1

ĐẠI HỌC HUẾ

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO TỪ XA

HOÀNG TẤT THẮNG (Chủ biên)

NGUYỄN THỊ BẠCH NHẠN – NGUYỄN QUỐC DŨNG

LÊ THỊ HOÀI NAM – TRẦN THỊ QUỲNH NGA

TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN ÔN TẬP VÀ THI TỐT NGHIỆP

Môn

TIẾNG VIỆT VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY

TIẾNG VIỆT Ở TIỂU HỌC

HUẾ - 2013

2

LỜI GIỚI THIỆU

Để phục vụ tốt cho việc ôn tập và thi tốt nghiệp môn Tiếng Việt và

phương pháp giảng dạy tiếng Việt của các học viên ngành Giáo dục tiểu

học, hệ Đại học từ xa, nhóm biên soạn xin giới thiệu tài liệu “Hướng dẫn

ôn tập và thi tốt nghiệp môn Tiếng Việt và phương pháp giảng dạy tiếng

Việt ở Tiểu học”.

Để biên sọan tài liệu này, nhóm biên soạn đã dựa vào nội dung chương

trình của các giáo trình “Tiếng Việt” và “Phương pháp giảng dạy tiếng

Việt ở tiểu học” dành cho học viên hệ Đào tạo từ xa, Đại học Huế, cùng

các giáo trình khác được lưu hành trong cả nước.

Đặc biệt, trong lần tái bản này, nhóm biên soạn có bổ sung, chỉnh sửa

một số nội dung trong tài liệu cho phù hợp với chương trình đào tạo mới và

nội dung các giáo trình mới biên soạn.

Nội dung cơ bản của tài liệu này gồm hai phần chính:

a. Hệ thống hóa những kiến thức cơ bản trong từng phân môn.

b. Hệ thống câu hỏi, bài tập và gợi ý trả lời các câu hỏi, bài tập thuộc

phần kiến thức cơ bản của từng phân môn.

Tài liệu này được phân công biên soạn như sau:

Phần Cơ sở ngôn ngữ học PGS.TS Hoàng Tất Thắng

Phần Ngữ âm tiếng Việt TS. Nguyễn Thị Bạch Nhạn

Phần Từ vựng tiếng Việt TS. Nguyễn Thị Bạch Nhạn

Phần Ngữ pháp tiếng Việt ThS. Nguyễn Quốc Dũng

Phần Phương pháp giảng dạy tiếng Việt ThS Trần Thị Quỳnh Nga

ở Tiểu học Ths. Nguyễn Thị Hoài Nam

Chúng tôi hi vọng rằng tài liệu “Hướng dẫn ôn tập và thi tốt nghiệp môn

Tiếng Việt và Phương pháp giảng dạy Tiếng Việt ở Tiểu học” sẽ có tác

dụng tốt đối với học viên ngành Giáo dục tiểu học, hệ đào tạo từ xa, và

mong muốn nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu của đọc giả xa gần.

Nhóm biên soạn

3

PHẦN I

CƠ SỞ NGÔN NGỮ HỌC

VÀ TIẾNG VIỆT

4

A. CƠ SỞ NGÔN NGỮ HỌC

I. NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN HỌC VIÊN CẦN NẮM VỮNG

1. Những vấn đề chung

- Trên cơ sở phân biệt giữa ngôn ngữ và lời nói, cần nắm vững khái niệm ngôn

ngữ.

- Nắm vững đối tượng, nhiệm vụ và ứng dụng của ngôn ngữ học, đặc biệt là

những ứng dụng của ngôn ngữ học trong việc dạy và học tiếng mẹ đẻ.

- Hiểu được ý nghĩa của việc nghiên cứu những vấn đề đại cương về ngôn ngữ

học và ngôn ngữ học trong việc giảng dạy tiếng Việt nói chung và giảng dạy

tiếng Việt ở trường tiểu học nói riêng.

2. Bản chất của ngôn ngữ

- Nhận thức đúng và phân tích, lý giải bản chất xã hội của ngôn ngữ. Ngôn ngữ

không phải là một hiện tượng tự nhiên. Ngôn ngữ cũng không phải là một hiện

tượng tâm lý cá nhân. Ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội. Ngôn ngữ là sản

phẩm của một cộng đồng người được hình thành một cách lịch sử từ lâu đời.

- Mặc dù ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội nhưng nó không giống với các

hiện tượng xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng như văn học, chính trị, đạo đức,

pháp luật… Ngôn ngữ không thuộc kiến trúc thượng tầng cũng không thuộc cơ

sở hạ tầng. Ngôn ngữ không mang tính giai cấp. Ngôn ngữ là phương tiện giao

tiếp chung của toàn xã hội, không phân biệt tầng lớp, giai cấp, địa vị xã hội. Vì

vậy, ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội đặc biệt.

- Ngôn ngữ mang bản chất tín hiệu. Do có bản chất tín hiệu mà ngôn ngữ mới

trở thành một phương tiện giao tiếp để truyền đạt thông tin. Muốn hiểu rõ bản

chất tín hiệu của ngôn ngữ cần nắm vững khái niệm tín hiệu (là một hình thức

vật chất có mang nội dung thông tin). Đồng thời, cần nắm vững các đặc điểm

chung của tín hiệu (tính vật chất, tính hai mặt, tính quy ước, tính hệ thống và

tính khái quát).

- Khác với các hệ thống tín hiệu thông thường, ngôn ngữ là một hệ thống tín

hiệu đặc biệt. Tính chất đặc biệt của tín hiệu ngôn ngữ thể hiện ở tính võ đoán,

tính hình tuyến, tính phức tạp, nhiều tầng bậc, tính đa trị và tính năng sản.

3. Chức năng của ngôn ngữ

- Nắm vững chức năng giao tiếp của ngôn ngữ. Cần nhấn mạnh vai trò của

ngôn ngữ trong giao tiếp, các chức năng của ngôn ngữ thể hiện trong giao tiếp

và vì sao người ta coi ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của con

người.

5

- Nắm vững chức năng tư duy của ngôn ngữ. Ngôn ngữ là công cụ hình thành

và biểu đạt sản phẩm của tư duy. Ngôn ngữ vừa là phương tiện ghi lại sản phẩm

kết quả của quá trình tư duy, vừa tham gia vào quá trình tư duy, tạo điều kiện

cho tư duy phát triển.

4. Hệ thống và kết cấu của ngôn ngữ

- Nắm vững các khái niệm hệ thống và kết cấu. Ngôn ngữ cũng là một hệ

thống – kết cấu.

- Hệ thống – kết cấu của ngôn ngữ thể hiện trước hết ở sự tồn tại các đơn vị

đồng loại và khác loại. Các đơn vị đồng loại là những đơn vị trong cùng một cấp

độ, cùng một chức năng như các âm vị, các hình vị, các từ, các cấu trúc câu.

