Nữ

Khôngxácđịnh

Khác

Nam

Ngônngữ

Nền

tảng

Giớitính

Vắc-xin:Hyvọngthổibùngtinđồn

Vídụ:

COVID-19BẢNTIN#3

InternewsđanghợptácvớiTranslatorswithoutBorders,StandbyTaskForcevàMediaActioncủaBBCnhằmthuthập,phântíchcáctinđồnvàcácthôngtinsailệchliênquanđếnvi-rútSARS-CoV-2vàCOVID-19.Dữliệuđượcthuthậpbằng7ngônngữchâuÁ.Phântíchnàydựatrên2.163tinđồn đượcthuthậptừngày23/01/2020đến08/05/2020bằngtiếngThái,tiếngKhmer,tiếngUrdu,tiếng

Indonesia,tiếngTrunggiảnthể,tiếngTagalogvàtiếngViệt.

Chúngtôiđãghinhậnđượcgần100tinđồncóđềcậpvềvắc-xinvớitầnsuấtgiatăngđángkểtrongsuốttháng4cũngnhưđếnthờiđiểmnàycủatháng5.

Mộttrongnhữngtinđồnphổbiếnnhấtlàvắc-xinđiềutrịvi-rútcoronađãđượcpháttriển. MộttinđồnbằngtiếngTháinóirằngÚcđãsảnxuấtravắc-xincócônghiệuvàsẽđưavàosửdụngđạitràtrongtháng9.Mộttinđồnkhácchorằng"cuộcchiếnvớivi-rútcorona"sẽkếtthúctrongtháng8nhờviệcpháttriểnvắcxinvànóilờicámơncácbácsĩAnh.MộttinđồnbằngtiếngUrdutuyênbốIsraelvàHoaKỳđãtạoravắc-xinnhưngkhônghiệuquảvì"vi-rusđãbiếnđổi".

Rấtnhiềutinđồnnàydườngnhưdựatrênnhữngthôngtinsailệchvềquytrìnhpháttriểnvắc-xin.Cóítnhất115dựánvắc-xinhiệnđangđượctriểnkhaitrênkhắpthếgiới.Mặcdùmộtsốvắc-xinđangbắtđầuđượcthửnghiệmtrênngười,nhưnghiệnchưacóvắc-xinnàochứngminhđượctínhantoànvàhiệuquảtrongviệcphòngngừasựlâynhiễmcủaCOVID-19.

NhàsánglậpMicrosoft,nhàhoạtđộngtừthiệnvàngườigiàuthứbathếgiới,BillGates đãtrởthànhđốitượnghứngchịumộtlượngthôngtinsailệchápđảoliênquanđếnvi-rútcorona.NhữngthuyếtâmmưuliênquantớiBillGatesvàvi-rútcoronađãbắtđầulantruyềntừđầutháng1trêncácmạngxãhộibằngtiếngAnh.Vàotháng4,mộtnghiêncứucủatờNewYorkTimeschỉrarằngđãcó16.000tinđồnriêngvềôngGatestrênFacebook.Trùngkhớpvớixuthếnày,chúngtôiđãghinhậnmộtlượnglớntinđồnliênquanvàotháng4vớiđasố(81%)bằngtiếngIndonesiavàtiếngViệt.

MộttinđồnđặcbiệtnổibậtbằngtiếngIndonesiachorằngBillGatesđangdùngviệcđiềuchếvắc-xinđểlàmvỏbọcchoviệc"cấyvimạch"vàomọingườitrênkhắpthếgiớiđểtheodõihọ.Nhiềutrongsốcácbàiđăngnàydùngngôntừtươngtự, nhưngđượcnhiềutàikhoảnkhácnhauđănglạinhiềulần.TinđồnnàyđangphổbiếntrênFacebooknhưngchúngtôicũngđãghinhậnviệcnóđãlantruyềnquacácnhómnhắntinnóitiếngIndonesiatrêntrênứngdụngWhatsApp.

