tiỂu luẬn tỔng quan vỀ tÌnh hÌnh nghiÊn...
TRANSCRIPT
-
1
M U
1. Tnh cp thit ca ti
Kim sot quyn lc nh nc l nhu cu tt yu trong qu trnh t
chc thc thi quyn lc nh nc, l yu t trung tm ca nh nc php
quyn. L lun v thc tin ch ra rng quyn lc nh nc phi c kim
sot, khng th quyn lc tuyt i khng gii hn. Bt k c quan, t
chc, c nhn no khi c giao s dng quyn lc nh nc u phi chu s
kim sot khng xy ra cc t nn c quyn, ca quyn, c quyn, lm
quyn, tim quyn, lm tha ho bn cht v mc ch ban u ca quyn
lc nh nc.
Qu trnh xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha nc ta
hin nay ang i din vi nhiu nguy c, thch thc, nh: tham nhng cha
b y li; dn ch c lc, c ni b vi phm; k cng, k lut mt s cp,
mt s lnh vc khng nghim. Nhiu biu hin tiu cc trong i sng x hi
ang c xu hng i ngc li vi tn ch, mc ch m ng, Nh nc ta
hng n l xy dng mt Nh nc phc v Nhn dn, gn b mt thit vi
Nhn dn, thc hin y quyn dn ch ca Nhn dn, tn trng, lng
nghe kin ca Nhn dn v chu s gim st ca Nhn dn, c c ch v
bin php kim sot, ngn nga, trng tr t quan liu, tham nhng, lng ph,
v trch nhim, lm quyn, xm phm quyn dn ch ca cng dn.
Mt khc, chng ta ang y mnh pht trin kinh t th trng nh
hng x hi ch ngha, i mi ton din, hi nhp su rng, theo gii
quyt mi quan h nh nc - th trng - x hi trong cc lnh vc pht trin
ngy cng tr nn quan trng. Chng ta cng ang xy dng nn dn ch x
hi ch ngha m trong cc quyn con ngi, quyn cng dn phi c
bo m, Nh nc phi l nh nc c trch nhim, nh nc kin to
-
2
pht trin. Nh vy, c v l lun v thc tin, kim sot quyn lc nh nc
l ti cp bch hin nay.
Kim sot quyn lc nh nc ch c th c hiu lc v hiu qu khi
hot ng ny c th ch ho bng lut php. Kinh nghim cho thy, c th
kim sot quyn lc nh nc bng nhng cch khc nhau: bng o c,
bng tp qun, thng l truyn thng hay bng d lun x hi Nhng vi
c trng ca nh nc php quyn l tnh thng tn ca php lut, th khi
v ch khi c quy nh bng php lut, c th ch php l bo m, cc bin
php kim sot quyn lc nh nc mi c y sc mnh v tnh kh thi.
Hon thin th ch, trong c th ch php l, l mt trong nhng
khu t ph ca nc ta c xc nh ti i hi ng ton quc ln th
XI (nm 2011), tuy nhin sau nhiu nm thc hin, vn cn nhiu hn ch.
Qu trnh tng kt mt s vn l lun v thc tin 30 nm i mi t
nc (1986 2016), c bit 10 nm i mi gn y, ti i hi ng ton
quc ln th XII cho thy ng lc m nhng ci cch trc y to ra
khng cn mnh thc y pht trin. y l lc chng ta cn c thm
ng lc ly li tng trng nhanh v pht trin bn vng. Ngu n ng
lc phi n t i mi th ch v pht huy mnh m quyn lm ch ca
Nhn dn.
Vi cc quy nh ca Hin php nm 2013, c s hin nh v kim
sot quyn lc nh nc c ghi nhn nhng th ch php l v kim sot
quyn lc nh nc nc ta hin nay cha hon thin. Kim sot gia cc
c quan trong b my nh nc c c th ho mt bc trong cc lut
v t chc b my nh nc nhng vn cn phi tip tc; phng thc lnh
o v kim sot ca ng i vi Nh nc cn c lm r hn; kim sot
quyn lc nh nc t pha nhn dn mi c quy nh c tnh nguyn tc,
mun thc hin cn xy dng, hon thin v t chc thc hin tt cc lut v
vn bn di lut km theo.
-
3
Nhng phn tch nu trn cho thy nghin cu Th ch php l v
kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay l vn thc s cp
thit. Qua tm hiu, Nghin cu sinh nhn thy c nhiu nghin cu v quyn
lc nh nc v nhng c ch kim sot quyn lc nh nc, song nghin
cu ton din v th ch php l kim sot quyn lc nh nc nc ta th
cha thc s c ch . Do , Nghin cu sinh xut v c chn
ti: Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam thc
hin Lun n Tin s chuyn ngnh Lut Hin php v Lut Hnh chnh.
2. Mc ch v nhim v nghin cu
2.1. Mc ch nghin cu
Gp phn lm sng t nhng vn l lun v th ch php l kim
sot quyn lc nh nc; khi qut s hnh thnh, pht trin, nh gi c
thc trng v nu ra nhng bt cp ca th ch php l v kim sot quyn lc
nh nc Vit Nam hin nay; trn c s xc nh nhng yu cu v kin
ngh gii php hon thin th ch php l v kim sot quyn lc nh nc
Vit Nam thi gian ti.
2.2. Nhim v nghin cu
- Phn tch nhng ni dung l lun v th ch php l kim sot quyn
lc nh nc, nh: khi nim, vai tr, c im, ni dung, hnh thc, cc b
phn hp thnh th ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam;
trnh by mt s kinh nghim c gi tr qua tham kho th ch php l v
kim sot quyn lc nh nc ca mt s nc trn th gii.
- Khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin th ch php l v kim sot
quyn lc nh nc Vit Nam trn nn tng cc bn hin php c trong
lch s lp hin nc ta; tp trung nh gi thc trng th ch v vic thc
hin th ch php l v kim sot quyn lc nh nc theo cc quy nh ca
Hin php nm 2013.
-
4
- Trn c s kt qu t c t vic nghin cu l lun v thc tin,
nu ra cc yu cu v xut cc gii php hon thin th ch php l v
kim sot quyn lc nh nc nc ta thi gian ti.
3. C s l lun v phng php nghin cu
3.1. C s l lun
Lun n da trn c s l lun chnh l hc thuyt Mc Lnin, t
tng H Ch Minh v nh nc v php lut. C tham kho mt s t tng,
hc thuyt v nh nc v php lut trn th gii, nh: hc thuyt ch quyn
nhn dn, hc thuyt phn chia quyn lc, l lun v nh nc php quyn,
Vn dng cc quan im ca ng ta trong lnh o cng cuc i mi ton
din t nc v hi nhp quc t, xy dng v hon thin h thng php lut,
i mi t chc v hot ng ca Nh nc theo yu cu xy dng Nh nc
php quyn x hi ch ngha.
3.2. Phng php nghin cu
Lun n s dng phng php lun duy vt bin chng v duy vt lch
s ca trit hc Mc L nin; ng thi p dng cc phng php c th nh:
phng php nghin cu ti liu; phng php chuyn gia; phng php h
thng, lin ngnh; phng php phn tch v tng hp; phng php lut hc
so snh, lm sng t cc vn cn nghin cu.
- Phng php nghin cu ti liu: Bao g m cc ti khoa hc, sch
chuyn kho, bi bo, tp ch khoa hc c cha ng cc phn tch v kt lun
c cc tc gi khc thc hin; cc vn kin ca ng, vn bn quy phm
php lut ca Nh nc, s liu thng k chnh thc cng b, Phng
php ny c p dng ch yu trong Chng 1 v Chng 3 ca Lun n.
- Phng php chuyn gia: c s dng thu thp thng tin v
kin ca nhng chuyn gia, cc nh khoa hc v ang nghin cu v
nhng vn lin quan n ti. Phng php ny c s dng ch yu
trong Chng 2 v Chng 3 ca Lun n.
-
5
- Phng php h thng, lin ngnh: t i tng nghin cu trong
mi quan h c tnh chnh th, bin chng, khch quan, kt hp thnh tu
nghin cu ca nhiu ngnh (x hi hc, chnh tr hc, lut hc,...) lun
gii a din, a chiu v i tng nghin cu. Phng php ny p dng ch
yu trong Chng 2 ca Lun n.
- Phng php phn tch v tng hp: c s dng tng hp cc s
liu, tri thc c c t hot ng nghin cu ti liu, phng vn chuyn gia
nhm a ra nhng lun gii, nhn xt v xut ca tc gi lun n. Phng
php ny c p dng ch yu trong Chng 3 v Chng 4 ca Lun n.
- Phng php lut hc so snh c vn dng trong nghin cu th
ch php l v kim sot quyn lc nh nc mt s nc; rt ra nhng
kinh nghim c th p dng ph hp vi yu cu, c im ca Vit Nam.
Phng php ny th hin tp trung mc 2.3, Chng 2 ca Lun n.
4. i tng, phm vi nghin cu
4.1. i tng nghin cu:
i tng nghin cu ca ti lun n l cc vn l lun v th ch
php l kim sot quyn lc nh nc; thc tin xy dng, p dng th ch
php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam.
4.2. Phm vi nghin cu:
y l ti c phm vi rng, do , trong khun kh Lun n ny, tc
gi xc nh phm vi nghin cu ch yu l th ch php l v kim sot
quyn lc nh nc c quy nh trong cc bn Hin php nm 1946, 1959,
1980, 1992 (sa i, b sung nm 2001); tp trung vo th ch php l c
xy dng trn c s Hin php nm 2013 v mt s lut mi ban hnh trong
thi gian gn y nc ta.
5. ng gp mi v khoa hc ca Lun n
- Lun n b sung, xy dng c c s l lun v th ch php l
kim sot quyn lc nh nc mt cch khoa hc, h thng v ton din: lm
-
6
r c khi nim, c im, vai tr, cc b phn cu thnh, ni dung, hnh
thc ca th ch php l v kim sot quyn lc nh nc; trnh by c mt
s kinh nghim t vic tham kho th ch php l v kim sot quyn lc nh
nc ca mt s nc trn th gii.
- Lun n khi qut c qu trnh hnh thnh v pht trin th ch
php l v kim sot quyn lc nh nc nc ta qua cc thi k hin php;
c bit, tp trung phn tch thc trng th ch v vic p dng th ch php
l v kim sot quyn lc nh nc hin hnh tnh t khi c Hin php nm
2013 n nay.
- Trn c s nghin cu l lun v thc tin, Lun n nu c cc yu
cu v xut gii php hon thin th ch php l v kim sot quyn lc
nh nc Vit Nam di gc nhn tng th, ng b.
6. ngha l lun v thc tin ca Lun n
- Kt qu nghin cu ca Lun n s gp phn xy dng c s l lun
khoa hc cho vic hon thin th ch php l v kim sot quyn lc nh
nc trong xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam.
- Lun n gp phn khc phc nhng hn ch, bt cp ca th ch php
l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay bng vic xut
hon thin th ch theo tinh thn v ni dung mi ca Hin php nm
2013, Ngh quyt i hi ng ton quc ln th XII.
- Lun n l ngu n ti liu tham kho tin cy v cn thit phc v hot
ng nghin cu khoa hc v ging dy trong cc c s gio dc v o to.
7. Kt cu ca Lun n
Ngoi phn m u, kt lun, danh mc cng trnh nghin cu ca tc
gi cng b lin quan n lun n v danh mc ti liu tham kho, lun n
g m 4 chng, 11 mc v cc tiu mc.
-
7
Chng 1
TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU
LIN QUAN N TI LUN N
1.1. TNH HNH NGHIN CU TRONG NC
1.1.1. Nhng cng trnh nghin cu v quyn lc nh nc
Ti Vit Nam, quyn lc nh nc (QLNN) thuc i tng nghin
cu ca nhiu ngnh: lut hc, chnh tr hc, hnh chnh hc, trit hc,... V
vy, QLNN c quan tm lun gii di nhiu gc , qua gp phn
lm sng t nhng vn , nh: khi nim, ngu n gc, bn cht, cch thc t
chc, c ch vn hnh, cc b phn cu thnh QLNN. Cc kt qu nghin cu
v QLNN c cng b trong nhiu tc phm, tiu biu nh:
- Sch tham kho Mt s vn v t chc thc hin quyn lc nh
nc (Nh xut bn Chnh tr Quc gia, H Ni, 2009) ca TS. Nguyn Minh
oan v cc tc gi, trong trnh by: khi qut v QLNN; quyn lc nh
nc thng nht v vn phn cng, phi hp gia cc c quan nh nc
trong vic thc hin QLNN Vit Nam; vai tr lnh o ca ng Cng sn
Vit Nam vi vic t chc thc hin QLNN; nguy c tha ha QLNN; vn
bo m tnh minh bch trong hot ng ca nh nc.
- Sch chuyn kho Xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha
Vit Nam trong giai on hin nay - Mt s vn l lun v thc tin (Nh
xut bn T in Bch khoa, H Ni, 2009) do GS.TSKH. o Tr c v
PGS.TS. Phm Hu Ngh ng ch bin. Trn c s nghin cu phn tch v
c trng xy dng nh nc php quyn XHCN Vit Nam cho rng cn
thit xy dng mt h thng php lut hon chnh, phi bo m s gim st
i vi vic thc thi QLNN Vit Nam.
Trong giai on chun b sa i, b sung Hin php nm 2013, nhiu
nghin cu tip tc i su vo cc vn v QLNN v t chc quyn lc
-
8
nh nc, nh: Hi tho Quyn hnh php Mt s vn l lun v Thc
tin v Hi tho Quyn t php Mt s vn L lun v thc tin do
B T php t chc ti H Ni nm 2013. Cc bi vit v QLNN, nh: Ni
hm v th hin nguyn tc t chc quyn lc nh nc trong Nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam ca PGS.TS. V Th, Tp ch Nghin cu
lp php, s 21, nm 2010; Hon thin m hnh t chc v vn hnh quyn
lc nh nc trong Hin php ca TS. Minh Khi; Mt s nghin cu
khc cng cp n QLNN gc phn cp, phn quyn gia chnh
quyn trung ng v chnh quyn a phng, nh: ti cp b Phn cng
quyn lc gi a chnh quyn trung ng v chnh quyn a phng ti Vit
Nam - L ch s L lun v Thc tin ca Vin Khoa hc php l (B T
php, nghim thu nm 2012); bi vit i mi nhn thc v phn cp phn
quyn gi a trung ng v a phng gi a chnh quyn a phng cc cp
nc ta hin nay ca tc gi Chu Vn Hng trn Tp ch Qun l Nh
nc, s 192(1/2012);...