Các đơn vị khác loại là những đơn vị khác nhau về cấp độ và chức năng như âm

vị - hình vị - từ - câu.

- Hệ thống – kết cấu của ngôn ngữ còn thể hiện ở các mối quan hệ tồn tại giữa

các đơn vị trong cùng một cấp độ hoặc giữa các cấp độ, đặc biệt là những mối

quan hệ chung nhất, bao trùm lên toàn bộ hệ thống – kết cấu của ngôn ngữ: quan

hệ liên tưởng (quan hệ hệ hình, quan hệ dọc, quan hệ lựa chọn, quan hệ đối vị),

quan hệ ngữ đoạn (quan hệ tuyến tính, quan hệ ngang, quan hệ kết hợp, quan hệ

cú đoạn) và quan hệ tôn ti (quan hệ cấp bậc, quan hệ đơn vị).

5. Nguồn gốc và sự phát triển của ngôn ngữ

- Cần phân biệt sự khác nhau giữa việc nghiên cứu nguồn gốc của ngôn ngữ

loài người nói chung và nghiên cứu nguồn gốc của các ngôn ngữ cụ thể.

- Nắm vững nội dung cơ bản của một số giả thuyết về nguồn gốc của ngôn

ngữ: thuyết tượng thanh, thuyết cảm thán, thuyết tiếng kêu trong lao động,

thuyết ngôn ngữ cử chỉ và thuyết khế ước xã hội.

- Nắm vững quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về nguồn gốc của

ngôn ngữ. Quan điểm ấy đã phân tích và lý giải một cách khoa học về những

tiền đề tự nhiên và tiền đề xã hội cho sự hình thành ngôn ngữ thành tiếng ở con

người.

6. Về nguồn gốc và sự phát triển của tiếng Việt và chữ quốc ngữ

- Về nguồn gốc tiếng Việt, cần nắm vững nội dung của việc phân loại các ngôn

ngữ theo nguồn gốc và phương pháp so sánh – lịch sử, cần đặc biệt lưu ý đến

ngữ hệ của tiếng Việt: ngữ hệ Môn – Khmer và các dấu tích thời kỳ việt –

Mường trong tiếng Việt hiện nay.

- Nắm vững quá trình phát triển của tiếng Việt qua các thời kỳ, đặc biệt là thời

kỳ phong kiến, thời kỳ thuộc Pháp và từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay.

- Nắm vững sự hình thành và phát triển của chữ quốc ngữ? Đặc điểm của chữ

quốc ngữ, những ưu điểm và hạn chế của nó?

6

- Nắm vững những nội dung cơ bản về chính sách ngôn ngữ của Đảng và Nhà

nước ta về vấn đề giữ gìn và phát triển tiếng Việt hiện nay (nhất là vấn đề giữ

gìn sự trong sáng của tiếng Việt).

7. Phân loại các ngôn ngữ

Học viên cần nắm vững hai phương pháp phân loại các ngôn ngữ.

- Phân loại theo nguồn gốc là cách phân loại sử dụng phương pháp so sánh –

lịch sử, nghĩa là so sánh các ngôn ngữ trong quá trình phát triển lịch sử của nó

dựa trên ngữ liệu hiện tại, các ngữ liệu trên các văn bia và các thư tịch cổ. người

ta so sánh vốn từ vựng cơ bản để tìm ra sự tương đồng về ngữ âm, về ý nghĩa, từ

đó xác định các họ, các dòng, các nhánh ngôn ngữ.

- Phân loại theo loại hình là cách phân loại sử dụng phương pháp so sánh –

loại hình, tức là so sánh ngôn ngữ trên diện đồng đại về cơ cấu của chúng.

Người ta so sánh cấu tạo từ và các phương thức hiển thị ý nghĩa ngữ pháp của từ

để tìm ra các phổ niệm, các đặc trưng loại hình, từ đó xác định các loại hình

ngôn ngữ.

8. Một số vấn đề về ngữ dụng học

- Nắm vững nội dung các khái niệm ý nghĩa tường minh, ý nghĩa hàm ẩn, hàm

ngôn và tiền giả định.

- Khi tìm hiểu ý nghĩa hàm ẩn, cần phải phân biệt sự giống nhay và khác nhau

giữa hàm ngôn và tiền giả định. Hai loại ý nghĩa này đều không được bộc lộ trưc

tiếp bằng câu chữ mà là kết quả của một quá trình suy luận.

- Cách nói có hàm ngôn là cách nói khá phức tạp, bị chi phối bởi nhiều yếu tố,

nhưng đặc biệt là các nhân tố như vi phạm quy tắc chiếu vật, dùng câu phân loại

theo mục đích giao tiếp, vi phạm nguyên tắc lập luận, vi phạm quy tắc hội thoại.

II. CÂU HỎI VÀ GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 01: Phân tích sự khác nhau giữa ngôn ngữ và lời nói.

Gợi ý:

- Về bản thể, ngôn ngữ là một hệ thống các đơn vị từ thấp đến cao (âm vị, hình

vị, từ và câu) và một hệ thống các quy tắc ngữ pháp.

- Lời nói là những phát ngôn cụ thể, do từng cá nhân cụ thể nói ra hoặc viết ra,

mang một nội dung tư tưởng, tình cảm cụ thể và có thể biểu thị những đặc

điểm tâm sinh lý của cá nhân người nói.

- Sự khác nhau giữa ngôn ngữ và lời nói thể hiện ở chỗ:

+ Ngôn ngữ là một thực thể trừu tượng, khái quát. Trái lại, lời nói là những

phát ngôn cụ thể, vật chất.

7

+ Ngôn ngữ là một hiện tượng mang bản chất xã hội, vì nó là sản phẩm của tập

thể, được tập thể người nói sáng tạo từ lâu đời. Trái lại lời nói là hiện tượng

mang tính chất cá nhân, vì nó là sản phẩm của từng cá nhân.

+ Ngôn ngữ là một hiện tượng có tính ổn định, bất biến. Trái lại, lời nói là hiện

tượng mang tính lâm thời.

+ Ngôn ngữ là một hệ thống các đơn vị hữu hạn, trái lại, lời nói là những phát

ngôn vô hạn.

Câu 02: Một số người đã nêu ra những bằng chứng để chứng minh rằng ngôn

ngữ là một hiện tượng tự nhiên (như đồng nhất ngôn ngữ với cơ thể sinh vật, với

bản năng sinh vật của con người, với những nét đặc trưng về chủng tộc và với

tiếng kêu của loài vật) có đúng không?

Gợi ý:

- Nếu nhìn bề ngoài, dường như ngôn ngữ có liên quan với các hiện tượng nói

trên, bởi vì, cũng như ngôn ngữ, các hiện tượng ấy đều gắn liền với con người

(cơ thể sinh vật, đặc trưng bản năng, đặc trưng chủng tộc) hoặc liên quan đến

ngôn ngữ âm thanh của con người (tiếng kêu của loài vật). Nhưng xét về bản

chất thì ngôn ngữ không có mối liên hệ gì với chúng.

