tirohanga whĀnui - web viewhe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. tauira: whakaahuahia ngā...

104
Kia Pai Tō HaereTe Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz Rauemi Whārang i Tirohanga whānui 1 Hangarau 8 Hauora 13 Ngā Toi 23 Pāngarau 33 Pūtaiao 40 Te Reo Māori 46 Tikanga ā-Iwi 53 TIROHANGA WHĀNUI KAUPAPA: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. *haumaru -ā-wairua, ā- tinana, ā-hinengaro hoki WĀHANGA NGĀ WIKI Taumata 1 ki te 4 Horopaki Kei roto katoa tātau i te pūnaha ikiiki. Hāereere ai tō tātau iwi ki ngā wāhi katoa, mā runga i ngā momo ikiiki katoa. I te nuinga o te wā he haere ā-whānui ēnei i ngā wā e tino haere ai te tangata, nō reira koinei te take me mārama tātau ki tō Te Aho Matua Te Ira Tangata 1.6 1.7 Āhuatanga Ako 5.5 5.10 Te Tino Uaratanga 6.2 6.8 6.9 Ngā Uaratanga Tino Rangatiratanga Hiranga Aroha Māia Whakaute Kaitiakitanga Ngā Pātai Matua Ngā tikanga haere haumaru / mahinga - he mea nui? tērā rānei He taonga nui te tupato - he aha ai? tērā rānei Ngā mahinga haere haumaru - ka pēhea ngā whakaaro o Māui? Ētahi pātai 1. Tautuhia ngā 1

Upload: lamque

Post on 30-Jan-2018

236 views

Category:

Documents


5 download

TRANSCRIPT

Page 1: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Rauemi WhārangiTirohanga whānui 1Hangarau 8Hauora 13Ngā Toi 23Pāngarau 33Pūtaiao 40Te Reo Māori 46Tikanga ā-Iwi 53

TIROHANGA WHĀNUIKAUPAPA: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga.*haumaru -ā-wairua, ā-tinana, ā-hinengaro hoki

WĀHANGA NGĀ WIKI Taumata 1 ki te 4

HoropakiKei roto katoa tātau i te pūnaha ikiiki. Hāereere ai tō tātau iwi ki ngā wāhi katoa, mā runga i ngā momo ikiiki katoa. I te nuinga o te wā he haere ā-whānui ēnei i ngā wā e tino haere ai te tangata, nō reira koinei te take me mārama tātau ki tō tātau ake tūranga i roto i te pūnaha ikiiki whānui.

Te Aho MatuaTe Ira Tangata1.61.7Āhuatanga Ako5.55.10Te Tino Uaratanga6.26.86.9

Ngā UaratangaTino RangatiratangaHirangaArohaMāiaWhakauteKaitiakitanga

Ngā Pātai MatuaNgā tikanga haere haumaru / mahinga - he mea nui?tērā rāneiHe taonga nui te tupato - he aha ai?tērā rāneiNgā mahinga haere haumaru - ka pēhea ngā whakaaro o Māui?

Ētahi pātai1. Tautuhia ngā mahinga haerenga/ tāpoi (ina haere atu, hoki mai rānei i tētahi huihuinga) - (He aha te haerenga haumaru? He aha te tāpoi haumaru?) - - Mahinga Hangangamaha

2. Whakamāramahia mai ka pēhea, me te take hoki kei a tātau katoa te kawenga mō te haere

1

Page 2: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

haumaru/ me pēhea te tiaki i tō tātau iwi kia haumaru i tētahi haerenga i roto i te pūnaha ikiiki whānui. (Me pēhea te whakarite kei te haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga?) - Mahinga Pānga

3. Waihangahia he mahi (he rauemi rānei) kia noho haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga i roto i te pūnaha ikiiki whānui. - Mahinga Tangohanga Roa Ake

Te Ao M ā ori Te TūāpapaHe wāhanga nui te haerenga i roto i te ao o ō tātau tīpuna. Tīmata ana i te Hekenga Nui me tō rātau taenga mai ki Aotearoa tae noa ki ngā mahi tauhokohoko o ia rā me ētahi atu iwi.Te kaupapa o te karakia i roto i ngā mahi haerenga haumaru: Ko te haumaru o te katoa i ngā haerenga - ā-wairua, ā-tinana, ā-hinengaro hoki.Ki te Māori he rite anō te hira o te haumaru ā-wairua ki te haumaru ā-tinana. Nō reira he mea nui te karakia i roto i ā rātau mahi katoa. He tohu i te tīmatanga o ia haerenga ahakoa te āhua me te inoi hoki kia tae pai katoa ngā tāngata ki te wāhi e haere ana rātau.Kei ia rohe, iwi, kura āna anō karakia mō ngā āhuatanga haerenga e tika ana.

● Tukuna te pātai, he aha ngā momo tikanga ka whakamahia hei whakarite i a tātau mō tētahi haerenga? Whakaemihia ka whakamahi ki te hopu i ngā mōhiotanga o ngā ākonga mō ngā mahi haerenga haumaru. Tāpiri kōrero haere i roto i te roanga ake o te wāhanga akoranga. (Hangangatahi, hangangamaha)

● Hōparahia ngā momo karakia rerekē - ngā āhuatanga rerekē, rohe rerekē, iwi rerekē● Tautuhia ngā momo kupu rerekē, kīwaha, kīanga me ngā āhuatanga reo ka whakamahia

(Hangangamaha)● Whakaahuahia ngā momo kupu rerekē, kīwaha, kīanga me ngā āhuatanga reo ka whakamahia

(Hangangamaha) Whakamahia he Mapi Whakaahua HOT SOLO me tētahi rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi i ō whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi

● Whakamāramahia te whakamahitanga/kaupapa o ia karakia: Ko wai? He aha? Ki hea? He aha ai? Me pēhea? (Pānga) Whakamahia he Mapi pūtake HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakaahuahia ngā tikanga o te karakia i ngā rā o mua. (Hangangamaha) Whakamahia he Mapi pūtake

2

Page 3: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakaahuahia te tikanga o te tikanga i ēnei rā. (Hangangamaha). Whakamahia he Mapi pūtake HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakatauritehia te [whakamahinga o te karakia, ngā momo karakia, ngā āhuatanga reo o te karakia hoki/rānei] mai i ngā rā o mua tae mai ki ēnei rā. (Pānga) Hei tauira, i te tuatahi me tīpako he wāhanga o te karakia ka whakataurite. Hei tauira, whakatauritehia ngā ōritetanga me ngā rerekētanga i waenga i tētahi aronga reo pēnei i te kīwaha, āhuatanga reo rānei ka whakamahia puta noa i te rohe, iwi hoki. Ka whakamahi i tētahi mapi whakataurite HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi i ō whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi - tautuhi, whakaahua, me te whakamārama i ngā rerekētanga i waenga i ngā rā o mua me ēnei rā - hei tauira, ngā rerekētanga whakamahi, momo āhuatanga reo rānei o ngā karakia. Whakatauhia he kōrero whānui mō ngā rerekētanga. Hei tauira, ki ōku whakaaro [tukuna he kōrero mō te whakamahinga, te momo, āhuatanga] i te mea [whakamāramahia te take] i te mea [whakaurua ō taunakitanga].

