ®îc hëng s¶n phÈm n«ng l©m kÕt hîp, s¶n phÈm tØa tha, ®îc hëng mét phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh tuú thuéc vµo hiÖn tr¹ng rõng khi giao, lîng t¨ng trëng b×nh qu©n cña rõng, thêi gian lao ®éng mµ céng ®ång ®· bá ra ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ vµ nu«i dìng rõng.

� Céng ®ång ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng thuéc quy ho¹ch rõng s¶n xuÊt ®Ó g©y trång rõng nÕu tù bá vèn ®Ó trång rõng th× ®îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh môc ®Ých vµ ph¬ng thøc g©y trång rõng (khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh hoÆc trång míi rõng), lùa chän lo¹i c©y trång, kü thuËt trång, ®îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh viÖc khai th¸c vµ sö dông l©m s¶n, ®îc sö dông mét phÇn ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phôc vô cho môc ®Ých cña céng ®ång, nhng kh«ng qu¸ 20% diÖn tÝch ®îc giao.

� Céng ®ång tham gia nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt trång rõng víi çc tæ chøc Nhµ níc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m trêng quèc doanh) ®îc hëng tiÒn c«ng kho¸n vµ quyÒn hëng lîi tõ rõng nh ®èi víi çc tæ chøc, hé gia ®×nh nhËn kho¸n, ®îc quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh 661/TTg.

Ngoµi 3 chÝnh s¸ch quan träng trªn, cÇn chó ý ®Õn mét sè chÝnh s¸ch kh¸c, nh: chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m; chÝnh s¸ch thuÕ l©m s¶n, chÝnh s¸ch thÞ trêng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång...

4.2. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cÇn thùc hiÖn trong thêi gian tíi

4.2.1. Gi¶i ph¸p vÒ ®Êt ®ai

� G¾n viÖc giao ®Êt, giao rõng víi quy ho¹ch sö dông ®Êt cho th«n (b¶n) � UBND huyÖn cÇn rµ so¸t l¹i nh÷ng céng ®ång ®· ®îc giao ®Êt, giao rõng vµ qu¶n lý rõng tèt th× UBND huyÖn ra

quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång ®ã qu¶n lý, sö dông l©u dµi ®Ó hä cã ®ñ t çch nh mét chñ rõng thËt sù.

� §Ò nghÞ UBND huyÖn xem xÐt hîp ph¸p ho¸ toµn bé diÖn tÝch rõng céng ®ång ®· tù qu¶n lý tõ l©u ®êi vµ coi lµ diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi phôc vô cho môc ®Ých cña céng ®ång vµ cã quyÕt ®Þnh b»ng v¨n b¶n.

� ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng chØ ®¹o rµ so¸t l¹i diÖn tÝch rõng vµ ®Êt trång rõng cña çc l©m trêng quèc doanh. §èi víi diÖn tÝch rõng vµ ®Êt trång rõng l©m trêng kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý, sö dông kh«ng hiÖu qu¶ th× chuyÓn giao cho çc hé gia ®×nh, tæ chøc vµ céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

� Rµ so¸t toµn bé diÖn tÝch rõng vµ ®Êt trång rõng cha giao ®îc cho chñ qu¶n lý cô thÓ, hiÖn UBND x· (HoÆc lùc l-îng kiÓm l©m) ®ang cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vÒ mÆt Nhµ níc (Theo QuyÕt ®Þnh 245/TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý Nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp) tiÕn hµnh giao mét phÇn diÖn tÝch trªn cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

4.2.2. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t

� §Ò nghÞ çc tØnh trÝch mét phÇn kinh phÝ tõ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng tõ dù ¸n 661 ®Ó hç trî céng ®ång b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng. Kh«ng nªn ®Ó nh t×nh tr¹ng hiÖn nay nhiÒu céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng phßng hé nhng kh«ng ®îc hç trî bÊt cø mét kho¶n kinh phÝ nµo, trong khi ®ã çc hé gia ®×nh hay çc tæ chøc trªn ®Þa bµn l¹i ®îc cÊp kinh phÝ.

� ChØ ®¹o çc lµng(b¶n) x©y dùng quü b¶o vÖ vµ t¸i t¹o rõng cña lµng(b¶n). Nguån thu chñ yÕu tõ tiÒn ®ãng gãp cña çc thµnh viªn trong céng ®ång, tiÒn hç trî cña tØnh, huyÖn, tiÒn ®Òn bï do vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång, tiÒn b¸n l©m s¶n khai th¸c trªn rõng céng ®ång, tiÒn hç trî cña çc tæ chøc quèc tÕ th«ng qua çc dù ¸n.

� Kinh phÝ tõ ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c vµ çc ch¬ng tr×nh kinh tÕ- x· héi kh¸c còng cã thÓ dµnh mét phÇn cho viÖc x©y dùng rõng céng ®ång.

4.2.3. Gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc

Page 9 of 10

� Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT sím tæ chøc nghiªn cøu vµ ®Ò nghÞ ch¬ng tr×nh söa ®æi, bæ sung hÖ thèng ph¸p lý cã liªn quan ®Õn QLRC§, tríc hÕt lµ nh÷ng quy ®Þnh cã liªn quan t¹i LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc.

� Trong khi chê ®îi söa ®æi luËt, cÇn nghiªn cøu h×nh thøc tæ chøc QLRC§ nh thÕ nµo ®Ó cã thÓ phï hîp víi çc qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh.

� CÇn tæ chøc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ s©u, réng h¬n n÷a vÒ thùc tr¹ng QLRC§, ®Æc biÖt lµ çc tØnh ®ang triÓn khai giao quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång, ®ång thêi nghiªn cøu, tham kh¶o kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ QLRC§ ®Ó cã nh÷ng quan ®iÓm thèng nhÊt.

� X©y dùng ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë cÊp trung ¬ng vµ cÊp tØnh g¾n víi dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng, ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c.

� §Ò nghÞ çc ®Þa ph¬ng ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c tuyªn truyÒn thùc hiÖn Quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng víi çc néi dung híng dÉn t¹i Th«ng t sè 56/1999/TT-BNN-KL ngµy30/3/1999 vµ çc biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn t¹i ChØ thÞ sè 52/2001/CT-BNN-KL ngµy 07/5/2001 cña Bé trëng Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT. ChÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng phèi hîp víi c¬ quan kiÓm l©m chØ ®¹o çc lµng (b¶n) tæ chøc cho d©n bµn b¹c, rµ so¸t l¹i quy íc qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ®Ó ngêi d©n ®îc tham gia vµo viÖc quyÕt ®Þnh ph¬ng híng vµ çch thøc qu¶n lý rõng. Nh÷ng b¶n quy íc nµo cha hoµn chØnh cÇn ®îc bæ sung, söa ®æi vµ ®Ò nghÞ UBND huyÖn phª duyÖt. Tríc khi tr×nh UBND huyÖn phª duyÖt, nhÊt thiÕt ph¶i tham kh¶o ý kiÕn cña çc trëng th«n (b¶n) l©n cËn vµ th«ng qua Héi ®ång nh©n d©n x·.

� TiÕn hµnh thÝ ®iÓm x©y dùng quy chÕ qu¶n lý, b¶o vÖ rõng céng ®ång th«n (b¶n) ®Ó tiÕn tíi ban hµnh 1 quy chÕ mÉu vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ rõng trªn c¬ së céng ®ång th«n, b¶n.

� Çc tØnh tæ chøc tæng kÕt m« h×nh QLRC§, biªn so¹n tµi liÖu híng dÉn vµ tæ chøc tËp huÊn cho çn bé x·, lµng (b¶n) ®Ó hä cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ QLRC§, biÕt çch tæ chøc chØ ®¹o nh©n d©n.

� Chó ý ph¸t triÓn çc kü n¨ng qu¶n lý rõng, n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång vµ cñng cè çc tæ chøc ë c¬ së tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ rõng.

� HÖ thèng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m cÇn ®îc t¨ng cêng ®Ó chuyÓn giao kü thuËt ®Õn ngêi d©n vµ céng ®ång, ®Æc biÖt lµ çc biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh ®Ó xóc tiÕn t¸i sinh lµm giµu rõng, g©y trång l©m s¶n ngoµi gç, ph¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp, kü n¨ng ®iÒu chÕ rõng.

Page 10 of 10

Ph©n TÝch Nh÷ng VÊn §Ò vÒ ChÝnh S¸ch vµ ThÓ ChÕ trong çc Nghiªn Cøu §iÓm Thùc HiÖn cho M¹ng Líi L©m NghiÖp Céng §ång, ViÖt Nam

Sheelagh O’Reilly, Cè vÊn kü thuËt Ch¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn

Tãm lîc

BµI viÕt ®· kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam; tËp trung vµo çc lÜnh vùc kiÓm so¸t tµi nguyªn rõng; giao vµ kho¸n rõng; vai trß cña ®Çu t, tÝn dông vµ qu¶n lý tµi chÝnh ë ®Þa ph¬ng; tiÕp cËn thÞ trêng ®èi víi çc s¶n phÈm tõ rõng; lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng cã hiÖu qu¶; n©ng cao n¨ng lùc cña çc tæ chøc ®Þa ph¬ng ®Ó cã thÓ thùc hiÖn çc quy ®Þnh vµ quy t¾c; ph¸t triÓn çc dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m vµ më réng quy m« çc ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam. Mçi mét lÜnh vùc nªu trªn ®· ®îc cô thÓ ho¸ th«ng qua mét lo¹t çc c©u hái quan träng, nªu bËt lªn nh÷ng vÊn ®Ò chñ chèt cÇn thiÕt ®Ó thay ®æi chÝnh s¸ch vµ c¶i çch thÓ chÕ.

1. Giíi thiÖu

Bµi viÕt nµy nªu bËt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ ®îc ®Ò cËp trong nh÷ng b¸o ço nghiªn cøu ®iÓm ®îc thùc hiÖn cho M¹ng Líi L©m nghiÖp Céng ®ång, ViÖt Nam. Nh÷ng nghiªn cøu ®iÓm mµ tµi liÖu nµy sö dông ®îc liÖt kª trong Phô lôc 1. CÇn nhÊn m¹nh r»ng khi thùc hiÖn nh÷ng nghiªn cøu ®iÓm nµy, môc tiªu träng t©m kh«ng ph¶i lµ çc vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ, do vËy khi sö dông çc b¸o ço nµy t«i cã ph©n tÝch, suy luËn thªm. T«i hy väng r»ng nh÷ng vÊn ®Ò ®îc nªu ph¶n ¸nh ch©n thùc çc b¸o ço nghiªn cøu, vµ t«i kh«ng bá sãt mét vÊn ®Ò lín nµo hiÖn ®ang ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña çc ph¬ng thøc l©m nghiÖp céng ®ång ë ViÖt Nam, còng nh viÖc nh©n réng l©m nghiÖp céng ®ång khi cã m«i trêng chÝnh s¸ch phï hîp. V× thÕ, bµi viÕt nµy lµ tµi liÖu ®ãng gãp cho cho cÊu phÇn 4 trong khu«n khæ ph©n tÝch chÝnh s¸ch mµ hiÖn nay MARD vµ M¹ng Líi L©m nghiÖp Céng ®ång, ViÖt Nam ®ang ®iÒu phèi thùc hiÖn chuÈn bÞ cho héi th¶o vÒ Khu«n khæ chÝnh s¸ch cho L©m nghiÖp céng ®ång dù kiÕn tæ chøc vµo th¸ng 11 n¨m 2001 t¹i Hµ n«Þ.

2. B×nh luËn

NhiÕu b¸o ço ®¸nh gi¸ ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò giao ®Êt, giao rõng vµ qu¶n lý rõng cña hé gia ®×nh còng nh tiÒm n¨ng giao ®Êt, giao rõng vµ qu¶n lý rõng cña lµng x·, céng ®ång vµ çc tæ chøc quÇn chóng. Trong khi vÊn ®Ò giao ®Êt cho hé gia ®×nh cã ¶nh hëng lín tíi çc h×nh thøc cña l©m nghiÖp céng ®ång v× cã rÊt nhiÒu ®iÓm gièng nhau, ®iÒu quan träng lµ ph¶i ph©n biÖt râ gi÷a l©m nghiÖp hé gia ®×nh trªn c¬ së ®Êt ®îc giao cho hé gia ®×nh ç thÓ vµ hä toµn quyÒn qu¶n lý diÖn tÝch ®Êt nµy, vµ çc h×nh thøc giao vµ qu¶n lý ®Êt rõng theo nhãm hé. Qu¶n lý cña nhãm hé cã thÓ bao gåm c¶ giao vµ kho¸n theo nhãm. §iÒu nµy kh«ng lo¹i bá h×nh thøc qu¶n lý chung theo nhãm trªn ®Êt ®îc giao cho tõng ç nh©n, tuy nhiªn nã kh«ng ®îc ®Ò cËp trong nh÷ng nghiªn cøu ®iÓm nªu trªn.

"L©m nghiÖp Céng ®ång" lµ g× trong bèi c¶nh cña ViÖt Nam hiÖn vÉn lµ mét vÊn ®Ò g©y tranh c·i. Trong mét sè trêng hîp, qu¶n lý ®Êt trªn quy m« lín cña çc tæ chøc quÇn chóng, çc hîp t¸c x· kiÓu cò vµ thËm chÝ cña nhãm hé ®îc l©m tr-êng giao kho¸n ®Êt trong mét n¨m ®Òu ®îc gäi lµ Qu¶n lý Rõng Céng ®ång hoÆc Qu¶n lý Rõng Phèi hîp. §Ó phôc vô môc ®Ých cña viÖc ®¸nh gi¸, träng t©m cña bµi viÕt nµy chñ yÕu tËp trung vµo h×nh thøc qu¶n lý rõng cña Lµng vµ X· (hoÆc hîp t¸c x· kiÓu míi) trªn c¬ së ®Êt ®îc giao chÝnh thøc (cã quyÕt ®Þnh), ®Êt giao kho¸n l©u dµi (20 n¨m hoÆc l©u h¬n) hoÆc qu¶n lý rõng dµi h¹n kh«ng chÝnh thøc cña céng ®ång.

Page 1 of 7

3. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn

Thay vµo viÖc ph©n tÝch riªng tõng nghiªn cøu ®iÓm theo tr×nh tù (xem Phô lôc 1), bµi viÕt nµy cè g¾ng tËp hîp nh÷ng vÊn ®Ò ®îc nªu lªn trong mét hoÆc nhiÒu nghiªn cøu ®iÓm. Khi ®äc çc b¸o ço nµy cho thÊy çc t¸c gi¶ cã nhiÒu vÊn ®Ò quan t©m gièng nhau. Çc vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ cã thÓ ®îc nhãm vµo nh÷ng lÜnh vùc sau:

� KiÓm so¸t tµi nguyªn? � Giao vµ Kho¸n? � Vai trß cña ®Çu t, tÝn dông vµ qu¶n lý tµi chÝnh ®Þa ph¬ng? � TiÕp cËn thÞ trêng ®èi víi çc s¶n phÈm tõ rõng? � Quy ho¹ch qu¶n lý rõng cã hiÖu qu¶? � Ph¸t triÓn çc tæ chøc ®Þa ph¬ng nh»m thùc hiÖn çc quy ®Þnh vµ quy t¾c? � Ph¸t triÓn çc dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m? � Nh©n réng çc ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång?

Mçi mét lÜnh vùc nªu trªn sÏ ®îc ®Ò cËp th«ng qua mét lo¹t çc c©u hái quan träng ®îc nªu lªn trong çc b¸o ço nghiªn cøu ®iÓm. Nh÷ng c©u hái nµy sÏ hç trî viÖc h×nh thµnh nh÷ng thay ®æi chÝnh s¸ch, bëi v× trong qu¸ tr×nh trao ®æi ®Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy hy väng sÏ lµm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ò chñ chèt cÇn thiÕt ®Ó thay ®æi chÝnh s¸ch vµ c¶i çch thÓ chÕ.

3.1. KiÓm so¸t tµi nguyªn?

� Ai lµ ngêi ph¶i kiÓm so¸t hµng ngµy ®èi víi tµi nguyªn ®Êt rõng trong ®iÒu kiÖn rõng ë ViÖt Nam thuéc së h÷u cña nhµ níc?

� Nh÷ng ph¬ng thøc qu¶n lý rõng cña ®Þa ph¬ng sÏ ®îc ®a vµo trong khu«n khæ chÝnh s¸ch quèc gia ra sao? Møc ®é linh ho¹t trong qu¶n lý rõng nh thÕ nµo lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng ®Þa ph¬ng, vµ qu¶n lý rõng cã thÓ thay ®æi nh thÕ nµo ®Ó phï hîp víi xu híng ph©n cÊp qu¶n lý?

� Lµm thÕ nµo c©n b»ng gi÷a qu¶n lý cña ®Þa ph¬ng (x·/lµng/hé gia ®×nh) vµ lîi Ých quèc gia, vÝ dô nh ë nh÷ng vïng quy ho¹ch lµ rõng phßng hé ®Çu nguån, hoÆc nh÷ng vïng thuéc qu¶n lý cña l©m trêng?

� Mèi liªn hÖ gi÷a thùc tiÔn qu¶n lý ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng yªu cÇu ë quy m« réng h¬n, vÝ dô nh trong toµn vïng ®Çu nguån, Quy ho¹ch vi m« vµ quy ho¹ch vÜ m« liªn quan nh thÕ nµo?

� Qu¸ tr×nh ph©n cÊp qu¶n lý cã thÓ hç trî nh thÕ nµo trong viÖc x©y dùng mét m« h×nh kÕt hîp gi÷a qu¶n lý ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ khi dùa trªn tËp qu¸n cña çc d©n téc thiÓu sè, vµ lîi Ých cña nhµ níc, vÝ dô nh ë nh÷ng vïng rõng phßng hé ®Çu nguån cña çc nhµ m¸y thuû ®iÖn? Lµm thÕ nµo ®Ó thiÕt lËp nªn m« h×nh "®«i bªn cïng cã lîi", cho phÐp ®Þa ph¬ng ®îc hëng lîi trªn c¬ së tËp qu¸n v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng trong khi rõng vÉn ®îc b¶o vÖ tèt cho nhµ níc?

� Lo¹i ®Êt l©m nghiÖp nµo cã thÓ giao cho lµng/x· trong t¬ng quan ®èi l¹i víi hé gia ®×nh? Cã nªn giao ®Êt chÊt lîng tèt h¬n (rõng s¶n xuÊt vµ rõng phßng hé) cho lµng/x· ®Ó cã thÓ chia sÎ lîi Ých mét çch c«ng b»ng gi÷a çc hé gia ®×nh hay kh«ng? Cã nªn giao ®Êt chÊt lîng kÐm h¬n cho çc hé gia ®×nh ®Ó ®Çu t hay kh«ng? ViÖc ra quyÕt ®Þnh ë cÊp ®Þa ph¬ng nh thÕ nµo ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng?

� Cã thÓ giao nh÷ng diÖn tÝch rõng trång víi nguån vèn ch¬ng tr×nh 327 vµ 661 cho lµng/x· qu¶n lý hay kh«ng? NÕu cã th× lîi Ých tõ thu ho¹ch gç rõng trång cã thuéc vÒ lµng/x· hay kh«ng?

� ViÖc t¨ng cêng qu¶n lý tµi nguyªn rõng trong céng ®ång ®Þa ph¬ng (th«ng qua viÖc giao hay kho¸n l©u dµi) cã vai trß g× ®èi víi viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh kÕ ë ®Þa ph¬ng? ViÖc nµy cã liªn quan nh thÕ nµo víi çc vÊn ®Ò ®Çu t vµ khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m?

� X©y dùng mét khu«n khæ ph¸p lý nh thÕ nµo nh»m ®¶m b¶o r»ng l©m nghiÖp lµng/x· (vµ hé gia ®×nh) cã mét c¬ së v÷ng ch¾c, kh«ng thÓ bÞ ph¸ vì sau khi rõng trë nªn cã gi¸ trÞ h¬n nhê vµo sù b¶o vÖ vµ x©y dùng ë ®Þa ph¬ng? ViÖc giao ®Êt, giao rõng (còng nh giao kho¸n l©u dµi) ph¶i cã hiÖu lùc trong suèt 20-50 n¨m theo ®óng çc chÝnh s¸ch hiÖn nay cña nhµ níc.

� VÊn ®Ò x©m canh tõ bªn ngoµi cña mét x· cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo nÕu quyÒn qu¶n lý tµi nguyªn ®îc chÝnh thøc giao cho x·?

� Ph¶i x©y dùng çc qu¸ tr×nh giao ®Êt, giao rõng vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt nh thÕ nµo trong bèi c¶nh t×nh h×nh rÊt ®a d¹ng trong toµn quèc? Cã nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c biÖt sau:

� Tæ chøc thÓ chÕ (bao gåm thÕ m¹nh kh¸c nhau cña çc bé phËn kh¸c nhau trong ngµnh l©m nghiÖp kÓ c¶ l©m tr-

Page 2 of 7

êng), � TÝnh ®a d¹ng truyÒn thèng vµ b¶n ®Þa vµ viÖc sö dông rõng � ¶nh hëng cña lÞch sö � Møc ®é phô thuéc vµo rõng trong sinh ho¹t vµ bu«n b¸n çc s¶n phÈm tõ rõng, � Thùc tr¹ng rõng hiÖn t¹i � Sù tiÕp cËn tíi çc thÞ trêng, v.v. � Sù c©n b»ng gi÷a viÖc th¬ng m¹i ho¸ çc tµi nguyªn rõng vµ viÖc ®¸p øng çc yªu cÇu b¶o tån nh thÕ nµo lµ thÝch hîp?

3.2. Giao vµ Kho¸n?

� Nh÷ng lîi Ých/bÊt lîi cña çc ph¬ng thøc nµy ®èi víi l©m nghiÖp céng ®ång? � Nh÷ng hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ cã ®îc ¸p dông ®èi víi çc diÖn tÝch ®Êt ®É ®îc giao hay kh«ng? NÕu kh«ng, th× lµm thÕ nµo ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t ph¸t triÓn trªn ®Êt nµy? (xem môc 3 díi ®©y)

� §èi víi çc hîp ®ång dµi h¹n (20 n¨m), ®iÒu g× sÏ x¶y ra sau khi kÕt thóc giai ®o¹n ®îc nhµ níc tr¶ tiÒn? � ViÖc kho¸n b¶o vÖ cã lµm n¶y sinh tÝnh û l¹i hay kh«ng, hay nã cã thÓ ®îc sö dông nh mét c«ng cô quý b¸u ®Ó hç trî viÖc t¸i sinh tù nhiªn trªn nh÷ng diÖn tÝch ®· suy tho¸i cho ®Õn khi rõng cã thÓ "tù trang tr¶i chi phÝ cho chÝnh nã"?

� Nh÷ng lo¹i rõng nµo cã thÓ ®îc giao, giao cho ai, vµ giao trong thêi h¹n bao l©u? � Nh÷ng h¹n chÕ nµo cã thÓ cã trong viÖc qu¶n lý çc lo¹i rõng kh¸c nhau ngay c¶ khi ®· ®îc giao? � Lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò thiÕu c«ng b»ng trong viÖc giao ®Êt, giao rõng hiÖn nay, thêng lµ dùa trªn c¬ së quan ®iÓm ¸p dông vµ sè lao ®éng s½n cã?

� Nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt cña ®Êt rõng so víi ®Êt n«ng nghiÖp cÇn ®îc chó ý ®Õn nh thÕ nµo khi x©y dùng nh÷ng v¨n b¶n híng dÉn viÖc giao ®Êt, giao rõng vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt.

� Lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ t¹o nªn sù hiÓu biÕt tèt h¬n vÒ toµn bé hÖ thèng sö dông ®Êt ë nh÷ng vïng cã diÖn tÝch ®Êt rõng réng lín, ®Ó ®Êt l©m nghiÖp vµ ®Êt n«ng nghiÖp cïng ®îc xem lµ yÕu tè chñ chèt trong viÖc ph¸t triÓn ®iÒu kiÖn sinh kÕ ë nh÷ng vïng n«ng th«n hÎo l¸nh n¬i cã møc ®é ®ãi nghÌo cao?

3.3. Vai trß cña ®Çu t, tÝn dông vµ qu¶n lý tµi chÝnh ®Þa ph¬ng?

� Çch tiÕp c©n dùa trªn quan ®iÓm cho r»ng nÕu nhµ níc kh«ng thÓ tr¶ tiÒn b¶o vÖ n÷a th× "rõng ph¶i tù tr¶" cã ®óng hay kh«ng?

� CÇn ®Çu t nh thÕ nµo ®Ó n©ng n¨ng suÊt cña rõng ë mét sè vïng nghÌo nhÊt trong níc? � Lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng tØnh phô thuéc nhiÒu vµo nguån ng©n s¸ch quèc gia do cã Ýt nguån thu tõ thuÕ ®Þa ph¬ng cã thÓ ®Çu t cho viÖc ph¸t triÓn qu¶n lý rõng cña céng ®ång vµ nh÷ng h×nh thøc ph©n cÊp qu¶n lý rõng kh¸c?

� Ngêi d©n vµ çc chñ thÓ kh¸c cã hiÓu ®îc r»ng viÖc lµm râ lîi Ých kinh tÕ tõ rõng tríc m¾t vµ l©u dµi ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc b¶o vÖ cña ®Þa ph¬ng hay kh«ng? Lîi Ých trùc tiÕp thu ®îc tõ viÖc sö dông/b¸n çc s¶n phÈm tõ rõng vµ lîi Ých gi¸n tiÕp cã thÓ lµ nguån níc cho n«ng nghiÖp.

� Cã thÓ xem xÐt viÖc chuyÓn giao vèn ®Ó qu¶n lý vïng ®Çu nguån tõ nh÷ng ngêi hëng lîi díi xu«i hay kh«ng, vÝ dô nh phÝ sö dông níc, ®iÖn, v.v…

� Nh÷ng ®Þnh møc chi phÝ hiÖn t¹i ¶nh hëng thÕ nµo ®Õn çc kü thuËt sö dông ®Ó n©ng cao chÊt lîng ®Êt rõng? Nh÷ng ®Þnh møc chi phÝ nµy cã t¸c ®éng ®Õn sù lùa chän çc kü thuËt sö dông ë cÊp ®Þa ph¬ng hay kh«ng, th«ng qua viÖc gi¶m sö dông çc c¬ chÕ t¸i sinh tù nhiªn vµ t¨ng cêng sö dông kü thuËt t¸i trång rõng?

� ViÖc gi¸m s¸t cung cÊp c©y gièng còng nh lùa chän gièng cã lîi cho ai? � Lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o r»ng çc ®Ò xuÊt ®Çu t lµ híng vµo ngêi d©n trong lµng/x·?

3.4. TiÕp cËn thÞ trêng cho çc s¶n phÈm tõ rõng?

� Vai trß cña thuÕ, çc u ®·i vµ nh÷ng quy ®Þnh trong qu¶n lý lu th«ng nh thÕ nµo? � Nh÷ng mèi liªn quan/m©u thuÉn tiÒm n¨ng vÒ lîi Ých gi÷a sù ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá ë cÊp hé/lµng/x· víi sù qu¶n lý cña çc l©m trêng ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n gç nh thÕ nµo?

� Vai trß cña çc hÖ thèng thÞ trêng lµ g×, vµ nh÷ng hÖ thèng thÞ trêng nµy chÞu ¶nh hëng nh thÕ nµo tõ viÖc sö dông çc s¶n phÈm th«ng qua kªnh lu th«ng kh«ng chÝnh thøc, qu¶n lý cña l©m trêng quèc doanh hay mét møc ®é quy ®Þnh vµ thuÕ nghiªm ngÆt?

� Cã thÓ x©y dùng mét ph¬ng thøc ph©n cÊp cho ®Þa ph¬ng nhiÒu h¬n trong viÖc qu¶n lý khai th¸c gç vµ

Page 3 of 7

çc s¶n phÈm ngoµi gç hay kh«ng? Ph¬ng thøc nµy sÏ bao gåm çc vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh cÊp giÊy phÐp, chi phÝ, thuÕ vµ gi¸m s¸t khai th¸c.

3.5. Quy ho¹ch qu¶n lý rõng hiÖu qu¶?

� CÇn cã nh÷ng bíc nµo ®Ó liªn kÕt viÖc quy ho¹ch qu¶n lý rõng ë cÊp ®Þa ph¬ng víi bèi c¶nh réng lín h¬n cña c¶ vïng ®Çu nguån vµ trªn toµn quèc?

� HiÖn çc c¬ quan l©m nghiÖp ®· cã ®ñ kü n¨ng ®Ó ph¸t triÓn çc h×nh thøc "l©m sinh trªn c¬ së céng ®ång" ®¸p øng ®îc nhu cÇu ë tõng ®Þa ph¬ng hay cha?

� Lµm thÕ nµo ®Ó liªn kÕt gi÷a çc lµng x· trong nh÷ng lÜnh vùc cÇn sù hîp t¸c trªn quy m« réng h¬n, vÝ dô nh viÖc qu¶n lý phßng chèng ch¸y rõng?

� Lµm thÕ nµo ®Ó lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng mét çch hiÖu qu¶ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc trng cña tõng vïng, vµ g¾n víi tiÒm n¨ng sinh häc cña vïng víi nhu cÇu vµ sù hiÓu biÕt cña céng ®ång ®Þa ph¬ng? CÇn cã nh÷ng nguån lùc vÒ thÓ chÕ nµo ®Ó khuyÕn khÝch vÊn ®Ò nµy? (liªn quan ®Æc biÖt ®Õn môc 7 díi ®©y).

� Râ rµng r»ng nh÷ng yªu cÇu vÒ tµI chÝnh cña çc ph¬ng thøc truyÒn thèng ®èi víi viÖc ®iÒu tra chi tiÕt vµ lËp b¶n ®å rõng lµ kh«ng kh¶ thi, kÓ c¶ nÕu cã çc kü thuËt ®iÒu tra l©m s¶n ngoµi gç. Nh vËy, cÇn x©y dùng nh÷ng quy tr×nh nµo ®Ó hç trî viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng cña ®Þa ph¬ng? Lµm thÕ nµo ®Ó çc cÊp qu¶n lý cao ë cÊp tØnh vµ cÊp quèc gia, b»ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cã thÓ hç trî x©y dùng mét nhËn thøc chung vÒ chÊt lîng vµ sè lîng tµi nguyªn rõng ë ViÖt Nam? Lµm thÕ nµo ®Ó cëi trãi, khuyÕn khÝch çc s¸ng kiÕn vÒ qu¶n lý rõng ®Þa ph¬ng, th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ kü thuËt qu¶n lý ®Êt rõng ë ViÖt Nam?

� Cã thÓ x©y dùng nh÷ng thñ tôc ®¬n gi¶n vµ thiÕt thùc - ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng giai ®o¹n ®Çu - ®¸p øng nhu cÇu cña chÝnh quyÒn trong viÖc thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng hay kh«ng? Çc qu¸ tr×nh quy ho¹ch qu¶n lý dùa vµo céng ®ång sÏ trë thµnh mét qu¸ tr×nh lÆp ®i lÆp l¹i, diÔn ra trong mét thêi gian dµi cïng víi sù gia t¨ng kiÕn thøc cña tÊt c¶ çc bªn liªn quan. Cã thÓ x©y dùng ®îc møc ®é tin cËy lÉn nhau cao h¬n gi÷a cÊp c¬ së vµ cÊp cao h¬n ®Ó cïng phèi hîp ho¹t ®éng mét çch hiÖu qu¶ hay kh«ng, khi kh«ng ph¶i lóc nµo ta còng hiÓu biÕt cÆn kÏ tÊt c¶ çc lo¹i rõng. Nh÷ng môc tiªu khai th¸c b¶o tån, thêng dùa trªn c¬ së kiÕn thøc vµ gi¸m s¸t ®Þa ph¬ng, cÇn ®îc x©y dùng trong bèi c¶nh cña ®Þa ph¬ng ®ã. VÊn ®Ò mÊu chèt ë ®©y lµ ph¶i x©y dùng ®îc "mèi quan hÖ ®èi t¸c" gi÷a çc çn bé nhµ níc vµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Kh«ng nªn coi nh÷ng "v¨n b¶n híng dÉn" lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý vµ x©y dùng nh÷ng tho¶ thuËn vÒ l©m nghiÖp céng ®ång nh nh÷ng "b¶n kÕ ho¹ch nhÊt nhÊt ph¶i tu©n theo", mµ nªn xem chóng nh chÊt xóc t¸c ®Ó x©y dùng çch tiÕp cËn phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc trng cña tõng vïng dù ¸n.

3.6. X©y dùng çc tæ chøc ë ®Þa ph¬ng nh»m thùc hiÖn ®îc çc quy ®Þnh vµ quy t¾c

� Cã thÓ x©y dùng nh÷ng hÖ thèng thÝch hîp ®Ó thèng nhÊt vÒ ranh giíi víi Tæng Côc §Þa ChÝnh hay kh«ng? � Lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch nh»m hç trî n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña ngêi d©n vµ ®Ó hä cã quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp trong néi bé lµng b¶n còng nh b¶o vÖ tµi nguyªn rõng cña hä kh«ng bÞ ph¸ ho¹i bëi ngêi ngoµi?

� Lµm thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o r»ng giao ®Êt, giao rõng ®îc thùc hiÖn mét çch c«ng b»ng gi÷a çc lµng, x·, vµ nhãm hé? ViÖc giao ®Êt, giao rõng trùc tiÕp cho hé gia ®×nh ph¶i ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng thøc cã sù tham gia cña ngêi d©n còng nh trong qu¶n lý cña lµng, x·.

� Lµm râ mèi quan hÖ gi÷a çc lo¹i h×nh qu¶n lý rõng trong çc bèi c¶nh kh¸c nhau vÝ dô nh ngêi d©n cã thÓ nhËn ®îc ®Êt khi ®îc cÊp "sæ ®á", vÝ dô nh ®èi víi ®Êt ë vµ/hay lµ ®Êt vên rõng, ®îc giao kho¸n ®Êt, ®îc nhËn ®Êt rõng chung víi c¶ th«n b¶n, vµ ®ång thêi còng ®îc tham gia vµo viÖc qu¶n lý rõng céng ®ång. Çc h×nh thøcnµy cã thÓ cñng cè h×nh thøc qu¶n lý tèt vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, qua ®ã ngêi d©n trong th«n b¶n/x· sÏ kh«ng bÞ buéc ph¶i lùa chän gi÷a qu¶n lý céng ®ång hay qu¶n lý hé, mµ cã thÓ lùa chän nhiÒu ph¬ng ¸n thÝch hîp víi çc ®iÒu kiÖn ®Æc trng cña ®Þa ph¬ng.

� C«ng khai trong viÖc giao ®Êt, giao rõng ®èi víi çc tæ chøc ngoµi x·, vµ vai trß cña th«n b¶n/x· trong viÖc qu¶n lý cña nh÷ng tæ chøc nµy, vÝ dô nh l©m trêng, çc ban qu¶n lý rõng phßng hé ®Çu nguån, v.v.

� Lµm thÕ nµo cã thÓ khai th¸c sö dông tiÒm n¨ng ®Êt rõng mét çch c«ng b»ng ®Ó cã lîi cho c¶ ngêi nghÌo, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng vïng thiÕu ®Êt n«ng nghiÖp?

� T¨ng cêng n¨ng lùc qu¶n lý cña çn bé ®Þa ph¬ng vµ ngêi d©n trong viÖc qu¶n lý rõng còng nh gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸.

� N©ng cao sù hiÓu biÕt vÒ vai trß cña qu¶n lý rõng trong bèi c¶nh çc nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau cña çc d©n téc thiÓu sè. Lµm thÕ nµo ®Ó kÕt hîp nhËn thøc ë tÇm ®Þa ph¬ng nµy víi çc yªu cÇu qu¶n lý chÝnh thøc h¬n cña nhµ níc?

Page 4 of 7

� ViÖc x©y dùng tÊt c¶ çc quy t¾c, quy ®Þnh ë cÊp lµng b¶n ph¶i ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së cã sù tham gia ®Çy ®ñ cña ngêi d©n trong lµng b¶n. Lý tëng nhÊt lµ nh÷ng quy ®Þnh nµy ph¶i ng¾n gän, rµnh m¹ch vµ râ rµng. ë nh÷ng n¬i tû lÖ mï ch÷ cao cã thÓ dïng tranh vÏ hoÆc çc ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó gi¶i thÝch râ çc quy ®Þnh nµy.

� CÇn cã nh÷ng c¬ chÕ ®Ó chÝnh quyÒn cÊp trªn phª duyÖt çc quy t¾c vµ h¬ng íc cña th«n b¶n nh»m ®¶m b¶o r»ng nh÷ng h¬ng íc ®ã ®îc chÊp nhËn mét çch réng r·i? ViÖc nµy kÕt hîp nh thÕ nµo víi viÖc thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 29 vÒ thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë cÊp x·?

� ViÖc gi¸m s¸t çc h¬ng íc ph¶i ®îc kÕt hîp víi viÖc gi¸m s¸t çc kÕ ho¹ch qu¶n lý hiÖu qu¶ dµi h¹n ®· ®îc x©y dùng cho vïng ®ã.

3.7. Ph¸t triÓn çc dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m?

� Ngay c¶ sau khi ®Êt rõng ®· ®îc giao cho hé gia ®×nh/lµng/x· th× vÉn cÇn ph¶i ph¸t triÓn çc tµi nguyªn rõng. Lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng çc kü n¨ng cho phÐp chuyÓn tõ b¶o vÖ ®¬n thuÇn (th«ng qua viÖc tr¶ tiÒn b¶o vÖ hoÆc çc h×nh thøc "rµo c¶n x· héi") sang qu¶n lý tÝch cùc?

� Çc ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng thøc bao gåm th«ng tin vÒ: � §Êt trèng; � Nh÷ng diÖn tÝch ®· ®îc dïng cho s¶n xuÊt nhng cã thÓ ph¸t triÓn thªm, vÝ dô nh qu¶n lý rõng trång; � Sö dông c©y b¶n ®Þa vµ kÕt hîp víi viÖc ph¸t triÓn kinh doanh kh¸c; � N«ng l©m kÕt hîp vµ çc m« h×nh c¶i thiÖn an ninh l¬ng thùc vµ lµm gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng cña ngêi d©n; � Sö dông nh÷ng kü thuËt ®ßi hái ®Çu t thÊp phï hîp víi ngêi nghÌo cã kh¶ n¨ng nguån lùc h¹n chÕ, nh kü thuËt t¸i sinh tù nhiªn.

� N©ng cao hiÓu biÕt vÒ nh÷ng mèi liªn hÖ quan träng gi÷a n¨ng suÊt cña ®Êt l©m nghiÖp vµ n¨ng suÊt cña ®Êt n«ng nghiÖp - kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ë viÖc ®¶m b¶o nguån cung cÊp níc. CÇnbao gåm c¶ çc vÊn ®Ò nh tiÕp thªm chÊt mµu cho ®Êt th«ng qua bæi ®¾p phï sa, bãn ph©n xanh, ph©n chuång còng nh t¹o thu thËp, cho phÐp ®Çu t vµo n«ng nghiÖp tõ nguån thu sau khi b¸n çc s¶n phÈm l©m nghiÖp hoÆc ngîc l¹i.

� Lµm thÕ nµo ph¸t triÓn çc tµi nguyªn ®Êt rõng dùa trªn c¬ së çc nhu cÇu ®· x¸c ®Þnh cña céng ®ång, vµ cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó viÖc ph¸t triÓn nµy gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ n©ng cao ®iÒu kiÖn sinh kÕ cña ngêi d©n?

� X¸c ®Þnh vµ c«ng khai ho¸ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña çc c¬ quan l©m nghiÖp nh l©m trêng, çc lùc lîng kiÓm l©m, ph¸t triÓn rõng, khuyÕn l©m vµ çc c¬ quan nghiªn cøu nh thÕ nµo?

� Cã nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt g× ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc çn bé cÊp x· - ®Æc biÖt lµ çn bé kiÓm l©m x· - cïng víi nh÷ng ngêi d©n chñ chèt ®îc ®µo t¹o vÒ luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng vµ çc v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan?

� §µo t¹o çc çn bé ®Þa ph¬ng vµ ngêi d©n kiÕn thøc vÒ qu¶n lý rõng - viÖc nµy cÇn thùc hiÖn nh thÕ nµo vµ ai sÏ thùc hiÖn?

� Vai trß cña çc c¬ së gi¸o dôc d¹y nghÒ trong viÖc ®µo t¹o n©ng cao çc kü n¨ng qu¶n lý rõng trªn thùc tiÔn nh thÕ nµo?

4. Nh©n réng nh÷ng ph¬ng thøc thÝ ®iÓm?

Quy m«?

NhiÒu c©u hái nªu trªn liªn quan ®Õn vÊn ®Ò më réng quy m« çc ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam. Trong t¬ng lai gÇn, nÕu Nhµ níc cã quyÕt ®Þnh chÝnh thøc c«ng nhËn çc ph¬ng thøc ®ang thö nghiÖm th× vÉn cßn rÊt nhiÒu viÖc ph¶i lµm. Çc vÊn ®Ò vÒ quy m« kh«ng thÓ bÞ xem nhÑ. Cho ®Õn nay çc m« h×nh l©m nghiÖp céng ®ång trong khu«n khæ çc dù ¸n ®ang ®îc thùc hiÖn ë kho¶ng 20-30 x· trong c¶ níc. Sè lîng çc x· cã qui m« rõng lín ë ViÖt Nam lµ vµo kho¶ng 5000 - 6000.

Vèn?

Nh÷ng yªu cÇu vÒ vèn cña viÖc x©y dùng h×nh thøc qu¶n lý rõng ph©n cÊp xuèng ®Þa ph¬ng, bao gåm c¶ viÖc sö dông hîp lý h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, kh«ng thÓ xem nhÑ. Cã kh¶ n¨ng ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng sÏ tµi trî thªm cho h×nh thøc qu¶n lý nµyhay kh«ng?

Qu¶n lý rõng céng ®ång kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét ph¬ng ¸n rÎ tiÒn trong mét thêi gian ng¾n. Tuy nhiªn nã cã

Page 5 of 7

thÓ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín vÒ l©u dµi trong viÖc n©ng cao ®iÒu kiÖn sinh kÕ cña ngêi d©n ë mét sè vïng nghÌo nhÊt c¶ níc, còng nh trong viÖc n©ng cao sè lîng vµ chÊt lîng rõng.

Thêi gian?

ViÖc qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ë cÊp céng ®ång - còng nh viÖc ph¸t triÓn l©m nghiÖp ë cÊp hé gia ®×nh - sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc trong ngµy mét ngµy hai. ThËm chÝ kÓ c¶ khi viÖc giao ®Êt, giao rõng ®îc thùc hiÖn mét çch nhanh chãng ®i ch¨ng n÷a (nhng ph¶i c«ng b»ng vµ cã sù tham gia cña ngêi d©n) th× Ýt nhÊt còng ph¶i mÊt vµi n¨m. Cã thÓ sÏ cã nh÷ng giai ®o¹n chuyÓn tiÕp sau khi ranh giíi çc diÖn tÝch rõng giao cho hé gia ®×nh/lµng/x· qu¶n lý ®îc thèng nhÊt ngay tõ ®Çu. ViÖc giao ®Êt cô thÓ cã thÓ thùc hiÖn sau vµ dùa trªn c¬ së nh÷ng quy ®Þnh vµ h¬ng íc cho phï hîp víi çc ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ®Þa ph¬ng. Tuy nhiªn, viÖc lËp s¬ ®å giao ®Êt cô thÓ - vµ yªu cÇu ®¸nh gi¸ tr÷ lîng phô thuéc vµo nh÷ng quy ®Þnh ph©n chia lîi Ých cuèi cïng - sÏ cÇn rÊt nhiÒu thêi gian.

KÕt hîp víi çc ch¬ng tr×nh quèc gia?

ViÖc ph¸t triÓn çc ph¬ng thøc l©m nghiÖp céng ®ång vµ nh©n réng çc ph¬ng thóc nµy gi÷ vai trß g× trong viÖc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha hiÖn nay vµ viÖc x©y dùng Ch¬ng Tr×nh Hç Trî Ngµnh L©m nghiÖp (FSSP)?

Cã nh÷ng mèi liªn quan g× gi÷a viÖc ph¸t triÓn çc ph¬ng thøc l©m nghiÖp céng ®ång vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo còng nhn©ng cao ®iÒu kiÖn sinh kÕ cña ngêi d©n?

Phô lôc 1: Nh÷ng nghiªn cøu ®iÓm ®· sö dông ®Ó ph©n tÝch chÝnh s¸ch

(Trong tµi liÖu ph©n tÝch nµy chØ sö dông nh÷ng b¸o ço nghiªn cøu ®iÓm cña M¹ng líi l©m nghiÖp céng ®ång cã b¶n dÞch tiÕng Anh)

B¸o ço T¸c gi¶ Thêi gian

Qu¶n lý rõng céng ®ång ë çc tØnh miÒn nói phÝa b¾c vµ trung du ViÖt Nam

NguyÔn H¶i Nam 3-1999

Qu¶n lý vµ sö dông çc tµi nguyªn rõng ë T©y Nguyªn B¶o Huy vµ TrÇn H÷u NghÞ ?

Qu¶n lý rõng céng ®ång ë hai b¶n Doi vµ KÐ, x· HiÒn L¬ng, huyÖn §µ B¾c, tØnh Hoµ B×nh

Vò Long, NguyÔn Huy Phó vµ Cao L©m Anh

12-1999

Qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· §¨k Nuª, huyÖn L¨k, tØnh §¨k L¨k

B¶o Huy, NguyÔn H¶i Nam vµ TrÇn H÷u NghÞ

8-1999

Nghiªn cøu ®iÓm t¹i bu«n Du Mah, x· §¨k Ph¬i, huyÖn L¨k, tØnh §¨k L¨k

TrÇn Ngäc Thanh et al 5-2000

Qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn truyÒn thèng cña ngêi Ja Rai ë x· Ea Sol, huyÖn Ea H'Leo, tØnh §¨k L¨k

§inh H÷u Hoµng vµ Brigitte Junker

7-1999

Nh÷ng ph¬ng ¸n vµ ph¬ng thøc tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®Çu nguån ë tØnh §¨k L¨k

Don Gilmour 5-1999

Qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· Phóc Sen, huyÖn Qu¶ng Hoµ, tØnh Cao B»ng

NguyÔn Huy Dòng, Ph¹m Quèc Hïng vµ NguyÔn H¶i Nam

12-1999

Qu¶n lý rng céng ®ång ë x· §¨k Tover, huyÖn Ch P¶h, tØnh Gia Lai

TrÇn V¨n Con, NguyÔn V¨n §oan

2-2000

KÕt hîp çc hÖ thèng qu¶n lý rõng cña nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng (MRDP)

Bïi §×nh To¸i et al. 3-2000

Page 6 of 7

Ph©n TÝch Sù VËn Dông vµ Thùc HiÖn ChÝnh S¸ch L©m NghiÖp ë 5 TØnh Vïng Dù ¸n Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn (MRDP)

Vò H÷u Tuynh, T vÊn ng¾n h¹n vÒ chÝnh s¸ch L©m nghiÖp

Tãm lîc

Tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch t¹i çc ®Þa ph¬ng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng hiÖn nay nh»m ®a chÝnh s¸ch vµo cuéc sèng. BµI viÕt nµy ®· giíi thiÖu kh¸i qu¸t sù vËn dông vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña 5 tØnh thuéc vïng dù ¸n MRDP. §Æc biÖt ®i s©u ph©n tÝch qu¸ tr×nh thùc hiÖn 4 chÝnh s¸ch quan träng liªn quan ®Õn l©m nghiÖp, ®ã lµ: chÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp; chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông; chÝnh s¸ch thuÕ; chÝnh s¸ch khai th¸c vµ hëng lîi tõ rõng; lµm râ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vµ nh÷ng bÊt cËp trong qu¸ tr×nh thùc thi çc chÝnh s¸ch t¹i çc ®Þa ph¬ng nãi trªn. T¸c gi¶ còng ®· giíi thiÖu mét sè m« h×nh thö nghiÖm céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ®îc sù hç trî cña dù ¸n MRDP.

1. §Æt vÊn ®Ò

Trong vµi thËp kû gÇn ®©y, ®êng lèi ph¸t triÓn l©m nghiÖp ViÖt Nam ®· cã nh÷ng chuyÓn híng quan träng tõ l©m nghiÖp Nhµ níc sang l©m nghiÖp nh©n d©n mµ néi dung chñ yÕu lµ giao ®Êt, giao rõng cho hé gia ®×nh, ç nh©n ®Ó hä chñ ®éng qu¶n lý, sö dông vµo s¶n xuÊt l©m nghiÖp nh»m mang l¹i lîi Ých cho chÝnh hä vµ cho Nhµ níc. Cïng víi thuËt ng÷ "L©m nghiÖp nh©n d©n", trong h¬n chôc n¨m gÇn ®©y, thêng thÊy xuÊt hiÖn thuËt ng÷ "L©m nghiÖp x· héi hay l©m nghiÖp céng ®ång". ThuËt ng÷ nµy ®îc hiÓu theo nhiÒu çch kh¸c nhau, tuy nhiªn ®Òu thèng nhÊt víi nhau ë môc tiªu vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña l©m nghiÖp céng ®ång. §ã lµ l©m nghiÖp cã sù tham gia tÝch cùc cña ngêi d©n vµ nh»m tríc kÕt tho¶ m·n nh÷ng lîi Ých cña ngêi d©n vµ céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng. §IÒu nµy cho thÊy gi÷a néi dung cña l©m nghiÖp nh©n d©n vµ l©m nghiÖp céng ®ång cã nh÷ng nÐt t¬ng ®ång, nªn trong b¸o ço nµy viÖc sö dông thuËt ng÷ l©m nghiÖp nh©n d©n hay l©m nghiÖp céng ®ång ®Òu cã ý nghÜa nh nhau.

N¨m tØnh n»m trong vïng dù ¸n cña MRDP gåm cã: Hµ Giang, Tuyªn Quang, Lµo Cai, Yªn B¸i vµ Phó Thä. Trong 6 n¨m qua çc tØnh nµy ®· ®îc MRDP hç trî thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, trong ®ã cã ho¹t ®éng ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång.

Díi ®©y chóng ta cïng xem xÐt thùc tr¹ng qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång ë 5 tØnh th«ng qua viÖc ph©n tÝch viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn l©m nghiÖp céng ®ång ë tõng ®Þa ph¬ng.

2. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp, giao rõng cho hé n«ng d©n vµ céng ®ång th«n (b¶n)

Giao ®Êt, giao rõng cho d©n lµ mét chÝnh s¸ch lín cña Nhµ níc vµ ®· cã tõ rÊt sím. N¨m 1968 ®· cã ChØ thÞ 29 cña Ban BÝ thø vÒ ®Èy m¹nh giao ®Êt, giao rõng cho hîp t¸c x·, n¨m 1983 cã QuyÕt ®Þnh 184 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt, giao rõng cho hé n«ng d©n miÒn nói lµm vên rõng. LuËt b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991, LuËt ®Êt ®ai 1993 vµ çc v¨n b¶n ph¸p quy nh NghÞ ®Þnh 02/CP, NghÞ ®Þnh 163 cña ChÝnh phñ ®Òu cã quy ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp vµ giao rõng mét çch æn ®Þnh, l©u dµi (50 n¨m) cho d©n ®Ó hä s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp. KÕt qu¶ giao ®Êt l©m nghiÖp vµ giao rõng cho hé gia ®×nh theo QuyÕt ®Þnh 184 vµ NghÞ ®Þnh 02 ë 5 tØnh ®îc thÓ hiÖn ë B¶ng 1.

Page 1 of 7

B¶ng 1: KÕt qu¶ giao ®Êt l©m nghiÖp cho hé gia ®×nh ë 5 tØnh vïng dù ¸n MRDP

" Theo tµi liÖu kiÓm kª rõng n¨m 2000, çc b¸o ço cña Së ®Þa chÝnh Chi côc kiÓm l©m çc tØnh vµ Côc KiÓm l©m (8/2000).

§Êt l©m nghiÖp giao cho hé gia ®×nh, hÇu hÕt lµ ®Êt trèng ®åi träc, hoÆc nÕu cã rõng th× ®ã lµ rõng thø sinh nghÌo kiÖt kh«ng cã tr÷ lîng, thÕ nhng chØ sau m¬i n¨m, nhê trång rõng míi hoÆc khoanh nu«i b¶o vÖ lµm giµu rõng hiÖn cã, nhiÒu hé gia ®×nh ®· t¹o ra nh÷ng kho¶nh rõng xanh tèt, cã tr÷ lîng cao.

Hµ Giang cã NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n tØnh quy ®Þnh h¹n møc ®Êt l©m nghiÖp giao cho mçi hé lµm vên rõng lµ 5 ha, nhng thùc tÕ míi ®¹t 2,69 ha/hé. Hµ Giang lµ tØnh thùc hiÖn tèt viÖc giao ®Êt l©m nghiÖp cho hé n«ng d©n. Tû lÖ sè hé ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp so víi tæng sè hé n«ng d©n lµm n«ng l©m nghiÖp ë Hµ Giang lµ 64,49%, trong khi chØ tiªu ®ã ë Lµo Cai lµ 37%, Yªn B¸i 28%, Tuyªn Quang 26,76%, Phó Thä 17,54%.

Lµo Cai lµ tØnh vïng cao cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù nh Hµ Giang nhng sè hé ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp míi chiÕm tû lÖ 37% so víi tæng sè hé n«ng, l©m nghiÖp. Qua kh¶o s¸t ë çc x· San S¶ Hå, T¶ Van, Trung Ch¶i thuéc huyÖn Sa Pa, cho thÊy ngêi d©n ë ®©y chñ yÕu thuéc d©n téc M«ng, Dao, hä cha ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp ®Ó lµm vên rõng. Nhu cÇu cñi ®un vµ gç gia dông cña hä vÉn ph¶i dùa vµo rõng tù nhiªn trong khu b¶o tån Hoµng Liªn vµ rõng phßng hé ë Trung Ch¶i.

Cïng víi viÖc giao ®Êt l©m nghiÖp cho hé gia ®×nh, ph¸p luËt vÉn thõa nhËn quyÒn qu¶n lý, b¶o vÖ sö dông rõng cña céng ®ång. T¹i §iÒu 3 NghÞ ®Þnh 17/H§BT ngµy 17/1/1992 cã quy ®Þnh : "Rõng lµng, rõng b¶n thuéc quyÒn sö dông c«ng céng cña lµng b¶n". T¹i §iÒu 9 cña NghÞ ®Þnh nµy còng cã ghi "Nh÷ng lµng b¶n hiÖn cßn rõng lµng, rõng b¶n tõ tríc khi cã LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th× ®îc xÐt c«ng nhËn lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng ®Êt rõng ®ang qu¶n lý, sö dông".

§Ó thö nghiÖm m« h×nh giao rõng cho céng ®ång lµng b¶n qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông, tõ 1998 MRDP cïng víi hai tØnh Yªn B¸i vµ Hµ Giang ®· tiÕn hµnh giao rõng cho th«n b¶n vµ tæ chøc, chØ ®¹o qu¶n lý rõng céng ®ång, cô thÓ ®îc tr×nh bµy ë B¶ng 2.

B¶ng 2: Nh÷ng th«n b¶n ®îc giao rõng vµ thö nghiÖm m« h×nh QLRC§ tõ 1998

ChØ tiªu H.Giang T.Quang Lµo Cai Yªn B¸i Phó Thä

1. §Êt l©m nghiÖp theo quy ho¹ch (ha) 592.143 448.648 543.848 461.705 200.864

Tr.®ã : - §Êt cã rõng (ha) 284.537 299.856 240.184 256.918 125.965

- §Êt trèng, träc (ha) 307.606 148.792 303.664 202.787 74.899

2. §Êt l©m nghiÖp ®· giao cho çc ®èi tîng kh¸c nhau (ha)

312.036 116.186 279.461 152.699 141.909

- Tû lÖ % so víi ®Êt l©m nghiÖp 52,7 25,9 51,39 33,07 70,65

3. §Êt l©m nghiÖp ®· giao cho hé (ha) 181.857 44.298 89.454 92.767 99.069

4. Sè hé ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp 67.704 35.000 33.106 31.905 31.100

5. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp 1 hé (ha/hé) 2,69 1,27 2,7 2,9 3,19

6. Tû lÖ % sè hé ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp so víi tæng sè hé n«ng l©m nghiÖp

61,49 26,76 37 28 17,54

7. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· ®îc cÊp sæ ®á (ha)

82.012 9.111 131.317 31.454 -

- Tû lÖ % so víi ®Êt ®· giao 26 7,84 46,99 20,6 -

Tªn th«n b¶n D.tÝch giao (ha)

Tr¹ng th¸i rõng khi giao cho céng ®ång

T×nh h×nh qu¶n lý rõng hiÖn nay

1. B¶n Mµ Lõ Thµng x· Rõng thø sinh, phôc håi sau n¬ng §· x©y dùng ®îc kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ

Page 2 of 7

Çc m« h×nh giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý míi thùc hiÖn tõ n¨m 1998, cßn qu¸ sím ®Ó cã thÓ rót ra ®îc kinh nghiÖm g× tõ nh÷ng m« h×nh ®· thö nghiÖm, chØ biÕt r»ng cho ®Õn nay t¹i çc m« h×nh ®ã ý thøc b¶o vÖ rõng cña ngêi d©n ®îc n©ng lªn râ rÖt, rõng ®îc b¶o vÖ tèt.

3. VÒ thùc hiÖn c¬ chÕ giao kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng

Nh ®· biÕt, phÇn diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp kh¸ lín cña çc tØnh ®îc giao cho çc tæ chøc Nhµ níc (nh l©m trêng quèc doanh, çc Ban qu¶n lý rõng phßng hé, rõng ®Æc dông). §Ó hoµn thµnh nhiÖm vô cña m×nh, çc tæ chøc nµy ph¶i kho¸n cho çc hé gia ®×nh, céng ®ång d©n c vµ çc tæ chøc kh¸c thùc hiÖn .

Theo NghÞ ®Þnh 01/CP (1995) th× çc tæ chøc Nhµ níc ®îc giao ®©t, giao rõng ph¶i ký hîp ®ång kho¸n cho çc hé gia ®×nh c tró hîp ph¸p trªn ®Þa bµn theo thêi h¹n æn ®Þnh l©u dµi (víi rõng phßng hé, ®Æc dông th× thêi h¹n kho¸n lµ 50 n¨m, víi rõng s¶n xuÊt th× thêi h¹n kho¸n phô thuéc vµo chu kú sinh trëng cña c©y rõng). C¬ chÕ kho¸n ë 5 tØnh ®îc tr×nh bµy trong b¶ng 3.

B¶ng 3: C¬ chÕ kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng t¹i 5 tØnh

ZÕ Xu Ph×nh , Mï Cang Ch¶i (100% d©n sè lµ ng-êi M«ng)

87,5 ha

rÉy, c©y t¸i sinh mäc kh¸ dÇy. Lµ rõng ®Çu nguån níc cña b¶n, thuéc ®èi tîng ®Çu t cña dù ¸n 661.

rõng. Rõng sinh trëng ph¸t triÓn tèt. B¶n cö 1 tæ b¶o vÖ chuyªn tr¸ch, cã quü th«n b¶n b¶o vÖ rõng.

2. B¶n Giµng Cµi, x· NËm Lµnh huyÖn V©n ChÊn, Yªn B¸i (100% lµ ngêi Dao)

1015,8 ha

Rõng tù nhiªn, tr¹ng th¸i IIIa1, IIIa2, tr÷ lîng gç 60m3/ha lµ rõng ®Çu nguån níc cña x·. Rõng kh«ng thuéc ®èi tîng ®Çu t cña dù ¸n 661.

§· x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ rõng, cã tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch- Cã quü th«n b¶n b¶o vÖ rõng. Rõng ®îc b¶o vÖ tèt.

3. Th«n §«ng KÐ, x· T©n Nguyªn huyÖn Yªn B×nh - Yªn B¸i (89% d©n sè lµ ngêi Tµy, Nïng)

250 ha

Rõng hçn giao gç, nøa ®· bÞ khai th¸c kiÖt, kh«ng cã tr÷ lîng- Kh«ng thuéc ®èi tîng ®Çu t cña dù ¸n 661.

§· häp d©n bµn x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ rõng, cã tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch - cha cã quü b¶o vÖ rõng th«n b¶n. Canh g¸c cha thêng xuyªn rõng cßn bÞ khai th¸c trém.

4. Th«n §eo Thao, x· T©n Nguyªn huyªn Yªn B×nh - Yªn B¸i (87% d©n sè lµ ngêi Tµy, Nïng)

428 ha

Rõng hçn giao tre nøa tù nhiªn, gç, tre vÇu ®· ®Õn tuæi khai th¸c. Rõng kh«ng thuéc ®èi tîng ®Çu t cña ch-¬ng tr×nh 661.

§· x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ rõng, sö dông rõng, cã tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch, cã quü b¶o vÖ rõng th«n b¶n. Ngêi khai th¸c tre vÇu ®Ó b¸n ph¶i nép vµo quü nµy 10% tiÒn b¸n tre vÇu.

5. Th«n 7, th«n 8 x· T©n §ång huyÖn TrÊn Yªn, Yªn B¸i (85% d©n sè lµ ngêi Dao )

168 ha

Rõng phôc håi sau n¬ng rÉy, trªn rõng chØ cã nøa tÐp vµ l¸c ®¸c cã c©y gç t¸i sinh. Kh«ng thuéc ®èi tîng ®Çu t cña dù ¸n 661.

§· x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ rõng, cã tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch nhng thØnh tho¶ng vÉn cßn ngêi ®Þa ph¬ng kh¸c vµo ph¸ rõng cha cã quü th«n b¶n b¶o vÖ rõng.

6. Th«n NËm Ty, x· NËm Ty huyÖn Hoµng Xu Ph×, Hµ Giang (100% d©n sè lµ ngêi Dao)

134 ha

Rõng phôc håi sau n¬ng rÉy cã c©y t¸i sinh mäc kh¸ ®Òu vµ dÇy. Lµ rõng ®Çu nguån níc cña x·, thuéc ®èi tîng ®Çu tù cña dù ¸n 661.

§· x©y dùng kÕ ho¹ch vµ quy íc b¶o vÖ rõng, cã tæ b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch, cã quü b¶o vÖ rõng th«n b¶n. Rõng ®îc b¶o vÖ tèt.

Tªn tØnh C¬ chÕ kho¸n b¶o vÖ khoanh nu«i t¸i sinh rõng vµ trång rõng

Hµ Giang - Dù ¸n 661 kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vµ trång rõng cho hé gia ®×nh theo hîp ®ång kho¸n tõng n¨m, dïng tiÒn ®Ó kho¸n.

- Dù ¸n HPM do Chi côc KiÓm l©m chØ ®¹o kho¸n cho hé vµ céng ®ång th«n ( b¶n) qu¶n lý, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh 20.000 ha rõng, thêi h¹n kho¸n 30 n¨m.