- Cơ thể sinh vật (các loài thực vật, động vật) cũng có quá trình hình thành, tồn

tại, phát triển, hưng thịnh và mất đi tương tự như ngôn ngữ. Nhưng các cơ thể

sinh vật khi đã chết đi, là mất đi hoàn toàn, không để lại dấu vết gì trong các cơ

thể mới. Trong khi đó, các ngôn ngữ cổ (các từ ngữ) cho dù ngày nay không

được dùng nữa, nhưng nó còn để lại nhiều dấu vết trong các ngôn ngữ mới, nhất

là về cơ cấu ngữ âm, từ vựng (như tiếng Latin, tiếng Phạn…).

- Các đặc trưng bản năng sinh vật của con người (như đi, đứng, ăn uống, khóc,

cười…) cũng có một quá trình hình thành đồng thời với sự hình thành và phát

triển ngôn ngữ ở mỗi người. Nhưng các đặc trưng bản năng là những hiện tượng

có thể nảy sinh và tồn tại ngay cả ở trạng thái đơn lập (bên ngoài xã hội loài

người). Trong khi ngôn ngữ không nảy sinh và tồn tại ở trạng thái ấy. Ngôn ngữ

hình thành trong mỗi cá nhân chỉ ở trong cộng đồng xã hội, do sự tác động của

ngôn ngữ cộng đồng.

- Những nét đặc trưng chủng tộc (như màu da, màu tóc, màu mắt, kích thước

xương sọ,..) về hình thức dường như có liên quan với cộng đồng ngôn ngữ

(dường như mỗi chủng tộc đều nói các thứ tiếng giống nhau). Nhưng, về bản

chất, các đặc trưng chủng tộc luôn luôn mang tính di truyền. Trái lại, ngôn ngữ

không mang tính di truyền. Mặt khác, có những ngôn ngữ được nhiều chủng tộc

8

khác nhau cùng sử dụng; lại có những chủng tộc sử dụng nhiều ngôn ngữ khác

nhau.

- Tiếng kêu của loài vật hoàn toàn khác về chất so với tiếng nói của loài người.

Tiếng kêu của các loài vật là những âm thanh có tính chất bản năng, vô nghĩa

thuộc hệ thống tín hiệu thứ nhất; tiếng nói của loài người là một hệ thống âm

thanh có nghĩa, được hình thành một cách có ý thức, là sản phẩm của tư duy và

mang tính xã hội.

Câu 03: Chứng minh rằng ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội, nó tồn tại và

phát triển theo quy luật khách quan, không phụ thuộc vào ý chí và nguyện vọng

cá nhân.

Gợi ý:

- Như được biết, ngôn ngữ do chính con người sáng tạo ra, nó nảy sinh, tồn tại

và phát triển luôn luôn phụ thuộc vào con người và xã hội loài người. Mọi biến

động trong xã hội dù lớn hay nhỏ đều tác động trực tiếp đến ngôn ngữ và làm

cho ngôn ngữ vận động, biến đổi (nhất là ở bộ phận từ vựng). Lấy tiếng Việt và

thực tiễn xã hội Việt Nam để chứng minh.

- Ngôn ngữ do con người sáng tạo ra là để làm phương tiện giao tiếp giữa các

thành viên trong xã hội. Vì thế ngôn ngữ là tài sản chung của cộng đồng, là một

hệ thống trừu tượng tồn tại tiềm tàng trong ký ức của các thành viên trong cộng

đồng.

- Ngôn ngữ không phải là hiện tượng tự nhiên. Ngôn ngữ khác về chất so với

các hiện tượng tự nhiên gắn liền hoặc liên quan đến con người như cơ thể sinh

vật, đặc trưng bản năng, đặc trưng chủng tộc, âm thanh của trẻ sơ sinh và âm

thanh các loài vật,…

- Sự hình thành và phát triển của ngôn ngữ ở mỗi cá nhân là hoàn toàn mang

tính khách quan, chịu ảnh hưởng các quy luật của xã hội, và không phải là một

hiện tượng có tính chất bẩm sinh, bản năng.

Câu 04: Tại sao nói ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội đặc biệt?

Gợi ý:

Khi so sánh ngôn ngữ với các hiện tượng xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng

như pháp luật, văn học, chính trị, đạo đức…, ta thấy:

- Các hiện tượng xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng luôn luôn phụ thuộc vào

cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng sinh ra. Vì vậy các hiện tượng xã hội nói trên sẽ

bị mất đi hoặc bị thay thế khi cơ sở hạ tầng tương ứng bị mất đi hoặc bị thay thế.

Trái lại, ngôn ngữ không thuộc kiến trúc thượng tầng, cũng không thuộc cơ sở

9

hạ tầng, vì vậy, khi cơ sở hạ tầng sụp đổ, ngôn ngữ cũng không bị mất đi hoặc

thay thế ngôn ngữ này bằng ngôn ngữ khác. Thực tiễn lịch sử xã hội Việt Nam

và tiếng Việt là một minh chứng.

- Các hiện tượng xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng luôn luôn mang tính giai

cấp, luôn luôn phục vụ cho một giai cấp nhất định trong xã hội. Trái lại, ngôn

ngữ không mang tính giai cấp. Ngôn ngữ là tài sản chung của cộng đồng, của

mọi giai cấp trong xã hội. Ngôn ngữ là tiếng nói chung của mọi giai cấp, mọi

tầng lớp, mọi thành viên trong một cộng đồng.

- Cũng cần lưu ý rằng:

+ Mặc dù ngôn ngữ không mất đi hoặc không bị thay thế ngôn ngữ này bằng

ngôn ngữ khác khi cơ sở hạ tầng bị thay thế, nhưng trong nội bộ ngôn ngữ (nhất

là bộ phận từ vựng) vẫn luôn luôn diễn ra một quá trình vận động, biến đổi và

phát triển nhằm đáp ứng với nhu cầu giao tiếp của xã hội trong từng giai đoạn

lịch sử nhất định. Lấy lịch sử tiếng Việt để chứng minh.

+ Mặc dù ngôn ngữ không mang tính giai cấp vì ngôn ngữ là phương tiện giao

tiếp chung của toàn xã hội, nhưng mỗi giai cấp, mỗi tầng lớp trong xã hội khi sử

dụng ngôn ngữ không tỏ ra “vô can” đối với nó, luôn luôn có ý thức thể hiện

quan điểm, lập trường giai cấp của mình; luôn luôn “lợi dụng” ngôn ngữ để

phục vụ cho mục đích cá nhân của mình. Lấy thực tiễn vận dụng tiếng Việt để

chứng minh.