● Hōparahia ngā tauira rerekē o te haerenga haumaru me te pūmate● Tautuhia ngā pūmate haerenga rerekē. (Hangangatahi)● Whakaahuahia ngā momo pūmate haerenga rerekē. (Hangangamaha) Whakamahia he Mapi

Whakaahua HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakamāramahia ngā pūtake o ngā pūmate haerenga. (Pānga) Whakamahia he Mapi pūtake HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kore me te tuhituhi.

● Whakaahuahia te tikanga, mahinga rānei o te karakia i te tīmatanga me te whakaotinga o tētahi haerenga i ngā rā o mua. (Hangangamaha). Whakamahia he Mapi pūtake HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakaahuahia ngā tikanga o te karakia i te tīmatanga me te whakaotinga o tētahi haerenga i ēnei rā. (Hangangamaha). Whakamahia he Mapi pūtake HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakatauritehia ngā tikanga o te karakia i te tīmatanga me te whakaotinga o tētahi haerenga i ēnei rā. (Pānga) Titiro ki runga

● Aromātaihia te pānga o ngā [rerekētanga whakamahinga karakia/ rerekētanga o ngā momo karakia/ rerekētanga o ngā āhuatanga reo o te karakia] ki te kaupapa me te whakamahinga o te karakia i ngā whakaritenga, tīmatanga hoki o te haerenga haumaru. (Tangohanga Roa Ake) Whakamahia he Mapi Aromātai HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina i a koe ki te tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Tuhia/ Waihangatia tētahi karakia mō te haerenga haumaru mā te whakamahi āhuatanga reo, huinga reo hoki i tautuhia mō ngā kaimātakitaki whāiti, hei tauira, ngā rangatahi e haere ana i roto i te pūnaha ikiiki whānui (Tangohanga Roa Ake)

Mōteatea:He waka whai kiko mō te ako i roto i ngā kura maha. Ahakoa he waiata, pātere anake rānei ki ētahi, he kete kōrero whānui ēnei o ngā mōhiotanga, hītori, reo me te ako mō ā tātau tamariki i ēnei rā.

● Kōwhirihia he mōteatea mai i tō iwi e aro ana ki tētahi haerenga i haerehia e ō tātau tīpuna. Tautuhia ngā momo kupu rerekē, kīwaha, kīanga me ngā āhuatanga reo ka whakamahia. Tautuhia ngā kupu hou,

3

Page 4: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

kōrero rānei mō ngā tuhinga a ngā ākonga ā muri ake, hei puna kupu rānei mō te pakitara i tō akomanga.

● Tautuhia te haerenga i haerehia.● Whakaahuahia ngā whakamātautau me ngā poautinitini tērā pea i puta (Hangangatahi,

hangangamaha). Whakamahia he mapi Whakaahua HOT SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei āwhina tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakamārahia ngā pūtake mō ngā whakamātautau me ngā poautinitini i whakaahuahia e koe. (Pānga) Whakamahia he mapi Whakamārama pūtake HookED SOLO me te rōpūtanga aromatawai whaiaro hei tuhi whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Whakatauhia he kōrero whānui mō te kaupare i ēnei. (Tangohanga Roa Ake) Whakamahia he Mapi Whakatau Kōrero Whānui HOT SOLO hei tuhi i ō whakaaro mō te kōrero me te tuhituhi.

● Tuhia te kōrero ki tētahi mapi.● Whakaahuahia ngā tauira. (Hangangamaha)● Whakamāramahia mai he aha ngā kōrero o ā tātau mōteatea, mapi hoki mō ō tātau tīpuna, ā, pēhea te

whakatau, me te take hoki i kīia ai he wāhi whakahirahira ki a rātau i roto i ngā wā rerekē. (Pānga)● Hōparatia me te tautuhi i ngā momo ikiiki.● Whakahuahia te/ngā momo ikiiki i whakamahia i ngā rā o mua. (Hangangamaha)● Whakaahuahia te/ngā momo ikiiki i whakamahia i ngā rā o mua. (Hangangamaha)● Whakatauritehia ngā momo ikiiki i whakamahia i ngā rā o mua ki ngā momo ikiiki e whakamahia ana i

ēnei rā. (Pānga)● Whakatauhia he kōrero whānui mō ngā rerekētanga i waenga i ngā momo ikiiki i whakamahia i ngā rā

o mua ki ngā ērā e whakamahia i ēnei rā. (Tangohanga Roa Ake)● Matapakihia ā rātau whakaritenga kia noho haumaru ai rātau. He aha ngā rerekētanga ka pā ki a tātau

hei whakaoti i taua haerenga anō? He aha ngā whakaritenga haumaru me mōhio tātau/ whakaū e tātau ā-tangata/ ā-whānau/ ā-hapū, ā-iwi hoki i ēnei rā kia haumaru ai tēnei haerenga? (Tangohanga Roa Ake)

● Matapaehia he aha ngā momo ikiiki ka whakamahia mō ēnei haerenga ā ngā rā e tū mai. Tukuna ētahi whakaaro pai, kino hoki me ngā āhuatanga rerekē. (Tangohanga Roa Ake) Whakamahia he Tūtohi PMI

Te Ao HurihuriHe maha ngā hui nui 'Māori' ka tū ia tau e haere atu ai te tini me te mano o te iwi Māori mai i ngā tōpito o te motu ki ngā momo whakanui, whakataetae rānei:

● Matatini● Ngā Manu Kōrero: ā-rohe, ā-motu● Te Koroneihana – Waikato● Te Hui Ahurei a Tūhoe● Ngā whakataetae ā-rohe

I te nuinga o te wā ka tū ēnei huihui i ngā wā toritori o te tau e tino haerehia ngā huarahi e te tangata, ā, e mōhio ana ngā whānau he mea nui kia mōhio te katoa ki ngā tikanga pai me te haumaru ina hāereere haere.