"Tinnóng!Úcđãtạora''vắc-xinCOVID-19"vàsẽđưavàosửdụngtrongtháng9này!ThủtướngÚcthôngbáohọđãsảnxuấtđượcvắc-xinCOVID-19vàsẽsẵnsàngđưavàosửdụngtrongtháng9.HyvọngchúngtasẽlàquốcgiađầutiêntrênthếgiớitrởlạicuộcsốngthườngngàythayvìTrungQuốc.''- TiếngThái,ứngdụngLine

''Liệuvắc-xinCOVID-19cóchứamậtongkhông?‘’- TiếngViệt,Facebook

TINĐỒN

Vắc-xin:Hyvọngthổibùngtinđồn(Tiếptheo…)

Tinđồnvềvắc-xintheothờigian

BillGatescamkếttàitrợ300triệuUSDđểgiảiquyếtvi-rútcoronavàcamkếttàitrợtiềnđểxâycácnhàmáyđểtiếnhành7thửnghiệmvắcxinriênglẻ(dođasốcácthửnghiệmkhôngthànhcông).Tuynhiên,hiệnchưacóbằngchứngrõràngvềviệcôngcómốiliênquantrựctiếpđếnviệcpháttriểnvắc-xin.

CáctinđồnphổbiếnnhấtvềBillGatesbằngtiếngViệtchorằngBillGatesđãtạoravi-rútcoronavìlợiíchcánhân(tinđồnnàycũngcótrongcácdữliệubằngtiếngIndonesia).MộttinđồnbằngtiếngViệt,đượcđăngtrênmộttrangFacebookvềĐảngCộngsảnvớikhoảng80.000lượtngườitheodõi,chorằngBillGatesđãcộngtácvớiTrungQuốcđểtạoravi-rútnhằmhủydiệtnhânloại.MộttinđồnkhácđặtvấnđềliệucóhaykhôngviệcGatescóýđịnhsửdụngvi-rútcoronađểmởrộngsựkiểmsoátđốivớihệthốngytếtoàncầu.

Chúngtôicũngđãghinhậnnhữngsựphỏngđoánvềcácthànhphầncầnthiếtcủamộtvắc-xinthànhcôngvàcônghiệu. MộtbàiđăngbằngtiếngViệttrênFacebookđãnêuthắcmắcliệuvắcxinvi-rútcoronasẽchứamậtonghaykhông.Chúngtôiđãghinhậnviệccócáctinđồnliêntụcvềtínhhiệuquảcủanhữngthựcphẩmởnhànhưmậtong,tỏivàchanhtrongviệcphòngngừahayđiềutrịvi-rútcorona.Tuycácthựcphẩmnàycókhảnăngtăngcườngsứckhỏe,nhưngTổchứcYtếThếgiớichorằngchưacóbằngchứngchothấycácloạithựcphẩmtrênsẽcóhiệuquảchốngvi-rútcoronahaysẽlàthànhphầnhiệuquảcủavắc-xin.Dùchúngtôiđãpháthiệntừngcónghiêncứuvềmộtvắc-xincóchứamậtong,nhưngnóđượcđiềuchếchođộngvậtthayvìchoconngười.

CáctinđồnbằngtiếngTagalogvềvắc-xinchủyếulàphảnứngđốivớilờihứacủaTổngthốngPhilippines,ôngRodrigoDuterte làsẽthưởngtiềnmặtchocôngdânnàochếravắc-xinphòngngừavi-rútcorona.Rấtnhiềungườiđãđăngbàitrênmạngxãhội,tuyênbốrằnghọphảiđượcthưởngtiềndo"đãtìmrathuốcchữa"- cóthànhphầnlàthuốcVicksVapoRub,chanh,gừngvànhữngloạithuốccấmnhưmethamphetamine. Thuốctiêmchốngvi-rútFabunancũnglàmộtloạithuốcchữakhác,theotinđồnđượcđăngthườngxuyêntrênmạngxãhội,mặcdùthuốcchưađượcCơquanQuảnlýThựcphẩmvàDượcphẩmPhilippinesphêduyệtvàchưađượcchứngminhvềtínhhiệuquả.