Sau khi Hin php nm 2013 c ban hnh, nhiu nh nghin cu tip
tc c cc bi vit phn tch su sc nhng vn v QLNN v t chc, vn
hnh QLNN theo tinh thn Hin php mi v ng gp cho vic xy dng cc
lut v t chc b my nh nc, nh: Nguyn tc t chc b my nh nc
trong Hin php nm 2013 ca PGS,TS. inh Xun Tho; Nh ng ni dung
c bn ca Hin php nm 2013 v chnh quyn a phng v nh hng
trin khai ca PGS, TS. Nguyn c Minh; Lm r nh ng quy nh ca
Hin php v v tr vai tr php l ca Chnh ph ca GS.TS. Phm H ng
Thi [124]; S pht trin nhn thc v vn dng nguyn tc v t chc
quyn lc nh nc nc ta t nm 1986 n nay ca PGS,TS. Bi Xun
c; Quyn lc nh nc l thng nht thuc v nhn dn th hin xuyn
sut trong ton b Hin php nm 2013 ca TS. Trn Th Tuyt Mai [123].
-
9
Gn y, gp phn xy dng vn kin i hi ng ton quc ln
th XII, nhiu quan im khoa hc v QLNN c quan tm chia s, trong
tiu biu l cc bi vit ti Hi tho khoa hc Nhng vn l lun v thc
tin cp bch v nh nc v php lut trc thm i hi i biu ton quc
ln th XII ca ng do Vin Nh nc v Php lut (Vin Hn lm Khoa
hc x hi Vit Nam) t chc ti H Ni ngy 14-15/7/2015, nh: Nh ng
vn cp bch trong tin trnh xy dng Nh nc php quyn XHCN
nc ta hin nay ca GS.TS. V Khnh Vinh; Tip tc xy dng v hon
thin Nh nc php quyn XHCN Vit Nam trong giai on hin nay ca
GS.TSKH. o Tr c; Bn v nh ng mi lin h ca quyn lc nh nc
nc ta hin nay ca PGS.TS. Nguyn c Minh; Mt s vn v quyn
lc nh nc nc ta hin nay ca PGS.TS. V Th; Quan h gi a
ng v Nh nc trong Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca
PGS.TS. Nguyn Th Vit Hng; T chc thc thi quyn lp php trong
Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca TS. Nguyn Vn Thun; T
chc thc thi quyn hnh php trong Nh nc php quyn XHCN Vit Nam
ca TS. Nguyn Vn Tun; T chc thc thi quyn t php trong Nh nc
php quyn XHCN Vit Nam ca TS. Phm Th Hng Lan [122].
1.1.2. Nhng cng trnh nghin cu v kim sot quyn lc nh
nc
Cho n nay, nghin cu v kim sot quyn lc nh nc (KSQLNN)
nc ta c kh nhiu, c di gc chung v i vo tng c ch, hnh
thc, ch th, i tng ca hot ng KSQLNN. Trc khi c Hin php
nm 2013, cc cng trnh nghin cu tp trung vo cc hnh thc KSQLNN
nh: gim st, kim tra, thanh tra, kim st..., gn vi mt s ch th: Nhn
dn, cc c quan nh nc, cc t chc chnh tr - x hi,... Trong giai on
chun b d tho Hin php sa i v sau khi ban hnh Hin php mi vo
nm 2013, cc nghin cu v KSQLNN c thc y mnh m hn, ton
-
10
din hn, i su vo cc c ch KSQLNN bn ngoi, bn trong, c ch bo
hin. C th tm tt mt s cng trnh tiu biu, nh:
* Nhng nghin cu chung v KSQLNN:
- Sch Gim st v c ch gim st vic thc hin quyn lc nh nc
nc ta hin nay (Nxb. Cng an Nhn dn, H Ni, 2003), do GS.TSKH.
o Tr c v GS.TS. V Khnh Vinh ng ch bin. Cun sch tp hp
nhiu bi vit ca nhiu nh khoa hc v gim st vic thc hin QLNN. T
phn tch, nh gi nhng hn ch, bt cp trong hot ng thc tin ca c
ch gim st QLNN Vit Nam, cc tc gi ch r s khc bit gia gim st
bn trong h thng QLNN, mang tnh quyn lc nh nc v gim st bn
ngoi, khng mang tnh QLNN. Tuy nhin, cng trnh ch tp trung nghin
cu v gim st v c ch gim st, cha nghin cu cc hnh thc KSQLNN
khc nh thanh tra, kim tra, kim st... v cha i su lun gii v th ch
php l cho hot ng KSQLNN.
- Sch chuyn kho Kim sot quyn lc nh nc - Mt s vn l
lun v thc tin Vit Nam hin nay" ca TS. Trnh Th Xuyn (Nh xut
bn Chnh tr quc gia, H Ni, 2008). Tc gi lm r nhiu vn v
KSQLNN trn phng din l lun v thc tin, nh: c s l lun v
KSQLNN; tnh tt yu, khi nim, ni dung, mc ch, nhng phng thc
KSQLNN; thc tin KSQLNN mt s nc tiu biu nh M, Anh,
Singapore, Malaysia, Nht Bn...; thc tin KSQLNN Vit Nam, nhng
mu thun, bt cp trong KSQLNN m Vit Nam ang v s phi gii quyt;
phng hng v nhng gii php ch yu cho KSQLNN Vit Nam. Tuy
nhin, v tip cn KSQLNN di gc rng, thin v chnh tr hc, nn
cng trnh nghin cu cha i su vo th ch php l v KSQLNN.
- Sch chuyn kho S hn ch quyn lc Nh nc" ca PGS.TS.
Nguyn ng Dung (Nh xut bn i hc quc gia, H Ni, 2005). Cun
sch trnh by v c s l lun ca s hn ch quyn lc nh nc v ni
-
11
dung ca vic hn ch quyn lc nh nc. Theo tc gi, nh nc l mt
thit ch rt cn thit, nhng khi cn n nh nc th cn phi c gii hn
quyn lc ca n; ban hnh hin php l phng thc quan trng nht
KSQLNN. Tc gi cp n nhng phng thc hn ch quyn lc nh
nc, nh: Dng hin php quy nh v bo m quyn con ngi; bu c cc
chc danh quan trng trong b my nh nc i km vi ch b phiu tn
nhim, bi nhim i biu dn c; phn chia, phn cng, phn nhim v t
kim tra bn trong gia cc c quan nh nc; hot ng t do bo ch; s
cng khai, minh bch ca chnh quyn; b phiu trng cu dn; s c lp
ca ta n; hot ng ca Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc chnh tr
- x hi. Tc gi trch dn v phn tch nhiu ni dung trong Hin php M,
Anh, Php,... lm phong ph thm cc lun im v hn ch quyn lc nh
nc. Tuy nhin, trong cun sch ny, v tp trung lun gii v hn ch quyn
lc nh nc, vn cn kh mi m nc ta vo nm 2005, nn tc gi c
nhc n nhng cha i su phn tch cc hnh thc KSQLNN Vit Nam.
- Sch chuyn kho: T chc v kim sot quyn lc nh nc ca
PGS.TS. Thi Vnh Thng (Nh xut bn T php, H Ni, 2011). Tc gi
vin dn quan im ca Jean Jacque Rousseau v kim sot quyn lc nh
nc cch y gn 250 nm v khng nh n nay vn cn nguyn gi tr.
Tip , tc gi nghin cu, phn tch, l gii cch thc t chc v kim
sot quyn lc nh nc trong cc kiu, m hnh nh nc phong kin Vit
Nam, cc nh nc t sn, cc nh nc x hi ch ngha Lin X, Trung
v ng u (trc 1991); nc Nga v cc nc Trung, ng u ngy nay;
... y l cng trnh c gi tr tham kho v KSQLNN tuy nhin tc gi cha
i su vo th ch php l v KSQLNN nc ta.
- ti khoa hc cp nh nc: Phn cng phi hp quyn lc v
kim sot quyn lc trong xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha
Vit Nam"(M s KX. 04-28/6-10) v Sch chuyn kho "Mt s vn v
-
12
phn cng phi hp v kim sot quyn lc trong xy dng nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam" (Nh xut bn Chnh tr Quc gia, H Ni,
2011) do GS.TS. Trn Ngc ng lm Ch nhim v Ch bin. Tc gi
nghin cu tng th v phn cng, phi hp v KSQLNN trong xy dng nh
nc php quyn XHCN Vit Nam. xut cc gii php tip tc hon thin
v kin ngh lin quan trc tip n phn cng, phi hp v KSQLNN trong
mi lin h vi cc ch th cu thnh h thng chnh tr Vit Nam. y l
cng trnh gii quyt mt cch tng i c h thng c v l lun v thc
tin mi lin h gia Nhn dn vi nh nc - ch th ti cao ca quyn lc
nh nc; gia ng vi Nh nc v gia cc c quan nh nc vi nhau.
Tuy nhin, ti cha i su nghin cu v th ch php l KSQLNN.
- Cc bi vit: Kim sot quyn lc nh nc trong nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam hin nay ca GS.TS. inh Vn Mu, Tp
ch Qun l nh nc, s 10, nm 2009; Bn thm v mi quan h phn
cng phi hp v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay ca
GS.TSKH. L Vn Cm, Tp ch Kim st, nm 2012; Vn kim sot
quyn lc nh nc ca TS. Phm Th Lc, Tp ch Nh nc v Php lut,
s 01 nm 2011; T tng quan im kim sot quyn lc nh nc Vit
Nam hin nay ca TS. Trn Quc Vit, Tp ch Qun l nh nc, s 07
nm 2012; Kim sot quyn lc nh nc trong Nh nc php quyn
nc ta hin nay ca PGS.TS. Nguyn Minh oan [122];. Trong nhng
cng trnh trn cc tc gi cp n khi nim kim sot quyn lc, s
cn thit phi kim sot quyn lc, mt s vn lin quan n KSQLNN.
* Nhng nghin cu v KSQLNN bn trong b my nh nc:
- Lun n tin s lut hc ca Trng Th H ng H (2007), Hc vin
Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh: Hon thin c ch php l
bo m chc nng gim st ca Quc hi nc Cng ho x hi ch ngha
Vit Nam. Trn c s tip cn, phn tch lm sng t khi nim c ch php
-
13
l, cc yu t cu thnh v mi quan h mt thit to nn h thng c ch
php l, Lun n l mt cng trnh nghin cu cng phu c tnh khoa hc cao
v hon thin c ch php l gim st QLNN t pha mt ch th c trng l
Quc hi Vit Nam. y l cng trnh c ngha tham kho v mt l lun
cho vic hon thin c ch kim sot quyn lc nh nc bng dn ch i
din nc ta.
- Lun n tin s lut hc ca Nguyn Ch Dng (2009), Hc vin
Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh: V c ch php l gim st
hot ng t php Vit Nam. y l cng trnh m tc gi ch yu i su
phn tch v c ch php l gim st i vi cc hot ng t php bn trong
nh nc cn c ch gim st (kim sot) bn ngoi nh nc mang tnh
Nhn dn tc gi cha cp nghin cu.
- Ngoi ra cn c cc bi vit: Phn cng phi hp v kim sot
trong thc hin quyn lp php Vit Nam" ca TS. Lng Minh Tun, Tp
ch nghin cu lp php s 9 (146) nm 2009; C ch kim sot quyn lc
nh nc (v c quyn lp php) trong nh nc php quyn" ca GS.TSKH.
L Vn Cm v ThS. Dng B Thnh, Tp ch Nghin cu lp php, s 1
(162), nm 2010; V kim sot quyn lc hnh php trong h thng quyn
lc nh nc Vit Nam hin nay ca PGS.TS. V Th, Tp ch Nh nc v
Php lut, s 12, nm 2006; Kim sot quyn lc nh nc bng h thng
Vin Kim st Vit Nam trong bi cnh s a i Hin php hin nay ca
GS.TSKH. L Vn Cm, Tp ch Kim st, s 13, nm 2012; "Kim sot ca
Trung ng i vi chnh quyn a phng mt s nc trn th gii ca
TS. Nguyn Th Thu Vn, trn trang: www.caicachhanhchinh.gov.vn
Sau khi Hin php nm 2013 chnh thc khng nh yu t kim sot
trong nguyn tc t chc quyn lc nh nc nc ta, c nhiu tc gi
phn tch su sc hn v v tr, vai tr ca cc c quan nh nc trong c ch
KSQLNN, nh cc bi vit: Quc hi trong c ch phn cng phi hp v
-
14
kim sot quyn lc nh nc Vit Nam ca TS. Hong Minh Hiu;
Chnh ph trong c ch kim sot quyn lc nh nc ca TS. Dng
Thanh Mai; To n nhn dn v Vin kim st nhn dn trong c ch phn
cng phi hp v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam hin nay ca
PGS,TS. Trng Th H ng H [123];
* Nhng nghin cu v KSQLNN t bn ngoi b my nh nc:
- Kim sot quyn lc nh nc ca Nhn dn:
+ Sch chuyn kho: C ch gim st ca Nhn dn i vi hot ng
ca b my ng v nh nc - Mt s vn l lun v thc tin, do
GS.TSKH. o Tr c ch bin (Nh xut bn Chnh tr quc gia, H Ni,
2010). y l cng trnh nghin cu chuyn su ca nhiu tc gi v c ch
gim st ca Nhn dn i vi hot ng ca b my ng v Nh nc. Cc
tc gi tp trung phn tch khoa hc, c h thng v bn cht nn dn ch
XHCN v yu cu xy dng c ch gim st ca Nhn dn i vi hot ng
ca b my ng v Nh nc trong iu kin mt ng cm quyn. Xc
nh vai tr, v tr, chc nng, nhim v cc ch th l MTTQ, cc t chc
thnh vin trong c ch Nhn dn gim st ng v Nh nc cng nh thc
trng ca c ch ny nc ta. Cng trnh nghin cu kinh nghim mt s
nc trn th gii v hnh thc gim st ca Nhn dn trong t chc thc hin
quyn lc quyn lc nh nc v xut quan im, gii php nng cao cht
lng gim st ca Nhn dn i vi hot ng ca ng v Nh nc.