Puna Kupu – Kupu Hou

Kīwaha

Tīmatanga Rerenga Nga Kīanga Whakataukī

4

Page 5: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Ngā tikanga haere haumaru / mahinga - he mea nui? tērā rānei, He taonga nui te tupato - he aha ai? tērā rānei, Ngā mahinga haere haumaru - ka pēhea ngā whakaaro o Māui?Whāinga akoranga: E mārama ana/he whakaaro kaikini/aromātai i te hiranga o ngā tikanga haerenga haumaruNgā Koronga Akoranga E Taea AnaLI: Tautuhia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru[Hangangatahi]LI: Tautohia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangatahi]LI: Whakaingoatia he tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangatahi]LI: Kōrerohia mai te whakamahinga o tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangatahi]LI: Whakaahuahia he tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangamaha]LI: Whakarārangitia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangamaha]LI: Whai haeretia ngā tikanga mō ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangamaha]LI: Whakaraupapahia ngā upane o tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Pānga]LI: Whakarōpūtia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangamaha]LI: Whakatauritehia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Hangangamaha]LI: Whakamāramahia ngā pūtake mō tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Pānga]LI: Whakamāramahia ngā pānga o te whai i tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Pānga]LI: Waihangahia he kupu whakarite, whakataukī rānei mō tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Pānga]LI: Uiuihia te whānau mō te whakamahi i ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Pānga]LI: Whakahāngaihia ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru i roto i ō mahi o ia rā [Pānga]LI: Titoa he mōteatea mō ngā tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Tangohanga Roa Ake]LI: Waihangahia he tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Tangohanga Roa Ake]LI: Aromātaihia te hira o tētahi tikanga haerenga haumaru / tikanga haumaru [Tangohanga Roa Ake]

Nga Marau – Ngā Wāhanga Akoranga Matua mō te WhakakotahitangaTīpakohia ngā wāhanga akoranga i kōwhirihia mō te whakakotahitanga.

Te Reo Māori: Tā: Tuhituhi tohutohu

Pangarau:Āhuatanga: tūnga me te whakaangatanga - ahunga me ngā taunga

Pūtaiao: Ō Ahupūngao - Te Ao Kikokiko: Ngā Puna Tūrama: He pēhea te tūrama e whakaata ai, e hakoko ai.....kia kitea kia haumaru.........ngā puna tūrama

Hangarau: Ngā tikanga hangarau: Waihangahia me te whakamahere i ngā pūrere haumaru mō te whānau: ngā kākahu pūaho, navman i te reo Māori, ngā tohuara

Tikanga ā-Iwi: He pēhea, he aha te take hoki e hira ai ngā wāhi ki te tangata

Ngā Toi: Te Mahi ā-Rēhia: Kanikani me te Whakaari

Hauora/Hākinakina: Waiora: Hauora me te Whanaketanga Whaiaro (haumaru)

5

Page 6: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Ngā rōpūtanga aromatawai whaiaro mō Ngā Pātai Matua

1. Tautohua te haerenga haumaru - (He aha te haerenga haumaru?) - - Mahinga Hangangamaha

EA … ka mutu ka taea e au te whakatau kōrero whānui mō ngā haerenga haumaru.

R … ka mutu ka taea e au te whakamārama i te hāngaitanga o whakaaro mō tētahi haerenga haumaru.

MS Kei taku whakamārama ngā whakaaro maha hāngai mō tētahi haerenga haumaru.

US Kei taku whakamārama tētahi whakaaro hāngai mō tētahi haerenga haumaru.

PS Kei te hiahia āwhina au hei tautohu he aha te "haerenga haumaru"

2. Whakamāramahia ka pēhea, me te take hoki ka tiakina e tātau tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga. (Me pēhea te whakarite kei te haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga?) - Mahinga Pānga

EA … ka taea e au te whakatau kōrero whānui mō ngā mahi ka taea te whakamahi kia noho haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga.

R … me te tuku whakamārama he aha e haumaru ai te tangata i ēnei mahi.

MS Kei taku whakamārama ngā tikanga maha e noho haumaru ai te tangata i runga i tētahi haerenga.

US Kei taku whakamārama tētahi tikanga e noho haumaru ai te tangata i runga i tētahi haerenga.

PS Me whakamārama au ka pēhea, me te take hoki ka tiakina e tātau tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga.

3. Waihangahia he mahi (he rauemi rānei) kia noho haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga - Mahinga Tangohanga Roa Ake

EA … ka mutu ka rapu me te whai i ngā whakautu a ētahi atu mō te whakapai ake i te rauemi.

R ... ka mutu kei te mōhio au me aha au me te take o taku mahi i taua mahi.

MS Ka taea e au te waihanga i tētahi rauemi ka āwhina kia noho haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga engari kāore au i te mōhio ki te take, me aha rānei au nō reira ka hē au.

US Ka taea e au te waihanga i tētahi rauemi ka āwhina kia noho haumaru tō tātau iwi i runga i tētahi haerenga ki te whai au i ngā tohutohu/ ki te tohutohuhia rānei au.

PS Me āwhina au ki te waihanga i tētahi rauemi hei āwhina i tō tātau iwi kia haumaru i runga i tētahi haerenga.

6

Page 7: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

7

Page 8: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

RAUPAPA AKORANGA WHĀTAHI E TAEA ANATīpakohia ngā wheako akoranga mai i ngā hono whakamahere i raro nei - te hōpara i ngā haerenga haumaru i roto i ngā wheako wāhanga akoranga rerekē.

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō Te Reo Māori

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō te Pangarau

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō te Hauora Hākinakina

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō te whakamahere Pūtaiao

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō Ngā Toi

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō Ngā Tikanga ā-Iwi

Kōkuhua te honongaitua ki te whakamahere mō te Hangarau

Wiki Ngā Wheako Akoranga Whātahi Puna Kupu – Kupu

Hou

Kīwaha, Whakataukī, Tīmatanga Rerenga ,

Ngā Kīanga

8

Page 9: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

HANGARAU

Hei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere:

Mahinga hangarau: Waihanga me te whakamahere pūrere haumaru mō ngā whānau kia haumaru ai rātau ina mahi, haere hoki rātau i roto i te pūnaha ikiiki: ngā kākahu pūaho, te navman i te reo Māori, nga tohuara

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Aromatawai:Ngā Putanga Ako Koronga/Ngā Whāinga Akoranga

Ka tāea e te ākonga te:Taumata 1Te Whakaharatau Hangarau

Ka tūhura, ka tautohu i:

• ngā hua hangarau whānui;

• te take me te whakamahi i ngā momo hua

Taumata 2Te Whakaharatau Hangarau

Ka rangahau, ka whakahiato i ōna hiahia hei mahere. Ka whakaarohia ēnei:

• he hātepe;

• ngā mātāpono;

• ngā momo rawa.

Taumata 3Te Whakaharatau Hangarau

Ka whakaraupapatia he mahere hoahoa whaitake.