Page 3 of 7

Qua nghiªn cøu c¬ chÕ kho¸n ë çc tØnh cho thÊy cha mÊy n¬i thùc hiÖn ®îc NghÞ ®Þnh 01/CP lµ kho¸n æn ®Þnh l©u dµi d¨m ba chôc n¨m vµ cho ngêi nhËn kho¸n ®îc hëng lîi Ých tõ rõng. HÇu hÕt ®Òu ¸p dông çch kho¸n cña ch¬ng tr×nh 327 tríc ®©y: Kho¸n hµng n¨m vµ dïng tiÒn ®Ó kho¸n, ®ã lµ çch kho¸n kh«ng bÒn v÷ng.

4. VÒ chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông

� ViÖc x©y dùng vµ b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông ®îc ng©n s¸ch Nhµ níc ®Çu t theo ®Þnh møc nh ë B¶ng 4. Nh÷ng chØ tiªu ®Þnh møc nµy lµ qu¸ thÊp, rÊt khã thùc hiÖn nªn mçi tØnh xö lý theo çc çch kh¸c nhau.

� Ngêi trång rõng s¶n xuÊt th× sö dông vèn tù cã, vèn ®i vay. NÕu trång rõng nguyªn liÖu c«ng nghiÖp th× ®îc vay vèn víi l·i suÊt u ®·i tõ quü hç trî ph¸t triÓn - L·i suÊt u ®·i ®· cã nhng thay ®æi qua çc n¨m.

� Tríc n¨m 1996 vay theo QuyÕt ®Þnh 264, l·i suÊt u ®·i b»ng 50% l·i suÊt th¬ng m¹i (vµo kho¶ng 4,5% mét n¨m, ngêi trång rõng cã l·i rÊt Ýt hoÆc bÞ lç vèn, nÕu ch¨m sãc b¶o vÖ kh«ng tèt, s¶n lîng kh«ng ®¹t 50m3/ha sau 7 n¨m).

� N¨m 1997 vµ 1998: L·i suÊt u ®·i lµ 9,7%/n¨m (0,81%/th¸ng) � N¨m 1999: L·i suÊt u ®·i 7%/n¨m � N¨m 2000 trë ®i: L·i suÊt u ®·i 5,4%/n¨m

B¶ng 4: §Þnh møc ®Çu t cho rõng phßng hé, rõng ®Æc dông

L·i suÊt nµy vÉn cßn cao h¬n l·i suÊt vay theo quyÕt ®Þnh 264 nªn Ýt ngêi d¸m vay ®Ó trång rõng míi mµ chØ vay ®Ó b¶o vÖ ch¨m sãc rõng ®· trång. HiÖn nay çc ngµnh c¬ khÝ, ®ãng tÇu ®îc vay tõ quü hç trî ph¸t triÓn víi l·i suÊt u ®·i 3%/n¨m, nhng vay ®Ó trång rõng cã chu kú s¶n xuÊt dµi l¹i hay bÞ rñi ro nhng ph¶i vay tíi l·i suÊt 5,4%/n¨m lµ kh«ng hîp lý. VÒ thñ tôc vay, quü hç trî ph¸t triÓn cho vay theo tõng dù ¸n nªn chØ nh÷ng l©m trêng quèc doanh, chñ trang tr¹i lín míi ®ñ ®iÒu kiÖn lËp dù ¸n vay, cßn ngêi n«ng d©n muèn trång mét vµi ha rõng th× còng khã vay ®îc tõ quü nµy, hä ph¶i vay l¹i tõ çc l©m trêng quèc doanh vµ tÊt nhiªn lµ tèn thªm lÖ phÝ hoÆc ph¶i chÞu ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho m×nh.

- Dù ¸n MRDP hç trî cho mét sè th«n b¶n trång rõng, qu¶n lý b¶o vÖ rõng trªn ®Êt vên rõng cña hé vµ ®Êt cña céng ®ång.

Tuyªn Quang Dù ¸n 661 chØ kho¸n cho hé gia ®×nh trång rõng, ch¨m sãc, b¶o vÖ rõng trång, kh«ng ph¶i kho¸n b¶o vÖ rõng tù nhiªn v× toµn bé rõng tù nhiªn ®· ®îc tØnh giao cho lùc lîng kiÓm l©m b¶o vÖ rÊt cã hiÖu qu¶.

Lµo Cai vµ Yªn B¸i

Çc dù ¸n 661 ký hîp ®ång kho¸n tíi tõng hé gia ®×nh, nhng ë çc x· vµ huyÖn vïng cao th× ®ã chØ lµ danh nghÜa. Thùc chÊt lµ mçi th«n ngêi ta cö ra mét sè ngêi ®øng tªn ký hîp ®ång kho¸n víi Ban qu¶n lý dù ¸n, nhng viÖc thùc hiÖn hîp ®ång l¹i do c¶ céng ®ång ®¶m nhiÖm, tiÒn c«ng kho¸n do céng ®ång qu¶n lý, sö dông. VËy t¹i sao l¹i kh«ng trùc tiÕp ký hîp ®ång víi trëng th«n, ®¹i diÖn cho c¶ céng ®ång ?

Phó Thä Çc dù ¸n 661, çc l©m trêng ký hîp ®ång kho¸n víi tõng hé vµ do hé thùc hiÖn hîp ®ång - Çc l©m trêng thêng kho¸n cho çc hé trång rõng kinh tÕ theo c¬ chÕ, l©m trêng øng vèn, hé trång rõng vµ b¶o vÖ ®Õn khi thu ho¹ch L©m trêng bao tiªu s¶n phÈm, sau khi trõ chi phÝ l·i ph©n chia l©m trêng 30% ngêi nhËn kho¸n 70%.

Néi dung c«ng viÖc §Þnh møc Xö lý cña çc tØnh

1. Trång rõng vµ ch¨m sãc 3 n¨m ®Çu

2. Khoanh nu«i t¸i sinh lµm giµu rõng (trong 6 n¨m)

3. B¶o vÖ rõng (®îc chi trong 5 n¨m ®Çu)

4. Hç trî trång c©y quý hiÕm (së h÷u rõng thuéc ngêi trång)

2,5 Tr.®ång/ha

1 Tr.®ång/ha

50.000®/ha/n¨m

2 Tr.®ång/ha

- Do kh«ng ph¶i kho¸n b¶o vÖ rõng tù nhiªn, Tuyªn Quang ®· dïng kho¶n ng©n s¸ch kho¸n b¶o vÖ rõng vµo viÖc ph¸t triÓn rõng.

- Hµ Giang sö dông ng©n s¸ch tØnh ®Ó n©ng ®Þnh møc kho¸n b¶o vÖ rõng 100.000 ®/ha-n¨m ë 4 huyÖn cã tû lÖ che phñ thÊp.

- Yªn B¸i muèn cïng mét sè tiÒn nhng cã thÓ b¶o vÖ ®îc nhiÒu rõng h¬n nªn ®· gi¶m ®Þnh møc kho¸n b¶o vÖ rõng xuèng møc tõ 23.000 ®Õn 30.000 ®/ha-n¨m.

- Kho¶n hç trî trång c©y quý hiÕm cha ®îc cÊp ng©n s¸ch ®Ó thùc hiÖn .

Page 4 of 7

Qua ph©n tÝch ta thÊy viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn lîi Ých cña nh÷ng hé n«ng d©n miÒn nói cã tham gia s¶n xuÊt l©m nghiÖp.

5. VÒ thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ

S¶n xuÊt l©m nghiÖp thêng cã liªn quan ®Õn ba s¾c thuÕ chñ yÕu lµ thuÕ tµi nguyªn, thuÕ sö dông ®Êt vµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng.

� ThuÕ tµi nguyªn ®¸nh vµo nh÷ng l©m s¶n khai th¸c tõ rõng tù nhiªn víi thuÕ suÊt tõ 0% ®Õn 45%, tuú lo¹i l©m s¶n khai th¸c vµ ®Þa ®iÓm khai th¸c. Nhng hÇu nh tÊt c¶ çc hé n«ng d©n trªn ®Þa bµn 5 tØnh chØ ®îc phÐp khai th¸c l©m s¶n phô víi møc rÊt h¹n chÕ tõ rõng tù nhiªn ®Ó b¸n nªn hä ph¶i nép kho¶n thuÕ nµy kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng cã ¶nh hëng lín ®Õn thu nhËp cña gia ®×nh.

� ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®¸nh vµo nh÷ng ho¹t ®éng khai th¸c, chÕ biÕn vµ bu«n b¸n l©m s¶n. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh khai th¸c, chÕ biÕn vµ b¸n nh÷ng s¶n phÈm rõng do m×nh g©y trång th× ®îc miÔn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng.

� Ngêi trång rõng kinh tÕ ph¶i ®ãng thuÕ sö dông ®Êt ®Ó trång rõng, møc thuÕ ph¶i nép b»ng 4% gi¸ trÞ l©m s¶n khai th¸c, (tÝnh theo s¶n l¬ng thùc tÕ vµ gi¸ b¸n l©m s¶n t¹i b·i II). MiÔn thuÕ chu kú ®Çu cho s¶n phÈm rõng trång trªn ®Êt trèng ®åi träc nhng viÖc vËn dông LuËt thuÕ nµy ë mçi tØnh cã kh¸c nhau (Xem b¶ng 5).

ViÖc thu thuÕ sö dông ®Êt theo s¶n lîng thùc tÕ ®· kh«ng khuyÕn khÝch sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ ®Êt trång rõng, v× cïng sö dông diÖn tÝch ®Êt nh nhau, ngêi trång rõng th©m canh, ®¹t s¶n lîng cao, ph¶i ®ãng thuÕ nhiÒu, qu¶ng canh s¶n lîng thÊp ®ãng thuÕ Ýt, nÕu cø ®Ó ®Êt hoang kh«ng trång rõng th× kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ. V× vËy cÇn chuyÓn sang thu thuÕ theo diÖn tÝch vµ lo¹i ®Êt ®· sö dông ®Ó trång rõng nh ®Êt n«ng nghiÖp míi hîp lý. MÆt kh¸c, viÖc thu thuÕ theo s¶n lîng thùc tÕ ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc viÖc miÔn gi¶m thuÕ cho ngêi trång rõng trªn ®Êt trèng ®åi träc.

B¶ng 5: Møc thuÕ sö dông ®Êt ph¶i nép tÝnh cho 1m3 gç trßn lµm nguyªn liÖu giÊy

6. VÒ thùc hiÖn chÝnh s¸ch khai th¸c vµ hëng lîi tõ rõng

� Quy chÕ qu¶n lý rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh 08-2001/Q§-TTg ngµy 20/1/2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vµ Quy chÕ khai th¸c gç, l©m s¶n ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh 02-1999/Q§-BNN cña Bé trëng Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT ®· quy ®Þnh nh sau :

� §èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn : §îc khai th¸c theo thiÕt kÕ ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn phª duyÖt. � §èi víi rõng phßng hé lµ rõng tù nhiªn : §îc khai th¸c c©y gç kh« chÕt, c©y s©u bÖnh, c©y côt ngän, c©y giµ cçi, c©y

ë n¬i cã mËt ®é qu¸ dÇy víi cêng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ 20% tr÷ lîng. §îc tËn thu çc lo¹i l©m s¶n ngoµi gç nhng kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn t¸c dông phßng hé cña rõng. Rõng tre nøa khi ®· ®¹t tíi yªu cÇu phßng hé (cã ®é che phñ trªn 80%) ®îc phÐp khai th¸c víi cêng ®é kh«ng qu¸ 30% vµ ®îc khai th¸c m¨ng.

� §èi víi rõng phßng hé lµ rõng trång do Nhµ níc ®Çu t g©y trång, ®îc phÐp khai th¸c c©y phï trî, tØa tha khi rõng trång cã mËt ®é qu¸ dÇy víi cêng ®é kh«ng qu¸ 20% vµ ®¶m b¶o rõng cã ®é tµn che 0,6 sau khi tØa tha. Khi c©y trång chÝnh ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, ®îc phÐp khai th¸c chän víi cêng ®é 20%.

� §èi víi rõng trång, gç vên rõng, c©y trång ph©n t¸n do chñ rõng tù ®Çu t g©y trång th× tuæi khai th¸c rõng do chñ rõng quyÕt ®Þnh. Víi çc loµi c©y kh«ng cã hoÆc hÇu nh kh«ng cã trong rõng tù nhiªn nh b¹ch ®µn, keo l¸ trµm, keo lai, keo tai tîng, bå ®Ò, mì, trµm, ®íc, mÝt, xoµi, nh·n, phÝ lao... chñ rõng ®îc tù chñ trong viÖc khai th¸c vµ tù do lu th«ng, tiªu thô l©m s¶n .

Tªn tØnh Møc thuÕ ph¶i nép (®/m3)

B×nh luËn

1. Phó Thä

2. Tuyªn Quang

3. Yªn B¸i

8.000 ®/m3

10.600 ®/m3

20.000 ®/m3

Víi gi¸ gç b×nh qu©n b¸n t¹i cöa rõng lµ 200.000®/m3. Cïng s¶n xuÊt ra 1m3 gç nguyªn liÖu, nhng ngêi n«ng d©n ë Tuyªn Quang vµ Yªn B¸i võa ph¶i tèn thªm chi phÝ chuyªn chë tíi nhµ m¸y giÊy Bµi B»ng, nhng so víi ngêi n«ng d©n ë Phó Thä hä cßn ph¶i ®ãng thuÕ sö dông ®Êt nhiÒu h¬n (ë Tuyªn Quang lµ 2.600 ®/m3, Yªn B¸i lµ 12.000®/m3. §ã lµ ®iÒu kh«ng hîp lý.

Page 5 of 7

Víi çc loµi c©y trång trïng víi loµi c©y rõng tù nhiªn th× khi khai th¸c chñ rõng chØ cÇn b¸o víi H¹t kiÓm l©m së t¹i ®Ó ®îc x¸c nhËn lµ gç rõng trång ®Ó tiÖn cho viÖc lu th«ng tiªu thô l©m s¶n.

� ViÖc vËn dông chÝnh s¸ch khai th¸c hëng lîi tõ rõng cña mét vµi tØnh (B¶ng 6 vµ 7). � VÒ chÝnh s¸ch tiªu thô l©m s¶n: Chñ rõng ®îc quyÒn b¸n l©m s¶n theo gi¸ c¶ vµ ®Þa chØ do m×nh quyÕt ®Þnh. � VÒ chÝnh s¸ch tiªu thô s¶n phÈm: Chñ rõng b¸n l©m s¶n cho C«ng ty l©m s¶n cña tØnh vµ çc l©m trêng quèc

doanh theo gi¸ c¶ do Ban vËt gi¸ cña tØnh quy ®Þnh.

B¶ng 6: Tãm t¾t quy chÕ qu¶n lý khai th¸c gç, l©m s¶n cña Hµ Giang

B¶ng 7: Tãm t¾t quy chÕ qu¶n lý khai th¸c gç vµ l©m s¶n cña tØnh Tuyªn Quang

Lo¹i rõng Néi dung quy chÕ

1. Rõng tù nhiªn - §îc khai th¸c tËn dông c©y ®æ gÉy, c©y chÕt tù nhiªn.

- §îc khai th¸c, sö dông l©m s¶n ngoµi gç, víi tre, nøa, giang ®îc khai th¸c chän tíi 20% tr÷ lîng.

- Mét sè ®¬n vÞ ®îc chØ ®Þnh khai th¸c chÝnh gç rõng tù nhiªn t¹i nh÷ng ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh vµ theo thiÕt kÕ ®îc chñ tÞch tØnh phª duyÖt .

2. Rõng trång nh»m môc ®Ých phßng hé

¸p dông nh ®èi víi rõng phßng hé lµ rõng tù nhiªn .

3. Rõng trång nh»m môc ®Ých s¶n xuÊt l©m s¶n,

Khi rõng ®ñ tuæi, chñ rõng ®îc khai th¸c theo ph¬ng thøc do m×nh quyÕt ®Þnh (chÆt tr¾ng, chÆt theo b¨ng hay chÆt chän...). Víi rõng trång trªn ®Ønh çc ®åi nói vµ ®Çu nguån níc, chØ ®îc chÆt chän mçi l©m phÇn kh«ng qu¸ 30% tr÷ lîng.

4. Vên rõng Khi c©y rõng ®Õn tuæi khai th¸c chñ rõng ®îc quyÒn khai th¸c gç l©m s¶n ®Ó sö dông hoÆc ®Ó b¸n.

- NÕu khai th¸c gç th«ng thêng ®Ó sö dông th× cÇn b¸o cho UBND x· tríc khi khai th¸c.

- NÕu khai th¸c ®Ó b¸n th× chñ rõng lµm ®¬n xin phÐp, göi qua x·, x· göi lªn huyÖn. NÕu xin khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç th× UBND huyÖn cÊp phÐp khai th¸c, nÕu xin khai th¸c gç th× UBND huyÖn göi lªn UBND tØnh phª duyÖt, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n cÊp phÐp khai th¸c, H¹t kiÓm l©m theo dâi gi¸m s¸t.

Lo¹i rõng Néi dung quy chÕ

1. Rõng tù nhiªn

- TuyÖt ®èi cÊm khai th¸c l©m s¶n trªn rõng tù nhiªn (bao gåm c¶ gç, tre, nøa vµ çc lo¹i l©m s¶n kh¸c)

- Lùc lîng kiÓm l©m cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý b¶o vÖ toµn bé diÖn tÝch rõng tù nhiªn hiÖn cã.

2. Rõng trång ®Ó phßng hé

¸p dông chÕ ®é qu¶n lý nh víi rõng tù nhiªn .

3. Rõng trång ®Ó s¶n xuÊt l©m s¶n.

- Víi rõng Mì vµ B¹ch ®µn, khi ®Õn tuæi khai th¸c (mì 15 n¨m, b¹ch ®µn 8 n¨m) chØ ®îc khai th¸c chän, ph¶i ®Ó l¹i sè c©y ph©n bè ®Òu trªn diÖn tÝch víi mËt ®é 400 c©y/ha ®èi víi c©y mì vµ 500 c©y/ha ®èi víi B¹ch ®µn. Víi rõng chØ cßn mËt ®é 400 - 500 c©y/ha th× kh«ng ®îc phÐp khai th¸c.

- VÒ thñ tôc : Ph¶i lËp thiÕt kÕ khai th¸c, thiÕt kÕ trång rõng sau khai th¸c, göi §oµn §TQH rõng cña tØnh thÈm ®Þnh, göi H¹t kiÓm l©m së t¹i kiÓm tra x¸c nhËn, Së NN vµ PTNT thÈm ®Þnh duyÖt thiÕt kÕ khai th¸c, Chi côc KiÓm l©m cÊp phÐp khai th¸c.

4. Vên rõng - QuyÕt ®Þnh 47/Q§-UB ngµy 20/1/1994 chØ cho phÐp khai th¸c gç xoan, gç mÝt, gç nh·n, tre gai, tre mai, tre hãp, tre léc ngéc cßn çc lo¹i c©y rõng kh¸c ®îc trång hoÆc khoanh nu«i t¸i sinh trong vên rõng kh«ng ®îc khai th¸c sö dông.

- QuyÕt ®Þnh 702/Q§-UB ngµy 3/7/2000 ®· bæ sung nh÷ng loµi c©y ®îc phÐp khai th¸c trong vên rõng gåm cã : Tre, Luång, Tre vÇu, l¸ tre mai, gç Keo, gç Xµ cõ, gç G¹o, gç Díng, gç DiÔn, gç ThÞ. MÆc dï ®îc bæ sung, nhng

Page 6 of 7

Qua nghiªn cøu quy chÕ qu¶n lý khai th¸c vµ tiªu thô l©m s¶n cña çc tØnh ta thÊy :

� Do yªu cÇu bøc xóc vÒ sinh th¸i, çc tØnh ®· ®ãng cöa rõng tù nhiªn hoÆc h¹n chÕ khai th¸c rõng tù nhiªn, nhng chØ nªn cÊm hoÆc h¹n chÕ khai th¸c gç, cßn víi l©m s¶n ngoµi gç, nhÊt lµ víi tre nøa lµ loµi c©y mäc nhanh chu kú sinh trëng tõ 3 - 5 n¨m, nÕu kh«ng cho khai th¸c sÏ bÞ giµ cçi, ®æ gÉy rÊt l·ng phÝ trong khi ngêi d©n rÊt cÇn ®Ó sö dông hoÆc ®Ó b¸n t¹o ra thu nhËp gi¶i quyÕt cuéc sèng hµng ngµy.

� Trong khi quy tr×nh khai th¸c rõng trång cho phÐp khai th¸c tr¾ng ®Ó trång l¹i rõng, nhng mét sè tØnh ®· b¾t chñ rõng ph¶i khai th¸c chän vµ ®Ó l¹i tíi 25% s¶n lîng rõng trång g©y thiÖt h¹i cho ngêi trång rõng lµm hä dÔ n¶n chÝ.

� Chóng ta ®ang khuyÕn khÝch ngêi d©n thùc hiÖn biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh phôc håi rõng tù nhiªn (kÓ c¶ trong vên rõng), nhng cã tØnh chØ cho phÐp chñ rõng ®îc khai th¸c sö dông mét sè c©y do trång míi cã, kh«ng cho phÐp khai th¸c sö dông nh÷ng c©y rõng tù nhiªn trong vên rõng.

� Chóng ta ®ang khuyÕn khÝch ngêi d©n miÒn nói s¶n xuÊt n«ng l©m s¶n hµng ho¸, nhng khi hä muèn khai th¸c l©m s¶n trªn rõng cña m×nh ®Ó b¸n th× ph¶i tr¶i qua nhiÒu thñ tôc phiÒn hµ, ph¶i b¸n l©m s¶n cho nh÷ng tæ chøc vµ theo gi¸ c¶ do Nhµ níc quy ®Þnh - §iÒu ®ã tr¸i víi c¬ chÕ thÞ trêng.

Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y vµ nÕu ®em ®èi chiÕu víi khai niÖm vÒ l©m nghiÖp céng ®ång (L©m nghiÖp do ngêi d©n tham gia nh»m tríc hÕt phôc vô lîi Ých cña d©n ) th× ho¹t ®éng qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång ë 5 tØnh vïng dù ¸n MRDP cha thËt trän vÑn. Çc tØnh míi chñ yÕu huy ®éng sù tham gia cña ngêi d©n nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña Nhµ n-ãc, cßn lîi Ých cña ngêi d©n th× ë tõng lóc, tõng n¬i cha ®îc quan t©m mét çch ®óng møc.

7. Mét sè khuyÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång ë 5 tØnh vïng dù ¸n MRDP

� Rµ so¸t l¹i quü ®Êt vµ rõng do çc n«ng l©m trêng quèc doanh ®ang qu¶n lý, nh÷ng phÇn ®Êt nµo n«ng l©m trêng kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng qu¶n lý sö dông cã hiÖu qu¶ th× chuyÓn tr¶ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng giao cho çc hé n«ng d©n sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp . N¬i kh«ng giao ®îc cho tõng hé th× UBND x· ®Ò nghÞ Héi ®ång nh©n d©n x· ra quyÕt nghÞ giao cho çc céng ®ång th«n b¶n qu¶n lý, b¶o vÖ, vµ sö dông (chØ cÇn cã QuyÕt ®Þnh giao cña UBND x·, kh«ng cÇn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cho céng ®ång th«n b¶n).

� Rµ so¸t l¹i çc hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vµ trång rõng gi÷a çc tæ chøc Nhµ níc víi çc hé n«ng d©n vµ céng ®ång lµng b¶n, chuyÓn tõ h×nh thøc kho¸n ng¾n h¹n mét n¨m vµ dïng tiÒn ®Ó kho¸n sang h×nh thøc kho¸n æn ®Þnh l©u dµi (50 n¨m) nh NghÞ ®Þnh 01/CP quy ®Þnh vµ cho ngêi nhËn kho¸n ®îc hëng lîi Ých tõ rõng ®Ó hä yªn t©m ®Çu t tiÒn cña, c«ng søc vµo nghÒ rõng.

� KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a chøc n¨ng phßng hé víi chøc n¨ng s¶n xuÊt cña rõng, cho phÐp khai th¸c l©m s¶n trªn rõng phßng hé theo mét quy tr×nh ®îc kiÓm tra kiÓm so¸t chÆt chÏ ®Ó ngêi ®îc giao vµ nhËn kho¸n rõng ®îc quyÒn khai th¸c vµ sö dông l©m s¶n trªn c¬ së vÉn duy tr× vµ ph¸t huy t¸c dông phßng hé cña rõng.

Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT vµ ChÝnh phñ ban hµnh chÝnh s¸ch qu¶n lý sö dông rõng ®· ®îc çc ch¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thuþ §iÓn hç trî g©y trång trong h¬n 10 n¨m qua trªn ®Þa bµn 5 tØnh.

cßn nhiÒu lo¹i c©y rõng ®îc trång hoÆc khoanh nu«i phôc håi trong vên rõng vÉn cha ®îc phÐp khai th¸c sö dông.

- §Ó ®îc khai th¸c l©m s¶n trong vên rõng, chñ rõng ph¶i lËp thiÕt kÕ khai th¸c, göi Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n phª duyÖt vµ cÊp phÐp khai th¸c, kiÓm l©m kiÓm tra gi¸m s¸t.

Page 7 of 7

Kh¶o S¸t vÒ L©m NghiÖp Céng §ång vµ ChÝnh S¸ch L©m NghiÖp t¹i 2 TØnh S¬n La vµ Lai Ch©u

NguyÔn Ngäc Lung vµ Lª Ngäc Anh, Dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ

Tãm lîc

BµI viÕt ®· kh¸I qu¸t kÕt qu¶ kh¶o s¸t trùc tiÕp vÒ l©m nghiÖp céng ®ång (LNC§) vµ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp t¹i 2 tØnh S¬n La vµ Lai Ch©u. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, mÆc dï ph¸p luËt cha c«ng nhËn, nhng trªn thùc tÕ t¹i 2 tØnh nãi trªn vÉn tån t¹i h×nh thøc LNC§ vµ cã çc lo¹i rõng do céng ®ång qu¶n lý, trong ®ã 2 lo¹i h×nh lµng, b¶n vµ nhãm hé ®îc ®Þa ph¬ng coi lµ lo¹i h×nh LNC§ chñ yÕu. BµI viÕt còng ®· lµm râ thùc tr¹ng vËn dông çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë 2 tØnh nãi trªn, tËp trung vµo mét sè chÝnh s¸ch chñ yÕu nh: ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch ®Çu t vµ tÝn dông, chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng…Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch l©m nghiÖp nh»m khuyÕn khÝch ph¸t triÓn LNC§ t¹i ®Þa ph¬ng, trong ®ã ®Ò nghÞ Nhµ níc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý céng ®ång lµ mét ®¬n vÞ d©n c, ®îc ph¸p luËt b¶o hé vµ b×nh ®¼ng víi çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong viÖc së h÷u, qu¶n lý vµ kinh doanh l©m nghiÖp.

1. §Æt vÊn ®Ò

Ho¹t ®éng cña çc Dù ¸n L©m nghiÖp x· héi (LNXH) ë ViÖt Nam ®· tËp trung nhiÒu vµo ®èi tîng ngêi d©n ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã 4 d¹ng ®¬n vÞ: ngêi n«ng d©n, hé gia ®×nh, céng ®ång, lµng b¶n. NhiÒu chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®îc ban hµnh còng t¸c ®éng vµo 4 ®èi tîng nµy. Song, cã tån t¹i d¹ng ®¬n vÞ thø ba: L©m nghiÖp céng ®ång (LNC§) hay kh«ng? D¹ng nµy ë nh÷ng h×nh th¸i nµo? §ã lµ c©u hái mµ b¸o ço kh¶o s¸t nµy cÇn ph¶i tr¶ lêi.

MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi, mét lo¹t chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña cÊp Trung ¬ng, cÊp tØnh ®îc thùc hiÖn t¹i çc ®¬n vÞ nãi trªn, kÕt qu¶ tèt hay kh«ng tèt, rÊt Ýt khi ®îc cÊp ra chÝnh s¸ch ®¸nh gi¸, ®iÒu chØnh. Ngîc l¹i, ®Þa ph¬ng víi çc ®Æc thï cña m×nh, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch g× cho phï hîp còng cha bao giê ®îc ngêi d©n ®Ò ®¹t. §ã còng lµ néi dung cña b¸o ço kh¶o s¸t nµy.

2. Cã tån t¹i L©m NghiÖp Céng §ång kh«ng?

2.1. Trong çc v¨n b¶n ph¸p quy cÊp Trung ¬ng tõ LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), ®Õn çc NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ, çc Q§ - 327, 556, 661 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Òu cha cã ®Þnh nghÜa vÒ LNC§, cha coi lµ ®èi tîng cña çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp t¸c ®éng, nh viÖc giao ®Êt, kho¸n rõng, vay vèn, hëng lîi tõ rõng. Çc v¨n b¶n ph¸p quy vÒ ®Êt ®ai lu«n lu«n ®îc bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi tèc ®é ph¸t triÓn vµ ®æi míi cña x· héi, nh LuËt ®Êt ®ai (1993), ®· ®îc bæ sung söa ®æi lÇn 1 vµo n¨m 1998 vµ lÇn 2 vµo n¨m 2000. NghÞ ®Þnh 01/CP (1995) vÒ giao kho¸n ®Êt sö dông vµo môc ®Ých n«ng - l©m - ng, nghÞ ®Þnh 02/CP (1994) nay lµ 163/CP (1999) vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp ®èi víi tæ chøc, hé gia ®×nh vµ ç nh©n ®Ó sö dông æn ®Þnh l©u dµi... ®Òu cha c«ng nhËn céng ®ång th«n b¶n lµ ®¬n vÞ ®îc nhËn giao ®Êt.

Nh vËy cã thÓ thÊy, trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ - x· héi vµ x· héi ho¸ nghÒ rõng, cho ®Õn thêi ®iÓm 2001 vÉn cha cã sù c«ng nhËn chÝnh thøc cña nhµ níc vÒ LNC§, cho dï mét sè dù ¸n vÉn tiÕp tôc x©y dùng kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa vµ coi céng ®ång d©n c th«n b¶n lµ mét thùc thÓ, mét ®èi tîng d©n c cã quan hÖ lÉn nhau ®Ó t¸c ®éng vµ khuyÕn nghÞ çc chÝnh s¸ch. Song t¹i çc ®Þa ph¬ng hÇu nh ngêi ta quan niÖm céng ®ång d©n c th«n b¶n rÊt gÇn víi çc kh¸i niÖm hiÖn cã, ®ã lµ nhãm hé, th«n b¶n, dßng hä,... vµ çc ®¬n vÞ d©n c nµy qu¶ nhiªn cã quan hÖ kh¸ mËt thiÕt víi nhau vÒ çc ho¹t ®éng x· héi, lao ®éng, hç trî lÉn nhau trong ®êi sèng.

Page 1 of 5

2.2 Tõ thùc tiÔn kh¶o s¸t 2 tØnh S¬n La, Lai Ch©u cho thÊy, çc v¨n b¶n cÊp tØnh còng cha hÒ ®Þnh nghÜa hay ®a ra kh¸i niÖm vÒ lý thuyÕt hoÆc vÒ luËt ph¸p gièng nh ë çc tØnh kh¸c, vµ gièng nh cÊp trung ¬ng. Qu¸ tr×nh kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy, nÕu hiÓu céng ®ång d©n c th«n b¶n theo kh¸i niÖm lµ 1 céng ®ång d©n c sinh sèng trong vïng, cã quan hÖ hîp t¸c vÒ kinh tÕ, x· héi víi nhau, th× thùc tÕ ®ang tån t¹i çc céng ®ång nh thÕ.

Còng theo ®iÒu tra th× mÆc dï ph¸p luËt cha c«ng nhËn, nhng ®· tõ xa xa, ®ang tån t¹i cho tíi nay 3 d¹ng së h÷u rõng céng ®ång trong d©n téc Th¸i.

VÝ dô: Bµ Xim ®· híng dÉn chóng t«i tham quan çc lo¹i rõng céng ®ång th«n Khuæi Qua x· Xiªng L¸ng, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La cña ®ång bµo Th¸i:

� Rõng thiªng: diÖn tÝch kho¶ng 0,5 ha, cã nhiÒu c©y to, cæ thô, rõng nµy lµ n¬i cóng b¸i, lÔ l¹t, mäi ngêi d©n ®Òu t«n träng vµ tù nguyÖn b¶o vÖ.

� Rõng ma: diÖn tÝch 2- 3 ha, ®ã lµ rõng tù nhiªn nghÌo kiÖt pha lÉn tre nøa, c©y bôi. Rõng ma lµ n¬i ch«n cÊt ng-êi chÕt gièng nh nghÜa ®Þa cña ngêi Kinh, nhng mé ch«n theo tõng dßng hä vµ r¶i r¸c, cã bia ®¸ cho tõng phÇn mé mµ kh«ng x©y. §©y còng lµ n¬i rÊt thiªng liªng ®îc t«n träng vµ tù nguyÖn b¶o vÖ.

� Rõng mã níc hay rõng ®Çu nguån çc con suèi ch¶y vÒ th«n b¶n. DiÖn tÝch lín hay nhá tuú theo lu vùc ®Çu nguån, th«ng thêng d¶i rõng nµy hÑp, däc theo suèi, diÖn tÝch kh«ng cè ®Þnh, ®«i khi chØ lµ d¶i c©y rõng däc men theo suèi cã t¸c dông ®iÒu tiÕt níc khi h¹n, khi lò.

«ng Lêng V¨n Trung, ngêi Th¸i, 1 nhµ gi¸o nghØ hu sèng l©u t¹i quª ThuËn Ch©u ®· gi¶i thÝch lÞch sö cña 3 lo¹i rõng së h÷u céng ®ång ®îc nh©n d©n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng tù thõa nhËn, cã tªn Th¸i (theo thø tù) lµ: §éng tu söa, P¸ heo, vµ §éng hua bã, g¾n rÊt chÆt víi lÞch sö vµ tÝn ngìng cña ngêi Th¸i, v× vËy chóng tån t¹i tõ xa cho tíi nay, tuy cã bÞ x©m h¹i trong mét giai ®o¹n ng¾n cña c¶i çch ruéng ®Êt 1955-1960.

Nh vËy, trªn thùc tÕ cã tån t¹i lo¹i h×nh LNC§, vµ cã çc lo¹i rõng do céng ®ång qu¶n lý. Khi dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ (SFDP) ®Ò xuÊt cÇn phôc håi tÝn ngìng tèt ®Ñp nµy ®Ó b¶o vÖ rõng, b¶o vÖ m«i trêng tµi nguyªn, th× çc ®ång chÝ l·nh ®¹o tØnh S¬n La, còng cã cïng mét ý kiÕn ®ång ý.

2.3. Çc h×nh thøc LNC§. Qua pháng vÊn nhiÒu ngêi, tõ ngêi d©n ®Õn çn bé lµng, b¶n, x·, tíi çn bé c¬ quan cÊp huyÖn, tØnh vµ c¬ quan chuyªn ngµnh l©m nghiÖp, ®Þa chÝnh, kiÓm l©m. Sau khi bµn luËn ®Ó cã cïng mét çch hiÓu vÒ kh¸i niÖm LNC§. KÕt qu¶ lµ:

� Cã 100% ý kiÕn pháng vÊn coi lµng, b¶n lµ 1 céng ®ång. � Cã 80% ý kiÕn pháng vÊn coi nhãm hé lµ 1 céng ®ång khi cã quan hÖ. � Cã 30% ý kiÕn pháng vÊn coi HTX n«ng-l©m-nghiÖp lµ 1 céng ®ång. � Cã 10% ý kiÕn pháng vÊn coi dßng hä trong x· lµ 1 céng ®ång.

Hai lo¹i h×nh lµng, b¶n vµ nhãm hé ®îc ®Þa ph¬ng coi lµ LNC§ vµ trong thö nghiÖm chÝnh s¸ch giao rõng tù nhiªn cña tØnh cho ngêi d©n n¨m 2000-2001 còng ®· chÊp nhËn hai lo¹i h×nh céng ®ång ®ã lµ ®èi tîng ®Ó giao qu¶n lý, së h÷u rõng tù nhiªn (sau 15 n¨m b¶o vÖ).

3. §¸nh gi¸ çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp

§Ó cã cïng mét khung ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ theo møc "Tèt, trung b×nh, cha tèt" khi kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp quèc gia t¹i ®Þa bµn çc tØnh cña çc dù ¸n vÒ l©m nghiÖp x· héi (LNXH), nhãm nghiªn cøu ®· sö dông çc ®Ò xuÊt cña t¸c gi¶ Vò H÷u Tuynh vÒ 5 lo¹i chÝnh s¸ch quèc gia (CSQG) ®îc coi lµ møc ®é ph©n tÝch ban ®Çu, mçi lo¹i chÝnh s¸ch l¹i ®îc chia ra 3-5 møc ®é ph©n tÝch s©u h¬n (hay møc thø cÊp) theo s¬ ®å sau:

1). ChÝnh s¸ch quèc gia vµ khung thÓ chÕ vÒ qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp.

� §· ph©n 3 lo¹i rõng. � §· quy ho¹ch sö dông ®Êt? � §· giao ®Êt ?

Page 2 of 5

2). CSQG vÒ tµi chÝnh

� ChÝnh s¸ch ®Çu t. � ChÝnh s¸ch tÝn dông � ChÝnh s¸ch thuÕ

3). Tæ chøc dÞch vô l©m nghiÖp.

� §Çu vµo � §Çu ra � ChuyÓn giao c«ng nghÖ � Vai trß l©m trêng quèc doanh

4). Gi¶m tËp trung ho¸ qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

� Phèi hîp Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, §i¹ ChÝnh, KiÓm L©m � Phèi hîp 3 nghµnh nãi trªn ë cÊp huyÖn. � Phèi hîp 3 nghµnh nãi trªn ë cÊp x·.

5). Sö dông l©m s¶n vµ lîi Ých tõ rõng

� RõngØan xuÊt tù nhiªn thuéc qu¶n lý cña L©m trêng. � Rõng s¶n xuÊt tù nhiªn qu¶n lý bëi Hé gia ®×nh. � Rõng trång b»ng vèn nhµ níc. � Rõng trång ph©n t¸n cña d©n. � Rõng tù nhiªn phßng hé xung yÕu.

5 lo¹i CSQG nµy víi 18 møc ph©n tÝch s©u h¬n ®îc so¹n th¶o thµnh çc b¶ng c©u hái khi pháng vÊn. TËp hîp kÕt qu¶ pháng vÊn vµ ph©n tÝch cÊp tØnh, cÊp c¬ së thµnh kÕt qu¶ kh¶o s¸t.

Do ®Æc ®iÓm cña tØnh S¬n La, Lai Ch©u lµ hai tØnh ®Êt réng, ngêi tha, nhiÒu x·, huyÖn cã çc dù ¸n l©m nghiÖp ho¹t ®éng nh ch¬ng tr×nh 327, 747, dù ¸n 661, SFDP. V× vËy, cã nhiÒu thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp. Sè x· huyÖn cßn l¹i nhiÒu h¬n, ë vïng xa x«i h¬n víi d©n trÝ còng thÊp h¬n nªn t¹o ra hiÖu qu¶ rÊt kh¸c nhau khi tiÕp nhËn çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp tõ trung ¬ng ®Ó thùc hiÖn t¹i ®Þa ph¬ng.

3.1 ChÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai

� Rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®îc quy ho¹ch vµ ph©n chia theo 3 lo¹i rõng (§Æc dông, phßng hé vµ s¶n xuÊt): TØnh ®· cã quy ho¹ch tæng thÓ ngµnh L©m nghiÖp (Tæng quan l©m nghiÖp), nhng ph©n cÊp cha ®ñ chÝnh x¸c, ®iÒu chØnh kh«ng kÞp thêi víi sù thay ®æi qu¸ nhanh cña çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ë c¶ hai tØnh, trång rõng phßng hé xung yÕu vµ rÊt xung yÕu theo çc dù ¸n 327, 661 vÉn trång vµo ®Êt rõng s¶n xuÊt. C¬ quan ®¶m nhËn tr¸ch nhiÖm tiÕn hµnh ph©n lo¹i rõng, ®Êt vµ quy ho¹ch cho tØnh lµ ViÖn §iÒu Tra vµ Quy Ho¹ch Rõng (FIPI), Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn Nån Th«n (MARD).

� Quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, chØ ®îc tiÕn hµnh vµ tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ ë nh÷ng x· cã dù ¸n 327, 661 vµ SFDP do cã kinh phÝ hç trî vµ cã nhu cÇu sö dông ®Êt ®îc ®Çu t. §¸nh gi¸ tõ tèt, trung b×nh ®Õn kÐm.

� ViÖc giao ®Êt l©m nghiÖp, giao rõng cho chñ qu¶n lý tiÕn hµnh chËm. TØnh S¬n La chØ míi giao rÊt Ýt ®Êt l©m nghiÖp cho hé gia ®×nh ë çc lµng b¶n cã ®Çu t cña dù ¸n §¶o Nî ®Ó trång rõng. HuyÖn Tña Chïa, tØnh Lai Ch©u míi giao ®îc rÊt Ýt quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cho d©n. MÆc dï mäi v¨n b¶n cña chÝnh phñ ®Òu yªu cÇu hoµn thµnh viÖc giao quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cho hé gia ®×nh vµ çc tæ chøc xong tríc 31/12/2000 (ChØ thÞ 18/1999/CT-TTg ngµy 1/7/1999 cña thñ tíng chÝnh phñ, th«ng t liªn tÞch 28/1999/TT-TL ngµy 3/2/1999 cña liªn Bé NN-PTNT, KÕ ho¹ch - §Çu t, Tµi chÝnh...).

� Riªng ®èi víi S¬n La ®ang thÝ ®iÓm giao ®Êt l©m nghiÖp, giao rõng tù nhiªn cho d©n. ViÖc giao ®Êt, giao rõng ®îc tiÕn hµnh rÊt tèt, nhanh, riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 2001 ®· giao h¬n 52.600 ha vµ sÏ giao tiÕp 278.740 ha trong 4 th¸ng cuèi n¨m, gÊp 5 lÇn n¨m tríc. Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ rõng cÊp huyÖn vµ x· còng ®· ®îc tiÕn hµnh.

3.2. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh

Page 3 of 5

� ChÝnh s¸ch ®Çu t: §Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp t¹i hai ®Þa ph¬ng nãi trªn trong thêi gian qua, ngoµi çc chÝnh s¸ch ®Çu t trång rõng phßng hé theo ch¬ng tr×nh 327, 661, 747 vµ dù ¸n §¶o Nî cña CHLB §øc lµ cã hiÖu qu¶ cña mét sè Ýt x· cña 2 tØnh. Mét sè ch¬ng tr×nh kh¸c nh 135, dù ¸n ph¸t triÓn v¨n ho¸, x· héi, y tÕ còng ®em l¹i t¸c dông thiÕt thùc ®èi víi d©n. Cßn l¹i, luËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc vµ çc chÝnh s¸ch ®Çu t l©m nghiÖp kh¸c kh«ng tíi ®îc ngêi d©n vïng s©u vïng xa.

� ChÝnh s¸ch tÝn dông. NhiÒu ng©n hµng, quü cã chøc n¨ng cho vay tÝn dông ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp, nhng triÓn khai thùc hiÖn ë vïng nói hiÖu qu¶ rÊt kÐm. Nguyªn nh©n chÝnh cña sù yÕu kÐm lµ do çc thñ tôc ®èi víi tÝn dông ®Ó ph¸t triÓn rõng hiÖn nay qu¸ phøc t¹p, ngêi d©n cha ai vay ®îc, ngo¹i trõ çc tÝn dông hç trî ngêi nghÌo, cho phô n÷ vµ cho ch¬ng tr×nh xo¸ bá c©y thuèc phiÖn...

Cã thÓ ®¸nh gi¸ r»ng chÝnh s¸ch ®Çu t tÝn dông cho l©m nghiÖp t¹i Lai Ch©u vµ S¬n La cha ph¸t huy ®îc t¸c dông, cha cã hiÖu qu¶ ®èi víi b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng.

� ChÝnh s¸ch thuÕ. Çc l©m trêng quèc doanh vµ c«ng ty l©m nghiÖp, l©m s¶n vÉn nép ®ñ thuÕ kinh doanh theo luËt ®Þnh. Trong khi ngêi d©n trång rõng vµ khai th¸c l©m s¶n cha ph¶i nép bÊt kú lo¹i thuÕ nµo. Mét sè hîp t¸c x· vµ th«n b¶n cã rõng tre nøa khi khai th¸c b¸n chØ ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn.

T¹i S¬n La, tõ n¨m 2000 çc gia ®×nh, nhãm hé ®îc nhËn ®Êt, nhËn rõng theo ch¬ng tr×nh giao ®Êt l©m nghiÖp, giao rõng tù nhiªn cña tØnh ®· ®îc phæ biÕn râ chÝnh s¸ch hëng lîi vµ nghÜa vô cña ngêi d©n (KÓ c¶ thuÕ).

3.3. Çc dÞch vô l©m nghiÖp

Çc hé gia ®×nh tham gia çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp t¹i vïng cã dù ¸n 327, 661, 747, SFDP vµ §¶o Nî ®Òu ®îc hëng çc dÞch vô khuyÕn l©m nh: Hêng dÉn mua c©y gièng, ®îc cung cÊp c©y gièng, chuyÓn giao kü thuËt vµ tËp huÊn kü thuËt g©y trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch, chÕ biÕn vµ tiªu thô l©m s¶n.

T¹i nh÷ng n¬i kh«ng cã dù ¸n l©m nghiÖp th× kh«ng cã çc dÞch vô kÓ trªn hç trî. Ho¹t ®éng khuyÕn l©m ë çc vïng nµy rÊt yÕu kÐm. onnf thiÕu nhiÒu çn bé khuyÕn n«ng l©m trong çc tr¹m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cña çc huyÖn.

Vai trß cña l©m trêng rÊt râ. T¹i TuÇn Gi¸o, l©m trêng gióp d©n gièng vµ kü thuËt trång rõng, trång c©y thuèc, th¶o qu¶, håi. L©m trêng §iÖn Biªn, L©m trêng Mai Yªn lµm tèt dÞch vô trång rõng 327, n«ng l©m kÕt hîp vµ ®Çu vµo gièng c©y cho çc hé d©n, dÞch vô kho¸n b¶o vÖ rõng cho hé, nhãm hé khi l©m trêng lµ chñ dù ¸n 327, 661, 747, mÆc dï viÖc ®æi míi qu¶n lý vµ tæ chøc l©m trêng theo quyÕt ®Þnh 187/TTg n¨m 1999 cña Thñ tíng ChÝnh phñ cha ®îc thùc hiÖn.

§¸nh gi¸ chung, chÝnh s¸ch cung cÊp çc dÞch vô l©m nghiÖp ®Ó ph¸t triÓn rõng chØ tèt ë nh÷ng n¬i cã dù ¸n, cã l©m tr-êng, nh÷ng n¬i kh¸c yÕu kÐm võa do tæ chøc cña nhµ níc yÕu, võa do nhu cÇu l©m s¶n hµng ho¸ thÊp.

3.4. Çc chÝnh s¸ch x· héi ho¸ nghÒ rõng

ViÖc chuyÓn nÒn l©m nghiÖp nhµ níc tËp trung cao ®é sang nÒn l©m nghiÖp x· héi nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®îc chuyÓn h-íng tõng bíc.

� ViÖc phèi hîp cña 3 c¬ quan nhµ níc ®Òu cã chøc n¨ng qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp t¹i cÊp tØnh ( Së NN-PTNT, Së ®Þa chÝnh, Chi côc kiÓm l©m), cÊp huyÖn ( Phßng NN-PTNT, phßng ®Þa chÝnh, h¹t kiÓm l©m) t¹i 2 tØnh S¬n La, Lai Ch©u ®· ®¹t ®îc çc tiÕn bé nhÊt ®Þnh so víi tríc ®©y khi chøc n¨ng cßn tån t¹i sù chång chÐo.

� §· giao ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng cho çc hé gia ®×nh tõ nhiÒu n¨m nay, t¹o thµnh mét phong trµo trång rõng, s¶n xuÊt gç, cñi, l©m s¶n ngoµi gç, hoa qu¶, cho thÞ trêng t¹i chç xa nay rÊt thiÕu thèn.

� Çc chÝnh s¸ch thu hót lao ®éng vµ hëng lîi tõ ngêi d©n ®îc thùc hiÖn tèt ë nh÷ng n¬i cã dù ¸n 327, 661, 747, §¶o nî... Ngêi d©n ®îc tham gia b¶o vÖ rõng, kho¸n g©y trång rõng, t¸i sinh rõng, võa cã thu nhËp tèt võa kh«ng ph¸ rõng ®Ó sèng nh tríc ®©y.

§¸nh gi¸: C«ng t¸c giao ®Êt giao rõng ë S¬n La ®îc thùc hiÖn kh¸ tèt do cã nhiÒu dù ¸n 327, 661, 747, SFDP, §¶o nî, tiÕn hµnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho d©n tõ n¨m 1993, nay l¹i ®îc ChÝnh phñ cho thö nghiÖm giao hµng tr¨m ngh×n ha rõng cho hé vµ nhãm hé, ngêi d©n, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia nghÒ rõng vµ x· héi ho¸ nghÒ rõng. T¹i Lai Ch©u còng ®· giao 87.000 ha ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng cho 14.700 hé, 3.200 nhãm hé, kho¸n 508.000 ha rõng

Page 4 of 5

cho hé gia ®×nh vµ th«n b¶n b¶o vÖ (míi cÊp 635 sè ®á víi 16.000 ha taÞ TuÇn Gi¸o ®Õn th¸ng 8/2001). §©y lµ çc c¬ së tèt ®Ó thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch x· héi ho¸ nghÒ rõng vµ ®îc ®¸nh gi¸ qua kh¶o s¸t lµ tèt.

Çc chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng

ChÝnh s¸ch ®èi víi l©m trêng quèc doanh (LTQD) qu¶n lý rõng tù nhiªn.

Do cha ®îc quy ho¹ch l¹i ®Êt ®ai, cha x¸c ®Þnh l¹i nhiÖm vô vµ cha ®îc tæ chøc l¹i theo QuyÕt ®Þnh 187/TTg n¨m 1999, theo luËt doanh nghiÖp nhµ níc vµ theo híng qu¶n lý rõng bÒn v÷ng nªn çc l©m trêng cßn ho¹t ®éng nh mét ®¬n vÞ sù nghiÖp vµ lµm mäi dÞch vô l©m nghiÖp cho d©n ®Ó cã nguån thu vÒ tµi chÝnh. Nguån tµi nguyªn rõng ®· nghÌo kiÖt tõ l©u vµ nhµ níc l¹i kh«ng giao chØ tiªu khai th¸c gç chÝnh cho çc l©m trêng mµ chØ giao nhiÖm vÞ khai th¸c mét sè gç cÇn thiÕt phôc vô cho nhu cÇu tèi thiÓu trong tØnh.

Rõng giao cho hé gia ®×nh, rõng t¸i sinh tù nhiªn vµ xóc tiÕn t¸i sinh tõ ®Êt ®îc giao. Tuy çc lo¹i rõng nãi trªn cha ®ñ tiªu chuÈn ®Ó ®îc khai th¸c gç, nhng chÝnh s¸ch hëng lîi ®· ®îc phæ biÕn ®Õn tõng ngêi d©n khi nhËn ®Êt, nhËn rõng.

ChÝnh s¸ch hëng lîi khi ngêi d©n tham gia b¶o vÖ rõng, g©y trång rõng phßng hé cã trång c©y phô trî.

§èi víi rõng phßng hé theo ch¬ng tr×nh 327 hay dù ¸n 661 ®Òu ®îc phæ biÕn theo Q§ 556/TTg hoÆc 661/TTg cña Thñ t-íng ChÝnh phñ. tríc m¾t Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n cÇn cã th«ng t híng dÉn vÒ khai th¸c c©y phô trî trång trong rõng phßng hé vÒ quyÒn hëng lîi cho hé nhËn kho¸n trång vµ b¶o vÖ.

4. §Ò xuÊt çc chÝnh s¸ch cÊp tØnh ®Ó ph¸t triÓn LNC§

� C«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý céng ®ång lµ mét ®¬n vÞ d©n c, 1 thµnh phÇn kinh tÕ l©m nghiÖp, ®îc ph¸p luËt b¶o hé vµ b×nh ®¼ng víi çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong viÖc së h÷u, qu¶n lý, kinh doanh l©m nghiÖp.

� L©m nghiÖp céng ®ång nªn cã çc h×nh thøc tæ chøc nh thÕ nµo ®Ó phï hîp vïng nói, víi tõng d©n téc, ph¸t huy truyÒn thèng b¶n ®Þa phong phó trong céng ®ång 53 d©n téc anh em.

� Ngoµi quy chÕ néi bé céng ®ång, nhµ níc cÇn x¸c ®Þnh râ: � QuyÒn lîi vµ nghÜa vô ®èi víi quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp, së h÷u rõng. � QuyÒn lîi vµ nghÜa vô ®èi víi chÝnh s¸ch ®Çu t, tÝn dông, thuÕ. � Çc chÝnh s¸ch u tiªn ®Æc thï ®Ó ph¸t triÓn LNC§ vµ ph¸t triÓn rõng.

Chóng t«i hy väng trong ®ît thÝ ®iÓm giao rõng tù nhiªn t¹i 2 tØnh §¨klak vµ S¬n La, LNC§ xuÊt hiÖn nh mét tån t¹i kh¸ch quan tõ xa xa ®Ó l¹i, kÓ c¶ rõng céng ®ång ®· cã, ®îc toµn d©n t«n träng, chÊp nhËn sÏ ®îc hîp ph¸p ho¸, ®îc c«ng nhËn vÒ c¶ ph¸p lý ®Ó cho LNC§ ph¸t huy mäi lîi thÕ, ®ãng gãp vµo sù nghiÖp b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng, x©y dùng nÒn l©m nghiÖp x· héi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tríc hÕt cÇn cã çc nghiªn cu toµn diÖn vÒ l©m nghiÖp, kinh tÕ, x· héi vÒ LNC§ ViÖt Nam.

Page 5 of 5

Bíc §Çu §¸nh Gi¸ Mét Sè M« H×nh Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë ViÖt Nam

Cao VÜnh H¶i, Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tãm lîc

Bµi viÕt ®· kh¸i qu¸t thùc tr¹ng vµ hiÖu qu¶ cña mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë çc vïng sinh th¸i-®Þa lý kh¸c nhau ë níc ta, ®a ra 4 lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cæ truyÒn, tån t¹i trong çc vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Bµi viÕt còng tËp trung lµm râ nh÷ng bµI häc kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc nghiªn cøu çc m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång; nh÷ng trë ng¹i, th¸ch thøc ®èi víi lo¹i h×nh qu¶n lý rõng nµy. Trªn c¬ së ®ã khuyÕn nghÞ víi Nhµ níc cÇn t¹o khu«n khæ ph¸p lý vµ t¨ng cêng mét sè gi¶I ph¸p nh»m khuyÕn khÝch céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ë níc ta.

1. Kh¸i qu¸t chung

Qu¶n lý rõng céng ®ång lµ h×nh thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng ë çc khu vùc miÒn nói ViÖt nam tõ tríc ®©y. Çc céng ®ång d©n téc ViÖt Nam víi çc quy m« kh¸c nhau theo Bé téc, Dßng hä, Th«n, B¶n… ®· gi÷ mét vai trß quan träng, võa lµ ngêi qu¶n lý b¶o vÖ rõng, võa lµ ngêi sö dông tµi nguyªn rõng theo quy íc cña céng ®ång. §ång bµo d©n téc ®· sö dông nguån tµi nguyªn rõng ®Ó phôc vô cuéc sèng cña hä, lÊy gç tre nøa lµm nhµ, cñi ®un; khai th¸c song, m©y, tre lµm ®å gia dông; su tÇm çc lo¹i c©y thuèc ch÷a bÖnh theo kinh nghiÖm d©n gian cæ truyÒn. Cuéc sèng cña céng ®ång víi rõng vµ thiªn nhiªn hoµ quyÖn g¾n bã mËt thiÕt víi nhau.

§Õn nay do nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt thÓ chÕ vµ nhËn thøc, cã 2 h×nh thøc qu¶n lý rõng chÝnh, ®îc nhµ níc ViÖt Nam c«ng nhËn:

� Qu¶n lý rõng cña çc tæ chøc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ x· héi (l©m trêng, lùc lîng vò trang, c«ng ty l©m s¶n) � Qu¶n lý rõng t nh©n th«ng qua çc hé gia ®×nh vµ t nh©n.

Qu¶n lý rõng céng ®ång, ®Õn nay, tuy cha ®îc nhµ níc chÝnh thøc c«ng nhËn nhng vÉn mÆc nhiªn tån t¹i vµ bíc ®Çu ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ kh¸ch quan vèn cã cña nã. Tuy nhiªn mét c©u hái ®Æt ra lµ: ViÖc ph©n cÊp qu¶n lý tµi nguyªn rõng kh«ng chØ thùc hiÖn ë çc tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ ph©n cÊp qu¶n lý cho c¶ céng ®ång th«n b¶n th× Nhµ níc cã mÊt chñ quyÒn qu¶n lý ®èi víi tµi nguyªn rõng kh«ng? ViÖc chuyÓn giao tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi qu¶n lý rõng cho céng ®ång cã ®¶m b¶o tµi nguyªn rõng ph¸t triÓn tèt hay kh«ng? C¬ chÕ chÝnh s¸ch nµo ®Ó céng ®ång võa qu¶n lý rõng tèt võa cã cuéc sèng Êm no h¹nh phóc ë vïng rõng nói ViÖt Nam? Kinh nghiÖm cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· chØ ra r»ng: Rõng vµ ®Êt rõng ph¶i cã chñ nh©n qu¶n lý thùc sù? V× vËy, chóng ta cÇn ®i s©u ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng çc m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ®Ó t×m ra lêi gi¶i ®¸p hîp lý.

2. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

2.1. Çc m« h×nh lùa chän ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸

Chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cña mét sè tØnh, nh: Lµo Cai, Yªn B¸i, S¬n La, Hoµ B×nh, Cao B»ng, L¹ng S¬n, Thanh Ho¸, NghÖ An, B×nh §Þnh, L©m §ång, §¨k L¨k, Kiªn Giang vµ Cµ M©u. Çc tØnh nµy ®· héi tô ®Çy ®ñ nh÷ng nÐt ®Æc trng nhÊt cho çc hÖ sinh th¸i rõng ViÖt Nam, trªn c¬ së ®ã 8 m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®· ®îc lùa chän ®Ó xem xÐt:

Page 1 of 5

� M« h×nh rõng céng ®ång ngêi Nïng An, t¹i x· Phóc Sen, huyÖn Qu¶ng Hoµ, Cao B»ng � M« h×nh rõng céng ®ång b¶n Khe Lôa, ngêi Dao t¹i x· L¬ng ThÞnh, TrÊn Yªn - Yªn B¸i � M« h×nh rõng céng ®ång ngêi H'M«ng t¹i x· XÝnh Ph×nh, huyÖn Tña Chïa, tØnh Lai Ch©u � M« h×nh rõng céng ®ång ngêi Mêng t¹i x· Phó Cêng, huyÖn T©n L¹c, tØnh Hoµ B×nh. � M« h×nh qu¶n lý 13 khu rõng céng ®ång t¹i lu vùc s«ng C¶, tØnh NghÖ An (gåm çc bé téc ngêi Th¸i, Kh¬ Mó,

§an Lai) � M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cña ngêi Bana ë x· An Ninh, l©m trêng An S¬n, huyÖn An Nh¬n, tØnh B×nh

§Þnh. � M« h×nh rõng céng ®ång Th«n 6 cña ngêi M'n«ng t¹i x· §ak R'Tih huyÖn Dak R'LÊp tØnh §akL¨k � M« h×nh ph¸t triÓn céng ®ång vµ b¶o tån thiªn nhiªn, ngêi Kinh U Minh Thîng, Kiªn Giang.

Trong çc m« h×nh trªn, m« h×nh ph¸t triÓn céng ®ång vµ b¶o tån thiªn nhiªn U Minh Thîng mang tÝnh chÊt mét m« h×nh qu¶n lý l©m nghiÖp x· héi, chóng t«i ®a vµo ®Ó so s¸nh víi qu¶n lý rõng céng ®ång.

2.2. Çc lo¹i h×nh rõng céng ®ång cæ truyÒn ë ViÖt Nam

Qu¸ tr×nh kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu rõng céng ®ång ®· cho thÊy 4 lo¹i h×nh rõng cæ truyÒn tån t¹i trong çc vïng ®ång bµo d©n téc sau ®©y:

� Rõng ®Çu nguån ®Ó gi÷ níc: Céng ®ång d©n téc quy ho¹ch n¬i duy tr×, b¶o vÖ nguån níc s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t, cÊm mäi h×nh thøc khai th¸c rõng, ch¨n th¶ gia sóc, phãng uÕ. §ång bµo cßn trång thªm mét sè c©y cã t¸n l¸ dµy rËm trong rõng ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc.

� Rõng lÊy gç gia dông, lµ n¬i lÊy cñi, gç, n¬i thu h¸i c©y thuèc ch÷a bÖnh. ViÖc b¶o vÖ rõng nµy ®Òu th«ng qua çc quy íc cña lµng b¶n, viÖc khai th¸c còng cã nh÷ng phÐp t¾c qui ®Þnh riªng cña tõng céng ®ång.

� Rõng linh thiªng, rõng ma : N¬i céng ®ång d©n téc qui ho¹ch lµm n¬i ®Ó cóng thÇn linh vµ lµm nghÜa ®Þa. Mçi ngêi d©n trong céng ®ång cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ vµ tù trång thªm çc lo¹i hoa, c©y cã t¸n réng, ®Æt çc tîng thÇn linh.

� Rõng di tÝch v¨n ho¸ lÞch sö: N¬i céng ®ång quy ho¹ch ®Ó vui ch¬i, gi¶i trÝ sinh ho¹t v¨n ho¸, lµm lÔ kÕt h«n, d©n trång thªm c©y phong c¶nh..

§iÒu nµy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, çc lo¹i h×nh rõng céng ®ång ®· thÓ hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc trng v¨n ho¸ cæ truyÒn cña çc d©n téc ViÖt Nam.

2.3. T×nh h×nh suy gi¶m tµi nguyªn rõng ë çc ®IÓm nghiªn cøu khi céng ®ång cha tham gia qu¶n lý rõng

ë hÇu hÕt çc ®iÓm lùa chän x©y dùng m« h×nh, rõng ®· bÞ tµn ph¸ nghiªm träng.

� T¹i x· Phóc Sen (Cao B»ng) tõ n¨m 1995 trë vÒ tríc 917 ha rõng tù nhiªn phñ quanh çc nói ®· ®· bÞ d©n chÆt ph¸ lÊy cñi cho çc lß rÌn thñ c«ng cña 6 b¶n trong x·.