+ Lun n Tin s lut hc ca Nguyn Mnh Bnh (2009), Hc vin
Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh, Hon thin c ch php l
gim st x hi i vi vic thc hin quyn lc nh nc Vit Nam hin
nay. y l cng trnh tc gi i su vo phn tch, lun chng c s l lun
v thc tin cng nh yu cu hon thin c ch php l gim st x hi i
vi vic thc hin quyn lc nh nc Vit Nam. Lun n nu r th ch
php l l mt yu t cu thnh c ch php l gim st x hi i vi vic
-
15
thc hin quyn lc nh nc nc ta, phn bit th ch vi thit ch. Tuy
nhin, Lun n ny ch cp n c ch v th ch php l gim st x hi,
mt hnh thc kim sot quyn lc nh nc.
+ Lun n Tin s lut hc ca Hong Minh Hi (2014), Hc vin
Chnh tr quc gia H Ch Minh, Hon thin php lut v gim st ca nhn
dn i vi c quan hnh chnh nh nc ca Vit Nam. Lun n nghin
cu kh hon chnh v c s l lun v thc tin hon thin php lut v gim
st ca nhn dn i vi h thng c quan hnh chnh nh nc, trn c s
, ra cc gii php hon thin php lut v gim st ca nhn dn i
vi c quan hnh chnh nh nc nc ta hin nay. Nhng kin ngh v gii
php ny c ngha tham kho i vi tng th vn hon thin th ch
php l v KSQLNN, trong c KSQLNN t pha nhn dn.
+ Lun n Tin s lut hc ca Nguyn Quang Anh (2015), Hc vin
Chnh tr quc gia H Ch Minh, Hon thin c ch php l Nhn dn kim
sot quyn lc nh nc Vit Nam. Sau khi Hin php 2013 c ban hnh,
y l cng trnh nghin cu kh ton din v c ch php l nhn dn
KSQLNN trong iu kin xy dng nh nc php quyn XHCN Vit
Nam; lm r c khi nim, c im, cc yu t cu thnh v mi quan h
gia cc yu t cu thnh c ch, vai tr, mc ch, tiu ch hon thin c ch
php l nhn dn KSQLNN; ni dung v phng thc hot ng ca c ch;
kho st c ch php l nhn dn KSQLNN mt s nc v rt ra nhng gi
tr tham kho cho Vit Nam; khi qut c thc trng v ch ra nhng hn
ch, nguyn nhn hn ch ca c ch php l nhn dn KSQLNN Vit Nam
hin nay; xut c cc quan im v gii php hon thin c ch php l
nhn dn KSQLNN Vit Nam. Tuy nhin, lun n mi nghin cu mt b
phn ca th ch php l v KSQLNN l th ch KSQLNN t pha Nhn dn,
v cha coi th ch nh mt chnh th m ch di quan nim l mt yu t
cu thnh trong c ch php l nhn dn KSQLNN Vit Nam.
-
16
+ Ngoi ra, cc bi vit: Pht huy vai tr ca Mt trn T quc Vit
Nam vn ng Nhn dn thc hin gim st vic thc hin quy ch dn ch
c s" ca Trn Thanh Bnh, Tp ch nh nc v php lut, s 9 nm 2003;
Cn tng cng hn n a s kim tra gim st ca Nhn dn i vi vic
phng chng quan liu tham nhng hin nay" ca Bi Thnh Phn, Tp ch
Dn vn, s 01/2005; Tng cng hot ng gim st ca Mt trn T quc
i vi hot ng ca c quan nh nc cn b cng chc" ca GS. Lu
Vn t, Tp ch Mt trn, s 31/2006; Nng cao vai tr gim st ca
MTTQ Vit Nam" ca tc gi Hunh m, Tp ch Cng sn, s 792, nm
2008;Gim st x hi trong nh nc php quyn" ca V Anh Tun, Tp
ch Nghin cu lp php s 31(130), 7/2009;... gp phn phn tch v cc
ch th, ni dung, hnh thc KSQLNN t pha nhn dn Vit Nam.
- Kim sot quyn lc nh nc ca ng Cng sn Vit Nam:
+ ti cp b Mi quan h gi a nh nc vi ng Cng sn trong
Nh nc php quyn Vit Nam giai on 2011 2020 (M s: CT11-16-
03) do PGS.TS Nguyn Th Vit Hng, Vin Nh nc v Php lut, Vin
Hn lm Khoa hc x hi Vit Nam, lm Ch nhim. ti lm r c s
l lun ca mi quan h gia nh nc vi ng trong Nh nc php quyn
Vit Nam; nh gi thc trng mi quan h trong lnh vc thc hin quyn
lp php, quyn hnh php, quyn t php; nh gi thc trng mi quan h
gia c quan nh nc v cp u ng ti cc a phng, c quan; a ra
m hnh mi quan h gia cc c quan lnh o ca ng vi c quan nh
nc Trung ng v a phng v nu yu cu phi th ch ho, c th
bng cc quy nh ca php lut, c th bng cc vn bn c tnh quy phm
ca t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi, hoc c th bng cc vn bn
lin tch. ti c ngha tham kho rt hu ch khi nghin cu v th ch
php l kim sot quyn lc nh nc, nht l t ch th kim sot l ng
Cng sn Vit Nam.
-
17
+ Ngoi ra cn c cc bi vit: Tng cng gim st trong ng" ca
PGS.TS. Nguyn Th Doan, Tp ch Cng sn s 22, nm 2004; Lnin ni v
kim tra gim st xy dng i ng cn b ng vin trong sch" ca L
Trng Hanh, Tp ch T tng - Vn ho, s 4 nm 2005; cun sch "Tng
cng cng tc gim st ca ng", ca tc gi Mai Th Dng, Nh xut
bn Chnh tr quc gia - S tht, H Ni, 2013;... vit v kim sot ca
ng Cng sn Vit Nam vi vic t chc, thc hin QLNN, mt c im
rt quan trng trong t chc, vn hnh ca h thng chnh tr nc ta.
* Nhng nghin cu v c ch bo v Hin php:
Trong giai on xy dng Nh nc php quyn XHCN Vit Nam,
nht l dp chun b sa i Hin php 1992 ban hnh Hin php mi 2013,
nhiu nh nghin cu tp trung vo vn bo v Hin php, coi y nh
l vn ct li ca s hn ch, kim sot quyn lc nh nc.
Hu nh tt c cc cng trnh nghin cu chuyn kho v nh nc
php quyn Vit Nam khi nu cc c im ca Nh nc php quyn x
hi ch ngha u tha nhn nguyn tc tnh ti cao ca Hin php, nh:
GS.TSKH. o Tr c (ch bin, 2007), M hnh t chc v hot ng ca
Nh nc php quyn XHCN Vit Nam, (Nh xut bn T php, H Ni, tr.
245); GS.VS. Nguyn Duy Qu v PGS.TS. Nguyn Tt Vin ( ng ch bin,
2008), Nh nc php quyn XHCN Vit Nam ca dn, do dn, v dn: L
lun v thc tin, (Nh xut bn Chnh tr quc gia, H Ni, tr.163).
Ngoi ra, quan im ng h vic thnh lp Ta n Hin php c chia
s bi nhm nghin cu ca PGS.TS. Nguyn Nh Pht v cc cng s trong
sch Ti phn Hin php: Mt s vn l lun c bn, kinh nghim quc
t v kh nng p dng cho Vit Nam (Nh xut bn Khoa hc x hi, H
Ni, 2011); hay TS. V Tr Ho trong bi Ti phn Hin php Nh ng vn
ph bin, c th quc gia v m hnh thch hp cho Vit Nam (sch
-
18
Nguyn ng Dung ch bin, Nhng vn v Hin php v sa i Hin
php, Nh xut bn Dn tr, H Ni, 2012, tr. 97).
V cc c ch bo hin khc, GS.TS. Nguyn ng Dung c bi: Xy
dng c ch bo hin trong hot ng lp php Vit Nam ti Hi tho
khoa hc do B T php t chc nm 2008 ti H Ni. Nhiu kin ca cc
ng ch nguyn lnh o ng, Nh nc, nh: Mi (2012), Gp
s a i, b sung Hin php 1992: Xy dng v hon thin c ch bo hin",
Bo Lao ng in t ngy 17/5/2012 http://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-
dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bld;,
Nh vy, nghin cu v c ch bo hin, t ch ch l bc khi u
tp hp, tham kho kinh nghim nc ngoi, tr thnh b phn khng th
thiu, c ngha quan trng trong cc nghin cu v KSQLNN nc ta.
1.1.3. Cc cng trnh nghin cu v th ch php l kim sot
quyn lc nh nc
* Nhng vn l lun v th ch, th ch php l KSQLNN:
V th ch, mt s sch bo chuyn ngnh, ti nghin cu, hi tho
khoa hc cp n khi nim th ch di nhng gc khc nhau, ch
yu di gc kinh t v qun l x hi, tiu biu nh: Sch Th ch ci
cch th ch v pht trin: L lun v thc tin nc ngoi v Vit Nam
ca TS. inh Vn n v TS. V Tr Thnh (ch bin), (Nxb Thng k, H
Ni, 2002). ti Th ch x hi trong pht trin x hi v qun l pht
trin x hi nc ta hin nay l mt trong cc ti thuc Chng trnh
khoa hc-cng ngh cp nh nc KX02/06-10 Qun l pht trin x hi
trong tin trnh i mi Vit Nam do TS. Dng Th Thanh Mai lm Ch
nhim. Hi tho quc t v Ci cch th ch kinh t: chuyn i cu trc
tng trng ton din v bn v ng do Vin nghin cu Qun l Kinh t
Trung ng (CIEM), B K hoch v u t phi hp cng Vin nghin cu
Kinh t Pht trin Th gii thuc i hc Lin hp Quc (UNU-WIDER) t
http://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bldhttp://laodong.com.vn/Chinh-tri/Xay-dung-va-hoan-thien-co-che-bao-hien/64667.bld
-
19
chc ngy 29 - 30/6/2014, ti H Ni Cc nghin cu trn cho thy cch
hiu cn a chiu v khi nim th ch nc ta v cha tip cn su khi
nim th ch di gc php l.
Sch Th ch chnh tr ca tc gi Nguyn ng Dung v Bi Ngc
Sn (Nh xut bn L lun chnh tr, H Ni, 2004) tip cn quan nim th
ch khi nghin cu v th ch chnh tr. Theo cc tc gi: Mi lnh vc hot
ng ca con ngi u c cc th ch nht nh. V vy, th ch bao g m
nhiu loi khc nhau: th ch kinh t, th ch chnh tr, th ch gio dc, th
ch y t, th ch vn ho,. im c o ca cng trnh ny l tip cn th
ch chnh tr di hai gc : Th ch chnh tr v hnh vi v th ch chnh tr
v t chc. V, da vo hnh thc th hin chia lm hai loi, th ch chnh
tr thnh vn v th ch chnh tr bt thnh vn. Th ch chnh tr thnh vn
th hin tp trung trong hin php ca mi quc gia, nhng cn c th c
quy nh cc vn bn di hin php, bao g m: cc o lut thng, thm
ch c vn bn di lut. Do , tuy khng nu trc tip vn th ch php
l v kim sot quyn lc nh nc, song cun sch cha ng nhiu ni
dung tham kho c gi tr cho Lun n.
V th ch php l KSQLNN, gn y c mt s nh khoa hc trnh
by quan nim v th ch trong c ch KSQLNN. Tiu biu nh: ti cp
b: C s l lun v thc tin xy dng hon thin c ch kim sot quyn
lc nh nc trong vc thc hin cc quyn lp php hnh php t php
nc ta, do GS.TS. Trn Ngc ng lm Ch nhim (Vn phng Quc hi
nghim thu nm 2015). Hai bi vit: V cc yu t cu thnh ca c ch
kim sot quyn lc nh nc v Quan nim v kim sot v c ch kim
sot quyn lc nh nc ca PGS.TS. Nguyn Minh oan, PGS.TS. V Thu
Hnh, Tp ch Nh nc v Php lut (Vin Nh nc v Php lut), s
7/2014 v s 9/2014. Mc d khng cp trc tip, ton din cc vn l
lun v th ch php l KSQLNN, song nhng cng trnh nu trn tha
-
20
nhn th ch php l l mt b phn c v tr, vai tr quan trng, nn tng
trong c ch php l KSQLNN, v gi m cho Nghin cu sinh hng i su
nghin cu v th ch php l KSQLNN.
* Nhng nghin cu kinh nghim quc t v xy dng th ch php l
KSQLNN
- Sch Hin php M c lm ra nh th no? ca tc gi Nguyn
Cnh Bnh (Nh xut bn Th gii, ti bn ln th 4, nm 2013). Cun sch
c cch tip cn v lch s lp hin nc M kh ton din v li vit d hiu,
gp phn gii thch ngha ca bn Hin php M, v cn gip ngi c
hiu c qu trnh xy dng mt o lut quan trng nht Hp chng quc
Hoa K. Nhng lp lun, tranh lun ca nhng ngi c mnh danh l cha
ca bn Hin php M, nhng ni dung ca Hin php ny v bn Tuyn
ngn nhn quyn ca nc M cho thy nhiu kinh nghim v xy dng
th ch php l KSQLNN mt nc t sn pht trin hng u hin nay.
- Sch Mt s vn c bn ca Hin php cc nc trn th gii
ca Ban Bin tp D tho sa i Hin php nm 1992 (Nh xut bn Chnh
tr quc gia s tht, H Ni, 2013) trnh by tng quan v hin php cc
nc trn th gii, trong ng ch l: Chng I c phn trnh by v ch
bo v hin php; Chng II v ch quyn nhn dn v cc hnh thc nhn
dn trc tip thc hin quyn lc nh nc; Chng III v quyn con ngi,
quyn v ngha v c bn ca cng dn; Chng V v t chc b my nh
nc trung ng; Chng VI v chnh quyn a phng. y l ti liu c
gi tr nghin cu th ch php l v KSQLNN cc nc trn th gii.