Taumata 4

Taumata 1

Te tautohu i ngā tae e tika ana kia tino pūaho ai

Te waihanga i tētahi mea tino pūaho: wēkete, tātua, pōtae, tīpare

Te whakamārama mai he aha rātou i whakamahi ai i tētahi momo tae

Taumata 2

Te tautohu ko tēhea ngā papanga pai kia pūaho ai

Te hoahoa me te waihanga i tētahi mea tino pūaho: wēkete, tātua, pōtae, tīpare, tohu

Te whakamārama mai he aha rātou i whakamahi ai i tētahi momo papanga

Taumata 3

Te rangahau ko ēhea ngā papanga tino pūaho tōtika rawa i hangaia e

9

Page 10: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Te Whakaharatau Hangarau

Ka whakamahia he mahere, ka whakamātauria kia kitea:

• te whanaketanga;

• te tōtika o te mahi.

te tangata Te hoahoa, te

whakamahere me te hanga i tētahi mea tino pūaho: wēkete, tohu, whakaata, taha o te waka

Te whakamārama mai he aha e pai ake ai tētahi momo papanga i tētahi atu

Taumata 4:

Te rangahau i ngā papanga tūturu tino pūaho

Te hoahoa, te whakamahere me te hanga i tētahi mea tino pūaho mai i ngā papanga tūturu

Te whakamārama mai he aha e tino pūaho ai ētahi momo papanga tūturu

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga E Taea Ana me Ngā Wheako Akoranga: Kei tō kura āna ake whakaritenga mō te whakawhanake koronga akoranga. Me whakataukī ngā koronga akoranga e hāngai pai ana ki ngā āheinga o ō ākonga.

LI: Tūhuratia ngā tae me ngā papanga e tika ana mō te pūahoLE:Ka Āta KiteaWhakamahia he Tūtohi Y hei matapae i te āhuatanga haumaru ā-kite, ā-pā, ā-rongo hoki ina haere pō (ngā takiwā kāore e tino mārama te kitea) hei kaihīkoi, kaieke paihikara. Huri kōarotia ka mahi i roto i tētahi āhuatanga haumaru kore.Tūhonoa ngā mōreareatanga e pā ana ki te haere i te pō (ngā takiwā kāore e mārama te kitea), whakaurua ngā āhuatanga: ōkiko, takiwā, whanonga. Tuhia ki tētahi whakaritenga whakairoiro.Whakaotihia tētahi rangahau o ō hoa ākonga me te iwi whānui ki te rapu mōhiohio he aha e whakatenetene ai ngā tangata ki te mau kākahu pūaho i ngā takiwā kāore

10

Page 11: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

e mārama te kitea.Kohia ngā mōhiohio hei āwhina ki te hoahoa kākahu pūaho 'huatau'.Waihangahia he pānuitanga mōhiohio e whakaata ana i ngā painga o te whakamau kākahu me te utauta pūaho.

Ngā taeWhakamaharatia ngā tae me ngā papanga e māmā ake ai te kite mai i tawhiti. Whakamātauhia tēnei mai i ētahi tawhiti rerekē. Matapakitia te tikanga o tēnei ina kōwhiri i ngā tae mō te mau kākahu me te utauta pūaho.Hoahoatia tētahi tūtohi tae e whakarārangi ana i te kaha kitea o ngā tae.Me ui he aha ngā tāngata i kore ai e mau kākahu pūaho i mua? He aha te take me mau ēnei ināianei

Ngā papangaRangahauhia kia tautuhia ngā papanga tino whakaata i hangaia e te tangata.Tūhuratia ngā papanga whakaata tūturu ka meatia he pūaho. Rangahauhia ko ēhea o ēnei papanga ka taea te 'tukatukatia', te 'urutauhia' rānei kia whakaatahia, kia pūahotia rānei: arā, ka pania ki tētahi matū, ka kokoitia, ka whakapīratatia.Tuhia ngā āhua o ēnei papanga tūturu me ērā i hangaia e te tangata.Tūhuratia te utu me te ngāwari o te mahi i ēnei papanga hei waihanga kākahu pūaho. Whakarārangihia mai ko ēhea ngā papanga e pai ana ki ngā āhuatanga katoa.Whakaotihia he tūhura taiopenga pūtaiao hei hāpono ko ēhea ngā papanga tūturu, ērā rānei i hangaia e te tangata e tino whakaata ake ana i ētahi atu me te take e pēnei ana.Whakaotihia tētahi tātaringa KNWW (e tautuhi ana i ngā kaha, ngoikoretanga, whai wāhitanga, me ngā whakatuma) o ana papanga. Whakamahia tēnei hei āwhina ki te tīpako i ngā papanga pai rawa hei whakamahi.

MīharoTito waiata, pātere, ngari-kūnanu e kōrero ana mō te

11

Page 12: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

haumaru o te kitea ina haere ana.Tuhia ka whakaputa kōrero mō tētahi ao anamata ina whakaataata ana ō tātau kiri ina hīkoi haere ai i te pō.Whakaotihia ēnei mahi a Kī Kaiwhakaaro: Te Kī Waihanga - waihangahia he matū ka whakahohe me te ramarama i roto i te pōuritanga. Te Kī Whiringa - Whakarārangitia ngā tikanga tūturu kia kitea i te pōuri. Te Kī Tino Wawau - ka aha mēnā ko te pō anake te wā hāereere ai tātau? aha atu

Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Whakamahia te tukanga hoahoa hangarau ki te waihanga me te mākete i ētahi papanga kākahu tūturu pūaho mō ngā ākonga o tō rātau kura. Whakaurua te awhe tae, te utu me te tohu kura ki roto i ā rātou kupu tohutohu.

Ngā Rauemi:Tā:

● He Tauaromahi Hangarau: Ngā Tauaromahi● Pātaka Tūmahi Hangarau● He Pukapuka Āwhina mā te Pouako● Hei Āwhina i te Pouako● Te Rārangitanga Tūhono Tahi

Iahiko● He Rauemi Hangarau (Kōpae Ataata)

http://kohingarauemi.tki.org.nz/He-Rauemi-Hangarau-DVD-s/(Search_Text)/SearchText=Hangarau/● Whareuku

http://www.whareuku.co.nz/● wickED

http://www.wicked.org.nz/Kokona-Maori

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta miramira ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā

12

Page 13: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

akoranga puta noa i te kōwae ako. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.He tauira tukutuku aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e whakawaehere ki te tīwae tuatahi ngā tohu ka whakamahia e rātau i roto i te kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te tukutuku ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga angitu mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Hei tauira: Te tīpako tae/papanga mō ngā kākahu pūaho.

Tangohanga Roa Ake

Whakamahia ai e au ngā rautaki maha hei tīpako i ngā tae e tika ana mō te pūaho, ā, e mōhio ana au mō te wā me te take o te whakamahi. KA MUTUKa taea e au te ako i ētahi atu ki te tīpako tae e tōtika ana mō te pūaho.Kei te rapu urupare au me pēhea te whakapai ake i te āhua o taku tīpako tae e tōtika ana mō te pūaho.

Pānga Whakamahia ai e au ngā rautaki maha hei tīpako i ngā tae e tika ana mō te pūaho, ā, e mōhio ana au mō te wā me te take o te whakamahi.

Hangangamaha Whakamahia e au ngā rautaki maha hei tīpako i ngā tae e tika ana mō te pūaho engari kāore au i te tino mārama mō te wā, te take rānei o te whakamahi.

Hangangatahi Ka taea e au te tīpako tae e tika ana mō te pūaho mēnā tohuākina au, ka tohutohutia rānei.

Hangangatōmua Me whai āwhina au ki te tīpako tae e tōtika ana mō te pūaho.