� T¹i x· Xinh Ph×nh (Lai Ch©u) rõng bÞ tµn ph¸ ®Õn kiÖt quÖ, ®é che phñ n¨m 1994 chØ cßn 11.2%, ®Êt bÞ ma lò bµo mßn, nhiÒu chç chØ cßn tr¬ sái ®¸ ong, n¨ng suÊt lóa n¬ng chØ ®¹t 0.7 - 0.8 T/ha.

� T¹i x· Phó Cêng, huyÖn T©n L¹c, Hoµ B×nh: Trong vßng 10 n¨m tõ 1987 - 1997 ®· cã h¬n 1000 ha rõng bÞ ph¸, chiÕm tíi 50% diÖn tÝch rõng tù nhiªn toµn x·.

� Çc m« h×nh rõng céng ®ång kh¸c nh ë §ak Lak, Lai Ch©u, B×nh §Þnh. vv.. rõng bÞ x©m lÊn, gi¶m sót c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt lîng.

Nguyªn nh©n lµm gi¶m tµi nguyªn rõng lµ do:

� Rõng cha cã chñ thùc sù, do sù gia t¨ng d©n sè, nhiÒu vïng bÞ x©m lÊn ®Ó lÊy ®Êt s¶n xuÊt l¬ng thùc. � X©m lÊn ®Êt rõng, ®Êt n¬ng rÉy ®Ó lÊy ®Êt trång cµ phª, c©y ¨n qu¶. � T¹i çc vïng cßn nhiÒu gç quÝ vµ thó rõng nh Khu 4, T©y nguyªn, l©m tÆc dô dç mua chuéc d©n b¶n xø ph¸ rõng

lÊy gç quý vµ s¨n b¾t thó tr¸i phÐp. ë ®©y t×nh h×nh ®ang diÔn ra kh¸ phøc t¹p. � Mét sè n¬i, kh¶ n¨ng qu¶n lý rõng cña çc l©m trêng vµ chÝnh quyÒn x· kh«ng ®ñ m¹nh, cha ®èi phã tèt víi ¸p

Page 2 of 5

lùc tõ nhiÒu phÝa vµ víi l©m tÆc. � C«ng t¸c giao ®Êt vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt tiÕn hµnh chËm, thiÕu hiÖu qu¶.

Theo ®iÒu tra cña Ban qu¶n lý dù ¸n ph¸t triÓn Céng ®ång U Minh Thîng (Kiªn Giang): Trong tæng sè 210 vô x©m ph¹m tµi nguyªn rõng trong khu b¶o tån, cã tíi 190 vô x©m ph¹m (chiÕm 90.48%) lµ do çc hé nghÌo vµ rÊt nghÌo sèng trªn ®Þa bµn ®· tiÕp tay cho l©m tÆc g©y ra.

Tõ nh÷ng thùc tÕ tån t¹i trªn cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i sím hoµn thµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cho mäi ®èi tîng cã liªn quan trªn ®Þa bµn rõng, trong ®ã céng ®ång lµng b¶n còng cÇn ®îc coi lµ mét ®èi tîng quan träng ®-îc giao ®Êt giao rõng.

3. Vai trß cña ChÝnh phñ VÞªt Nam ®èi víi qu¶n lý rõng céng ®ång

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Nhµ níc VÞªt Nam ®· quan t©m ®Õn l©m nghiÖp céng ®ång cô thÓ nh sau:

� QuyÕt ®Þnh 327/CT ngµy 15/9/1992 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ) quy ®Þnh cã thÓ giao kho¸n cho céng ®ång b¶o vÖ rõng.

� Th«ng t 56/1999/TT-BNN-KL ngµy 30/31999 cña Bé trëng Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c th«n, b¶n, Êp. TiÕp ®ã çc Uû ban nh©n d©n tØnh S¬n La, Lai Ch©u ®· phª duyÖt çc quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cã sù tham gia cña ngêi d©n vµ céng ®ång th«n b¶n.

� ë mét sè ®Þa ph¬ng thuéc cÊp huyÖn, bao gåm UBND huyÖn, Phßng N«ng nghiÖp - PTNT, Phßng §Þa chÝnh, H¹t kiÓm l©m ®· bíc ®Çu c«ng nhËn vÞ trÝ hîp ph¸p cña céng ®ång trong viÖc qu¶n lý çc khu rõng tù qu¶n truyÒn thèng vµ gióp ®ì çc céng ®ång nµy lµm tèt chøc n¨ng qu¶n lý, b¶o vÖ rõng.

� NhiÒu n¬i ®· m¹nh d¹n ký hîp ®ång giao ®Êt, giao rõng l©u dµi cho céng ®ång lµng b¶n nh: L©m trêng An S¬n giao kho¸n b¶o vÖ l©u dµi 4050ha rõng cho 78 hé ®ång bµo Bana - B×nh §Þnh. UBND huyÖn V¨n ChÊn - Yªn B¸i ký hîp ®ång giao ®Êt rõng cho céng ®ång d©n téc Dao th«n Gi¸y Cµi, x· NËm Lµnh qu¶n lý sö dông l©u dµi. Mét sè n¬i ë Lai Ch©u, S¬n La, Yªn B¸i, B¾c C¹n, UBND huyÖn còng ®· m¹nh d¹n ký quyÕt ®Þnh giao ®Êt cho céng ®ång ë çc ®Þa b¹n rõng hÎo l¸nh. §©y lµ nh÷ng ®iÓm s¸ng, tuy cha nhiÒu nhng rÊt ®¸ng khÝch lÖ, cÇn ®îc rót kinh nghiÖm ®Ó ®a ra diÖn réng.

Trong LuËt ®Êt ®ai cña ViÖt Nam (1993) cã ghi râ: "Nhµ níc giao ®Êt cho çc tæ chøc kinh tÕ, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n, c¬ quan nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi (gäi chung lµ tæ chøc), hé gia ®×nh vµ ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi (§iÒu I)". C©u hái ®Æt ra lµ:

Céng ®ång lµng b¶n cã ph¶i lµ mét tæ chøc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh«ng? NÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ë c¬ së, m¹nh d¹n vËn dông linh ho¹t ®iÒu luËt nµy cña LuËt ®Êt ®ai, coi céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n nh mét sè UBND huyÖn ®· thùc hiÖn mét çch s¸ng t¹o, ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra kh©u ®ét ph¸ ®Ó gióp Nhµ níc x©y dùng khung chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ cho qu¶n lý rõng céng ®ång.

4. Nh÷ng trë ng¹i, th¸ch thøc vµ bµi häc kinh nghiÖm trong qu¶n lý rõng céng ®ång

4.1. Çc trë ng¹i th¸ch thøc lín

� MÆc dï ®· cã çc v¨n b¶n nªu trªn nhng trong thùc tÕ céng ®ång vÉn cha ®îc Nhµ níc c«ng nhËn lµ mét chñ thÓ, mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt, cã ®Çy ®ñ nghÜa vô vµ quyÒn lîi nh çc tæ chøc kh¸c, nh hé gia ®×nh vµ ç nh©n

� ChÝnh s¸ch hëng lîi ®èi víi çc céng ®ång ®îc giao, nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng, trång rõng theo çc ch¬ng tr×nh 327, 661 ®Õn nay vÉn cha ®îc ban hµnh. MÆc dï çc ch¬ng tr×nh nµy ®· tiÕn hµnh tõ 1993 ®Õn nay.

� Tæ chøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét m« h×nh qu¶n lý tù nguyÖn, nhng do chñ thÓ cha ®îc Nhµ níc c«ng nhËn, nªn kh«ng ph¸t huy ®îc vai trß chñ thÓ trong kinh doanh ®Êt rõng, ngêi d©n téc cha thËt sù t¸c ®éng tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng.

� Çc céng ®ång qu¶n lý rõng nµy, ngoµi sù hç trî cña mét sè dù ¸n quèc tÕ th× kh«ng cã mét nguån ®Çu t nµo c¶. V× vËy, hä rÊt thiÕu vèn, thiÕu kiÕn thøc vµ kü thuËt. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng rÊt h¹n chÕ, l¹i n»m ë çc vïng xa, vïng s©u nªn thu nhËp tõ nghÒ rõng rÊt kh«ng æn ®Þnh. NÕu kh«ng ®îc Nhµ níc quan t©m cñng cè vµ kiÖn toµn

Page 3 of 5

sÏ ®e do¹ ®Õn sù ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng. ë nh÷ng n¬i nµy nÕu nhµ níc kh«ng thËt sù quan t©m dÔ ph¸t sinh ®ãi nghÌo vµ kÐo theo sù suy gi¶m m«i trêng.

� Theo thèng kª cña Tæng côc §Þa chÝnh (n¨m 2000) th× ®Õn nay c¶ níc ®· cã 11,6 triÖu ha rõng tù nhiªn vµ rõng trång. Trong ®ã diÖn tÝch rõng cã chñ cã kho¶ng trªn 9 triÖu ha. VËy cßn h¬n 2,5 triÖu ha rõng cha cã chñ. PhÇn lín diÖn tÝch rõng nµy ë çc vïng s©u, trong khu vùc ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nhng cha cã ai qu¶n lý. Nªn ch¨ng cïng víi giao rõng cho çc tæ chøc kh¸c vµ t nh©n, h·y giao nh÷ng khu rõng v« chñ nµy cho çc céng ®ång d©n téc ®Þa ph¬ng?

4.2. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm tõ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

� ¦u ®iÓm cña viÖc giao ®Êt, giao rõng cho nhãm hé, bé téc, th«n b¶n lµ: � DÔ dµng hç trî, ®æi c«ng cho nhau trong qu¶n lý, b¶o vÖ, ch¨m sãc nu«i dìng rõng. � Do diÖn tÝch ®Êt vµ rõng giao cho céng ®ång lín, dÔ ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng trong céng ®ång do cã ®ñ çc lo¹i

®Êt vµ rõng xÊu tèt kh¸c nhau, gi¶m ®îc thêi gian ®i kiÓm tra b¶o vÖ rõng. � Céng ®ång cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ, dÔ ph¸t hiÖn çc vi ph¹m ®ång thêi dÔ trao ®æi, häc hái

kinh nghiÖm s¶n xuÊt kinh nghiÖm b¶o vÖ rõng. � Ng¨n chÆn t×nh tr¹ng sang nhîng, chÆt ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy tr¸i phÐp. � Tr¸nh ®îc nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i khi giao ®Êt, giao rõng cho hé gia ®×nh nh kh«ng b¶o ®¶m gi÷ ®îc rõng v× it

ngêi kh«ng d¸m ®i kiÓm tra; çc hé cã ngêi giµ neo ®¬n kh«ng thÓ gi÷ ®îc rõng, thiÕu lao ®éng s¶n xuÊt, lo ng¹i kh«ng cã ngêi thõa kÕ. vv...

� ViÖc h×nh thµnh çc nhãm hé, bé téc tù nguyÖn, kh«ng cã sù can thiÖp tõ bªn ngoµi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tÝnh bÒn v÷ng cña céng ®ång.

� ViÖc lËp hå s¬ sæ l©m b¹, ®o ®¹c bµn giao ngoµi thùc ®Þa ®¬n gi¶n, tiÕt kiÖm c«ng søc vµ chi phÝ giao ®Êt. � Çc th«n b¶n x©y dùng qui íc b¶o vÖ rõng lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tá ra rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. � Çc lîi Ých tõ rõng nh lÊy cñi, thu ho¹ch s¶n phÈm tØa tha, l©m ®Æc s¶n phi gç ®· kÝch thÝch céng ®ång tham

gia qu¶n lý rõng. � Tæ chøc qu¶n lý rõng cã hiÖu qu¶ cña çc nhãm së thÝch còng kÝch thÝch ngêi d©n trong céng ®ång tham gia

qu¶n lý rõng. � Nhµ níc còng gi¶m thiÓu çc chi phÝ cho qu¶n lý rõng v× kh«ng ph¶i qu¶n lý qu¸ nhiÒu ®Çu mèi tõ çc hé gia

®×nh vµ t nh©n. � CÇn lµm tèt c«ng t¸c khuyÕn l©m cung cÊp ®ñ çc th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng, hëng lîi, l©m luËt,

th«ng qua ban qu¶n lý b¶o vÖ rõng (hoÆc tæ b¶o vÖ). Mèi liªn hÖ nµy sÏ g¾n bã h¬n, gi¶m thiÓu sù kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷ víi c¬ quan qu¶n lý rõng.

� KÕ ho¹ch hµnh ®éng ph¶i ®îc bµn b¹c th¶o luËn rÊt kü trong céng ®ång. Çc gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng, kinh doanh rõng, x©y dùng çc nhãm thi ®ua, nhãm së thÝch tù nguyÖn... CÇn vËn dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n (PRA) cã sù tham gia cña çc thµnh viªn céng ®ång trong suèt qu¸ tr×nh dù ®o¸n thuËn lîi, khã kh¨n, x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng... nh»m ®¶m b¶o cho tiÕn tr×nh ®i ®óng híng vµ ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra.

5. Çc khuyÕn nghÞ ®èi víi nhµ níc

Qu¶n lý rõng céng ®ång kh«ng ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý míi. Tõ l©u nã ®· g¾n bã víi çc céng ®ång d©n téc ViÖt Nam. V× vËy, viÖc ®ßi hái Nhµ níc thõa nhËn qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét yªu cÇu thùc tÕ kh¸ch quan, trªn nÒn t¶ng:

Nhµ níc cÇn x¸c ®Þnh vµ thõa nhËn mét khung ph¸p lý vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång. Cô thÓ gåm:

� Céng ®ång lµ mét ph¸p nh©n ®îc nhµ níc giao ®Êt, giao rõng b×nh ®¼ng víi çc tæ chøc kh¸c, víi hé gia ®×nh vµ t nh©n

� Céng ®ång ®îc quyÒn hëng lîi theo chÝnh s¸ch ph©n chia lîi Ých tõ s¶n phÈm rõng gi÷a céng ®ång vµ Nhµ níc: � Céng ®ång ®îc nhµ níc chÊp thuËn lµ mét ®èi tîng ®Ó ®Çu t c«ng tr×nh h¹ tÇng, ®îc vay tÝn dông, hç trî ph¸t triÓn

vÒ an ninh l¬ng thùc, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®Çu t trång vµ b¶o vÖ rõng, ®Þnh canh ®Þnh c vµ çc ch¬ng tr×nh kinh tÕ kh¸c cho vïng rõng nói.

� CÇn sím phôc håi cÊu tróc rõng céng ®ång ë çc vïng rõng nói ViÖt Nam v× rõng céng ®ång g¾n liÒn víi v¨n ho¸ céng ®ång b¶n lµng miÒn nói. §ång bµo d©n téc Ýt ngêi ®ang kÕ thõa v« vµn kiÕn thøc b¶n ®Þa truyÒn thèng, çc quy íc cæ truyÒn. §Æc biÖt nªn sím kh«i phôc l¹i vµ quy ho¹ch çc Rõng ®Çu nguån níc - Rõng linh thiªng - Rõng v¨n ho¸ lÞch sö – Rõng s¶n xuÊt nh»m gi÷ v÷ng vµ ng¨n chÆn nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý kh¸c vµ ¸p lùc

Page 4 of 5

d©n sè, ¸p lùc kinh tÕ x©m nhËp ®e do¹ lµm biÕn d¹ng, thay ®æi m« h×nh qu¶n lý rõng.

VÊn ®Ò phèi kÕt hîp gi÷a ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång víi çc ph¬ng thøc qu¶n lý rõng kh¸c vµ çc ch¬ng tr×nh môc tiªu kh¸c trªn ®Þa bµn:

� Rõng céng ®ång lu«n g¾n víi çc thÓ chÕ cña ®Þa ph¬ng. ë çc khu vùc cã rõng céng ®ång rõng vÉn cã thÓ ®îc giao ®Õn hé hoÆc giao cho çc tæ chøc kinh tÕ kh¸c. V× vËy nã sÏ bÞ chi phèi bëi nhiÒu ph¬ng thøc qu¶n lý rõng.

� Rõng céng ®ång lµ mÉu h×nh chia sÎ quyÒn lîi gi÷a ç nh©n víi céng ®ång, song ph¬ng thøc qu¶n lý nµy ph¶i kÕt hîp víi ph¬ng thøc qu¶n lý rõng nhµ níc, qu¶n lý rõng t nh©n vµ hé gia ®×nh. Sù phèi kÕt hîp nµy lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ trªn ®Þa bµn, lµm gi¶m thiÓu çc ¸p lùc tõ bªn ngoµi lªn nguån tµi nguyªn rõng.

� Ngoµi ra, çc ch¬ng tr×nh kinh tÕ x· héi trªn ®Þa bµn nh ch¬ng tr×nh 135 xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ch¬ng tr×nh níc sinh ho¹t n«ng th«n, ®Çu t thuû lîi nhá, giao th«ng n«ng th«n, ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c..vv... cÇn ®îc phèi hîp lång ghÐp ®Ó t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cña kinh tÕ miÒn nói.

N©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¶n lý rõng th«ng qua m« h×nh çc nhãm së thÝch tù nguyÖn:

Sè lîng çc "Nhãm së thÝch tù nguyÖn" tham gia qu¶n lý rõng céng ®ång xem ra cßn rÊt Ýt, hiÖu qu¶ thu ®îc cßn thÊp so víi çc m« h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. V× vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, cÇn khai th¸c, t×m kiÕm mäi thÕ m¹nh cña tµi nguyªn rõng, çc l©m ®Æc s¶n rõng nh: gç rõng trång, quÕ, håi, chÌ Shan, §µo lén hét, th¶o qu¶, tre lÊy m¨ng, Phong lan, c©y thuèc, ong mËt .v.v.®Ó ®a vµo m« h×nh s¶n xuÊt çc nhãm së thÝch kinh doanh kÕt hîp víi qu¶n lý, b¶o vÖ rõng.

Nhµ níc cÇn m¹nh d¹n cho vay vèn, híng dÉn kü thuËt, x©y dùng côm chÕ biÕn nhá... ®¶m b¶o bao tiªu s¶n phÈm, ®Ó cho m« h×nh "Nhãm së thÝch tù nguyÖn" thu ®îc hiÖu qu¶ l©u dµi. VÝ dô gÇn ®©y UBND tØnh L¹ng S¬n võa cã quyÕt ®Þnh: TØnh chÞu 50% l·i suÊt theo møc vay cña Ng©n hµng th¬ng m¹i ®Ó çc hé gia ®×nh m¹nh d¹n ®Çu t ph¸t triÓn rõng. Hy väng çc ®Þa ph¬ng kh¸c còng t×m ra çc kh©u ®ét ph¸ riªng ®Ó m« h×nh rõng céng ®ång thùc sù cã hiÖu qu¶ cao trªn mäi ®Þa bµn.

VÒ nhu cÇu vèn cho ch¬ng tr×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

HiÖn nay ngoµi mét sè diÖn tÝch nhá rõng phßng hé ®îc giao kho¸n b¶o vÖ theo ch¬ng tr×nh 661 vµ vèn tµi trî cña mét sè dù ¸n quèc tÕ cho ch¬ng tr×nh rõng céng ®ång, th× nh×n chung vèn ®Çu t hµng n¨m cho qu¶n lý rõng céng ®ång qu¸ thÊp, nhiÒu m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cha hÒ nhËn ®îc ®ång vèn nµo cña ng©n s¸ch nhµ níc (Dù ¸n x· Phóc Sen -Cao B»ng...)

T¨ng cêng c«ng t¸c ®µo t¹o nguån lùc, tËp huÊn n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý rõng céng ®ång:

§iÓm yÕu cña khu vùc rõng céng ®ång lµ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë çc vïng xa, vïng s©u, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp. Çc kiÕn thøc vÒ l©m nghiÖp cßn l¹c hËu, h¹ tÇng c¬ së thÊp kÐm, ®i l¹i khã kh¨n.

V× vËy viÖc ®µo t¹o nguån lùc n©ng cao d©n trÝ, th«ng tin, tuyªn truyÒn çc kiÕn thøc vÒ rõng vµ m«i trêng lµ rÊt cÇn thiÕt.

Chóng ta cÇn ®Æc biÖt coi träng ®µo t¹o çn bé l©m nghiÖp ë x·, nh©n viªn kÕ to¸n ë th«n b¶n lµ ngêi d©n téc ®Ó gi¶m thiÓu khã kh¨n vÒ ng«n ng÷ bÊt ®ång khi giao tiÕp phæ cËp kiÕn thøc khuyÕn l©m ë ®Þa ph¬ng.

Tãm l¹i Rõng vµ ®Êt rõng ë lµng b¶n lµ kh«ng gian sinh tån cña vïng ®«ng bµo çc d©n téc. Mçi mÉu h×nh qu¶n lý tµi nguyªn rõng céng ®ång ®Òu cã nh÷ng nÐt ®Æc trng sinh th¸i vµ nh©n v¨n cña mçi céng ®ång. Nã võa cã gi¸ trÞ b¶o tån m«i trêng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc mµ cßn g¾n víi çc kiÕn thøc v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ tËp tôc sinh ho¹t chung cña mçi céng ®ång ë tõng ®Þa ph¬ng.

V× vËy h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong hÖ thèng qu¶n lý rõng ViÖt Nam.

Page 5 of 5

S¬ Bé Ph©n TÝch Sù VËn Dông Çc ChÝnh S¸ch L©m NghiÖp t¹i TØnh §¨k L¨k

NguyÔn H¶i Nam, §Æng Thanh Liªm vµ NguyÔn V¨n §oan, Dù ¸n Qu¶n Lý BÒn V÷ng Tµi Nguyªn Vïng H¹ Lu Mª K«ng (SMRP)

Tãm lîc

BµI viÕt ®· kh¸I qu¸t sù vËn dông chÝnh s¸ch l©m nghiÖp t¹i tØnh §¾c l¾c. §i s©u ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù vËn dông theo 6 nhãm chÝnh s¸ch, ®ã lµ: (1)- ChÝnh s¸ch qu¶n lý, quy ho¹ch ®Êt ®ai vµ ph©n lo¹i rõng; (2)- ChÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng; (3)- Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp; (4)- Thùc hiÖn ®æi míi l©m trêng quèc doanh ; (5)- ChÝnh s¸ch hëng lîi ; (6)- ChÝnh s¸ch ®Çu t . BµI viÕt còng ®· lµm râ t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®Õn h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, ®a ra nh÷ng nhËn ®Þnh ban ®Çu vµ bµI häc kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë ®Þa ph¬ng.

1. Khung c¶nh: T×nh h×nh l©m nghiÖp cña tØnh §¨k L¨k

KÕt qu¶ kiÓm kª rõng t¹i §¨k L¨k n¨m 1993 cho thÊy, diÖn tÝch rõng toµn tØnh lµ 1.231.900 ha víi ®é che phñ lµ 63%. Nhng theo kÕt qu¶ kiÓm kª n¨m 2000, diÖn tÝch rõng chØ cßn 1.018.200 ha, ®é che phñ lµ 52%. Nh vËy chØ trong mét thêi gian ng¾n cha ®Çy 10 n¨m, diÖn tÝch rõng ®· bÞ gi¶m kho¶ng 230.000 ha. NÕu cø duy tr× tèc ®é ph¸ rõng nh hiÖn nay th× ch¼ng bao l©u n÷a §¨k L¨k sÏ kh«ng cßn rõng. Nguyªn nh©n chÝnh lµm mÊt rõng lµ:

� Sù gia t¨ng d©n sè cña tØnh tõ 1.152.000 ngêi n¨m 1992 lªn ®Õn trªn 1.844.000 ngêi n¨m 1999 ®· t¹o nªn mét søc Ðp rÊt lín ®èi víi ®Êt ®ai vµ rõng. HiÖn tîng di d©n tù do ngµy cµng t¨ng ®Õn çc vïng ®Êt cha ®îc khai ph¸ ®Ó sinh sèng ®ang lµ mèi lo ®èi víi tØnh trong viÖc qu¶n lý con ngêi còng nh qu¶n lý çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c.

� Sù gia t¨ng d©n sè tÊt nhiªn kÐo theo viÖc më réng diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. N¨m 1976, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp chØ cã 93.000 ha nhng ®Õn n¨m 2000 diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn 525.000 ha. Víi ®µ më réng diÖn tÝch trång cµ phª kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch cµ phª ®· lªn ®Õn trªn 264.000 ha trong n¨m 2000. Sù gia t¨ng diÖn tÝch cµ phª cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn diÖn tÝch rõng bÞ mÊt ®i.

� Ngoµi ra mét sè hiÖn tîng kh¸c nh: khai th¸c rõng kh«ng theo ph¬ng ¸n ®iÒu chÕ qui ®Þnh; kh«ng ¸p dông çc biÖn ph¸p b¶o vÖ, t¸i t¹o rõng sau khai th¸c; n¹n khai th¸c trém bõa b·i cßn phæ biÕn .v.v. ®· lµm cho rõng bÞ suy tho¸i c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng.

VÒ mÆt qu¶n lý: §¨k L¨k hiÖn cã 47 l©m trêng quèc doanh (LTQD) qu¶n lý trªn 662.700 ha diÖn tÝch rõng; çc Ban Qu¶n Lý (BQL) Rõng §Æc Dông (R§D) vµ Rõng Phßng Hé (RPH) qu¶n lý kho¶ng 235.000 ha; lùc lîng vò trang qu¶n lý trªn 18.000 ha vµ çc tæ chøc kh¸c qu¶n lý trªn 102.000 ha. Nh vËy, hÇu hÕt diÖn tÝch rõng cña tØnh §¨k L¨k hiÖn nay vÉn ®îc trùc tiÕp qu¶n lý bëi çc c¬ quan nhµ níc. ViÖc qu¶n lý rõng cña çc c¬ quan nhµ níc ®· béc lé mét sè mÆt yÕu kÐm nh: diÖn tÝch rõng cña l©m trêng cha ®îc x¸c ®Þnh râ trªn thùc ®Þa, nhiÒu l©m trêng ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó qu¶n lý diÖn tÝch ®Êt ®· ®îc giao. Sè diÖn tÝch trªn 102.000 ha rõng ®ang ®îc qu¶n lý bëi "çc tæ chøc kh¸c" nhng thùc chÊt lµ cha cã chñ cô thÓ, hiÖn ®ang bÞ x©m lÊn vµ ph¸ ho¹i.

Tríc t×nh h×nh nªu trªn, c¨n cø vµo çc chÝnh s¸ch ®æi míi vÒ qu¶n lý vµ ®Çu t ®èi víi l©m nghiÖp cña nhµ níc, UBND tØnh §¨k L¨k ®· vËn dông çc chÝnh s¸ch nªu trªn ®Ó ®Ò ra nh÷ng chñ tr¬ng vµ biÖn ph¸p chØ ®¹o çc c¬ quan chøc n¨ng qu¶n lý l©m nghiÖp cña tØnh thùc hiÖn nh: X©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn rõng, x©y dùng qui ho¹ch tæng thÓ sö dông ®Êt ®ai, ®æi míi tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý cña çc LTQD, tiÕn hµnh giao ®Êt, giao rõng cho çc ®èi tîng sö dông nh»m b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn vèn rõng cña tØnh.

Page 1 of 10

Môc ®Ých chÝnh cña ®ît ®iÒu tra nghiªn cøu nµy lµ t×m hiÓu sù vËn dông çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tØnh §¨k L¨k trong thêi gian gÇn ®©y, ®ång thêi t×m hiÓu t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch cÊp tØnh ®Õn hiÖu qu¶ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, ®Õn viÖc x©y dùng vµ më réng h×nh thøc qu¶n lý rõng cña khu vùc d©n doanh (hé gia ®×nh, nhãm hé gia ®×nh vµ céng ®ång th«n b¶n)

2. Ph¬ng ph¸p

2.1 X©y dùng çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ ph©n tÝch

C¨n cø vµo khung ph©n tÝch ®· ®îc ®Ò xuÊt bëi MRDP, nhãm nghiªn cøu ®· ph©n chia çc chÝnh s¸ch nhµ níc thµnh 5 nhãm chÝnh ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸ sù vËn dông t¹i tØnh §¨k L¨k (Phô Lôc 1). Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, mçi nhãm chÝnh s¸ch ®îc ph©n thµnh 3-5 tiÓu nhãm kh¸c nhau ®Ó ph©n tÝch cÊp 2. ViÖc ®¸nh gi¸ dùa vµo c«ng cô ®Þnh vÞ do Tæ C«ng T¸c x©y dùng ®Ó tiÕn hµnh çc nghiªn cøu ®iÓm vÒ LNC§ n¨m 1999-2000, theo b¶ng tiªu chÝ ®· ®îc x©y dùng (Tham kh¶o b¸o ço cña Ch¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn N«ng Th«n MiÒn Nói ViÖt Nam-Thuþ §iÓn - MRDP). Nhãm nghiªn cøu ®· x©y dùng mét b¶ng çc c©u hái ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn çc c¬ quan cã liªn quan nh»m thu thËp çc th«ng tin vµ ý kiÕn ®¸nh gi¸, gióp cho viÖc ph©n tÝch mang tÝnh kh¸ch quan vµ ®Çy ®ñ h¬n (Phô lôc 2)

ViÖc ®¸nh gi¸ møc ®é vËn dông chÝnh s¸ch ë cÊp tØnh ®îc chia thµnh 3 møc:

� Møc 1: ChÝnh s¸ch nhµ níc ®îc vËn dông vµ thùc thi tèt (Vßng ngoµi cïng) � Møc 2: Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña çc chÝnh s¸ch nhµ níc ®îc vËn dông vµ thùc thi (Vßng gi÷a) � Møc 3: Sù vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch nãi trªn cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt (Vßng trong cïng)

Sù ph©n tÝch nµy nh»m tr¶ lêi c©u hái lµm thÕ nµo ®Ó çc ®Þa ph¬ng vËn dông ®îc nh÷ng chÝnh s¸ch nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn riªng cña mçi tØnh. Cã nhiÒu trêng hîp, çc chÝnh s¸ch nhµ níc cã thÓ rÊt phï hîp víi mong muèn cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ çc hé gia ®×nh tham gia qu¶n lý rõng, nhng cã thÓ trong mét sè trêng hîp kh¸c, çc chÝnh s¸ch nµy ®· kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®ßi hái cña cÊp c¬ së vµ ngêi d©n.

2.2 Nh÷ng h¹n chÕ cña nghiªn cøu nµy

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®iÒu tra ®¸nh gi¸, nhãm nghiªn cøu ®· gÆp mét sè khã kh¨n lµm h¹n chÕ ®Õn kÕt qu¶ nghiªn cøu, cô thÓ:

� Thu thËp çc v¨n b¶n chÝnh s¸ch cña tØnh kh«ng ®îc ®Çy ®ñ do viÖc lu tr÷ tµi liÖu cña dù ¸n bÞ h¹n chÕ, thñ tôc cung cÊp çc v¨n b¶n tµi liÖu tõ çc c¬ quan nhµ níc cho dù ¸n phøc t¹p vµ cã khi kh«ng ®îc ®¸p øng.

� Khi tiÕp xóc víi çc c¬ quan chøc n¨ng cña tØnh, cã n¬i kh«ng gÆp ®îc çc ç nh©n cã thÈm quyÒn nªn çc ý kiÕn tr¶ lêi pháng vÊn cha mang tÝnh ®¹i diÖn vµ çc th«ng tin thu thËp ®îc cßn bÞ khiÕm khuyÕt rÊt nhiÒu.

� Do thêi gian tiÕn hµnh nghiªn cøu qu¸ ng¾n nªn nhãm nghiªn cøu kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó th¶o luËn víi çc cÊp l·nh ®¹o cã thÈm quyÒn cña çc c¬ quan cã liªn quan, nªn viÖc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch kh«ng thÓ ®¸p øng ®Çy ®ñ môc ®Ých vµ yªu cÇu ®ßi hái cña nghiªn cøu.

� Nhãm nghiªn cøu kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi çc c¬ quan chøc n¨ng kh¸c ngoµi ngµnh n«ng nghiÖp cña tØnh nªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ ®îc çc th«ng tin vÒ çc nhãm chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tæ chøc dÞch vô .v.v. nh kÕ ho¹ch ban ®Çu ®· ®Ò ra.

� Nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸ còng nh çc kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt cña b¸o ço nµy míi chØ lµ nh÷ng ý kiÕn ç nh©n cña nhãm nghiªn có trªn c¬ së ph©n tÝch çc ý kiÕn tr¶ lêi pháng vÊn vµ tham kh¶o çc tµi liÖu thu thËp ®îc. Çc t¸c gi¶ nhãm nghiªn cøu mong nhËn ®îc çc ý kiÕn ®ãng gãp cña çc c¬ quan vµ ç nh©n kh¸c ®Ó b¸o ço ®îc hoµn chØnh h¬n.

3. KÕt qu¶ nghiªn cøu: Sù vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chÝnh t¹i tØnh §¨k L¨k

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ®· c¨n cø vµo çc v¨n b¶n luËt vµ chÝnh s¸ch nhµ níc chÝnh sau ®Ó xem xÐt sù vËn dông cña tØnh §¨k L¨k:

Page 2 of 10

� LuËt §Êt ®ai (1993) � NghÞ ®Þnh 02 (1994) � NghÞ ®Þnh 01 (1995) � LuËt §Êt ®ai söa ®æi (1998) � NghÞ ®Þnh 163 (1999) � LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng (1991) � QuyÕt ®Þnh 661 (1998) � QuyÕt ®Þnh 245 (1998) � QuyÕt ®Þnh 187 (1999) � Th«ng t liªn tÞch sè 62/2000/TTLT/BNN-TCDC cña Bé NNPTNT vµ Tæng Côc §Þa ChÝnh (2000).

Do cã çc h¹n chÕ nãi trªn, nªn viÖc trao ®æi víi çc c¬ quan chøc n¨ng cña tØnh chØ ®îc thùc hiÖn trªn 4 nhãm chÝnh s¸ch sau:

3.1 ChÝnh s¸ch qu¶n lý, qui ho¹ch ®Êt ®ai vµ ph©n lo¹i rõng

NhËn thøc ®îc tÇm quan träng vµ tÝnh cÊp thiÕt trong viÖc lËp qui ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt dµi h¹n cña tØnh, t¹o khung ph¸p lý cho viÖc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt, Uû Ban nh©n d©n tØnh ®· chØ ®¹o Së §Þa ChÝnh cïng phèi hîp víi çc Së, Ban, Ngµnh vµ çc cÊp huyÖn thÞ x©y dùng ®Ò ¸n "Qui ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt tØnh §¨k L¨k ®Õn n¨m 2010". B¶n ®Ò ¸n nµy ®· ®îc UBND tØnh phª duyÖt vµo th¸ng 6 n¨m 2001. §Ó thùc hiÖn ®Ò ¸n qui ho¹ch nµy, TØnh §¨k L¨k ®· c¨n cø vµo çc v¨n b¶n ph¸p luËt cña nhµ níc nh: LuËt §Êt ®ai vµ LuËt söa ®æi bæ xung mét sè ®iÒu luËt ®Êt ®ai (1993, 1998); Híng dÉn vÒ x©y dùng qui ho¹ch ®Êt cña Tæng Côc §Þa ChÝnh; çc v¨n b¶n díi luËt cña nhµ níc liªn quan ®Õn ®Êt ®ai; b¸o ço cña chÝnh phñ tr×nh quèc héi vÒ qui ho¹ch sö dông ®Êt cña c¶ níc ®Õn n¨m 2010 vµ çc tµi liÖu qui ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña çc Bé, Ngµnh cã liªn quan nh»m x©y dùng chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ sö dông ®Êt hîp lý, cã hiÖu qu¶, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i gióp cho viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt ®îc bÒn v÷ng.

Theo ®Ò ¸n qui ho¹ch nµy, tØnh ®· ®Ò ra mét sè chñ tr¬ng chÝnh s¸ch sau:

� Qui ho¹ch sö dông ®Êt: Theo kÕt qu¶ kiÓm kª ®Êt ®ai theo chØ thi 24/CT cña Thñ tíng ChÝnh Phñ (1999), tØnh §¨k L¨k cã diÖn tÝch tù nhiªn lµ 1.960.000 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt ®ang sö dông cho môc ®Ých n«ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 525.000 ha (ChiÕm 26,8% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn) vµ ®Êt l©m nghiÖp kho¶ng 1.018.000 ha (ChiÕm 51,9% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn). Toµn tØnh hiÖn cßn kho¶ng 352.000 ha ®Êt cha sö dông, trong ®ã cã 315.000 ha cã thÓ sö dông cho môc ®Ých n«ng l©m nghiÖp. C¨n cø vµo tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, tØnh ®· qui ho¹ch viÖc sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010 nh sau:

� Më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lªn 610.000 ha nh»m ®¸p øng nhu cÇu ®Êt canh t¸c bëi sù gia t¨ng d©n sè

� N©ng cao diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cã rõng lªn 1,130,000 ha víi ®Þnh híng chuyÓn tõ khai th¸c sang duy tr× ph¸t triÓn rõng, gi÷ g×n m«i trêng sinh th¸i.

� C¶i t¹o trªn 230,000 ha ®Êt hiÖn cha ®îc sö dông ®Ó ®a vµo sö dông cho çc môc ®Ých n«ng, l©m nghiÖp, ®Êt chuyªn dïng vµ ®Êt ë.

§Ó thùc hiÖn ®Ò ¸n qui ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt trªn ®©y, UBND tØnh ®· chó träng viÖc nghiªn cøu, ®Ò xuÊt vµ thi hµnh mét sè chÝnh s¸ch riªng cña tØnh, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña vïng T©y Nguyªn vµ §¨k L¨k theo çc môc sau:

� ChÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn quü ®Êt n«ng, l©m nghiÖp (Duy tr× vµ ph¸t triÓn ®Êt trång lóa níc vµ c©y c«ng nghiÖp; giao rõng tù nhiªn cho hé, nhãm hé qu¶n lý b¶o vÖ .v.v.)

� ChÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tiÕt kiÖm sö dông ®Êt (§Þnh møc sö dông ®Êt, ph¸t triÓn khu d©n c n«ng th«n, kÕt hîp ®ång bé ®Êt dïng cho giao th«ng thuû lîi .v.v.)

� ChÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p sö dông hîp lý çc lo¹i ®Êt mang tÝnh ®Æc thï (§Êt an ninh quèc phßng kÕt hîp sö dông vµo môc ®Ých kinh tÕ .v.v.)

� BiÖn ph¸p øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµ b¶o vÖ m«i trêng trong viÖc khai th¸c sö dông ®Êt.

Song do c«ng t¸c qui ho¹ch sö dông ®Êt cña tØnh ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së çc v¨n b¶n híng dÉn tõ cÊp trung ¬ng nªn mét sè qui ho¹ch tríc ®©y chØ lµ h×nh thøc nªn thêng bÞ ph¸ vì, cha trë thµnh c«ng cô cu¶ tØnh ®Ó kiÓm so¸t ®Êt ®ai, viÖc thùc hiÖn qui ho¹ch ®Õn cÊp x· tiÕn hµnh chËm, lµm sau qui ho¹ch cÊp huyÖn vµ tØnh, Ýt cã sù tham gia cña ngêi

Page 3 of 10

d©n nªn thêng mang tÝnh ¸p ®Æt.

� ChÝnh s¸ch qu¶n lý ®Êt ®ai: � Tríc khi cã LuËt §Êt ®ai n¨m 1993: TØnh ®· thùc hiÖn ®o ®¹c, ph©n h¹ng, ®¨ng ký vµ thèng kª ®Êt ®ai (Theo

chØ thÞ 299/TTG 1981-1985); thùc hiÖn LuËt §Êt ®ai (1987) vµ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Tuy nhiªn, c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai cßn nhiÒu yÕu kÐm, ®Êt ®îc kiÓm kª hµng n¨m nhng thiÕu chÝnh x¸c, thiÕu çc tiªu chÝ, ph¬ng ph¸p ¸p dông kh«ng ®ång nhÊt do ®ã sè liÖu thu thËp ®îc cã nhiÒu sai lÖch.

� Sau khi cã LuËt §Êt ®ai n¨m 1993: TØnh ®· thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch nhµ níc mét çch ®Çy ®ñ gåm: Thùc hiÖn qu¶n lý ®Êt ®ai theo ®Þa giíi hµnh chÝnh (ChØ thÞ 364/CT); ®o ®¹c lËp b¶n ®å hµnh chÝnh; ph©n h¹ng, ®Þnh gi¸ ®Êt (Theo NghÞ ®Þnh 87/CP 1994 vµ tØnh vËn dông theo quyÕt ®Þnh 316/Q§-UB 1995)); Thùc hiÖn giao ®Êt, cho thuª ®Êt, cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt (CNQSD§) chñ yÕu ®èi víi ®Êt ë vµ ®Êt n«ng nghiÖp; thèng kª, kiÓm kª ®Êt ®ai; lËp b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, lËp qui ho¹ch vµ kÕ hoach sö dông ®Êt (Theo ChØ thÞ 382/CT-§C 1995 vµ chØ thÞ 24/CT-TTG 2000)

Nh vËy, ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai, tØnh §¨k L¨k hoµn toµn ¸p dông çc chÝnh s¸ch tõ cÊp trung ¬ng ®Ó thùc thi trªn ®Þa bµn tØnh. VÝ dô: H¹n møc giao ®Êt cho hé gia ®×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp ®Òu ®îc thùc thi ®óng nh tinh thÇn cña çc NghÞ §Þnh 64/CP, NghÞ §Þnh 85/CP, NghÞ §Þnh 163/CP vµ Th«ng t liªn tÞch 62/TTLT cña Bé NN&PTNT víi TC§C.

� ChÝnh s¸ch ph©n lo¹i rõng: Tõ sau 1975, hÇu hÕt diÖn tÝch rõng cña tØnh §¨k L¨k thuéc quyÒn qu¶n lý cña nhµ níc vµ ®îc giao cho çc l©m trêng quèc doanh qu¶n lý khai th¸c. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tØnh ®· thùc hiÖn qui ho¹ch l¹i hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý rõng vµ ph©n chia rõng thµnh 3 lo¹i theo danh môc ®· qui ®Þnh cña nhµ níc, ®ã lµ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé vµ rõng s¶n xuÊt. DiÖn tÝch 3 lo¹i rõng nãi trªn ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ trªn b¶n ®å theo çc tiÓu khu vµ hiÖn nay ®îc qu¶n lý theo ®óng tinh thÇn cña quyÕt ®Þnh 08/TTg (2001).

� Rõng ®Æc dông: Thµnh lËp 11 khu vên quèc gia vµ b¶o tån thiªn nhiªn víi diÖn tÝch rõng trªn 229.650 ha. � Rõng phßng hé: X¸c ®Þnh 7 khu rõng phßng hé víi diÖn tÝch 358.490 ha. ViÖc ph©n chia rõng phßng hé

theo çc cÊp kh¸c nhau cha ®îc thùc hiÖn. Tuy nhiªn theo ý kiÕn cña çc c¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp cña tØnh th× hÇu hÕt diÖn tÝch rõng phßng hé cña §¨k L¨k ®Òu ph©n bè ë ®Þa h×nh phøc t¹p, ®Êt dèc, nói cao nªn cã thÓ ®îc coi thuéc lo¹i xung yÕu vµ rÊt xung yÕu.

� Rõng s¶n xuÊt: Thuéc quyÒn qu¶n lý cña 47 LTQD víi diÖn tÝch rõng lµ 852.620 ha

TØnh ®· cã nhiÒu chñ tr¬ng rÊt c¬ng quyÕt trong viÖc b¶o vÖ çc khu rõng ®Æc dông vµ phßng hé cã diÖn tÝch rõng bÞ ph¸ huû ®Ó lÊy ®Êt trång c©y c«ng nghiÖp. Cô thÓ trong chØ thÞ 13/CT-UB (1999), UBND tØnh ®· nªu râ nh÷ng diÖn tÝch rõng ®Æc dông vµ phßng hé ®· bÞ ph¸ tr¸i phÐp ®Ó trång c©y cµ phª, tiªu hay c©y ng¾n ngµy trong çc n¨m 1998 vµ

1999 hay ë çc n¨m tríc ®ã (Tõ 1995-1997) mµ ®Êt cã ®é dèc trªn 30o ®Òu ph¶i c¬ng quyÕt ph¸ bá c©y trång tr¸i phÐp ®Ó trång l¹i rõng.

3.2 ChÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng

MÆc dï hÇu hÕt diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña tØnh §¨k L¨k lµ do çc l©m trêng qu¶n lý, nhng trong thùc tÕ vÉn cã nhiÒu céng ®ång d©n c sinh sèng trªn ®Êt cña l©m trêng. Hä ®· sö dông ®Êt cña l©m trêng ®Ó canh t¸c n¬ng r·y, trång c©y c«ng nghiÖp ®Ó sinh sèng.

Nghi ®Þnh 02 cña nhµ níc ®· ®îc ban hµnh tõ n¨m 1994 nhng m·i ®Õn n¨m 1998 tØnh §¨k L¨k míi b¨t ®Çu thÝ ®iÓm tiÕn hµnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho çc hé gia ®×nh bëi v× kh¸c víi çc tØnh miÒn nói phÝa B¾c, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho d©n phÇn lín lµ ®Êt trèng, ®åi nói träc hay rõng nghÌo kiÖt nhng ë §¨k L¨k phÇn lín diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cã thÓ giao cho d©n l¹i cã rõng vµ thuéc lo¹i rõng s¶n xuÊt. Do vËy khi giao ®Êt tØnh ph¶i vËn dông chÝnh s¸ch nh thÕ nµo ®Ó cã thÓ võa giao ®Êt cho d©n sö dông, ®ång thêi gi÷ ®îc tµi s¶n rõng ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ph©n chia lîi Ých gi÷a ngêi d©n vµ nhµ níc. Mét trong nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt gÆp ph¶i khi thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 02 lµ nhµ níc kh«ng cã chÝnh s¸ch ph©n chia hëng lîi khi ngêi d©n ®îc giao ®Êt vµ rõng kÌm theo. V× thÕ, ban ®Çu tØnh chØ giao cho 2 l©m trêng Ea H'leo vµ Dak Mol lµm thÝ ®iÓm giao 2000 ha ®Êt cã rõng cho d©n. §Çu n¨m 1999 vµ 2000, më réng ra çc l©m trêng Lak, Ea Kar, C Jót vµ Qu¶ng T©n. KÕt qu¶ sau hai n¨m thÝ ®iÓm, tØnh ®· giao ®îc 8.214,7 ha víi tr÷ lîng gç lµ trªn

424.000 m3 cho 415 hé vµ 19 nhãm hé. GÇn ®©y UBND tØnh ®· cã chØ thÞ sè 02/2001/CT-UB nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c giao ®Êt, cÊp giÊy chøng nhËn QSD§ l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn tØnh §¨k L¨k.

Nh÷ng mÆt tÝch cùc trong viÖc vËn dông chÝnh s¸ch cña nhµ níc trong giao ®Êt giao rõng cña tØnh lµ:

Page 4 of 10

� M¹nh d¹n giao ®Êt cã rõng tù nhiªn, thuéc rõng s¶n xuÊt cã s¶n lîng gç cho d©n � X©y dùng ®îc chÝnh s¸ch hëng lîi cã sù tham gia cña ngêi d©n � Tæ chøc d©n tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ®· ®îc giao � N©ng cao nhËn thøc t tëng vÒ b¶o vÖ rõng cho d©n th«ng qua tiÕn tr×nh giao ®Êt cã sù tham gia cña d©n. � M¹nh d¹n giao ®Êt vµ rõng cho nhãm hé qu¶n lý, ®¸p øng nguyÖn väng cña d©n � CÊp ®îc giÊy chøng nhËn QSD§ cho çc diÖn tÝch rõng ®· giao. � Tæ chøc tèt viÖc phèi hîp gi÷a çc c¬ quan chøc n¨ng ®Ó tiÕn hµnh giao ®Êt, trong ®ã çc l©m trêng gi÷ vai trß

nßng cèt. � UBND tØnh ®· phª duyÖt qui tr×nh qui ph¹m giao ®Êt do Së N«ng nghiÖp vµ PTNT x©y dùng. Qui tr×nh nµy ®·

®îc thùc hiÖn vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña tØnh §¨k L¨k.

Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc vËn dông chÝnh s¸ch lµ:

� Çc thñ tôc thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt dù ¸n G§GR cña UBND tØnh vµ çc c¬ quan cã thÈm quyÒn cßn phøc t¹p vµ kÐo dµi, c¶n trë ®Õn viÖc thùc hiÖn giao ®Êt

� ChÝnh s¸ch hëng lîi cña tØnh ®Ò ra cÇn ®îc hoµn thiÖn (KÕt hîp víi çc quyÒn lîi cã ®Êt canh t¸c, ®îc khai th¸c gç lµm nhµ, thu ho¹ch çc l©m s¶n phô .v.v.) ®Ó ngêi d©n dÔ hiÓu vµ chÊp nhËn, ®ång thêi phï hîp víi chÝnh s¸ch cña trung ¬ng.

� Thñ tôc cÊp giÊy chøng nhËn QSD§ cßn rêm rµ, phøc t¹p � Kh«ng ®ång bé gi÷a qui ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt ë cÊp tØnh. � ViÖc thùc thi chÝnh s¸ch giao ®Êt phô thuéc vµo néi dung tiÕn hµnh çc chÝnh s¸ch kh¸c (VÝ dô: Muèn cã ®Êt

l©m nghiÖp ®Ó giao cho d©n ph¶i chê ®îi viÖc thùc hiÖn x¾p xÕp l¹i çc l©m trêng (Theo QuyÕt ®Þnh 187); rµ so¸t l¹i qui ho¹ch sö dông ®Êt; x¸c ®Þnh diÖn tÝch ®Êt çc c¬ quan sö dông kh«ng hîp lý ®Ó ®Ò nghÞ cÊp cã thÈm quyÒn thu håi råi míi tiÕn hµnh giao cho d©n ®îc).

� TØnh §¨k L¨k hiÖn ®ang ph¶i ®¬ng ®Çu víi hiÖn tîng chiÕm dông ®Êt, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt (Chñ yÕu tõ ®Êt l©m nghiÖp sang ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp) bëi lµn sãng di d©n tù do vµ mua b¸n ®Êt tr¸i phÐp. ViÖc sö lý t×nh tr¹ng nµy ®ang gÆp ph¶i khã kh¨n do nhµ níc cha cã chÝnh s¸ch vµ çc v¨n b¶n híng dÉn (VÝ dô cha cho phÐp cÊp tØnh ®îc quyÒn cho phÐp chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt) lµm cho tØnh rÊt khã vËn dông vµ gi¶i quyÕt.

� Çc l©m trêng quèc doanh tuy kh«ng ®ñ n¨ng lùc qu¶n lý nhng vÉn kh«ng muèn giao l¹i rõng cho çc cÊp chÝnh quyÒn ®Ó giao cho d©n

3.3 Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

§Ó triÓn khai quyÕt ®Þnh 245 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ níc cña çc cÊp chÝnh quyÒn vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, tØnh §¨k L¨k ®· thùc hiÖn mét sè çc ho¹t ®éng sau:

� C¨n cø vµo sè liÖu kiÓm kª rõng n¨m 2000, UBND tØnh ®· cã quyÕt ®Þnh giao diÖn tÝch rõng cho Chñ tÞch UBND çc huyÖn thÞ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ b¶o vÖ. Tuy nhiªn trong çc quyÕt ®Þnh nµy míi chØ ®Ò cËp ®Õn vai trß qu¶n lý mang tÝnh tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh cña çc cÊp chÝnh quyÒn chø cha x¸c ®Þnh râ quyÒn lîi vµ çc ®iÒu kiÖn ®Ó thùc thi quyÕt ®Þnh nµy (Tæ chøc nh©n lùc, c¬ chÕ tµi chÝnh .v.v.) do vËy quyÕt ®Þnh thiÕu tÝnh kh¶ thi.

� Tuy nhiªn, do thÊy râ vai trß cña chÝnh quyÒn cÊp x· cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong viÖc qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, UBND tØnh ®· cã QuyÕt ®Þnh sè 441/Q§-UB vÒ t¨ng cêng Ban L©m NghiÖp x·. Toµn bé çc x· trong tØnh ®· thµnh lËp Ban L©m NghiÖp x· gåm 4 thµnh viªn: Chñ tÞch hay phã chñ tÞch x·, kiÓm l©m viªn , c«ng an x· vµ x· ®éi. Tuy nhiªn n¨ng lùc cña cÊp x· (Sè lîng çn bé, kh¶ n¨ng tµi chÝnh, vai trß kiªm nhiÖm .v.v.) kh«ng ®ñ b¶o ®¶m cho Ban nµy cã thÓ thùc thi ®îc vai trß qu¶n lý rõng, nhiÒu vô vi ph¹m cña l©m tÆc vµ kÓ c¶ cña ngêi d©n vÉn kh«ng ®îc gi¶i quyÕt kÞp thêi.

� Do tÝnh ®Æc thï cña §¨k L¨k lµ çc l©m trêng thêng qu¶n lý mét diÖn tÝch rõng kh¸ lín n»m trªn ®Þa bµn hµnh chÝnh cña nhiÒu x·, nhiÒu huyÖn nªn çc cÊp chÝnh quyÒn kh«ng kiÓm so¸t ®îc ho¹t ®éng cña l©m trêng nÕu nh kh«ng cã sù phèi hîp chÆt chÏ. Cã sù lÉn lén gi÷a chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vµ chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh ®èi víi rõng gi÷a çc l©m trêng vµ çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

� MÆc dï tØnh ®· tæ chøc häc tËp, triÓn khai thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh 245, song nhËn thøc cña çc cÊp chÝnh quyÒn vµ çc c¬ quan chøc n¨ng vÉn cha ®Çy ®ñ vµ râ rµng. Çc v¨n b¶n cña UBND tØnh qui ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô cña çc cÊp, çc ngµnh vÉn cßn nhiÒu chång chÐo.

� §Ó t¨ng cêng sù liªn kÕt vµ hîp t¸c gi÷a çc c¬ quan thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, theo ®Ò nghÞ cña Së N«ng NghiÖp vµ PTNT, tØnh §¨k L¨k ®· thµnh lËp Nhãm T VÊn L©m NghiÖp bao

Page 5 of 10

gåm çc thµnh viªn lµ ®¹i diÖn cho çc c¬ quan cã liªn quan trong tØnh (QuyÕt ®Þnh sè 272/Q§ vµo th¸ng 3 n¨m 1999). Nhãm T VÊn ®· gióp cho tØnh më réng ch¬ng tr×nh giao ®Êt giao rõng, thóc ®Èy sù tham gia cña céng ®ång trong tiÕn tr×nh giao ®Êt giao rõng vµ qu¶n lý rõng, trao ®æi th«ng tin gióp çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®Ò ra çc chñ tr¬ng chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tØnh trong viÖc ph¸t triÓn rõng.

3.4 ChÝnh s¸ch ®æi míi tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý l©m trêng quèc doanh

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hÖ thèng çc l©m trêng quèc doanh cña §¨k L¨k ®îc h×nh thµnh theo 3 híng kh¸c nhau:

� L©m trêng thùc hiÖn viÖc qu¶n lý kinh doanh rõng tù nhiªn ®îc giao. C¨n cø chØ tiªu ®îc khai th¸c gç hµng n¨m, l©m trêng b¸n c©y ®øng cho çc ®¬n vÞ khai th¸c, chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm gç. TiÒn thu ®îc ph¶i nép toµn bé vµo ng©n s¸ch tØnh. Ngîc l¹i, toµn bé kinh phÝ cho çc ho¹t ®éng qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cña l©m trêng sÏ ®îc nhµ níc cÊp theo kÕ ho¹ch ®îc duyÖt hµng n¨m. Nh vËy vÒ thùc chÊt, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ nµy l©m trêng kh«ng ph¶i lµ mét doanh nghiÖp nhµ níc cã kinh doanh tù chñ vµ h¹ch to¸n ®éc lËp. Ho¹t ®éng theo híng nµy cã 34 l©m trêng.

� Toµn tØnh cã 9 l©m trêng qu¶n lý rõng s¶n xuÊt vµ phßng hé nhng kh«ng ®îc khai th¸c. Sè l©m trêng nµy còng ®îc nhµ níc cÊp kinh phÝ cho çc ho¹t ®éng qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. Nh vËy, l©m trêng ho¹t ®éng hoµn toµn nh lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp.

� Cã 4 l©m trêng ®îc chuyÓn ®æi theo híng thµnh çc c«ng ty kinh doanh tæng hîp vµ lµm çc ho¹t ®éng dÞch vô kh¸c.

MÆc dï ®· ®îc nhµ níc hç trî vµ t¹o mét sè ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc ho¹t ®éng cña l©m trêng (§îc cung cÊp kinh phÝ sù nghiÖp, lµm chñ dù ¸n 661, thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n b¶o vÖ rõng cho d©n, lµm çc dÞch vô cho d©n .v.v.) nhng hÇu hÕt çc l©m trêng cña tØnh ®Òu duy tr× ho¹t ®éng vµ tån t¹i trong ®iÒu kiÖn hÕt søc khã kh¨n. L©m trêng kh«ng ®îc ho¹t ®éng theo c¬ chÕ doanh nghiÖp nhµ níc cã h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp theo NghÞ ®Þnh 388/CP cña ChÝnh phñ mµ thùc chÊt ho¹t ®éng nh mét ®¬n vÞ sù nghiÖp b¶o vÖ rõng. Do ®ã l©m trêng ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng qu¶n lý b¶o vÖ rõng, hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp, rõng bÞ nghÌo kiÖt dÇn, c¬ së vÊt chÊt vµ vèn cña l©m trêng dÇn bÞ mÊt ®i.

§Ó thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh 187/Q§ cña Thñ tíng ChÝnh phñ, tØnh §¨k L¨k ®· x©y dùng ®Ò ¸n ®æi míi tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý çc l©m trêng quèc doanh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña l©m trêng, lµm tèt vai trß nßng cèt trong s¶n xuÊt vµ dÞch vô s¶n xuÊt l©m nghiÖp, gãp phÇn b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

Theo ®Ò ¸n nµy, çc l©m trêng quèc doanh sÏ ®îc tæ chøc s¾p xÕp l¹i theo 3 lo¹i h×nh sau:

� L©m trêng ho¹t ®éng theo c¬ chÕ doanh nghiÖp kinh doanh (L©m trêng qu¶n lý rõng s¶n xuÊt vµ rõng phßng hé xen kÏ)

� ChuyÓn çc l©m trêng qu¶n lý rõng phßng hé, rõng ®Æc dông thµnh çc Ban Qu¶n Lý rõng phßng hé, ®Æc dông. � ChuyÓn sang çc lo¹i h×nh kh¸c, nh çc c«ng ty kinh doanh tæng hîp, s¸t nhËp hoÆc gi¶i thÓ

MÆc dï ®Ò ¸n nµy ®· ®îc UBND tØnh phª duyÖt nhng viÖc vËn dông ®Ó thùc thi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Theo ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña çc c¬ quan chøc n¨ng trong tØnh, nh÷ng khã kh¨n sau cÇn ®îc tËp trung gi¶i quyÕt:

� NhiÒu l©m trêng vÉn cßn së h÷u diÖn tÝch rõng qu¸ lín, vît qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña hä � Do diÖn tÝch rõng s¶n xuÊt vµ rõng phßng hé ®an xen víi nhau nªn l©m trêng vÉn ph¶i thùc hiÖn lÉn lén c¶ hai

chøc n¨ng tù chñ kinh doanh ®èi víi rõng s¶n xuÊt vµ qu¶n lý hµnh chÝnh ®èi víi diÖn tÝch rõng phßng hé ®îc giao.

� H×nh thøc kho¸n cña l©m trêng ®èi víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng th«ng qua chÝnh s¸ch ph©n chia lîng t¨ng trëng cña rõng cha phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tØnh (rõng nhiÒu, d©n tha). §èi víi nh÷ng diÖn tÝch rõng mµ l©m trêng kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý th× biÖn ph¸p tèt h¬n lµ nªn tiÕn hµnh giao cho d©n qu¶n lý vµ sö dông.

� Çc l©m trêng tù x©y dùng ph¬ng ¸n s¾p xÕp l¹i tæ chøc vµ s¶n xuÊt cña chÝnh m×nh, do ®ã kh«ng mang tÝnh kh¸ch quan vµ kh«ng cã tÝnh kh¶ thi

� Sè lîng l©m trêng lín, thñ tôc rµ so¸t thÈm ®Þnh vµ xÐt duyÖt cßn phøc t¹p, chøc n¨ng cña çc c¬ quan xÐt duyÖt chång chÐo nªn ®Ò ¸n khã ®îc thùc hiÖn.

� ThiÕu sù phèi hîp víi çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng khi çc l©m trêng tiÕn hµnh rµ so¸t ph¬ng ¸n ®æi míi cña hä.

� VËn dông c¬ chÕ tµi chÝnh theo QuyÕt ®Þnh 187 sÏ cã lîi cho çc l©m trêng ®îc khai th¸c mµ sÏ kh«ng khuyÕn

Page 6 of 10

khÝch çc l©m trêng kh«ng cã khai th¸c vµ çc ban qu¶n lý, cho dï tØnh cã ®Ò ra c¬ chÕ ®iÒu chØnh ng©n s¸ch cho çc ®èi tîng nµy.

3.5 ChÝnh s¸ch hëng lîi

MÆc dï nhµ níc cha ban hµnh chÝnh s¸ch hëng lîi ®èi víi ngêi d©n khi hä tham gia nhËn ®Êt rõng ®Ó qu¶n lý vµ ph¸t triÓn rõng, nhng tØnh §¨k L¨k ®· m¹nh d¹n ®Ò ra mét sè qui ®Þnh vÒ quyÒn hëng lîi ®èi víi ngêi d©n nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c giao ®Êt giao rõng. Theo quyÕt ®Þnh 225/Q§-UB ngµy 3/9/1999, UBND tØnh ®· qui ®Þnh quyÒn hëng lîi cña ngêi d©n ®îc giao ®Êt, giao rõng nh sau:

� §îc thu ho¹ch toµn bé çc lo¹i l©m s¶n phô trªn diÖn tÝch rõng nhËn qu¶n lý, b¶o vÖ � §èi víi s¶n phÈm gç (S¶n phÈm chÝnh), mçi n¨m qu¶n lý b¶o vÖ, ngêi d©n ®îc hëng 6% gi¸ trÞ s¶n phÈm chÝnh

khi khai th¸c sau khi ®· nép çc kho¶n thuÕ theo luËt thuÕ qui ®Þnh. Theo qui ®Þnh trªn, nÕu hé gia ®×nh nhËn b¶o vÖ rõng sau 5, 10 hoÆc 15 n¨m, th× hä sÏ ®îc hëng tõ 30%, 60% hoÆc 90% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c ®îc. NÕu qu¶n lý b¶o vÖ rõng sau thêi gian 16 n¨m rõng míi ®îc khai th¸c th× ngêi d©n ®îc hëng 100% gi¸ trÞ s¶n phÈm gç ®îc phÐp khai th¸c. ViÖc khai th¸c gç vÉn ph¶i tu©n thñ çc qui ®Þnh hiÖn hµnh cña nhµ níc.