Câu 05: Phân tích và chứng minh rằng ngôn ngữ là một phương tiện giao tiếp.

Gợi ý:

- Trước hết, ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu và chức năng cơ bản của các

tín hiệu là chức năng giao tiếp.

- Chức năng giao tiếp của ngôn ngữ được thể hiện trước hết, ngôn ngữ là

phương tiện để con người truyền đạt những tư tưởng, tình cảm, ý chí, nguyện

vọng của mình đối với cộng đồng một cách nhanh nhất, chính xác nhất và trực

tiếp nhất.

- Ngôn ngữ còn là phương tiện để con người thiết lập và thể hiện một cách

chính xác các mối quan hệ giữa con người với con người.

- Ngôn ngữ còn là phương tiện để con người thực hiện chức năng quản lý xã

hội, điều hành và phát triển xã hội.

- Lấy thực tiễn vận dụng tiếng Việt để chứng minh.

Câu 06: Vì sao nói ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng và ưu việt

nhất của con người?

10

Gợi ý:

- Lênin đã định nghĩa rằng ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp trong yếu nhất

của con người.

Trước hết, ngôn ngữ là một phương tiện giao tiếp. Bởi vì, ngôn ngữ là một hệ

thống tín hiệu được con người dùng để truyền đạt tư tưởng, tình cảm, ý chí,

nguyện vọng… của mình đến người khác. Ngôn ngữ còn là phương tiện để tạo

lập và thể hiện các mối quan hệ. Đồng thời, ngôn ngữ là phương tiện để tổ chức,

quản lý xã hội, phát triển xã hội.

- Nếu so sánh ngôn ngữ với các phương tiện giao tiếp bổ sung khác như: động

tác, cử chỉ, công thức, ký hiệu, biểu đồ, các môn nghệ thuật đơn lập (âm nhạc,

hội họa, điêu khắc, múa)… thì ta thấy ngôn ngữ là một phương tiện giao tiếp đặc

biệt, vì:

a. Nội dung biểu đạt của các phương tiện giao tiếp bổ sung nói chung là nghèo

nàn, ít ỏi, đơn nghĩa. Trái lại, nội dung biểu đạt của phương tiện giao tiếp ngôn

ngữ hết sức phong phú và sâu sắc. Bởi vì, mối quan hệ giữa hai mặt trong các

phương tiện giao tiếp bổ sung là quan hệ 1/1. Trong khi đó, mối quan hệ giữa

hai mặt trong phương tiện giao tiếp ngôn ngữ là quan hệ 1/n và n/1, vì vậy, ngôn

ngữ luôn luôn tồn tại các hiện tượng đa nghĩa, đồng nghĩa, trái nghĩa, đồng

âm…

b. Nội dung của các phương tiện giao tiếp bổ sung nói chung là khó hiểu,

không quen thuộc đối với tất cả mọi thành viên trong cộng đồng. trái lại, ý nghĩa

của các đơn vị ngôn ngữ rất quen thuộc và dễ hiểu đối với mọi người, đối với

mọi lứa tuổi, thành phần, tầng lớp trong xã hội.

c. Ngoại trừ các môn nghệ thuật đơn lập, các phương tiện giao tiếp bổ sung

khác không có khả năng biểu thị cảm xúc. Trái lại, ngôn ngữ luôn luôn có khả

năng biểu thị mọi cảm xúc, trạng thái tâm lý tinh tế và sâu kín nhất của con

người. Có thể nói, ngôn ngữ không bao giờ chịu “bó tay” trước bất kì một nhu

cầu biểu đạt nào của con người.

Lấy các dẫn chứng để phân tích, minh họa cho các luận điểm “a,b,c”.

Câu 07: Phân tích chức năng tư duy của ngôn ngữ.

Gợi ý:

a) Trước hết phải giải thích rõ khái niệm tư duy:

- Tư duy biểu thị quá trình nhận thức (quá trình hình thành ý tưởng).

- Tư duy còn thể hiện kết quả của nhận thức (biểu thị ý tưởng đã hình thành)

b) Vai trò của ngôn ngữ đối với tư duy:

11

- Dù tư duy được hiểu theo nghĩa nào thì ngôn ngữ vẫn luôn luôn là “vỏ vật

chất” để diễn đạt tư duy, để tham gia vào quá trình hình thành ý tưởng, đồng

thời để định hình các ý tưởng.

- Nhờ ngôn ngữ mà các ý tưởng của tư duy trở nên rõ ràng hơn. Nếu không có

ngôn ngữ thì các ý tưởng cũng chỉ như là “những đám mây ngũ sắc”.

Câu 08: Giải thích và chứng minh câu nói của Mác:“Ngôn ngữ là hiện thực

trực tiếp của tư tưởng”?

Gợi ý:

Câu nói này khẳng định vai trò và mối quan hệ của ngôn ngữ đối với tư duy.

- Về vai trò của ngôn ngữ: ngôn ngữ như là mặt hình thức, là cái “vỏ vật chất”

của tư duy. Nó vừa là phương tiện ghi lại sản phẩm, kết quả của quá trình tư

duy, vừa tạo điều kiện cho tư duy phát triển. Nói cách khác, dù tư duy được theo

nghĩa nào thì ngôn ngữ luôn luôn là phương tiện vừa tham gia vào quá trình hình

thành ý tưởng, vừa định hình các ý tưởng đã hình thành.

- Về quan hệ giữa ngôn ngữ và tư duy: Đó là mối quan hệ có tính biện chứng,

thống nhất và hữu cơ. Quan hệ giữa ngôn ngữ và tư duy được ví như hai mặt của

một tờ giấy, không thể cắt bỏ mặt này mà không đồng thời cắt bỏ cả mặt bên

kia. Ở đâu có ngôn ngữ thì ở đó có tư duy, và ngược lại, ở đâu có tư duy thì ở đó

phải có ngôn ngữ để diễn đạt. Ngôn ngữ và tư duy là hai đối tượng tồn tại khách

quan, chúng thống nhất nhưng không đồng nhất và chúng khác nhau nhưng

không tách rời. Các đơn vị của tư duy được diễn đạt bởi các đơn vị của ngôn

ngữ (lấy ví dụ để phân tích và minh họa).

Câu 09: Trình bày nội dung một số giả thuyết về nguồn gốc của ngôn ngữ.

Gợi ý:

- Các giả thuyết về nguồn gốc của ngôn ngữ (thuyết tượng thanh, thuyết cảm

thán, thuyết tiếng kêu trong lao động, thuyết ngôn ngữ cử chỉ và thuyết khế ước

xã hội) là những giả thuyết thể hiện quan điểm của các nhà duy vật siêu hình:

lấy cái hiện tượng quy thành cái bản chất, lấy cái cá biệt quy thành cái phổ biến,

phi lý và mâu thuẫn.