Chúngtôiđãvẽbiểuđồvềtâmlýđằngsaucáctinđồnvềvắc-xintheothờigian. Tâmlýnghĩalà"cảmxúc"dẫnđếncácbàiđăng.Tâmlýtíchcựcgồmbàiđăng"hạnhphúc"hoặc"vuivẻ",còncácbàiđăngthểhiệntâmlýtiêucựcchothấysựbuồnrầu,cămghét,bạolực,kỳthị,v.v.Chúngtôinhậnthấylàdùđasốtinđồnvềvắc-xinnóichungcótínhlạcquan,sốlượngbàiđăngtiêucựcđãtănglêntrongtháng5.

TâmlýtíchcựcTâmlýtiêucựcTâmlýtrungtính

Tâmlýtrongcáctinđồnvềvắc-xin

Vídụ:''Khinàothìôngta(BillGates)bắtđầupháttriểnvắc-xin?Việcpháttriểnvắc-xincầnthờigiandài.NếuBillGatesđãcóvắcxinngừavi-rútcoronathìôngtacóhạtgiốngvi-rútkhinào?Cóphảitrướckhiđạidịchbắtđầuxảyrakhông?Năm2015,ôngtađãtuyênbốlàsẽcómộttrậnđạidịchvàonăm2020.Hạtgiốngvi-rútcoronađượcBillGatesvàcáccộngsựdùngđểtạoravắc-xinđượclấytừquốcgianào?

Theocácchuyêngiatrênthếgiới,chođếnnayvi-rútcoronavẫntiếptụcbiếnđổi…Vậy,ôngấyđãdùngloạihạtgiốngnàođểtạoravắc-xin?Điềunàyvẫncònlàmộtdấuhỏi.Vắc-xincủaBillGatessẽđượccấycùngcácvimạch.Cótinđồnnóđượcdùngđểtheodõinhữngngườiđãđượctiêmvắc-xin.''

- TiếngIndonesia,Facebook

Lờikhuyênkhiđưatin:Cácnhàbáogiữvaitròquantrọngtrongviệcgiúpđộcgiảhiểurõhơnvềquytrìnhpháttriểnvắc-xin.Việccóhiểubiếtrõràngvềmốcthờigiankhảthicủahoạtđộngpháttriểnvàphânphốivắc-xin,kếthợpvớiviệcđưaranhữngđềxuấtthiếtthựcchođộcgiảmìnhvềnhữngđiềumàhiệnnayhọcầnlàmđểbảovệbảnthânsẽgiúpcácbạnkiểmsoátđượcsựkỳvọngvàgiảmbớtmốilotrongcộngđồng.

Cũnggiốngnhưnhiềuyếutốcủacuộckhủnghoảngnày,hiệnvẫncònnhiềucâuhỏichưacólờigiảiđáp.Chẳnghạnnhưkhivắc-xin đượctạorathìaisẽlàngườiđầutiêncóđượcnó?Cónhữngtácdụngphụgì?Giácảrasao?Việcphânphốivắc-xinđếnnhữngvùngsâuvùngxahoặcnhững khuvựccóítchuyêngiaytếsẽdiễnranhưthếnào?Việcgiúpđộcgiảhiểurằngviệcpháttriểnvắc-xinchỉlàmộtmảnhghéptrongcảmộtbàitoánlớncủangànhytếtoàncầusẽgiúphọsuynghĩkỹcàngtrướckhichiasẻtintứcvềmộtloại"vắc-xinmới"từcácnguồnthôngtinchưađượckiểmchứng.

Đểgiúpbạnđưatinvềđềtàinày,chúngtôiđãsoạnthảohướngdẫnnày,trongđótómtắtcáctiếnbộkhoahọcquantrọngtừtrướcđếnnayvàđưaracáclờikhuyênvềcáchgiảithíchvấnđềphứctạpnàychođộcgiả.

Bạncũngcóthểđọchướngdẫncủachúngtôivềcáchđưatinvềcácthửnghiệmlâmsàng vàcáccôngcụ,tàiliệukhácdànhchocácnhàbáotrêntrangwebcủachúngtôi.