� NÕu cã nhu cÇu x©y dùng nhµ ë t¹i chç ®îc sù x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng th× UBND huyÖn cÊp

phÐp khai th¸c møc tèi ®a 5 m3 gç trßn/hé (Trong vßng 20 n¨m chØ ®îc phÐp khai th¸c 1 lÇn)

� §èi víi rõng trång do hé tù ®Çu t th× ®îc hëng 100% s¶n phÈm khai th¸c. MiÔn thuÕ chu k× ®Çu. Tõ chu k× 2 ph¶i ®ãng thuÕ sö dông ®Êt.

� §èi víi çc chÝnh s¸ch kh¸c ®îc ¸p dông theo QuyÕt ®Þnh 661 cña Thñ tíng ChÝnh phñ

Qua th¨m dß ý kiÕn cña çc c¬ quan chøc n¨ng trong tØnh, viÖc m¹nh d¹n ¸p dông chÝnh s¸ch hëng lîi nãi trªn lµ mét yÕu tè tÝch cùc cña viÖc vËn dông çc chÝnh s¸ch cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn riªng cña tØnh. Ngêi d©n cã mong muèn ®îc nhËn rõng v× hä sÏ ®îc lîi h¬n so víi khi nhËn thùc hiÖn çc hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ víi l©m trêng.

3.6 ChÝnh s¸ch ®Çu t vèn

§Ó b¶o ®¶m b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn vèn rõng cña tØnh, UBND tØnh §¨k L¨k ®· cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng cho çc c«ng t¸c kho¸n b¶o vÖ rõng, trång míi, ch¨m sãc b¶o vÖ rõng ®· trång, khoanh nu«i t¸i sinh kÌm trång bæ xung vµ c«ng t¸c phßng chèng ch¸y rõng. TØnh ®· huy ®éng c¶ hai nguån vèn:

� Vèn ®Çu t cña nhµ níc theo ch¬ng tr×nh 661 víi sè vèn hµng n¨m trªn 7.0 tû ®ång. Møc ®Çu t cho trång míi vµ ch¨m sãc 2 n¨m ®Çu lµ 2,1 triÖu ®ång/ha thÊp h¬n so víi çc tØnh phÝa B¾c. Møc chi phÝ cho kho¸n b¶o vÖ rõng còng thÊp h¬n so víi qui ®Þnh cña chÝnh s¸ch nhµ níc chØ cã 35.000 ®ång/ha.

� Vèn ®Çu t tõ nguån khai th¸c s¶n phÈm gç: N¨m 2001, tØnh §¨k L¨k ®îc phÐp khai th¸c 78.390 m3 gç víi sè tiÒn thu ®îc lµ 39, 6 tû ®ång. Theo quyÕt ®Þnh 169/Q§-UB cña UBND tØnh (1996), tØnh sÏ sö dông sè tiÒn nµy ®Ó t¸i ®Çu t cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, x©y dùng vèn rõng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nghÒ rõng theo çc qui ®Þnh hiÖn hµnh cña nhµ níc.

MÆc dï vËy, nguån vèn vÉn cßn qu¸ Ýt so víi nhu cÇu ®Çu t ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña çc l©m trêng. VÝ dô l©m trêng Eakar hiÖn ®ang qu¶n lý 14.600 ha rõng theo kÕ ho¹ch n¨m 2001 ®îc ®Çu t 488 triÖu trong ch¬ng tr×nh 661 ®Ó kho¸n b¶o vÖ trªn 3300 ha, khoanh nu«i t¸i sinh kho¶ng 1000 ha, ch¨m sãc rõng ®· trång kho¶ng 200 ha vµ trång míi

kho¶ng 100 ha. L©m trêng ®îc khai th¸c 1000 m3 gç vµ ®îc t¸i ®Çu t víi sè vèn chØ cã 583 triÖu ®ång. Ngoµi ra tØnh kh«ng cßn kho¶n tiÒn nµo kh¸c ®Ó ®Çu t vµo rõng.

4. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch nhµ níc ®Õn h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång

Trong thùc tiÔn qu¶n lý rõng hiÖn nay, vai trß tham gia cña ngêi d©n vµo c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®ang ngµy cµng trë nªn quan träng vµ cÊp thiÕt. Theo kÕ ho¹ch n¨m 2001, çc l©m trêng tiÕn hµnh ký kÕt hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ rõng víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng trªn 107.000 ha b»ng kinh phÝ ®Çu t cña trung ¬ng (Vèn 661) vµ kho¶ng trªn 10.000 ha b»ng vèn ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng. TØnh ®· cã chØ thi 02/2001/CT-UB t¨ng cêng viÖc triÓn khai çc chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ thÝ ®iÓm thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n chia hëng lîi khi ®îc giao rõng, do vËy h×nh

Page 7 of 10

thøc qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i §¨k L¨k ®ang cã xu thÕ më réng h¬n. Tuy nhiªn, h×nh thøc qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña céng ®ång hiÖn nay cßn rÊt h¹n chÕ so víi çc tØnh vïng nói phia B¾c (Tham kh¶o kÕt qu¶ b¸o ço s¬ bé ®iÒu tra vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång cña Côc KiÓm L©m).

4.1 Thay ®æi tËp qu¸n truyÒn thèng

Theo tËp qu¸n truyÒn thèng cña mét sè nhãm d©n téc vïng T©y Nguyªn, tæ chøc céng ®ång bu«n lµng cã vai trß quan träng trong ®êi sèng v¨n ho¸, x· héi còng nh trong s¶n xuÊt cña hä. Canh t¸c n¬ng rÉy vµ thu h¸i l©m s¶n trong rõng lµ nguån thu nhËp chÝnh. V× thÕ rõng ®îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt theo çc qui íc truyÒn thèng cña mçi céng ®ång.

HiÖn nay, do níc ta cã nhiÒu thay ®æi vÒ mÆt thÓ chÕ x· héi, tæ chøc hµnh chÝnh vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt kinh tÕ nªn ®· lµm thay ®æi çc tËp qu¸n truyÒn thèng cña ngêi d©n vïng T©y nguyªn. Vai trß vµ vÞ trÝ cña céng ®ång còng nh giµ lµng, tr-ëng b¶n l·nh ®¹o ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi vµ s¶n xuÊt ®èi víi ng¬× d©n kh«ng cßn n÷a. Toµn bé diÖn tÝch rõng ë tØnh §¨k L¨k ®Òu thuéc quyÒn qu¶n lý cña nhµ níc vµ do ®ã quyÒn hëng thô tõ rõng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng nh ®îc tù do khai ph¸ ®Ó sö dông ®Êt rõng theo tËp qu¸n canh t¸c ®èt n¬ng lµm r·y hay khai th¸c gç ®Ó sö dông nh tríc ®©y kh«ng cßn n÷a. ChÝnh v× quyÒn lîi ®îc hëng thô tõ rõng bÞ h¹n chÕ nªn ngêi d©n ®· thê ¬ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn rõng quÝ gi¸. (Tham kh¶o çc bµo ço kÕt qu¶ nghiªn cøu ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i §¨k L¨k vµ Gia Lai do Tæ C«ng T¸c tiÕn hµnh trong n¨m 1999-2000)

4.2 KÕt qu¶ cu¶ çc thö nghiÖm giao rõng cho hé gia ®×nh vµ nhãm hé t¹i §¨k L¨k

Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa lµm cho tµi nguyªn rõng cña tØnh §¨k L¨k bÞ gi¶m sót trong thêi gian võa qua ®îc x¸c ®Þnh lµ rõng cha cã chñ thùc sù. Trong nhiÒu n¨m qua viÖc qu¶n lý rõng míi chØ lµ nhiÖm vô cña çc c¬ quan nhµ níc mµ cha cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Cha cã mét ®¬n vÞ, tæ chøc hay ç nh©n nµo ®îc cÊp giÊy chøng nhËn QSD§ l©m nghiÖp. Do vËy trong 3 n¨m qua, tØnh ®· m¹nh d¹n thö nghiÖm viÖc giao ®Êt, giao rõng cho hé gia ®×nh vµ nhãm hé vµ tiÕn tíi cã thÓ sÏ giao c¶ cho céng ®ång th«n bu«n ®Ó qu¶n lý chung.

KÕt qu¶ ®· thu ®îc nh sau:

Tæng sè hé ®· nhËn rõng: 565 hé

Trong ®ã: NhËn theo hé: 415 hé

NhËn theo nhãm hé: 19 nhãm

Tæng diÖn tÝch rõng ®· giao: 8.214 ha

Tæng tr÷ lîng gç trªn diÖn tÝch giao: 424.380 m3.

Tuy nhiªn vÒ mÆt chÝnh s¸ch cßn cã nh÷ng khã kh¨n cÇn ph¶i kh¾c phôc nh:

� ChÝnh s¸ch hëng lîi kÌm theo ®· phÇn nµo ®¸p øng ®îc nguyÖn väng cña d©n nhng cßn cÇn ph¶i ®îc cô thÓ ho¸ thªm vÒ thñ tôc vµ thêi gian ®îc khai th¸c s¶n phÈm, gi¸ c¶ vµ thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm.

� UBND tØnh cÇn cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ vÒ tr×nh tù, thñ tôc vÒ G§GR ®Ó chØ ®¹o çc c¬ quan chøc n¨ng ®Èy nhanh tiÕn ®é giao ®Êt, giao rõng vµ cÊp giÊy chøng nhËn QSD§ cho ngêi d©n.

� TØnh cÇn thùc hiÖn nhanh ®Ò ¸n ®æi míi tæ chøc qu¶n lý hÖ thèng l©m trêng quèc doanh, rµ so¸t l¹i diÖn tÝch ®Êt vµ rõng cÇn chuyÓn tr¶ l¹i cho çc ®Þa ph¬ng ®Ó giao cho d©n. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®Èy nhanh tiÕn ®é giao ®Êt, giao rõng ë §¨k L¨k

� UBND tØnh tiÕp tôc cho thö nghiÖm viÖc giao ®Êt giao rõng cho céng ®ång th«n bu«n qu¶n lý ë nh÷ng n¬i phï hîp víi nguyÖn väng vµ tËp qu¸n cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

� TØnh cÇn cã chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®Çu t cho ho¹t ®éng giao ®Êt, giao rõng. Khã kh¨n vÒ kinh phÝ lµ mét trong nh÷ng h¹n chÕ lín nhÊt lµm cho tiÕn tr×nh nµy bÞ kÐo dµi vµ chËm trÔ viÖc cÊp giÊy chøng nhËn QSD§

Page 8 of 10

5. Ph©n tÝch vµ kÕt luËn

C¨n cø vµo çc tiªu chÝ ®· ®îc x©y dùng nh»m ®¸nh gi¸ t×nh h×nh triÓn khai thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn tØnh, chóng t«i ®a ra nh÷ng kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ban ®Çu nh sau:

� VÒ viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch, thÓ chÕ qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp: tØnh §¨k L¨k ®· triÓn khai ®îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña çc chÝnh s¸ch ®ã: ®· x¸c ®Þnh râ ranh giíi ®Êt l©m nghiÖp vµ ph©n chia thµnh 3 lo¹i rõng trªn b¶n ®å ®Õn tõng tiÓu khu nhng cha ph©n cÊp ®îc rõng phßng hé nh qui ®Þnh cña nhµ níc. TØnh ®· phª duyÖt qui ho¹ch sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010, çc x· cã qui ho¹ch sö dông ®Êt, song nh÷ng ph¬ng ¸n qui ho¹ch ®ã cßn mang tÝnh h×nh thøc, thiÕu tÝnh kh¶ thi. ChÝnh s¸ch qu¶n lý ®Êt ®ai cña tØnh hoµn toµn tu©n thñ theo çc qui ®Þnh theo chÝnh s¸ch cña nhµ níc, nhng hiÖn tîng x©m lÊn ®Êt ®ai vµ chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt cña ng-êi d©n th× cha kiÓm so¸t næi. V× thÕ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy nªn xÕp ë møc 2

� VÒ chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng: tØnh §¨k L¨k triÓn khai chËm h¬n so víi çc tØnh kh¸c. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy míi ®ang ë møc thö nghiÖm. Rõng vµ ®Êt rõng ®îc giao cho çc hé gia ®×nh lµ chñ yÕu nhng còng ®· m¹nh d¹n giao cho çc nhãm hé. XuÊt ph¸t tõ tÝnh ®Æc thï cña tØnh lµ ®Êt l©m nghiÖp giao cho d©n phÇn lín ®Òu cã rõng, nhiÒu diÖn tÝch lµ lo¹i rõng giµu nªn khã cã thÓ tiÕn hµnh giao cho d©n mét çch réng r·i nh çc tØnh kh¸c (PhÇn lín lµ ®Êt trèng hay rõng nghÌo kiÖt. Do ®ã tØnh ®· m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét chÝnh s¸ch hëng lîi kÌm theo khi giao ®Êt rõng cã tr÷ lîng gç cho d©n. Thùc tÕ cho thÊy khi cã chÝnh s¸ch hëng lîi râ rµng th× ngêi d©n ®Òu mong muèn ®îc nhËn rõng vµ çc nhµ qu¶n lý còng c¶m thÊy yªn t©m h¬n khi giao tµi s¶n rõng cña nhµ níc cho d©n. TØnh còng ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p thùc hiÖn quyÕt ®Þnh ph©n cÊp qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng cho çc cÊp chÝnh quyÒn nhng nh÷ng biÖn ph¸p nµy míi chØ lµ çc thñ tôc hµnh chÝnh, thiÕu çc ®iÒu kiÖn ®Ó thùc thi. Vai trß cña céng ®ång d©n c trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng kh«ng m¹nh do çc qui íc truyÒn thèng kh«ng cßn hiÖu lùc. ChÕ ®é kho¸n b¶o vÖ rõng cña çc l©m trêng kh«ng æn ®Þnh, phô thuéc vµ kinh phÝ nhµ níc vµ cha khuyÕn khÝch sù tham gia ®«ng ®¶o cña céng ®ång ngêi d©n ®Þa ph¬ng. So víi çc tiªu chÝ ®· cã chóng t«i thÊy chØ cã thÓ xÕp viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy ë møc 3. Tuy nhiªn viÖc vËn dông chÝnh s¸ch ®Ó cã thÓ thùc hiÖn viÖc giao rõng tù nhiªn cã tr÷ lîng gç cho d©n lµ mét cè g¾ng rÊt lín cña ®Þa ph¬ng nh»m lµm cho chÝnh s¸ch nhµ níc phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n¬i.

� VÒ chÝnh s¸ch ph©n cÊp qu¶n lý rõng, tØnh §¨k L¨k còng ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ, nghiªm tóc çc chÝnh s¸ch do nhµ níc qui ®Þnh. QuyÕt ®Þnh 245 ®îc triÓn khai ®Õn cÊp huyÖn, x· th«ng qua viÖc hoµn chØnh hÖ thèng Ban L©m NghiÖp x·. ë cÊp tØnh, ®· cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a çc c¬ quan chøc n¨ng ®Ó gióp UBND tØnh trong viÖc qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng; giao ®Êt, giao rõng th«ng qua viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña Nhãm T VÊn L©m nghiÖp vÒ giao ®Êt, giao rõng vµ qu¶n lý rõng. Tuy vËy, çc cÊp chÝnh quyÒn chñ yÕu chØ lµm nhiÖm vô qu¶n lý hµnh chÝnh v× thiÕu çc ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó chØ ®¹o thùc hiÖn. CÊp x· ®îc coi lµ cÊp c¬ së nhng n¨ng lùc vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña çn bé cßn thÊp. Çc ho¹t ®éng cña tØnh ®Ó triÓn khai QuyÕt ®Þnh 245 míi chØ cã t¸c dông n©ng cao kÕt qu¶ vÒ nhËn thøc t tëng cßn t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ b¶o vÖ rõng cha nhiÒu. C¨n cø vµo çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ th× cã thÓ xÕp viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy ë møc 3.

� ChÝnh s¸ch ®æi míi l©m trêng quèc doanh cña tØnh còng chØ míi ®îc triÓn khai trong giai ®o¹n ®Çu. Tuy ®Ò ¸n ®· ®îc tØnh chÊp thuËn, xong viÖc rµ so¸t diÖn tÝch ®Êt ®ai, x¸c ®Þnh nhiÖm vô, chøc n¨ng cña çc l©m trêng; x©y dùng çc ph¬ng ¸n cô thÓ cha ®îc tØnh xem xÐt vµ chÊp thuËn. Thñ tôc x©y dùng, rµ so¸t, kiÓm tra, thÈm ®Þnh, xÐt duyÖt .v.v. ®èi víi çc ®Ò ¸n cña çc l©m trêng cßn phøc t¹p vµ chång chÐo nªn cha thùc hiÖn ®îc. TØnh thiÕu kinh phÝ ®Ó triÓn khai thùc hiÖn, nhÊt lµ cã mét sè chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn khai th¸c vµ tiªu thô s¶n phÈm rõng cßn bÞ lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo çc chÝnh s¸ch cña cÊp trung ¬ng mµ tØnh kh«ng cã quyÒn thay ®æi. Do vËy, viÖc trao quyÒn tù chñ kinh doanh cho çc l©m trêng, theo nh ®¸nh gi¸ cña çc çn bé chuyªn m«n ë tØnh, th× khã cã thÓ ®îc thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n. MÆc dï cha x©y dùng ®îc çc tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ ®èi víi viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy ë tØnh nhng xÐt vÒ tiÕn tr×nh thùc hiÖn vµ çc khã kh¨n mµ tØnh hiÖn ®ang gÆp ph¶i th× cã thÓ xÕp ë møc 3.

� ChÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng: Do hÇu hÕt rõng cña §¨k L¨k thuéc quyÒn qu¶n lý cña çc l©m trêng nªn h×nh thøc kho¸n b¶o vÖ rõng chñ yÕu ®ang ®îc ¸p dông t¹i tØnh. Ngêi d©n cã quyÒn thu h¸i çc lo¹i l©m s¶n phô trong rõng mét çch tù do kÓ c¶ ë çc khu rõng kh«ng ®îc giao kho¸n. MÆc dï tiÒn thï lao b¶o vÖ rõng chØ cã 30-35 ngµn ®ång/ha nhng kho¶n thu nhËp nµy còng cã t¸c dông tèt ®Ó gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña nh©n d©n vïng s©u vïng xa. Do m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét chÝnh s¸ch hëng lîi kÌm theo giao ®Êt, giao rõng cho d©n, tØnh §¨k L¨k ®· vît qua ®îc hµng rµo c¶n ®Çu tiªn trong viÖc giao rõng cã tr÷ lîng gç cho d©n. Víi çch giao nµy, ngêi d©n chÊp nhËn viÖc nhËn rõng ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn do b¶o ®¶m ®îc møc thu nhËp cña hä, ®ång thêi cã thÓ gi÷ ®îc vèn rõng ph¸t triÓn l©u dµi. Tuy nhiªn tØnh còng thÊy cÇn ph¶i hoµn thiÖn h¬n n÷a chÝnh s¸ch hëng lîi nãi trªn míi thùc sù khuyÕn khÝch ngêi d©n b¶o vÖ rõng tèt h¬n. Ngoµi ra, cÇn chó ý ®Õn nhu cÇu ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó canh t¸c cña

Page 9 of 10

ngêi d©n nh»m thu hót mèi quan t©m b¶o vÖ rõng cña ngêi d©n ®îc tèt h¬n. Tõ ®¸nh gi¸ trªn cã thÓ xÕp sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy cña tØnh ë møc 1, cho dï møc ®é thùc hiÖn cßn ë ph¹m vi hÑp.

� ChÝnh s¸ch ®Çu t tµi chÝnh cña tØnh cho ph¸t triÓn rõng ®îc ¸p dông hoµn toµn theo çc chÝnh s¸ch cña nhµ níc, v× phÇn lín nguån kinh phÝ nµy ®îc cung cÊp tõ nguån ng©n s¸ch trung ¬ng (Ch¬ng tr×nh 327 vµ nay lµ 661). UBND tØnh cã chÝnh s¸ch sö dông toµn bé tiÒn thu ®îc tõ khai th¸c gç cña çc l©m trêng ®Ó t¸i ®Çu t cho c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµ mét cè g¾ng rÊt lín trong khi §¨k L¨k cßn lµ mét tØnh nghÌo. Tuy nhiªn do tæng sè kinh phÝ ®Çu t Ýt mµ yªu cÇu l¹i lín nªn viÖc ®Çu t bÞ dµn tr¶i, ®Þnh møc ®Çu t trång rõng vµ b¶o vÖ rõng thÊp h¬n so víi çc tØnh kh¸c. Çc l©m trêng kh«ng ®îc vay vèn u ®·i nªn kinh doanh cha ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. V× vËy, cã thÓ xÕp viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy cña tØnh ë møc trung b×nh (2).

Tãm l¹i, dùa theo c«ng cô ®Þnh vÞ ta cã thÓ h×nh dung møc ®é vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn l©m nghiÖp cña tØnh §¨k L¨k hiÖn nay nh sau:

Phô luc1: Çc tiªu chÝ dïng ph©n tÝch cÊp 1 vÒ sù vËn dông chÝnh s¸ch nhµ níc ë cÊp tØnh

Nhãm chÝnh s¸ch ®îc ph©n tÝch

Néi dung ph©n tÝch cÊp 2

1 Thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp

Ph©n lo¹i ®Êt vµ rõng

Quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ rõng

Giao ®Êt, giao rõng

2 Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®èi víi çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp

ChÝnh s¸ch ®Çu t ChÝnh s¸ch tÝn dông

ChÝnh s¸ch thuÕ

3 Tæ chøc çc ho¹t ®éng dÞch vô cho l©m nghiÖp

DÞch vô ®Çu vµo DÞch vô ®Çu ra DÞch vô chuyÓn giao kü thuËt, híng dÉn s¶n xuÊt

Vai trß dÞch vô cña çc l©m trêng quèc doanh

4 tæ chøc ph©n c«ng ph©n cÊp ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

ViÖc ph©n c«ng vµ phèi hîp c«ng t¸c gi÷a çc Së vµ ban ngµnh trong tØnh

ViÖc ph©n c«ng vµ phèi hîp ho¹t ®éng cña çc ban ngµnh cÊp huyÖn

Çc ho¹t ®éng qu¶n lý rõng ë cÊp x·

5 thùc hiÖn chÝnh s¸ch khai th¸c hëng lîi tõ rõng

§èi víi rõng s¶n xuÊt lµ rõng tù nhiªn cña tæ chøc Nhµ níc

§èi víi rõng tù nhiªn thuéc së h÷u cña hé gia ®×nh, ç nh©n vµ tËp thÓ

§èi víi rõng trång tËp trung b»ng vèn, ng©n s¸ch cÊp, hoÆc vèn vay u ®·i tõ tæ chøc tÝn dông NN

§èi víi rõng trång, gç vên hé vµ c©y rõng ph©n t¸n do hé gia ®×nh, ç nh©n tù bá vèn g©y trång

§èi víi rõng tù nhiªn phßng hé (rÊt xung yÕu vµ xung yÕu)

Page 10 of 10

1. Çc h×nh thøc tæ chøc QLRC§ t¹i cÊp th«n b¶n

2. §iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña mçi h×nh thøc tæ chøc

a) H×nh thøc cha ®ñ t çch ph¸p nh©n

b) H×nh thøc tæ chøc ®ñ t çch ph¸p nh©n

Çc H×nh Thøc Tæ Chøc Qu¶n Lý Rõng Céng §ång t¹i cÊp Th«n B¶nChñ ®Ò th¶o luËn sè 1

� Nªn tæ chøc céng ®ång d©n c th«n b¶n qu¶n lý rõng theo lo¹i h×nh nµo (VÝ dô: Nhãm hîp t¸c, Nhãm hé, Hîp t¸c x· kiÓu míi, Tæ chøc hµnh chÝnh-kinh tÕ...) ®Ó cã thÓ ®îc nhµ níc c«ng nhËn lµ mét ®¬n vÞ cã t çch ph¸p nh©n vµ cã quyÒn nhËn ®Êt nhËn rõng

� Lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc

� Th«n b¶n � Hîp T¸c X· kiÓu míi

� Nhãm hé � Tæ hîp t¸c kinh tÕ l©m nghiÖp

� Nhãm së thÝch � Çc tæ chøc quÇn chóng

� Dßng hä

H×nh thøc §iÓm m¹nh §iÓm yÕu

Th«n b¶n � Cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ çc mÆt: � VÞ trÝ ®Þa lý (Tù nhiªn, tµi nguyªn

thiªn nhiªn) � Kinh tÕ (Tµi chÝnh, s¶n xuÊt) � X· héi (TruyÒn thèng, tæ chøc, quy íc

néi bé, quan hÖ...) � Nguån nh©n lùc (lao ®éng, l·nh ®¹o) � Cã kh¶ n¨ng qu¶n lý tÊt c¶ çc lo¹i

rõng

� Cha cã ranh giíi râ rµng � Cha cã ®ñ t çch ph¸p nh©n � Vai trß trëng th«n mang tÝnh hµnh

chÝnh vµ cha cã tr¸ch nhiÖm ph¸p lý � Tr×nh dé qu¶n lý thÊp � cha cã c¬ chÕ tµi chÝnh, nguån thu

h¹n chÕ � Phô thuéc vµo çc cÊp chÝnh quyÒn

cao h¬n

Nhãm hé/nhãm së thÝch

� Qui m« nhá, dÔ dµng tæ chøc, qu¶n lý, thèng nhÊt

� Phï hîp víi tr×nh ®é hiÖn nay cña d©n � Phï hîp víi yªu cÇu ®Çu t cña d©n � Cã tiÒm n¨ng trë thµnh cÊp th«n b¶n

hoÆc HTX kiÓu míi

� ChØ phï hîp víi qui m« nhá (Vên rõng) � Khã b¶o vÖ rõng ë çc vïng s©u, vïng

xa

Dßng hä ThuËn lîi t¬ng tù nh nhãm hé � Khã ®îc chÊp nhËn vÒ mÆt ph¸p lý � cã thÓ t¹o nªn m©u thuÉn côc bé trong

céng ®ång th«n b¶n

H×nh thøc §iÓm m¹nh §iÓm yÕu

Page 1 of 2

3. KÕt luËn

Qui m« th«n b¶n lµ phï hîp nhÊt cho QLRC§ v×:

� ThÝch hîp ®èi víi vïng s©u vïng xa

� Phï hîp víi truyÒn thèng tËp qu¸n cña nhiÒu nhãm d©n téc

� Phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hiÖn nay cña d©n khi nÒn kinh tÕ cha ph¸t triÓn

� Phï hîp cho qu¶n lý tÊt c¶ çc lo¹i rõng, kÓ c¶ rõng phßng hé vµ ®Æc dông

� Phï hîp víi tr×nh ®é qu¶n lý cña ngêi d©n cÊp th«n b¶n

Do vËy ®Ò nghÞ nhµ níc chÝnh söa luËt ®Ó th«n b¶n cã ®ñ tiªu chuÈn vÒ mÆt ph¸p lý ®Ó cã thÓ ®îc nhËn ®Êt nhË rõng tõ ®ã QLRC§ ®îc më réng vµ ph¸t triÓn.

HTX kiÓu míi � §îc nhµ níc c«ng nhËn � KÕt hîp ®îc c¶ hai mÆt nguån lùc kinh

tÕ vµ c¬ cÊu kinh tÕ x· héi � Yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc coi

träng � §îc sù khuyÕn khÝch gióp ®ì cña

chÝnh quyÒn çc cÊp

� Khã ¸p dông ë vïng s©u vïng xa n¬i kinh tÕ cha ph¸t triÓn

� §ßi hái tr×nh ®é qu¶n lý cao (s¶n xuÊt vµ tµi chÝnh)

� Kh«ng phï hîp cho qu¶n lý rõng phßng hé vµ ®Æc dông

� Kh«ng phï hîp cho s¶n xuÊt l©m nghiÖp (®Çu t l©u dµi m©u thuÉn víi lîi Ých tríc m¾t)

� Nh©n thøc cña ngêi d©n cßn cha râ � BÞ ¶nh hëng cña h×nh thøc HTX cò

Tæ hîp t¸c kinh tÕ l©m nghiÖp

� DÔ tæ chøc � Phï hîp víi qui m« s¶n xuÊt vµ qu¶n

lý nhá ë cÊp th«n b¶n � DÔ huy ®éng sù tham gia cña d©n � DÔ ¸p dông ®èi víi rõng s¶n xuÊt

� Kh«ng ®ñ nguån lùc (Tµi chÝnh, nh©n lùc)

� Kh«ng qu¶n lý ®îc lo¹i rõng ®Æc dông vµ phßng hé

� Kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt rõng céng ®ång (H¹n chÕ quyÒn sö dông, tÝnh c«ng b»ng thÊp)

Çc tæ chøc quÇn chóng

ChØ phï hîp víi h×nh thøc nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng

� Thùc hiÖn QLR kh«ng bÒn v÷ng

Page 2 of 2

ThÓ ChÕ Ho¸ Qu¶n Lý Rõng Céng §ång

Chñ ®Ò th¶o luËn sè 2

� Nh÷ng thay ®æi g× lµ cÇn thiÕt trong çc v¨n b¶n ph¸p qui cña nhµ níc nh»m gióp cho qu¶n lý rõng céng ®ång ®îc coi lµ hîp ph¸p

� Muèn thùc hiÖn nh÷ng thay ®æi ®ã cÇn thùc hiÖn theo tr×nh tù ra sao. Nh÷ng c¬ quan nµo cÇn tham gia

LuËt Yªu cÇu söa ®æi vÒ néi dung §iÒu kiÖn giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång

� LuËt D©n sù (1995) � LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng � LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc

� LuËt ®Êt ®ai � LuËt Tæ chøc H§ND vµo UBND çc cÊp

� VÞ trÝ, vai trß cña th«n b¶n � Vai trß cña ngêi ®øng ®Çu lµng b¶n (tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, quyÒn lîi)

� Céng ®ång th«n b¶n lµ mét ®èi tîng ®îc giao rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

� Cã trëng th«n ®îc d©n bÇu 1 çch hîp ph¸p

� HoÆc cã ngêi ®¹i diÖn cho th«n b¶n ®îc d©n bÇu vµ UBND x· c«ng nhËn

� Céng ®ång cã nhu cÇu qu¶n lý rõng vµ nh÷ng khu rõng ®îc giao phôc vô trùc tiÕp cho lîi Ých cho céng ®ång

Çc v¨n b¶n díi luËt

� NghÞ ®Þnh 163 CP vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp

� NghÞ ®Þnh 01 CP vÒ giao kho¸n ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp

� NghÞ ®Þnh 43 CP vÒ §Çu t u ®·i (1999)

� NghÞ ®Þnh 29 CP vÒ Quy chÕ d©n chñ cÊp x·

� NghÞ ®Þnh 04 CP vÒ Híng dÉn luËt ®Êt ®ai söa ®æi

� NghÞ ®Þnh 17 H§BT Híng dÉn luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng

� QuyÕt ®Þnh 245 Ttg

� Céng ®ång lµ ®èi tîng ®îc h-ëng u ®·i ®Çu t

� Bæ xung cã chÝnh s¸ch hëng lîi ®èi víi céng ®ång khi céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng

� Vai trß, tr¸ch nhiÖm cña ng-êi ®øng ®Çu th«n b¶n

� Céng ®ång cã ph¬ng ¸n qu¶n lý, sö dông rõng ®îc céng ®ång th«ng qua vµ ®îc UBND huyÖn phª duyÖt

� Cã quy íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ ®îc UBND huyÖn phª duyÖt

Page 1 of 1

ChÝnh s¸ch hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång vµ thùc thi chÝnh s¸ch ë cÊp tØnhChñ ®Ò th¶o luËn sè 3

� Nh÷ng víng m¾c trong chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng céng ®ång hiÖn nay lµ g×. Khi triÓn khai qu¶n lý rõng céng ®ång sÏ gÆp trë ng¹i lµ g×

� BiÖn ph¸p kh¾c phôc nªn ®îc thùc hiÖn nh thÕ nµo

Çc chÝnh s¸ch Trë ng¹i KiÕn nghÞ

1. ChÝnh s¸ch giao ®Êt, quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp

Céng ®ång th«n b¶n cÇn ®îc coi nh mét ®èi tîng, mét chñ rõng thùc sù.

� QLRC§ cha ®îc chÝnh phñ c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý

� Mét sè ®Þa ph¬ng chØ thÝ ®iÓm giao ®Êt rõng vµ rõng cho céng ®ång th«n b¶n qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông trªn mét diÖn tÝch hÑp.

� Mét sè dù ¸n cã hç trî çc ®Þa ph¬ng giao kho¸n rõng cho céng ®ång nhng chØ theo çc hîp ®ång ng¾n h¹n

� Nghiªn cøu söa ®æi luËt ®Êt ®¹i, luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®Ó kh¼ng ®Þnh l©m nghiÖp céng ®ång lµ chñ thÓ à vai trß cña trëng b¶n

� Ph¶i sím hoµn thµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh vïng, lo¹i rõng, quy chÕ giao rõng céng ®ång

� Gi¶i ph¸p t×nh thÕ: � Thµnh lËp HTX qu¶n lý rõng céng ®ång � KiÕn nghÞ Bé, tØnh, huyÖn tiÕp tôc thÝ ®iÓm

QLRC§ trªn diÖn réng víi nhiÒu m« h×nh, thÓ lo¹i, vËn dông chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p cña nhµ n-íc

2. ChÝnh s¸ch ®Çu t - tÝn dông, thuÕ

Cha cã chÝnh s¸ch ®Çu t-tÝn dông, thuÕ cho qu¶n lý rõng céng ®ång.

� §¬n gi¸ vµ møc ®Çu t cña ch-¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng cßn thÊp vµ nhiÒu bÊt cËp.

� ChØ ®Çu t cho vay ng¾n h¹n ®Ó trång rõng, kh«ng cã ®Çu t cho c¬ së h¹ tÇng (giao th«ng)

� Céng ®ång kh«ng cã t çch ph¸p nh©n

� Thñ tôc vay khã kh¨n � §êng giao th«ng tõ tØnh huyÖn

®Õn x· b¶n cßn cha tèt

� CÇn t¨ng møc ®Çu t, ®iÒu chØnh gi¸, trång rõng vµ b¶o vÖ rõng cho phï hîp víi ®èi tîng tham gia lµ çc céng ®ång th«n b¶n vïng s©u, vïng xa

� ChÊp nhËn QLRC§ cã vai trß quan träng vµ ®îc tham gia trong ch¬ng tr×nh 661

� C«ng nhËn giµ lµng trëng b¶n lµ ph¸p nh©n ®¹i diÖn cho céng ®ång th«n b¶n khi tham gia qu¶n lý rõng.

� Møc thuÕ ph¶i thèng nhÊt gi÷a çc ®Þa ph¬ng � MiÔn thuÕ tµi nguyªn khi thu ho¹ch s¶n phÈm tõ

rõng céng ®ång

3. ChÝnh s¸ch hëng lîi Cha cã chÝnh s¸ch hëng lîi cho qu¶n lý rõng céng ®ång và qu¶n lý b¶o vÖ rõng ë vïng s©u vïng xa

� Cñi vµ çc l©m s¶n phô kh«ng cã thÞ trêng tiªu thô ë vïng s©u vïng xa,

� Ngêi d©n cã qu¸ Ýt lîi Ých khi tham gia b¶o vÖ rõng phßng hé xung yÕu vµ rõng ®Æc dông

� Ph¶i cã chÝnh s¸ch hëng lîi cho qu¶n lý b¶o vÖ rõng ë vïng s©u vïng xa

� ChÝnh s¸ch hëng lîi ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng ®ång bµo d©n téc.

� Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò kinh tÕ-x· héi -m«i trêng cña qu¶n lý rõng céng ®ång ®èi víi çc lo¹i rõng ®Æc dông vµ b¶o tån thiªn nhiªn

4. ThÞ trêng gi¸ c¶, chÕ biÕn vµ lu th«ng

� Cha cã chÝnh s¸ch thÞ trêng cho l©m nghiÖp céng ®ång

� Cha cã luËt lÖ ®Ó xö lý c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn

� VÊn ®Ò tiªu thô gç

� T th¬ng vµ cai ®Çu dµi lòng ®o¹n thÞ trêng l©m s¶n

� Lu th«ng s¶n phÈm rõng trång khã kh¨n do giao th«ng trë ng¹i vµ do çc thñ tôc kiÓm tra kiÓm so¸t rêm rµ, phøc t¹p

� Ph¶i kiªn quyÕt chèng ®éc quyÒn vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh

� Ph¶i quy ho¹ch ®ñ çc c¬ së h¹ tÇng lín nhá ë çc vïng s©u vïng xa.

� §Çu t giao th«ng � G¾n s¶n xuÊt tiªu thô víi th«ng tin thÞ trêng cho

l©m nghiÖp céng ®ång � Nhµ níc më réng thÞ trêng xuÊt khÈu l©m s¶n vµ lo

tiªu thô s¶n phÈm cña l©m nghiÖp céng ®ång.

Page 1 of 2

vµ l©m s¶n ngoµi gç cña l©m nghiÖp céng ®ång

5. §µo t¹o nh©n lùc, giíi, khuyÕn l©m, truyÒn th«ng

� Cha cã chÝnh s¸ch khuyÕn l©m cho l©m nghiÖp céng ®ång

� Cha cã ®µo t¹o nghÒ vµ ph¸t triÓn n÷ d©n téc

� Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña çn bé x·, n÷ d©n téc cßn thÊp, yÕu kÐm

� D©n trÝ thÊp, bÊt ®ång ng«n ng÷

� Lùc lîng çn bé ®µo t¹o máng, kh«ng cã ®ñ çn bé ®µo t¹o cho çc ngµnh nghÒ kh¸c nhau.

� Ph¬ng ph¸p ®µo t¹o cha phï hîp cho tõng ®èi tîng

� KiÖn toµn tæ chøc lùc lîng khuyÕn l©m tõ trung -¬ng ®Õn c¬ së. T¨ng cêng çn bé t¹i c¬ së.

� G¾n çc ho¹t ®éng khuyÕn l©m víi c«ng t¸c kiÓm l©m, b¶o vÖ rõng.

� N©ng møc ®Çu t khuyÕn l©m cho qu¶n lý rõng céng ®ång

� §µo t¹o gÊp hµng v¹n çn bé khuyÕn l©m c¬ së + n÷

� TiÕp tôc nghiªn cøu, më réng vµ trao ®æi häc tËp kinh nghiÖm cña çc m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

6. D©n chñ c¬ së TriÓn khai t¹i vïng s©u vïng xa cßn chËm

� T¨ng cêng n¨ng lùc çn bé c¬ së � Cñng cè tæ chøc §¶ng ë c¬ së

7. Çc chÕ tµi phôc vô quy íc h¬ng íc

Çc h¬ng íc theo cæ truyÒn bÞ mai mét � CÇn cã sù phôc håi díi sù híng dÉn cña Bé NN&PTNT vµ çc cÊp chÝnh quyÒn c¬ së

Page 2 of 2

TriÓn khai thùc hiÖn qu¶n lý rõng céng ®ång

TriÓn khai thùc hiÖn qu¶n lý rõng céng ®ång ë cÊp th«n b¶nChñ ®Ò th¶o luËn sè 4

� NÕu l©m nghiÖp céng ®ång ®îc coi lµ mét ph¬ng thøc qu¶n lý rõng thÝch hîp ë ViÖt Nam, vµ ®îc coi lµ biÖn ph¸p gãp phÇn vµo c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë çc vïng s©u vïng xa, tõng cÊp (trung ¬ng, tØnh, huyÖn, x· vµ th«n b¶n) ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p g× ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ më réng ph¬ng thøc qu¶n lý rõng nµy.

KhÝa c¹nh Gi¶i ph¸p

Cñng cè tæ chøc � T¨ng cêng vai trß giµ lµng trëng b¶n � LËp nhãm qu¶n lý rõng (3 ngêi/nhãm) gióp trëng th«n qu¶n lý rõng � §Ó céng ®ång tù x©y dùng quy íc qu¶n lý rõng thÝch hîp � T¨ng cêng mèi quan hÖ víi çc c¬ quan Trung ¬ng vµ c¬ quan cÊp tØnh � X¸c ®Þnh vµ hç trî çc m¹ng líi qu¶n lý rõng t¹i ®Þa ph¬ng � ThiÕt lËp Ban qu¶n lý rõng céng ®ång cÊp x· vµ quy íc qu¶n lý rõng céng ®ång � G¾n bã phï hîp vÒ tÝn ngìng phong tôc. tËp qu¸n � Cñng cè Ban qu¶n lý l©m nghiÖp x·: cÇu nèi gi÷a nhµ níc vµ céng ®ång ë cÊp x·

§Çu t, tÝn dông � X©y dùng vµ triÓn khai c¬ chÕ tÝn dông do céng ®ång trùc tiÕp qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh � TÝn dông céng ®ång ph¸t triÓn th«ng qua: Nhãm së thÝch, (Héi) phô n÷, dßng hä � Ph¸t triÓn çc ph¬ng ph¸p vµ çc kü thuËt cã chi phÝ thÊp

T¨ng cêng n¨ng lùc/çc khÝa c¹nh vÒ kü thuËt

� §µo t¹o t¹i chç (kü thuËt vµ qu¶n lý) � §µo t¹o çn bé qu¶n lý rõng céng ®ång cÊp x·, b¶n � Híng dÉn chung cho qu¶n lý rõng céng ®ång � Hç trî viÖc n©ng cao s¶n lîng rõng (qu¶n lý bÒn v÷ng)

Hç trî dich vô � Hç trî céng ®ång sö dông rõng (khai th¸c gç, l©m s¶n bÒn v÷ng) � Hç trî c©y gièng cho céng ®ång � Hç trî céng ®ång n¾m (®iÒu tra) ®îc nguån tµi nguyªn � Cung cÊp th«ng tin thÞ trêng cho céng ®ång � Hç trî c©n ®èi cung cÇu cña céng ®ång ®Ó ®Ò ra quy íc sö dông gç

Gi¸m s¸t ¶nh hëng � Ph¸t triÓn hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ sö dông tµi nguyªn cã sù tham gia cña céng ®ång

� Giao cho cÊp x·, th«n b¶n qu¶n lý, gi¸m s¸t � §¸nh gi¸, xem xÐt nh÷ng mong ®îi cña céng ®ång (çc lîi Ých céng ®ång mong ®îi)

Page 1 of 1

KÕt Qu¶ cña Héi Th¶o

Héi nghÞ ®¸nh gi¸ cao kÕt qu¶ cña cuéc héi th¶o lÇn thø nhÊt vÒ "Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam" ®îc tæ chøc vµo th¸ng 6 n¨m 2000, v× kÕt qu¶ thu ®îc cña héi th¶o ®ã ®· gióp n©ng cao mét çch ®¸ng kÓ nhËn thøc cña çc cÊp l·nh ®¹o vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng vÒ vÞ trÝ quan träng cña céng ®ång lµng b¶n trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë ViÖt nam. MÆc dï céng ®ång d©n c th«n (b¶n) hiÖn vÉn cha ®îc Nhµ níc c«ng nhËn lµ mét ®èi tîng ®îc giao quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp, cha ®îc giao rõng ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ vµ hëng lîi nh ®èi víi çc ®èi tîng kh¸c, nhng trªn thùc tÕ, nhiÒu ®Þa ph¬ng ë çc khu vùc miÒn nói, céng ®ång d©n cth«n (b¶n) vÉn tiÕp tôc ®îc çc cÊp chÝnh quyÒn giao qu¶n lý rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp víi nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng kh¸c nhau.

1. VÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång

Theo sè liÖu ®iÒu tra cha ®Çy ®ñ cña Côc KiÓm L©m, tÝnh ®Õn th¸ng 6/2001, céng ®ång d©n c th«n (b¶n) t¹i 1203 x· thuéc 146 huyÖn cña 24 tØnh ®ang qu¶n lý trªn hai triÖu ha rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, chiÕm kho¶ng trªn 15% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp toµn quèc. Sè diÖn tÝch rõng céng ®ång qu¶n lý chung nµy bao gåm c¶ diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ®îc cÊp chÝnh quyÒn cã thÈm quyÒn giao, nhËn kho¸n vµ tù c«ng nhËn theo truyÒn thèng. Khu vùc cã diÖn tÝch rõng do céng ®ång qu¶n lý lín nhÊt lµ khu vùc MiÒn nói phÝa B¾c, tiÕp ®Õn lµ khu vùc T©y nguyªn, khu vùc B¾c trung bé. Cßn çc khu vùc kh¸c cã tû lÖ it h¬n.

Nh÷ng nhËn xÐt chÝnh vÒ thùc tr¹ng cña QLRC§ ë níc ta hiÖn nay lµ:

� Qu¶n lý rõng céng ®ång hiÖn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan vµ ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë ViÖt Nam.

� Xu thÕ hiÖn nay lµ çc tØnh vÉn tiÕp tôc tiÕn hµnh giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi, kÓ c¶ rõng do UBND x· t¹m thêi giao cho céng ®ång d©n c hay nhãm hé qu¶n lý trong khi chê ®îi quyÕt ®Þnh cña c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn.

� Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy nh÷ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp sau ®©y cã thÓ ®îc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi:

� DiÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c, vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p mµ çc tæ chøc Nhµ níc hay hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶.

� Çc khu rõng cã t¸c dông gi÷ nguån níc phôc vô trùc tiÕp cho céng ®ång; rõng phßng hé ®Çu nguån diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n; Rõng céng ®ång qu¶n lý theo truyÒn thèng; rõng nói ®¸...

� Khu rõng gi¸p ranh gi÷a çc th«n, x·, huyÖn kh«ng thÓ giao cho çc tæ chøc nhµ níc hay chia riªng cho çc hé mµ l¹i cÇn sö dông chung cho céng ®ång.

2. Nh÷ng víng m¾c trong khu«n khæ chÝnh s¸ch

Trong héi th¶o lÇn nµy, mét trong nh÷ng kÕt qu¶ quan träng thu ®îc lµ ®· kh¸i qu¸t mét çch cã hÖ thèng khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp chñ yÕu cña nhµ níc hiÖn nay cã liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång, ®Æc biÖt ®èi víi mét sè chÝnh s¸ch chñ yÕu nh: ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, ChÝnh s¸ch ®Çu t, ChÝnh s¸ch tÝn dông liªn quan ®Õn l©m nghiÖp, ChÝnh s¸ch khai th¸c sö dông vµ hëng lîi tõ rõng vµ mét sè chÝnh s¸ch tµi chÝnh kh¸c.

Trong nh÷ng chÝnh s¸ch kÓ trªn, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai cã nhiÒu ¶nh hëng nhÊt v× chÝnh s¸ch nµy cã vai trß quyÕt ®Þnh mèi quan hÖ ph¸p lý vÒ quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông vµ quyÒn qu¶n lý ®Êt ®ai cña céng ®ång khi ®îc giao quyÒn qu¶n lý rõng. Nh÷ng víng m¾c vÒ khu«n khæ chÝnh s¸ch hiÖn nay ë níc ta g©y nªn nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi ph¸t triÓn rõng céng ®ång bao gåm:

� Cha cã v¨n b¶n luËt nµo ®Ò cËp ®Õn vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång. LuËt D©n sù (1995) kh«ng quy ®Þnh céng ®ång lµng b¶n lµ mét tæ chøc cã t çch ph¸p nh©n. LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991) vµ LuËt §Êt ®ai söa ®æi (1998) kh«ng ghi nhËn céng ®ång lµng (B¶n) ®îc coi lµ ®èi tîng ®îc giao ®Êt, giao rõng.

� Trong çc v¨n b¶n ph¸p quy (V¨n b¶n díi luËt) hiÖn hµnh, cha thÊy ghi nhËn quyÒn hîp ph¸p cña céng ®ång th«n

Page 1 of 2

b¶n lµ chñ qu¶n lý rõng thùc sù. � ChÝnh s¸ch ®Çu t, tÝn dông vµ luËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc söa ®æi (1998) kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n

c th«n b¶n lµ ®èi tîng ®îc vay vèn ®Çu t vµ hëng u ®·i ®Çu t theo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t trong níc khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp.

� ChÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng kh«ng quy ®Þnh céng ®ång d©n c th«n b¶n lµ ®èi tîng cña chÝnh s¸ch nµy khi céng ®ång tham gia b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng.

3. Nh÷ng thuËn lîi vÒ mÆt thùc tiÔn

Tuy nhiªn, xÐt vÒ khÝa c¹nh thùc tiÔn th× vai trß tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng hiÖn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan vµ ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng qu¶n lý rõng ë ViÖt nam. Nh÷ng yÕu tè thuËn lîi gióp cho qu¶n lý rõng céng ®ång th«n b¶n cã ®îc sù c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý bao gåm:

� Sù vËn dông çc chÝnh s¸ch nhµ níc ë cÊp tØnh ®· cã çc bíc s¸ng t¹o. Mét sè tØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý (quyÕt ®Þnh, chØ thÞ) vÒ viÖc triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång thuéc ®Þa ph¬ng m×nh, thõa nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt, giao rõng vµ cã t çch nh mét chñ rõng thùc sù (VÝ dô: Chñ tÞch UBND huyÖn ®îc ra quyÕt ®Þnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp).

� NhiÒu tæ chøc l©m nghiÖp Nhµ níc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m trêng quèc doanh) ®· giao kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th«ng qua hîp ®ång kho¸n ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n. Céng ®ång ®îc hëng çc quyÒn lîi nh ®îc nhËn tiÒn c«ng vµ ®îc phÐp thu ho¹ch çc lo¹i l©m s¶n phô.

� CÊp tØnh ®· híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh sè 29/1998/N§-CP ngµy 11/5/1998 cña ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë cÊp x· nh»m ph¸t huy çc ho¹t ®éng phèi hîp gi÷a céng ®ång víi chÝnh quyÒn cÊp x· vµ çc tæ chøc Nhµ níc trong liªn kÕt b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

� XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Þa ph¬ng, cã tØnh ®· ban hµnh chÝnh s¸ch cho phÐp céng ®ång ®îc vay vèn ®Çu t, ®îc hëng u ®·i vay tÝn dông khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i sinh vµ trång rõng nh çc tæ chøc Nhµ níc kh¸c.

� Mét sè tØnh ®· bíc ®Çu thö nghiÖm viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch vÒ quyÒn hëng lîi tõ rõng ®èi víi çc céng ®ång khi tham gia b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

� Thùc tiÔn cho thÊy rõng do céng ®ång qu¶n lý hÇu nh kh«ng bÞ chÆt ph¸ do ng¨n chÆn ®îc sù x©m h¹i cña çc yÕu tè bªn ngoµi ®ång thêi ®· gãp phÇn n©ng cao thu nhËp vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

� Ph¸t triÓn h×nh thøc QLRC§ lµ hoµn toµn phï hîp víi chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ x· héi ho¸ nghÒ rõng, gãp phÇn tÝch cùc cho Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng ®Õn n¨m 2010.

ViÖc çc tØnh vËn dông chÝnh s¸ch cña nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña mçi n¬i (MÆc dï míi chØ ®îc thùc thi ë ph¹m vi hÑp), ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý ®Ó çc m« h×nh QLRC§ ë ®Þa ph¬ng ®îc h×nh thµnh vµ më réng. ë cÊp trung -¬ng, ®· cã mét sè v¨n b¶n díi LuËt thõa nhËn sù tån t¹i cña rõng céng ®ång lµng b¶n vµ ®Ò cËp tíi vÞ trÝ, vai trß cña céng ®ång lµng b¶n trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. Nh vËy, xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, Nhµ níc cÇn ghi nhËn vÞ trÝ ph¸p lý, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång lµng b¶n khi tham gia qu¶n lý rõng t¹i çc chÝnh s¸ch, v¨n b¶n ph¸p luËt cña nhµ níc th«ng qua çc bíc ®iÒu chØnh söa ®æi chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý hç trî QLRC§ hiÖn nay.

Page 2 of 2

KhuyÕn NghÞ Khu«n Khæ ChÝnh S¸ch Hç Trî Qu¶n Lý Rõng Céng §ång

1. Nhµ níc c«ng nhËn vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c lµng (b¶n)

§Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu nµy th× cÇn ph¶i tiÕn hµnh çc viÖc sau:

� Bæ sung vµo LuËt D©n Sù (1995), céng ®ång d©n c th«n b¶n lµ mét ph¸p nh©n. Song còng cÇn x¸c ®Þnh râ céng ®ång d©n c th«n b¶n lµ lo¹i h×nh tæ chøc g×? Lµ tæ chøc x· héi hay tæ chøc hµnh chÝnh-kinh tÕ-x· héi?

� Trong khi chê ®îi bæ sung LuËt D©n Sù cÇn thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p nh»m gióp t¨ng cêng vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång d©n c th«n b¶n trong qu¶n lý rõng nh sau:

� §Ò nghÞ ban hµnh v¨n b¶n díi luËt híng dÉn vÒ tæ chøc céng ®ång th«n b¶n; Quy ®Þnh vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång khi tham gia b¶o vÖ rõng; Qui ®Þnh vµ t¨ng cêng vai trß l·nh ®¹o cña trëng th«n b¶n; Hç trî ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång.

� Híng dÉn viÖc x©y dùng quy íc néi bé céng ®ång th«n b¶n phï hîp víi luËt ph¸p nhµ níc. T¨ng cêng tÝnh ph¸p lý cña çc quy íc ®ã vµ ®¶m b¶o sù hç trî cña çc cÊp chÝnh quyÒn trong qu¸ tr×nh thùc thi çc quy íc ®ã.

� UBND huyÖn cã thÈm quyÒn c«ng nh©n céng ®ång th«n b¶n ®îc tham gia qu¶n lý rõng nÕu céng ®ång ®ã ®¸p øng ®îc çc tiªu chÝ nh lµ mét tæ chøc ph¸p nh©n kh¸c.

2. Thõa nhËn h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét lo¹i h×nh qu¶n lý tån t¹i song song víi çc h×nh thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng kh¸c

CÇn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt theo luËt ®Êt ®ai cho céng ®ång th«n b¶n khi ®· ®îc çc cÊp chÝnh quyÒn cã thÈm quyÒn giao ®Êt, giao rõng ®Ó qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi. Thõa nhËn céng ®ång lµ chñ rõng ®èi víi rõng trªn ®Êt ®· ®îc giao hoÆc rõng ®îc qu¶n lý theo truyÒn thèng. §Ó QLRC§ b×nh ®¼ng víi çc lo¹i h×nh tæ chøc kh¸c trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng khu rõng ®ã, cÇn cã nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p sau:

� CÇn bæ sung vµo LuËt §Êt §ai, Lu©t B¶o VÖ vµ Ph¸t TriÓn Rõng ®iÒu kho¶n céng ®ång th«n b¶n lµ ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp vµ ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt khi tham gia qu¶n lý rõng.

� CÇn thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi ®èi víi nh÷ng trêng hîp sau: � DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp vµ rõng mµ céng ®ång ®· qu¶n lý tõ l©u ®êi nhng cha ®îc Nhµ níc c«ng nhËn vÒ mÆt

ph¸p lý. � DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cha ®îc giao cho chñ qu¶n lý th× cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã thÈm quyÒn cÇn

giao cho çc céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi tuú theo kh¶ n¨ng qu¶n lý cña hä � u tiªn giao cho céng ®ång qu¶n lý çc lo¹i rõng khoanh nu«i t¸i sinh, rõng ®ang phôc håi kÓ c¶ rõng cã tr÷ lîng

gç nhng cã diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n v× phï hîp víi kh¶ n¨ng qu¶n lý ®Çu t cña céng ®ång.

Trong khi chê ®îi viÖc söa ®æi, bæ sung vµo LuËt §Êt ®ai vµ LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, ghi nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp th× cã thÓ x©y dùng çc v¨n b¶n díi luËt qui ®Þnh nh sau:

� Cho phÐp UBND huyÖn cã quyÒn giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång b»ng quyÕt ®Þnh giao ®Êt (Cha nhÊt thiÕt ph¶i cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt).

� Quy ®Þnh diÖn tÝch, lo¹i rõng cÇn ®îc giao cho céng ®ång ®Ó cÊp tØnh cã sù vËn dông linh ho¹t trong viÖc giao quyÒn qu¶n lý rõng cho céng ®ång.

� Hîp ph¸p ho¸ nh÷ng diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®îc çc céng ®ång tù c«ng nhËn vµ qu¶n lý theo truyÒn thèng l©u ®êi phï hîp víi tËp qu¸n ®Þa ph¬ng.

3. Nhµ níc c«ng nhËn céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc vay vèn ®Çu t vµ ®îc hëng u ®·i ®Çu t khi tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng

Page 1 of 3

Nh÷ng bæ xung vµ thay ®æi cÇn thiÕt vÒ chÝnh s¸ch hç trî gåm:

� Céng ®ång lµ ®èi tîng ®îc hëng u ®·i ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng l©m nghiÖp trong LuËt KhuyÕn KhÝch §Çu T trong níc.

� Céng ®ång qu¶n lý rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông còng cÇn ®îc hëng çc chÕ ®é u tiªn vÒ vèn ®Çu t cho trång rõng, ch¨m sãc vµ b¶o vÖ... (QuyÕt ®Þnh 661/TTg).

� Céng ®ång qu¶n lý rõng s¶n xuÊt còng ®îc hëng u ®·i theo LuËt KhuyÕn KhÝch §Çu T trong níc söa ®æi (1998), vµ chÝnh s¸ch vÒ tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc.

� Cho phÐp thµnh lËp quü th«n b¶n ®Ó ph¸t triÓn rõng. Quü nµy cã thÓ ®îc h×nh thµnh tõ çc nguån thu cña néi bé céng ®ång vµ nguån hç trî bªn ngoµi.

4. Ban hµnh chÝnh s¸ch vÒ quyÒn hëng lîi cña céng ®ång khi ®îc Nhµ níc giao, kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

Thñ tíng chÝnh phñ ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh vÒ quyÒn hëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, ç nh©n ®îc giao, ®îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn céng ®ång th«n b¶n cha ®îc c«ng nhËn lµ mét ®èi tîng ®Ó hëng chÝnh s¸ch nµy. V× vËy, cÇn bæ xung chÝnh s¸ch hëng lîi ®èi víi céng ®ång khi tham gia qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng víi çc quy ®Þnh sau:

� §èi víi rõng phßng hé, khi céng ®ång ®îc Nhµ níc giao b¶o vÖ vµ khoanh nu«i t¸i sinh rõng còng sÏ ®îc cÊp kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã. §ång thêi, çc thµnh viªn trong céng ®ång ®îc phÐp khai th¸c çc lo¹i l©m s¶n phô theo qui ®Þnh chung cña céng ®ång. §èi víi c©y rõng, ®Ò nghÞ nhµ níc qui ®Þnh cho céng ®ång ®îc khai th¸c c©y gç chÕt kh«, c©y ®æ g·y, c©y s©u bÖnh vµ ®îc khai th¸c gç khi rõng ®¹t tiªu chuÈn víi cêng ®é khai th¸c theo qui ®Þnh (Cêng ®é khai th¸c tèi ®a ®èi víi rõng phßng hé lµ 20%).

� §èi víi ®Êt cha cã rõng thuéc qui ho¹ch ®Ó trång rõng phßng hé th× céng ®ång ®îc Nhµ níc cÊp kinh phÝ trång vµ ch¨m sãc rõng. Sau khi rõng h×nh thµnh sÏ ®îc hëng toµn bé s¶n phÈm phô, s¶n phÈm c©y phï trî vµ ®îc hëng phÇn lín gi¸ trÞ s¶n phÈm chÝnh khi ®îc phÐp khai th¸c theo qui ®Þnh.

� §èi víi rõng tù nhiªn lµ rõng s¶n xuÊt, khi céng ®ång ®îc Nhµ níc giao rõng nµy ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ sÏ ®îc hëng s¶n phÈm do viÖc ¸p dông s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp, l©m s¶n phô, s¶n phÈm tØa tha vµ ®îc hëng mét phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh tuú thuéc vµo hiÖn tr¹ng rõng tríc khi giao vµ lîng t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña rõng còng nh thêi gian mµ céng ®ång ®· thùc hiÖn viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ nu«i dìng rõng.

� §èi víi ®Êt trèng, khi céng ®ång ®îc giao ®Êt ®Ó trång rõng s¶n xuÊt nÕu céng ®ång tù bá vèn ®Ó trång rõng th× ®-îc quyÒn tù quyÕt ®Þnh môc ®Ých vµ ph¬ng thøc g©y trång rõng (khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh hoÆc trång míi rõng); §îc tù lùa chän lo¹i c©y trång, kü thuËt trång; §îc tù quyÕt ®Þnh viÖc khai th¸c vµ sö dông l©m s¶n; §îc sö dông mét phÇn ®Êt l©m nghiÖp cha cã rõng (kh«ng qu¸ 20% diÖn tÝch) ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

� Céng ®ång khi tham gia nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng vµ trång rõng víi çc tæ chøc Nhµ níc ®îc hëng tiÒn c«ng kho¸n vµ quyÒn hëng lîi tõ rõng nh ®èi víi çc tæ chøc, hé gia ®×nh nhËn kho¸n, ®îc quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh 661/TTg.

5. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn tríc m¾t

� Gi¶i ph¸p vÒ ®Êt ®ai � G¾n viÖc giao ®Êt, giao rõng víi quy ho¹ch sö dông ®Êt cho th«n (b¶n) � UBND huyÖn cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång (KÓ c¶ rõng lµng b¶n qu¶n lý theo truyÒn thèng

l©u ®êi) nh»m b¶o ®¶m quyÒn sö dông ®Êt rõng vµ rõng hîp ph¸p cña céng ®ång. � ChuyÓn quyÒn qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng cña nh÷ng l©m trêng do kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý, sö

dông kh«ng hiÖu qu¶ cho çc hé gia ®×nh, tæ chøc hay céng ®ång d©n c th«n b¶n ®Þa ph¬ng. � Giao ngay diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng hiÖn cha cã chñ thùc sù cho céng ®ång th«n b¶n ®Þa ph¬ng qu¶n lý b¶o

vÖ tuú theo yªu cÇu vµ n¨ng lùc cña hä díi sù híng dÉn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng � Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t � Çc tØnh cÇn dµnh mét phÇn kinh phÝ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng (Dù ¸n 661) ®Ó hç trî céng ®ång khi hä tham gia b¶o

vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng t¬ng tù nh çc hé gia ®×nh hay çc tæ chøc kh¸c. � X©y dùng quü b¶o vÖ vµ t¸i t¹o rõng th«n b¶n b»ng çc nguån vèn cã thÓ huy ®éng ®îc. � KÕt hîp çc nguån kinh phÝ tõ çc ch¬ng tr×nh kh¸c (§Þnh canh ®Þnh c, ch¬ng tr×nh 135...) ®Ó hç trî cho viÖc

x©y dùng rõng céng ®ång cña th«n b¶n.