- Thuyết tượng thanh cho rằng ngôn ngữ ra đời là do con người dùng cơ quan

phát âm của mình để mô phỏng những âm thanh của tự nhiên như tiếng chim

kêu, tiếng gió thổi, tiếng nước chảy…, hoặc dùng đặc điểm của tư thế bộ máy

phát âm để mô phỏng đặc điểm của sự vật khách quan. Cơ sở của giả thuyết trên

là ở sự tồn tại của các từ tượng thanh và từ mô phỏng trong các ngôn ngữ (lấy ví

dụ để minh họa, phân tích).

12

- Thuyết cảm thán cho rằng ngôn ngữ loài người bắt nguồn từ những âm thanh

để biểu thị cảm xúc như mừng, giận, vui, buồn, đau đớn… Cơ sở của giả thuyết

này là sự tồn tại trong các ngôn ngữ những thán từ và những từ phát sinh thán từ

(lấy ví dụ để minh họa, phân tích).

- Thuyết tiếng kêu trong lao động cho rằng ngôn ngữ xuất hiện từ những tiếng

kêu trong lao động tập thể theo nhịp lao động. Những âm thanh này về sau trở

thành tên gọi của động tác lao động. Cơ sở của giả thuyết này là ở sự tồn tại của

một số từ được dùng để thống nhất hành động chung trong các ngôn ngữ (lấy ví

dụ minh họa).

- Thuyết khế ước xã hội cho rằng, ngôn ngữ ra đời là do con người thỏa thuận

với nhau mà quy định ra (lấy ví dụ minh họa).

- Thuyết ngôn ngữ cử chỉ cho rằng ban đầu con người chưa có ngôn ngữ thành

tiếng. Để giao tiếp với nhau, người ta dùng tư thế một số bộ phận của thân thể

như đầu, lưng và tay để truyền đạt thông tin (lấy ví dụ minh họa).

Câu 10: Trình bày quan điểm của Ăng ghen về nguồn gốc của ngôn ngữ.

Gợi ý:

- Khác với các nhà duy vật siêu hình, các nhà duy vật biện chứng đã dựa vào

những thành tựu của các khoa học tự nhiên cũng như khoa học xã hội nhân văn

để phân tích và chứng minh quá trình hình thành ngôn ngữ thành tiếng ở con

người. Một trong những đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa duy vật biện chứng đã

chứng minh một cách duy nhất đúng sự hình thành ngôn ngữ ở con người là

Ph. Ăng ghen với luận văn khoa học “Tác dụng của lao động trong quá trình

chuyển biến từ vượn thành người”.

- Trong tác phẩm “Tác dụng của lao động trong quá trình chuyển biến từ vượn

thành người”, khi phân tích quá trình tiến hóa tự nhiên để trở thành con người

trên trái đất, Ăng ghen đồng thời đã phân tích và lý giải một cách khoa học điều

kiện tự nhiên và điều kiện xã hội cho sự hình thành ngôn ngữ âm thanh ở con

người.

- Về điều kiện tự nhiên, Ăng ghen đã chỉ rõ bước quyết định trong quá trình

chuyển biến từ vượn thành người là sự kiện chuyển từ dáng đi khom sang dáng

đi thằng đứng cùng với đôi tay được giải phóng. Nhờ có dáng đi thẳng đứng mà

khí quản của bộ máy phát âm được hình thành và hoàn thiện dần. Nhờ có đôi tay

được giải phóng, con người có thể tạo ra công cụ lao động, điều mà bất cứ một

loài vượn nào cũng không thể làm được. Nhờ công cụ lao động mà lao động của

con người trở nên có sáng tạo, khác hẳn với lao động bản năng của loài vật. Nhờ

lao động mà bộ óc con người được hình thành và phát triền, tư duy trừu tượng ra

13

đời. “Dần dần với sự phát triển của bàn tay và với quá trình lao động, con người

bắt đầu thống trị giới tự nhiên và sự thống trị đó, cứ mỗi lần tiến lên một bước

và nó mở rộng thêm tầm mắt của con người” [3,60]. Như vậy, theo Ăng ghen, sự

phát triển của lao động đã đưa đến kết quả tất yếu là thắt chặt thêm những mối

quan hệ giữa các thành viên của xã hội, bằng cách tạo ra rất nhiều trường hợp để

con người giúp đỡ lẫn nhau, hợp tác với nhau và làm cho mỗi cá nhân ngày càng

có ý thức rõ rệt đối với lợi ích của sự hợp tác ấy. Tóm lại, những con người đang

được hình thành đó đạt đến mức độ với nhau là họ có những điều kiện cần phải

nói mới được. Như vậy, ngôn ngữ chỉ sinh ra do nhu cầu, do sự cần thiết phải

giao tiếp. Nhưng nhu cầu giao tiếp ấy của con người cũng lại do lao động quyết

định.

Câu 11: Hãy phân tích và chứng minh: sự phát triển không đồng đều giữa các

mặt ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp của ngôn ngữ?

Gợi ý:

- Trong ba bộ phận tạo thành một ngôn ngữ (ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp) thì

bộ phận từ vựng biến đổi và phát triển nhanh nhất và nhiều nhất, sau đó bộ phận

ngữ âm và cuối cùng là bộ phận ngữ pháp.

- Bộ phận từ vựng biến đổi nhanh nhất và nhiều nhất vì từ vựng trực tiếp phản

ánh đời sống xã hội. Mọi biến đổi trong xã hội đều được ngôn ngữ trực tiếp

phản ánh. Cũng cần phân biệt từ vựng nói chung và từ vựng cơ bản. Từ vựng

nói chung biến đổi không ngừng, ngày càng phong phú. Những từ gốc, từ vựng

cơ bản ổn định, có tính bất biến.

- Bộ phận ngữ âm của ngôn ngữ biến đổi chậm và không đều vì nếu biến đổi

nhanh sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc giao tiếp bằng ngôn ngữ. Tuy nhiên, ngữ

âm biến đổi dẫn đến tồn tại các cách phát âm địa phương.

- Bộ phận ngữ pháp biến đổi chậm nhất, vì cùng với bộ phận từ vựng cơ bản,

ngữ pháp là cơ sở của ngôn ngữ. Sự biến đổi nhanh của quy tắc ngữ pháp sẽ dẫn

đến khó khăn trong việc giao tiếp. Tuy nhiên, trong thời gian dài, hệ thống ngữ

pháp cũng có biến đổi, cải tiến, bổ sung thêm các quy tắc mới.

Câu 12: Tóm tắt quá trình phát triển của tiếng Việt qua các thời kỳ: thời kỳ

phong kiến, thời kỳ thuộc Pháp và từ sau Cách mạng tháng Tám đến nay.