- Ngoi ra, cn c cc cng trnh tham kho hu ch khc, nh: Bi vit
Nguyn tc phn quyn v kim sot quyn lc nh nc ca cc nh nc
t bn pht trin ca GS, TS. Nguyn ng Dung [123]; ti KX.10-10,
thuc chng trnh KX.10, M hnh t chc v hot ng t chc ca h
thng chnh tr mt s nc trn th gii, ca PGS.TS. T Huy Ra; Tuyn
-
21
tp Hin php mt s nc trn th gii (Nh xut bn Thng k, H Ni,
2009) ca Trung tm thng tin, th vin v nghin cu khoa hc - Vn phng
Quc hi, Kinh nghim quc t v KSQLNN cng c trnh by nh mt
hp phn khng th thiu trong mt s cng trnh nghin cu v KSQLNN
nc ta.
* Nhng nghin cu v thc trng th ch php l v KSQLNN nc
ta v kin ngh hon thin th ch php l v KSQLNN
Thi gian gn y, trong cc nghin cu v c ch php l KSQLNN
c bn tha nhn c ch bao g m th ch v cc thit ch, c quan im
b sung thm cc iu kin v c quan im b sung thm s tng tc ca
cc b phn cu thnh c ch. a s cc nghin cu da trn quan im th
ch KSQLNN chnh l tng th cc quy nh ca php lut c ni dung, mc
ch v vai tr quy nh v hot ng KSQLNN. T , nhiu nghin cu
cp trc tip n php lut v KSQLNN, nht l trong cc nghin cu v thc
trng th ch v kin ngh gii php hon thin th ch.
- Sch chuyn kho: S a i b sung Hin php 1992: Nh ng vn
l lun v thc tin, tp 1: Nhng vn chung v Hin php v b my nh
nc, tp 2: Quyn cng dn, quyn con ngi, ch kinh t, bo hin v
mt s vn khc. Sch ca Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni v Trung
tm thng tin th vin v Nghin cu Khoa hc, Vn phng Quc hi do
Phm H ng Thi, Nguyn S Dng, Nguyn ng Dung, V Cng Giao,
Hong Minh Hiu, ng Minh Tun ng ch bin (Nh xut bn H ng c,
H Ni, 2012). Cun sch tp hp 76 bi nghin cu chn lc ca nhiu nh
lut hc u ngnh v nh nghin cu ca Vit Nam v nhng vn c bn
ca Hin php. Trong , ng lu l Phn II T chc v kim sot quyn
lc nh nc, vi cc bi vit: Kim sot gi a cc c quan nh nc trong
vic thc hin cc quyn lp php hnh php t php ca GS.TS Phm
H ng Thi; Kim sot quyn lc trong Hin php ca Nguyn c Lam;...
-
22
- Sch Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam Nn
tng chnh tr php l cho cng cuc i mi ton din t nc do Tp ch
Nghin cu lp php Vin Nghin cu lp php thuc U ban thng v
Quc hi (Nh xut bn Lao ng x hi, H Ni, 2014); trong , c nhiu
bi vit c gi tr tham kho rt hu ch, tiu biu nh: Cc bi vit trong
Phn th nht: Nhng vn chung v Hin php: ngha ca quy nh v
ng Cng sn Vit Nam trong Hin php nm 2013 ca PGS, TS. Nguyn
Minh oan; Nguyn tc t chc b my nh nc trong Hin php nm 2013
ca PGS, TS. inh Xun Tho; Hin php nm 2013: C hi v thch thc
ci cch th ch nh nc ca PGS,TS. V Cng Giao; Lut ho vic kim
sot quyn lc nh nc ca nhn dn theo Hin php nm 2013 ca
PGS,TS. L Vn Ho v Ths, LS. L Vit Nga; Quyn gim st ca Nhn dn
i vi b my nh nc trong Hin php nm 2013 ca Ths. Hong Minh
Hi v cc bi phn tch, bnh lun trong Phn th hai: Quyn con ngi,
quyn v ngha v c bn ca cng dn.
- Sch: Nh ng vn l lun v thc tin s a i b sung Hin php
nm 1992 ca tp th tc gi do TS. Ung Chu Lu ch bin (Nh xut bn
Chnh tr Quc gia, H Ni, 2014). Trong , ng lu l: Chng III: C
s l lun v bo v hin php v vic vn dng vo s a i Hin php nm
1992; Chng IV: Quy nh v t chc thc hin Hin php nm 1992 v ch
chnh tr ; Chng IX: Quy nh v t chc thc hin quy nh ca Hin
php nm 1992 v t chc b my nh nc,...
- Sch chuyn kho Hin php nm 2013 Nh ng im mi mang
tnh t ph ca PGS.TS Hong Th Lin ch bin (Nh xut bn T php,
H Ni, 2015) phn tch nhng im mi mang tnh t ph ca Hin php
nm 2013, trong , ng ch l vic b sung yu t kim sot vo nguyn
tc t chc v hot ng ca nh nc v phn tch c th ti cc chng bm
st theo b cc ca bn Hin php nm 2013.
-
23
- ti cp b: C ch php l KSQLNN ca cc c quan nh nc
Vit Nam hin nay, do PGS.TS Nguyn Minh oan lm Ch nhim, Vin
Khoa hc php l B T php l c quan ch tr ( nghim thu nm 2015).
Bo co khoa hc ca ti trnh by cc vn l lun v c ch php l
kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh nc; c bit rt c gi
tr phn nghin cu thc tin v kho st i vi cn b, cng chc v nhn
dn ti Thnh ph H Ni, tnh Thanh Ha, tnh in Bin nh gi v th
ch php l v thc tin kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh
nc Vit Nam hin nay. Bo co trnh by khoa hc v mch lc v cc
vn : quyn lp php v kim sot quyn lp php, quyn hnh php v
kim sot quyn hnh php, quyn t php v vic kim sot quyn t php
ca cc c quan nh nc Vit Nam. Quc hi, Chnh ph, Ta n, Vin
Kim st, Ch tch nc, cc c quan chnh quyn a phng trong c ch
php l kim sot quyn lc nh nc ca cc c quan nh nc Vit Nam.
y l ti liu tham kho rt hu ch cho ti Lun n.
- Bn cnh c mt s bi vit ng ti trn cc tp ch chuyn ngnh
nh: C ch kim sot quyn lc nh nc v mt s kin gii lp hin
trong giai on xy dng nh nc php quyn Vit Nam, ca GS.TSKH.
L Vn Cm, Tp ch Nh nc v Php lut, 06(2012); bi vit Bn thm
v kim sot quyn lc nh nc vi vic s a i Hin php nm 1992, Tp
ch Qun l nh nc, s 08, 2012, ca Nguyn Bi Chin; bi vit Kim
sot quyn lc nh nc vi vic s a i Hin php nm 1992, ca PGS.TS.
Nguyn Minh oan, Tp ch Lut hc, 08,2012; bi vit Hin php phi l
vn bn kim sot quyn lc nh nc, Tp ch Nh nc & Php lut, 04
(2012) ca GS. TS Nguyn ng Dung;
1.2. TNH HNH NGHIN CU NC NGOI
Kim sot quyn lc nh nc l vn c cp t rt sm trong
lch s cc t tng v hc thuyt chnh tr trn th gii. Thi k c i,
-
24
Aristotle a ra phng n phi phn chia quyn lc kim sot ln nhau
trong tc phm Chnh tr lun (The politics). Thi k cn i, trong tc
phm Kho lun th hai v chnh quyn (Two treasures of government),
J.Locke cho rng trong th ch chnh tr t do, quyn lc ti cao phi c
phn chia cho cc t chc, c nhn nm gi, khng c tp trung trong tay
mt ngi hay t chc no. n Montesquieu th l thuyt phn quyn c bn
c nh hnh r nt. L thuyt l mt pht kin quan trng ca nhn loi
trong lnh vc chnh tr - php l v l mt trong cc nguyn tc cn bn trong
Hin php ca nhiu quc gia cho n ngy nay.
Trong tc phm Bn v tinh thn php lut (De LEsprit des lois),
Montesquieu cho rng cch tt nht chng lm quyn khng phi l tp
trung quyn lc nh nc m phi phn chia quyn lc nh nc thnh ba
quyn: Lp php, hnh php v t php. Khi a ra thuyt phn quyn,
Montesquieu mun gii quyt s xung t gia cc giai cp trong x hi (vua
cha, qu tc v thng dn) bng cch san s quyn lc chnh tr cho mi
giai cp cc giai cp t kim sot v kim ch ln nhau. Phn quyn l c
s cc nhnh quyn lc nh nc tng tc, ph thuc, kim ch, i
trng, kim sot ln nhau, nh nc khng dn n chuyn quyn, c
on Ngoi ra, c ch kim sot quyn lc nh nc cn c xc nh t
bn ngoi nh nc. l nhng ht nhn hp l c vn dng ph qut
trn th gii c hiu qu cn c nghin cu nghim tc v vn dng hp l
Vit Nam.
Bn cnh l thuyt phn quyn, nhiu nh t tng cho rng quyn lc
nh nc l tp trung, thng nht, c to lp t s y quyn ca nhn dn,
do nhn dn phi lm ch quyn lc nh nc thng qua c ch dn ch
trc tip v dn ch i din kim sot, hn ch quyn lc nh nc. Cun
Bn v kh c x hi ca Jean Jacques Rousseau: ng cho rng quyn lc
nh nc bt ngu n t Nhn dn, ch quyn Nhn dn c tnh cht ti cao,
-
25
khng th t b, khng th phn chia. Nh nc c thit lp thng qua mt
kh c (Hin php) do tt c ngi dn ng thun, trao quyn lc chnh tr
cho chnh quyn - chnh quyn l ngi i din cho ch ca Nhn dn (dn
chng) - qun l, iu hnh t nc theo nguyn vng, ch ca Nhn
dn. Chnh quyn c th b thu h i quyn lc nu khng lm ng chc nng,
nhim v c Nhn dn giao ph: Nhng ngi c y thc nm quyn
hnh khng phi l ng ch ca Nhn dn m ch l nhng cng chc. Dn
chng c th ct chc hay bi min h". V mc d c s y quyn nhng
quyn lc nh nc vn thuc v Nhn dn. C nh vy chnh quyn mi
nguyn ngha l chnh quyn ca dn, do dn v v dn. ng cng cho rng
vic chia quyn lc nh nc thnh quyn lp php, hnh php v t php ch
l b ngoi l bin php ngn nga s lm dng quyn lc nh nc.
John Dewey (1859-1952), trong cun Nn cng ha v nh ng vn
(The Public and Its Problems, 1929), L thuyt gi tr (Theory of
Valuation, 1939) nu ra vn nh nc c thit lp l phc v Nhn
dn. iu ny c nhiu im tng t nh lun gii v ngu n gc pht sinh
nh nc ca cc hc gi trc . Tc gi ch ra tnh t hu, t li ca cc c
nhn trong giai cp cm quyn khin quyn lc nh nc b lm dng, bin
dng, tha ha nu khng c s gim st, kim sot hay tri buc" cn thit
ca Nhn dn (c tri). Do , vic nm quyn (cc chc v trong b my nh
nc) phi c k hn, c cnh tranh v mi quy trnh thc thi quyn lc u
phi c s kim sot cht ch t Nhn dn.
Cun Nghin cu qu trnh ra quyt nh trong t chc hnh chnh
(A Study of Decision- Making Process in Administration Organization, 1945)
ca tc gi H.A.Simon, nhn mnh n tnh phn quyn cho cc c quan
hoch nh chnh sch, phn tch cc giai on hnh thnh v quyt nh chnh
sch, phn bit quyt nh chnh sch vi quyt nh hnh chnh... c bit tc
gi nu ln vn kim sot cc ni dung phi khch quan, cht ch
-
26
ngn nga vic lm dng, lm quyn v b li ch nhm chi phi chnh sch
chung, li ch chung...
Roderick Bell, David V. Edwards v R. Harison Wagner vi cun sch
Political power-reader in theory and research (Quyn lc chnh tr - Dnh
cho nghin cu l thuyt) 1969. y l cun sch cung cp nhng kin thc
quan trng, c bn v quyn lc chnh tr, quyn lc nh nc v c coi l
sch gio khoa v lnh vc ny, c bit l phng php tip cn quyn lc.
Mann M. (1986), Ngun gc quyn lc x hi (The sources of social
power), Sargent M (1997), Quyn lc v s duy tr ca bt bnh ng x hi
(Power and the maintennace). Cc cng trnh nu trn mc d c nhng lun
im v mc ch nghin cu khc nhau, nhng c im chung l quyn lc
nh nc c c s pht sinh l quyn lc ca nhn dn, quyn lc nh nc l
quyn lc cng. ng phi chnh tr (giai cp) thc thi quyn lc chnh tr ca
mnh thng qua quyn lc cng (nh nc) khng ch phc v li ch ca
mnh m cn phi phc v li ch x hi. S kim ch, gim st ln nhau gia
cc ch th trong x hi (bao g m c nh nc) trn c s php lut l iu
kin m bo cho nn dn ch pht trin.
Bi vit Xem xt s bn v ng ca quyn lc thng qua con ng nh
nc" (Crossing state lines with durable power) ca Linda S. Whitton - Gio
s Lut, trng lut, i hc Valparaiso bin son. Bi vit bn v s bn
vng ca quyn lc nh nc v l gii ngu n gc ca vn chnh l tnh
chnh ng v minh bch v l c s vng chc cho vic hp thc ha tin
trnh y nhim quyn lc ca nhn dn cho nh nc.
Gn y, kho st vn t chc v thc thi quyn lc nh nc, nhiu
cng trnh cp n c ch kim sot quyn lc nh nc ngay bn trong b
my nh nc nhng vi quan im khc nhau, nh: (1) Phn lp, cn bng
v i trng; (2) Nn t php c lp, mnh. Cng trnh tiu biu ca vn
ny phi k n: A. McIntyre (2002), Quyn lc ca cc th ch (Power of
-
27
Institutions); Patrick Gunning (2002), Hiu bit v nn dn ch - Mt gii
thiu v l thuyt la chn cng cng (Understanding democracy- An
introduction to Public choice)...