Page 2 of 3

� Gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc � Tæ chøc nghiªn cøu ngay ®Ó cã çc ®Ò nghÞ söa ®æi, bæ sung nh÷ng ®iÒu kho¶n liªn quan ®Õn vÞ trÝ ph¸p lý vµ

çc chÝnh s¸ch hç trî QLRC§. � Nghiªn cøu h×nh thøc tæ chøc QLRC§ nh thÕ nµo ®Ó cã thÓ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña mçi nhãm d©n téc,

mçi ®Þa ph¬ng mµ kh«ng tr¸i víi çc qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. � §¸nh gi¸ ®Çy ®ñ h¬n vÒ thùc tr¹ng QLRC§ hiÖn nay ®Ó rót ra çc bµi häc thùc tiÔn hç trî cho viÖc söa ®æi, bæ

xung khu«n khæ chÝnh s¸ch ë cÊp trung ¬ng vµ cÊp tØnh. � X©y dùng ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë cÊp trung ¬ng vµ cÊp tØnh g¾n víi dù ¸n trång míi 5 triÖu ha

rõng, ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c. � §Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn, n©ng cao nhËn thøc cña çc cÊp chÝnh quyÒn vµ ngêi d©n vÒ vai trß vµ hiÖu

qu¶ cña qu¶n lý rõng céng ®ång. � X©y dùng m« h×nh QLRC§ dùa vµo tæ chøc th«n b¶n chÆt chÏ, cã quy íc néi bé vµ thùc hiÖn qui íc hiÖu qu¶ ®Ó cã

thÓ x©y dùng çc quy chÕ mÉu vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng céng ®ång th«n b¶n. � Cñng cè vµ t¨ng cêng hÖ thèng khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m t¹i ®Þa ph¬ng ®Ó chuyÓn giao kü thuËt, ph¸t triÓn çc

kü n¨ng qu¶n lý rõng vµ n©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång khi hä tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng.

S¬ ®å 1: Néi dung khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî cho qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam

Page 3 of 3

Ch¬ng Tr×nh Héi Th¶o

Ngµy thø nhÊt: 14-11-2001

Thêi gian Chñ ®Ò Ngêi tr×nh bµy Chó ý

Buæi s¸ng

8:00-8:45

§¨ng ký ®¹i biÓu Ban tæ chøc

8:45-9:30 1. Giíi thiÖu vÒ môc tiªu vµ nh÷ng yªu cÇu chÝnh cÇn ®¹t ®îc cña héi th¶o, giíi thiÖu ®¹i biÓu

2. Khai m¹c héi th¶o

3. Ph¸t biÓu cña ®ai diÖn çc dù ¸n quèc tÕ

Dr. NguyÔn H¶i Nam, Th ký Tæ C«ng T¸c QG

Thø trëng Bé NN&PTNT

Dr. Elke Foerster

Tr×nh bµy çc b¸o ço

Khu«n khæ chÝnh s¸ch nhµ níc vµ thùc tr¹ng cu¶ qu¶n lý rõng céng ®ång hiÖn nay ë níc ta nh thÕ nµo?

Tr×nh bµy 3 b¸o ço kh¸i qu¸t ho¸ vÒ çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña nhµ níc cã liªn quan ®Õn QLRC§, thùc tr¹ng cña QLRC§ vµ ®Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî cho h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång nãi trªn.

9:30-9:50 Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh s¸ch nhµ níc liªn quan ®Õn QLRC§

Ph¹m Xu©n Ph¬ng, Vô CS

9:50-10:10 S¬ bé ®iÒu tra thùc tr¹ng cña QLRC§ ë ViÖt Nam

Hµ C«ng TuÊn, Cuc KL

10:10-10:30 Gi¶i lao

10:30- 10:45 §¸nh gi¸ çc m« h×nh QLRC§ ë ViÖt Nam

Cao VÜnh H¶i, Côc PTLN

10:45-11:00 §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ çc kiÕn nghÞ ®èi víi nhµ níc

NguyÔn Hång Qu©n, Côc PTLN, Chñ tÞch Tæ C«ng t¸c

11:00-11:15 Tr×nh bµy tãm t¾t ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp

Vò V¨n MÔ, §èi t¸c ch¬ng tr×nh 5 TriÖu ha

11:15-12:00 C©u hái ®èi víi çc b¸o ço vµ tr¶ lêi cña çc b¸o ço viªn

12:00 – 13:30 NghØ tra

Buæi chiÒu

13:30 – 14:30

Tr×nh bµy quan ®iÓm vµ ý kiÕn cña çc c¬ quan trung ¬ng vÒ vÊn ®Ò QLRC§

� V¨n phßng chÝnh phñ � UB ph¸p luËt quèc héi � Bé KH-§T � Bé Tµi ChÝnh � UB D©n Téc MiÒn Nói � TC§C

14:30-15:30 Th¶o luËn nhãm (Chia thµnh 4 nhãm) ®Ó th¶o luËn çc c©u hái theo 4 chñ ®Ò

1. Nhãm çc c¬ quan T¦ 2. Nhãm çc ®¬n vÞ Bé NN 3. Nhãm çc tØnh 4. Nhãm çc dù ¸n vµ tæ chøc quèc tÕ

15:30-15:45 Gi¶i lao

15:45 – 17:00 TiÕp tôc th¶o luËn nhãm.

Page 1 of 3

Ngµy thø hai: 15-11-2001

KÕt qu¶ cÇn ®¹t ®îc Çc ®¹i biÓu tham dù héi th¶o hiÓu râ nh÷ng yªu cÇu cña QLRC§ ®Õn çc chÝnh s¸ch cña nhµ níc; ThÊy ®îc nh÷ng trë ng¹i chÝnh vÒ mÆt ph¸p lý vµ híng gi¶i quyÕt kh¾c phôc çc trë ng¹i ®ã. Cïng víi çc kÕt qu¶ ®¹t ®îc tõ çc nhãm th¶o luËn, cã thÓ h×nh thµnh nh÷ng ®Ò xuÊt cho viÖc kiÕn nghÞ mét khu«n khæ ph¸p lý vµ yªu cÇu x©y dùng çc chÝnh s¸ch cña nhµ níc nh»m hç trî viÖc më réng h×nh thøc QLRC§ trong thêi gian tíi.

Thêi gian Chñ ®Ò Ngêi tr×nh bµy Chó ý

ViÖc thùc thi çc chÝnh s¸ch nhµ níc ë cÊp tØnh. Vai trß cña çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng trong viÖc thùc thi çc chÝnh s¸ch hç trî cho QLRC§

Tr×nh bµy çc b¸o ço liªn quan ®Õn viÖc vËn dông vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch ë cÊp tØnh cã liªn quan ®Õn QLRC§. §Ò xuÊt çc biÖn ph¸p hç trî viÖc thùc hiÖn më réng h×nh thøc QLRC§ t¹i çc tØnh

Buæi s¸ng

8:00 – 9:30

Tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËn cña 4 nhãm

Çc nhãm trëng C©u hái vµ tr¶ lêi

9:30-9:45 B¸o ço ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch trong çc nghiªn cøu ®iÓm vÒ QLRC§

Sheelagh, MRDP

9:45-10:00 Ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë 5 tØnh ch-¬ng tr×nh MRDP

Vò Hu Tuynh, Chuyªn gia chÝnh s¸ch LN

10:00 – 10:20 NghØ gi¶i lao

10:20-10:35 Ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë S¬n La-Lai Ch©u

NguyÔn Ngäc Lung, t vÊn dù ¸n SFDP

10:35-10:50 Ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ë §¨k L¨k

NguyÔn H¶i Nam, dù ¸n SMRP

10:50 – 11:15 C©u hái ®èi víi çc b¸o ço vµ tr¶ lêi cña çc b¸o ço viªn

11:15-12:00 Çc tØnh tr×nh bµy quan ®iÓm vÒ khÝa c¹nh thÓ chÕ vµ ch. s¸ch liªn quan ®Õn QLRC§ t¹i ®Þa ph¬ng

1. TØnh Lai Ch©u

2. TØnh Hµ Giang

3. NghÖ An

4. Thõa Thiªn HuÕ

12h00-13h30 NghØ tra

Buæi chiÒu

13:30 – 13:50

TiÕp tôc tr×nh bµy quan ®iÓm cña çc tØnh

5. Kon Tum

6. §¨k L¨k

13:50-15:15 Chia thµnh 4 nhãm th¶o luËn vÒ viÖc vËn dông chÝnh s¸ch ë cÊp tØnh vµ çc biÖn ph¸p hç trî cña çc cÊp çc ngµnh t¹i ®Þa ph¬ng ®èi víi viÖc thùc hiÖn QLRC§ ë th«n b¶n

15:50-15:30 Gi¶i lao

15:30- 16:30 Tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËn cña 4 nhãm

Trëng nhãm

16:30-17:00 KÕt luËn héi th¶o: Ng« §×nh Thä Nh÷ng kÕt luËn chÝnh rót ra qua 2

Page 2 of 3

� Tãm t¾t çc kÕt luËn ®óc rót tõ çc b¸o ço tr×nh bµy vµ th¶o luËn nhãm

� Nh÷ng ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ

� Lêi çm ¬n

NguyÔn Hång Qu©n

ngµy héi th¶o còng nh nh÷ng ®Ò xuÊt cho çc ho¹t ®éng tiÕp theo

KÕt qu¶ cÇn ®¹t ®-îc

� Nh÷ng vÊn ®Ò thuËn lîi vµ khã kh¨n ®· t¸c ®éng ®Õn viÖc thùc thi chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn viÖc hç trî cho QLRC§ ë cÊp tØnh cÇn ®îc x¸c ®Þnh ®Ó tõ ®ã cã çc ®Ò xuÊt víi nhµ níc vµ çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®Ò ra biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m më réng h×nh thøc QLRC§ trong thêi gian tíi.

� Héi th¶o cÇn rót ra nh÷ng kÕt luËn vµ ®Ò nghÞ nhµ níc x©y dùng mét khu«n khæ chÝnh s¸ch (§èi víi cÊp trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng) nh»m x¸c ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý, quyÒn ®îc nhËn ®Êt nhËn rõng cña céng ®ång, chÝnh s¸ch hëng lîi khi céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng vµ çc biÖn ph¸p t¨ng cêng vai trß tham gia cña céng ®ång d©n c th«n b¶n ë çc ®Þa ph¬ng trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng.

Page 3 of 3

Danh s¸ch ®¹i biÓu tham dù héi th¶o

TT Hä vµ Tªn Chøc vô Liªn hÖ

1. An V¨n B¶y §iÒu phèi viªn dù ¸n Dù ¸n L©m s¶n ngoµi gç Phone:9330971 Fax: 9320996 Email:[email protected]

2. Bardof Paul Cè vÊn MRDP Phone: 7331675 Fax: 7332067 Email: [email protected]

3. Bïi §×nh To¸i Chuyªn gia vÒ ®µo t¹o vµ khuyÕn n«ng

Dù ¸n Trång rõng ë c¸c tØnh B¾c Giang, Qu¶ng Ninh, L¹ng S¬n Phone: 8219173 Fax: 8219176 Email:[email protected]

4. Bïi Huy Nho chuyªn viªn Vô ChÝnh s¸ch, Bé NN&PTNT Phone:8434678 Fax: 84382343

5. Bïi M¹nh Cêng chuyªn viªn Vô Tæ chøc C¸n bé, V¨n phßng ChÝnh phñ Phone: Fax:

6. Bïi Xu©n Nh©n Chi côc KiÓm L©m tØnh Hoµ B×nh

7. Cao L©m Anh nghiªn cøu viªn ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam Phone: 8362230 Fax: 8345722

8. Cao VÜnh H¶i chuyªn viªn Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp, Bé NN&PTNT Phone: 8438803 Fax: 8438793 Email:[email protected]

9. §Æng Kim S¬n Phã Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin, Bé NN&PTNT Phone: 8234841 Fax: 8230381

10. §Æng Kim Vui HiÖu phã Trêng §¹i häc L©m nghiÖp Th¸i Nguyªn Phone: 028.858382

11. §Æng Thanh Liªm Së NN&PTNT tØnh §¨k L¨k Phone: 050.956286 Fax: 050850091

12. §inh H÷u Khanh Phã Gi¸m ®èc ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng Phone: 8617958 Fax: 8612881

13. §inh Ngäc Minh chuyªn viªn Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t Phone: Fax:

14. §inh Quang Khoa chuyªn viªn Tæng côc §Þa ChÝnh Phone: Fax:

15. §ç Thanh L©m §iÒu phèi viªn Oxfarm UK/I Tel. 8325491 Email: [email protected]

Page 1 of 7

16. §ç V¨n T¸m Chi côc KiÓm L©m tØnh Lai Ch©u

17. §oµn Hoµi Nam chuyªn viªn Côc KiÓm L©m, Bé NN&PTNT Phone:7335682 Fax: 7335685 Email: [email protected]

18. Dr. Bernd-Markus Liss cè vÊn cao cÊp PROFOR Phone: 7336539 Fax: 7336623 Email: [email protected]

19. Dr. Charles Bailey Quü Ford Phone: 9349766 Fax: 9760163 Email:[email protected]

20. Dr. NguyÔn H¶i Nam Qu¶n lý ch¬ng tr×nh quèc gia

Dù ¸n SMRP Phone/Fax: 9331638 Email:[email protected]

21. Dr. Elke Foerster cè vÊn trëng Dù ¸n SFDP (S«ng §µ) Phone: 8214771 Fax: 8214765 Email:[email protected]

22. Fok Sum Low ESCAP

23. Guido Broekhoven cè vÊn trëng NTFP Phone:9330970 Fax: 9320996 Email:[email protected]

24. Hµ C«ng TuÊn Phã Côc trëng Côc KiÓm L©m, Bé NN&PTNT Phone:7335682 Fax: 7335685 Email: [email protected]

25. Hans Warfvinge cè vÊn thùc ®Þa quèc tÕ Orgut AB Phone: 04-733 6539 Fax: 04-733 66 23 Email: [email protected]

26. Hå Sü Hång Uû ban Nh©n d©n tØnh Lai Ch©u

27. Hoµng Hång phã phßng Phßng Ph¸p lý, V¨n phßng Bé NN&PTNT Phone: 7333671 Fax: 8454319

28. Hoµng V¨n L©m Chi côc KiÓm L©m tØnh Yªn B¸i

29. Ingemar Salle cè vÊn l©m nghiÖp Dù ¸n EU/ Cao B»ng – B¾c C¹n Phone:026.855800 Fax: 026.855802 Email:[email protected]

30. Kh©u §×nh Anh c¸n bé l©m nghiÖp UBND huyÖn Hoµnh Bå, tØnh Qu¶ng Ninh Phone: Fax:

31. Kurmar Upadhyay cè vÊn trëng Dù ¸n Qu¶n lý Vïng §Çu nguån FAO/Hoµnh Bå Tel: 033. 858113/ 04.8237231 Fax: 033.858215 Email: [email protected]/ [email protected]

32. Lanh Danh Gia Së NN&PTNT tØnh Cao B»ng Phone/Fax: 026.852261

Page 2 of 7

33. Lª C«ng T¸ Phã Côc trëng Côc §Þnh canh §Þnh c vµ Vïng Kinh tÕ míi Phone: 8438691

34. Lª C«ng UÈn WWF Phone: 7338387 Fax.:7338388 Email:[email protected]

35. Lª Phan chuyªn viªn Trung t©m Th«ng tin, Bé NN&PTNT Phone: 8234841 Fax: 8230381

36. Lª ThÞ H¬ng Liªn th ký Dù ¸n SFDP (S«ng §µ) Phone: 8214771 Fax: 8214765 Email:[email protected]

37. Lª V¨n Kh¸nh chuyªn viªn Vô ChÝnh s¸ch Phone:8434678 Fax: 84382343

38. L¬ng §øc TuÊn chuyªn viªn Bé T ph¸p Phone: Fax:

39. L¬ng V¨n Linh chuyªn viªn V¨n phßng ChÝnh Phñ Phone: Fax:

40. L¬ng V¨n Th¾ng Chi côc KiÓm L©m tØnh Phó Thä

41. Lý V¨n Träng c¸n bé dù ¸n l©m nghiÖp Dù ¸n EU/ Cao B»ng – B¾c C¹n Phone:026.855800 Fax: 026.855802 Email:[email protected]

42. Marco Miagostovich RECOFTC

43. Bart Dominicus cè vÊn trëng Dù ¸n ADB – Bé NN&PTNT Phone: 9715694/95 Fax: 9715689 Email:[email protected]

44. Michael Glueck cè vÊn kü thuËt SMRP Phone/Fax: 9331638 Email: [email protected]

45. NguyÔn ThÕ B¸ch ®iÒu phèi viªn SFSP (Helvetas) Phone: 8329833

46. Pierre Yves Suter cè vÊn trëng SFSP (Helvetas) Phone: 8329833

47. Ruedi Luethi cè vÊn trëng SFSP (Helvetas) Phone: 8329833 Email: [email protected]

48. NguyÔn ThÞ YÕn IUCN Phone: 9330012/3 Fax number:8258794 E-mail: [email protected]

49. Ph¹m ThÞ Thuý C¬ c¸n bé dù ¸n SMRP Phone/Fax: 9331638 Email:[email protected]

50. Ng« §×nh Thä phã vô trëng Vô ChÝnh s¸ch, Bé NN&PTNT

Page 3 of 7

Phone:8434678 Fax: 84382343

51. Ng« Thêi Tuyªn Tæng Biªn tËp T¹p chÝ Khoa häc Kü thuËt N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé NN&PTNT Phone:7338243 Fax: 7338414 Email:[email protected]

52. NguyÔn Hång Qu©n phã côc trëng Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp, Bé NN&PTNT Phone: 8438803 Fax: 8438793 Email:[email protected]

53 NguyÔn H÷u Nho chi côc phã Chi côc KiÓm L©m tØnh Kon Tum Phone: Fax:

54 NguyÔn Huy Dòng phã gi¸m ®èc Trung t©m Tµi nguyªn M«i trêng L©m nghiÖp (FIPI) Phone: 8615513 Fax: 8616081

55 NguyÔn Ngäc Anh ®iÒu phèi viªn quèc gia Dù ¸n SFDP (S«ng §µ) Phone: 8214771 Fax: 8214765 Email:[email protected]

56 NguyÔn Ngäc Lung chñ tÞch Héi Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam Phone: 0913213009 email: [email protected]

57 NguyÔn Ninh TuÊn chuyªn viªn Vô KÕ ho¹ch, Bé NN&PTNT Phone: 8431571

58 NguyÔn Phóc Cêng chuyªn viªn Së NN&PTNT tØnh Yªn B¸i Phone: 029.852416 Fax: 029.852681

59 NguyÔn Ph¬ng Hµ phãng viªn B¸o N«ng nghiÖp, Bé NN&PTNT Phone:

60 NguyÔn Quang Minh chi côc trëng Chi côc KiÓm L©m tØnh Cao B»ng

61 NguyÔn TÊt Du Chi côc KiÓm L©m tØnh NghÖ An

62 NguyÔn ThÞ BÝch Hêng phiªn dÞch Dù ¸n SFDP (S«ng §µ) Phone: 8214771 Fax: 8214765 Email:[email protected]

63 NguyÔn ThÞ Kim Anh ®iÒu phèi viªn quèc gia UNDP (GEF/SGP) Phone: 9421495 Ext. 173 Fax: 8224003 Email:[email protected]

64 NguyÔn TiÕn L©m trëng bé phËn gi¸m s¸t ®¸nh gi¸

Dù ¸n EU/NghÖ An Phone:038.832064 Fax: 038.832015 Email:[email protected]

65 NguyÔn Träng UBND tØnh Thõa Thiªn HuÕ

66 NguyÔn V¨n Anh chi côc phã Chi côc KiÓm L©m tØnh Thõa Thiªn – HuÕ

67 NguyÔn V¨n Chïa Dù ¸n EU/S¬n La - Lai Ch©u Phone:023.826249 Fax: 023.826008

Page 4 of 7

68 NguyÔn V¨n §¼ng Thø trëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Phone:8436172 Fax: 8454319

69 NguyÔn V¨n L©n chuyªn viªn Vô Tæ chøc C¸n bé, Bé NN&PTNT Phone: 8454580 Fax:

70 NguyÔn V¨n Phong phã gi¸m ®èc Së NN&PTNT tØnh Gia Lai Phone: Fax:

71 NguyÔn V¨n TiÕn Trung t©m KhuyÕn N«ng tØnh B¾c C¹n

72 N«ng V¨n Pao phã chñ tÞch UBND tØnh Cao B»ng

73 Ph¹m Ngäc DËu Së NN&PTNT tØnh Hµ Giang Phone: 019.866353 Fax: 019.866446

74 Ph¹m Quèc TuÊn ®iÒu phèi viªn khu vùc Dù ¸n SFDP (S«ng §µ) Phone: 8214771 Fax: 8214765 Email:[email protected]

75 Ph¹m V¨n B×nh MRDP Phone:7331690 Fax: 7331672

76 Ph¹m Xu©n Ph¬ng chuyªn viªn Vô ChÝnh s¸ch, Bé NN&PTNT Phone:8434678 Fax: 84382343

77 Phïng ThÞnh Së NN&PTNT tØnh Hoµ B×nh Phone: 018.852003 Fax: 018.853789

78 Rajesh B. Shrestha chuyªn gia vÒ qu¶n lý tµi nguyªn

SNV Tel: (84 8) 846 3791 Fax. : (84 8) 846 3794 E-mail: [email protected]

79 Sheelagh O'Reilly cè vÊn kü thuËt MRDP Phone: 7338456/0912011791 Email: [email protected]

80 Th¸i Thanh Lîm UBND tØnh Kiªn Giang Phone: Fax:

81 Th©n V¨n Long MRDP Phone:7331690 Fax: 7331672

82 T« §×nh Mai thµnh viªn Tæ C«ng t¸c Quèc gia vÒ LNC§ Phone: 8346795 Email: [email protected]

83 T« HiÕn §Ö c¸n bé dù ¸n Dù ¸n EU/NghÖ An Phone:038.832064 Fax: 038.832015 Email:[email protected]

84 TrÇn ThÞ Thu H»ng Së NN&PTNT tØnh Kiªn Giang Phone: Fax:

Page 5 of 7

85 TrÇn V¨n Con gi¸m ®èc Trung t©m Nghiªn cøu Rõng NhiÖt ®íi tØnh Gia Lai Phone:059.820185 Fax: 059.820598 Email: [email protected]

86 TriÖu §øc H¬ng phã chñ tÞch UBND huyÖn Hoµnh Bå, tØnh Qu¶ng Ninh Phone: Fax:

87 TriÖu §øc V¨n Së NN&PTNT tØnh B¾c C¹n Phone: 0281.870164 Fax: 0281.870525

88 TriÖu V¨n Lùc Chi côc KiÓm L©m tØnh B¾c C¹n

89 TrÞnh Xu©n Thiªn phã phßng Phßng Ph¸p chÕ, V¨n phßng Bé NN&PTNT Phone: 7333671 Fax: 8454319

90 Vâ Duy ViÖt Së NN&PTNT tØnh NghÖ An Phone: 038.844998 Fax: 038.835993

91 Vâ Thanh S¬n MRDP Phone:7331675 Fax: 7331672

92 Vâ V¨n Dù phã gi¸m ®èc Së NN&PTNT tØnh Thõa Thiªn - HuÕ Phone/Fax: 054.828804

93 Vâ V¨n Trêng Chi côc KiÓm L©m tØnh Kiªn Giang Phone: Fax:

94 Vò §×nh Quang c¸n bé gi¸m s¸t Dù ¸n NTFP Phone:9330971 Fax: 9320996 Email:[email protected]

95 Vò Dòng phã trëng ban Ban Kinh tÕ Trung ¬ng §¶ng CSVN Phone: Fax:

96 Vò Hoµi Minh cè vÊn thùc ®Þa PROFOR Tel. 8225324 or 091207861 Fax. 8225347 Email: [email protected]

97 Vò H÷u Tuynh thµnh viªn Tæ C«ng t¸c Quèc gia vÒ LNC§

Phone: 5580592

98 Vò Long thµnh viªn Tæ C«ng t¸c Quèc gia vÒ LNC§ Phone: 7562389 Email:[email protected]

99 Vò Nh©m trëng khoa Trêng §¹i häc L©m nghiÖp Xu©n Mai Phone: 034.840750 Fax: 034.840042

100 Vò V¨n DÇn Së NN&PTNT tØnh Kon Tum

Phone:060.862516

Fax: 060864994

Page 6 of 7

Ban Tæ Chøc Héi Th¶o

1. Ng« §×nh Thä

2. NguyÔn Hång Qu©n

3. Hµ C«ng TuÊn

4. NguyÔn H¶i Nam

5. Elke Foerster

101 Vò V¨n Dòng thµnh viªn Tæ C«ng t¸c Quèc gia vÒ LNC§ Phone: 8615513 Fax: 8616081

102 Vò V¨n MÔ chuyªn viªn V¨n phßng Ch¬ng tr×nh Hç trî Ngµnh L©m nghiÖp Phone: 7337913 Fax: 7337912 Email: [email protected]

103 Vò Xu©n Trô Së NN&PTNT tØnh Lai Ch©u Phone:023.826184 Fax: 023.826008

Page 7 of 7

Danh s¸ch thµnh viªn Tæ C«ng T¸c Quèc Gia vÒ Qu¶n lý rõng céng ®ång

(Danh s¸ch cËp nhËt th¸ng 4 n¨m 2002)

STT Tªn thµnh viªn §Þa ChØ §T/FAX/Email

1. Bernd-Markus Liss Dù ¸n PROFOR, Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tel: 7336539

Fax: 7336623

Email: [email protected] [email protected]

2. Christian Sloth FAO

Chuyªn gia L©m NghiÖp

Tel:9424208/9423239

Fax:9423239

email: [email protected]

3. §ç §×nh S©m ViÖn Khoa Häc L©m NghiÖp ViÖt Nam

Chem, Tu Liem, Hanoi

Tel. 8389815, Fax. 8389722

Email: [email protected]

4. §ç M¹nh Hïng Uû Ban S«ng Mª C«ng Quèc Gia

23 Hµng Tre, Hµ Néi

Tel. 9343565, Fax. 8256929


5. §ç Thµnh L©m Oxfarm UK/I

218 §éi CÊn (Kh¸ch s¹n La Thµnh), Hµ Néi

Tel. 8325491


6. Edwin Shank DFID

Chuyªn gia vÒ ThÓ ChÕ vµ ChÝnh S¸ch

Tel: 8521471/091229249


7. Elke Forster Dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ

1A, NguyÔn C«ng Trø, Hµ Néi.

Tel. (0)22 840173, (0)22 854179


8. Ernst Kuerster Dù ¸n Ngµnh L©m NghiÖp ADB 1A, NguyÔn C«ng Trø, Hµ Néi.

Tel: 971 5694 Email: [email protected]

9. Guido Broekhoven Dù ¸n NTFP, IUCN

I.P. Box 60

Tel. 9320970/1, Fax. 9320996


10. Hµ ThÞ LÜnh Côc KiÓm L©m

Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

2 Ngäc Hµ, Ba §×nh, Hµ Néi

Tel. 7335682, Fax. 7335685


11. Ingemar Salle Dù ¸n Ph¸t triÓn N«ng Th«n Cao B»ng-B¾c C¹n

Thi x· Cao B»ng, TØnh Cao B»ng

Tel: 026-855801,

Fax: 026-855802


12. Kumar. Upadhyay Dù ¸n Qu¶n Lý ®Çu nguån t¹i HuyÖn Hoµnh Bå, tØnh Qu¶ng Ninh

Tel: 033. 858113/ 04.8237231

Page 1 of 4

Fax: 033.858215

Email: [email protected]/ [email protected]

13. Lª C«ng UÈn WWF Indochina

53 TrÇn Phó, Ba §×nh, Hµ Néi

I.P. Box. 151

Tel. 7338387/091562363,

Fax. 7338388

Email:[email protected]

14. Michael Gluck Dù ¸n SMRP

20 TrÇn Hng §¹o, Hµ Néi

Tel/Fax. 9346001~3


15. Ng« §×nh Thä Vô ChÝnh S¸ch



Tel: 8434678;

Fax: 8438233

16. NguyÔn H¶i Nam Dù ¸n SMRP

20 TrÇn Hng §¹o, Hµ Néi

Tel/Fax. 9346001~3


17. NguyÔn Hång Qu©n Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp



Tel. 8438803/091206069;

Fax. 8438793; NR: 9871285


18. NguyÔn Huy Dòng Trung T©m Tµi Nguyªn M«i Trêng Rõng, ViÖn §iÒu Tra Qui Ho¹ch Rõng (FIPI)

Thanh Tr×, Hµ Néi

Tel. 8615513 /090283647

Fax. 8616081 or 8612881

19. NguyÔn Tö Siªm Ban Qu¶n Lý c¸c Dù ¸n ViÖn Trî N«ng NghiÖp



Tel: 7336966/0913234073

Emai: [email protected]

20. NguyÔn V¨n S¶n §¹i Sø Qu¸n V¬ng Quèc Hµ Lan Tel. 8315650 Fax. 8315655


21. Ph¹m §øc TuÊn Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp



Tel: 7332154; Fax. 8438793


22. Ph¹m Quang Minh Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp



Tel: 8438812; Fax. 8438793


23. Ph¹m Quèc TuÊn Dù ¸n L©m NghiÖp X· Héi S«ng §µ

1A, NguyÔn C«ng Trø, Hµ Néi.

Tel. (0)22 840173, (0)22 854179


Page 2 of 4

24. Ph¹m Xu©n Ph¬ng Vô ChÝnh S¸ch



Tel: 8434678; Fax: 8438233


25. Richard Sobey Dù ¸n Ph¸t TriÓn N«ng Th«n S¬n La-Lai Ch©u

ThÞ X· §iÖn Biªn, tØnh Lai Ch©u

Tel: 023. 826249/023.826536

Fax: 023. 826008


26. Ruedi Luethi Ch¬ng Tr×nh L©m NghiÖp X· Héi (Helvetas)

Phone: 8329833


27. Sheelagh O'reilly Ch¬ng Tr×nh Xo¸ §ãi Gi¶m NghÌo khu vùc MiÒn Nói PhÝa B¾c (DFID Vietnam)

47a Quan Thanh (6th floor), Ba Dinh, Hanoi Tel: + 84 4 7338456/0912011791 Email: [email protected]

28. T« §×nh Mai Thµnh viªn Tæ C«ng T¸c Tel. 7331613, Nr: 8346795

Fax. 8438233


29. Torsten Bong Dù ¸n L©m nghiÖp X· Héi vµ B¶o Tån Thiªn Nhiªn t¹i NghÖ An

Thµnh phè Vinh, TØnh NghÖ An

Tel: 038 832064, Fax: 038 832015

Email:[email protected]

30. TrÇn Nam B×nh Nhãm Hç Trî Quèc TÕ (ISG)



Tel: 7336610; Fax: 7336624


31. Ulrich Apel Dù ¸n KFW3 1A, NguyÔn C«ng Trø, Hµ Néi

Tel: 8219 173 Email: [email protected] (in Vietnam) or [email protected]

32. Vò §×nh Quang Dù ¸n NTFP, IUCN,

I.P. Box 60

Tel. 9320970/1, Fax. 9320996


33. Vò Hoµi Minh Dù ¸n PROFOR



Tel. 8225324 or 091207861

Fax. 8225347


34. Vò H÷u Tuynh Thµnh Viªn Tæ C«ng T¸c Tel. 8434678, Fax. 8438233

35. Vò Long Thµnh Viªn Tæ C«ng T¸c Tel. 7562389

36. Vò V¨n Dòng Trung T©m Tµi Nguyªn M«i Trêng Rõng, ViÖn §iÒu Tra Qui Ho¹ch Rõng (FIPI)

Thanh Tr×, Hµ Néi

Tel. 8615513 NR: 5760492

Fax. 8616081 or 8612881

37. Vò V¨n MÔ Ch¬ng Tr×nh Hç Trî Ngµnh L©m NghiÖp (FSSP), Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, 2 Ngäc Hµ, Ba §×nh, Hµ Néi

Tel: 7337913, Fax: 7337912


Page 3 of 4

Së H÷u vµ Sö Dông §Êt §ai TruyÒn Thèng cña çc D©n Téc ThiÓu Sè ë ViÖt Nam

V¬ng Xu©n T×nh, ViÖn d©n téc häc

Tãm lîc

Bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn v¸n ®Ò së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt nam. §i s©u lµm râ, trong x· héi truyÒn thèng vµ c¶ hiÖn nay, cã nhiÒu lo¹i h×nh ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè, nh÷ng t¸c ®éng lín lao ®Õn së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè chØ thùc sù diÔn ra díi chÝnh thÓ cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ, nay lµ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. BµI viÕt nhÊn m¹nh, chÝnh s¸ch tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch di d©n, x©y dùng c¬ së kinh tÕ quèc doanh ë vïng d©n téc thiÓu sè; ®Æc biÖt, sù ra ®êi cña LuËt ®Êt ®ai1993, LuËt söa ®æi ®Êt ®ai n¨m 1988 ®· vµ ®ang cã nhiÒu t¸c ®éng tÝch cùc ë vïng d©n téc thiÓu sè. Tuy nhiªn, hÖ thèng ph¸p luËt nµy vÉn cßn mét sè bÊt cËp. cÇn ®îc söa ®æi, bæ sung; t¹o ®IÒu kiÖn ph¸t huy truyÒn thèng së h÷u céng ®ång vÒ ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè.

1. Më ®Çu

Trong lÞch sö çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam, nhÊt lµ t¹i vïng nói, cha bao giê vÊn ®Ò ®Êt ®ai l¹i ®Æt ra gay g¾t nh hiÖn nay. Lý do lµ bëi : tríc khi LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 ra ®êi, cã nhiÒu nguyªn nh©n khiÕn hä cha quan t©m s©u s¾c ®Õn vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt. Trong x· héi truyÒn thèng ( tríc n¨m 1945 ) do ®Êt réng ngêi tha nªn ®Êt canh t¸c, nhÊt lµ ®Êt canh t¸c n¬ng rÉy, cßn kh¸ dåi dµo. Cã ch¨ng, ngêi n«ng d©n miÒn nói ( nh çc téc ngêi sèng t¹i vïng thung lòng : Tµy, Nïng, Mêng, Th¸i vµ mét bé phËn ngêi Dao, ngêi Hm«ng...) chØ coi träng phÇn ruéng níc hoÆc nh÷ng n¬ng ®Þnh canh gÇn nhµ mµ th«i. ChØ ®Õn khi Kho¸n 10 ®îc thùc hiÖn ( 1988 ) vµ tiÕp theo lµ sù ra ®êi cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, víi viÖc quy ®Þnh çc quyÒn cña ngêi sö dông ®Êt, thõa nhËn ®Êt cã gi¸, céng thªm søc Ðp d©n sè, nhu cÇu vÒ ®Êt ®ai míi thùc sù cÊp thiÕt víi çc d©n téc n¬i ®©y.

Çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam tõng cã truyÒn thèng riªng vÒ së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai, mµ së h÷u vµ qu¶n lý céng ®ång lµ ®Æc ®iÓm næi bËt. Trong nh÷ng thÕ kû qua, tõ çc triÒu ®¹i phong kiÕn, bé m¸y cai trÞ cña thùc d©n, ®Õ quèc cho ®Õn chÝnh thÓ níc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ruéng ®Êt t¸c ®éng ®Õn së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng cña hä. Tuy nhiªn cho tíi nay, çc c«ng tr×nh nghiªn cøu s©u vÒ lÜnh vùc ®ã hÇu nh cßn v¾ng bãng. H¬n n÷a, qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Êt ®ai ë vïng d©n téc vµ miÒn nói trong nh÷ng n¨m qua ®· béc lé mét sè ®iÓm bÊt hîp lý, khiÕn viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®Êt ®ai phï hîp víi vïng nµy lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt.

2. Môc tiªu

Môc tiªu cña bµI viÕt nµy lµ x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng, xem xÐt sù t¸c ®éng cña çc chÝnh s¸ch vµ ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ nh»m x©y dùng, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Êt ®ai phï hîp víi çc d©n téc ë ViÖt Nam.

3. Néi dung

3.1 Çc lo¹i h×nh ®Êt ®ai truyÒn thèng ë vïng d©n téc thiÓu sè

3.1.1. Vïng ®ång b»ng

Page 1 of 10

a. Ruéng níc: Çc d©n téc thiÓu sè sinh sèng t¹i vïng ®ång b»ng, nh: Ch¨m, Kh¬ me, diÖn tÝch ruéng níc chiÕm diÖn tÝch lín trong tæng sè diÖn tÝch ®Êt ®ai trång trät. §ã lµ nh÷ng m¶nh ®Êt canh t¸c b»ng ph¼ng, xung quanh cã bê ®Ó gi÷ níc vµ ®îc sö dông chñ yÕu trång lóa níc. Ruéng cña ®ång bµo ®îc khai ph¸ tõ l©u ®êi vµ lµ c¬ së quan träng t¹o thu nhËp.

b. Ruéng kh«: Ruéng kh« lµ m¶nh ®Êt canh t¸c b»ng ph¼ng, n»m trªn gß ®Êt cao hay ven ®åi, xung quanh còng cã bê, nhng kh«ng ®Ó gi÷ níc mµ chØ nh»m h¹n chÕ xãi mßn ®Êt. PhÇn lín ruéng kh« vèn lµ n¬ng rÉy ®îc san ®¾p, c¶i t¹o mµ thµnh. Trong trång trät cña ngêi Kh¬ me vµ ngêi Ch¨m, ruéng kh« cã vai trß quan träng thø hai sau ruéng níc. Trªn ruéng nµy, ngêi ta trång çc lo¹i hoa mµu, nh: ng«, khoai, s¾n, ®Ëu, l¹c, da, cµ, rau xanh...Gièng nh ruéng níc, ruéng kh« tõ l©u ®îc ngêi Ch¨m vµ Kh¬ me ®Þnh canh vµ th©m canh.

c. N¬ng rÉy: ë vïng ngêi Ch¨m vµ Kh¬ me, do ®Þa h×nh chñ yÕu lµ ®ång b»ng nªn n¬ng rÉy chiÕm diÖn tÝch kh«ng ®¸ng kÓ. §ã lµ nh÷ng m¶nh ®Êt canh t¸c kÐm mµu mì, n»m trªn ®åi cao hay sên nói dèc, ®îc ngêi Ch¨m gäi lµ s¬n ®iÒn, ngêi Kh¬ me gäi lµ chom ca. Trªn rÉy, ngêi d©n trång lóa c¹n vµ çc lo¹i hoa mµu.

d. Vên: Vên xuÊt hiÖn ë ngêi Ch¨m vµ Kh¬ me cã lÏ cha l©u. §ã lµ nh÷ng m¶nh ®Êt canh t¸c n»m quanh nhµ hay quanh lµng, n¬i cao r¸o vµ dÔ tho¸t níc. Mét sè diÖn tÝch vên quanh lµng cã nguån gèc tõ ruéng kh«. Trong vên, ngêi d©n trång çc lo¹i c©y ¨n qu¶, gia vÞ, rau xanh vµ thËm chÝ cã c¶ c©y lÊy gç, c©y t¹p.

®. §Êt c«ng tr×nh thuû lîi: G¾n víi canh t¸c ruéng níc, c«ng tr×nh thuû lîi tån t¹i kh¸ phæ biÕn vµ chiÕm diÖn tÝch ®¸ng kÓ trong ®Þa bµn c tró cña ngêi Ch¨m vµ Kh¬ me. Çc c«ng tr×nh thuû lîi lín ®îc x©y dùng do c«ng søc cña tËp thÓ mét lµng hay nhiÒu lµng. T¹i vïng ngêi Ch¨m ë ThuËn H¶i, hiÖn cßn hai c«ng tr×nh thuû lîi lín lµ Nha Trinh vµ Ma RÖn, ®îc x©y dùng çch ®©y vµi tr¨m n¨m. Mçi c«ng tr×nh gåm hÖ thèng nhiÒu ®Ëp níc, hå chøa níc vµ m¬ng dÉn thuû nhËp ®iÒn. Tæng sè chiÒu dµi çc m¬ng dÉn níc chÝnh cña hai c«ng tr×nh íc kho¶ng trªn 150 km.

T¹i vïng ngêi Kh¬ me ë T©y Nam Bé, tån t¹i phæ biÕn hÖ thèng çc ao, kªnh, r¹ch tù nhiªn hay nh©n t¹o cã quy m« lµng, liªn lµng, liªn vïng ®Ó chøa níc vµ tíi tiªu cho ruéng. NhiÒu ao lín ®îc biÕt ®Õn, ®îc th tÞch ghi nhËn vµ ®i vµo truyÒn thuyÕt, trong ®ã, næi tiÕng lµ ao Bµ Om vµ ao PhËt ë vïng tø gi¸c Long Xuyªn.

e. Thæ c: Thæ c lµ khu c tró cña mçi lµng, bao gåm nhµ ë, c«ng tr×nh phô, chuång gia sóc cña hé gia ®×nh; ngoµi ra cßn cã c«ng tr×nh c«ng céng cña lµng nh chïa chiÒn ( ë ngêi Kh¬ me ), th¸nh ®êng ®¹o Håi, ®Òn th¸p ( ë ngêi Ch¨m ).

3.1.2. Vïng cao

a. §Êt rõng: Rõng thêng chiÕm phÇn lín l·nh thæ mçi lµng vïng cao. §Æc ®iÓm cña rõng vïng nµy lµ nhiÒu tÇng, rÊt phong phó vÒ chñng lo¹i ®éng, thùc vËt. Rõng cung cÊp nhiÒu nguån lîi cho ngêi d©n, tõ ®Êt s¶n xuÊt, b·i ch¨n th¶ gia sóc, gç x©y dùng, cñi ®èt, nguyªn liÖu lµm nghÒ thñ c«ng ®Õn nguån l¬ng thùc vµ thùc phÈm( rau, cñ, qu¶, mu«ng thó...). Tuú theo chøc n¨ng mµ ngêi ta ph©n chia rõng thµnh nh÷ng lo¹i kh¸c nhau: rõng ®Çu nguån, rõng lµm rÉy, rõng s¨n b¾n, rõng thiªng, rõng ma...

b. N¬ng rÉy: Víi nhiÒu c d©n vïng cao, n¬ng rÉy lµ ®Êt trång trät chñ yÕu. Cã hai lo¹i n¬ng rÉy: n¬ng ®Þnh canh vµ n-¬ng du canh. N¬ng ®Þnh canh thêng ë ®Þa thÕ Ýt dèc, ®îc chñ nh©n chèng xãi mßn ( ®¾p bê, trång c©y xung quanh ) vµ bãn ph©n cho ®Êt. N¬ng du canh kh«ng ®îc sö dông liªn tôc.

§Æc trng kü thuËt canh t¸c cña n¬ng rÉy lµ chÆt c©y, ph¬i kh«, ®èt lÊy tro ®Ó trång trät. N¬ng rÉy cã vai trß kh¸c nhau ë çc vïng c¶nh quan kh¸c nhau. T¹i vïng ®ång bµo Tµy, Nïng, Th¸i, Mêng...( vïng thung lòng ch©n nói ), n¬ng rÉy lµ ®Êt trång hoa mµu, bæ trî cho ruéng níc. ë vïng cao, n¬i kh«ng cã ®iÒu kiÖn lµm ruéng níc, n¬ng rÉy hÇu nh lµ ®Êt trång trät duy nhÊt mµ trªn ®ã, ngêi d©n ®éc canh hoÆc ®a canh çc lo¹i c©y trång : c©y l¬ng thùc (lóa, ng«, khoai, s¾n...), c©y nguyªn liÖu dÖt (b«ng, gai, lanh), c©y thùc phÈm ( ®Ëu, l¹c, bÇu, bÝ, rau xanh, ít, hµnh, tái, giÒng...), c©y ¨n qu¶ (chuèi, mÝt, ®u ®ñ...).

Çc d©n téc thiÓu sè ë vïng cao rÊt thµnh th¹o trong kü thuËt lu©n kho¶nh vµ quay vßng khÐp kÝn ®Êt rÉy. Tríc ®©y, khi cßn ®Êt réng ngêi tha, mçi gia ®×nh thêng cã diÖn tÝch rÉy hu canh gÊp hµng chôc lÇn rÉy ®¬ng canh. Mçi ®¸m rÉy chØ ®îc canh t¸c mét n¨m, nhiÒu l¾m lµ hai n¨m råi l¹i bá ho¸. Sau ®ã, ngêi ta chuyÓn sang canh t¸c ®¸m kh¸c, ®Ó råi 9 -12 n¨m sau, khi rõng t¸i sinh, ®Êt ®ai trë nªn mµu mì, ®¸m rÉy Êy míi ®îc canh t¸c l¹i. ë miÒn nói ViÖt Nam, kü thuËt quay vßng ®Êt rÉy theo lèi lu©n kho¶nh khÐp kÝn ®îc thùc hiÖn tõ l©u. Theo çch nµy, nÕu mét gia ®×nh cã 6 ngêi víi 3 lao ®éng th× cÇn kho¶ng 25-30 ha ®Êt rõng ®Ó lu©n canh rÉy. Muèn thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã, ®ßi hái mËt ®é d©n sè kh«ng qu¸

Page 2 of 10

15 ngêi/km2.

c. Ruéng níc: PhÇn lín ruéng níc chØ tËp trung t¹i vïng thung lòng - n¬i c tró cña ngêi Tµy, Nïng, Th¸i, Lù, Lµo, vµ phÇn nµo ë çc d©n téc £ ®ª, Mn«ng, Sª ®¨ng sèng trªn vïng cao nguyªn. T¹i çc d©n téc hay nhãm ®Þa ph¬ng cña çc d©n téc nµy, ruéng níc lµ ®Êt canh t¸c chÝnh. Ruéng níc vïng cao cã hai lo¹i: ruéng b»ng ë thung lòng vµ ruéng bËc thang trªn sên nói. Ngêi Hm«ng vµ ngêi Dao còng lµm ruéng níc nhng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu lµ ruéng bËc thang. PhÇn lín çc d©n téc rÎo gi÷a vµ rÎo cao kh«ng cã ruéng níc. T¹i nhiÒu n¬i thuéc vïng cao, ruéng níc chØ canh t¸c ®îc mét vô vµ n¨ng suÊt cßn thÊp.

d. §Êt soi b·i: Soi b·i lµ ®Êt canh t¸c ë cï lao gi÷a s«ng hay b·i b»ng ven s«ng suèi, ®îc båi ®¾p bëi phï sa. Lo¹i ®Êt nµy thêng cã ë vïng çc d©n téc Tµy, Nïng, Th¸i, Lù, Lµo, Mêng, S¸n D×u, Ba na, Gia rai, £ ®ª, Chu ru, Raglai... §Æc ®iÓm cña ®Êt soi b·i lµ kh«, ®é ph× cao, cho n¨ng suÊt c©y trång æn ®Þnh, nhng dÔ bÞ lôt vµ thêng chØ canh t¸c ®îc mét vô. C©y trång trªn ®Êt soi b·i lµ ng«, khoai, rau, ®Ëu vµ ®«i khi c¶ b«ng, mÝa...

e. B·i ch¨n th¶ gia sóc: T¹i çc lµng vïng cao, tõ miÒn nói phÝa B¾c ®Õn T©y Nguyªn, xa kia thêng cã b·i ch¨n th¶ gia sóc. B·i nµy réng chõng vµi chôc ®Õn hµng tr¨m ha, gÇn nguån níc vµ nhiÒu cá, n»m ngoµi khu vùc c tró vµ cã thÓ çch lµng kh¸ xa. §«i khi ngêi ta cßn rµo dËu cÈn thËn vµ lµm cöa ra vµo ë b·i ch¨n th¶. Gia sóc nh tr©u, bß, ngùa, dª cña çc gia ®×nh ®îc ®a vµo nu«i ë khu vùc nµy. T¹i ®©y, gia sóc tù kiÕm ¨n, sinh s¶n vµ khi cÇn, ngêi ta míi t×m chóng.

g. §Êt thæ c: Thæ c cña mçi lµng thêng ë n¬i b»ng ph¼ng vµ gÇn nguån níc. Xa kia, trong khu thæ c Ýt cã vên. T¹i nhiÒu d©n téc vïng Trêng S¬n-T©y Nguyªn, ngoµi nhµ ë cña çc gia ®×nh cßn cã ng«i nhµ chung cña c¶ lµng ( nhµ r«ng,...). ë mét sè d©n téc, quanh khu thæ c thêng ®îc rµo dËu cÈn thËn, cã cöa ra vµo, thËm chÝ ®Æt ch«ng thß vµo ban ®ªm ®Ó gi÷ gia sóc, chèng trém cíp...

h. Rõng ®Çu nguån: Trong ph¹m vi cña mçi lµng vïng cao thêng cã khu rõng ®Çu nguån, ®îc gäi lµ rõng cÊm hay rõng thiªng. §ã lµ khu rõng nguyªn sinh, cã nhiÒu c©y to, n¬i ph¸t sinh cña nguån níc. Theo tÝn ngìng b¶n ®Þa, ®©y lµ khu rõng thiªng, cã thÇn linh tró ngô. LuËt tôc çc d©n téc ®Òu nghiªm cÊm vµ xö ph¹t nÆng hµnh vi x©m ph¹m ®Êt ®ai vµ rõng ë khu vùc nµy. ViÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån tuy mang mµu s¾c t«n gi¸o nhng l¹i hµm chøa tri thøc ®Þa ph¬ng vÒ øng xö víi tù nhiªn, x· héi nh»m b¶o vÖ nguån níc vµ ®iÒu kiÖn sèng.

i. NghÜa ®Þa vµ rõng ma: Çc d©n téc thiÓu sè thêng cã truyÒn thèng thæ t¸ng nªn lµng vïng cao hay cã khu nghÜa ®Þa ®Ó ch«n cÊt ngêi chÕt. Cã n¬i ë d©n téc Tµy, Nïng, mçi hä cßn cã nghÜa ®Þa riªng. NghÜa ®Þa n»m bªn ngoµi khu c tró, th-êng çch xa lµng. Trong nhiÒu trêng hîp, nghÜa ®Þa ®îc ®Æt ë phÝa t©y lµng, lµ híng quy ®Þnh dµnh cho ngêi chÕt. Tuú theo lµng lín hay nhá mµ khu nghÜa ®Þa cã quy m« kh¸c nhau, tõ vµi ha ®Õn hµng chôc ha. Chç dµnh cho nghÜa ®Þa thêng lµ rõng c©y to, ®îc gäi lµ rõng ma, n¬i tró ngô cña linh hån ngêi chÕt, ®îc gi÷ g×n vµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Ngêi ta kiªng kh«ng tiÕn hµnh bÊt cø ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ khai th¸c nµo trªn khu vùc nµy.

k. BÕn níc: §©y lµ n¬i hµng ngµy d©n lµng ®Õn lÊy níc cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t. Mçi lµng cã tõ mét ®Õn vµi bÕn níc. Víi çc d©n téc vïng Trêng S¬n - T©y Nguyªn, bÕn níc thêng n»m ë r×a lµng, bªn díi rõng ®Çu nguån. BÕn níc ®îc rµo dËu xung quanh ®Ó ng¨n gia sóc. Hµng n¨m, d©n lµng tæ chøc lÔ cóng vµ dän vÖ sinh bÕn níc.

Nh×n l¹i vÒ lo¹i h×nh ®Êt ®ai truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè ë vïng ®ång b»ng vµ vïng cao, tuy ®Æc ®iÓm cã kh¸c nhau, song l¹i t¬ng ®ång vÒ chøc n¨ng. T¹i mçi vïng ®Òu cã lo¹i ®Êt dµnh cho sinh ho¹t ( thæ c, ®êng x¸, c«ng tr×nh c«ng céng...), ®Êt canh t¸c ( ruéng, rÉy, vên...), ®Êt hoang ho¸ lµm quü dù phßng vµ mäi ngêi cã thÓ tù do khai th¸c( rõng, ®Çm lÇy...).

3.2. §Æc ®IÓm së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng

a. §Êt c«ng h÷u

C«ng h÷u vÒ ®Êt ®ai lµ truyÒn thèng phæ biÕn cña çc d©n téc. H×nh thøc së h÷u nµy tån t¹i l©u ®êi tríc khi xuÊt hiÖn th÷u vÒ ruéng ®Êt, kh«ng chØ thÊy ë ViÖt Nam mµ cßn t¹i nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Ngay ë vïng n«ng th«n ngêi ViÖt tríc n¨m 1945, trong sè 3.653 x· t¹i miÒn B¾c, ruéng c«ng vµ b¸n c«ng b¸n t vÉn chiÕm tíi 25 % diÖn tÝch canh t¸c. Víi çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam, nhÊt lµ nh÷ng téc ngêi t¹i vïng miÒn nói, ®Êt ®ai c«ng h÷u - ®Êt thuéc quyÒn qu¶n lý cña céng ®ång - l¹i cµng phæ biÕn. §Êt cña céng ®ång ®îc hiÓu lµ ®Êt cña lµng, cña chung mét sè lµng, hoÆc ®Êt cña dßng hä. Lo¹i ®Êt chung cña mét sè lµng cßn thÊy ë vïng d©n téc Tµy, Nïng. T¹i ®©y, vÉn tån t¹i khu rõng thiªng cña mét vµi

Page 3 of 10

lµng, ®îc ngêi d©n cña çc lµng Êy chung søc b¶o vÖ.

§Êt ®ai thuéc së h÷u céng ®ång gåm nhiÒu lo¹i: tõ ruéng níc, ®Êt rõng, rõng ®Õn ao hå, s«ng suèi. Tuú theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sù ph¸t triÓn vµ møc ph©n ho¸ x· héi ë tõng d©n téc, tõng vïng mµ vai trß qu¶n lý cña céng ®ång ®îc thÓ hiÖn kh¸c nhau víi tõng lo¹i ®Êt trªn. QuyÒn së h÷u céng ®ång vÒ ®Êt ®ai thêng ®îc biÓu hiÖn qua çc khÝa c¹nh sau ®©y:

� Céng ®ång cã toµn quyÒn vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai, nh quy ®Þnh n¬i c tró, khu vùc canh t¸c, khu nghÜa ®Þa..., cã quyÒn xö lý ngêi vi ph¹m nh÷ng quy ®Þnh nªu trªn.

� Çc ç nh©n chØ cã quyÒn sö dông ®Êt, cã quyÒn thõa kÕ, quyÒn khai th¸c nh÷ng s¶n phÈm tù nhiªn nhng kh«ng ®îc quyÒn chuyÓn nhîng hay b¸n ®Êt cho ngêi ngoµi céng ®ång.

§Ó thùc hiÖn quyÒn qu¶n lý cña céng ®ång, ranh giíi ®Êt ®ai ®îc x¸c ®Þnh râ rµng. Ranh giíi ®ã thêng dùa vµo ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh khe suèi, sèng nói, gèc c©y to, t¶ng ®¸... §iÒu quan träng lµ mäi thµnh viªn céng ®ång ®îc nh¾c nhë thêng xuyªn vÒ ranh giíi Êy vµ cã ý thøc b¶o vÖ ®Êt ®ai cña céng ®ång m×nh. Víi nhiÒu d©n téc, viÖc x¸c ®Þnh ranh giíi thêng kÌm theo nghi lÔ t«n gi¸o vµ sù thÒ nguyÒn, qua ®ã, cµng t¨ng cêng ý thøc vÒ vïng l·nh thæ mµ hä sinh sèng.

§¹i diÖn cho quyÒn së h÷u céng ®ång thêng lµ chñ lµng, héi ®ång giµ lµng, trëng dßng hä hoÆc chóa ®Êt ( trêng hîp cña çc d©n téc Mêng, Th¸i...). T¹i mét sè d©n téc ®· cã ph©n ho¸ x· héi cao nh Tµy, Mêng, Th¸i..., chñ ®Êt thêng ®îc ngêi d©n biÕu xÐn mét phÇn çc s¶n phÈm cã gi¸ trÞ do hä khai th¸c ®îc tõ thiªn nhiªn( thÞt thó rõng, ç, mËt ong). Víi çc d©n téc ®· nªu, ngêi nhËn ruéng c«ng cßn ph¶i cã nghÜa vô nh ®i phu, ®i lÝnh, phôc dÞch cho gia ®×nh chóa ®Êt. ë mét sè d©n téc mµ sù ph©n ho¸ x· héi cha cao nh £ ®ª, chñ lµng còng cã nh÷ng quyÒn lîi ®Æc biÖt víi tµi nguyªn thiªn nhiªn. Ch¼ng h¹n, chØ chñ lµng míi cã quyÒn ®îc lÊy mËt ong trªn c©y kt¬ng kian - lo¹i c©y thêng cã ong lµm tæ.

Tãm l¹i, ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thuéc së h÷u céng ®ång rÊt ®a d¹ng vµ ç nh©n chØ cã quyÒn chiÕm h÷u, hoÆc nÕu chuyÓn nhîng hay mua b¸n còng chØ trong ph¹m vi céng ®ång. Trong sè çc lo¹i ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn nªu trªn, viÖc qu¶n lý cña céng ®ång còng ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau :

� §Êt ®ai vµ tµi nguyªn hoµn toµn thuéc vÒ céng ®ång, çc ç nh©n bÊt kh¶ x©m ph¹m: ®ã lµ çc lo¹i rõng cÊm, rõng ®Çu nguån, rõng thiªng, nghÜa ®Þa...

� §Êt ®ai do céng ®ång giao cho ç nh©n sö dông, vµ ngîc l¹i, çc ç nh©n ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tríc céng ®ång nh ®i phu, ®i lÝnh hay lµm t¹p dÞch kh¸c. Trêng hîp nµy cßn ph¶i kÓ tíi c¶ ®Êt ®ai dµnh cho tÇng líp quý téc cña mét sè d©n téc nh Mêng vµ Th¸i. Theo quy ®Þnh, quý téc ®îc hëng ruéng riªng, thËm chÝ cßn chiÕm nh÷ng m¶nh rõng nhiÒu mu«ng thó, nh÷ng khóc suèi l¾m ç. §Êt ®ai vµ tµi nguyªn Êy còng ®îc thõa kÕ, bëi quý téc lµ cha truyÒn con nèi. Tuy nhiªn, nÕu dßng hä quý téc nµy bÞ lËt ®æ, ®îc thay thÕ b»ng dßng hä quý téc kh¸c, ruéng ®Êt ®ã l¹i thuéc vÒ quý téc míi.

� §Êt ®ai, tµi nguyªn thuéc së h÷u céng ®ång, song ®îc çc ç nh©n khai ph¸ vµ chiÕm h÷u. Trong trêng hîp nµy, céng ®ång chØ can thiÖp vµo quyÒn chiÕm h÷u khi cã sù trao ®æi, mua b¸n ®Êt ®ai.

b. §Êt t h÷u

§©y lµ lo¹i ®Êt thuéc quyÒn së h÷u cña hé gia ®×nh hoÆc ç nh©n. Chñ së h÷u cã toµn quyÒn sö dông, thõa kÕ, cÇm cè hoÆc ®em b¸n cho bÊt kú ai. §Êt nµy thêng lµ ®Êt ruéng, ®Êt c tró, ®Êt vên hoÆc vên rõng. Víi çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam, trong x· héi truyÒn thèng, ®Êt t h÷u kh«ng nhiÒu, chñ yÕu ë çc d©n téc thuéc vïng ®ång b»ng (Ch¨m, Kh¬ me), vïng thung lòng (Tµy, Nïng, Mêng, Th¸i). Cã mét sè n¬i cña çc d©n téc sèng t¹i vïng cao nh Dao, Hm«ng, còng ®· xuÊt hiÖn t h÷u vÒ ®Êt ®ai, song phÇn lín lµ ®Êt ruéng níc (Ruéng bËc thang).

c. §Êt b¸n c«ng, b¸n t

§©y lµ lo¹i ®Êt ®ai tõng tån t¹i ë mét sè d©n téc thiÓu sè, cã tÝnh chÊt kh¸ phøc t¹p. TÝnh phøc t¹p cña nã thÓ hiÖn ë sù kh«ng râ rµng vÒ së h÷u, tøc chång chÐo gi÷a c«ng h÷u vµ t h÷u. Liªn quan ®Õn lo¹i ®Êt nµy, cã thÓ kÓ ®Õn lo¹i ruéng do ç nh©n tù khai ph¸ ë mét sè d©n téc nh Hm«ng, £ ®ª, Gia rai. Chñ cña nh÷ng thöa ruéng ®ã cã quyÒn thõa kÕ, thËm chÝ cã quyÒn b¸n, nhng chØ ®îc b¸n trong néi bé dßng hä hoÆc lµng b¶n. Nh vËy, ë ®©y céng ®ång vÉn gi÷ vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trong viÖc qu¶n lý ®Êt ®ai cña çc thµnh viªn.

d. Thõa kÕ ruéng ®Êt

Page 4 of 10

Thõa kÕ ruéng ®Êt ®îc thùc hiÖn víi c¶ ®Êt ®ai cña céng ®ång do ç nh©n chiÕm h÷u, ®Êt t h÷u vµ ®Êt b¸n c«ng b¸n t. Tuú theo truyÒn thèng v¨n ho¸ cña tõng d©n téc mµ viÖc thõa kÕ ®îc x¸c ®Þnh cho con trai, con g¸i hay c¶ trai c¶ g¸i. Víi nh÷ng d©n téc cã truyÒn thèng phô hÖ nh Tµy, Mêng, Hm«ng, Bru-V©n KiÒu, Kh¬ me..., ruéng ®Êt ®îc thõa kÕ cho con trai, trong ®ã, ngêi con trai trëng thêng hëng phÇn nhiÒu. Cïng víi ý thøc vÒ nèi dâi, thê cóng tæ tiªn..., viÖc thõa kÕ ®Êt ®ai vµ cña c¶i ®· khiÕn nhiÒu d©n téc cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt khe kh¾t trong x¸c ®Þnh ®èi tîng ®îc hëng lîi. VÝ dô ë vïng ngêi Tµy, nÕu mét ngêi kh«ng cã con trai, cã thÓ lÊy ch¸u trai, thËm chÝ em trai lµm con nu«i. Nh÷ng quy ®Þnh Êy thùc chÊt nh»m b¶o vÖ tµi s¶n cña gia ®×nh, dßng hä kh«ng bÞ lät vµo tay ngêi kh¸c. ë çc d©n téc cã truyÒn thèng mÉu hÖ nh£ ®ª, Ch¨m, Raglai..., thõa kÕ ®îc trao cho con g¸i. Cßn víi d©n téc cã truyÒn thèng song hÖ nh Hrª, viÖc thõa kÕ Ýt ph©n biÖt gi÷a con trai vµ con g¸i : bÊt kú con nµo sèng cïng bè mÑ sÏ ®îc hëng quyÒn thõa kÕ ®Êt ®ai vµ cña c¶i kh¸c.

e. Qu¶n lý ®Êt ®ai vµ nguån tµi nguyªn

Trong x· héi truyÒn thèng, nhµ níc trung ¬ng ®· can thiÖp tíi vÊn ®Ò ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè, song nh×n chung, vÉn cßn h¹n chÕ. ViÖc qu¶n lý ®Êt ®ai vµ nguån tµi nguyªn, vÒ c¬ b¶n vÉn thuéc tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång.