Gợi ý:

- Tiếng Việt thời phong kiến: Do tiếng Việt và tiếng Hán gần nhau về mặt loại

hình, nghĩa là cả hai đều thuộc loại ngôn ngữ đơn lập – âm tiết tính, nên tiếng

Việt đã vay mượn rất nhiều từ ngữ tiếng Hán theo chiều hướng chủ đạo là Việt

14

hóa trước hết về mặt âm đọc, sau đó về mặt ý nghĩa và phạm vi sử dụng. Có một

số từ Hán vào tiếng Việt qua con đường khẩu ngữ ở một thời điểm xa xưa, dưới

các vỏ ngữ âm cổ và dần dần đã hòa đồng vào vốn từ vựng tiếng Việt khiến

người ta khó nhận ra đó là từ Việt gốc Hán như: đầu, gan, ghế, cưới…

Từ thế kỷ XI về sau, Nho học dần dần được đề cao và giữ vị trí độc tôn. Một

nền văn chương chữ Hán mang sắc thái Việt Nam hình thành và phát triển. Nhờ

vậy, con đường Việt hóa văn tự Hán được đẩy mạnh và tiếng Việt ngày càng

thêm phong phú, đa dạng, tinh tế, uyển chuyển.

Chữ Nôm ra đời bằng cách vay mượn một số yếu tố văn tự Hán (hoặc từng bộ

phận chữ, hoặc cả chữ trọn vẹn) để ghi lại tiếng Việt theo nguyên tắc ghi âm tiết.

Chữ Nôm góp phần phản ánh diện mạo hệ thống ngôn ngữ văn học của tiếng

Việt lúc bấy giờ (qua những bài phú Nôm thời Trần, thơ Nôm và truyện Nôm

thời Lê, Nguyễn…).

- Tiếng Việt thời thuộc Pháp: Thời kỳ này, chữ quốc ngữ trở nên thông dụng

cùng với sự ảnh hưởng của ngôn ngữ - văn hóa Pháp, làm cho tiếng Việt được

phát triển thêm một bước. Báo chí, sách vở tiếng Việt (chữ quốc ngữ) ra đời

ngày càng nhiều. Nhiều từ ngữ, thuật ngữ mới được sử dụng, tuy chủ yếu vẫn là

từ Hán Việt. Nhiều hoạt động văn chương, báo chí sôi nổi cùng với sự hình

thành nhiều thể loại mới làm cho tiếng Việt ngày càng thêm phong phú, tinh tế,

đa dạng.

- Tiếng Việt từ sau Cách mạng Tháng Tám đến nay: Với bản “Tuyên ngôn độc

lập” do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc trước đồng bào cả nước và nhân dân toàn thế

giới vào ngày 2.9.1945, tiếng Việt thực sự đã giành lại địa vị độc tôn.

Chức năng xã hội của tiếng Việt ngày càng được mở rộng, được sử dụng trong

các lĩnh vực giao tiếp khác nhau của xã hội (từ sáng tác văn học đến giao soạn

thảo công văn hành chính; từ lĩnh vực nghiên cứu khoa học, giáo dục đến giao

tiếp thông tin đại chúng…).

Tiếng Việt còn có vai trò là ngôn ngữ quốc gia, dùng chung cho cả khối cộng

đồng nhiều dân tộc trên đất nước Việt Nam.

Câu 13: Tại sao nói ngôn ngữ là một hệ thống cấu trúc?

Gợi ý:

- Cũng như mọi đối tượng trong hiện thực, ngôn ngữ là một thực thể bao gồm

các yếu tố, các bộ phận bên trong và các mối quan hệ giữa các yếu tố, các bộ

phận ấy. Chỉ có điều các đối tượng trong hiện thực là các đối tượng vật chất, cụ

15

thể; trái lại, ngôn ngữ là một thực thể trừu tượng khái quát, là sản phẩm của

nhận thức, được trừu tượng hóa khỏi các đối tượng vật chất, cụ thể (lời nói).

- Các yếu tố trong hệ thống – cấu trúc ngôn ngữ chính là các loại đơn vị cơ bản

của ngôn ngữ (âm vị, hình vị, từ và câu). Bên cạnh các loại đơn vị cơ bản là một

tập hợp gồm nhiều đơn vị đồng loại (cùng cấp độ, cùng chức năng) tạo thành

một hệ thống. Chẳng hạn: hệ thống âm vị, hệ thống hình vị, hệ thống từ vựng, hệ

thống cú pháp. Các đơn vị trong cùng một hệ thống tạo thành một cấp độ (bậc),

chẳng hạn: cấp độ ngữ âm, cấp độ từ vựng, cấp độ cú pháp…

Các đơn vị trong cùng một cấp độ hoặc giữa các cấp độ luôn luôn nằm trong

các mối quan hệ chằng chịt, ràng buộc, chi phối lẫn nhau. Trong hệ thống cấu

trúc ngôn ngữ vừa tồn tại các quan hệ chung nhất, bao trùm như quan hệ liên

tưởng, quan hệ ngữ đoạn, quan hệ tôn ti; vừa tồn tại các quan hệ riêng, đặc thù

như quan hệ ngữ pháp (quan hệ đẳng lập, quan hệ chính phụ, quan hệ chủ vị),

quan hệ ngữ nghĩa (quan hệ đồng nghĩa, quan hệ đa nghĩa, quan hệ trái

nghĩa…)…

Học viên lấy ví dụ tiếng Việt để phân tích và chứng minh.

Câu 14: Phân tích các đơn vị đồng loại và khác loại trong hệ thống – cấu trúc

của ngôn ngữ.

Gợi ý:

a) Các đơn vị đồng loại là những đơn vị giống nhau về cấp độ và chức năng.

Chẳng hạn, các âm vị đều cùng cấp độ ngữ âm và đều có cùng chức năng phân

biệt nghĩa, cấu tạo hình vị, các hình vị đều cùng cấp độ hình thái và cùng chức

năng biểu thị ý nghĩa và cấu tạo từ, các từ đều cùng cấp độ từ vựng và cùng

chức năng định danh, biểu thị khái niệm và cấu tạo câu, các câu đều cùng cấp độ

cú pháp và cùng chức năng thông báo, cấu tạo đoạn.

b) Các đơn vị khác loại là những đơn vị khác nhau về cấp độ và chức năng. Đó

là các loại đơn vị từ thấp đến cao: âm vị, hình vị, từ và câu.

Học viên lấy ví dụ tiếng Việt để phân tích và chứng minh.

Câu 15. Phân tích nội dung, vai trò và tác dụng của hai quan hệ - quan hệ

ngữ đoạn và quan hệ liên tưởng trong hệ thống cấu trúc của ngôn ngữ.

Gợi ý:

a) Về quan hệ liên tưởng

- Quan hệ liên tưởng là mối quan hệ giữa các đơn vị đồng loại, tồn tại tiềm

tàng trong kí ức của người nói và có thể thay thế cho nhau ở cùng một vị trí

trong chuỗi lời nói.