Táinhiễmnóngtrởlại: Tin đồn về tái nhiễmtiếp tục xuất hiện

Vídụ:''Mộtbácsĩnổitiếngđãxácnhận.MộtbệnhnhântừngnhiễmCOVID-19đãbịsốtlạivàđượcđưađitáiđiềutrị.Chúngtôiđangchờkếtquảxétnghiệmvàosángmaiđểxácnhậnngườinàycóphảibịtáinhiễmhaykhông.CánbộSởYtếCôngcộngtỉnhChiangRaixácnhậnmộtbệnhnhâncũđãbịsốtlạivàđượcđưatrởlạibệnhviệnvớicáctriệuchứngnhẹ.''- TiếngThái,Facebook

Lờikhuyênkhiđưatin:Cuộckhủnghoảngnàygâyrasựhoangmangnhiềucấpđộchođộcgiả.Cóthểthấyrằngmọingườitrêntoàncầusợrằng"điềutồitệnhấtvẫnchưađến"hoặcchúngtakhôngthểtrởlạicuộcsốngmộtcáchantoànchođếnkhitìmravắc-xin.Lànhàbáovànhàtruyềnthông,bạncótráchnhiệmxuatannhữngnỗisợấyquaviệccungcấpnguồnthôngtincậpnhật,đángtincậyđểgiảiquyếtnhữngthắcmắcvàsựquantâmcủađộcgiả.

Khiđưatinvềvấnđềnày,bạncầnđặtracáccâuhỏiquantrọngsau:• Bảntinnàydựatrênmộtcâuchuyệnkểhayxétnghiệmởbệnhviện?• Bệnhnhânđãđượcxétnghiệmbaonhiêulần?• HọcóđượcxétnghiệmtheotiêuchuẩncủaWHOkhông?• Cócácnhómhaybệnhviệncụthểnàoghinhậnmứcđộ"táinhiễm"caohơnnhữngnơikháckhông?• Bảntinnàycólàmgiatăngnhữngđịnhkiếnvềmộtnhómngườibịlềhóahoặcdễbịtổnthươngkhông?• ThôngtinmớinhấtcủaWHOvềvấnđềnàylàgì?

Chúngtôiđãsoạnthảohướngdẫnnày đểgiúpbạnhiểuvàgiảithíchvềcơchếkhoahọcđằngsauviệcxétnghiệmvàtáinhiễmchođộcgiả.

Tinđồnvềtáinhiễmtheothờigian

Ngày

01/03

Ngày

15/03

Ngày

01/04

Ngày

15/04

Ngày

01/05

ChúngtôitiếptụcthấysựtăngvọtvềsốlượngtinđồnvềnhữngngườitáinhiễmCOVID-19saukhihồiphục.TrongBảntinsố1 , chúngtôiđãnóivềcáccuộcthảoluậntrênmạngvềvấnđềnàyvàcácnguyêndodẫnđếnsựkỳthịmàcácbệnhnhânđãhồiphụcphảitrảiquatạikhuvựcnày.Mộtsốbàiđăngđãcổxúybạolựcđốivớingườinhiễmbệnhnhằmhạnchếsựlâylancủavi-rút,baogồmcảviệcthiêusốngvàgiamgiữhọ.

MộttinđồngầnđâybằngtiếngViệttríchdẫnviệc"cácchuyêngia"tuyênbốlàngườiđãhồiphụcsẽkhôngbaogiờbịtáinhiễm.MộttinđồnbằngtiếngTagalogtríchdẫncáccâuchuyệnkểvềngườibịtáinhiễmhoặcchorằngvi-rútvẫncònẩnnúptrongcơthểngườibệnhsaukhihồiphục.

MộttinđồnbằngtiếngViệt,đượcđăngtrongmộtthảoluậnvềvi-rútcoronatrênmộtnhómFacebookvớihàngchụcnghìnthànhviên,chorằngvi-rútcoronavẫnđanglâylanởVũHán,TrungQuốcvànóirằngcácbệnhnhânởTrungQuốcđãđượcxácnhậntáinhiễmsaukhihồiphục.

Đángtiếclàhiệnvẫncòncóquánhiềuđiềuvềvi-rútcoronamàchúngtachưabiết.Quảthậtđãcónhữngbáocáovềnhữngngườidườngnhưbịtáinhiễmvi-rútcorona.Tuynhiên,trongnhiềutrườnghợp,cókhảnănglàcáckếtquảxétnghiệmsaigópphầnvàocácbáocáonóitrên.