X¸c ®Þnh quyÒn së h÷u ®Êt ®ai vµ nguån tµi nguyªn trong x· héi truyÒn thèng çc d©n téc ®îc g¾n víi sù ph©n biÖt quyÒn së h÷u ®ã gi÷a ngêi trong céng ®ång vµ ngêi ngoµi céng ®ång. T¹i nhiÒu d©n téc nh Kh¬ mó, £ ®ª, Gia rai, Ba na... ®Êt thæ c, hÇu hÕt ®Êt canh t¸c, ®Êt hoang ho¸, rõng ró, bÕn níc, nghÜa ®Þa... ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña toµn thÓ d©n lµng. QuyÒn së h÷u tËp thÓ bu«n lµng trªn ®Þa vùc cña m×nh ®îc thÓ hiÖn qua quyÒn cña ngêi chñ lµng - ngêi ®¹i diÖn cho céng ®ång d©n lµng. T¹i mét sè d©n téc hay mét sè vïng, th«ng thêng chñ lµng ®ång thêi lµ chñ ®Êt. Song cã mét sè n¬i cña d©n téc Gia-rai, bªn c¹nh chñ lµng, cßn cã chøc vÞ " chñ ®Êt " hay " chñ rõng " ®Ó chuyªn cai qu¶n l·nh thæ cña lµng m×nh. §Êt ®ai thuéc së h÷u chung cña toµn bu«n lµng cßn trë thµnh thiªng liªng bëi nã g¾n víi tÝn ngìng vÒ thÇn ®Êt: ®Êt cña lµng nµo cã thÇn cña lµng Êy. ThÇn lµ chñ së h÷u tèi thîng, ®Çy quyÒn n¨ng, cã thÓ gia ©n hoÆc trõng ph¹t nh÷ng ngêi sö dông ®Êt.

Ngêi ngoµi lµng kh«ng cã quyÒn canh t¸c ®Êt ®ai cña lµng. NÕu ai muèn canh t¸c ®Êt cña lµng kh¸c, ph¶i ®îc bu«n lµng Êy chÊp nhËn, b»ng kh«ng, sÏ bÞ coi lµ hµnh ®éng lÊn chiÕm, xóc ph¹m nghiªm träng ®Õn thÇn ®Êt cña lµng vµ toµn thÓ d©n lµng.

Çc tµi nguyªn kh¸c nh rõng, s«ng suèi, nguån níc... còng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång. Ai ®Õn ®¸nh b¾t ç, s¨n b¾t, h¸i lîm t¹i khu vùc lµng kh¸c, ph¶i th«ng b¸o cho chñ lµng hoÆc chñ ®Êt cña lµng ®ã biÕt. Sù kh¼ng ®Þnh quyÒn së h÷u cña céng ®ång lµng trªn ®Þa phËn cßn thÓ hiÖn qua tËp tôc, ngêi ngoµi lµng nÕu ®Õn khai th¸c ph¶i dµnh l¹i mét phÇn s¶n vËt thu ®îc. Ch¼ng h¹n ë vïng ngêi C¬-tu, nÕu b¾n ®îc thó rõng trªn ®Êt lµng kh¸c, ph¶i chia nöa thÞt con vËt cho d©n lµng së t¹i (Lu Hïng, 1994: 93). Theo luËt tôc Tµ-«i, nÕu ngêi ngoµi lµng ®Õn khu vùc s«ng suèi cña lµng ®¸nh b¾t ç mµ kh«ng xin phÐp, sÏ bÞ tÞch thu dông cô vµ s¶n phÈm ®¸nh b¾t.

Cã thÓ nhËn thÊy, ®Ó qu¶n lý ®Êt ®ai vµ nguån tµi nguyªn, kÓ c¶ thuéc c«ng h÷u hay t h÷u, çc d©n téc thiÓu sè ®Òu dùa vµo céng ®ång. ë ®©y, mäi thµnh viªn ®Òu tham dù, ®Òu cã tr¸ch nhiÖm; hä nh¾c nhë nhau, gi¸m s¸t lÉn nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËt tôc cã liªn quan. Ngêi cã vai trß to lín trong qu¶n lý lµ trëng lµng, héi ®ång giµ lµng, trëng dßng hä -nh÷ng ngêi cã uy tÝn, ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña céng ®ång. Ph¬ng thøc qu¶n lý chñ yÕu thiªn vÒ gi¸o dôc lµ chÝnh, híng mäi ngêi tù gi¸c thùc hiÖn. Çc h×nh ph¹t chØ mang ý nghÜa r¨n ®e vµ hiÕm khi ph¶i ¸p dông.

3.3. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai hiÖn nay

3.3.1. Tõ 1945 - 1986

Sau Çch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945, do ph¶i ®èi phã víi thï trong giÆc ngoµi nªn vÊn ®Ò ruéng ®Êt chØ ®îc ®Æt ra cã møc ®é. Th¸ng 11 n¨m 1945, chÝnh phñ níc ViÖt Nam D©n Chñ Céng Hoµ ®· ra th«ng t vÒ t¹m chia ruéng ®Êt cho d©n cµy theo nguyªn t¾c d©n chñ. Ruéng ®Êt ®îc lÊy ®Ó chia cho d©n chñ yÕu lµ ®ån ®iÒn cña Ph¸p. Trong thêi gian kh¸ng chiÕn, chÝnh s¸ch ruéng ®Êt ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ChÝnh phñ ra s¾c lÖnh gi¶m t« vµ t¹m cÊp ruéng ®Êt cña thùc d©n, cña ViÖt gian b¸n níc cho n«ng d©n nghÌo (1949). §Õn cuèi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chÝnh s¸ch ®ã ®îc ®Èy lªn mét bíc. Th¸ng 12 n¨m 1953, Quèc héi ®· th«ng qua LuËt c¶i çch ruéng ®Êt. Theo LuËt nµy, ruéng ®Êt vµ cña c¶i cña thùc d©n Ph¸p, cña phong kiÕn, ®Þa chñ ®Òu bÞ tÞch thu ®Ó chia cho ngêi nghÌo. ViÖc thùc hiÖn c¶i çch ruéng ®Êt cßn kÐo dµi tíi n¨m 1956 - tøc 2 n¨m sau khi miÒn B¾c ®îc gi¶i phãng, míi kÕt thóc. Tuy nhiªn, luËt nµy chñ yÕu ®îc ¸p dông ë ®ång b»ng. T¹i miÒn nói, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Æc thï nªn chØ thùc hiÖn c¶i çch ruéng ®Êt ë mét sè x·. Nh÷ng ®Þa ph-¬ng cßn l¹i cña miÒn nói th× thùc hiÖn gi¶m t«.

Page 5 of 10

Nh vËy, cho ®Õn n¨m 1956, sau 11 n¨m kÓ tõ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®îc thµnh lËp, hÇu nh vÉn cha cã chÝnh s¸ch vÒ ruéng ®Êt nµo ¶nh hëng s©u s¾c ë vïng cao.

ChÝnh s¸ch ruéng ®Êt t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn së h÷u ®Êt ®ai truyÒn thèng ë vïng d©n téc thiÓu sè t¹i miÒn B¾c ViÖt Nam chØ b¾t ®Çu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60, khi c«ng cuéc c¶i çch d©n chñ kÕt hîp víi phong trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®îc thùc hiÖn t¹i vïng nµy. Nh ®· tr×nh bµy, cuéc c¶i çch ruéng ®Êt hÇu nh cha ®îc tiÕn hµnh t¹i vïng cao, v× thÕ, vµo nh÷ng n¨m 60, khi thùc hiÖn hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp, ë vïng nµy còng triÓn khai c¶i çch d©n chñ, tøc vËn ®éng çc quý téc, chóa ®Êt gãp ruéng ®Êt vµo hîp t¸c x·. Hîp t¸c x·, vÒ nguyªn lý lµ cña d©n, do d©n x©y dùng nªn, phï hîp víi ®êng lèi cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, víi lîi Ých quèc gia. V× thÕ, së h÷u tËp thÓ vÒ ruéng ®Êt, thùc chÊt vÉn lµ së h÷u nhµ níc, bëi trong ®iÒu kiÖn nµy, hîp t¸c x· ®· thay mÆt nhµ níc qu¶n lý ®Êt ®ai. B»ng ph¬ng thøc tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp kÕt hîp víi c¶i çch d©n chñ, Nhµ níc ®· thùc hiÖn quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt mét çch hoµ b×nh, kh«ng t¹o nªn phøc t¹p ë vïng cao. §Õn n¨m 1961, phong trµo hîp t¸c ho¸ ®· ®îc triÓn khai ë 2.000 x· vïng cao.

Sù kiÓm so¸t cña nhµ níc vÒ ®Êt ®ai ë vïng cao cµng ®îc ®Èy m¹nh khi Quèc héi quyÕt ®Þnh quèc h÷u ho¸ toµn bé ®Êt rõng vµ ®Êt v« chñ vµo n¨m 1960. §©y lµ c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c cho nhµ níc ®iÒu phèi çc ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vïng cao.

TiÕp theo c¶i çch d©n chñ kÕt hîp víi phong trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp, viÖc di d©n tõ vïng ®ång b»ng lªn x©y dùng kinh tÕ míi vµ x©y dùng çc n«ng l©m trêng quèc doanh t¹i vïng cao còng t¸c ®éng ®Õn vÊn ®Ò ®Êt ®ai ë n¬i ®©y. Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng lÇn thø 8 (Kho¸ III) vµo th¸ng 4 - 1963 ®· ra chñ tr¬ng vËn ®éng ®ång bµo miÒn xu«i tham gia ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói. Tõ n¨m 1955 - 1975, Nhµ níc ®iÒu ®éng gÇn 400.000 ngêi Kinh tõ çc tØnh ®ång b»ng lªn khu vùc miÒn nói phÝa B¾c. §©y lµ nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn tØ lÖ ngêi Kinh ë vïng nµy ngµy cµng ph¸t triÓn. NÕu nh n¨m 1960, d©n sè ngêi Kinh t¹i çc tØnh miÒn nói phÝa B¾c chØ cã trªn 600.000 ngêi, th× ®Õn n¨m 1989, cã tíi h¬n 2,5 triÖu ngêi, chiÕm 19,3% tæng d©n sè trong vïng . §ång bµo Kinh sinh sèng t¹i ®©y, ngoµi sè lµm nghÒ thñ c«ng, bu«n b¸n ë ®« thÞ, cßn phÇn lín lµ canh t¸c n«ng nghiÖp. Phæ biÕn ë nhiÒu ®Þa ph¬ng, çc hîp t¸c x· cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè thu nhËn ®ång bµo Kinh lµm x· viªn, hoÆc chÝnh quyÒn cña ®Þa ph¬ng së t¹i phai c¾t ®Êt cho ®ång bµo ®Ó thµnh lËp çc hîp t¸c x· riªng. Çc n«ng l©m trêng (cña Trung ¬ng vµ cña cÊp tØnh) còng ®îc thµnh lËp ë kh¾p n¬i, mµ tiªu biÓu, ph¶i kÓ tíi çc n«ng trêng lín nh §iÖn Biªn, Méc Ch©u, T« HiÖu..., ®· qu¶n lý hµng ngh×n ha ®Êt canh t¸c.

Nh÷ng ®æi thay vÒ sö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai t¹i vïng d©n téc thiÓu sè ë miÒn B¾c ViÖt Nam cßn gia t¨ng khi Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c, b¾t ®Çu tõ n¨m 1968. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch nµy lµ: 1. ChÊm døt du canh, du c, b¶o vÖ vèn rõng ®ang cã nguy c¬ bÞ suy tho¸i; 2. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, n©ng cao ®êi sèng cho ngêi d©n çc téc ngêi thiÓu sè; vµ 3. Cñng cè tËp thÓ ho¸ n«ng nghiÖp ë vïng çc d©n téc thiÓu sè.

§Ó thùc hiÖn ®Þnh canh, ®Þnh c, nhiÒu lµng d©n téc thiÓu sè vïng rÎo cao vµ rÎo gi÷a ®îc xuèng ®Þnh canh ®Þnh c xen kÏ víi çc d©n téc ë vïng thung lòng nh Tµy, Nïng, Th¸i, Mêng. §Êt rõng ë lµng cò ®îc tr¶ l¹i cho nhµ níc qu¶n lý. T¹i n¬i ctró míi, ®· diÔn ra qu¸ tr×nh ®iÒu phèi ruéng ®Êt canh t¸c cña d©n së t¹i cho ngêi d©n ®Þnh canh, ®Þnh c. Tuy nhiªn, chñ tr¬ng nµy còng ®¹t ®îc thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh trong khai th¸c vµ sö dông ®Êt. ChØ tÝnh tõ n¨m 1968 - 1990, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë vïng miÒn nói phÝa B¾c ®· khai hoang ®îc 26.251 ha ruéng níc, trång ®îc 16.084 ha c©y c«ng nghiÖp, 13.737 ha rõng. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ cña c©y c«ng nghiÖp vµ rõng nh thÕ nµo th× cha cã nh÷ng tµi liÖu ph©n tÝch.

Víi çc d©n téc thiÓu sè ë phÝa Nam, chÝnh s¸ch vµ luËt ®Êt ®ai cña chÝnh thÓ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam chØ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ sau n¨m 1975 - thêi ®iÓm thèng nhÊt ®Êt níc. Cã thÓ nªu vÝ dô vÒ sù t¸c ®éng Êy ë T©y Nguyªn. Tríc hÕt, Nhµ níc tuyªn bè quèc h÷u ho¸ çc ®ån ®iÒn chÌ, cµ phª, cao su trªn ®Þa bµn ba tØnh Gia Lai- Kon Tum (cò), §¾c L¾c vµ L©m §ång. TiÕp theo, gièng nh bíc ®i ®· thùc hiÖn ë miÒn nói miÒn b¾c, nhng víi quy m« vµ tèc ®é lín h¬n, lµ triÓn khai nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, trong ®ã, träng t©m lµ :

� Ph¸t triÓn çc n«ng, l©m trêng quèc doanh. � §a d©n ®ång b»ng lªn x©y dùng vïng kinh tÕ míi. � Thµnh lËp tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn ®Þnh canh, ®Þnh c cho çc d©n téc thiÓu sè.

Ph¸t triÓn n«ng, l©m trêng quèc doanh lµ chñ tr¬ng lín nh»m khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt, rõng T©y Nguyªn. §Õn n¨m 1988, chØ tÝnh riªng ë hai tØnh §¾c L¾c vµ Gia Lai-Kon Tum, 79 n«ng trêng, 83 l©m trêng cÊp trung ¬ng vµ nhiÒu n«ng, l©m trêng cÊp tØnh, huyÖn ®· ®îc thµnh lËp, qu¶n lý h¬n 3 triÖu ha ®Êt rõng, chiÕm 70% diÖn tÝch ®Êt rõng cña hai tØnh. §Õn n¨m 1988, tæng sè d©n kinh tÕ míi ®îc ®a lªn 3 tØnh T©y Nguyªn lµ 710.000 ngêi, trong ®ã, thêi kú 1976 -1980 gåm 450.000 ngêi, thêi kú 1981-1988 lµ 260.000 ngêi. Trõ sè bá vÒ quª cò, sè cßn trô l¹i ë T©y Nguyªn lµ 575.000 ngêi. Víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, c«ng cuéc x©y dùng çc tËp ®oµn s¶n xuÊt - gièng nh m« h×nh hîp t¸c x· ë miÒn B¾c còng ®îc

Page 6 of 10

tiÕn hµnh; ®ång thêi còng xóc tiÕn ®Þnh canh ®Þnh c. Qua 13 n¨m tiÕn hµnh ®Þnh canh ®Þnh c (1976 -1988), Nhµ níc ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy cho 60.000 ngêi thuéc d©n téc t¹i chç, chiÕm 70% tæng sè d©n cÇn thùc hiÖn.

Qu¸ tr×nh triÓn khai çc chÝnh s¸ch ®Êt ®ai sau n¨m 1975 ë T©y Nguyªn ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn chiÕm h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai cña çc d©n téc thiÓu sè n¬i ®©y.

� VÒ t¸c ®éng tÝch cùc, t¹i nhiÒu vïng, nhÊt lµ vïng quanh thÞ x·, thÞ trÊn vµ ven ®êng giao th«ng, diÖn tÝch ®Êt n-¬ng rÉy gi¶m xuèng, diÖn tÝch ruéng níc vµ c©y c«ng nghiÖp t¨ng lªn. Kü thuËt trång trät ®Þnh canh vµ th©m canh ®îc du nhËp, thay thÕ cho du canh vµ qu¶ng canh. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i theo híng s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng râ nÐt. HÖ sè sö dông ®Êt trång trät ®îc n©ng lªn râ rÖt...Tãm l¹i, ph¬ng thøc sö dông ®Êt truyÒn thèng, mµ chñ yÕu lµ canh t¸c n¬ng rÉy tõng bíc ®îc thay thÕ, nhê vËy, cuéc sèng cña mét bé phËn c d©n ngµy thªm æn ®Þnh.

� VÒ t¸c ®éng tiªu cùc: viÖc x©y dùng vµ thµnh lËp trµn lan çc n«ng, l©m trêng quèc doanh víi diÖn tÝch quy ho¹ch qu¸ lín, viÖc di d©n ®ång b»ng lªn x©y dùng kinh tÕ míi mét çch å ¹t, viÖc thiÕt lËp quyÒn së h÷u nhµ níc vÒ ®Êt ®ai, viÖc dËp khu«n m¸y mãc m« h×nh cña n¬i kh¸c vµo qu¸ tr×nh ®Þnh canh, ®Þnh c... ®· lµm ®¶o lén së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè ë T©y Nguyªn. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng kh«ng thÓ hiÓu ®îc khi ®Êt, rõng h«m qua cßn lµ cña lµng m×nh, gia ®×nh m×nh, bçng nhiªn nay trë thµnh cña nhµ níc. Hä c¶m thÊy mÊt dÇn quyÒn lµm chñ trªn m¶nh ®Êt cha «ng hä bao ®êi sinh sèng. V× thÕ, m©u thuÉn gi÷a së h÷u ®Êt ®ai nhµ níc vµ së h÷u céng ®ång, cô thÓ lµ gi÷a çc n«ng, l©m trêng, vïng kinh tÕ míi víi çc lµng d©n téc b¶n ®Þa ngµy thªm râ nÐt. T×nh tr¹ng mua b¸n vµ tranh chÊp ®Êt ®ai gi÷a ngêi d©n t¹i chç vµ ngêi d©n míi ®Õn còng diÔn ra, khiÕn mét sè gia ®×nh cña ®Þa ph¬ng thiÕu ®Êt canh t¸c. Gièng nh ë miÒn nói phÝa B¾c, nguy c¬ t¸i du canh, du c néi vïng v× lý do thiÕu ®Êt trång trät cña mét sè bu«n lµng ®· ®Þnh canh ®Þnh c b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Çc yÕu tè trªn còng ¶nh hëng ®Õn quan hÖ d©n téc, nhÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi Kinh víi çc d©n téc thiÓu sè.

3.3.2. Tõ 1986 ®Õn nay

N¨m 1986 lµ thêi ®iÓm më ®Çu cña tiÕn tr×nh §æi Míi ë ViÖt Nam, vµ cã thÓ kh¼ng ®Þnh, tiÕn tr×nh Êy ®îc ®ét ph¸ b»ng nh÷ng c¶i çch vÒ ®Êt ®ai. ViÖc qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai n«ng nghiÖp trong c¬ chÕ kinh tÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp ë giai ®o¹n tríc ®· kh«ng ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng lao ®éng cña ngêi d©n. §ã lµ nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn cho n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ t×nh tr¹ng thiÕu ®ãi triÒn miªn ë c¶ vïng ®ång b»ng vµ miÒn nói.

LuËt ®Êt ®ai n¨m 1988 ra ®êi nh»m gi¶i quyÕt thùc tr¹ng ®ã. Tuy nhiªn, LuËt nµy vÉn cßn h¹n chÕ quyÒn cña ngêi sö dông ®Êt. Theo §iÒu 27 cña LuËt nµy, çc hé gia ®×nh ë khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé vµ ®ång b»ng ven biÓn miÒn Trung tõ

Thanh Ho¸ ®Õn ThuËn H¶i cã quyÒn sö dông 200 m2 ®Êt ®Ó lµm kinh tÕ hé gia ®×nh; t¬ng tù, t¹i vïng trung du, §«ng

Nam Bé vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, møc ®ã lµ 500 m2; vïng miÒn nói vµ T©y Nguyªn - 1000 m2, ngêi sö dông ®Êt chØ ®îc hëng thµnh qu¶ lao ®éng, kÕt qu¶ ®Çu t vµ cã quyÒn chuyÓn nhîng c©y l©u n¨m trªn ®Êt sö dông.

§Ó thóc ®Èy sù g¾n bã cña ngêi n«ng d©n víi ®Êt ®ai, n¨m 1988, Bé ChÝnh trÞ tiÕp tôc ban hµnh NghÞ quyÕt 10, hay cßn gäi lµ Kho¸n 10. Kh¸c víi Kho¸n 100 - lo¹i kho¸n viÖc cho x· viªn hîp t¸c x·, thùc chÊt cña Kho¸n 10 lµ kho¸n s¶n phÈm, tøc giao ruéng ®Êt cho ngêi n«ng d©n canh t¸c vµ ngoµi kho¶n thuÕ cïng sè phô thu kh¸c cho hîp t¸c x·, hä ®îc hëng phÇn hoa lîi cßn l¹i. Kho¸n 10 còng nªu thêi gian sö dông ®Êt ®ai, nh "... víi ®Êt trång rõng vµ c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy, cã thÓ giao quyÒn sö dông tõ 1 ®Õn 2 chu kú kinh doanh;... mÆt níc vµ ®Êt trång c©y l¬ng thùc, c©y c«ng nghiÖp hµng n¨m, thêi gian ®ã cã thÓ tõ 15 ®Õn 20 n¨m". Nh vËy, sau 30 n¨m x©y dùng n«ng th«n b»ng con ®êng hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp, víi së h÷u nhµ níc vÒ ®Êt ®ai lµ nßng cèt, chóng ta l¹i ph¶i trë l¹i truyÒn thèng: ®Ó ngêi n«ng d©n n¾m trùc tiÕp quyÒn sö dông m¶nh ®Êt cña m×nh. Tuy nhiªn t¹i vïng cao, ¶nh hëng cña chÝnh s¸ch Kho¸n 10 vÉn h¹n chÕ, bëi vÒ c¬ b¶n, Kho¸n 10 míi ®îc thùc hiÖn víi ®Êt ruéng níc.

Ph¶i tíi khi LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 ra ®êi, sù t¸c ®éng vÒ chÝnh s¸ch ®Êt ®ai cña Nhµ níc ®Õn vïng d©n téc thiÓu sè míi toµn diÖn vµ m¹nh mÏ h¬n. Theo §iÒu 20 cña LuËt ®Êt ®ai, ®îc söa ®æi bæ sung vµo n¨m 1998 : " Nhµ níc giao ®Êt cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi. Thêi h¹n giao ®Êt æn ®Þnh l©u dµi ®Ó trång c©y hµng n¨m, nu«i trång thuû s¶n lµ 20 n¨m, ®Ó trång c©y l©u n¨m lµ 50 n¨m. Khi hÕt thêi h¹n, nÕu ngêi sö dông ®Êt cã nhu cÇu tiÕp tôc sö dông vµ trong qu¸ tr×nh sö dông ®Êt chÊp hµnh ®óng ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai th× ®îc Nhµ níc giao ®Êt ®Ó tiÕp tôc sö dông. VÒ møc sö dông ®Êt, c¨n cø theo LuËt ®Êt ®ai, ChÝnh phñ ®· ra NghÞ ®Þnh sè 64/CP (n¨m 1993), trong ®ã quy ®Þnh: i. §èi víi ®Êt n«ng nghiÖp trång c©y hµng n¨m: ë çc tØnh vïng ®ång b»ng Nam Bé vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, mçi hé gia ®×nh hoÆc ç nh©n ®îc sö dông kh«ng qu¸ 3 ha; t¹i çc tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng kh¸c - kh«ng qu¸ 2 ha. ii. §èi víi ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó trång c©y l©u n¨m, çc x· ®ång b»ng kh«ng qu¸ 10 ha; çc x· trung du, miÒn nói kh«ng

Page 7 of 10

qu¸ 30 ha.

Ngoµi çc chÝnh s¸ch trªn, cßn cã nh÷ng v¨n b¶n liªn quan trùc tiÕp h¬n ®Õn vÊn ®Ò ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè, ®ã lµ NghÞ ®Þnh sè 02/CP (1994) quy ®Þnh vÒ viÖc giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp; QuyÕt ®Þnh sè 202/TTg (1994) quy ®Þnh vÒ viÖc kho¸n b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vµ trång rõng. Nh»m thùc hiÖn tèt viÖc giao ®Êt cho hé gia ®×nh vµ ç nh©n, nhµ níc chñ tr¬ng cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt l©m nghiÖp. Theo §iÒu 3 cña LuËt ®Êt ®ai 1993, hé gia ®×nh vµ ç nh©n cã quyÒn chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, cho thuª, thõa kÕ, thÕ chÊp quyÒn sö dông ruéng ®Êt.

Nh vËy, xÐt trªn v¨n b¶n, t¸c ®éng cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, cña LuËt söa ®æi bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt ®Êt ®ai n¨m 1998, mét mÆt, ®· kÕ thõa yÕu tè sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng, ®ã lµ trao quyÒn sö dông ruéng ®Êt cho ngêi trùc tiÕp s¶n xuÊt; mÆt kh¸c vÉn t¨ng cêng kiÓm so¸t cña nhµ níc vÒ ®Êt ®ai. ViÖc kiÓm so¸t ®ã ®îc thùc hiÖn qua v¨n b¶n giao ®Êt vµ møc thuÕ cho ngêi nhËn ®Êt.

Víi LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, së h÷u céng ®ång vÒ ®Êt ®ai ®· bÞ xo¸ bá. Trong thêi kú tríc n¨m 1986, nh ®· ph©n tÝch, do çc hîp t¸c x· vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt lóc hîp lóc tan, thËm chÝ cã n¬i kh«ng cã tæ chøc nµy, nªn t¹i mét sè ®Þa ph¬ng -nhÊt lµ ë vïng cao, vïng s©u, vïng xa, viÖc sö dông ®Êt ®ai theo çch thøc truyÒn thèng cßn cã ®iÒu kiÖn tån t¹i. §Õn nay, viÖc sö dông Êy bÞ mÊt c¬ së, bëi ®Êt ®ai ®îc giao cho hé gia ®×nh, ç nh©n vµ çc tæ chøc sö dông. Çc "tæ chøc" ë ®©y, theo x¸c ®Þnh cña §iÒu 1 trong LuËt ®Êt ®ai, lµ "Tæ chøc kinh tÕ, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n, c¬ quan nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi ". Nh vËy, çc "Tæ chøc" nµy ®Òu cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh, kh«ng ph¶i lµ mét céng ®ång.

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn Kho¸n 10 vµ LuËt ®Êt ®ai 1993, ®· t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, x· héi ë vïng d©n téc thiÓu sè. §Õn nay, hÇu hÕt vïng ®ång b»ng vµ thung lòng - n¬i canh t¸c lóa níc, n¨ng suÊt lóa ®Òu t¨ng. Tuy nhiªn, viÖc giao ®Êt cho hé gia ®×nh vµ ç nh©n kh«ng ph¶i n¬i nµo còng ®îc ngêi d©n ®ãn nhËn. T¹i tØnh S¬n La, cã nh÷ng lµng b¶n ë huyÖn Yªn Ch©u vµ ThuËn Ch©u chØ nhËn giao ®Êt l©m nghiÖp cho hé gia ®×nh, cßn tõ chèi viÖc giao ruéng n-íc. Lo¹i ruéng nµy, hîp t¸c x· vÉn qu¶n lý vµ ®îc chia ®Þnh kú (3 n¨m / lÇn), c¨n cø theo sè ngêi cña mçi hé gia ®×nh. Cã n¬i ngêi d©n gi¶i thÝch, hä kh«ng muèn giao ruéng níc cho çc hé bëi truyÒn thèng tõ xa vÉn thÕ, mÆt kh¸c, ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng do d©n sè gia t¨ng.

ViÖc triÓn khai giao ®Êt ë vïng d©n téc thiÓu sè còng gÆp nhiÒu khã kh¨n, tríc hÕt lµ vÒ tµi chÝnh. Víi nguån kinh phÝ h¹n hÑp, chñ yÕu do ®Þa ph¬ng tù trang tr¶i, ®· ¶nh hëng ®Õn tiÕn ®é giao ®Êt, giao rõng. Thªm n÷a, do tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp kÐm, do nhËn thøc cña nh©n d©n çc d©n téc vÒ ph¸p luËt, vÒ chÝnh s¸ch còng nh çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai h¹n chÕ nªn chÊt lîng giao ®Êt ë mét sè n¬i kh«ng ®¶m b¶o.

Qua kÕt qu¶ giao ®Êt t¹i mét sè ®Þa ph¬ng, cßn béc lé nh÷ng bÊt cËp. Tríc hÕt, ph¬ng ch©m giao ®Êt cho çc hé gia ®×nh " theo nguyªn canh " (hé nµo ®ang canh t¸c ë ®©u, giao theo ®ã), cµng thóc ®Èy viÖc bao chiÕm vµ tranh chÊp ®Êt ®ai; hoÆc v« t×nh thõa nhËn cho viÖc nµy. MÆt kh¸c, víi møc h¹n ®iÒn chung cho miÒn nói, cµng t¹o nªn sù chªnh lÖch vÒ diÖn tÝch ®Êt sö dông gi÷a çc hé gia ®×nh ë nh÷ng ®Þa ph¬ng vèn Ýt ®Êt.

Ngay tõ khi triÓn khai Kho¸n 10, ë mét sè ®Þa ph¬ng t¹i miÒn nói phÝa B¾c, ®iÓn h×nh lµ tØnh L¹ng S¬n ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ®ßi l¹i ruéng ®Êt «ng cha ®· gãp vµo hîp t¸c x·. Tõ ®ã, dÉn ®Õn hiÖn tîng tranh chÊp ®Êt ®ai: tranh chÊp gi÷a ç nh©n vµ ç nh©n, ç nh©n víi tËp thÓ. T¹i huyÖn Léc B×nh cña tØnh, n¬i c tró chñ yÕu cña çc d©n téc Tµy, Nïng, Kinh, chØ tÝnh tõ ®Çu n¨m 1989 ®Õn th¸ng 5 - 1990, ®· cã 189 vô tranh chÊp ruéng ®Êt, víi 80,7 ha, trong ®ã cã 69 vô tranh chÊp thuéc néi bé gia ®×nh. ViÖc tranh chÊp vµ bao chiÕm ®Êt ®ai cßn gia t¨ng, ngay víi mét sè d©n téc nh Dao, Hm«ng ë vïng cao, khi thùc hiÖn chñ tr¬ng giao ®Êt, giao rõng cho hé gia ®×nh. T¹i khu vùc T©y Nguyªn, tõ n¨m 1990 - 1998, ®· cã h¬n 2.500 vô tranh chÊp ®Êt ®ai ph¶i ®a lªn çc cÊp cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt. Riªng tØnh §¾c L¾c, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, víi 117 vô tranh chÊp, cã 39 vô liªn quan ®Õn ®ång bµo d©n téc t¹i chç.

ViÖc mua b¸n ®Êt ®ai còng diÔn ra phæ biÕn ë çc vïng d©n téc thiÓu sè trong nhiÒu n¨m qua. ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c, mua b¸n ®Êt ®ai ®· diÔn ra ngay tõ khi thùc hiÖn Kho¸n 10. Cßn t¹i T©y Nguyªn, do ph¸t triÓn c©y cµ phª vµ t×nh tr¹ng di d©n tù do nªn viÖc mua ®Êt cña ®ång bµo d©n téc t¹i chç cµng diÔn ra phæ biÕn.

Tuy Nhµ níc ®· c¾t gi¶m bít ®Êt ®ai cña çc n«ng, l©m trêng ®Ó giao cho ®Þa ph¬ng, song t¹i mét sè n¬i, nhÊt lµ T©y Nguyªn, sè lîng ®Êt ®ai do n«ng, l©m trêng qu¶n lý vÉn nhiÒu.

D©n sè gia t¨ng cïng n¹n tranh chÊp, bao chiÕm, mua b¸n ®Êt ®ai vµ t×nh tr¹ng di d©n tù do cha kiÓm so¸t næi dÉn ®Õn hËu qu¶ tÊt yÕu lµ nhiÒu vïng, nhiÒu hé d©n téc Ýt ngêi bÞ thiÕu ®Êt canh t¸c. Theo mét ®iÒu tra ë 7 x·, phêng thuéc tØnh

Page 8 of 10

Lai Ch©u, b×nh qu©n mçi nh©n khÈu cã 300 m2 ruéng níc, 700 m2 ®Êt n¬ng lóa vµ kho¶ng 800 m2 ®Êt n¬ng trång çc lo¹i c©y kh¸c. Qua pháng vÊn 1147 ngêi lµm ruéng níc, cã 910 ngêi (79 %) tr¶ lêi lµ thiÕu, vµ chØ cã 2 ngêi tr¶ lêi lµ thõa ®Êt canh t¸c. Cßn khi hái 1685 ngêi chuyªn lµm n¬ng rÉy, kÕt qu¶ nh sau : thiÕu ®Êt canh t¸c - 734 ngêi (46,3 %), thõa ®Êt canh t¸c - 5 ngêi (0,3 %). Cßn ë T©y Nguyªn th× tØnh §¾c L¾c thiÕu ®Êt trÇm träng h¬n c¶.

KÓ tõ khi tiÕn hµnh giao ®Êt giao rõng ë vïng d©n téc thiÓu sè, n¹n ph¸ rõng t¹i nhiÒu ®Þa ph¬ng ®· gi¶m. Tuy nhiªn, cã nh÷ng n¬i, nhÊt lµ vïng T©y Nguyªn, n¹n ph¸ rõng vÉn cha ®îc c¶i thiÖn. Theo thèng kª cña Côc KiÓm l©m çc tØnh, diÖn tÝch rõng íc tÝnh bÞ mÊt hµng n¨m trong thêi kú §æi Míi ë §¾c L¾c lµ 7.500 ha, Gia Lai - 4.500 ha, L©m §ång -3.000 ha. Trong thùc tÕ, çc th«ng sè trªn ch¾c ch¾n cßn cao h¬n nhiÒu.

4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ

Së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam ®· tån t¹i l©u dµi trong lÞch sö. Do ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi vµ v¨n ho¸ nªn çc d©n téc hoÆc nhãm d©n téc cã truyÒn thèng së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai kh¸c nhau.

Trong x· héi truyÒn thèng cña çc d©n téc thiÓu sè (Tríc 1945), cã hai h×nh thøc së h÷u ®Êt ®ai chñ yÕu lµ së h÷u t nh©nvµ së h÷u céng ®ång. Víi nh÷ng d©n téc sinh sèng t¹i vïng ®ång b»ng vµ thung lòng, lÊy lóa níc lµ ®èi tîng canh t¸c chñ yÕu, t h÷u ruéng ®Êt - chñ yÕu lµ ®Êt ruéng níc - ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. §éi ngò quý téc thêng cã nh÷ng ®Æc quyÒn trong sö dông, chiÕm h÷u ruéng ®Êt vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Hä dùa vµo quyÒn lùc ®Ó thao tóng ruéng ®Êt c«ng. Cßn ë çc d©n téc vïng cao, vïng xa x«i hÎo l¸nh, së h÷u céng ®ång vÒ ®Êt ®ai thêng chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o. Tuy nhiªn, nÕu nh×n tæng qu¸t, ruéng ®Êt t nh©n vÉn chiÕm tØ lÖ Ýt h¬n so víi ruéng ®Êt c«ng vµ b¸n c«ng b¸n t.

Së h÷u céng ®ång vÒ ®Êt ®ai mang ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã sù tham gia qu¶n lý cña toµn thÓ ngêi d©n trong céng ®ång (Lµng, xãm, dßng hä). §Êt ®ai lµ cña chung, mäi thµnh viªn chØ cã quyÒn sö dông, kh«ng cã quyÒn b¸n. ViÖc qu¶n lý ®Êt ®ai cßn g¾n víi chñ quyÒn l·nh thæ, rµng buéc bëi nh÷ng lÔ nghi t«n gi¸o vµ g¾n víi thiÕt chÕ tù qu¶n bu«n lµng. Bëi thÕ, nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång vÒ së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai ®îc mäi ngêi t«n träng, tù gi¸c thùc hiÖn, tù gi¸m s¸t lÉn nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Vai trß cña céng ®ång cßn ®îc thÓ hiÖn trong së h÷u b¸n c«ng b¸n t vÒ ®Êt ®ai - mét h×nh thøc qu¸ ®é tõ së h÷u céng ®ång sang së h÷u t nh©n.

Nh÷ng biÕn ®æi vÒ h×nh thøc së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai nµy chØ diÔn ra m¹nh mÏ díi chÝnh thÓ cña níc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa, nhÊt lµ tõ sau n¨m 1960 - víi çc d©n téc miÒn nói phÝa B¾c, vµ sau n¨m 1975 - ë nh÷ng téc ngêi thuéc phÝa Nam. Xu híng chñ yÕu cña sù biÕn ®æi lµ Nhµ níc ngµy cµng kiÓm so¸t ®Êt ®ai chÆt chÏ h¬n ë vïng d©n téc thiÓu sè b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh; trong khi ®ã, vai trß cña qu¶n lý céng ®ång ngµy mét gi¶m sót. Xu híng ®ã cã thÓ lµm t¨ng vai trß cña Nhµ níc, gãp phÇn gi÷ g×n trËt tù, an toµn x· héi, tuy nhiªn, còng t¹o ra nh÷ng kÏ hë míi vµ cã nguy c¬ g©y nªn sù thiÕu c«ng b»ng míi.

Qua nghiªn cøu vÒ së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai truyÒn thèng ë vïng çc d©n téc thiÓu sè cña ViÖt Nam, chóng t«i xin nªu lªn mét sè khuyÕn nghÞ, nh»m gãp phÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ luËt ®Êt ®ai ë vïng nµy nh sau :

� Vïng d©n téc vµ miÒn nói cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ ®iÒu kiÖn vµ truyÒn thèng së h÷u, sö dông ®Êt ®ai: §ã lµ sù ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh ®Êt ®ai, vµ tõ x· héi truyÒn thèng ®Õn tríc khi thùc hiÖn cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ, së h÷u céng ®ång chiÕm vÞ trÝ quan träng h¬n së h÷u t nh©n. V× vËy, trong luËt ®Êt ®ai, cÇn thiÕt ph¶i bæ sung nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Ó phï hîp víi vïng nµy.

� Nªn trao quyÒn cho çc ®Þa ph¬ng hoÆc çc vïng ®Ó ®iÒu chØnh thêi gian sö dông ®Êt vµ h¹n møc sö dông ®Êt cho phï hîp.

� CÇn cã thªm quy ®Þnh møc ®é chªnh lÖch vÒ diÖn tÝch ®Êt ®ai gi÷a çc hé gia ®×nh. Nh÷ng hé vît qu¸ diÖn tÝch Êy sÏ ®îc ®iÒu phèi cho hé Ýt ®Êt, nh»m b¶o ®¶m sù c«ng b»ng, æn ®Þnh x· héi.

� Khi lËp hå s¬ giao ®Êt, nªn cã môc lÞch sö canh t¸c hoÆc sö dông cña mçi m¶nh ®Êt, víi x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ vµ nh©n d©n trong lµng b¶n. Trªn c¬ së ®ã, sÏ biÕt ®îc lo¹i ®Êt ®ai bao chiÕm ( lo¹i ®Êt kh«ng khai ph¸, chØ nh»m gi÷ phÇn ) ®Ó cã c¬ së ®iÒu chØnh.

� C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tõng vïng, nªn cã ph¬ng ¸n ( quy ®Þnh trong v¨n b¶n ) giao ®Êt cho céng ®ång sö dông, nhÊt lµ rõng vµ ®Êt rõng. Céng ®ång ë ®©y ®îc hiÓu lµ tËp thÓ nh÷ng ngêi d©n trong mét lµng b¶n, mét xãm, hoÆc mét dßng hä. ViÖc sö dông ®Êt cña céng ®ång cÇn ph¸t huy çc yÕu tè qu¶n lý truyÒn thèng, huy ®éng sù tham gia cña tÊt c¶ thµnh viªn nh»m b¶o vÖ rõng, b¶o vÖ tµi nguyªn, cïng hëng lîi Ých vµ tr¸nh mua b¸n, chuyÓn nhîng ®Êt

Page 9 of 10

®ai víi nh÷ng ngêi bªn ngoµi céng ®ång. � LuËt ®Êt ®ai hoÆc çc v¨n b¶n díi luËt ph¶i ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng vÒ giíi vµ c«ng b»ng gi÷a çc thµnh viªn cña

hé gia ®×nh trong quyÒn sö dông ®Êt, thÓ hiÖn qua x¸c ®Þnh quyÒn cña mçi ngêi ( cha, mÑ, vî, chång, con trai, con g¸i ) víi ®Êt ®ai.

� CÇn gi¶i quyÕt triÖt ®Ó çc vô tranh chÊp ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vô liªn quan ®Õn, bao chiÕm, chuyÓn nhîng, thõa kÕ ®Êt ®ai cña ngêi d©n téc, tr¸nh tån ®äng dÉn ®Õn khiÕu n¹i kÐo dµi.

� T¨ng cêng gi¸o dôc ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai ë vïng d©n téc thiÓu sè b»ng nhiÒu h×nh thøc, phï hîp víi ®iÒu kiÖn, d©n trÝ vµ v¨n ho¸ cña çc vïng vµ d©n téc.

� T¨ng cêng ®µo t¹o ®éi ngò çn bé ®Þa chÝnh cÊp x· (cÊp c¬ së), c¶ vÒ nghiÖp vô chuyªn m«n vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc ®Ó cã thÓ hoµn thµnh tèt nhiÖm vô ®îc giao.

Page 10 of 10

Qu¶n Lý Rõng Céng §ång ë TØnh §¨k L¨k: Thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch

NguyÔn V¨n Xu©n, Chi Côc Ph¸t TriÓn L©m NghiÖp, Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n TØnh §¨k L¨k

Tãm lîc

Bµi viÕt ®· ®Ò cËp kh¸i qu¸t vÒ ch¬ng tr×nh thö nghiÖm giao ®Êt, giao rõng æn ®Þnh, l©u dµi cho nhãm hé - mét lo¹i h×nh céng ®ång - ë tØnh §¨c L¾c. T¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ tÝnh u viÖt sau h¬n 2 n¨m giao ®Êt, giao rõng cho nhãm hé qu¶n lý. §Æc biÖt, lµm râ ®èi tîng rõng cÇn ®îc giao cho céng ®ång qu¶n lý l©u dµi vµ chÝnh s¸ch hëng lîi t¹i ®Þa ph¬ng; ®ång thêi, ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn ban ®Çu nh»m n©ng cao vai trß cña céng ®ång trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

1. Giíi thiÖu

§¨k L¨k lµ tØnh cã ®é che phñ rõng lín nhÊt c¶ níc vµ lµ n¬i sinh sèng l©u ®êi cña nhiÒu nhãm d©n téc thiÓu sè. §Êt ®ai, c©y rõng vµ ngêi d©n téc b¶n ®Þa ë ®©y lµ thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi. Mçi céng ®ång d©n téc thiÓu sè ë ®©y ®Òu cã h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý ®Æc thï víi nhiÒu quy íc truyÒn thèng vÒ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt vïng cao. Nh÷ng truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm nµy biÓu hiÖn sù cè g¾ng híng ®Õn viÖc sö dông tµi nguyªn bÒn v÷ng cu¶ çc céng ®ång d©n téc. Do vËy, nh÷ng ®iÓm ®Æc thï nµy ®· ®îc tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc giao ®Êt, giao rõng ë §¨k L¨k.

Trong h¬n hai n¨m qua, tØnh §¨k L¨k ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm giao ®Êt, giao rõng (G§GR) cho ngêi d©n ®Ó sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ nguyÖn väng cña ®ång bµo d©n téc, rõng vµ ®Êt rõng ®· ®îc giao cho çc ®èi tîng kh¸c nhau: Céng ®ång th«n bu«n, nhãm hé, hé gia ®×nh vµ ç nh©n. §Çu n¨m nay, tØnh còng ®· tæ chøc ®¸nh gi¸ bíc ®Çu ch¬ng tr×nh G§GR. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tiÔn rÊt h÷u Ých cho sù më réng ch¬ng tr×nh nµy trong thêi gian tíi.

2. Qu¶n lý rõng céng ®ång ë §¨k L¨k

Çc céng ®ång d©n téc §¨k L¨k cã truyÒn thèng qu¶n lý rõng tõ l©u ®êi. Tr¶i qua thêi gian dµi, truyÒn thèng ®ã ®· bÞ t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ vai trß qu¶n lý rõng cña céng ®ång bÞ thay ®æi bëi çc nh©n tè nh: Sù ra ®êi thÓ chÕ hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng, quyÒn sì h÷u tµi nguyªn rõng tËp trung vµo Nhµ níc vµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ kinh tÕ thÞ trêng... Tuy vËy, nhiÒu céng ®ång ë vïng s©u vïng xa, vïng ®Çu nguån vÉn duy tr× çc h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa trªn nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vèn cã. B¶ng 1 thÓ hiÖn sù so s¸nh vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng cña çc céng ®éng hiÖn nay ë §¨k L¨k víi qu¶n lý rõng truyÒn thèng tríc ®©y.

3. Giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ångë tØnh §¨k L¨k

Ch¬ng tr×nh thö nghiÖm G§GR ®· ®îc thùc hiÖn trªn ®Þa bµn 5 huyÖn Ea H'Leo, Lak, Kr«ng b«ng, Ea Kar vµ Dak R'LÊp t¹i 3 vïng cã ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi vµ ®Þa lý tù nhiªn kh¸c nhau. 5 l©m trêng ®· ®îc chän lµm ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh thùc hiÖn ch¬ng tr×nh thö nghiÖm nµy. V× G§GR lµ tiÕn tr×nh míi mÎ vµ phøc t¹p, cho nªn viÖc thùc hiÖn trong thêi gian ®Çu cã nhiÒu khã kh¨n c¶ vÒ mÆt ph¸p lý vµ kü thuËt. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®· ph¶i b¾t ®Çu víi viÖc t×m tßi, nghiªn cøu çc vÊn ®Ò liªn quan nh: Lµm thÕ nµo ®Ó chÝnh s¸ch hëng lîi ®ñ ®¶m b¶o khuyÕn khÝch ngêi

Page 1 of 6

nhËn ®Êt, nhËn rõng tham gia tÝch cùc QLBVR? Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lý rõng cña çc céng ®ång d©n téc thiÓu sè? B»ng çch nµo ®Ó thu hót ngêi d©n tham gia nhËn ®Êt, nhËn rõng vµ quyÕt ®Þnh çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña hä?...

B¶ng 1: Sù thay ®æi vÒ qu¶n lý rõng cña çc céng ®ång ë §¨k L¨k

(KÕt qu¶ nghiªn cøu qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång- Dù ¸n SMRP)

Sau h¬n 2 n¨m thö nghiÖm, tæng diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ®· ®îc giao cho d©n lµ 8.241,7 ha víi tæng tr÷ lîng gç lµ

424.381,2 m3. §èi tîng rõng vµ ®Êt rõng ®· ®îc giao thuéc lo¹i rõng s¶n xuÊt, ®îc ph©n bè gÇn çc côm d©n c vµ ®ang cã nguy c¬ bÞ chÆt ph¸ do kh«ng cã lùc lîng b¶o vÖ. Rõng chñ yÕu lµ lo¹i rõng t¸i sinh, cã tr÷ lîng gç thÊp, cã nh÷ng kho¶ng ®Êt trèng vµ diÖn tÝch n¬ng rÉy ®an xen. ChÊt lîng rõng thuéc lo¹i trung b×nh cã thÓ ®îc khai th¸c nhanh nhÊt lµ sau 10-15 n¨m.

Tæng sè hé nhËn ®Êt nhËn rõng lµ 565 hé, trong ®ã cã 415 hé nhËn ®Êt nhËn rõng theo h×nh thøc hé gia ®×nh. HÇu hÕt çc hé nµy thuéc nhãm hé nghÌo ®ãi, sèng gÇn rõng vµ sèng dùa vµo tµi nguyªn rõng. §êi sèng cña hä cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi rõng ®· ®îc giao. Trung b×nh mçi hé ®îc giao 14,7 ha (ThÊp nhÊt lµ 4,0 ha vµ cao nhÊt lµ 28,0 ha). Nãi chung, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho mçi hé n»m ë díi møc h¹n ®iÒn 30 ha/hé theo quy ®Þnh ë NghÞ ®Þnh 163/CP. Riªng ë 2 x· C Dr¨m, HuyÖn Kr«ng b«ng vµ x· Dak R'tih, huyÖn Dak R'RlÊp cã 150 hé ngêi M'n«ng, £ ®ª vµ Kinh ®îc giao theo h×nh thøc nhãm hé (19 nhãm). Mçi nhãm hé cã tõ 4 -16 hé. DiÖn tÝch trung b×nh mçi nhãm kho¶ng 100 ha.

Hå s¬ G§GR bao gåm: hÖ thèng hå s¬ ph¸p lý vµ kü thuËt qu¶n lý rõng (Bao gåm: GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt-Sæ ®á, khÕ íc, thÎ qu¶n lý b¶o vÖ rõng, çc ph¬ng ¸n G§GR kÌm theo çc d÷ liÖu vÒ tµi nguyªn rõng, b¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ b¶n ®å quy ho¹ch, ph¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng) nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¶n lý rõng sau khi giao. HÇu hÕt çc hé nhËn ®Êt nhËn rõng ®Òu hµi lßng vÒ çc lo¹i hå s¬ G§GR. Mèi quan t©m cña ngêi d©n lµ quyÒn sö dông rõng vµ ®Êt rõng ®· ®îc ®¸p øng th«ng qua viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, rõng. Theo th«ng t 346/1998/TT-TC§C cu¶ Tæng côc ®Þa chÝnh ban hµnh, viÖc cÊp giÊy chøng nhËn cho nhãm hé gåm mét "sæ ®á" chung, trong ®ã tªn cu¶ çc thµnh viªn ®Òu ®îc ghi nhËn.

TiÕn tr×nh thùc hiÖn G§GR t¹i §¨k L¨k ®îc m« h×nh hãa theo s¬ ®å díi ®©y:

Çc yÕu tè Qu¶n lý rõng truyÒn thèng cña çc céng ®ång tr-íc ®©y

Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång hiÖn nay

QuyÒn sö dông ®Êt

QuyÒn sö dông ®Êt theo truyÒn thèng, quy íc vµ kh«ng chÝnh thøc. Rõng vµ ®Êt rõng phôc vô cho n-¬ng rÉy, thu ho¹ch s¶n phÈm gç vµ ngoµi gç.

QuyÒn sö dông ®Êt kh«ng chÝnh thøc vÉn ®îc duy tr×. Céng ®ång cã mét phÇn rõng vµ ®Êt rõng ®îc hîp ®ång b¶o vÖ vµ sö dông.

Lîi Ých tõ rõng Céng ®ång vµ hé sö dông çc s¶n phÈm tõ rõng; quyÕt ®Þnh çc gi¶i ph¸p phôc håi rõng sau n¬ng rÉy cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng.

Céng ®ång kh«ng qu¶n lý ®îc toµn bé çc s¶n phÈm rõng; chØ thu ho¹ch mét phÇn gç, cñi vµ çc s¶n phÈm kh¸c phôc vô ®êi sèng.

Sù hç trî cña Nhµ níc ®èi víi l©m nghiÖp

Trong çc thêi kú chiÕn tranh, çc chÝnh quyÒn cò qu¶n lý rõng kh«ng ®Çy ®ñ vµ chÝnh thøc; mét phÇn rõng ®îc qu¶n lý vµ sö dông bëi céng ®ång.

Nhµ níc qu¶n lý vµ ®Çu t toµn bé vµo rõng nhng cha cao.

Tæ chøc cña céng ®ång

Rõng ®îc qu¶n lý bëi céng ®ång bu«n; cã quy chÕ sö dông vµ b¶o vÖ rõng riªng.

Vai trß céng ®ång kh¸ suy gi¶m; h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång duy tr× rÊt h¹n chÕ. §a sè qu¶n lý bëi hé, dßng hä vµ th«ng qua céng ®ång.

Tr¹ng th¸i nguån tµi nguyªn

Céng ®ång qu¶n lý nguån tµi nguyªn giµu cã. Rõng tèt vµ ph©n bè dµy.

Céng ®ång qu¶n lý kh«ng chÝnh thøc hoÆc hîp ®ång b¶o vÖ nguån tµi nguyªn bao gåm:Rõng nghÌo kiÖt, rõng non, tre, le, lå « vµ mét phÇn rõng trung b×nh vµ giµu.

Page 2 of 6

4. ChÝnh s¸ch

4.1. ChÝnh s¸ch giao rõng cho nhãm hé

TØnh §¨k L¨k ®· vËn dông luËt vµ chÝnh s¸ch nhµ níc hiÖn hµnh (Chñ yÕu lµ NghÞ ®Þnh 163/1999/N§-CP) ®Ó thùc hiÖn G§GR cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Þa ph¬ng. §èi víi nh÷ng diÖn tÝch rõng ë vïng ®Çu nguån, n¬i cã ®Þa h×nh, ®Êt ®ai phøc t¹p, ®ang chÞu ¸p lùc ph¸ rõng vµ çc céng ®ång d©n téc ë ®ã ®Þnh c t¬ng ®èi ®éc lËp vµ cã tÝnh céng ®ång cao th× tØnh ®· cã chñ tr¬ng m¹nh d¹n giao rõng vµ ®Êt rõng cho ®èi tîng lµ çc nhãm hé (B¶ng 2).

Thùc tÕ cho thÊy giao rõng vµ ®Êt rõng cho nhãm hé cã mét sè u ®iÓm ®¸ng lu ý:

� Trong hoµn c¶nh ®Þa ph¬ng cã nhiÒu ¸p lùc ph¸ rõng tr¸i phÐp ë quy m« lín, cÇn thiÕt ph¶i cã çc tæ chøc ®ñ m¹nh ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ trùc tiÕp. Tæ chøc nhãm hé hay çc céng ®ång th«n bu«n cã quy m« lín h¬n cã thÓ ®¸p øng ®îc yªu cÇu nãi trªn.

� H×nh thøc ®ång sö dông rõng vµ ®Êt rõng dùa trªn h¬ng íc qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng bëi céng ®ång lµ yÕu tè rµng buéc lµm h¹n chÕ sù mua b¸n, sang nhîng ®Êt ®ai díi bÊt cø h×nh thøc nµo (HiÖn tîng sang nhîng ®Êt ®ai cña çc hé ®ång bµo d©n téc nghÌo ®ãi cho çc hé ngoµi céng ®ång ë §¨k L¨k lµ rÊt phæ biÕn dÉn ®Õn nguy c¬ thiÕu ®Êt canh t¸c cña chÝnh hä).

� Phï hîp víi tËp qu¸n sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña ngêi ®ång bµo d©n téc. Giao rõng cho nhãm hé cã nghÜa lµ trao quyÒn qu¶n lý rõng cho ngêi d©n nhng kh«ng lµm thay ®æi truyÒn thèng qu¶n lý rõng cña hä. Çc thµnh viªn trong nhãm cã quan hÖ hä hµng th©n thiÕt, hµng xãm l¸ng giÒng ®oµn kÕt, gióp ®ì lÉn nhau do ®ã sù ph©n chia lîi Ých vµ gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn néi bé ®îc thùc hiÖn mét çch thuËn lîi.

� Qu¶n lý, b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng bao gåm hµng lo¹t çc c«ng viÖc phøc t¹p vµ nÆng nhäc ®ßi hái tËp hîp c«ng søc vµ ®ãng gãp cña nhiÒu ngêi. Giao rõng vµ ®Êt rõng cho nhãm hé lµ çch mµ ngêi d©n mong ®îi nh»m ®¸p øng cho yªu cÇu nãi trªn.

� Tµi nguyªn rõng ph©n bè kh«ng ®Òu dÉn ®Õn khã kh¨n trong viÖc ph©n phèi c«ng b»ng ®Õn tõng hé gia ®×nh. ViÖc giao rõng theo nhãm hé lµ çch tèt h¬n ®Ó ®iÒu hßa lîi Ých gi÷a çc hé.

B¶ng 2: Çc m« h×nh giao ®Êt giao rõng

YÕu tè M« h×nh 1: Giao cho hé gia ®×nh, ç nh©n M« h×nh 2: Giao cho nhãm hé

§èi tîng giao HÇu hÕt çc hé Kinh, d©n téc di c tõ phÝa b¾c, J'Rai vµ M'n«ng

Çc hé £ ®ª, M'n«ng vµ Kinh cã nguyÖn väng nhËn ®Êt, nhËn rõng theo nhãm hé

QuyÒn sö dông ®Êt vµ rõng

� "Sæ ®á" ®îc cÊp cho tõng hé gia ®×nh. � Mçi hé gia ®×nh ®Òu ®îc cÊp thÎ

� "Sæ ®á" ®îc cÊp cho nhãm hé theo h×nh thøc ®ång sö dông; çc thµnh viªn b×nh ®¼ng vÒ quyÒn sö

Page 3 of 6

Trêng hîp ë x· Dak Ph¬i huyÖn Lak, do yªu cÇu thùc tiÔn, mét sè nhãm sö dông rõng ®· ®îc h×nh thµnh tù ph¸t. Do diÖn tÝch rõng ®Ó giao chØ cã 2000 ha, nªn khi thùc hiÖn G§GR cho çc hé gia ®×nh vµ ç nh©n cña 4 bu«n trong x· ®· cã nhiÒu hé d©n kh«ng ®îc nhËn rõng. ChÝnh v× vËy, çc hé d©n ®· ®îc nhËn rõng tËp hîp thªm çc hé kh¸c kh«ng ®îc nhËn rõng (Thêng lµ çc hé cã quan hÖ hä hµng th©n thÝch hay hµng xãm l¸ng giÒng) thµnh çc nhãm ®Ó cïng nhau tæ chøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ rõng ®îc giao.

Trong nh÷ng n¨m tíi, tØnh sÏ tiÕp tôc G§GR cho 5 céng ®ång bu«n vµ nhiÒu nhãm hé ®ång bµo £®ª, M'n«ng vµ J'Rai ë bèn huyÖn Ea H'leo, Kr«ng B«ng, Lak vµ Dak Song. Nhãm t vÊn l©m nghiÖp cña tØnh sÏ tiÕp tôc hç trî çc ®¬n vÞ thùc hiÖn G§GR nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña ngêi d©n vÒ Tæ chøc céng ®ång, x©y dùng h¬ng íc QLBVR, x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn rõng vµ ph¸t triÓn çc m« h×nh thö nghiÖm s¶n xuÊt l©m nghiÖp trªn ®Êt rõng ®îc giao.

4.2. ChÝnh s¸ch ph©n chia hëng lîi

Kh¸c víi chÝnh s¸ch kho¸n rõng tríc ®©y, chÝnh s¸ch G§GR hiÖn nay ®îc x¸c lËp trªn quan ®iÓm ngêi nhËn rõng ®îc hëng lîi trùc tiÕp tõ thµnh qu¶ mµ hä mang l¹i vµ dùa trªn 3 nguyªn t¾c chÝnh: (1) Nhu cÇu, nguyÖn väng cña ngêi d©nmong muèn tham gia QLBVR. (2) Vèn rõng lu«n lu«n ®îc b¶o toµn. PhÇn hëng lîi cña d©n chØ ®îc lÊy ra tõ lîng t¨ng trëng cña rõng. (3) Çc nhu cÇu cña ngêi d©n vÒ rõng sÏ ®îc ®¸p øng trªn c¬ së tiÒm n¨ng rõng vµ ®Êt rõng hiÖn cã. Ngêi nhËn rõng cã thÓ khai th¸c gç ®Ó lµm nhµ, ®Êt ®ai ®Ó canh t¸c nÕu rõng vµ ®Êt rõng giao cho hä, cã thÓ ®¸p øng ®îc.

� Hëng lîi vÒ s¶n phÈm gç: Nhãm T VÊn L©m Nghiªp cña tØnh ®· x©y dùng c«ng thøc tÝnh to¸n hëng lîi vÒ gç cña ngêi nhËn rõng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ®Þa ph¬ng.

� Tháa m·n nhu cÇu gç gia dông cña ngêi d©n. Çc hé d©n nhËn ®Êt, nhËn rõng cã nhu cÇu cÇn thiÕt gç lµm nhµ sÏ

®îc khai th¸c 5m3 gç vµ chØ trong vßng 20 n¨m khai th¸c mét lÇn.

� §Êt ®ai ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp lµ nhu cÇu thiÕt thùc mµ çc hé nhËn ®Êt nhËn rõng rÊt quan t©m. Çc hé nµy ®· ®îc hîp thøc hãa ®Êt ®ai hiÖn ®ang canh t¸c hoÆc ®îc phÐp khai hoang thªm 1-2 ha trªn diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ®îc giao.

� Ngêi nhËn rõng cßn ®îc hëng lîi tõ çc nguån lîi kh¸c tõ rõng nh: Kinh doanh du lÞch sinh th¸i, khai th¸c nguyªn vËt liÖu x©y dùng... trong khu«n khæ quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

� G§GR cho hé gia ®×nh, ç nh©n, céng ®ång vµ nhãm hé lµm ph¸t sinh ®èi tîng qu¶n lý sö dông rõng míi ngoµi çc doanh nghiÖp Nhµ níc cho nªn QuyÕt ®Þnh 02 cña Bé vÒ quy chÕ khai th¸c vµ tiªu thô l©m s¶n, trong trêng hîp nµy khã cã thÓ ¸p dông ®îc. Nhµ níc cÇn bæ sung thªm nh÷ng chÝnh s¸ch riªng vÒ qu¶n lý rõng (Trång rõng, khai th¸c, vËn chuyÓn vµ tiªu thô l©m s¶n...) cho phï hîp víi çc ®èi tîng nãi trªn.

chøng nhËn quyÒn QLBVR ®Ó dÔ dµng thùc thi nhiÖm vô trªn thùc ®Þa

� KhÕ íc nh lµ sù cam kÕt gi÷a hé gia ®×nh vµ Nhµ níc vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô ®èi víi rõng giao.

dông. � Mçi hé gia ®×nh ®Òu ®îc cÊp thÎ chøng nhËn quyÒn

QLBVR ®Ó dÔ dµng thùc thi nhiÖm vô trªn thùc ®Þa

� KhÕ íc nh lµ sù cam kÕt gi÷a nhãm hé vµ Nhµ níc vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô ®èi víi rõng giao.