13

Page 14: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

HAUORA/HĀKINAKINA

Hei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / Kawenga tūhonohono mō ngā haerenga haumaru:

Waiora - Hauora me te Whakapakari Whaiaro (haumaru): Te tautuhi mōreatanga me ngā pūtaketanga, ā, ka taea te whakaahua kōwhiringa haumaru hei ārai i ēnei mōreatanga: te whakawhanake mahere mahi hei whakaiti mōreatanga

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Aromatawai:Ngā Putanga Ako Koronga/Ngā Whāinga Akoranga

Ka tāea e te ākonga te:

Taumata 1

Ka whakaahua mai i ngā tikanga māmā o te noho haumaru me ngā pūnaha haumaru.

Taumata 2

Ka whakaatu i ngā tikanga o te noho haumaru me ngā pūnaha haumaru I roto i ngā horopaki huhua.

Taumata 3

Ka tautohu, ka whakamahi i ngā tikanga haumaru o roto i te kura, kia whaihua ēnei tikanga.

Taumata 4

Ka kimi, ka whakamahi mōhiohio i ngā horopaki huhua hei whakatau, hei whakatinana i ngā kōwhiringa haumaru.

Taumata 1

Te whakarārangi i ngā āhuatanga e whai pānga ki a koe me tō haumaru i a koe e haere ana i runga waka hei pāhihi.

Te tautohu me pēhea te ārai, te whakaiti rānei i ngā mōreatanga ina haere i runga waka hei pāhihi.

Te whakaahua me pēhea te āhua o te hunga haere i runga i te huarahi.

Te whakaaro i ngā mōreatanga ka whai pānga ki a koe tonu hei pāhihi, tae atu ki ō rautaki haumaru, ā, me pēhea tō whakatinana i a rātou.

Taumata 2

Te tautohu me pēhea te ārai, te whakaiti mōreatanga i a koe e haere ana i roto i ngā momo waka rerekē.

Te whakataurite i ngā

14

Page 15: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

mōreatanga ka whai pānga ki a koe hei pāhihi i runga waka.

Te whakaahua i ngā tepe me ngā whai wāhitanga mōu hei pāhihi ina whakahaere koe i tō haumaru whaiaro.

Te whakaaro mō ngā mōreatanga ka whai pānga ki a koe tonu hei pāhihi me te tautohu rautaki haumaru hei whakamahi māu kia haumaru ai koe.

Taumata 3

Te tautohu i ngā tāngata whai kawenga mō tō haumaru ina haere ana hei pāhihi.

Te whakatakoto i tētahi mahere mahi hei whakarite i ngā mōreatanga ka whai pānga ki a koe hei pāhihi i runga waka.

Te whakarārangi i ngā mōreatanga tērā pea ka puta ina haere koe i runga waka.

Te whakamārama i ngā pūtake (ā-tinana, ā-whanonga hoki) me ngā pānga o ēnei mōreatanga katoa.

Taumata 4

Te tautohu i ngā rauemi (arā, ngā tāngata me ngā wāhi) hei whakamahi mā tātou ki te waihanga māramatanga whānui ake mō te haere haumaru i runga waka.

Te whakarārangi me te whakatau haere i ngā mōreatanga matua ka whai pānga ki ngā kaitaraiwa me ngā pāhihi.

15

Page 16: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Te whakawhanake i tētahi mahere mahi hei whakaiti i ngā mōreatanga ka whai pānga ki ngā pāhihi ina haere i runga waka.

Te whakatakoto rautaki ka whakapai ake i te haumaru o te pāhihi ina haere i runga waka.

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga E Taea Ana me Ngā Wheako Akoranga: Kei tō kura āna ake whakaritenga mō te whakawhanake koronga akoranga. Me whakataukī ngā koronga akoranga e hāngai pai ana ki ngā āheinga o ō ākonga.

Ngā Wheako Akoranga E Taea AnaLI: Whakarārangi/tautuhi/whakaahua/whakamārama i te panoni haere o ngā haerenga i roto i ngā tau.LE: Uiuitia ngā mātua/whānau ki te rapu mōhiohio mō te panoni haere o ngā haerenga ki ngā hui whānau, me ngā haerenga hoki i roto i ngā tau. Whakarārangihia ngā panonitanga ka tuhi ki tētahi hoahoa Venn http://www.worksheetworks.com/miscellanea/graphic-organizers/cycle.htmlWhakamahia ngā mōhiohio i runga ake hei whakatau kōrero whānui mō te pānga o ēnei panonitanga haerenga ō tātau ki ō tātau ao. Hei tauira, ka taea ināianei te haere tawhiti atu i roto i te wā poto ake, kua nui ake te whai rawa o ngā whānau ki te rere ki tāwāhi ki ngā wāhi pēnei i Ahitereiria, Te Moananui-a-Kiwa me te ao.

LI: Tautuhia te kaupapa, hāngaitanga rānei o te whai ture, tikanga huarahi rānei.LE: Pātai ka aha mēnā kāore ā tātau ture huarahi, tikanga huarahi rānei? He aha te take kāore kē he tikanga pērā a te tangata i mua i te taenga mai o ngā motoka ki ngā huarahi? He aha te take me whai ēnei ināianei?Tēnā, whakamātauhia taua mahinga. Ka whai wāhi pea ngā ākonga ki te tākaro noa i tētahi wāhi. Whakamāramahia atu ka taea te tākaro i runga i ō

16

Page 17: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

rātau kūta, paihikara, kēmu omaoma, aha atu, aha atu. Tīpakohia kia 2-3 ngā ākonga hei mātakitaki i ngā mahi. Ina eke te 5 meneti (poto ake, roa rānei, kei te kaha o te mōreatanga) tonoa mai ngā ākonga ki te whakaahua mai i pēhea te mahinga me ō rātau whakaaro hoki. Pātai ki ngā kaimātaki kia whakaahuahia mai ā rātau kitenga. Pātai atu he aha ngā mea e hiahiatia kia haumaru ake ai, kia pai ake rānei. Whakamahia tēnei hei kaupapa whakaahua i te pūtake o ngā ture.

LI: Tautuhia ngā mōreatanga (me ōna pūtake, pānga hoki) ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Hangangatahi]LE: Matapakihia, ka tautuhi i ngā mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka.Whakaritea he rangitaki whaiaro o ngā mahi katoa a te pāhihi. Whakamahia hei tautuhi me te whakaaroaro i ngā mōreatanga me ngā rautaki haumaru. Aromātaihia tā rātau mahere, mahi hoki ki ngā whakaritenga momoho i hangaia e rātau.Ngā hononga ki te Pāngarau: Whakahaerehia he rangahau mō tētahi o ēnei kaupapa, kaupapa ōrite rānei e whai ake:

● he aha te momo ikiiki ka tino whakamahia ina haere ki te kura, te marae, tētahi hui nui, taiopenga hākinakina rānei?

● he aha te momo ikiiki e tino pīrangitia ana mō te haere ki ….?