16

- Quan hệ liên tưởng liên quan trực tiếp đến vốn ngôn ngữ của người nói, là

tiền đề, cơ sở cho thao tác lựa chọn của tư duy.

- Quan hệ liên tưởng có tác dụng giúp người nói tạo lập được những lời nói

sinh động, gợi cảm, chính xác, giàu hình ảnh và hàm súc về ý nghĩa.

- Học viên cần nêu ra các dẫn chứng để phân tích và chứng minh.

b) Về quan hệ ngữ đoạn

- Quan hệ ngữ đoạn là mối quan hệ giữa các đơn vị cùng tồn tại hiện thực trên

lời nói, được sắp xếp theo một trật tự nhất định, phù hợp với các quy tắc về lô

gích, ngữ pháp và ngữ nghĩa của ngôn ngữ.

- Quan hệ ngữ đoạn liên quan trực tiếp đến năng lực ngôn ngữ của người nói,

là tiền đề, cơ sở cho thao tác kết hợp của tư duy.

- Quan hệ liên tưởng có tác dụng giúp người nói tạo lập được những lời nói rõ

ràng, lô gích và dễ hiểu.

- Học viên cần nêu ra các dẫn chứng để phân tích và chứng minh.

Câu 16: Hãy phân tích và chứng minh ngôn ngữ mang bản chất tín hiệu?

Gợi ý:

Cũng như mọi tín hiệu thông thường trong cuộc sống quanh ta, ngôn ngữ cũng

mang những đặc điểm cơ bản của tín hiệu như sau:

- Ngôn ngữ cũng có hai mặt – mặt biểu đạt và mặt được biểu đạt (còn gọi là

cái biểu đạt và cái được biểu đạt). Mặt biểu đạt là vỏ vật chất âm thanh, mặt

được biểu đạt là nội dung sự vật, hiện tượng. Hai mặt này luôn tồn tại trong mối

quan hệ thống nhất.

- Ngôn ngữ cũng mang tính vật chất, vì có tính vật chất thì con người mới tiếp

nhận trực tiếp bằng giác quan của mình. Mặc dù ngôn ngữ là một thực tế trừu

tượng, khái quát, nhưng ngôn ngữ phải tồn tại trong một đối tượng cụ thể vật

chất là lời nói thì chúng ta mới nhận biết được ngôn ngữ.

- Ngôn ngữ cũng mang tính hệ thống. Mỗi tín hiệu ngôn ngữ chỉ có giá trị nhất

định khi nằm trong cùng một hệ thống ngôn ngữ nào đó.

- Ngôn ngữ bao giờ cũng mang tính khái quát. Chẳng hạn, mỗi từ của ngôn

ngữ không biểu thị một đối tượng vật chất cụ thể nào trong hiện thực mà biểu thị

một lớp sự vật có những đặc điểm chung nào đó.

Học viên lấy ví dụ tiếng Việt để phân tích.

Câu 17: Tại sao nói ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu đặc biệt?

Gợi ý:

Tính chất đặc biệt của hệ thống ngôn ngữ thể hiện ở các đặc trưng sau:

17

- Tính võ đoán. Đối với các tín hiện thông thường, mối quan hệ giữa hình thức

vật chất và nội dung thông tin mang tính quy ước. Tín hiệu ngôn ngữ cũng có

nguồn gốc quy ước, nhưng vì quá lâu đời nên mang tính võ đoán. Tính võ đoán

của tín hiệu ngôn ngữ thể hiện ở chỗ mối quan hệ giữa CBĐ và CĐBĐ là không

có lý do, không giải thích được.

- Tính hình tuyến. Các tín hiệu ngôn ngữ khi hoạt động giao tiếp không bao giờ

xuất hiện tại một thời điểm hoặc một vị trí từ hai tín hiệu trở lên mà xuất hiện

kế tiếp nhau theo một trật tự nhất định. Nhờ tính hình tuyến mà người ta có thể

phân tích và nhận diện được các quy tắc kết hợp với các yếu tố để tạo thành các

đơn vị ngôn ngữ khác nhau.

- Tính phức tạp, nhiều tầng bậc. Trước hết, hệ thống tín hiệu ngôn ngữ bao

gồm một số lượng đơn vị rất lớn, khó có thể thống kê hết số lượng từ, câu trong

một ngôn ngữ. Mặt khác, bên cạnh các tín hiệu ngôn ngữ đồng loại còn tồn tại

các tín hiệu ngôn ngữ khác loại, đó là các đơn vị của ngôn ngữ thuộc nhiều cấp

độ khác nhau có quan hệ cấp bậc (tức là các đơn vị bậc thấp nằm trong các đơn

vị bậc cao hơn, các đơn vị bậc cao, bao hàm các đơn vị bậc thấp hơn). Do vậy,

hệ thống tín hiệu ngôn ngữ là một hệ thống của nhiều hệ thống (hệ thống âm vị,

hệ thống hình vị, hệ thống từ vựng, hệ thống câu).

- Tính đa trị. Trong hệ thống tín hiệu ngôn ngữ, mối quan hệ giữa CBĐ và

CĐBĐ không phải bao giờ cũng tương ứng 1/1; mà cùng một CBĐ có thể tương

ứng với nhiều CĐBĐ như hiện tượng đồng âm, đa nghĩa, hoặc cùng một CĐBĐ

có thể tương ứng với nhiều CBĐ như hiện tượng đồng nghĩa… Đồng thời, ngoài

chức năng truyền tin, tín hiệu ngôn ngữ còn có nhiều chức năng như biểu thị

khái niệm, biểu cảm…

- Tính năng sản. Các tín hiệu ngôn ngữ luôn luôn tiềm tàng khả năng sản sinh

các tín hiệu mới từ những tín hiệu ban đầu.

Học viên tự lấy dẫn chứng để phân tích, minh họa.

Câu 18: Phân tích sự khác nhau giữa phương pháp so sánh – lịch sử và

phương pháp so sánh – loại hình?

Gợi ý: Sự khác nhau giữa hai phương pháp này thể hiện ở các mặt sau đây:

- Nếu phương pháp so sánh – lịch sử hướng vào sự so sánh các ngôn ngữ trong

lịch sử phát triển của nó thì phương pháp so sánh – loại hình lại hướng vào tình

trạng hiện có của ngôn ngữ.

- Nếu nội dung của phương pháp so sánh – lịch sử là so sánh các từ, các dạng

thức của từ tương tự nhau về ý nghĩa và âm thanh trong các ngôn ngữ khác

18

nhau dựa vào tư liệu ngôn ngữ sống cũng như những tài liệu được ghi trên văn

bia và thư tịch cổ thì nội dung của phương pháp so sánh – loại hình là so sánh

đồng đại giữa các ngôn ngữ về kết cấu (có thể về mặt ngữ âm, từ vựng, hình

thái, cú pháp hoặc ngữ nghĩa) của chúng để tìm ra những điểm giống nhau và

khác nhau giữa chúng. Từ những điểm giống nhau, người ta rút ra các phổ niệm,

tập hợp một số phổ niệm cho ta một loại hình ngôn ngữ.