Trong cc nghin cu v KSQLNN cc nc t bn pht trin, c s
ng gp ca hc thuyt c gi l Ch ngha Hin php hay Ch ngha hp
hin (Constitutionalizm) m cc yu t ca n g m: Chnh quyn ph hp vi
Hin php; phn quyn; Ch quyn thuc v nhn dn; t php c lp v c
To n Hin php; Lut dn quyn, quyn con ngi; kim sot cnh st;
qun i nm di s iu khin ca dn s; khng mt th lc no nh ch
hot ng mt phn hoc ton th Hin php (xem: Henkin(2000), Elements
of Consitutionalism Unpublished Manuscript, p.203 trch theo [23]). Mt s
tc gi cho rng Ch ngha Hin php l mt phn c bn ca Nh nc php
quyn, trong khi cng c khng t tc gi li cho rng Ch ngha Hin
php l tng ng vi Nh nc php quyn (xem: Constitutionalism and
Emerging Democracies, trch theo [23]). V cc phng thc KSQLNN,
nhiu hc gi t sn cho rng KSQLNN t bn trong l quan trng nht, hiu
lc v hiu qu nht. V i tng ca KSQLNN, h cho rng tiu im ca
KSQLNN l Chnh ph - c quan hnh php; KSQLNN khng ch c hiu
l ch c phm vi hot ng ca chnh quyn, m cn c hiu ngha
chnh quyn phi chu trch nhim v nhng hnh vi cng v ca quan chc
nh nc. Nhiu tc gi nu quan im, phn tch, lun gii nhng bin php
ngnh t php c c lp, cng bng, bo v cng l trong iu kin ph
hp vi nhng m hnh chnh th v cn cn quyn lc mi nc [23].
Khng gii hn nghin cu kim sot quyn lc nh nc trong phm
vi quan h gia cc nhnh quyn lc nh nc, mt s cng trnh nghin
cu c ch kim sot quyn lc nh nc bn ngoi nh nc t cc lc
lng x hi, nh: cc ng phi chnh tr, hi, hip hi, nhm li ch, cc t
chc x hi cng dn, phng tin thng tin i chng Ngoi ra, nhiu
-
28
cng trnh t vn to mi trng cho kim sot quyn lc nh nc, nh:
nhn quyn, t do lp hi, t do bo ch, ngn lun, trch nhim v o c,
cng khai, minh bch v dn ch haTiu biu l cc cng trnh ca
Kriegel v Blandine (1995), Nh nc v nh nc php quyn; (The state
and the rule of law); Stapenhurst Rick, Kpundeh Sahr (1999), Kim ch tham
nhng - Hng ti mt m hnh xy dng s trong sch quc gia (Curbing
corruption: Toward a model for building national integrity); Micheal J.Sodaro
(2000), Chnh tr so snh - Mt gii thiu mang tnh ton cu (Comparative
politics - A global introduction). Ngoi ra, trn nhiu Cng thng tin in t
chnh thc (website) v lut hc v ngh lut ca th gii cng cung cp
nhng kin thc v bi vit ca cc hc gi quc t c th tham kho lin
quan n cc m hnh l thuyt v thc tin kim sot quyn lc nh nc
cc nc. Nhng bi vit c trn cc trang internet ca Hi Lut s Hoa
K (America Bar Association-www.abanet.org), Trung tm Lut hin php
(Constitutional Law Center-www.supreme.findlaw.com) v trang Findlaw
(www.findlaw.com) ...
1.3. NH GI CHUNG V NHNG VN TIP TC NGHIN CU
1.3.1. nh gi chung v cc cng trnh nghin cu lin quan n
ti Lun n
Qua tng thut tnh hnh nghin cu v QLNN, KSQLNN v th ch
php l v KSQLNN, c th nh gi khi qut mt s im nh sau:
(1)- Quyn lc nh nc v KSQLNN l vn c quan tm trn
nhiu phng din, c v l lun v thc tin, c trong nc v nc ngoi,
c v chnh tr hc, x hi hc v lut hc v vy, s lng cc cng trnh
nghin cu v QLNN, KSQLNN c kh nhiu. Nghin cu v QLNN l l
thuyt nn tng hnh thnh nn cc quan nim v KSQLNN. Th ch, th ch
php l v KSQLNN lun c xem l cng c, phng tin thc hin
KSQLNN. Cc quan nim v quyn lc nh nc, c ch t chc, vn hnh
http://www.abanet.org/http://www.findlaw.com/
-
29
quyn lc nh nc c lc c trnh by trong nhng cng trnh nghin cu
khi qut v quyn lc nh nc, c lc li c vit nh nhng cu phn
quan trng khng th thiu lm nn tng cho cc cng trnh nghin cu
chuyn su c lin quan n QLNN nh gim st, kim sot QLNN. Mi
bc pht trin trong l lun v thc tin v QLNN u l bc pht trin l
lun v thc tin v KSQLNN, trong c KSQLNN bng th ch, th ch
php l. Mi khi yu cu KSQLNN c cao th nhng nghin cu v th
ch php l KSQLNN c y mnh.
(2)- Cho n nay, cc nghin cu cng b u c bn tha nhn
quyn lc nh nc c ngu n gc t Nhn dn, thuc v Nhn dn, phc
v Nhn dn; quyn lc l thng nht, c s phn cng, phi hp v kim
sot gia cc c quan trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t
php. KSQLNN l mt nhu cu tt yu, cn thit, lm tng thm sc mnh v
tnh chnh ng ca quyn lc nh nc. Nhng lun gii v ngu n gc, l
do, yu cu v m hnh kim sot quyn lc nh nc gn lin vi dn ch v
pht trin x hi, khng nh tnh cn thit v chnh ng ca vn kim
sot quyn lc nh nc trong cc cng trnh rt phong ph, a dng v l
ngu n t liu cn thit tham kho, nghin cu.
(3)- Ni dung cc cng trnh c cng b trong thi gian gn y
nghin cu, lun bn v vn quyn lc nh nc, KSQLNN t cc phng
din khc nhau vi cch tip cn mi, m nt thc tin v xu th pht trin
x hi. c s khng nh trong Cng lnh ca ng v Hin php nm
2013, nhng nghin cu v th ch php l KSQLNN c pht trin mnh
m; c nhng cp v l lun, v thc trng v mt s kin ngh v hon
thin th ch php l KSQLNN mc khc nhau.
(4)- V tnh hnh nghin cu trong nc: Tuy c kh nhiu cng
trnh gin tip hoc trc tip cp n th ch php l v KSQLNN song
cng cho thy nhng nghin cu v th ch cn cha a ra c quan nim
-
30
thng nht chung. Nghin cu l lun v th ch php l, trong th ch
php l KSQLNN, cn cha c quan tm ton din, cha c cng trnh no
coi th ch php l v KSQLNN l mt i tng nghin cu c tnh chnh
th m ch mi dng li mc nhng vn l lun phi gii quyt khi
nghin cu v c ch php l KSQLNN.
(5)- V tnh hnh nghin cu nc ngoi: C th nhn thy vn
kim sot quyn lc nh nc, c ch kim sot quyn lc nh nc c
cc hc gi trn th gii nghin cu t rt sm. Nhiu cng trnh nghin cu
thc s l nn mng v l thuyt, em li nhng tri thc mi cho nhn loi v
vn KSQLNN; hnh thnh nn nhng t tng, hc thuyt chnh tr - php
l v QLNN v KSQLNN. Nhng cng trnh nghin cu ca cc hc gi trn
th gii phn nh sinh ng thc tin php l a dng, phong ph, vi
nhng nn tng th ch khc nhau c tc ng n th ch php l v
KSQLNN cc quc gia trn th gii. Cc cng trnh trn l ngu n t liu v
l nhng kinh nghim qu tham kho, nghin cu Vit Nam.
(6)- Kt qu nghin cu ca cc cng trnh trn y gi m, cung
cp thng tin, phng php nghin cu, cch tip cn vn trong nhiu ni
dung ca Lun n. Tuy nhin, tng thut ni dung v im lun nhng ti liu
nghin cu cc phn trn cho thy vn th ch php l v kim sot
quyn lc nh nc Vit Nam cn nhng khong trng v l lun cha
c cp y , ton din, chng hn nh: quan nim v th ch cn cha
thng nht; c ch cn quan nim ch ng ln gia th ch, thit ch v c ch;
cc nghin cu v th ch php l KSQLNN mi tip cn v gii quyt nhng
vn n l, cha coi th ch php l KSQLNN nh l mt h thng c tnh
chnh th, c v tr, vai tr tng i c lp, c lch s hnh thnh v pht
trin, v vy, cha quan tm cc gii php xy dng m hnh th ch
KSQLNN nc ta mt cch tng th, c bit trong bi cnh trin khai thi
hnh Hin php nm 2013.
-
31
1.3.2. Nhng vn cn tip tc nghin cu
Trn c s k tha v chn lc nhng kt qu nghin cu trc y,
Lun n ny tip tc nghin cu, gii quyt nhng vn c th sau:
Mt l v mt l lun phi lm r:
- Th ch l g, th ch php l l g? Th ch php l v kim sot
quyn lc nh nc l g, bao g m nhng b phn, nhng ni dung no, th
hin di nhng hnh thc nh th no?
- Bn cht, c im, vai tr, th ch php l v KSQLNN trong mi
quan h vi cc yu t cu thnh c ch php l KSQLNN nc ta.
- Tng hp kinh nghim xy dng th ch php l v KSQLNN ca
mt s nc, rt ra nhng gi tr tham kho cho Vit Nam.
Hai l, v mt thc tin tp trung vo cc vn sau y:
- Khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin th ch php l v
KSQLNN nc ta qua cc thi k xy dng v thc hin cc bn hin php
1946, 1959, 1980, 1992 (sa i, b sung nm 2001); tp trung vo nh gi
thc trng th ch v vic thc hin th ch php l v KSQLNN Vit Nam
hin nay, trng tm l theo ni dung Hin php nm 2013.
Ba l, nu ra nhng yu cu v xut nhng gii php hon thin th
ch php l v kim sot quyn lc nh nc Vit Nam trong bi cnh tnh
hnh mi.
Cc vn c phn tch trong Lun n s c nhiu im mi v l
lun, st vi thc tin hn, bi v c nghin cu trn c s Hin php nm
2013 v cc lut mi c ban hnh gn y; ng thi, trn nn tng l lun
c bc pht trin ti i hi i biu ton quc ln th XII ca ng
Cng sn Vit Nam (thng 1/2016) - i hi ghi du n mnh m ca thi k
i mi ton din v ch ng, tch cc hi nhp quc t ca t nc.
-
32
Tiu kt Chng 1
Tng thut cc cng trnh cng b trong v ngoi nc lin quan
n ti lun n cho thy c nhiu nghin cu v cc vn : quyn lc
nh nc, kim sot quyn lc nh nc, c ch kim sot quyn lc nh
nc. Mt s cng trnh nghin cu v c ch php l, nhng yu t cu
thnh c ch php l kim sot quyn lc nh nc, bao g m: th ch php
l, cc thit ch v cc iu kin vn hnh ca c ch trong mi quan h
tng tc hu c vi nhau, to thnh tnh chnh th sng ng ca c ch.
Trong khi nghin cu v c ch php l kim sot quyn lc nh nc, cc
nh nghin cu cp n th ch vi quan nim l nhng quy nh
ca php lut lm nn tng cho s vn hnh ca c ch. Mt s tc gi
phn tch thc trng h thng php lut hin hnh quy nh v kim sot
quyn lc nh nc v kin ngh tip tc hon thin cc quy nh .
Tuy nhin, im lun cc cng trnh cng b cng cho thy cha c
tc gi no t th ch php l v kim sot quyn lc nh nc l i tng
nghin cu mt cch trc tip v ton din, trong tnh chnh th, tnh h thng
v mi quan h hu c ca n vi cc b phn cu thnh c ch. V vy, cc
vn l lun v th ch, th ch php l, th ch php l v kim sot quyn
lc nh nc cha c gii quyt mt cch thu o. Cc m t, nh gi v
thc trng v xut gii php trong cc cng trnh nghin cu trc Lun
n hu nh cha i su vo th ch php l m ch tip cn c ch php l
kim sot quyn lc nh nc ni chung; hoc tp trung vo mt kha cnh,
mt b phn quy nh no ca php lut v mt vi hnh thc c th ca
kim sot quyn lc nh nc, ca c ch kim sot bn trong hoc bn
ngoi. Tip cn vn th ch php l kim sot quyn lc nh nc gc
nhn tng th, gp phn nh ra m hnh tng quan ca th ch v xut
hon thin th ch chnh l nhim v nghin cu tip theo ca Lun n.
-
33
Chng 2
NHNG VN L LUN V TH CH PHP L
KIM SOT QUYN LC NH NC
2.1. KHI NIM, VAI TR, C IM CA TH CH PHP L V
KIM SOT QUYN LC NH NC
2.1.1. Khi nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc
* Quyn lc nh nc
Quyn lc nh nc l quyn lc da trn sc mnh ca b my nh
nc; l kh nng s dng nh nc thc hin ch ca giai cp thng tr
(hoc ca nhn dn) buc x hi phi phc tng ch [67, tr.295]. Khi
nim trn cho thy quyn lc nh nc bao hm c yu t sc mnh (lc) v
kh nng cho php ch th c bit l b my nh nc c s dng sc
mnh mt cch chnh ng (quyn) p t ln cc i tng chu s qun
l ca nh nc trong x hi.
Theo quan im ca ch ngha Mc L nin, QLNN va c bn cht
giai cp va c bn cht x hi. Bn cht giai cp do QLNN l quyn lc
chnh tr ca giai cp (hoc lin minh giai cp) chim a v thng tr v kinh
t trong x hi, l cng c bo lc c t chc ca mt giai cp trn p mt
giai cp khc. Bn cht x hi do quyn lc nh nc l quyn lc cng ca
x hi c thit lp nn thc thi nhng chc nng cng cng. Chnh v
th, c th coi quyn lc nh nc l quyn lc do nhn dn u quyn, c
thit lp v duy tr bng php lut, l yu t rt cn thit t chc i sng
chung trong ch x hi c phn chia giai cp v nh nc.