Sù hëng lîi Hëng lîi trùc tiÕp tõ rõng vµ ®Êt rõng ®îc giao nghÜa lµ:

� Chia sÏ víi Nhµ níc vÒ s¶n phÈm gç � Hëng toµn bé l©m s¶n phô � §¶m b¶o ®ñ ®Êt canh t¸c

Hëng lîi trùc tiÕp tõ rõng vµ ®Êt rõng ®îc giao nghÜa lµ:

� Chia sÏ víi Nhµ níc vÒ s¶n phÈm gç � Hëng toµn bé l©m s¶n phô � §¶m b¶o ®ñ ®Êt canh t¸c

Tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô

Hé gia ®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nhµ níc vÒ tµi nguyªn rõng ®îc giao

� Víi t çch lµ tæ hîp t¸c, nhãm hé chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc nhµ níc vÒ tµi nguyªn rõng ®îc giao.

Tæ chøc s¶n xuÊt, QLBVR

Tæ chøc theo hé gia ®×nh, ç thÓ � S¶n xuÊt, qu¶n lý b¶o vÖ rõng dùa trªn kiÓu tæ chøc nhãm hé truyÒn thèng (quan hÖ hä hµng, cïng së thÝch, cã ®iÒu kiÖn canh t¸c t¬ng tù...)

Page 4 of 6

Sau hai n¨m thö nghiÖm G§GR t¹i §¨k L¨k, nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®· cã sù chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. Ngêi d©n quan t©m ®Õn viÖc lµm thÕ nµo ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®Ó cã thÓ thu lîi tõ rõng. Çc tæ chøc nhãm hé ®· cã çc ho¹t ®éng nh: Khai th¸c ®Êt trèng, c©y bôi ®Ó canh t¸c, thêng xuyªn tæ chøc tuÇn tra b¶o vÖ rõng, tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ rõng theo quy íc céng ®ång do hä x©y dùng nªn (Bu«n Du mah, x· Dak Ph¬i, huyÖn Lak). Kh¸c víi tríc ®©y, nhiÒu vô vi ph¹m ®èi víi rõng ®îc ngêi d©n ph¸t hiÖn vµ b¸o ço kÞp thêi cho chÝnh quyÒn x·. Râ rµng, giao ®Êt, giao rõng ®· dÇn dÇn chuyÓn ®æi ngêi d©n tõ ®èi tîng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ph¸ rõng hä¨c thê ¬ víi viÖc b¶o vÖ rõng sang vai trß qu¶n lý rõng tèt h¬n. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cho thÊy, rõng vµ ®Êt rõng giao ®· ®îc b¶o vÖ tèt h¬n tríc. T×nh tr¹ng mÊt rõng do khai th¸c gç tr¸i phÐp, lÊn chiÕm hay chiÕm dông ®Êt rõng, ®èt rõng lµm rÉy tr¸i phÐp rÊt h¹n chÕ. Mét tr-êng hîp ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ngêi d©n vÒ hiÖu qu¶ qu¶n lý rõng theo nhãm hé ë x· Dak R'Tih, huyÖn Dak R'LÊp ®îc tr×nh bµy ë B¶ng 3 vµ 4.

5. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao vai trß céng ®ång trong qu¶n lý rõng

� Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng giao ®Êt, giao rõng ®¸p øng ®îc nguyªn väng cña ®¹i bé phËn c d©n sèng gÇn rõng. Giao ®Êt, giao rõng ®ang vµ sÏ lµ nhu cÇu rÊt lín cña ngêi d©n. Víi çc céng ®ång c d©n ®Þnh c t¬ng ®èi ®éc lËp ë çc vïng ®Çu nguån, ®Þa h×nh phøc t¹p vµ cã tÝnh céng ®ång cao, viÖc giao rõng vµ ®Êt rõng cho ®èi tîng nhãm hé, céng ®ång th«n bu«n tá ra phï hîp vµ cã thÓ ph¸t huy u thÕ truyÒn thèng qu¶n lý rõng cña hä. Tuy nhiªn, cÇn sím x¸c ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña çc céng ®ång th«n, bu«n vµ hîp ph¸p hãa quyÒn nhËn ®Êt nhËn rõng cña th«n bu«n vµ nhãm hé.

� §Ó ph¸t triÓn ph¬ng thøc tù qu¶n lý rõng cña çc th«n bu«n hay nhãm hé, cÇn n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý rõng cña céng ®ång th«n bu«n. Çc céng ®ång nªn ®îc trao quyÒn qu¶n lý, quyÒn h¹n gi¶i quyÕt vµ xö lý mét sè vô vi ph¹m rõng cña ngêi d©n trong néi bé céng ®ång.

� Cã nh÷ng biÓu hiÖn cho thÊy G§GR ®ang më ra çc c¬ héi ®Ó ngêi d©n khai th¸c hîp lý tµi nguyªn rõng. NÕu ®îc ®Çu t vµ cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch thÝch hîp, çc lo¹i h×nh kinh doanh rõng cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Çc céng ®ång th«n bu«n vµ nhãm hé cÇn ®îc xem nh lµ ®èi tîng ®îc vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt.

� HÇu hÕt çc ho¹t ®éng qu¶n lý l©m nghiÖp nªn tËp trung ë cÊp x·, n¬i mµ ngêi d©n ë çc vïng s©u vïng xa cã thÓ tiÕp cËn ®îc. Sù h×nh thµnh tæ chøc "cÇu nèi" ë cÊp nµy, liªn kÕt çc tæ chøc, hé gia ®×nh vµ ç nh©n víi nhµ níc lµ hÕt søc cÇn thiÕt. BiÖn ph¸p cã thÓ ®îc lµ kiÖn toµn tæ chøc Ban l©m nghiÖp x·, kh«ng nh÷ng chØ cã chøc n¨ng b¶o vÖ rõng mµ c¶ x©y dùng vµ ph¸t triÓn rõng. B»ng çch nµy, Nhµ níc cã thÓ theo dâi vµ gi¸m s¸t diÔn biÕn tµi nguyªn rõng th«ng qua çc ®èi tîng nhËn rõng ë çc th«n bu«n.

� VËn dông çc quy tr×nh, quy ph¹m vÒ qu¶n lý rõng cña ngµnh (nh: Nu«i dìng rõng, lµm giµu rõng, trång rõng...) ®Ó ph¸t triÓn çc ph¬ng ph¸p tiÕp cËp cã ngêi d©n tham gia vÒ kü thuËt n«ng l©m nghiÖp. Nghiªn cøu x©y dùng vµ ph¸t triÓn çc m« h×nh ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång, nhãm hé vµ hé gia ®×nh theo çc h×nh thøc trang tr¹i rõng, vên rõng, n«ng l©m kÕt hîp...

B¶ng 3: DiÔn biÕn tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng sau khi giao

Nhãm hé DT ®Êt cã rõng (ha)

DT ®Êt kh«ng cã rõng (ha)

Sù thay ®æi rõng vµ ®Êt rõng

Nguyªn nh©n/®èi tîng Çc biÖn ph¸p gi¶i quyÕt

1 195,5 26,5 Rõng bÞ mÊt 1 ha ChÆt ph¸ lµm n¬ng rÉy t¹i th«n 2, x· Dak R'Tih

� D©n ®Þa ph¬ng ®· b¸o cho LT

� L©m trêng ®ang gi¶i quyÕt víi ®¬ng sù

2 118,5 50,5 Rõng kh«ng bÞ mÊt




6 60,0 34,0 Rõng bÞ mÊt 1 ha ChÆt ph¸ lµm n¬ng rÉy t¹i th«n 5, x· Dak R'Tih

� D©n ®Þa ph¬ng ®· b¸o cho LT

� L©m trêng lËp biªn b¶n, çc c¬ quan

Page 5 of 6

B¶ng 4: T×nh h×nh qu¶n lý kinh doanh rõng sau khi giao

chøc n¨ng gi¶i quyÕt



§iÓm m¹nh §iÓm yÕu

Nh÷ng nh©n tè bªn trong céng ®ång nhãm

� N¾m râ ®îc vÞ trÝ vµ chÊt lîng rõng � Rõng gÇn nhµ, diÖn tÝch n¬ng rÉy trong

rõng còng ®îc giao � Cã søc m¹nh tËp thÓ, dÔ qu¶n lý, trong

nhãm ®oµn kÕt thèng nhÊt. � Cã nh÷ng t¸c ®éng kü thuËt ch¨m sãc rõng

sau khi giao gióp cho viÖc qu¶n lý vµ kinh doanh rõng tèt h¬n.

� Ngêi d©n trùc tiÕp tham gia tiÕn tr×nh G§GR tõ ®Çu ®Õn cuèi nªn hiÓu râ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm.

� Mét sè hé cha hiÓu râ vÒ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm khi ®îc G§GR nªn cha nhiÖt t×nh tham gia b¶o vÖ rõng.

� D©n cha hiÓu râ luËt ph¸p nªn khã gi¶i quyÕt vµ sö lý c¸c vô vi ph¹m ph¸ rõng.

� D©n ph¶i ®i lµm rÉy xa ®Ó b¶o ®¶m an toµn l¬ng thùc nªn c«ng t¸c QLBVR kh«ng thêng xuyªn.

� Ph¬ng tiÖn ®i l¹i khã kh¨n cho nªn th«ng tin kh«ng kÞp thêi.

� D©n thiÕu vèn s¶n xuÊt vµ h¹n chÕ vÒ kü thuËt l©m nghiÖp.

C¬ héi Trë ng¹i

Nh÷ng nh©n tè bªn ngoµi céng ®ång

� Nhµ níc cã chÝnh s¸ch G§GR cho d©n, cã quyÒn hëng lîi tháa ®¸ng.

� C¸c c¬ quan nhµ níc (L©m Trêng, Trêng §¹i häc, C¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp tØnh) gÇn gòi víi d©n, hiÓu ®îc d©n vµ cã sù hç trî vÒ biÖn ph¸p QLBVR, híng dÉn kü thuËt, hç trî c©y gièng...,

� D©n ®· ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt do ®ã yªn t©m QLBV vµ s¶n xuÊt kinh doanh rõng.

� §êng s¸ xa x«i nªn khi ph¸t hiÖn vi ph¹m kh«ng b¸o ngay ®îc cho Ban l©m nghiÖp x·, H¹t KiÓm l©m.

� Sù quan t©m cña H¹t kiÓm l©m, Ban l©m nghiÖp x· cßn h¹n chÕ.

� D©n di c tù do xung quanh khu vùc cßn nhiÒu, lÐn lót vµo rõng s¨n b¾n, khai th¸c gç lËu.

� §Çu t cña Nhµ níc Ýt. � Bµ con d©n téc ë Th«n 5 cha ®îc G§GR thêng lÐn

sang ph¸ rõng.

Page 6 of 6

M« H×nh Nghiªn Cøu, Thö NghiÖm vÒ Giao Rõng Tù Nhiªn cho Céng §ång Th«n Qu¶n Lý ë TØnh Thõa Thiªn-HuÕ

Dù ¸n FROFRO ViÖt Nam

Tãm lîc

Nghiªn cøu, x©y dùng m« h×nh thö nghiÖm céng ®ång th«n (b¶n) tham gia qu¶n lý rõng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò míi ®èi víi níc ta. Bµi viÕt nµy ®· cung cÊp th«ng tin kh¸ ®Çy ®ñ vÒ tiÕn tr×nh, néi dung vµ çc ho¹t ®éng x©y dùng m« h×nh thö nghiÖm trªn t¹i th«n Thuû yªn thîng, x· Léc Thuû, huyÖn Phó Léc, TØnh Thõa ThiÖn-HuÕ. Bµi viÕt còng ®· cung cÊp néidung b¶n h¬ng íc vÒ "Qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng" cña céng ®ång d©n c th«n Thñy Yªn thîng, cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho çc ®Þa ph¬ng kh¸c.

1. Giíi thiÖu

Th«n Thuû Yªn Thîng x· Léc Thuû, huyÖn Phó Léc n»m çch Thµnh phè HuÕ kho¶ng 50km vÒ phÝa §«ng nam vµ çch ®êng quèc lé I kho¶ng vµi km. §©y lµ mét th«n ven rõng, n»m däc theo con suèi b¾t nguån tõ Vên Quèc Gia B¹ch M· cung cÊp níc cho sinh ho¹t vµ thuû lîi cña c¶ th«n. Çc khu rõng ë ®©y t¬ng ®èi rËm r¹p nhng l¹i rÊt Ýt c©y cã gi¸ trÞ cao do tríc ®©y ®· bÞ khai th¸c. §©y lµ mét trong nh÷ng th«n nghÌo nhÊt cña huyÖn Phó Léc, thÓ hiÖn qua mét sè nÐt chÝnh sau:

� Tæng sè 856 lao ®éng/1.860 nh©n khÈu, trong ®ã 97% lµ n«ng d©n

� B×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp 590m2/ngêi

� B×nh qu©n l¬ng thùc 200kg/ngêi/n¨m � HÇu nh kh«ng cã nghÒ phô, ®êi sèng chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khai th¸c tµi nguyªn rõng trªn ®Þa

bµn vµ ®i lµm thuª ë çc ®Þa ph¬ng kh¸c. � Thu nhËp b×nh qu©n díi 100.000®ång/ngêi/th¸ng.

Tæng diÖn tÝch rõng tù nhiªn trªn ®Þa bµn th«n lµ 1.965,5 ha. Tríc ®©y diÖn tÝch nµy n»m díi sù qu¶n lý cña mét Tr¹m kiÓm l©m. Tuy nhiªn çc kiÓm l©m viªn ë ®©y kh«ng cã kh¶ n¨ng thêng xuyªn ®i kiÓm tra ®Ó ng¨n chÆn ngêi d©n trong vµ ngoµi th«n vµo khai th¸c tr¸i phÐp. Ngoµi ra hä còng biÕt r»ng, ngêi d©n ë ®©y thùc sù cÇn ®Õn nguån l©m s¶n ®Ó sö dông trong gia ®×nh vµ ®«i khi cßn ®em b¸n lÊy tiÒn chi dïng cho nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt.

Trªn thùc tÕ, rõng ë ®©y cha cã chñ qu¶n lý thùc sù. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng thu h¸i l©m s¶n khi hä thÊy cÇn thiÕt, cßn Nhµ níc th× vÉn cha cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu nµo ®Ò b¶o vÖ rõng, kÓ c¶ b»ng ph¸p luËt (qua hÖ thèng kiÓm l©m) còng nhb»ng h×nh thøc khuyÕn khÝch, vÝ dô nh tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng 50.000 ®ång/ha/n¨m nh ë nhiÒu n¬i kh¸c trong c¶ níc.

2. M« h×nh thö nghiÖm

N¨m 1999, UBND HuyÖn Phó Léc, H¹t KiÓm L©m huyÖn vµ Chi Côc Ph¸t triÓn l©m nghiÖp tØnh, víi sù hç trî cña PROFOR ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh x©y dùng mét m« h×nh thö nghiÖm vÒ qu¶n lý rõng t¹i th«n víi môc ®Ých c¶i thiÖn t×nh h×nh vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ tµi nguyªn rõng. Çc c¬ quan ®· ®i ®Õn nhÊt trÝ, rõng cÇn cã chñ thùc sù ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay Nhµ níc vÉn cha ban hµnh khu«n khæ ph¸p lý cho phÐp giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, tuy nhiªn chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng hy väng r»ng çc c¬ quan cã thÈm quyÒn sÏ chÊp nhËn m« h×nh thö nghiÖm cßn t¬ng ®èi míi mÎ nµy.

Page 1 of 7

Ngay sau khi PROFOR ViÖt Nam nhÊt trÝ hç trî mét kho¶n nhá kinh phÝ vµ bè trÝ çc chuyÖn gia trong vµ ngoµi níc cïng tiÕn hµnh x©y dùng m« h×nh, mét lo¹t çc cuéc häp gi÷a ngêi d©n th«n Thuû Yªn Thîng vµ ®¹i diÖn cña UBND x· Léc Thuû vµ H¹t KiÓm l©m Phó Léc ®· ®îc tæ chøc t¹i ®Þa ph¬ng. Trong çc cuéc häp ngêi d©n ®Òu tá râ quyÕt t©m s½n sµng tham gia thùc hiÖn m« h×nh thö nghiÖm mµ qua ®ã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý khu rõng n»m trong ®Þa bµn th«n cña hä ®-îc t¨ng lªn.

3. Thùc tr¹ng cña khu rõng ®îc giao

Bíc tiÕp theo lµ lùa chän khu rõng ®Ó giao. Qua kh¶o s¸t ban ®Çu, H¹t KiÓm l©m Phó Léc vµ Chi Côc Ph¸t TriÓn l©m nghiÖp ®Ò xuÊt lùa chän kho¶ng 400 ha rõng, chiÕm mét phÇn n¨m toµn bé diÖn tÝch rõng n»m trong ®Þa bµn th«n lµm ®èi tîng nghiªn cøu thö nghiÖm. Sau khi ngêi d©n ®· nhÊt trÝ, mét cuéc kh¶o s¸t chi tiÕt h¬n còng ®· ®îc tiÕn hµnh ®Ó lµm c¬ së ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña céng ®ång th«n sau nµy.

§oµn §iÒu tra quy ho¹ch rõng, Chi Côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp, H¹t KiÓm l©m Phó léc vµ ®¹i diÖn d©n trong th«n ®· phèi hîp thùc hiÖn ®iÒu tra chi tiÕt tµi nguyªn rõng trªn diÖn tÝch cña m« h×nh. KÕt qu¶ nh sau:

4. X¸c ®Þnh chñ qu¶n lý rõng

DiÖn tÝch rõng trªn cha cã chñ cô thÓ (theo LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, NghÞ ®Þnh 163/1999/N§-CP), hiÖn ®ang n»m díi sù "qu¶n lý" Nhµ níc cña UBND x· Léc thuû, H¹t KiÓm l©m Phó léc, UBND huyÖn Phó Léc... vµ ®Õn nay rõng vÉn cha ®îc b¶o vÖ vµ sö dông mét çch cã hiÖu qu¶. Do vËy, tríc hÕt cÇn lùa chän, thèng nhÊt vÒ viÖc ai sÏ lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý thùc sù ®èi víi khu rõng nµy. §©y chÝnh lµ chñ ®Ò chÝnh cña mét lo¹t çc cuéc häp diÔn ra sau ®ã gi÷a ngêi d©n trong th«n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· tr×nh bµy víi ngêi d©n 3 ph¬ng ¸n sau: (i) tiÕp tôc t×nh tr¹ng nh hiÖn nay, (ii) chia nhá khu rõng ®Ó giao cho tõng hé (iii) tho¶ thuËn c¶ th«n cïng qu¶n lý chung. Sau nhiÒu lÇn th¶o luËn, ngêi d©n ®i ®Õn nhÊt trÝ lùa chän ph¬ng ¸n thø ba.

5. TiÕn hµnh giao rõng

Do khu«n khæ ph¸p lý hiÖn hµnh cha ®Ò cËp ®Õn viÖc giao rõng cho céng ®ång vµ ®©y míi chØ lµ m« h×nh nghiªn cøu, thö nghiÖm ®Ó theo dâi, häc tËp rót kinh nghiÖm cho nªn tríc hÕt UBND tØnh chØ ra QuyÕt ®Þnh giao rõng cho th«n ®Ó x©y dùng m« h×nh nghiªn cøu thÝ ®iÓm (cha cÊp GiÊy Chøng NhËn QuyÒn Sö Dông §Êt). Hai tµi liÖu chÝnh ®· ®îc so¹n th¶o ®Ó chØ ®¹o c«ng t¸c qu¶n lý rõng.

� Thø nhÊt lµ ®Ò xuÊt lªn chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn phª duyÖt çc ®iÒu kiÖn giao rõng do th«n vµ UBND x· so¹n th¶o víi sù phèi hîp cña H¹t KiÓm l©m huyÖn. Cuèi n¨m 2000, UBND tØnh ®· phª duyÖt ®Ò xuÊt nµy, cho phÐp thö nghiÖm ®îc tiÕn hµnh.

� Tµi liÖu thø 2 lµ h¬ng íc qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña céng ®ång th«n. Sau khi hoµn thµnh vµ ®îc tÊt c¶ ngêi d©n trong th«n còng nh UBND x· nhÊt trÝ, h¬ng íc ®îc tr×nh lªn UBND huyÖn phª duyÖt. Cuèi n¨m 2000, h¬ng íc ®· ®îc UBND huyÖn th«ng qua.

6. Çc ®iÒu kiÖn giao rõng

6.1. Tr¸ch nhiÖm cña th«n

� Theo dâi vÒ diÔn biÕn tµi nguyªn rõng, díi sù híng dÉn nghiÖp vô cña c¬ quan l©m nghiÖp ®Þa ph¬ng.

Page 2 of 7

� Thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc nghÜa vô cña chñ rõng theo luËt ®Þnh, çc quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ l©m nghiÖp vµ H¬ng íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña th«n.

� Thêng xuyªn kiÓm tra, kiÓm so¸t ng¨n chÆn, phßng ngõa vµ chèng mäi hµnh vi chÆt ph¸ rõng, s¨n b¾t, bÉy ®éng vËt rõng tr¸i phÐp díi bÊt kú h×nh thøc nµo. Khi ph¸t hiÖn hiÖn tîng vi ph¹m ph¶i b¸o ngay cho Trëng th«n vµ c¬ quan kiÓm l©m ®Ó kÞp thêi xö lý.

� Thùc hiÖn khoanh nu«i b¶o vÖ rõng, ®Æc biÖt ë trªn mét diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng t¸i sinh cao 97,6ha, ®ång thêi tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p chèng çc ho¹t ®éng ®èt than, chÆt cñi, gç tr¸i phÐp; tæ chøc luçng ph¸t d©y leo bôi rËm, ®¶m b¶o c©y môc ®Ých sinh trëng vµ ph¸t triÓn tèt, t¨ng nhanh tr÷ lîng rõng.

� Tham gia vµo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ, g©y trång, nu«i dìng rõng, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Tham gia tæ b¶o vÖ cña th«n khi côm trëng quyÕt ®Þnh theo quy ®Þnh cña th«n, ®ãng gãp c«ng lao ®éng ®Ó thùc hiÖn b¶o vÖ, ch¨m sãc, khoanh nu«i rõng vµ çc ho¹t ®éng phóc lîi kh¸c theo yªu cÇu cña th«n.

6.2. QuyÒn h¹n cña th«n

� Th«n cã quyÒn qu¶n lý tµi s¶n rõng, sö dông rõng vµ ®Êt rõng theo luËt ®Þnh, ®îc quyÒn së h÷u phÇn gi¸ trÞ tµi s¶n rõng mµ nhµ níc quy ®Þnh cho th«n hëng lîi.

� Mäi trêng hîp t¸c ®éng vµo rõng ®Òu ph¶i cã ý kiÕn cña th«n. Mäi trêng hîp vi ph¹m bÞ ph¸t hiÖn, th«n cã quyÒn lËp biªn b¶n t¹m gi÷ tang vËt vµ yªu cÇu c¬ quan cã thÈm quyÒn xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

� Th«n ®îc quyÒn lËp quü tõ çc nguån nh©n d©n ®ãng gãp, çc nguån kinh phÝ thëng, Nhµ níc hç trî (nÕu cã) vµ nguån thu lîi tõ rõng theo quy ®Þnh cña Ph¬ng ¸n ®îc UBND tØnh phª duyÖt. ViÖc thu, chi quü thùc hiÖn ®óng theo Ph¬ng ¸n vµ ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong H¬ng íc b¶o vÖ rõng vµ do nh©n d©n trong th«n quyÕt ®Þnh; ®ång thêi chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña UBND x·.

� Céng ®ång d©n c trong th«n ®îc hëng mét phÇn lîng t¨ng trëng cña vèn rõng ®îc giao theo nguyªn t¾c nÕu chÊt lîng qu¶n lý b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng tèt, rõng t¨ng trëng tèt th× tû lÖ hëng lîi cña th«n cao. NÕu lîng t¨ng trëng cña rõng thÊp th× tû lÖ hëng lîi cña th«n thÊp vµ nÕu rõng kh«ng t¨ng trëng, nhµ níc sÏ thu håi l¹i rõng. Cô thÓ nh sau:

� NÕu lîng t¨ng trëng cña rõng ³ 2%/ n¨m, t¬ng ®¬ng ³ 1,5m3/ha/n¨m hay ³ 606,75 m3/toµn diÖn tÝch giao (404,5 ha)/n¨m th× th«n ®îc quyÒn hëng 50% lîng gç t¨ng trëng cña rõng.

� NÕu lîng t¨ng trëng cña rõng >1m3/ ha/n¨m, th«n ®îc hëng 30%;

� NÕu lîng t¨ng trëng cña rõng > 0,5m3/ha/ n¨m, th«n ®îc hëng 20%;

� NÕu lîng t¨ng trëng cña rõng £ 0,5m3/ha/n¨m, th«n ®îc hëng 10%,

� Rõng kh«ng t¨ng trëng, th«n kh«ng ®îc hëng vµ nhµ níc thu håi l¹i rõng.

Ngoµi viÖc thêng xuyªn theo dâi ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng b¶o vÖ rõng, diÔn biÕn cña vèn rõng; ®Þnh kú 5 n¨m 1 lÇn tiÕn hµnh kiÓm kª tµi nguyªn rõng ®îc giao ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc tÕ vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña th«n.

§Ó ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu, bøc xóc cña céng ®ång d©n c trong th«n nh gç lµm c«ng cô s¶n xuÊt, gç quan tµi, söa ch÷a nhµ, c«ng tr×nh phóc lîi... nªn trong nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ cho phÐp th«n khai th¸c díi h×nh thøc "T¹m øng" mét lîng gç nhÊt ®Þnh nhng kh«ng qu¸ 50 m3/n¨m theo ph¬ng thøc chÆn chän sau khi ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt.

Th«n cßn ®îc quyÒn tæ chøc khai th¸c çc l©m s¶n phô, s¨n b¾t ®éng vËt rõng th«ng thêng theo sù híng dÉn cña c¬ quan KiÓm l©m vµ trªn nguyªn t¾c kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn rõng.

6.3. Tho¶ thuËn gi÷a céng ®ång th«n vµ çc thµnh viªn

Mét trong sè nh÷ng yªu cÇu cña chÝnh quyÒn ®èi víi céng ®ång th«n lµ ph¶i x©y dùng h¬ng íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Sau ®©y lµ mét thñ tôc th«ng thêng ë ViÖt Nam: trong çc cuéc häp th«n, ngêi d©n x¸c ®Þnh môc tiªu ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña th«n. NÕu rõng thùc sù quan träng ®èi víi th«n b¶n ®ã th× hä sÏ x©y dùng mét phÇn riªng vÒ chñ ®Ò nµy. Sau khi ngêi d©n nhÊt trÝ ®a ra, h¬ng íc sÏ ®îc tr×nh lªn UBND huyÖn phª duyÖt. Ngêi d©n trong th«n ®îc híng dÉn tham gia x©y dùng h¬ng íc víi çc phÇn sau:

� Nh÷ng viÖc ph¶i lµm � Nh÷ng viÖc ®îc lµm � Nh÷ng viÖc khuyÕn khÝch lµm � Nh÷ng viÖc kh«ng ®îc lµm

Page 3 of 7

� Nh÷ng quyÒn lîi cña céng ®éng vµ ngêi d©n � Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña th«n � Khen thëng vµ xö ph¹t � §iÒu kho¶n thi hµnh

Ngêi d©n th«n Thuû Yªn Thîng ®· x©y dùng h¬ng íc cña th«n vµ sau ®ã ®· ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt. H¬ng íc n»m trong phÇn phô lôc cña b¸o ço nµy. Hµng n¨m th«n sÏ häp ®Ó th¶o luËn, söa ®æi h¬ng íc cho phï hîp. B¶n söa ®æi ®Çu tiªn sÏ ®îc x©y dùng vµo cuèi n¨m 2001 hoÆc ®Çu n¨m 2002.

7. Thµnh qu¶ ban ®Çu

VÉn cßn qu¸ sím ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ m« h×nh thö nghiÖm vÒ giao rõng cho céng ®ång th«n Thuû Yªn Thîng cã thµnh c«ng hay kh«ng. Tuy nhiªn, theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ t¹i khu rõng ®îc giao do céng ®ång th«n, H¹t KiÓm l©m huyÖn vµ Chi Côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tiÕn hµnh th¸ng 9 n¨m 2001 th× ®Õn nay kh«ng thÊy cã dÊu hiÖu chÆt ph¸ rõng hay ph¸t hiÖn cã sù vi ph¹m h¬ng íc t¹i ®©y.

H¦¥NG ¦íc B¶o VÖ Vµ PH¸t TRIÓn Rõng

TRONG CéNG §ång D¢N C¦ TH¤N Y£N THîng

� C¨n cø LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng (BV&PTR) ngµy12/8/1991 � C¨n cø ChØ thÞ sè 24/1998/CT_TTg ngµy 19/6/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn h-

¬ng íc, qui íc, cña lµng b¶n, th«n, Êp, côm d©n c. � C¨n cø kÕt qu¶ héi nghÞ toµn thÓ nh©n d©n th«n Thuû Yªn Thîng.

Chóng t«i thèng nhÊt x©y dùng h¬ng íc BV&PTR vµ ký cam kÕt thùc hiÖn nh÷ng néi dung nh sau.

I. Nh÷ng viÖc ph¶i lµm:

1. ChÊp hµnh tèt çc chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ph¸p luËt Nhµ níc. Nghiªm chØnh thùc hiÖn qui ®Þnh cña Nhµ níc vÒ BV&PTR.

2. TÝch cùc tham gia b¶o vÖ rõng trong khu vùc vµ diÖn tÝch rõng tù nhiªn giao cho th«n. Thùc hiÖn nghiªm tóc çc qui ®Þnh vÒ PCCCR. Khi ph¸t hiÖn ch¸y rõng ph¶i b¸o ngay cho th«n, KiÓm l©m ®ãng trªn ®Þabµn hoÆc UBND x·, ®ång thêi trùc tiÕp tham gia ch÷a ch¸y.Tríc khi ®èt xö lý thùc b× trong rõng ®Ó trång rõng hoÆc ®èt ®êng ruéng ven rõng ph¶i b¸o cho th«n, Tr¹m kiÓm l©m ®ãng trªn ®Þa bµn ®Ó kiÓm tra.

3. Thµnh lËp tæ BVR cña th«n do çc côm cö ®¹i diÖn tham gia, ®Æt díi sù chØ ®¹o vµ ®iÒu hµnh trùc tiÕp cña trëng th«n.

4. Ph¸t hiÖn vµ tè gi¸c çc ®èi tîng khai th¸c, mua b¸n vËn chuyÓn tr¸i phÐp l©m s¶n, cè ý huû ho¹i tµi s¶n rõng, tham gia b¾t gi÷ çc ®èi tîng nµy giao cho th«n vµ çc ngµnh xö lý.

5. ThiÕt l©p ®åi c©y ë khu vùc Khe níc ®æ víi diÖn tÝch 15ha ®Ó trång rõng t¹o quü phóc lîi cña th«n, mäi thµnh viªn

UBND X· LéC THUû

Th«n Thuû Yªn Thîng

CéNG HOµ X· HéI CHñ NGHÜA VIÖT NAM

§éclËp - Tù do - H¹nh phóc

-----------------------------------------

Léc Thuû, ngµy 15 th¸ng 12 n¨m2000

Page 4 of 7

trong th«n thùc hiÖn çc qui ®Þnh nh sau:

� Trong dÞp TÕt trång c©y, ngµy trång c©y ®Çu xu©n mçi hé gia ®×nh ph¶i tham gia trång b×nh qu©n Ýt nhÊt lµ 20 c©y /1 nh©n khÈu cho ®Õn khi kh«ng cßn ®Êt ®Ó trång.

� Çc ®«i vî ch«ng míi cíi ph¶i trång 100 c©y. Khi sinh con ®«i vî chång ph¶i trång ®îc50c©y/1 lÇn sinh ®Ó t¹o ®åi c©y do th«n lËp ra.

� Mçi em häc sinh trong th«n khi tèt nghiÖp cÊp 2 ph¶i trång ®îc 50 c©y khi tèt nghiÖp cÊp 3 ph¶i trång ®îc100 c©y.

6. §o¹n ®êng tõ gi¸p th«n An bµng ®Õn ®Ëp Bµ ®éi thiÕt lËp "§o¹n ®êng em yªu" do çc ch¸u thiÕu nhi tù qu¶n, chia ra tõng ®o¹n nhá mçi ®o¹n tõ 250-300m ph©n côm tõ phÝa th«n An bµng vµo theo thø tù tõ 1 ®Õn 10. Hµng n¨m vµo dÞp TÕt trång c©y ph¸t ®éng mçi em thiÕu niªn ph¶i trång 10 c©y hai bªn ®êng.

7. Ngoµi nh÷ng viÖc lµm nªu trªn, hµng n¨m mçi hé gia ®×nh ph¶i ®ãng gãp 5 ngµy c«ng lao ®éng ®Ó tæ chøc ch¨m sãc rõng, tham gia x©y dùng çc c«ng tr×nh phóc lîi kh¸c cña th«n khi ®îc th«n huy ®éng. NÕu hé nµo kh«ng tham gia lao ®éng th× nép tiÒn ®ãng gãp cho th«n theo qui ®Þnh 20000®ång/c«ng.

8. Thµnh lËp tæ BVR vµ çc ho¹t ®éng an ninh trong th«n do mçi côm d©n c cö mét thµnh viªn tham gia vµ do mét th«n phã trùc tiÕp lµm tæ trëng.

II. Nh÷ng viÖc ®îc lµm

1. NhËn ®Êt ®Ó trång rõng, nhËn kho¸n BVR, tham gia vµo çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, trång rõng, BVR do th«n x· tæ chøc.

2. Ch¨n nu«i gia sóc díi t¸n rõng ®óng qui ®Þnh. 3. Ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh th«ng qua thùc hiÖn s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp .

III. Nh÷ng viÖc khuyÕn khÝch lµm

1. øng dôngçc tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt, ®Çu t th©m canh vµo trång rõng, ch¨m sãc BVR, t¹o çc m« h×nh vÒ trång rõng tèt ®Ó çc hé trong th«n häc tËp kinh nghiÖm.

2. Kh¶o s¸t çc loµi c©y b¶n ®Þa, tæ chøc gieo ¬m g©y trång c©y b¶n ®Þa, t¹o rõng bÒn v÷ng trªn diÖn tÝch ®· trång çc loµi Keo, B¹ch ®µn cña çc hé gia ®×nh.

IV. Nh÷ng viÖc kh«ng ®îc lµm

1. Khai th¸c vËn chuyÓn mua b¸n, tµng tr÷, sö dông tr¸i phÐp gç vµ çc lo¹i l©m s¶n kh¸c. 2. S¨n b¾n, bÉy b¾t, sö dông tr¸i phÐp çc loµi ®éng vËt hoang d·. 3. Næ m×n, dïng ®iÖn ®Ó ®¸nh b¾t çc loµi thuû s¶n ë khe suèi trong khu vùc. 4. Næ m×n ®Ó khai th¸c ®¸, ®µo bíi ®Êt g©y s¹t lë, lµm huû ho¹i ®Êt ®ai. 5. §èt ph¸ rõng ®Ó lµm n¬ng rÉy, ®èt than díi mäi h×nh thøc. 6. Dïng löa tuú tiÖn trong rõng, dïng löa ®Ó ®èt tæ ong, ®èt ®Ó lÊy cñi, t×m phÕ liÖu chiÕn tranh. 7. LÊn chiÕm ®Êt trång rõng tr¸i phÐp, x©m chiÕm ®Êt ®ai cña nhau ®Ó x¶y ra tranh chÊp.

V. Nh÷ng quyÒn lîi cña céng ®ång vµ cña ngêi d©n

1. §îc hëng thµnh qu¶ do m×nh lµm ra qua trång rõng, hëng nh÷ng s¶n phÈm trung gian qua nhËn kho¸n BVR, ®îc tù do t×m thÞ trêng tiªu thô.

2. §îc hëng çc chÝnh s¸ch u ®·i cña Nhµ níc ®èi víi d©n sinh sèng ven rõng.

3. §îc th«n xem xÐt ®Ó gi¶i quyÕt çc nhu cÇu vÒ gç, l©m s¶n gia dông dùa trªn nguyªn t¾c tÊt c¶ çc thµnh viªn trong céng ®ång ®îc hëng quyÒn lîi tõ rõng sau khi ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc nghÜa vô cña m×nh nh ®· cam kÕt thùc hiÖn theo thø tù u tiªn nh sau:

Page 5 of 7

a. VÒ ®èi tîng:

� TËp thÓ: u tiªn cho çc c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt nh thuû lîi, çc dông cô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; x©y dùng, söa ch÷a nhµ mÉu gi¸o.

� Hé gia ®×nh: � Hé gia ®×nh chÝnh s¸ch x· héi ®ang gÆp khã kh¨n vÒ nhµ ë vµ ®å dïng thiÕt yÕu b»ng gç. � Hé gia ®×nh nghÌo khæ cã c«ng trong viÖc BV&PTR ®îc nh©n d©n trong th«n bÇu chän. � Nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo khæ vµ çc thµnh viªn kh¸c trong th«n.

b. VÒ môc ®Ých sö dông:

� Gç quan tµi � Gç phôc vô s¶n xuÊt vµ phóc lîi c«ng céng � Gç phôc vô gia dông � B¸n x©y dùng quü th«n � Møc sö dông cña hé gia ®×nh nh sau:

� 0,5 m3 ®èi víi gç quan tµi, c«ng cô phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

� 1,0 m3 ®èi víi ®å dïng thiÕt yÕu trong gia ®×nh.

� 4,0 m3 ®èi víi gç lµm nhµ cña hé gia ®×nh.

� Lîng gç vµ l©m s¶n khai th¸c hµng n¨m, tríc tiªn u tiªn phôc vô cho nhu cÇu tËp thÓ vµ nh©n d©n trong th«n.

4. Tæ BVR vµ çn bé chuyªn tr¸ch BVR ®îc hëng thï lao hµng th¸ng ®îc trÝch trong quü cña th«n. Møc ®îc hëng do héi nghÞ toµn th«n quyÕt ®Þnh.

5. Nh÷ng hé gia ®×nh thùc hiÖn viÖc khuyÕn khÝch lµm ®îc Nhµ níc hç trî theo chÝnh s¸ch hiÖn hµnh vµ ®îc th«n t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Møc cô thÓ do ban qu¶n lý th«n vµ çc côm trëng thèng nhÊt. §ång thêi, th«n sÏ kªu gäi sù gióp ®ì cña çc cÊp, çc ngµnh cho nh÷ng hé gia ®×nh ®ã.

VI. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña th«n

1. Tr¸ch nhiÖm

� Híng dÉn, chØ ®¹o çc hé gia ®×nh thùc hiÖn çc néi dung cña H¬ng íc, thùc hiÖn tèt c«ng t¸c QLBVR trong th«n.

� Tæ chøc hoµ gi¶i, thuyÕt phôc çc trêng hîp tranh chÊp, çc ®èi tîng vi ph¹m h¬ng íc BV&PTR cña th«n. � Ph¸t hiÖn g¬ng ngêi tèt, viÖc tèt trong ho¹t ®éng QLBVR ®Ó ®Ò nghÞ cÊp trªn khen thëng.

2. QuyÒn h¹n:

� Th«n ®îc quyÒn tæ chøc dÞch vô khai th¸c rõng ®Ó cung øng cho nhu cÇu cña nh©n d©n trong th«n.ViÖc thu chi phÝ ®îc qui ®Þnh vµ ¸p dông tuú theo tõng thêi ®iÓm vµ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ®îc héi nghÞ toµn th«n th«ng qua.

� §îc quyÒn lËp quü cña th«n tõ nguån thu tõ dÞch vô khai th¸c, tiÒn b¸n l©m s¶n ®îc nhµ níc cho phÐp, nguån ®ãng gãp cña nh©n d©n, çc nguån tiÒn thëng, tiÒn do ng©n s¸ch Nhµ níc cÊp …ViÖc trÝch lËp vµ chi nguån quü ®îc 2/3 sè ®¹i diÖn çc côm (do côm trëng lµm ®¹i diÖn) ®ång ý, cã sù kiÓm tra gi¸m s¸t cña UBND x· phª duyÖt.

� Tæ chøc ng¨n chÆn, lËp biªn b¶n çc ®èi tîng vi ph¹m çc qui ®Þnh vÒ QLBVR nãi riªng vµ ph¸p luËt nãi chung, b¸o ço vµ ®Ò xuÊt víi c¬ quan cã thÈm quyÒn xö lý vi ph¹m.

� §îc quyÒn xÐt duyÖt çc ®èi tîng hé gia ®×nh khai th¸c, sö dông l©m s¶n dùa vµo møc ®é thùc hiÖn tr¸ch nhiÖmvµ nghÜa vô cña tõng hé gia ®×nh trong viÖc BV&PTR.

� Yªu cÇu ngêi vi pham ph¶i ®Òn bï b»ng c«ng lao ®éng vµ gi¸ trÞ thiÖt h¹i cho ngêi bÞ h¹i theo møc ®é thiÖt h¹i. � Tæ chøc çc cuéc häp ®Þnh kú 1 th¸ng 1 lÇn hoÆc ®ét xuÊt ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, phª b×nh kiÓm ®iÓm nh÷ng

®èi tîng, gia ®×nh vi ph¹m h¬ng íc th«n.

VII. Khen thëng vµ xö ph¹t

Page 6 of 7

1. Khen thëng

Hé gia ®×nh, ç nh©n thùc hiÖn tèt c«ng t¸c QLBVR vµ h¬ng íc cña th«n ngoµi sù biÓu d¬ng cña th«n, cßn ®îc th«n ®Ò nghÞ Nhµ níc khen thëng thµnh tÝch, ®îc u tiªn gi¶i quyÕt çc nhu cÇu vÒ gç, l©m s¶n.

2. Xö ph¹t

Hé gia ®×nh, ç nh©n vi ph¹m h¬ng íc, ngoµi bÞ xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, cßn ph¶i bÞ xö lý theo çc h×nh thøc sau:

� Ph¶i ®ãng gãp 5 c«ng lao ®éng ®Ó phôc vô ch¨m sãc, BVR cña th«n. � Kh«ng ®îc hëng quyÒn lîi vÒ khai th¸c gç, l©m s¶n ®Ó sö dông trong thêi h¹n bÞ xö ph¹t vi ph¹m � Phª b×nh, kiÓm ®iÓm tríc d©n. NÕu vi ph¹m nhiÒu lÇn hoÆc t¸i ph¹m th× th«n xem xÐt cã thÓ kh«ng cho tham

gia vµo çc ho¹t ®éng truyÒn thèng cña th«n.

VIII. Thêi gian vµ ®èi tîng thùc hiÖn (®iÒu kho¶n thi hµnh)

� H¬ng íc nµy ®îc thùc hiÖn cho tÊt c¶ çc thµnh viªn trong th«n vµ cã hiÖu lùc sau 15 ngµy kÓ tõ ngµy ®îc UBND huyÖn phª chuÈn.

� H¬ng íc nµy ®îc phæ biÕn réng r·i cho nh©n d©n trong th«n ®Ó thùc hiÖn.

X¸c nhËn cña UBND x· léc thuû

Chñ tÞch

Bïi ThÕ Anh

TM/nh©n d©n th«n

Thuû yªn thîng

TrÇn V¨n Mua

Page 7 of 7

HiÖn Tr¹ng Qu¶n Lý Rõng Céng §ång t¹i Mét Sè TØnh Vïng Nói B¾c Bé ViÖt Nam

Ph¹m Xu©n Ph¬ng, Vô ChÝnh s¸ch NN vµ PTNT Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n

Tãm lîc

Bµi viÕt nµy ®· ®Ò cËp tíi kh¸i niÖm céng ®ång vµ qu¶n lý rõng céng ®ång; kh¸i qu¸t hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång vµ qu¸ tr×nh thùc thi çc chÝnh s¸ch quèc gia liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë mét sè tØnh vïng miÒn nói phÝa B¾c. §i s©u ph©n tÝch mét sè m« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng theo 5 tiªu thøc: QuyÒn sö dông ®Êt, t×nh tr¹ng tµi nguyªn rõng ®îc céng ®ång qu¶n lý, møc ®é tham gia qu¶n lý cña céng ®ång, quyÒn hëng lîi tõ rõng vµ sù t¸c ®éng cña nhµ níc. Trªn c¬ së ®ã ®a ra nh÷ng nhËn xÐt ban ®Çu vÒ vÞ trÝ, xu thÕ, ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë mét sè tØnh vïng miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam.

1. §Æt vÊn ®Ò

Trong h¬n thËp kû gÇn ®©y, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ níc ta tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang t¹o ra nh÷ng bíc tiÕn míi. Cïng víi sù ®æi míi cña ®Êt níc, ngµnh L©m nghiÖp còng ®ang cã nh÷ng thay ®æi quan träng mang tÝnh chiÕn lîc, chuyÓn tõ khai th¸c bãc lét tµi nguyªn rõng lµm chÝnh sang b¶o tån vµ ph¸t triÓn rõng, lÊy kü thuËt l©m sinh lµm nÒn t¶ng vµ tõng bíc thùc hiÖn x· héi ho¸ nghÒ rõng. ChÝnh trong qóa tr×nh chuyÓn ®æi nµy ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nh©n tè míi, trong ®ã cã h×nh thøc céng ®ång tham gia qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ cÇn gi¶i thÝch t¹i sao, mÆc dï Nhµ níc cha t¹o khu«n khæ ph¸p lý chung ®Ó ph¸t triÓn rõng céng ®ång nhng trªn thùc tÕ m« h×nh nµy vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÞ trÝ, vai trß cña h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c nh thÕ nµo? Sù thay ®æi chÝnh s¸ch trong thêi gian gÇn ®©y ®· t¸c ®éng tíi ph¸t triÓn rõng céng ®ång ra sao? Nh÷ng th¸ch thøc vµ vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång lµ g×? cã nªn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn rõng céng ®ång hay kh«ng? vv...B¸o ço nµy sÏ gãp phÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò nªu trªn.

2. Môc tiªu nghiªn cøu

NhËn diÖn hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói phÝa B¾c, ®i s©u ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét sè m« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng. Trªn c¬ së ®ã rót ra bµi häc kinh nghiÖm, ®ång thêi lµm râ vÞ trÝ, xu thÕ, tiÒm n¨ng còng nh nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång ë vïng miÒn nói phÝa B¾c.

3. Néi dung

3.1. Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång vµ çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

3.1.1. Quan niÖm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång

"Qu¶n lý rõng céng ®ång" lµ qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®îc thùc hiÖn bëi céng ®ång. Céng ®ång cã thÓ lµ chñ thÓ qu¶n lý rõng hoÆc céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng vµ ®îc chia sÎ lîi Ých tõ rõng. Hay nãi mét çch kh¸c, "Qu¶n lý rõng céng

Page 1 of 17

®ång" lµ viÖc b¶o vÖ, x©y dùng vµ sö dông rõng cã sù tham gia ®iÒu hµnh bëi céng ®ång, bÊt kÓ rõng ®ã thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång hay kh«ng.

CÇn ph©n biÖt thuËt ng÷ "Rõng hé gia ®×nh" vµ "Rõng céng ®ång". "Rõng céng ®ång" ®· ®îc lµm râ ë trªn. "Rõng hé gia ®×nh" lµ rõng thuéc quyÒn së h÷u cña hé gia ®×nh hoÆc rõng chØ do hé gia ®×nh qu¶n lý kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång, nh: rõng ®îc h×nh thµnh do nhµ níc giao ®Êt, giao rõng l©u dµi cho hé gia ®×nh; rõng do hé gia ®×nh nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc nhµ níc. §¬ng nhiªn, nÕu rõng thuéc së h÷u cña céng ®ång (diÖn tÝch rõng Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi) nhng kho¸n cho hé gia ®×nh b¶o vÖ, hoÆc rõng do céng ®ång nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc Nhµ níc sau ®ã kho¸n l¹i cho hé gia ®×nh b¶o vÖ th× còng kh«ng ph¶i lµ rõng hé gia ®×nh v× céng ®ång vÉn lµ chñ thÓ qu¶n lý rõng.

3.1.2. Çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång.

XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm qu¶n lý rõng céng ®ång, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång cã thÓ tËp chung vµo mét sè tiªu thøc chÝnh sau ®©y:

� NÕu xÐt vÒ lo¹i h×nh rõng céng ®ång: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång lµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng thuéc quyÒn së h÷u chung cña céng ®ång (nh rõng ®îc Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý l©u dµi; rõng lµng, rõng b¶n ®· cã tõ l©u ®êi) vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng kh«ng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång nhng céng ®ång cïng tham gia qu¶n lý çc khu rõng ®ã (nh rõng céng ®ång nhËn kho¸n tõ çc tæ chøc nhµ níc, rõng do céng ®ång liªn doanh, liªn kÕt víi çc tæ chøc kh¸c).

� NÕu xÐt vÒ néi dung: §¸nh gi¸ m« h×nh rõng céng ®ång cÇn ph¶i xem xÐt c¶ 3 khÝa c¹nh: ph¸p lý, tæ chøc vµ hiÖu qu¶.

Tuy nhiªn, ®Ó ®¬n gi¶n viÖc ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång, theo khuyÕn nghÞ cña Tæ C«ng t¸c quèc gia vÒ l©m nghiÖp céng ®ång t¹i cuéc Héi th¶o "Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam", ®îc tæ chøc vµo th¸ng 6/2000 t¹i Hµ Néi, ®¸nh gi¸ m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång cÇn dùa vµo 5 yÕu tè (c«ng cô ®Þnh vÞ) sau ®©y: (1)- QuyÒn sö dông ®Êt; (2)- T×nh tr¹ng tµi nguyªn rõng ®îc céng ®ång qu¶n lý; (3)- Møc ®é tham gia qu¶n lý cña céng ®ång; (4)- QuyÒn hëng lîi tõ rõng (5)- Sù t¸c ®éng cña nhµ níc. Mçi yÕu tè l¹i chia thµnh 3 møc ®é kh¸c nhau. NÕu biÓu diÔn trªn mét h×nh trßn ta cã h×nh vÏ 1.

H×nh 1: C«ng cô ®Þnh vÞ ®¸nh gi¸ møc ®é tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng

Theo s¬ ®å c«ng cô ®Þnh vÞ, khi tÊt c¶ çc tiªu chÝ ®Òu ë vßng trßn ngoµi th× m« h×nh qu¶n lý rõng ®ã ®îc coi lµ bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸, mét sè yÕu tè kh¸c cã thÓ ®îc xem xÐt, nh: khoa häc vµ kü thuËt; kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ tËp qu¸n s¶n xuÊt truyÒn thèng, hiÖu qu¶.

3.2. Qu¶n lý rõng céng ®ång vïng miÒn nói phÝa B¾c

3.2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång vïng miÒn nói phÝa B¾c

3.2.1.1. DiÖn tÝch vµ t×nh tr¹ng rõng céng ®ång

Page 2 of 17

� Theo sè liÖu thu thËp ban ®Çu, toµn bé diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp (§Êt cã rõng vµ ®Êt kh«ng cã rõng) céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý ë vïng miÒn nói phÝa B¾c lµ: 1.551.396 ha, chiÕm 66 % tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý trong ph¹m vi toµn quèc, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng lµ 1.088.203 ha.

� DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý chiÕm kho¶ng 23% tçng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn vïng miÒn nói PhÝa B¾c. Trong 12 tØnh thuéc vïng miÒn nói PhÝa B¾c th× 11 tØnh cã rõng céng ®ång. Tuy nhiªn, chØ cã 8 tØnh cã diÖn tÝch rõng céng ®ång trªn 10.000 ha.

� 4 tØnh cã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý lín nhÊt, ®ã lµ: � TØnh Lai Ch©u: tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 763.908 ha, trong ®ã diÖn tÝch

®Êt l©m nghiÖp ®îc Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ 368.552 ha, cßn l¹i lµ diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý cña çc c¬ quan nhµ níc vµ tù qu¶n lý tõ l©u ®êi.

� TØnh S¬n La: diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý: 207.309 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng lµ: 197.766ha, chiÕm 95,4% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý.

� TØnh Hµ Giang: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 175.957 ha, trong ®ã cã 152.338,3 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®îc Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

� TØnh Cao B»ng: DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý lµ 125.199 ha, trong ®ã cã 66.804,1 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®îc Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

� T×nh tr¹ng rõng céng ®ång.

Rõng céng ®ång chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn phôc håi sau n¬ng rÉy, rõng thø sinh nghÌo kiÖt (rõng tr¹ng th¸i Ic, IIa, IIb).

Tuy nhiªn, ë mét sè ®Þa ph¬ng, céng ®ång ®ang qu¶n lý nh÷ng khu rõng cã tr÷ lîng trung b×nh (tr÷ lîng tõ 80m3 -

120m3) vµ rõng giµu (tr÷ lîng trªn 120m3); nh÷ng khu rõng nµy céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi cã diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n trong ph¹m vi mét x·, lµng (b¶n).

3.2.1.2. Nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång

HiÖn nay cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ nguån gèc h×nh thµnh rõng céng ®ång, nhng phÇn lín çc ý kiÕn ®Òu cho r»ng, rõng céng ®ång ë çc tØnh miÒn nói phÝa B¾c ®îc h×nh thµnh tõ çc nguån gèc sau ®©y:

Lo¹i thø nhÊt, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi qua nhiÒu thÕ hÖ:

XÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, mÆc dï quyÒn sö dông ®Êt vµ quyÒn së h÷u rõng cha ®îc x¸c lËp, nhng trong thùc tÕ nh÷ng khu rõng nµy ®îc qu¶n lý mét çch kh«ng chÝnh thøc bëi çc luËt tôc truyÒn thèng, céng ®ång b¶o vÖ rõng kh«ng ph¶i v× môc ®Ých kinh tÕ mµ v× sù sinh tån vµ tÝn ngìng cña çc céng ®ång d©n téc thiÓu sè miÒn nói. Rõng céng ®ång nµy thêng cã çc tªn gäi sau:

� Rõng ®Çu nguån, rõng giµ: Trong ph¹m vi cña mét lµng (b¶n) vïng cao thêng cã khu rõng tù nhiªn ®Çu nguån, n¬i ph¸t sinh cña nguån níc. Theo tÝn ngìng cña ngêi d©n b¶n ®Þa, ®©y lµ khu rõng thiªng, cã thÇn linh tró ngô. LuËt tôc çc d©n téc ®Òu nghiªm cÊm vµ xö ph¹t nÆng hµnh vi x©m ph¹m ®Êt ®ai vµ rõng ë khu vùc nµy. ViÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån tuy mang mµu s¾c t«n gi¸o nhng chøa ®ùng tri thøc cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÒ øng xö víi tù nhiªn, x· héi nh»m b¶o vÖ nguån níc, ®iÒu kiÖn sèng, vµ còng chÝnh v× vËy, nh÷ng khu rõng nµy cßn tån t¹i cho ®Õn ngµy nay.

� Rõng nghÜa ®Þa, rõng Ma: Çc d©n téc thiÓu sè thêng cã khu nghÜa ®Þa ®Ó ch«n cÊt ngêi chÕt. Tuú theo lµng lín hay nhá mµ khu nghÜa ®Þa cã quy m« kh¸c nhau, tõ vµi ha ®Õn hµng chôc ha vµ thêng cã rõng tù nhiªn víi çc c©y to. Theo quan niÖm cña ngêi d©n b¶n ®Þa, ®©y lµ n¬i tró ngô cña linh hån ngêi chÕt, nªn cÇn ®îc gi÷ g×n vµ b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Do vËy, ngêi ta kiªng kh«ng tiÕn hµnh bÊt cø ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ khai th¸c l©m s¶n nµo trªn khu vùc nµy, còng chÝnh v× vËy mµ nh÷ng khu rõng nµy ®îc b¶o vÖ tèt, kh«ng tèn kÐm chi phÝ vµ tån t¹i cho ®Õn ngµy nay.

� Rõng ®×nh, rõng thæ c«ng: Nh÷ng khu rõng nµy thêng n»m trong khu«n viªn cña çc ®×nh, chïa, miÕu, m¹o, di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸. Ngêi d©n thêng quan niÖm ®©y lµ khu t«n nghiªm, cã thÇn linh tró ngô, nªn tù cã ý thøc b¶o vÖ rõng.

� Rõng cña çc dßng hä: lo¹i rõng nµy ®îc thõa kÕ qua nhiÒu thÕ hÖ.

Theo sè liÖu thu thËp ®îc, diÖn tÝch rõng do céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi ë çc tØnh vïng miÒn nói PhÝa B¾c cã kho¶ng 70.760 ha, chiÕm 4,58 % tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång qu¶n lý ë trong vïng..

Lo¹i thø hai, rõng céng ®ång ®îc h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng cña Nhµ níc. Trong qu¸

Page 3 of 17

tr×nh thùc hiÖn giao ®Êt, giao rõng cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ, ë mét sè n¬i, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng (tØnh, huyÖn) ®· giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. Céng ®ång víi t çch nh mét chñ thÓ qu¶n lý rõng. Trong lo¹i rõng nµy, cßn cã diÖn tÝch rõng Nhµ n-íc ®· giao cho hîp t¸c x· tríc ®©y, nay hîp t¸c x· nµy ®· gi¶i thÓ, céng ®ång t¹i n¬i ®ã vÉn tiÕp tôc qu¶n lý cho ®Õn nay. Theo sè liÖu thu thËp ®îc, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do Nhµ níc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi kho¶ng 1.039.856 ha, chiÕm 67,44 % tæng sè diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý trong vïng.

Lo¹i thø ba, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña Nhµ níc. Lo¹i rõng nµy kh«ng thuéc së h÷u cña céng ®ång, nhng céng ®ång ®îc chia sÎ lîi Ých tõ rõng tuú thuéc vµo thêi gian, c«ng søc, vèn ®Çu t mµ céng ®ång ®· bá ra trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng. §©y còng lµ mét h×nh thøc liªn kÕt qu¶n lý rõng gi÷a céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ çc tæ chøc nhµ níc. Theo sè liÖu thu thËp ®îc, diÖn tÝch rõng céng ®ång tham gia nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ cña çc tæ chøc nhµ níc lµ 431.236 ha, chiÕm 27,98% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do céng ®ång tham gia qu¶n lý trong vïng.

3.2.1.3. Çc h×nh thøc së h÷u rõng céng ®ång

XÐt vÒ khÝa c¹nh së h÷u, rõng céng ®ång (víi t çch lµ s¶n phÈm trªn ®Êt l©m nghiÖp) thuéc quyÒn së h÷u cña çc lo¹i h×nh céng ®ång sau:

� Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña lµng, b¶n (thêng gäi lµ rõng lµng, rõng b¶n): Lo¹i rõng nµy phôc vô chung cho nhu cÇu cña céng ®ång, nh: gi¶i quyÕt nhu cÇu gç vµ l©m s¶n kh¸c ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh chung cña céng ®ång; gç lµm nhµ míi, söa ch÷a lín nhµ ë, gç lµm quan tµi cña çc thµnh viªn cña céng ®ång; khai th¸c cñi vµ çc l©m s¶n ngoµi gç phôc vô cho ph¸t triÓn çc ngµnh nghÒ truyÒn thèng ë ®Þa ph¬ng.

� Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña nhãm hé, dßng hä � Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña çc tæ chøc chÝnh trÞ; tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, nh: Héi Cùu chiÕn binh, Héi

N«ng d©n... � Rõng céng ®ång thuéc quyÒn së h÷u cña çc h×nh thøc tæ chøc mang tÝnh céng ®ång kh¸c.

Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt vÒ khÝa c¹nh quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi th× cã çc lo¹i sau:

� Lo¹i thø nhÊt: Rõng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi mµ trªn ®ã cã rõng còng thuéc vÒ céng ®ång, nh: céng ®ång ®îc nhµ níc giao ®Êt, giao rõng qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµ cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt l©m nghiÖp cña c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn.

� Lo¹i thø hai: Rõng ®îc ngêi d©n ®Þa ph¬ng coi lµ rõng thuéc së h÷u cña céng ®ång nhng trªn thùc tÕ Nhµ níc cha thõa nhËn, nh rõng lµng, rõng b¶n tån t¹i tõ l©u ®êi, cã çc tªn gäi kh¸c nhau nh: rõng ®Çu nguån, rõng thiªng, rõng ma, rõng nghÜa ®Þa...Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, ë mét sè ®Þa ph¬ng, c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn ®· hîp ph¸p ho¸ lo¹i rõng nãi trªn vµ nh÷ng khu rõng ®ã thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång.

� Lo¹i thø ba: Rõng thuéc quyÒn së h÷u mét phÇn cña céng ®ång nhng quyÒn sö dông ®Êt l¹i thuéc vÒ tæ chøc kh¸c, nh rõng do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng cña çc tæ chøc nhµ níc.

3.2.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång mét sè tØnh vïng miÒn nói phÝa B¾c

3.2.2.1. TØnh S¬n La

a) Kh¸i qu¸t chung

� Tæng diÖn tÝch ®Êt quy ho¹ch sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp 1.000.000 ha, chiÕm 70% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña toµn tØnh. DiÖn tÝch ®Êt cã rõng 310.134ha, trong ®ã rõng tù nhiªn: 287.161ha. Tû lÖ che phñ 23%.

� HiÖn tr¹ng qu¶n lý, sö dông rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång: � Tæng diÖn tÝch rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý: 207.309 ha, chiÕm 20,7% tæng diÖn tÝch

rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh. � DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn giao cho céng ®ång lµ 23.403 ha víi thêi gian lµ

50 n¨m, chñ yÕu lµ ®Êt trèng ®åi nói träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt vµ rõng tù nhiªn ®ang trong giai ®o¹n phôc håi (tr¹ng th¸i rõng lo¹i Ia, Ib, Ic, IIa, IIb);

� Céng ®ång nhËn kho¸n qu¶n lý, b¶o vÖ khoanh nu«i t¸i sinh rõng lµ 183.906 ha, hÇu hÕt lµ rõng phßng hé.

Page 4 of 17

Ngoµi diÖn tÝch ®Êt trªn, hÇu hÕt çc céng ®ång lµng (b¶n) cßn qu¶n lý mét diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n tõ l©u ®êi, nh: rõng ma, rõng b¶o vÖ nguån níc, khu ch¨n th¶ gia sóc, rõng m¨ng lay vv. nhng cha cã ®iÒu kiÖn thèng kª.