Ngườihồiphụctừmộtsốchủngvi-rútcoronakhác,nhưchủnggâybệnhcảmlạnhthôngthường,chỉcókhảnăngmiễndịchngắnhạn.Tuynhiên,đãpháthiệnởngườihồiphụctừHộichứnghôhấpcấptínhnặng(SARS)vàHộichứnghôhấpTrungĐông(MERS).

''VũHánchưathoátkhỏidịchCOVID-19.NhiềubệnhnhânởTrungQuốcđãđượcxácnhậntáinhiễmvi-rútSARS-CoV-2saukhihồiphục,điềunàylàmdấylênbầukhôngkhítiêucực.Nếuđiềunàylàthậtthì

câuhỏiliệunhữngbệnhnhânđãhồiphụccóhoàntoànantoànchoxãhộihaykhônglàmộtmốilongạimới.''- TiếngViệt,Facebook

Thời kỳ biến đổi: Tin đồn về các chủng và sựđột biến của vi-rút

Trongsốcáctinđồnđượcghinhậnvềviệcvi-rútSARS-CoV-2độtbiếnvàcónhiềuchủngthìcó60%làtiếngThái, 20%bằngtiếngIndonesia,18%bằngtiếngTrungvà2%bằngtiếngTagalog.

NhiềutinđồnbằngtiếngTháiđồnđoánrằngchủngvi-rútcoronahiệncóởTháiLanhoàntoànkhácvớicácchủngđanglâylantrênthếgiớivà/hoặcchủngởTháiLanlàđặcbiệtnguyhiểm.MộtbàiđăngtuyênbốrằngnhàdịchtễhọcnổitiếngngườiTrungQuốc,LýLanQuyênđãkhámpháramộtchủngvi-rútnguyhiểmởchâuÂucónguồngốctừChiếtGiang,TrungQuốc.

Nhữngtinđồnphổbiếnvềcácchủngvi-rútchorằngvi-rútcoronađộtbiếnnhanhhơncácloạivi-rútkhácvàvi-rútcoronatrởnênmạnhdầnlêntheothờigian.Mộtsốthìđồnđoánrằngsựchínhkhácbiệtvềchủngvi-rútđãdẫntớitỷlệtửvongkhácnhaugiữacáckhuvực.

MộttinđồnbằngtiếngTháivớihơn200.000lượtxemkhẳngđịnhcó7chủngvi-rútcoronavàmộtsốchỉgâynhữngtriệuchứngnhẹ trongkhimộtsốkhácgâyviêmphổivàsuyhôhấp.Tuycóthểđãxuấthiệnvôsốbiếnthểcủavi-rútcorona,nhưnghiệnthờichúngtavẫnchưarõtạisaomộtsốngườicóxétnghiệmdươngtínhvớivi-rútcoronavànhiễmbệnhnhưngkhôngbiểuhiệntriệuchứng,trongkhinhữngngườikhácbịcácchứngsuyhôhấpvàviêmphổi.

Chúngtôicũngquansátthấynhiềucuộcthảoluậnvề"haichủng"vi-rútcorona,cótênchủngLvàchủngS. Cụthể,mọingườiđồnđoánrằngngườihồiphụckhỏimộtchủngvi-rútcoronanàysẽkhôngcókhảnăngmiễndịchđốivớichủngkia.Tinđồnnàycóthểbắtnguồntừbảnbáocáotháng3củaĐạihọcBắcKinhtạiBắcKinh,trongđóphântích103canhiễmCOVID-19.Nhómnghiêncứuđạihọcnàyđãxácđịnh haichủngvi-rút:72ngườiđượccholànhiễm"chủngL"và29ngườinhiễm"chủngS".Chủngđầutiêncókhảnăngxuấthiệntrongthờigianvi-rútlâytừđộngvậtsangngười.Nhómnghiêncứuchorằngchủngthứhaixuấthiệnngaysauđó.Docónhiềungườimắc"chủngL"hơnnênnhómnghiêncứukếtluậnrằngnó"hunghãn"hơn"chủngS".Nhưngđiềuquantrọngbạncầnghinhớlànghiêncứunàycókíchthướcmẫucựckỳnhỏ.