Trong cc nh nc hin i, v c bn, QLNN c t chc v thc
hin thng qua 03 quyn nng c th, g m: Quyn lp php, quyn hnh php
v quyn t php. Quyn lp php theo ngha rng l chc nng x hi -
chnh tr c th ca Nh nc nhm th ch ho nhu cu x hi thnh cc
-
34
quy tc x s c tnh quy phm, khun mu, ph hp vi ch ca ch th
cm quyn, c tnh bt buc chung i vi ton x hi [38]; theo ngha hp,
l quyn ban hnh, sa i lut ca c quan lp php (quc hi, ngh vin).
Quyn hnh php l quyn t chc thc thi php lut, qun l hnh chnh v
mi lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha, x hi, gio dc, trt t, an ninh, quc
phng, i ngoi ca t nc. Quyn hnh php hin nay thng c
hiu bao g m cc hot ng lm chnh sch v cc hot ng t chc thc
hin php lut, do chnh ph v c h thng hnh chnh thc hin. Quyn t
php l quyn xt x cc v n hnh s, dn s, hnh chnh, kinh t, lao ng,
bo m php lut khng b xm phm. Quyn ny cc quc gia u do h
thng to n thc hin theo nhng nguyn tc v quy nh ring mang c th
ca h thng t php.
* Kim sot quyn lc nh nc
Theo T in Ting Vit, kim sot c ngha th nht l: Xem xt
pht hin, ngn chn nhng g tri vi quy nh; cn c ngha th hai l:
t trong phm vi quyn hnh ca i tng no [112, tr.674].
Trn th gii, l thuyt v KSQLNN c khi xng t nhiu th
k trc bi cc hc gi t sn phng Ty. V ni hm ca khi nim ny,
Montesquieu vit di nhng cch din t nh chc nng ngn cn hay
chc nng xem xt, theo : chc nng ngn cn l quyn lm cho quyt
nh ca ngi khc tr thnh v hiu [76, tr.113]. ng vit: nu c quan
hnh php khng c quyn ngn cn c quan lp php, th c quan lp php
s tr thnh chuyn ch, v: nu c quan lp php khng c quyn ngn cn
c quan hnh php th n phi c chc nng xem xt (hay c th hiu l gim
st - NCS) cc o lut ban hnh c thc hin nh th no [76, tr.115].
Ngy nay, cc nc t bn pht trin, KSQLNN l vn trung tm trong
cc hc thuyt v nh nc php quyn, ch ngha hin php,... gn vi
nhng nguyn tc, nh: t ra gii hn quyn lc nh nc bo v quyn
-
35
con ngi, quyn cng dn; thc hin phn quyn kim ch, i trng ln
nhau gia cc nhnh quyn lp php, hnh php, t php; thit lp s ch c,
cn bng trong mi quan h gia cc thnh t: nh nc php quyn, kinh t
th trng v x hi dn s.
nc ta, vn KSQLNN c gii nghin cu khoa hc chnh tr,
php l rt quan tm k t khi ng, Nh nc ta ch trng xy dng Nh
nc php quyn x hi ch ngha (khng nh chnh thc ti Hin php 1992
trong ni dung sa i, b sung vo nm 2001). Cc nghin cu gn y
a ra mt s quan nim v KSQLNN, theo , c th hiu:
Theo ngha rng KSQLNN l mt h thng nhng c ch c thc
hin bi nh nc v x hi nhm gi cho vic thc thi quyn lc nh nc
ng mc ch, hiu qu [129, tr.36]. Nh th, KSQLNN bao g m c vic
thit k, t chc, vn hnh b my nh nc v theo di, xem xt, nh gi
quyn lc nh nc vn hnh ng mc ch, hiu qu nht.
Theo ngha hp KSQLNN l ton b nhng hot ng theo di, xem
xt, nh gi, nhng bin php m thng qua c th ngn nga, loi b
nhng nguy c, nhng vic lm sai tri ca nh nc, c quan, nhn vin nh
nc trong vic t chc v thc hin quyn lc nh nc, bo m cho quyn
lc nh nc c t chc v thc hin ng mc ch mong mun v t
c hiu qu cao [35, tr.4].
So vi mt s khi nim gn ngha, kim sot c phn ging gim st,
thanh tra, kim tra, kim st ch cng l hot ng xem xt, nh gi cc
ch th thc hin quyn lc nh nc bo m cc ch th thc thi
quyn lc mt cch nghim minh, chnh xc, y ; nhng khc nhau v ch
th thc hin, v ni dung, hnh thc, phm vi v i tng chu s xem xt,
nh gi. So vi thanh tra, kim tra, gim st, kim st th kim sot c phm
vi xem xt, nh gi rng hn, hnh thc phong ph hn, bao hm c vic
gim st, thanh tra, kim tra, theo di. C th hiu kim sot l quyn chung,
-
36
n khng t n ti c lp m c th hin c th qua ci ring, tc l qua cc
quyn thanh tra, kim tra, kim st, gim st [61, tr.150]. Nhng cn lu ,
kim sot khng ch th hin qua cc quyn nng c th , m kim sot cn
thc hin c trong lnh vc t chc, vn hnh b my quyn lc nh nc.
Kim sot quyn lc nh nc l tt yu quan trng v rt cn thit,
trc ht, bi c trng c bn ca QLNN l quyn lc do nhn dn u
quyn; nhn dn c quyn i hi chnh ng xem quyn lc do mnh trao
cho nh nc c thc hin th no. Mt khc, vic thc hin QLNN l mt
qu trnh p t ch ca ch th ny ln ch th khc, tc ng n ton x
hi, m s p t ny khng th l tu tin m phi tun theo nhng quy nh
ca php lut, lun phi bo m tnh chnh ng, trnh nguy c lm dng
quyn lc. Qu trnh t chc v thc thi QLNN l qu trnh phc tp, lin
quan n nhiu khu, nhiu mt xch, i hi phi c s phn h i, kim sot
kp thi iu chnh vic thc hin QLNN i ng mc ch, hiu qu.
mt kha cnh khc, QLNN sinh ra gi gn trt t x hi v gii
quyt cc cng vic chung, nhng trong qu trnh vn hnh, QLNN rt d b
tha ha v tr thnh cng c tha mn li ch ca s t nhng ngi nm gi
quyn lc, i ngc li li ch ca nhn dn ( nc ta, ng ch ra cc
nguy c trong c tham nhng, lng ph, suy thoi). Kim sot quyn lc
nh nc gip cho con ngi thot khi mu thun va cn nh nc qun
l trt t x hi, gii quyt cc cng vic chung, va c t do, khng b nh
nc lm quyn, lng quyn, gy tn hi n li ch chnh ng ca mnh.
Vn KSQLNN rt quan trng nc ta hin nay v ch trng xy dng
Nh nc php quyn XHCN m trong mt trt t nh nc php quyn,
vn gii hn v kim sot quyn lc nh nc lun l mc tiu, l nguyn
tc t chc v vn hnh h thng nh nc [127, tr.280].
-
37
Xut pht t c ch t chc v vn hnh QLNN, nn KSQLNN c
phm vi i tng l kim sot i vi ton b QLNN v kim sot i vi
tng b phn cu thnh nn QLNN, bao g m s kim sot trong vic t chc,
thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php v s kim sot gia cc c
quan nh nc trung ng v chnh quyn a phng. S gii hn QLNN -
bao g m gii hn quyn lc ca c b my nh nc trong mi quan h vi
quyn con ngi, quyn cng dn v gii hn thm quyn ca tng c quan,
chc v trong b my nh nc - l c s hnh thnh cc c ch KSQLNN.
Ch th thc hin KSQLNN c th l nhn dn, cc ng chnh tr, cc t
chc chnh tr- x hi, cng c th do chnh nh nc (cc c quan nh nc)
tin hnh. Theo cch tip cn ph bin hin nay c th chia cc c ch
KSQLNN thnh kim sot t bn ngoi nh nc v kim sot bn trong nh
nc. Kim sot quyn lc nh nc c thc hin bi s t kim sot hoc
kim sot bng th ch.
* Cc quan nim v th ch, th ch php l
Theo t in Hn Vit ca o Duy Anh, th ch l cch thc, ch
[1]. T in Ting Vit do Nh xut bn Vn ho Thng tin xut bn nm
1999, th ch l ton b c cu ca x hi do lut php to ra. Trong hai cun
T in Ting Vit, mt ca Vin Ngn ng hc, mt ca Trung tm T in
hc, u do Nh xut bn Nng xut bn vo cc nm 2001 v 2013, th ch
l nhng quy nh, lut l ca mt ch x hi, buc mi ngi phi tun
theo [111], [112]. Trong sch bo ting Anh, ting Php u c mt t vit
ging nhau Institution, c dch sang ting Vit l th ch; trong ting Nga,
t Institut c ni dch l th ch, c ni dch l nh ch.
nh ngha c tnh cht khoa hc v th ch c cho l bit n u
tin ca Thorstein Veblen, mt hc gi ngi M, a ra vo nm 1914. Hc
gi ny cho rng Th ch l tnh quy chun ca hnh vi hoc cc quy tc xc
nh hnh vi trong nhng tnh hung c th, c cc thnh vin ca mt
-
38
nhm x hi chp nhn v tun th [4]. Hc gi A. Schmid (1972) cho rng
th ch l tp hp cc mi quan h c quy nh gia mi ngi; cc mi
quan h ny xc nh quyn ca mt ngi trong mi tng quan vi quyn
ca nhiu ngi khc, v xc nh quyn li v trch nhim ca con ngi ni
chung. Hc gi Douglass C.North (1990) th li cho rng th ch l nhng quy
tc ca tr chi x hi, hay l nhng gii hn c vch ra trong phm vi kh
nng v hiu bit ca con ngi, hnh thnh nn mi quan h qua li ca con
ngi. Th ch l mt s sng to ca con ngi, do con ngi pht trin v
lm thay i chng. Hc gi Lin v Nugent (1995) cho rng th ch l mt
h thng cc quy tc hnh x do con ngi sng to ra qun l v nh
hnh cc tng tc gia con ngi vi nhau, thng qua gip h hnh thnh
nhng k vng v nhng iu m ngi khc s lm [5, tr.8].
Vit Nam, cc nh nghin cu kinh t hc, chnh tr hc, x hi hc
v lut hc dnh kh nhiu cng sc cho vic lm r cch hiu v th ch,
v a ra quan nim v th ch di nhng gc nhn khc nhau. Theo , khi
nim th ch u bao g m mt, hai hoc c ba ni dung c bn sau y: (1) -
Cc b quy tc hay cn gi l lut chi; (2) - Cc ch th tham gia tr chi hay
gi l ngi chi (c quan qun l nh nc, cc t chc x hi, cc t chc phi
chnh ph, doanh nghip, cng ng, c nhn); (3) - C ch thc thi, vn hnh
cc b quy tc y hay cn gi l cch chi [72, tr.8]... Thut ng th ch
c Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX (nm 2001), i hi X
(nm 2006), i hi XI (nm 2011) v i hi XII (nm 2016) ca ng
Cng sn Vit Nam s dng kh nhiu ln khi cp ti nhim v xy dng,
hon thin th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha vi ni
hm c lc y , c lc ch ni v mt trong 3 yu t trn l cc quy
nh, lut l [27, tr.188], [29, tr.148,168,187], [30, tr.206].
Nh vy, trong ngn ng thng thng cng nh ngn ng hc thut hin
nay vn c hai cch quan nim v th ch c tha nhn cc mc khc
-
39
nhau, l: theo ngha hp, quan nim th ch ch l cc quy nh, lut l; theo
ngha rng hn, quan nim th ch l ci trt t hin hu do cc quy nh, lut l
to ra (bao g m c cc thit ch v c ch ang vn hnh). V d nh, trong
quan nim v th ch chnh tr, c tc gi vit: Th ch chnh tr c hiu l
cc quy tc c sp xp mt cch logic hp thnh mt chnh th thng nht
iu chnh cc hot ng ca con ngi lin quan n cng vic nh nc.
Nhng chnh tc gi c thm mt cu c th hiu th ch chnh tr l
ci c to dng nn t cc quy tc [17, tr.11].
Trong Lun n ny, theo mc ch, i tng v phm vi nghin cu
t ra, th ch c quan nim theo ngha hp, tc l ch bao g m cc quy
nh, lut l t n ti khch quan trong x hi, c tnh rng buc hnh vi ca
ch th (t chc hoc c nhn), theo , th ch l mt trong nhng yu t cu
thnh nn c ch. Th ch php l l mt yu t cu thnh c ch php l.
C ch php l trong mt lnh vc no ca i sng php lut c hiu
l tng th ca nhiu yu t c quan h tc ng mt thit vi nhau t cc yu
t th ch, thit ch, cc bo m thc hin mt chc nng no trong
qun tr nh nc v x hi do Hin php v php lut quy nh [50, tr.6].
Cn nu r th ch php l v cc quy nh trong php lut ch l mt
loi th ch trong x hi. Cch gi ny tng ng vi mt s nghin cu gi
php lut l th ch chnh thc, th ch quan phng, th ch nh nc
phn bit vi th ch phi chnh thc, phi quan phng, phi nh nc [129].
nc ta hin nay c th thy: Nh nc ban hnh php lut. Ngoi ra, ng
ban hnh cng lnh, ng li, nguyn tc, iu l ca ng; t chc x hi
ban hnh quy tc, iu l ca cc t chc x hi; t chc tn gio c cc gio
l, gio lut; cng ng dn c c cc lut tc, hng c .v.v Nhng ci
khng phi l php lut nhng cng c tnh cht ch nh, rng buc. V
vy, Lun n nghin cu v th ch php l nhm tp trung vo nhng quy
nh do nh nc ban hnh di hnh thc php lut.