- Nếu kết quả của phương pháp so sánh – lịch sử là xác định nguồn gốc lịch sử

các ngôn ngữ (hình thành các ngữ hệ (họ), các dòng, các nhánh ngôn ngữ…) thì

kết quả của phương pháp so sánh – loại hình là khái quát thành các phổ niệm và

các loại hình ngôn ngữ.

Học viên tự lấy dẫn chứng để phân tích, minh họa.

Câu 19: Vị trí của tiếng Việt trong kết quả phân loại các ngôn ngữ theo nguồn

gốc và theo loại hình? Tóm tắt giả thuyết về nguồn gốc của tiếng Việt?

Gợi ý:

- Khi phân loại các ngôn ngữ về nguồn gốc, tiếng Việt thuộc họ Môn – Khmer,

gần gũi với các ngôn ngữ Mường, Khmer, Bana, Ktu.

- Khi phân loại các ngôn ngữ về loại hình, tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ

đơn lập, gần gũi với các ngôn ngữ Hán, Thái, Mường, Khmer.

- Giả thuyết có nhiều sức thuyết phục về nguồn gốc của tiếng Việt: tiếng Việt

bắt nguồn từ một ngữ hệ lớn sinh thành trong khung cảnh Đông Nam Á thời tiền

sử (gọi là ngữ hệ Nam Á) từ bờ sông Dương Tử (Trung Quốc) cho tới vùng

Atsam (Mianma), bao gồm cả Thái, Lào, Việt Nam, Campuchia… và lan tỏa tới

các bán đảo, đảo phía Nam giáp Châu Đại Dương. Về sau, ngữ hệ này phân chia

thành nhiều dòng, trong đó có dòng Môn – Khmer phân bổ ở vùng Nam Đông

Dương và vùng phụ cận vùng núi Bắc Đông Dương. Tiếng Việt từ chỗ là một

ngôn ngữ thuộc dòng Môn – Khmer (gọi là ngôn ngữ tiền Việt – Mường), đã

chuyển thành tiếng Việt Mường chung (hoặc tiếng Việt cổ) và cuối cùng tách

thành tiếng Việt và tiếng Mường.

Câu 20: Phân tích các khái niệm ý nghĩa tường minh, ý nghĩa hàm ẩn, tiền giả

định, hàm ngôn.

Gợi ý:

- Ý nghĩa tường minh là phần ý nghĩa của câu nói được bộc lộ một cách trực

tiếp do các yếu tố ngôn ngữ đem lại.

- Ý nghĩa hàm ẩn là phần ý nghĩa không bộc lộ trực tiếp do các yếu tố ngôn

ngữ đem lại mà nhờ suy ý mới nắm bắt được.

19

- Tiền giả định là những căn cứ cần thiết để người nói tạo ra ý nghĩa tường

minh trong câu nói của mình.

- Hàm ngôn là những nội dung có thể suy ra từ một câu nói cụ thể nào đấy từ ý

nghĩa tường minh và tiền giả định.

Học viên tự tìm dẫn chứng để phân tích và chứng minh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đỗ Hữu Châu, Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, Nxb Đại học và Trung học

chuyên nghiệp, Hà Nội, 1987.

2. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến, Cơ sở ngôn ngữ học

và tiếng Việt, Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1992.

3. Nguyễn Thiện Giáp, Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Minh Thuyết, Dẫn luận

ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1995.

4. Cao Xuân Hạo, Tiếng Việt – sơ thảo ngữ pháp chức năng – Quyển I, Nxb

KHXH, Hà Nội, 1991.

5. Hoàng Tất Thắng, Giáo trình Cơ sở ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục, Hà Nội,

2003.

6. Lê Quang Thiêm, Nghiên cứu đối chiếu các ngôn ngữ, Nxb Đại học và

Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1989.

7. N. V. Xtankêvich, Loại hình ngôn ngữ, Nxb Đại học và Trung học chuyên

nghiệp, Hà Nội, 1982.

8. Lê A, Đỗ Xuân Thảo, Giáo trình tiếng Việt 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2002.

20

B. NGỮ ÂM TIẾNG VIỆT

I. NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN HỌC VIÊN CẦN NẮM VỮNG

1. Cơ sở ngữ âm

1.1. Cơ sở tự nhiên: Cơ sở cấu âm bao gồm hoạt động của bộ máy cấu âm để

sản sinh các âm thanh ngôn ngữ và cơ sở âm học bao gồm những cơ sở âm

thanh mà tai người có thể phân biệt được trong âm thanh ngôn ngữ như sự phân

biệt giữa tiếng thanh và tiếng động, độ cao, độ mạnh, độ dài và âm sắc của âm

thanh ngôn ngữ.

1.2. Cơ sở xã hội: Cách tổ chức hệ thống ngữ âm của các ngôn ngữ cụ thể,

cách xử lý ngữ âm và cách phối hợp các đơn vị ngữ âm.

2. Đơn vị ngữ âm

2.1. Đơn vị đoạn tính:

- Âm tiết (khái niệm, phân loại)

- Âm tố (khái niệm, phân loại âm tố: nguyên âm - phụ âm, các tiêu chí phân

loại nguyên âm, các tiêu chí phân loại phụ âm)

- Âm vị (khái niệm khu biệt - khái niệm âm vị - âm vị và biến thể âm vị)

2.2. Đơn vị siêu đoạn tính:

- Thanh điệu (khái niệm, phân loại)

- Trọng âm (khái niệm, phân loại)

- Ngữ điệu (khái niệm, phân loại)

3. Ngữ âm tiếng Việt

3.1. Âm tiết tiếng Việt

- Đặc điểm ngữ âm - đặc điểm chức năng – đặc điểm cấu tạo.

- Phân loại âm tiết (phân loại dựa vào số lượng thành tố - phân loại dựa vào

yếu tố kết thúc)

3.2. Hệ thống âm vị tiếng Việt.

3.2.1. Hệ thống âm đầu (đặc điểm, sự hiện thể chữ viết, biến thể âm đầu)

3.2.2. Âm đệm (đặc điểm, sự thể hiện bằng chữ viết, quan hệ giữa âm đầu và

âm đệm, quan hệ giữa âm đệm và âm chính).

3.2.3. Hệ thống âm chính (đặc điểm, sự thể hiện chữ viết, khả năng phân bố

của âm chính, biến thể của âm chính).

3.2.4. Hệ thống âm cuối (đặc điểm, sự thể hiện chữ viết, khả năng phân bố của

âm cuối, biến thể của âm cuối).