● whakarārangitia ngā take rerekē hāereere ai te tangata (mahi, kura, hākinakina, kitekite whānau)

● e hia te roa e noho ai ngā ākonga i roto i tētahi motokā ia rā/wiki/marama?

Whakamahia ngā hua o te rangahau hei whakatau kōrero whānui mō:

● te mea tino nui i kitea e te rangahau● tētahi mea i ako rātou mō ō rātau hoa

akomanga hei putanga o te rangahau● tētahi mea tino ohorere ki a rātau, ā,● he aha ētahi o ngā whakaarotanga haumaru

tino matua mā ngā ākonga i roto i tō rātau akomanga.

LI: Whakaahuahia ngā mōreatanga (me ngā pūtake,

17

Page 18: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

pānga hoki) ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Hangangamaha]LE: Mō ia mōreatanga kua tuhia i runga ake, whakaarohia ka tuhi, whakaahua rānei/hoki i ngā pūtake o ngā mōreatanga me te pānga, tūponotanga rānei o te mōreatanga kua tautuhia. Tirohia te whakaritenga whakairoiro pūtake me te pānga. http://teacher.scholastic.com/reading/bestpractices/vocabulary/pdf/sr_allgo.pdfLI: Whakaahuahia ngā mōreatanga (me ōna pūtake, pānga hoki) ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Pānga]LE: Kimihia ngā tauira me ngā mōreatanga kua tautuhia. Whakarōpūhia ngā mōreatanga. Kei roto pea i ngā whakaupoko, Ngā mōreatanga nā te kaitaraiwa/ pāhihi, ngā mōreatanga taiao, ngā mōreatanga mīhini, aha atu, aha atu.

LE: Whakamāramahia ngā pūtake o ngā mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Pānga].LE: Whakamāramahia ka pēhea e noho mōrea ai tētahi pāhihi nā tētahi mōreatanga kua tautuhia. Ngā hononga ki te kōrero: tangohia he mōreatanga mai i tētahi pōtae, hoatu kia 30 hēkona ki te kotahi meneti ki ngā ākonga ki te kōrero i te kōrero tene e whakawhere/whakamārama ana ki ngā kaimātaki e pēhea ana te mōrearea o tā rātau kaupapa ki ngā pāhihi. Me aromātai e ngā kaimātaki ia kaikōrero mō ō rātau māramatanga mō te mōreatanga me te take e mōrearea ai/

LE: Whakamāramahia ngā pānga o ngā mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Pānga].LI: Aromātaihia ngā momo mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Tangohanga Roa Ake.]LE: Me rangahau ngā ākonga i te pānga o ngā mōreatanga. Me tīmata mā te uiui i tētahi hoa akomanga, kaiako, tētahi o te whānau rānei. Ko ngā whakautu pea, ka mataku au i roto i te motokā me te tangata ka tere rawa te haere, e whakaaehia ana rānei au te haere i runga motokā me tētahi o te whānau

18

Page 19: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

anake, e mamae ana tōku tuara, kua pāngia rānei e ngā wharanga pūmau ake.Tātarihia ngā mōhiohio ka kohia ka aromātai i te kaha o te mōreatanga ki ngā pāhihi. Me homai whakamārama hei tautoko i ō rātau whakaaro.

Hei mahi ā-akomanga, kura rānei, whakaritea he pō mā ngā mātua (i roto i pea i tētahi pō tuku mōhiohio ki ngā mātua) mō te haumaru huarahi mā ngā pāhihi. Me pōhiri i tētahi āpiha pirihimana o te rohe, tētahi āpiha haumaru kaunihera hoki/rānei kia haramai ki te kōrero mō ngā mahinga haumaru.Mā te whakamahi i tētahi hoahoa Venn whai porohita inaki e toru whakatauritetia ngā mōhiohio ka hiahia ngā kaitaraiwa motoka, kaieke paihikara me ngā kaihīkoi kia mōhiotia e ērā atu.Tito waiata, pātere, ngari-kūnanu rānei mō ngā karere haumaru pāhihi.Whakamahia tētahi hoahoa Y hei matapae i te āhua o tētahi haerenga haumaru ā-tirohanga, pā me te rongo.Me tuhi ka whakaputa i tētahi pūrākau o tētahi ao anamata e whai ai ngā kaihaere rori i ngā tikanga haumaru i ngā wā katoa me te noho i roto i tētahi taiao ka whakamahere paitia. Whakaurua ngā huatau e hāngai ana ki te hinengaro hauora, tinana hauora, whakatau tikanga pai, whakaaro pai ki te taiao, taihara, te ngāwari o te ikiiki, panoni huarere, te wāteatanga o te pūngao, aha atu, aha atuWhakahaere rangahau (me te uiui i ngā mātua/whānau) hei tautuhi tāngata i roto i te hapori e taea te āwhina me te haumaru ina haere ana i te huarahi, hei pāhihi hoki. He aha ngā mea e mōhiohio ana tātau ināianei mō ēnei tāngata rauemi? Whakaotihia tētahi mahi Pouakapōhi hei kohi mōhiotanga hou. Whakaihiria ngā whakautu i roto i te akomanga.Whakatauira mā te whakamahi ana i tētahi puka Papatau Whakahaerenga Mōreatanga taketake (RAMS), e tautuhi ana me te ārai i ngā mōreatanga mō tētahi haerenga i roto waka (me whakarite kia taketake ngā whakaupoko mō ngā Taumata 1–2). Whakaurua ngā ākonga ki te whakakī i tētahi puka RAMS mō tētahi haerenga akomanga e tū mai. Tērā pea he hīkoi ki tētahi wāhi tūtata ki te kura pēnei i te

19

Page 20: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

whare pukapuka tūmatanui, ngā hōpua wai kaukau hapori rānei.Whakaotihia tētahi tātaringa SWOT (e tautuhi ana i ngā kaha, ngoikoretanga, whai wāhitanga, me ngā whakatuma) ki tētahi ara e hiahia ana rātau. Me tautuhi rātau i tētahi ngoikoretanga, whakatuma rānei ka whakaitihia e ngā mahi takitahi.Whakamahia tētahi Wīra Mutunga Iho hei matapae i ngā mutunga iho o tētahi mahi. E whakaaroaro ana i ngā tūhononga i waenga i ngā mutunga iho. Arā, he aha ngā pānga o ngā tāia moremore o tētahi mokoka?Hoahoatia ka waihanga i tētahi kēmu e whakarite ana i ngā mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi me te whakaatu anō i ngā kawenga huarahi pai mā te katoa.Tuhia ngā reta ki te etita e whakaatu ana i 'ngā rārangi hiahia' mō ō rātau hiahia hei whai mā ngā kaiwhakamahi huarahi, TĒRĀ RĀNEI ka taea e rātau te waihanga me te whakaputa i tētahi mātārere me tētahi 'tikanga' mō ngā kaitaraiwa.'Kia ahatia?', otirā, 'Me aha ināianei?'Tautuhia te tukanga whakaaro ka whakamahia ina waihanga rautaki haumaru, ina whakatinana anō hoki.