-
40
* Khi nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc
Trong cc nghin cu gn y nc ta v c ch php l KSQLNN
c nhng ni dung cp n th ch php l v KSQLNN. Theo mt s
nh khoa hc, cc yu t cu to nn c ch KSQLNN g m ch th, i
tng v th ch KSQLNN [36, tr.3-5]. Mt s nh khoa hc khc th cho
rng c ch KSQLNN l tng th ca cc yu t th ch, thit ch v cc iu
kin bo m xy dng, hon thin v vn hnh c ch KSQLNN c hiu
qu [50, tr.11-23]. Cc quan nim trn c im gp nhau l u coi th ch
php l v KSQLNN l mt b phn hn na l b phn then cht, c s,
nn tng, ct li thit lp cc c ch KSQLNN.
Khi nghin cu v c ch php l KSQLNN, c cc quan nim v th
ch php l KSQLNN c nu nh sau:
Th ch kim sot quyn lc nh nc l cc quy nh ca Hin
php, lut v cc vn bn di lut lin quan n vic t chc, thc
hin v kim sot quyn lc nh nc, bao g m cc quy nh ca
Hin php, php lut v t chc b my nh nc; cc quy nh v
thanh tra, kim tra, gim st, kim st; cc quy nh v nguyn tc,
thm quyn, ni dung, hnh thc, trnh t kim sot quyn lc nh
nc c ghi nhn trong Hin php, cc lut t chc b my nh
nc, trong lut bu c, lut gim st, thanh tra, phn bin x hi,
trong cc iu c v tp qun quc t... [36, tr.5].
Th ch kim sot quyn lc nh nc l ton b cc quy nh, quy
tc rng buc hnh vi con ngi lin quan n qu trnh kim sot
quyn lc nh nc [38]. Hay: Th ch ca c ch kim sot quyn
lc nh nc chnh l tng th cc quy phm php lut xc lp cc
c quan, t chc, c nhn, quyn v ngha v, phng thc v cc
iu kin bo m cc ch th khc nhau KSQLNN [38].
-
41
K tha nhng kt qu nghin cu trc y v th ch, c ch
KSQLNN, vi mc ch v phm vi nghin cu nu, trong Lun n ny
quan nim th ch php l v kim sot quyn lc nh nc nh sau:
Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc l tng th nh ng quy
nh trong Hin php v php lut do nh nc ban hnh, bao gm nh ng quy
nh v nguyn tc ch th i tng ni dung hnh thc quy trnh th tc
cc bin php hu qu php l,... c p dng trong qu trnh t chc vn
hnh gim st kim tra thanh tra kim st v thc hin cc hnh thc khc
nhm kim sot quyn lc nh nc, bo m cho quyn lc nh nc c
thc hin ng mc ch c hiu lc v hiu qu.
2.1.2. Vai tr ca th ch php l v kim sot quyn lc nh nc
T khi nim cho thy th ch php l v KSQLNN khng phi l g
khc m l ch ca nhn dn c a vo hin php v php lut kim
sot quyn lc nh nc. Th ch php l do Nh nc ban hnh nhng
khng phi ngay t u nh nc t mnh mun hn ch quyn lc m phi
do i hi ca ngi dn v x hi; xut pht t bn cht x hi ca nh nc.
y, ch ca ngi dn c chuyn ho thnh mt phn nhng b
trong ch ca giai cp thng tr khi ch c ln thnh lut, th
hin s tho hip nht nh gia nh nc v x hi. Vi cch ban hnh php
lut v kim sot quyn lc, nh nc t mnh cng khai gii hn quyn
lc, tuyn b v t ra c ch bo v quyn con ngi, quyn cng dn. y
cng l kt qu ca qu trnh con ngi nhn thc ra cc mt hn ch ca
quyn lc nh nc v c gng kim sot n bng nhng cng c hu hiu
nht, c bit l th ch php l.
Kim sot quyn lc nh nc bng th ch php l l ht sc quan
trng v cn thit. Ngy nay, nhiu nghin cu l lun v thc tin ch ra
c cc cng c, bin php khc nhau kim sot quyn lc nh nc nhng
khng cng c no c hiu lc, hiu qu bng th ch php l. Nu khng c
-
42
th ch php l, th s kim sot ch c th l t kim sot hoc kim sot mt
cch tu tin, ngu hng, khng theo chun mc.
T kim sot l s kim sot ca cc ch th quyn lc da trn c s
nhn thc ca ch th thy c s cn thit ca vic kim sot nn t gic
thc hin trong tng hnh vi ca mnh. S t kim sot c tnh ch ng,
song trn thc t, khng phi l i hi khch quan m ph thuc vo nhn
thc ch quan ca ch th quyn lc. Mi ch th c mc t km ch
khc nhau, thm ch thay i trong tng iu kin, hon cnh khc nhau. S
t kim sot m ch nh cy vo cc yu t ch quan, c tnh tt ca ch
th kim sot th kh c th c lng, o m, v kh ln n hay x l.
Ngc li, nu cc ch th khc tu tin kim sot i vi ch th
mang quyn lc nh nc th khng cn l quyn lc nh nc na. V
vy, x hi cn ti s KSQLNN bng th ch php l. l nhng nhng
rng buc c tnh khch quan, c thit k cn thn, cht ch, p t, chi
phi t bn ngoi i vi ch th nm quyn lc nh nc; ng thi cng
to hnh lang php l nhng hot ng KSQLNN phi din ra ng quy
tc, chun mc, khng can thip mt cch tiu cc vo hot ng bnh
thng, hp l, hp php ca cc c quan thc thi quyn lc nh nc.
c sinh ra nh mt tt yu nhm p ng nhu cu khch quan ca
hot ng kim sot quyn lc nh nc, vai tr rt quan trng ca th ch
php l v KSQLNN biu hin c th nhng ni dung sau:
- Th nht th ch php l v KSQLNN l yu t cu thnh nn tng
ca c ch php l KSQLNN.
Phi c th ch php l th mi to nn c ch php l v kim sot
quyn lc nh nc. Th ch khng t sinh ra m do cc ch th c quyn
ban hnh ra. Tuy nhin, khi c ban hnh th th ch t n ti khch quan
v tc ng tr li cc thit ch, k c ch th ban hnh ra n, hp thc
ha, chun mc ha, to nn s n nh, duy tr hot ng ca cc thit ch
-
43
trong c ch kim sot quyn lc nh nc. Cng c lc th ch c tnh vt
trc, m ng, kch thch lp nn thit ch mi. Th ch c xy dng
trong nhng iu kin kinh t - x hi nht nh m c ch kim sot quyn
lc vn hnh, nhng cng c lc th ch gp phn to nn nhng iu kin,
thc y hoc duy tr s tng tc gia cc b phn hp thnh to ra c
ch. Trong cc yu t ca c ch kim sot quyn lc nh nc, th ch c
vai tr then cht, l c s, cn c php l chi phi vic thit lp cc thit ch
v xc lp cc kh nng, iu kin bo m cho vic hon thin v hot ng
ca c ch kim sot quyn lc nh nc. Khng c th ch php l th khng
c c ch php l kim sot quyn lc nh nc.
- Th hai th ch php l v KSQLNN l cng c phng tin c hiu
lc v hiu qu nht trong vic kim sot quyn lc nh nc.
Th ch php l v kim sot quyn lc nh nc c quy nh trong
php lut do nh nc ban hnh v bo m thc hin nn c tnh hiu lc
cao nht, c gi tr ph bin rng nht trong cc loi th ch; khng ai c th
vin dn l do khng hiu bit php lut khng tun th nhng quy nh
y. Th ch php l v KSQLNN to ra s rnh mch, cng khai v th tc,
thi hiu, thi hn, khng gian, thi gian; to ra kh nng p dng cc ch ti
trng pht ngn nga nhng sao phm trong t chc, thc hin quyn lc
nh nc. Th ch kim sot quyn lc nh nc c tc dng phi hp cc
hot ng ring r ca cc t chc, c quan, cng ng v c nhn trong x
hi lin quan n vic kim sot quyn lc nh nc, v vy to ra s nhp
nhng, gn kt hot ng KSQLNN din ra c hiu qu; gim bt tn km
chi ph trong vic bo m tnh trong sch ca quyn lc nh nc.
- Th ba th ch php l v KSQLNN biu hin mi quan h hai chiu
mt mt gi a nh nc vi nhn dn v mt khc gi a cc c quan nh
nc vi nhau. Cc nghin cu hin nay u tha nhn c ch v th ch
php l v KSQLNN ni chung g m 02 b phn l th ch ca c ch kim
-
44
sot bn trong v th ch ca c ch kim sot bn ngoi b my nh nc.
Ni dung cc th ch php l v KSQLNN bn trong to ra s rng buc, tc
ng gia cc c quan trong b my nh nc, trong chnh vic gii quyt cc
cng vic ni b ca nh nc, nh chuyn mt d n lut lm sao c
thng qua, hay vic mt quyt nh hnh chnh b cn tr... Ni dung th ch
KSQLNN t bn ngoi b my nh nc phn nh mt c ch rt phc tp, vi
s tham gia ca nhiu ch th vi v tr, vai tr, tnh cht, nng lc, ng c,
mc ch, rt khc nhau. Lnh vc ny cng chu s chi phi, iu chnh ca
nhiu loi quan nim, th ch an xen, trong i hi th ch php l cn phi
c v tr, vai tr ngy cng dn dt, quyt nh.
- Th t th ch php l v kim sot quyn lc nh nc gp phn
lm cho quyn lc nh nc c t chc v vn hnh n nh chnh ng
mnh m v hiu qu hn; hn ch nh ng "mt tri nh ng "cn tr mt
cch v li c th din ra khi cc ch th lm dng vai tr kim sot i vi
ch th khc trong vn hnh quyn lc nh nc.
Khi cc gi tr ca dn ch, php quyn c th ch ha trong hin
php v cc o lut s tr thnh nhng gi tr cng khai v vng chc hn.
Theo , kim sot quyn lc nh nc ch theo ngha tch cc, ngha l ngn
chn v gii hn nhng quyn lc c ti, b tha ha. Kim sot quyn lc
mt cch hp l khng lm cn tr hot ng bnh thng, ng php lut
ca cc ch th mang quyn m ch nhm xy dng, nh hng quyn lc
nh nc theo nhng mc ch m x hi mong mun; lm cho qu trnh
quyt nh chnh sch tr nn sng sut, c trch nhim hn. S dng tt th
ch php l kim sot quyn lc s lm cho quyn lc nh nc mnh, thc
s l nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn, vn hnh ph hp vi
nhim v v quyn hn c nhn dn giao ph, tnh dn ch v php quyn
c gi vng, m bo cng bng, cng l v trt t x hi, chng li mi
-
45
biu hin tha ha, tiu cc ca quyn lc nh nc, vi phm quyn t do ca
con ngi.
- Th nm th ch php l v KSQLNN l nh ng quy nh gp phn
lm nn th ch chnh tr l yu t th hin bn cht v tnh u vit ca ch
chnh tr ca mi quc gia.
Th ch chnh tr l tng th cc quy tc iu chnh hot ng ca con
ngi lin quan n cng vic ca nh nc [17]; n bao g m cc quy nh
v t chc, thit k, vn hnh v to lp c ch kim sot quyn lc nh nc.
Th ch php l v KSQLNN hon thin, hiu qu n u th th ch chnh
tr ca quc gia cng u vit v tin b n . S hin din ca nhng quy
nh trong Hin php nhm mc ch kim sot hay l KSQLNN l du hiu
ca dn ch, ca tin b x hi [23, tr.28]. C th quan nim th ch php l
v KSQLNN l th ch c ban hnh nh nc qun l chnh mnh, sau
mi nhm qun l x hi. Ni dung th ch php l v KSQLNN th hin
nhn thc ca nh nc v bn cht, vai tr v phm vi quyn lc ca nh
nc trc nhng yu cu, i hi ca ngi dn. Khi i hi v cc gi tr
dn ch, quyn con ngi trong x hi cng cao th yu t kim sot cng
phi ch trng nng ln. Nh vy, c th coi mc hon thin th ch php
l v KSQLNN l nhng tiu ch, ch s nh gi mc t c ca
mt ch nh nc php quyn tin b.
2.1.3. c im ca th ch php l v kim sot quyn lc nh
nc Vit Nam
Vi nhng c trng trong khi nim nu, th ch php l v
KSQLNN khc vi cc th ch thng thng mt s im c bn, nh: X
hi phi pht trin n mt trnh nht nh, trong nn dn ch v php
quyn phi c mt a v tng xng, th mi c th ch php l v
KSQLNN. Khi xy dng b my nh nc, vic la chn m hnh chnh th
-
46
no, khng nh bn cht ca nh nc ra sao c nh hng rt ln n vic
hnh thnh th ch php l v KSQLNN. Vic c tha nhn v p dng mc
cn thit nhng yu t hp l ca hc thuyt phn chia quyn lc l tin
l lun v thc tin hnh thnh th ch php l v KSQLNN. Th ch php
l v KSQLNN phi th hin di hnh thc vn bn quy phm php lut do
cc c quan c thm quyn trong b my nh nc ban hnh; trong , v lin
quan trc tip n nh nc nn a s cc ni dung quan trng ca th ch
php l v KSQLNN phi l nhng quy nh c ghi trong Hin php.
Ngoi ra, do c im ca h thng chnh tr, m hnh t chc quyn
lc nh nc, qu trnh xy dng Hin php v php lut, m th ch php l
v KSQLNN nc ta c nhng c im ni bt nh sau:
(1)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam l th ch kim sot
quyn lc ca Nh nc php quyn x hi ch ngha ca Nhn dn do
Nhn dn v Nhn dn; tt c quyn lc nh nc thuc v Nhn dn m
nn tng l lin minh gi a giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i
ng tr thc.
Nh nc php quyn x hi ch ngha ang c xy dng nc ta
l nh nc trong c s thng nht bin chng gia ci chung l nh nc
php quyn vi ci c th l nh hng x hi ch ngha. Thuc v ci
chung c cc yu t c coi l du hiu c bn ca nh nc php quyn,
nh: quyn lc nh nc thuc v nhn dn; cc quyn con ngi v quyn
cng dn c tn trng v bo v; php lut gi v tr ti thng trong i
sng nh nc v x hi; Thuc v nh hng x hi ch ngha, phi c
cc yu t: da trn nn tng l lun ca Ch ngha Mc L nin, t tng
H Ch Minh; bo m s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam; c mc
tiu hot ng gn vi nhng c trng ca x hi x hi ch ngha m chng
ta ang xy dng. Ci chung v ci c th nu trn ho quyn, gn b hu c
vi nhau trong nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam v chi phi
-
47
mnh m n bn cht, ni dung th ch php l v KSQLNN nc ta,
trong nh nc php quyn l c s tin i hi phi c hot ng kim
sot v nh hng x hi ch ngha vi cc mc tiu ca n l yu t nh
hng, dn dt hon thin th ch php l v KSQLNN.