TổchứcYtếThếgiớikhôngđồngývớinhữngpháthiệncủanghiêncứunày vàphátbiểurằngkhôngcóbằngchứngchothấysựxuấthiệncủamộtchủnghunghãnhơn.

Trênthựctế,cácloạivi-rútliêntụcbiếnđổi.Vi-rútcoronalàmộtloạivi-rútRNA,giốngnhưvi-rútbệnhcúm.Nhiềuloạivi-rútRNAcótỷlệđộtbiếnrấtcaosovớicácloạivi-rútDNAnhưbệnhđậumùa.Vi-rútcoronacóthểđộtbiếnvàtrởnênnguyhiểmhơnđốivớitínhmạngconngườihoặclâynhiễmnhanhhơn,nhưngnócũngcóthểđộtbiếntheohướngítnguyhiểmhơn.Trongđợtđạidịchvi-rútcoronalầntrước- dịchH1N1xảyranăm2009- WHOcũngghinhậnnhữngtrườnghợpđộtbiếncủavi-rút.

Trongmộtnghiêncứu(chưađượckiểmduyệt)côngbốhồitháng4,giáosưLýLanQuyênchorằngcácchủngvi-rútkhácnhaucóthể lànguyêndocủaviệcbệnhdịchgâyracáctácđộngkhácnhauởnhữngkhuvựckhácnhautrênthếgiới.Cómộtsốnghiêncứukháccũngđiều traxemliệunhữngvi-rútđộtbiếncógâyảnhhưởngkhácnhaulênbệnhnhânhaykhông.Bạncóthểtìmkiếmtrêncơsởdữliệubằngtiếng AnhcủaWHOnhữngnghiêncứuvàkếtluậnhiệnnayliênquanđếnCOVID-19ởđây.

Vídụ:"Hiệnđãghinhậnđược7chủngvi-rútcorona,4trongsốđóchỉgâyranhữngtriệuchứngnhẹnhưho,sổmũivàhắthơi,3chủngkháclàSARS/MERS/COVID-19gâyviêmphổivàsuyhôhấpvớitỷlệtửvongcaohơn."- TiếngThái,Facebook

"CácchủngCOVID-19hiệntạicónguồngốctừchủngS(serine)vàbiếnđổigenthànhchủngL(leucine).ChủngLpháttriểnnhanhhơnvàsauđólâysangchâuÂuvàchâuMỹ.Sauđó,chủngLchiathành2dạngG(glycine)vàV(valine).Dođó,hiệnnayCOVID-19đượcchiathành3dạnglà

S,GvàV,cùngmộtsốdạngkhácchưađượcđặttên.

ChúngtôinghiêncứuởTháiLanvàpháthiệnrằngchủngởTháiLanrấtkhácbiệtvàchúngtôimuốnđặttênchonólàT.TkhôngcónghĩalàTháiLanmàcónghĩalànhữnggengaicủavi-rút

độtbiếnthànhthreonine.Nếunghiêncứumộtcáchđầyđủ,chúngtasẽthấynướcMỹbịchủngGxâmnhậptừphíaĐôngvàchủngSxâmnhậptừphíaTây.Dođó,tạiMỹxuấthiệncảhai

chủngGvàS.ChủngVvàGxuấthiệnởchâuÂu.''- TiếngThái,Facebook

Lờikhuyênkhiđưatin:Đểgiúpbạnđưatinvềchủđềnày,chúngtôiđãsoạnthảohướngdẫnnày,trongđótómtắtcáctiếnbộkhoahọcquantrọngtừtrướcđếnnayvàđưaracáclờikhuyênvềcáchgiảithíchvấnđềphứctạpnàychođộcgiả.

BảntinnàyđượcsoạnthảovớisựhỗtrợhàophóngcủaH2HNetwork.MạnglướinàycùngcácquỹcủahọđượcchínhphủAnhtàitrợ.Trọngtâmcủadựánlànhằmtrangbịchocácnhàbáo,nhàtruyềnthôngkhắpchâuÁnhữngcôngcụcầnthiết,bằngthứtiếnghọmuốn,đểchốnglạinhữngtinđồnvàthôngtinsailệchtronglúcxảyrakhủnghoảngdịchCOVID-19.

Đểbiếtthêmthôngtin,xinliênhệ:covid-19@internews.org