LI: Matapaetia ka pēhea te panoni haere o te hāereere i te ao anamata.LE: Matapaehia ngā momo mōreatanga ka pā ki ngā pāhihi ina haere i roto i tētahi waka [Tangohanga Roa Ake]Matapaehia e pēhea ana te rerekē o te haere atu, mai hoki i ngā wāhi mō ā rātau tamariki me ā rātau mokopuna i te ao anamata i te kauneke haeretanga o ngā hangarau.

LI: Tautuhia, whakamāramhia hoki/rānei ngā painga me ngā kino o ngā haerenga ā ngā rā e tū mai.Tautuhi,a whakamāramahia hoki/rānei ngā painga me ngā kino ka puta pea i ngā rerekētanga ki ngā haerenga.

LI: Matapaetia te āhua o te hāereere i te ao anamata.LE: Tīpakohia tētahi āhuatanga o te hāereere. Hei tauira, te haere ā-motu, i tāwāhi rānei, te haere arorangi rānei. Tuhia ka whakaahua rānei/hoki e pēhea ana te āhua o tēnei, pēhea te whakatinana rānei i te ao anamata.

20

Page 21: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Ngā Taumata 1 me te 2Waihangatia tētahi mapi mā ngā āhuatanga rerekē haramai ai ngā ākonga ki te kura ka tuhi i ngā ingoa o ngā ākonga (whakaahua rānei) ki raro i ia wāhanga.Mahi takirua, whakamahia ēnei mōhiohio hei whakatau i ngā āhuatanga mōrearea nui rawa mō ō hoa. Aromātahia te kaha o te mōreareatanga. Hei tauira, ki tētahi awhe1-10.Tautuhia ngā huarahi ka taea te whakahaere i ngā āhuatanga mōrearea. Me whakamahi ngā ākonga i tēnei ki te waihanga me te whakatinana i tā rātau ake mahere whakahaere whaiaro. Ka taea pēnei tēnei i roto i ngā kōrero mō tētahi, wiki akomanga rānei, i roto rānei i te SMS kura whaiaro. Aroturuki me te tuku urupare mō te āhua o te whakamahi a ngā ākonga i tā ratau mahere kia noho haumaru ai rātau. Me pātai ki ngā ākonga kia tirohia ngā wāhi ka taea te whakakaha me te whakaatu i tēnei rerekētanga ki tā rātau mahere.Arotake haerehia te mapi kāwai akomanga i roto i te tau. Whakahoutia ina neke whare ngā ākonga, ina tae ngā ākonga hou ki te akomanga, ina panoni haere ngā huarahi me ngā haukotinga ara. Whakatauhia mēnā kei te ōrite tonu ngā mōreatanga. Whakatauhia mēnā me whai upane anō i taumata kē. Hei tauira, mēnā e hiahiatia ana tētahi kaupapa mātauranga kura whānui mā roto i ngā pānui kura, paetukutuku kura, whakaaturanga i te minenga kura me te taumata i runga ake mā tētahi reta ki te pepa ā-rohe, MP, Koromatua, NZTA hei rapu panonitanga hei whakapai ake i te haumaru tūmatanui.Ngā Taumata 3-5Waihangatia rānei/hoki tētahi rauemi ā-kite hei āwhina ki te whakamōhio i ngā ākonga tamariki ake mō te haumaru huarahi.Tērā rānei, waihangatia tētahi pāpāho hei whakarato mōhiohio haere tonu mō te katoa o te hapori kura mō tēnei kaupapa. Tērā pea he wāhanga tuku kōrerorero i runga reo irirangi o te kura, ngā kupu āwhina rite tonu rānei/hoki ki te rangitaki, paetukutuku, minenga rānei o te kura. Whakaitihia te whai wāhitanga o te kaiako i roto i te wā, kia riro hoki mā ngā ākonga e whakahaere. Utua/hāpaitia rānei ngā tikanga rerekē mā te hapori kura ki te tuku urupare ki ngā ākonga mō te kounga, hāngaitanga me te tōtikatanga o tā rātau rauemi whakaiti mōreatanga me te whakapiki māramatanga mō ngā take haumaru huarahi i te kura.

Ngā Rauemi:IahikoTe pānga o te tāpoi ki te ahumahi tāpoi i Aotearoahttp://www.teara.govt.nz/en/tourist-industry/page-5

Ngā haerenga o mua i Aotearoahttp://www.teara.govt.nz/en/beach-culture/page-1

Te haere mā te hoiho i Aotearoahttp://www.teara.govt.nz/en/horses/page-3

Te ikiiki tūmatanui i Aotearoa

21

Page 22: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

http://www.teara.govt.nz/en/public-transport/page-8http://www.teara.govt.nz/en/public-transport/page-2

Ngā ahunga tāpoi i Aotearoahttp://www.transport.govt.nz/research/Documents/How%20New%20Zealanders%20travel%20web.pdf

Ngā haerenga i te ao anamatahttp://www.ibtimes.com/heres-what-future-travel-looks-1039452http://dsc.discovery.com/tv-shows/curiosity/topics/big-question-future-of-travel.htm

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta miramira ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te kōwae ako. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.He tauira tukutuku aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e whakawaehere ki te tīwae tuatahi ngā tohu ka whakamahia e rātau i roto i te kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te tukutuku ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga angitu mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Hei tauira: Te whakaaroaro mō ngā pūtake me ngā pānga hoki o ngā mōreatanga i au e pāhihi ana

Tangohanga Roa Ake

Whakamahia ai e au ngā rautaki maha hei whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana, ā, e mōhio ana au mō te wā me te take o te whakamahi.Ka taea e au te ako ētahi atu hei whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana. Ka tū au hei tauira mō ētahi atu hei āwhina i a rātau ki te whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana.Ka rapu urupare au me pēhea te whakapai ake i te āhua o taku whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana.

Pānga Whakamahia ai e au ngā rautaki maha hei whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana, ā, e mōhio ana au mō te wā me te take o te whakamahi.

Hangangamaha Whakamahia ai e au ngā rautaki maha hei whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana engari kāore au i te tino mōhio mō te wā me te take o te whakamahi.

Hangangatahi Ka taea e au te whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana ina tohutohutia ahau, whakahautia rānei.

Hangangatōmua E hiahia āwhina ana au hei whakaaroaro i ngā pūtake me ngā pānga mōreatanga i au e pāhihi ana

Hei tauira: Tautuhi mōreatanga ina haere au hei pāhihi

Tangohanga Roa … ā, ka taea e au te whakatau kōrero whānui mō ēnei mōreatanga ina haere au hei

22

Page 23: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Ake pāhihi.

Pānga … ā, ka taea e au te whakamārama i te hāngaitanga o ēnei mōreatanga ina haere hei pāhihi/ te whakamārama i ngā pūtake me ngā pānga o ēnei mōreatanga.