Nguyn tc quyn lc nh nc thuc v nhn dn c nhiu nc
trn th gii ngy nay ghi nhn. Nt c th Vit Nam l Hin php khng
nh thm nn tng l lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v
i ng tr thc. y l nhng lc lng chnh yu ca cch mng Vit Nam;
nhng ngi ginh chnh quyn trong tay giai cp phong kin v gii
phng dn tc khi ch thng tr ca thc dn xy dng nn chnh quyn
cng nng u tin nc ta. iu ny lm nn bn cht giai cp ca QLNN,
suy rng ra, giai cp cng nhn, nng dn v i ng tr thc s l nhng lc
lng ch yu nm gi v kim sot quyn lc nh nc.
(2)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam l th ch KSQLNN ca
mt nh nc n nht nhiu yu t tp quyn c xy dng trn nguyn
tc Quyn lc nh nc l thng nht c s phn cng phi hp v kim
sot gi a cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php
hnh php v t php
c im ny cho thy, trc ht, trong c ch quyn lc ca nh nc
ta khng nh cc nh nc lin bang. Nu nh cc nh nc lin bang,
mi bang c th c ngh vin ring, chnh ph ring, hin php ring, h thng
php lut ring, th nh nc ta, quyn lc tp trung vo cc c quan nh
nc Trung ng, ch c cc c quan Trung ng mi c chc nng y
ca quyn lp php, hnh php, cn ngnh t php c t chc theo h
thng c s qun l thng nht. Phn ln chc nng ca chnh quyn a
phng l t chc thc hin php lut, chnh sch ca nh nc trung ng
trn a bn. V vy, yu t kim sot t trn xung di l ch o, yu t
cn bng quyn lc ca a phng vi trung ng hu nh rt t t ra.
-
48
Trong t chc v vn hnh quyn lc nh nc nc ta theo Hin
php nm 2013, cn lu yu t tp quyn XHCN vn mang tnh tri.
Trc y, do nh hng ca m hnh nh nc X Vit, b my nh nc ta
c t chc theo nguyn tc tp quyn cao. Trong qu trnh i mi, xy
dng nh nc php quyn x hi ch ngha, chng ta tng bc p dng
nhng nhn t hp l ca hc thuyt phn quyn nhng vn trn nguyn tc
quyn lc nh nc l thng nht. Quyn lc du l lp php, hnh php
hay t php u c chung mt ngu n gc l quyn lc ca nhn dn. Nhn
dn ch trc tip bu ra c quan quyn lc nh nc v cng l c quan i
din ca nhn dn l Quc hi v Hi ng nhn dn, t c quan i din
quyn lc ny mi bu v thnh lp ra cc c quan khc ca nh nc. Quyn
lc nh nc thng nht mc tiu chnh tr ca nh nc, do mt ng duy
nht lnh o. C ba quyn lp php, hnh php, t php tuy c chc nng,
nhim v, phm vi khc nhau nhng u thng nht mc tiu, ng li
chnh tr ca ng v dn tc: dn giu, nc mnh, x hi dn ch, cng
bng, vn minh. c im ny nh hng rt quan trng n bn cht v
vic xy dng, hon thin th ch php l v KSQLNN Vit Nam, t ra
yu cu d c kim sot th no cng phi trn tinh thn bo m mc tiu
chnh tr, khng v kim sot m trit tiu mc ch chnh tr ca Nh nc
ta. Mt khc, d kim sot th no cng phi nhm hng n bo m quyn
lc ca nhn dn vi t cch l ch th ti cao ca quyn lc nh nc.
(3)- Th ch php l v KSQLNN Vit Nam c thit lp trong c
ch hot ng ca h thng chnh tr ng lnh o Nh nc qun l
Nhn dn lm ch.
nc ta, ngay sau khi ra i v trong sut qu trnh pht trin ca mnh,
Nh nc lun c mi quan h cht ch v chu s lnh o ca ng Cng sn
Vit Nam. ng l ngi lnh o nhn dn lm cch mng, ginh chnh quyn
v lp nn Nh nc. S lnh o ca ng i vi Nh nc l mt nhu cu tt
-
49
yu khch quan, c ngu n gc v c tha nhn bi thc tin lch s. iu
c khng nh trang trng ti iu 4 cc bn Hin php 1980, 1992 v 2013.
Ngoi ng Cng sn Vit Nam, khng ng chnh tr no khc c tha nhn
v c vai tr tham gia kim sot quyn lc nh nc. l mt c im cn
nghin cu su sc nhm tip tc th ch ho vai tr kim sot quyn lc nh
nc ca ng Vit Nam.
Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc chnh tr - x hi l nhng cu
ni gia ng, Nh nc vi nhn dn, v vy, l ni ngi dn tham gia vo
vic thc hin quyn lc chnh tr, to nn nhng vng giao nhau ca h thng
chnh tr v x hi. Cc t chc chnh tr - x hi cng vi ng Cng sn Vit
Nam v Nh nc to thnh h thng chnh tr Vit Nam, trong Mt trn T
quc Vit Nam l c s chnh tr ca chnh quyn nhn dn (khon 1 iu 9 Hin
php 2013). Mt trn cng vi cc t chc chnh tr - x hi l ni th hin ch
nguyn vng, tp hp khi i on kt ton dn, pht huy quyn lm ch ca nhn
dn, thc hin quyn gim st v phn bin x hi trong qu trnh d tho v thc
hin cc ch trng, chnh sch, php lut ca ng v Nh nc. Hot ng gim
st v phn bin x hi ny va trn c s quy nh ca ng (Quyt nh s 217
Q/TW ngy 12/12/2013 ca B Chnh tr ban hnh Quy ch gim st v phn
bin x hi ca MTTQ Vit Nam v cc on th chnh tr - x hi) va trn c s
Hin php v php lut do Nh nc ban hnh. y l mt c im th v trong
th ch v KSQLNN nc ta.
(4)- Th ch php l kim sot quyn lc nh nc Vit Nam l mt
th ch ang trong qu trnh hon thin v tip tc pht trin
Th ch php l trong mi lnh vc l hin tng ny sinh t x hi,
chng khng phi bt bin m lun vn ng, pht trin cng vi i sng x
hi v qu trnh nhn thc ca con ngi. Do , th ch php l v
KSQLNN l h thng th ch lun c s vn ng v pht trin theo hng
ngy cng hon thin hn. Chng hn nc ta trong cc giai on trc y
-
50
cha c nhiu quy nh nhm xc lp nguyn tc bo v quyn con ngi,
quyn cng dn hay nguyn tc bo v Hin php (nhng vn ct li i
hi s gii hn v kim sot quyn lc nh nc) nhng ngy nay, b phn
th ch ny c quan tm xy dng nhiu hn.
T khi t nc bc vo thi k i mi, hi nhp quc t, nghin
cu khoa hc chnh tr php l gp phn lm sng t hn nhng nhn t
hp l ca hc thuyt phn chia quyn lc, hc thuyt ch quyn nhn dn,
hc thuyt v xy dng nh nc php quyn v kh nng, mc , nguyn
tc vn dng vo thc tin xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha
nc ta. Vic xy dng th ch php l v KSQLNN l qu trnh va lm va
nghin cu b sung. Vi c s php l l nguyn tc kim sot c hin
nh trong Hin php 2013, cng vi qu trnh dn ch ha i sng x hi v
trnh dn tr ngy cng nng cao, chc chn, th ch php l v KSQLNN
nc ta s c khn trng hon thin theo hng mnh m, ng b hn
trong thi gian ti.
2.2. NI DUNG, HNH THC, CC B PHN HP THNH TH CH
PHP L V KIM SOT QUYN LC NH NC
2.2.1. Ni dung th ch php l v kim sot quyn lc nh nc
L tng th nhng quy nh php lut v KSQLNN, th ch php l
KSQLNN c nhng ni dung chnh l:
- Quy nh cc nguyn tc kim sot quyn lc nh nc
Nguyn tc KSQLNN l nhng quan im, t tng nn tng, ct li,
chi phi hot ng KSQLNN, trong bao g m: Nhng nguyn tc chung, l
nhng nguyn tc cn bn trong t chc v vn hnh quyn lc nh nc c
tc ng n KSQLNN ni chung (nh: nguyn tc ch quyn nhn dn,
nguyn tc bo v quyn con ngi, quyn cng dn; nguyn tc quyn lc
nh nc l thng nht, c s phn cng, phi hp v kim sot gia cc c
quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php);
-
51
v nhng nguyn tc c th ca mi c ch, hnh thc KSQLNN (nh: c ch
kim sot ca cc ch th ngoi nh nc c cc nguyn tc c trng ca c
ch kim sot ngoi, c ch kim sot ca cc ch th bn trong b my nh
nc c cc nguyn tc c trng ca kim sot bn trong; gim st gim st
c cc nguyn tc ca gim st, thanh tra c cc nguyn tc ca hot ng
thanh tra, kim st c cc nguyn tc ca kim st,). Vic kim sot quyn
lc nh nc phi tin hnh theo nhng nguyn tc nht nh. Mi h thng
php lut ca tng quc gia c quy nh cc nguyn tc khc nhau trong vic
kim sot quyn lc nh nc.
- Quy nh v ch th v i tng trong quan h kim sot quyn lc
nh nc
Ch th v i tng, i km vi l quyn v trch nhim c
php lut quy nh cho mi bn, l ni dung chnh ca nhng mi quan h
php l v KSQLNN. Trong mi quan h ny, mt bn c th ch php l
v KSQLNN quy nh to cho quyn kim sot (ch th kim sot); tng
ng bn kia l bn c ngha v chu s kim sot (i tng kim sot). Ch
th kim sot l bn c quyn kim sot, bao g m nhiu loi: c quan nh
nc, t chc chnh tr, t chc chnh tr - x hi hoc nhn dn (vi t cch
ton th, mt b phn, thng qua cc t chc i din, cc thit ch dn ch
c s nh Ban thanh tra nhn dn, Ban gim st cng ng hoc trc tip
c nhn cng dn). i tng chu s kim sot l cc c quan, t chc, c
nhn c giao nm gi, thc thi quyn lc nh nc. Mi ch th kim sot
c th kim sot mt hoc mt s i tng khc nhau v mi i tng c
th chu s kim sot ca mt hay nhiu ch th. Mt s c quan trong b
my nh nc c th va l ch th kim sot trong mi quan h ny, va l
i tng kim sot trong mi quan h khc. Trong mt mi quan h
KSQLNN c th, ch th hay i tng c nhng quyn v ngha v i xng
(ch th bn cnh quyn kim sot cng c ngha v phi thc hin quyn y
-
52
theo nhng quy nh t ra; i tng c ngha v chu s kim sot nhng
cng c nhng quyn nh gii trnh, bo lu trong mt s trng hp).
- Quy nh ni dung kim sot quyn lc nh nc
Ni dung KSQLNN bao g m kim sot t chc quyn lc nh nc v
kim sot hot ng thc hin quyn lc nh nc. Trong , trc ht l
cch thc t chc b my, thit lp nn cc c quan nh nc; kim sot qu
trnh la chn nhng ngi thc hin quyn lc nh nc; vic bo m thc
hin cc nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc. Kim sot
yu t t chc c ngha quan trng nht, bi v y l khi im cho vic
s dng cng nh kim sot quyn lc [23, tr.21]. Bn cnh , phi kim
sot qu trnh thc thi quyn lc nh nc v hot ng thc tin thc hin
quyn lc nh nc c tin hnh theo quy nh ca Hin php v php lut.
Mc d Hin php v php lut quy nh kh cht ch chc nng, nhim
v, quyn hn ca cc c quan, nhn vin nh nc song trn thc t vic t
chc v hot ng ca mt s c quan, hot ng ca mt s nhn vin nh
nc vn vi phm, gy nhng hu qu. Do vy, kim sot i vi cng tc t
chc v hot ng ca mi c quan nh nc phi c tin hnh thng
xuyn, lin tc nhm pht hin nhng hn ch, bt cp, nhng hin tng tiu
cc c th xy ra trong qu trnh t chc v thc hin QLNN. Ni dung kim
sot quyn lc nh nc i vi mi loi quyn lc lp php, hnh php, t
php c php lut quy nh khc nhau v ch th kim sot ch c th
kim sot i vi nhng ni dung v trong nhng phm vi nht nh m
php lut quy nh.
- Quy nh hnh thc kim sot quyn lc nh nc
Trong th ch kim sot quyn lc nh nc thng phi xc nh r
hnh thc KSQLNN. Thng thng php lut quy nh KSQLNN c tin
hnh thng qua cc hot ng c bn sau: Ban hnh cc vn bn php lut,
c bit l hin php v lut; bu c, b nhim nhng chc v quan trng
-
53
trong b my nh nc; xem xt bo co ca cc c quan, nhn vin nh
nc; hot ng gim st, thanh tra, kim tra, kim st; hot ng cht vn,
iu trn, ly phiu tn nhim, b phiu tn nhim, trng cu dn, hot ng
phn bin x hi v rt nhiu cc hot ng khc m hin php v php lut
quy nh. Vic s dng hnh thc no l ph thuc vo mi ch th, i vi
tu i tng v cn c vo iu kin thc t cng nh mc ch, yu cu ca
hot ng kim sot. Tt c cc hnh thc kim sot u nhm mc ch bo
m quyn lc nh nc lun c cc c quan, nhn vin nh nc t
chc v hot ng ng hin php, php lut, ng mc ch v hiu qu.
- Quy nh trnh t th tc kim sot quyn lc nh nc
Khi tin hnh kim sot trn thc t ch th c thm quyn kim sot
quyn lc nh nc phi tun theo y v chnh xc cc hnh thc, quy
trnh, th tc kim sot v ch c th p dng cc bin php php l cn thit,
ng mc tc ng n