Tõ nh÷ng sè liÖu trªn vµ çc th«ng tin thu nhËn ®îc cã thÓ thÊy rõng céng ®ång ë S¬n La ®îc h×nh thµnh tõ 3 nguån gèc chÝnh sau ®©y:

Lo¹i thø nhÊt, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ l©u ®êi: Tõ xa xa ë S¬n la ®· h×nh thµnh çc khu rõng cÊm, nh: rõng ®Çu nguån b¶o vÖ mã níc, khe níc ®Ó gi÷ níc s¹ch, phôc vô cho sinh ho¹t trong tõng b¶n, h×nh thµnh çc khu rõng Ma (nghÜa ®Þa), rõng thiªng ®Ó b¶o vÖ di tÝch, b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng cña çc d©n téc thiÓu sè; çc khu rõng tre, nøa, lay ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña çc thµnh viªn trong céng ®ång, ®Æc biÖt lµ thu h¸i m¨ng; rõng gç ®Ó cung cÊp gç lµm nhµ, ®å gia dông, cñi, gç ®Ó x©y dùng çc c«ng tr×nh céng céng cña lµng (b¶n); khu ch¨n th¶ gia sóc chung cña céng ®ång. HÇu hÕt çc khu rõng nµy ®îc ngêi d©n trong céng ®ång tù b¶o vÖ, th«ng qua quy íc cña céng ®ång ®èi víi tõng lo¹i rõng, kh«ng thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n vµ phÇn lín cha ®îc Nhµ níc thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý.

Lo¹i thø hai, rõng céng ®ång h×nh thµnh tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng: Tõ khi cã LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991), NghÞ ®Þnh 02/CP ngµy 15/1/1994 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp, nay lµ NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ, tØnh S¬n La ®· tiÕn hµnh giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi çc lo¹i rõng sau:

� Rõng phßng hé côc bé, n»m trong ph¹m vi mét x·, b¶n hoÆc phßng hé chung cho c¶ vïng nhng kh«ng ®ñ ®é lín ®Ó h×nh thµnh Ban qu¶n lý khu rõng phßng hé, (diÖn tÝch díi 1000 ha) vµ lo¹i nµy ®· ®îc giao cho céng ®ång qu¶n lý theo quy chÕ qu¶n lý rõng phßng hé.

� ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng (UBND huyÖn) hîp ph¸p ho¸ mét sè khu rõng cÊm ®· ®îc céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi, nh rõng Ma, rõng lÞch sö-v¨n ho¸ v.v. vµ nay trë thµnh rõng céng ®ång.

� Rõng cã môc ®Ých s¶n xuÊt phôc vô chung cho céng ®ång.

Lý do giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång:

� Céng ®ång lµng (b¶n) ë gÇn rõng h¬n x· hoÆc çc tæ chøc kh¸c cho nªn thuËn lîi trong viÖc b¶o vÖ rõng. � Céng ®ång n¾m ch¾c hiÖn tr¹ng rõng h¬n çc tæ chøc kh¸c. � BiÕt ®îc khu rõng nµo cã vÞ trÝ phßng hé quan träng liªn quan ®Õn céng ®ång. � Céng ®ång bao gåm nh÷ng ngêi quen biÕt, sinh sèng víi nhau l©u dµi, thuËn tiÖn trong viÖc phèi hîp qu¶n lý b¶o

vÖ rõng.

Lo¹i thø ba, rõng céng ®ång h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n theo tinh thÇn NghÞ ®Þnh 01/CP ngµy 1/1/1995 cña ChÝnh phñ vÒ giao kho¸n ®Êt l©m nghiÖp. Céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng th«ng qua hîp ®ång kho¸n víi çc tæ chøc l©m nghiÖp nhµ níc vµ H¹t KiÓm l©m së t¹i. Tuy nhiªn, xÐt vÒ khÝa c¹nh së h÷u rõng, céng ®ång chØ ®îc hëng mét phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm rõng hoÆc chØ ®îc hëng tiÒn c«ng kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Trong thêi gian tíi, mét phÇn diÖn tÝch lo¹i rõng nµy sÏ ®îc giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

Toµn bé diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý ph©n bè trªn l·nh thæ cña 109 x·, thuéc 10 huyÖn trong tØnh.

b) ChÝnh s¸ch cña tØnh liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

� TØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp lµng (b¶n) kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 1495/Q§-UB ngµy 27/7/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh.

� Ban hµnh t¹m thêi chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p giao ®Êt l©m nghiÖp vµ giao rõng tù nhiªn kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 3011/Q§-UB ngµy 12/12/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh. V¨n b¶n nµy quy ®Þnh râ:

� Nhãm hé, céng ®ång lµng (b¶n), çc tæ chøc x· héi lµ çc ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp. � Nh÷ng n¬i x¸c ®Þnh lµ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông cã diÖn tÝch nhá, lÎ, ph©n t¸n (díi 1000ha), t¸c dông phßng

hé trong ph¹m vi x·, b¶n th× cã thÓ giao cho céng ®ång lµng (b¶n), çc hiÖp héi..vv. tæ chøc b¶o vÖ vµ sö dông. � Rõng s¶n xuÊt cã diÖn tÝch nhá, gÇn khu d©n c, gåm çc lo¹i rõng nghÌo, rõng non u tiªn giao cho nhãm hé,

hoÆc hé gia ®×nh së t¹i qu¶n lý b¶o vÖ. � DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho céng ®ång b¶n, çc hiÖp héi c¬ së (§oµn Thanh niªn, Héi N«ng d©n, Héi Cùu

chiÕn binh..vv.) tõ 30 ha ®Õn 500 ha; nhãm hé gia ®×nh, hé gia ®×nh tõ 0,5 ha ®Õn 30 ha. � Thêi gian giao ®Êt l©m nghiÖp cho nhãm hé, céng ®ång lµng (b¶n) lµ 50 n¨m.

Page 5 of 17

� ChÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng: quy ®Þnh râ c¬ chÕ hëng lîi tõ rõng phô thuéc vµo t×nh tr¹ng rõng khi giao, thêi gian vµ c«ng søc ®Çu t vµo rõng, lo¹i rõng (rõng ®Æc dông, rõng phßng hé, rõng s¶n xuÊt) céng ®ång ®ang qu¶n lý, nh: céng ®ång ®îc giao rõng s¶n xuÊt thø sÞnh nghÌo kiÖt (tr¹ng th¸i rõng Ic), ®îc khai th¸c l©m s¶n phô, tre

giµ, cñi kh«; hëng 100% s¶n phÈm tØa tha, hëng 90% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh. Céng ®ång ®îc giao rõng thø sinh ®ang phôc håi (IIa, IIb, IIIa1) th× tuú theo c«ng søc, thêi gian ®Çu t vµo rõng mµ ®îc hëng tû lÖ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh kh¸c nhau: tõ 5 ®Õn 7 n¨m, ®îc hëng 35%; trªn 10 n¨m, ®îc hëng 75% gi¸ trÞ s¶n phÈm khai th¸c chÝnh.v.v.

c) Mét sè m« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ®iÓn h×nh

M« h×nh céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng ë x· chiÒng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u

Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña x·: 9.519 ha. §Êt l©m nghiÖp: 6.115 ha, trong ®ã rõng tù nhiªn: 4.000 ha, ®Êt trèng ®åi nói träc: 2.115 ha. Toµn x· cã 623 hé víi 4.000 khÈu.

VÒ quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi

HiÖn nay, toµn bé diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña x· cha cã chñ qu¶n lý cô thÓ. Theo quyÕt ®Þnh 245/TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, diÖn tÝch ®Êt ®ã do x· chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, nhng x· kh«ng cã lùc lîng b¶o vÖ rõng. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn, x· ®· phèi hîp víi H¹t KiÓm l©m së t¹i giao kho¸n 4.433 ha diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho 16 b¶n, côm d©n c trong x· qu¶n lý. Trong t¬ng lai, x· sÏ lµm thñ tôc ®Ò nghÞ UBND huyÖn giao cho çc b¶n, côm d©n c ®ã qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi v× nh÷ng lý do sau ®©y:

� DiÖn tÝch rõng liÒn kho¶nh, réng, giao cho c¶ lµng (b¶n) sÏ thuËn tiÖn cho viÖc qu¶n lý b¶o vÖ. � Mét sè diÖn tÝch rõng giµ (rõng nguyªn sinh) diÖn tÝch Ýt nhng nhiÒu hé muèn nhËn. � Rõng chñ yÕu cã chøc n¨ng phßng hé, nÕu giao cho hé gia ®×nh dÔ dÉn ®Õn rõng bÞ khai th¸c c¹n kiÖt kh«ng

qu¶n lý ®îc, ¶nh hëng ®Õn nguån níc cña céng ®ång. � Mét sè diÖn tÝch rõng hé gia ®×nh kh«ng gi¸m nhËn v× lo kh«ng b¶o vÖ ®îc nhÊt lµ phßng chèng ch¸y rõng.

Ngoµi viÖc giao kho¸n rõng cho çc b¶n, côm d©n c qu¶n lý, x· cßn tù tæ chøc lùc lîng qu¶n lý b¶o vÖ 1.682 ha rõng nguyªn sinh (rõng giµ), chñ yÕu do lùc lîng d©n qu©n, x· ®éi trùc tiÕp tæ chøc tuÇn tra, b¶o vÖ rõng.

Nh vËy, xÐt vÒ khÝa c¹nh quyÒn sö dông ®Êt ®ai, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp nµy vÉn thuéc quyÒn qu¶n lý cña x·, x· chØ giao kho¸n cho çc lµng (b¶n) qu¶n lý víi sù hç trî kinh phÝ cña tØnh th«ng qua tæ chøc kiÓm l©m. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, lµng (b¶n) ®· ®îc coi nh mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, vµ phÇn lín ngêi d©n cho r»ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao kho¸n trªn sÏ ®îc Nhµ níc hîp ph¸p ho¸ ®Ó giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh, l©u dµi.

T×nh tr¹ng rõng céng ®ång

DiÖn tÝch rõng giao kho¸n cho céng ®ång bao gåm ®Êt trèng ®åi nói träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt (rõng tr¹ng th¸i Ib, Ic), rõng ®ang phôc håi (rõng tr¹ng th¸i IIa, IIb..) vµ bao gåm c¶ diÖn tÝch rõng nguyªn sinh (rõng giµ). Trong 16 b¶n, côm d©n c nhËn kho¸n rõng, cã mét sè céng ®ång qu¶n lý hÇu nh hoµn toµn diÖn tÝch rõng nguyªn sinh (rõng giµ), trong khi ®ã mét sè céng ®ång l¹i qu¶n lý chñ yÕu lµ rõng thø sinh nghÌo kiÖt, v× c¨n cø ®Ó giao kho¸n rõng lµ céng ®ång nµo ë gÇn lo¹i rõng nµo th× giao kho¸n cho céng ®ång ®ã qu¶n lý chø kh«ng mang tÝnh chÊt chia b×nh qu©n.

Nh vËy, kh¸c víi nhiÒu n¬i, ë ®©y céng ®ång tham gia qu¶n lý çc lo¹i tr¹ng th¸i rõng tõ ®Êt trèng ®åi träc ®Õn rõng cã tr÷ lîng trung b×nh vµ giµu. MÆc dï x· míi thùc hiÖn viÖc giao kho¸n cho céng ®ång qu¶n lý rõng nhng trong t¬ng lai, çc lµng (b¶n) nhËn kho¸n sÏ trë thµnh chñ thÓ çc khu rõng trªn. §iÒu nµy ®· cã t¸c ®éng m¹nh tíi ý thøc b¶o vÖ rõng cña céng ®ång.

H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng

� Lµng (b¶n) ph©n c«ng çc hé gia ®×nh lu©n phiªn nhau tuÇn tra, b¶o vÖ rõng. Mçi hé gia ®×nh tuÇn tra, b¶o vÖ rõng víi thêi gian 3 ngµy, sau ®ã bµn giao cho çc hé kh¸c. Tõng hé gia ®×nh kiÓm tra lÉn nhau. Ngoµi viÖc tuÇn tra rõng, ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn çc hiÖn tîng tµn ph¸ rõng, lµng (b¶n) cßn chØ ®¹o çc hé gia ®×nh ¸p dông çc

Page 6 of 17

biÖn ph¸p l©m sinh ®Ó xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn rõng, nh ph¸t quang, chÆt gi©y leo, bôi rËm, lo¹i bá c©y phi môc ®Ých, trång dÆm c©y b¶n ®Þa ë mét sè diÖn tÝch rõng.

� Çc b¶n ®· x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Theo ®ã, quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ rõng cña mçi thµnh viªn trong céng ®ång; møc ph¹t ®èi víi çc trêng hîp khai th¸c gç tr¸i phÐp; khai th¸c cñi, tre, m¨ng vµo khu vùc cÊm; møc ph¹t ®èi víi trêng hîp ®èt n¬ng lµm rÉy g©y h¹i ®Õn rõng; quy ho¹ch chç ch¨n th¶ gia sóc vµ møc xö ph¹t ®èi víi çc trêng hîp ®Ó gia sóc ph¸ ho¹i rõng. Hé gia ®×nh trong thêi gian b¶o vÖ rõng nÕu ®Ó c©y rõng bÞ chÆt ph¸ hoÆc x¶y ra ch¸y rõng ph¶i chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vµ båi thêng b»ng tiÒn. Ai ph¸t hiÖn çc vô vi ph¹m tíi rõng ®îc thëng b»ng tiÒn mÆt..vv.

� H¹t KiÓm l©m phèi hîp víi chÝnh quyÒn x·, céng ®ång lµng (b¶n) híng dÉn nh©n d©n vÒ kü thuËt b¶o vÖ, phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng; xö lý kÞp thêi çc hiÖn tîng vi ph¹m vµo rõng, nghiÖm thu ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng rõng. Hµng n¨m, x· cö çn bé theo dâi vµ ®Ò xuÊt kÞp thêi gi¶i ph¸p nh»m hç trî c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ rõng cña lµng (b¶n).

Qua kh¶o s¸t thùc tÕ cho thÊy, ®©y lµ m« h×nh liªn kÕt qu¶n lý, b¶o vÖ rõng. Céng ®ång lµng (b¶n) phèi hîp víi hé gia ®×nh cïng qu¶n lý rõng, nhng hé gia ®×nh vÉn lµ lùc lîng chÝnh. Céng ®ång lµng (b¶n) ®· tham gia vµo çc ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ, thay thÕ mét sè ho¹t ®éng mµ tríc ®©y ph¶i dùa vµo hîp t¸c x· n«ng nghiÖp.

C¬ chÕ hëng lîi tõ rõng

� Hé tham gia b¶o vÖ rõng ®îc hëng tõ 15.000®/ha/n¨m ®Õn 25.000®/ha/n¨m. � Hé gia ®×nh ®îc khai th¸c cñi, m¨ng, l©m s¶n ngoµi gç. Tuy nhiªn, céng ®ång quy ®Þnh râ ®Þa ®iÓm vµ thêi gian

trong n¨m ®îc khai th¸c cñi, tre, m¨ng. � Hé gia ®×nh cã nhu cÇu lµm nhµ míi hay söa ch÷a lín nhµ cöa ®îc céng ®ång xem xÐt vµ cho phÐp khai th¸c gç

trªn rõng cña céng ®ång, b×nh qu©n 15m3/hé.

� L©m s¶n khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ph¶i nép thuÕ tµi nguyªn cho ng©n s¸ch huyÖn. � HiÖn nay, mét sè khu rõng cÇn b¶o vÖ nhng kinh phÝ kh«ng cã, tuy nhiªn céng ®ång lµng (b¶n) vÉn tæ chøc hé

gia ®×nh b¶o vÖ rõng.

Qua h×nh 2 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i ChiÒng B«m lµ m« h×nh qu¶n lý rõng cha ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng.

H×nh 2: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång theo c«ng cô ®Þnh vÞ t¹i ChiÒng B«m, ThuËn Ch©u

M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång b¶n PiÒng Xµng, x· PhiÒng Lu«ng, huyÖn Méc Ch©u

QuyÒn sö dông ®Êt ®ai

X· giao cho Héi Cùu chiÕn binh 33,7 ha; tæ An ninh 23,4 ha; Héi Phô n÷ 15,5 ha; §oµn Thanh niªn 12,4 ha; Héi N«ng d©n: 235 ha. Thêi gian giao lµ 50 n¨m vµ ®· cã quyÕt ®Þnh cña Chñ tÞch UBND huyÖn, nhng cha ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt (sæ ®á). Toµn bé diÖn tÝch ®Êt trªn ®· ®îc giao cho çc tæ chøc tõ n¨m 1999. Tuy nhiÖn trªn thùc tÕ, ngêi d©n quan niÖm diÖn tÝch ®Êt trªn ®· thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông l©u dµi cña çc tæ chøc trªn.

Lý do giao rõng cho çc tæ chøc:

Page 7 of 17

� Lµng (b¶n) ®· häp 3,4 lÇn nhng kh«ng thÓ chia nhá cho tõng hé gia ®×nh ®îc v× t×nh tr¹ng rõng kh¸c nhau (rõng giµu, rõng trung b×nh, rõng thø sinh nghÌo kiÖt, ®Êt trèng ®åi nói träc) vµ diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n.

� Rõng ph©n bè ë mét sè khu vùc trong x·, çch xa nhau, nÕu giao cho mét tæ chøc sÏ rÊt khã b¶o vÖ. � Tríc ®©y, diÖn tÝch çc khu rõng nµy ®· giao t¹m thêi cho lµng (b¶n) qu¶n lý nhng kh«ng cã hiÖu qu¶, v× do vÞ

trÝ ph¸p lý cña lµng (b¶n) cha ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh râ rµng, Trëng lµng (b¶n) khã kh¨n trong viÖc huy ®éng lùc lîng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, ®· x¶y ra hiÖn tîng chÆt ph¸ c©y rõng.

Giao cho çc tæ chøc b¶o vÖ sÏ tèt h¬n, v× sè lîng thµnh viªn trong mét tæ chøc kh«ng ®«ng, dÔ huy ®éng khi cÇn thiÕt.

T×nh tr¹ng rõng

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho çc tæ chøc trªn bao gåm:

� §Êt trèng ®åi nói träc (rõng tr¹ng th¸i Ia, Ib) � Rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng tù nhiªn ®ang phôc håi (rõng tr¹ng th¸i Ic, IIa, IIb, IIIA...). � Rõng giµu (rõng giµ). � PhÇn lín diÖn tÝch ®Êt trªn ®îc x¸c ®Þnh lµ rõng phßng hé.

H×nh thøc tæ chøc b¶o vÖ rõng

� Mçi tæ chøc cö 1 nhãm (2 ®Õn 3 ngêi) tuÇn tra b¶o vÖ rõng, 1 tuÇn 1 lÇn vµ lu©n phiªn nhau, chñ yÕu ng¨n chÆn çc hiÖn tîng chÆt c©y rõng, phßng chèng ch¸y rõng, x©m canh, lÊn chiÕm ®Êt ®ai.

� X· phèi hîp víi KiÓm l©m vµ çc tæ chøc trªn gi¶i quyÕt, xö lý kÞp thêi çc hiÖn tîng vi ph¹m vµo rõng. � X©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng lµng (b¶n) ®Ó ¸p dông chung cho çc tæ chøc. §Æc biÖt quy ®Þnh râ møc

ph¹t trong çc trêng hîp g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn rõng. Mäi ngßi d©n ®Òu ph¶i ký cam kÕt chÊp hµnh quy íc trªn. � Céng ®ång chñ yÕu tæ chøc lùc lîng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng chø kh«ng cã t¸c ®éng nµo vÒ mÆt kü thuËt l©m sinh tíi

rõng. Rõng ph¸t triÓn chñ yÕu dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn.

ChÝnh s¸ch hëng lîi

� TØnh ®· quy ®Þnh chÝnh s¸ch háng lîi theo QuyÕt ®Þnh sè 3071/QQ§-UB ngµy 12/12/2000 cña Chñ tÞch UBND tØnh vÒ "Ban hµnh t¹m thêi chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p giao ®Êt l©m nghiÖp vµ giao rõng tù nhiªn". Thñ t-íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh 08/2001/QQ§-TTg ngµy 11/01/2001 vÒ Quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng, trong ®ã cã ®Ò cËp tíi viÖc khai th¸c tËn dông gç, tre, nøa, l©m s¶n trong rõng phßng hé, nhng ngêi d©n hÇu nh kh«ng biÕt 2 chÝnh s¸ch nµy. Mét sè ®Ò nghÞ cña ngêi d©n ®· ®îc 2 v¨n b¶n nµy quy ®Þnh rÊt râ, nh: quyÒn khai th¸c, sö dông s¶n phÈm tØa tha, khai th¸c chÝnh rõng phßng hé..vv.

� HiÖn nay, toµn bé diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång ®Òu ®îc tr¶ tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng víi møc 12.000®/ha/n¨m. Kinh phÝ nµy do Ng©n s¸ch cña tØnh cÊp, kh«ng thuéc kinh phÝ b¶o vÖ rõng cña Ch¬ng tr×nh 661 (Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng). Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, lµng (b¶n) l¹i dïng sè tiÒn nµy chia b×nh qu©n cho tÊt c¶ çc hé gia ®×nh trong th«n víi møc b×nh qu©n 10.000®/hé/n¨m, kh«ng kÓ gia ®×nh ®ã cã tham gia trùc tiÕp b¶o vÖ rõng hay kh«ng (toµn th«n cã 80 hé). Sè tiÒn chªnh lÖch (gi÷a kinh phÝ tØnh cÊp ®Ó b¶o vÖ rõng víi sè tiÒn thanh to¸n cho çc hé gia ®×nh) sÏ båi dìng cho nh÷ng ngêi trùc tiÕp tuÇn tra, canh g¸c rõng vµ dµnh mét phÇn g©y quü chung cña lµng (b¶n). VÊn ®Ò nµy mÆc dï cã yÕu tè kh«ng hîp lý v× tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng kh«ng tr¶ trùc tiÕp cho ngêi lµm nhiÖm vô tuÇn tra, canh g¸c rõng, nhng çc hé gia ®×nh ®Òu ®îc chia tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng nh nhau, nªn hä ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ rõng, ®Æc biÖt lµ ph¸t hiÖn ngêi ngoµi vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång.

ý kiÕn ®¸nh gi¸ chung cña ngêi d©n

� Tríc ®©y, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp nµy cha giao cho çc tæ chøc, ®· x¶y ra hiÖn tîng ngêi ngoµi chÆt ph¸ c©y rõng. Tõ khi giao rõng cho çc tæ chøc qu¶n lý hiÖn tîng ®ã kh«ng cßn n÷a, kh«ng x¶y ra ch¸y rõng, t×nh tr¹ng rõng ®· thay ®æi theo chiÒu híng tèt, nh rõng thø sinh nghÌo kiÖt (Ic, IIa) ®· cã çc c©y t¸i sinh tèt, th¶m thùc vËt rõng thay ®æi, ®Êt h¹n chÕ bÞ xãi mßn, nguån níc quanh khu vùc ®· xuÊt hiÖn.v.v.

� Tuy nhiªn, cßn mét sè h¹n chÕ vÒ h×nh thøc tæ chøc b¶o vÖ rõng, nh: mÆc dï rõng ®· giao cho 5 tæ chøc, nhng trªn thùc tÕ tr¸ch nhiÖm chÝnh tuÇn tra, b¶o vÖ rõng l¹i lµ tæ an ninh, v× çc tæ chøc kh¸c cö ngêi tuÇn tra, canh g¸c rõng kh«ng thêng xuyªn. Xö lý çc vô vi ph¹m tíi rõng kh«ng nghiªm, kh«ng th«ng b¸o ®Çy ®ñ tíi d©n vÒ kÕt qu¶ xö lý, nªn ®· g©y ra sù hoµi nghi trong nh©n d©n ®èi víi çc c¬ quan chøc n¨ng liªn quan ®Õn viÖc xö lý

Page 8 of 17

çc hiÖn tîng vi ph¹m tíi rõng. � Céng ®ång míi tËp trung tæ chøc lùc lîng tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, cha cã t¸c ®éng g× vÒ mÆt kü thuËt tíi rõng, chñ

yÕu vÉn tr«ng chê vµo t¸i sinh tù nhiªn cña rõng.

Qua h×nh 3 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy ®· cã sù tham gia kh¸ tèt cña céng ®ång, tuy nhiªn còng vÉn cha ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý rõng ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng.

H×nh 3: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n PiÒng xµng

3.3.2.2 TØnh B¾c K¹n

a) Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh rõng céng ®ång

DiÖn tÝch rõng céng ®ång

TØnh B¾c K¹n cã 434.861,5 ha ®Êt l©m nghiÖp, chiÕm 89,5% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn toµn tØnh. §Êt cã rõng tù nhiªn lµ: 224.144ha, rõng trång: 19.128,66ha, ®Êt trèng: 191.598,84 ha. B¾c K¹n ®· giao ®îc 267.628,51 ha ®Êt l©m nghiÖp cho 41.954 hé gia ®×nh, ç nh©n vµ tæ chøc, chiÕm 61,5% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh. Trong ®ã, ®· giao 29.374,58 ha cho 271 céng ®ång th«n (b¶n) vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ, tæ chøc x· héi qu¶n lý, vµ diÖn tÝch ®Êt ®ã n»m trªn l·nh thæ cña 62 x· thuéc 6 huyÖn, thÞ trong tØnh. Nh vËy, diÖn tÝch ®Êt do céng ®ång qu¶n lý chiÕm kho¶ng 6,75% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña tØnh, b»ng 57,2 % diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do çc tæ chøc nhµ níc qu¶n lý vµ b»ng 15,7% diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· giao cho çc hé gia ®×nh, ç nh©n. DiÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng ®ang phôc håi (tr¹ng th¸i rõng Ic, IIa, IIb).

HiÖn nay, viÖc giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång t¹m thêi bÞ ®×nh l¹i, v× kh«ng ®îc cÊp kinh phÝ giao ®Êt, giao rõng. TØnh quy ®Þnh chØ cÊp kinh phÝ giao ®Êt, giao rõng cho çc tæ chøc, hé gia ®×nh, ç nh©n ®· ®îc NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 cña chÝnh phñ quy ®Þnh (trong ®ã kh«ng quy ®Þnh céng ®ång lµ mét ®èi tîng ®îc giao ®Êt l©m nghiÖp).

Ngoµi diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®· giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông æn ®Þnh l©u dµi, tØnh B¾c K¹n cßn kho¶ng 13.000ha ®Êt l©m nghiÖp ®· ®îc çc céng ®ång th«n (b¶n) qu¶n lý tõ tríc, cã çc tªn gäi nh rõng lµng, rõng b¶n, rõng giµ.v.v. vµ çc céng ®ång cã nguyÖn väng ®Ò nghÞ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng (UBND huyÖn) hîp ph¸p ho¸ quyÒn qu¶n lý, sö dông rõng l©u dµi ®èi víi nh÷ng khu rõng ®ã. Nh vËy, tÝnh ®Õn nay, tØnh B¾c K¹n, céng ®ång ®· tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng víi diÖn tÝch kho¶ng 42.374,6 ha, chiÕm 10% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp, ®ã lµ cha kÓ diÖn tÝch rõng do céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ tõ çc tæ chøc nhµ níc nhng cha thèng kª ®îc.

Lý do giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång

Qua t×m hiÓu t×nh h×nh thùc tÕ t¹i B¾c K¹n, tØnh cã chñ tr¬ng giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång v× nh÷ng lý do sau ®©y:

� Nh÷ng khu rõng cã ®Æc thï riªng, nh rõng nøa thuÇn lo¹i, rõng tr÷ lîng giµu nhng diÖn tÝch nhá, kh«ng chia cho tõng hé riªng lÎ ®îc.

Page 9 of 17

� Rõng xa khu d©n c, hé kh«ng d¸m nhËn, nÕu kh«ng giao cho chñ qu¶n lý cô thÓ rõng sÏ bÞ chÆt ph¸, trong trêng hîp nµy chØ dùa vµo søc m¹nh cña tËp thÓ - ®ã chÝnh lµ céng ®ång.

� Rõng ®Çu nguån, khe suèi thuéc quy ho¹ch rõng phßng hé, cã chøc n¨ng b¶o vÖ nguån níc lµ chÝnh, nÕu giao cho hé gia ®×nh sÏ khã b¶o vÖ, dÔ bÞ khai th¸c lµm ¶nh hëng ®Õn chøc n¨ng b¶o vÖ nguån níc cho céng ®ång.

VÒ h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång

Nh×n chung m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång rÊt ®a d¹ng, nhng phÇn lín çc céng ®ång qu¶n lý rõng th«ng qua x©y dùng quy íc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, trong ®ã quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña çc thµnh viªn trong céng ®ång ®èi víi viÖc b¶o vÖ rõng vµ mäi ngêi ®Òu ph¶i tù ký cam kÕt.

Toµn tØnh ®· x©y dùng ®îc 940 quy íc b¶o vÖ rõng cÊp th«n (b¶n), chiÕm 82,5% tæng sè th«n (b¶n); 96 x· ®· cã quy íc trªn, chiÕm 78,6% tæng sè x·. Cã 30.096 hé ®· ký cam kÕt thùc hiÖn quy íc, chiÕm 68,5% tæng sè hé toµn tØnh. §©y ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét gi¶i ph¸p b¶o vÖ rõng céng ®ång cã hiÖu qu¶.

ChÝnh s¸ch cña tØnh liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

HiÖn nay, tØnh B¾c K¹n cßn kho¶ng 167.222ha ®Êt l©m nghiÖp cha cã chñ qu¶n lý cô thÓ. Sè diÖn tÝch nµy bao gåm c¶ rõng nói ®¸ vµ hÇu hÕt ph©n bè xa çc khu vùc d©n c. Trong thêi gian tíi, TØnh cã chñ tr¬ng tiÕp tôc giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt trªn cho céng ®ång qu¶n lý l©u dµi, trong ®ã cã viÖc tiÕn hµnh hîp ph¸p ho¸ toµn bé diÖn tÝch rõng ®· ®îc çc céng ®ång tù qu¶n lý tõ l©u ®êi (13.000ha).

HiÖn nay, tØnh cha cã chÝnh s¸ch hëng lîi riªng ®èi víi rõng céng ®ång v× cho r»ng Nhµ níc cha cã v¨n b¶n híng dÉn hoÆc ban hµnh chÝnh s¸ch hëng lîi ¸p dông chung trong toµn quèc. Tuy nhiªn do yªu cÇu cña thùc tiÔn ®· xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn quyÒn hëng lîi trong qu¶n lý rõng nh sau:

� Mét sè céng ®ång tù quy ®Þnh ®îc tËn thu l©m s¶n (khai th¸c c©y gç giµ cçi, thu h¸i m¨ng...) t¹i çc khu rõng ®îc nhµ níc giao cho çc tæ chøc ®oµn thÓ qu¶n lý ®Ó g©y quü vµ chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng.

� TØnh hç trî tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng cho 5 th¸ng mïa kh«, trong ®ã cã hç trî b¶o vÖ rõng céng ®ång. N¨m 1999: hç trî tiÒn b¶o vÖ rõng cho 57 x·. N¨m 2001: 68 x·. KiÓm l©m qu¶n lý sè tiÒn trªn vµ giao cho çc x· hµng th¸ng c¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm tra, nghiÖm thu rõng cô thÓ. NÕu x· nµo ®Ó x¶y ra ch¸y rõng mµ do nguyªn nh©n chñ quan sÏ bÞ c¾t sè tiÒn trªn.

� Mét sè dù ¸n quèc tÕ trong tØnh ®· hç trî tiÒn c«ng cho céng ®ång nhËn kho¸n b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng. � Gç lµm nhµ míi, söa ch÷a lín nhµ cöa, chuång tr¹i chñ yÕu ®îc khai th¸c tõ rõng hé gia ®×nh. � Mét sè céng ®ång quy ®Þnh kh¸ nghiªm ngÆt vÒ h×nh thøc xö ph¹t ®èi víi çc hµnh vi x©m h¹i tíi rõng céng

®ång qu¶n lý (ChÆt m¨ng kh«ng theo quy ®Þnh ph¶i chÞu ph¹t gÊp 5 lÇn).

§¸nh gi¸ vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång

HiÖn nay cha cã ®¸nh gi¸ cô thÓ vÒ çc m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång. Theo ý kiÕn cña mét sè çn bé l©m nghiÖp vµ ngêi d©n, cã thÓ rót ra mét sè nhËn ®Þnh sau:

� Rõng giao cho céng ®ång ®Òu ®îc b¶o vÖ tèt, rõng phôc håi, sinh trëng nhanh, v× phÇn lín diÖn tÝch rõng nµy ®Òu lµ nh÷ng khu rõng ®Çu nguån, gi÷ nguån níc cho c¶ céng ®ång th«n (b¶n).

� Rõng céng ®ång ®· phôc vô cho nhu cÇu chung cña c¶ céng ®ång, nh: khai th¸c gç ®Ó x©y dùng nhµ v¨n ho¸, nhµ trÎ, gç lµm cÇu, lµm quan tµi vv.

� H¹n chÕ canh t¸c n¬ng rÉy trong vïng rõng céng ®ång.

Tuy nhiªn, QLRC§ vÉn cßn gÆp nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i sau:

� VÉn cßn t×nh tr¹ng khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp, x©m canh vµo diÖn tÝch ®Êt giao cho céng ®ång, nhÊt lµ khu vùc gi¸p ranh gi÷a çc huyÖn trong tØnh vµ víi çc tØnh b¹n.

� Céng ®ång hÇu nh kh«ng cã t¸c ®éng g× vÒ mÆt kü thuËt tíi rõng céng ®ång, mét phÇn do çc céng ®ång kh«ng cã kinh phÝ, mÆt kh¸c do céng ®ång kh«ng râ sau nµy cã ®îc hëng s¶n phÈm trªn rõng ®ã hay kh«ng, nªn kh«ng cã t¸c ®éng vµ ®Çu t g× ®¸ng kÓ vµo rõng.

� ë mét sè n¬i, rõng ®îc giao cho nhãm hé qu¶n lý nhng kh«ng tæ chøc b¶o vÖ ®îc nªn rõng ®· ®îc giao l¹i cho

Page 10 of 17

tõng hé gia ®×nh riªng lÎ qu¶n lý. � Cã mét sè n¬i, ngêi d©n kh«ng quan t©m ®Õn rõng céng ®ång, nhng khi rõng ®îc giao cho nhãm hé qu¶n lý vµ ®îc

Nhµ níc hç trî ®Çu t th× çc thµnh viªn kh¸c trong céng ®ång ®· th¾c m¾c vµ ch¾c sÏ phøc t¹p h¬n nhiÒu khi ®Õn thêi kú khai th¸c s¶n phÈm chÝnh tõ rõng céng ®ång trªn.

� ë mét vµi n¬i, chØ cã kho¶ng tõ 30-40% diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång ®îc qu¶n lý b¶o vÖ tèt vµ kh«ng bÞ tµn ph¸.

b) Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®iÓn h×nh.

M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· Vi H¬ng, huyÖn B¹ch Th«ng

VÒ quyÒn sö dông ®Êt

Tõ n¨m 1999, x· giao cho Héi N«ng d©n x· 391 ha ®Êt l©m nghiÖp víi thêi gian 50 n¨m, nhng cha ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Trong hå s¬ giao rõng, ghi râ t×nh tr¹ng rõng, tr÷ lîng rõng thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm giao, nhng chØ dùa vµo tµi liÖu ph©n lo¹i rõng cña tØnh chø kh«ng ®o ®Õm trùc tiÕp t¹i hiÖn trêng. Rõng ®îc giao ph©n bè ë ®é cao >600m. Ranh giíi diÖn tÝch rõng ®îc x¸c ®Þnh râ ngoµi thùc ®Þa. DiÖn tÝch rõng nµy chñ yÕu lµ rõng ®Çu nguån níc, rõng tríc ®©y sö dông vµo môc ®Ých quèc phßng.

T×nh tr¹ng rõng céng ®ång

Trong 391 ha giao cho céng ®ång cã 251 ha ®Êt cã rõng, chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc (Tr¹ng th¸i IIIa, IIIb) ®ang trong giai ®o¹n phôc håi. DiÖn tÝch cßn l¹i lµ ®Êt trèng ®åi träc, rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng phôc håi sau n¬ng rÉy (Tr¹ng th¸i Ic, IIa). Lý do giao diÖn tÝch rõng nµy cho céng ®ång v× tríc ®©y do rõng kh«ng cã chñ nªn ®· bÞ tµn ph¸, h¬n n÷a nh÷ng khu rõng nµy cã liªn quan ®Õn b¶o vÖ nguån níc cña th«n, x·, liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng, ph©n bè xa khu d©n c kh«ng thÓ giao cho hé gia ®×nh ®îc.


MÆc dï rõng ®îc giao cho Héi N«ng d©n, nhng thùc chÊt, chØ cã 2 ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh tuÇn tra b¶o vÖ rõng, ®ã lµ Trëng, Phã Héi N«ng d©n, 1 tuÇn kiÓm tra 2 lÇn. Ngêi d©n kh«ng trùc tiÕp tham gia tuÇn tra, canh g¸c rõng mµ chØ tham gia mét çch gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc ký cam kÕt thùc hiÖn quy íc b¶o vÖ rõng cña th«n (b¶n) vµ ph¸t hiÖn ngêi ngoµi x©m h¹i ®Õn rõng (Do kh«ng cã kinh phÝ chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng). Trong nh÷ng n¨m tíi sÏ thµnh lËp tæ b¶o vÖ rõng.

Céng ®ång chØ ®¬n thuÇn tæ chøc tuÇn tra rõng, chèng ngêi ngoµi x©m h¹i ®Õn rõng chø cha cã çc gi¶i ph¸p kü thuËt t¸c ®éng ®Õn rõng, chñ yÕu vÉn tr«ng chê vµo qu¸ tr×nh tù t¸i sinh cña rõng. Lý do chñ yÕu v× kh«ng cã kinh phÝ vµ ngêi d©n cha biÕt râ quyÒn hëng lîi cña nh÷ng khu rõng nµy sÏ thuéc vÒ ai?

X· cã thµnh lËp tæ phßng chèng ch¸y rõng, phèi hîp víi H¹t KiÓm l©m xö lý nhanh çc vô vi ph¹m tíi rõng chung cña x·, trong ®ã cã rõng céng ®ång.

C¬ chÕ hëng lîi tõ rõng

X· cha x©y dùng c¬ chÕ hëng lîi tõ rõng céng ®ång. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, céng ®ång ®· tËn dông gç chÆt tØa tha, khai th¸c cñi b¸n lÊy tiÒn ®Ó tr¶ c«ng cho ngêi tham gia tuÇn tra rõng, hoÆc hç trî çc gia ®×nh gÆp khã kh¨n, x©y dùng çc c«ng tr×nh phôc vô céng ®ång. Gç lµm nhµ, s¶n xuÊt ®å gia dông thêng ®îc khai th¸c tõ rõng hé gia ®×nh lµ chñ yÕu.

Ngêi d©n vÉn chê ®îi chÝnh s¸ch hëng lîi cña nhµ níc tõ rõng céng ®ång vµ ®Ò nghÞ nhµ níc hç trî kinh phÝ b¶o vÖ rõng trong khi cha cã s¶n phÈm khai th¸c tõ rõng.

Page 11 of 17

H×nh 4: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë th«n Vi H¬ng, huyÖn B¹ch Th«ng

Qua h×nh 4 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy cha ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý rõng ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng.

M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· R· b¶n, huyÖn Chî ®ån.


X· giao cho Héi Cùu chiÕn binh: 198,44 ha ®Êt l©m nghiÖp; §oµn thanh niªn: 198,49ha; Héi phô n÷: 198,49 ha. Toµn bé diÖn tÝch ®Êt giao cho çc tæ chøc trªn qu¶n lý lµ ®Êt n»m gi¸p ranh víi çc x· kh¸c vµ lµng (b¶n) kh«ng nhËn qu¶n lý vµ sö dông. Thêi gian giao lµ 50 n¨m vµ ®îc giao tõ n¨m 1995. Lý do chÝnh giao rõng cho çc tæ chøc trªn v× trëng lµng (b¶n) kh«ng cã kh¶ n¨ng tù tæ chøc lùc lîng b¶o vÖ rõng. H¬n n÷a, diÖn tÝch rõng trªn kh«ng thÓ giao cho hé gia ®×nh riªng lÎ ®îc v× phÇn lín lµ rõng nói ®¸, xa khu d©n c, ®i l¹i khã kh¨n.

T×nh tr¹ng rõng

HiÖn tr¹ng rõng giao cho çc tæ chøc nµy chñ yÕu lµ rõng tù nhiªn trªn nói ®¸ thuéc lo¹i rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng phôc håi sau n¬ng rÉy vµ ®Êt trèng ®åi nói träc (Tr¹ng th¸i lo¹i I, II).


Héi Cùu chiÕn binh x· thµnh lËp 2 Chi héi. Mçi chi héi cö mét nhãm 3 ngêi cã nhiÖm vô hµng ngµy tuÇn tra, b¶o vÖ rõng, kÕt hîp víi viÖc luçng ph¸t gi©y leo, bôi rËm, chÆt tØa çc c©y kh«ng cã gi¸ trÞ, trång dÆm çc c©y cÇn thiÕt trªn diÖn tÝch rõng ®îc giao. Hµng th¸ng, Héi tæ chøc kiÓm tra t×nh h×nh b¶o vÖ rõng, nh: kiÓm tra viÖc chÆt c©y, s¨n thó. Th¸ng 10 hµng n¨m tæ chøc kiÓm tra rõng. NÕu c©y nµo bÞ chÆt, ngêi trùc tiÕp b¶o vÖ rõng ph¶i chÞu ph¹t theo møc tiÒn quy ®Þnh cña céng ®ång.

Tæ chøc §oµn Thanh niªn vµ Héi Phô n÷ còng cã çch tæ chøc b¶o vÖ rõng t¬ng tù nh Héi Cùu chiÕn binh. §oµn Thanh niªn giao cho 3 chi ®oµn tù tæ chøc b¶o vÖ rõng, çc chi ®oµn nµy l¹i ph©n c«ng çc hé gia ®×nh trÎ trùc tiÕp tuÇn tra, b¶o vÖ rõng; kÕt hîp võa lµm ruéng võa tuÇn tra b¶o vÖ rõng.

Çc thµnh viªn kh¸c tuy kh«ng trùc tiÕp tuÇn tra rõng nhng nÕu ph¸t hiÖn çc hµnh vi x©m h¹i ®Õn rõng céng ®ång, ®Æc biÖt lµ ngêi ë çc x· kh¸c ®Õn th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o ngay cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, tæ b¶o vÖ hoÆc çc tæ chøc trªn (§oµn Thanh niªn, Héi Cùu chiÕn binh). H¹t kiÓm l©m ®Ó cã gi¶i ph¸p ng¨n chÆn vµ xö lý kÞp thêi.

C¬ chÕ hëng lîi

� HiÖn nay, tÊt c¶ diÖn tÝch rõng do 3 tæ chøc trªn b¶o vÖ ®Òu ®îc cÊp kinh phÝ b¶o vÖ rõng víi ®¬n gi¸ 50.000®/ha/n¨m.

� Quy íc b¶o vÖ rõng cña céng ®ång còng quy ®Þnh râ, trong trêng hîp kh«ng cã tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng, céng ®ång vÉn ph¶i tù tæ chøc b¶o vÖ diÖn tÝch rõng trªn, céng ®ång ®îc khai th¸c LSNG, gç nhãm thÊp (nhãm 6, 7, 8) b¸n

Page 12 of 17

lÊy tiÒn ®Ó chi tr¶ c«ng b¶o vÖ rõng. � Hé gia ®×nh cã nhu cÇu gç lµm nhµ còng ®îc céng ®ång xem xÐt gi¶i quyÕt khai th¸c gç trªn rõng céng ®ång sau

khi cã ý kiÕn cña Ban l©m nghiÖp vµ chÝnh quyÒn x·. � HiÖn nay, céng ®ång ®ang chê ®îi chÝnh s¸ch hëng lîi chung cña nhµ níc vÒ rõng céng ®ång.

Nh vËy, kh¸c víi mét sè ®Þa ph¬ng, ë ®©y kh«ng giao rõng cho céng ®ång lµng (b¶n) mµ giao rõng cho çc tæ chøc x· héi cÊp th«n (b¶n) qu¶n lý. Mçi mét tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi diÖn tÝch rõng ®îc giao, tuy nhiªn, c¬ chÕ hëng lîi vÉn ®îc ¸p dông chung cho c¶ 3 tæ chøc nµy.

H×nh 5: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· R· b¶n, huyÖn Chî ®ån

Qua h×nh 5 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy còng cha ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý rõng ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng

3.3.2.3 TØnh Hoµ B×nh

a) Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh rõng céng ®ång

TØnh Hoµ b×nh cã tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp lµ: 327.174 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 167.319 ha. Toµn tØnh cã 213 x·, phêng trong ®ã cã 194 x· cã rõng, 1.549 th«n, xãm cã rõng vµ 167 x· cã rõng céng ®ång. Tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý lµ: 86.345 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 67.286 ha vµ chiÕm 27% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cña toµn tØnh.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi lµ 18.862 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng: 9.996 ha vµ chiÕm 21,9% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp giao cho céng ®ång qu¶n lý chñ yÕu lµ diÖn tÝch ë xa khu d©n c, n»m trong khu vùc rõng ®Çu nguån kh«ng giao cho hé gia ®×nh ®îc; rõng gi¸p ranh gi÷a çc x·, huyÖn vµ çc vïng cã nguy c¬ bÞ tµn ph¸.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp do çc céng ®ång tù qu¶n lý theo truyÒn thèng tõ l©u ®êi lµ 20.459 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt cã rõng lµ 10.267 ha, chiÕm 23,7% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång ®ang tham gia qu¶n lý.

DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia nhËn kho¸n qu¶n lý tõ çc tæ chøc nhµ níc lµ 47.023 ha, chiÕm 54,4% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp céng ®ång tham gia qu¶n lý.

Rõng céng ®ång do th«n b¶n qu¶n lý lµ chñ yÕu. Rõng ®îc giao cho çc tæ chøc ®oµn thÓ hoÆc nhãm hé chiÕm diÖn tÝch rÊt Ýt.

u ®iÓm cña QLRC§ lµ rõng ®· ®îc b¶o vÖ tèt, kh«ng cßn hiÖn tîng ph¸ rõng lµm n¬ng rÉy. HiÖn tîng ngêi bªn ngoµi ®Õn chÆt ph¸ c©y rõng ®· gi¶m h¼n. Toµn tØnh cã 61 x· (trong tæng sè 194 x· cã rõng) ®· x©y dùng quy íc b¶o vÖ rõng cÊp x· vµ 977 quy íc b¶o vÖ rõng cÊp th«n (xãm), chiÕm 63% tæng sè çc th«n cã rõng.

b) Mét sè m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång

M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· NËt S¬n, huyÖn Kim B«i

Page 13 of 17


X· NËt S¬n cã 4 th«n vµ x· ®· lµm thñ tôc ®Ò nghÞ Chñ tÞch UBND huyÖn ra quyÕt ®Þnh giao 203 ha rõng cho 4 th«n qu¶n lý, sö dông l©u dµi víi thêi gian 50 n¨m. HiÖn nay ®ang chê quyÕt ®Þnh chÝnh thøc cña huyÖn.

VÒ t×nh tr¹ng rõng

Rõng giao cho céng ®ång chñ yÕu lµ rõng hçn giao (Gç+B¬ng+Luång) ph¸t triÓn trªn nói ®¸. Nh÷ng khu rõng nµy chñ yÕu lµ rõng phôc håi sau n¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c kiÖt (Tr¹ng th¸i IIa) vµ thuéc khu vùc rõng ®Çu nguån. X· kh«ng giao ®Êt trèng ®åi träc cho céng ®ång v× trªn thùc tÕ céng ®ång kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®Çu t vèn ®Ò g©y trång rõng trªn lo¹i ®Êt nµy.


NhiÖm vô chÝnh cña céng ®ång lµ b¶o vÖ, khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh rõng tù nhiªn. X· ®· x©y dùng quy íc b¶o vÖ rõng chung cho toµn x·. Çc th«n, xãm x©y dùng h¬ng íc b¶o vÖ rõng ¸p dông cho tõng th«n, xãm. Tõng xãm thµnh lËp tæ b¶o vÖ rõng vµ kÕt hîp víi tæ an ninh ®Ó tuÇn tra, b¶o vÖ rõng. Mäi ngêi d©n trong xãm ®Òu ph¶i lu©n phiªn tham gia vµo tæ b¶o vÖ rõng. Tæ b¶o vÖ Ýt nhÊt 1 tuÇn ph¶i tuÇn tra rõng 1 lÇn. Mäi ngßi d©n trong th«n nÕu ph¸t hiÖn ngêi ngoµi chÆt ph¸ rõng, hoÆc kÓ c¶ ngêi trong th«n ph¶i b¸o ngay cho tæ b¶o vÖ, tæ an ninh cña xãm vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. X· ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc hç trî b¶o vÖ rõng céng ®ång, nh: Chñ tÞch x· kiªm trëng ban l©m nghiÖp x·, biªn chÕ 1 çn bé chuyªn tr¸ch vÒ l©m nghiÖp, thµnh lËp tæ c¬ ®éng cña x· hç trî d©n b¶o vÖ rõng, tæ chøc lùc lîng an ninh phèi hîp víi tæ b¶o vÖ rõng, xö lý kÞp thêi çc hiÖn tîng vi ph¹m ®Õn rõng céng ®ång.

Quy íc chung cña x· quy ®Þnh nÕu ®Ó ch¸y rõng céng ®ång, trëng th«n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. Quy ®Þnh mäi ngêi d©n ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü khoanh nu«i t¸i sinh, b¶o vÖ rõng cña th«n ®Ó trang tr¶i çc chi phÝ liªn quan ®Õn b¶o vÖ rõng, nh: dùa vµo s¶n lîng thãc thu ®îc trong n¨m cña tõng hé gia ®×nh, cø 1 t¹ thãc th× ph¶i nép 3 kg thãc ®Ó g©y quü b¶o vÖ rõng céng ®ång cña th«n. Mét sè th«n ®· dïng tiÒn b¸n B¬ng, Luång tõ rõng céng ®ång ®Ó g©y quü b¶o vÖ rõng cña th«n. Toµn bé tiÒn ph¹t còng ®îc nhËp vµo quü b¶o vÖ rõng.

Lý do ngêi d©n tham gia tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ rõng céng ®ång v× mäi ngêi ®Òu thÊy râ t¸c dông cña nh÷ng khu rõng ®ã trong viÖc b¶o vÖ nguån nøíc cho céng ®ång.

C¬ chÕ hëng lîi

� Nh÷ng ngêi trùc tiÕp tuÇn tra, b¶o vÖ rõng ®îc tr¶ 10.000®/c«ng. Tæ trëng chÞu tr¸ch nhiÖm chÊm c«ng vµ c¨n cø vµo b¶ng chÊm c«ng ®Ó thanh to¸n tiÒn c«ng b¶o vÖ rõng cho tõng thµnh viªn.

� Quy ®Þnh 1 n¨m çc hé gia ®×nh trong céng ®ång ®îc vµo rõng céng ®ång 3,4 lÇn ®Ó thu h¸i m¨ng, thu h¸i cñi kh«. Hé gia ®×nh chØ ®îc phÐp thu h¸i nh÷ng s¶n phÈm trªn trong khu vùc rõng cña hé gia ®×nh tríc ®©y, v× khi nh÷ng khu rõng nµy cha thuéc quyÒn qu¶n lý cña céng ®ång, çc hé gia ®×nh ®· tù qu¶n lý, hiÖn nay mÆc dï ®· giao nh÷ng khu rõng ®ã cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi, nhng ngêi d©n vÉn ngÇm hiÓu ranh giíi thu h¸i l©m s¶n ngoµi gç cña çc hé gia ®×nh.

� Hµng n¨m kinh phÝ cña tØnh hç trî 18.000®/ha/n¨m ®Ó b¶o vÖ rõng th«ng qua c¬ quan kiÓm l©m kiÓm tra, gi¸m s¸t, nghiÖm thu thanh to¸n cho céng ®ång.

� H¬ng íc cña th«n cha quy ®Þnh viÖc tØa tha, khai th¸c chÝnh ®èi víi rõng céng ®ång nh thÕ nµo?

Page 14 of 17

H×nh 6: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë x· NËt S¬n, huyÖn Kim B«i

Qua h×nh 6 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy cha ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý rõng ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng

M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång á th«n §óp, x· Tó S¬n, huyÖn Kim B«i


X· ®· lµm thñ tôc ®Ò nghÞ UBND huyÖn giao 207 ha ®Êt l©m nghiÖp, trong ®ã 177 ha ®Êt cã rõng cho th«n qu¶n lý, sö dông l©u dµi ®Ó x©y dùng rõng céng ®ång, nhng hiÖn nay vÉn cha cã quyÕt ®Þnh giao ®Êt cña Chñ tÞch UBND huyÖn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, th«n ®· tù tæ chøc qu¶n lý vµ tù céng nhËn nh÷ng khu rõng nµy thuéc rõng céng ®ång nµy tõ n¨m 1996. Lý do giao nh÷ng khu rõng nµy cho th«n qu¶n lý v× rõng ph©n bè xa khu d©n c, kh«ng thÓ giao cho hé ®îc, dÔ cã nguy c¬ bÞ chÆt ph¸. Mäi ngêi d©n trong th«n ®Òu cho r»ng nh÷ng khu rõng nµy lµ n¬i duy tr× nguån níc phôc vô cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña céng ®ång, nªn cÇn giao nh÷ng khu rõng ®ã cho th«n qu¶n lý trùc tiÕp.

VÒ t×nh tr¹ng rõng

Rõng chñ yÕu thuéc lo¹i rõng hçn giao (Gç+B¬ng+Luång) phôc håi sau n¬ng rÉy hoÆc sau khai th¸c (Tr¹ng th¸i IIa). Trong diÖn tÝch ®îc giao, céng ®ång th«n ®· dµnh 30 ha lµm khu ch¨n th¶ gia sóc chung.


Th«n thµnh lËp 1 tæ b¶o vÖ rõng gåm 12 ngêi ®Ó thêng xuyªn tuÇn tra çc cöa ngâ ra vµo rõng. Mäi ngêi d©n trong th«n ®Òu ph¶i lu©n phiªn nhau tham gia tæ tuÇn tra rõng. Cã sù phèi hîp víi tæ an ninh cña th«n, x· trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt, nhÊt lµ ng¨n chÆn ngêi bªn ngoµi vµo chÆt ph¸ c©y rõng.

Th«n ®· x©y dùng h¬ng íc b¶o vÖ rõng céng ®ång vµ ®· ®îc UBND huyÖn phª duyÖt, çc hé ®· ký cam kÕt chÊp hµnh h-¬ng íc.

X· ®· biªn chÕ 1 çn bé l©m nghiÖp chuyªn tr¸ch, trong ®ã cã nhiÖm vô phèi hîp víi tæ b¶o vÖ rõng ®Ó tuÇn tra rõng ®ång thêi phèi hîp víi th«n gi¶i quyÕt kÞp thêi çc vô vi ph¹m tíi rõng céng ®ång, xö lý nghiªm minh çc hiÖn tîng chÆt ph¸ c©y rõng, kÓ c¶ ngêi trong x·, nªn mäi ngêi ®Òu cã ý thøc b¶o vÖ rõng.

Çc tæ chøc ®oµn thÓ trong th«n kh«ng tham gia b¶o vÖ rõng.

C¬ chÕ hëng lîi

� Nh÷ng ngêi trùc tiÕp b¶o vÖ rõng ®îc tr¶ 3 kg thãc/ngµy c«ng (t¬ng ®¬ng 5.000®/ngµy). � C¨n cø vµo s¶n lîng thãc thu ®îc cña hé gia ®×nh, cø 1 t¹ thãc ph¶i nép 3 kg thãc ®Ó g©y quü b¶o vÖ, khoanh

nu«i t¸i sinh rõng cña th«n. Çc nguån kinh phÝ kh¸c hç trî b¶o vÖ rõng hÇu nh kh«ng cã. � Quy ®Þnh ngêi d©n ®îc thu h¸i cñi kh«, m¨ng, l¸ dong nhng ph¶i nép mét phÇn lÖ phÝ cho th«n ®Ó g©y quü b¶o

vÖ rõng. � Khai th¸c l©m s¶n chÝnh cha ®îc quy ®Þnh trong h¬ng íc cña th«n

ý kiÕn cña ngêi d©n

� §Ò nghÞ Nhµ níc hç trî ban ®Çu (vèn, c©y con) ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng trong khi cha cã s¶n phÈm khai th¸c chÝnh.

� Quy ®Þnh chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng céng ®ång ®Ó ngêi d©n an t©m ®Çu t c«ng søc b¶o vÖ rõng. � Cã çc ch¬ng tr×nh khuyÕn l©m ®Ó gióp ngêi d©n hiÓu biÕt thªm vÒ kü thuËt canh t¸c c©y rõng, lµm giµu rõng tù

nhiªn.

Page 15 of 17

H×nh 7: M« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång á th«n §óp, x· Tó S¬n, huyÖn Kim B«i

Qua h×nh 7 ta thÊy, m« h×nh qu¶n lý rõng nµy còng cha ph¶i lµ mét m« h×nh qu¶n lý rõng ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng

4. KÕt luËn

Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ ®i ®Õn mét sè kÕt luËn sau ®©y:

VÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång vïng miÒn nói phÝa B¾c

� Rõng céng ®ång hiÖn ®ang tån t¹i nh mét xu thÕ mang tÝnh kh¸ch quan, b¾t nguån tõ yªu cÇu cña chÝnh thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®Æt ra.

� Xu thÕ hiÖn nay lµ çc tØnh vÉn tiÕp tôc giao mét phÇn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi.

� Tõ kinh nghiÖm thùc tÕ chØ ra r»ng nh÷ng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp sau ®©y cã thÓ giao cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi: a) DiÖn tÝch rõng ph©n bè xa khu d©n c, vïng s©u, vïng xa, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p mµ çc tæ chøc Nhµ níc hay hé gia ®×nh kh«ng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý hoÆc qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶. b) Çc khu rõng cã t¸c dông gi÷ nguån níc phôc vô trùc tiÕp cho céng ®ång; rõng thiªng, rõng ma, rõng cung cÊp l©m s¶n truyÒn thèng cho céng ®ång (s¨n b¾t, lÊy m¨ng...), rõng nói ®¸ vµ c) Çc khu rõng n»m gi¸p ranh gi÷a çc th«n, x·, huyÖn; çc khu rõng giµu nhng diÖn tÝch Ýt kh«ng thÓ chia riªng cho çc hé mµ cÇn sö dông chung cho céng ®ång.

� Theo ®¸nh gi¸ s¬ bé, phÇn lín nh÷ng n¬i rõng do céng ®ång qu¶n lý th× hÇu nh kh«ng bÞ chÆt ph¸, rõng ph¸t triÓn tèt. MÆt kh¸c, qu¶n lý rõng céng ®ång ®· gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cña ngêi d©n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së vµ kh«i phôc truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña céng ®ång.

� YÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña hÖ thèng qu¶n lý rõng céng ®ång lµ Nhµ níc cÇn thõa nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cña céng ®ång, thiÕt lËp çc h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý rõng thÝch hîp, céng ®ång ®îc tæ chøc chÆt chÏ vµ sù ph©n chia quyÒn lîi çc s¶n phÈm tõ rõng trªn c¬ së b×nh ®¼ng gi÷a çc thµnh viªn trong céng ®ång.

� H×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång rÊt ®a d¹ng, nh h×nh thøc qu¶n lý rõng theo céng ®ång th«n (b¶n), theo dßng hä, theo nhãm hé vv. vµ trong thêi gian gÇn ®©y, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo çc tæ chøc ®oµn thÓ cÊp lµng, x· ®ang ph¸t triÓn, nh: Héi Cùu chiÕn binh, Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, §oµn thanh niªn. Tuy nhiªn, h×nh thøc qu¶n lý rõng theo lµng (b¶n), nhãm hé lµ h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®îc çc tØnh quan t©m nhÊt.

VÒ chÝnh s¸ch cÊp tØnh vµ viÖc tæ chøc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch quèc gia liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång

� Mét sè tØnh ®· cã v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý (quyÕt ®Þnh, chØ thÞ) vÒ viÖc triÓn khai giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, sö dông l©u dµi. §ång thêi, hîp ph¸p ho¸ diÖn tÝch rõng lµng, rõng b¶n ®· tån t¹i tõ l©u ®êi, thõa nhËn lµng (b¶n) nh lµ chñ rõng hîp ph¸p ®èi víi diÖn tÝch rõng ®ang qu¶n lý, sö dông ®ã.

� Çc tæ chøc l©m nghiÖp Nhµ níc (Ban qu¶n lý rõng ®Æc dông, Ban qu¶n lý rõng phßng hé, l©m trêng quèc doanh) ®· tiÕn hµnh giao kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

� NhiÒu tØnh ®· cã çc v¨n b¶n híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c lµng (b¶n). §ång thêi, quy ®Þnh çc ho¹t ®éng phèi hîp gi÷a céng ®ång víi chÝnh quyÒn cÊp x· vµ çc tæ chøc Nhµ níc cã liªn quan ®Ó h×nh thµnh sù liªn kÕt trong qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng.

Page 16 of 17

� Mét sè tØnh ®· ban hµnh v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý quy ®Þnh céng ®ång lµ ®èi tîng ®îc vay vèn ®Çu t, ®îc hëng -u ®·i vay tÝn dông ®Çu t khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i sinh vµ trång rõng nh çc tæ chøc Nhµ níc kh¸c.

� Mét vµi tØnh ®· ban hµnh b¶n quy ®Þnh t¹m thêi vÒ quyÒn hëng lîi tõ rõng ®èi víi çc céng ®ång tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ vµ x©y dùng rõng

Khã kh¨n, trë lùc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rõng céng ®ång

� ë mét sè ®Þa ph¬ng, h×nh thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång theo luËt tôc truyÒn thèng vèn rÊt hiÖu qu¶ tríc ®©y th× hiÖn ®ang mÊt dÇn hiÖu lùc v× kh«ng cã sù hç trî cña nhµ níc, ®Æc biÖt lµ thõa nhËn quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn hëng lîi hîp ph¸p cña céng ®ång ®èi víi nh÷ng khu rõng ®ã.

� ThiÕu mét c¬ së ph¸p lý vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, hÖ thèng qu¶n lý rõng céng ®ång l¹i tån t¹i nh mét xu thÕ kh¸ch quan. §©y lµ mét bÊt cËp gi÷a hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ thùc tiÔn ®ang vËn ®éng trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

Page 17 of 17

tµi liÖu héi th¶o héi th¶o quèc gia vÒ khu«n khæ chÝnh s ... · héi th¶o quèc gia vÒ...

Documents