Hangangamaha Ka taea e au te tautuhi i ētahi mōreatanga hāngai ina haere au hei pāhihi.

Hangangatahi Ka taea e au te whakaatu i tētahi mōreatanga hāngai ina haere au hei pāhihi.

HangangatōmuaE hiahia āwhina ana au ki te tautuhi mōreatanga hāngai ina haere au hei pāhihi.

23

Page 24: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

NGĀ TOI - TE MAHI-Ā-REHIATOI ATAATATOI PUORO

Hei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere:

Ngā Toi ā-Tinana - Hōparahia ngā āhuatanga mā te whakaaroaro me te urupare mā te whakatautau me te whakaari hei whakawhitiwhiti i tētahi whakaaro hei whakamōhio, whakaawe rānei/hoki i ngā kaimātakitaki mō ngā tikanga hei whakahaere i tō rātau ake haumaru whaiaro me te haumaru o ētahi atu ina hāereere haere.

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeWhāinga Paetae

Aromatawai:Ngā Hua Akoranga Whakatakune/Ngā Koronga Akoranga

Ka tāea e te ākonga te:Ngā Toi ā-Tinana: Ngā Taumata 1 me te 2Tūhura, whakamahi, whakawhanake māramatanga ki te/me tewhakanui: ngā huānga whakaari tae atu ki te whakamahitanga o te tinana, te oro, me te reo: ngā momo mokowā me te whakauru ki ngā mahi whakatauanga me te hangatanga; te whakamahi ngātahi i te tinana me te reo ki ngā horopaki rerekē; āna ake mahi whakaari me ērā a ētahi atu.I te Reo MāoriTaumata 1

Ngā Taumata 1 me te 2Ngā Koronga Akoranga ā-AoE ako ana mātau ki te hōpara me te whakamahi i ngā huānga, tūāhua me ngā tikanga o te whakaari hei whakaatu, urupare hoki/rānei ki ngā whakaaro.

Ngā Toi ā-Tinana: Ngā Taumata 3 me te 4Tūhura, whakaahua, whakaatu māramatanga mō, me te tuari whakaaro mō: ngā tukanga whakaari; momo whakaari

I te Reo MāoriTaumata 3Taumata 4

Koronga Akoranga ā-AoKei te ako mātau me pēhea te whakaatu me te urupare ki ngā whakaari e tautuhi ana i ngā āhuatanga e paheko ana ngā huānga, ngā tūāhua me ngā tikanga hei waihanga whakamāramatanga ki roto i ā rātau mahi, me ā ētahi atu.

Ngā Huānga Ngā Tūāhua Ngā Tikanga

Whakatautau Reo Ngā Tikanga

24

Page 25: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

WāWāhi

Āhua NgākauTohu

ManioreArotahi

Rerekētanga

TinanaNekehanga

Mokowā

Hanganga:Hei tauira, atahanga

pateko, hokinga whakaaro, taki

kōrero, ngā hoahoa/mapi,

whakaputa whakaaroTe Tukatuka Tikanga

Whakaari:Hei tauira,

Whakatautau ki te Pakitara, Nōhanga Wera, Kahu o te

Mātanga, Whakatautau Kaiako,

Pōhewatanga, Whakawhitiwhiti ā-

Waea.Ngā Tikanga Whare

TapereHei tauira, Ngā

whanaungatanga Kaiwhakatau

Kaimātaki, putanga me te kuhunga, ngā

hangarau whare tapere

Ngā Tikanga Tātangi:Hei tauira, whaikupu ā-roto, kōrero, ngā tohutohu atamira.

Raupapa Mahi: Ngā Wheako Akoranga E Taea Ana

Ngā Taumata 1-2Kia mōhio: E whakaahua ana ngā koronga akoranga e whai ake i ngā akoranga haere tonu puta noa i tēnei wāhanga akoranga. He whakaahua i ngā pūkenga e taea ai te ākonga te whakauru mātātoa ki ana akoranga ahakoa te wāhanga akoranga.

25

Page 26: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

LI: Whakaaro hōhonu mō ōku ake akoranga.LI: Āhukahuka ina angitu au, ētahi atu rānei hei ākonga.LE: Whakamahia ngā tauira, ngā 'whakaputa whakaaro' rānei hei whakaako ākonga me pēhea te:

● whakaaroaro mō te whaikikotanga o ō rātau akoranga ki ngā paearu angitu kua takoto.

● tautuhi me te whakaahua tikanga e taea e rātau te kite angitunga i roto i ā rātau ake akoranga me ngā akoranga a ētahi atu

● urupare ki ngā whakahoki kōrero mai, whāngai kōrero hoki/rānei

Whakarite e mārama ana ngā ākonga ki te kaupapa o te whakaaroaro, te whakaaro hōhonu rānei ki ā rātau ake akoranga me ngā painga o te hoatu, whiwhi me te urupare ki ngā whakahoki kōrero mai mō ā rātau ake akoranga.

LI: Tautuhia ngā mahinga haumaru e taea ai e au me ētahi atu ki te haere atu me te hoki haumaru mai i te kura.LE: Ohia manomanotia me te whakarārangi mai i ngā mōhiotanga o ngā ākonga mō te haere atu me te hoki haumaru mai i te kura ia rā. Ka whakamahia e te kaiako tēnei rārangi ki te arowhai i ngā mōhiotanga ake o ngā ākonga mō te haere atu me te hoki haumaru mai i te kura. Tautuhia ngā wāhi matea ākonga hei arotahi i ngā whakaakoranga, akoranga hoki.

Kia mohio ai: Me hoki anō ki ngā koronga akoranga e whai ake puta noa i te wāhanga akoranga ina hōhonu haere te māramatanga o ngā ākonga.LI: Matapakitia he aha te whakari, ā, me pēhea tā tātau whakauru.LI: Matapakitia he aha te whakatautau, ā, me pēhea te whakatautau.LI: Matapakitia ngā kaupapa rerekē o te whakaari.Matapakitia he aha te whakaari, ka whakamārama ka whai wāhi te katoa ki tētahi kōrero pūrākau kāore anō rātau kia rongo. Matapakitia he aha te whakatautau, ka mutu ka whai tūranga whakatautau te katoa (tae atu ki te kaiako) i roto i tēnei whakaari.Whakamāramahia te TIR (Whakatautau Kaiako) ka mutu ka kawea e tētahi tangata tētahi tūranga

26

Page 27: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

whakatautau, ā, ka āwhina tētahi pakeke/ ākonga pakeke ake rānei i ngā ākonga i a rātau e mahi ana.Ko te tūranga whakatautau a tētahi atu kaiako/ ākonga pakeke ake, mōhio ake rānei ko tētahi ākonga pōuri i te mea kāore anō kia tae mai tana tuakana ki te tiki mai i a ia mai i te kura ka whakahoki ki te kāinga. Kei te whakaaro ake a Tama ki te hoki mā raro ki te kāinga ko ia anake ahakoa kāore ia i te tino mōhio me pēhea tana tae ki te kāinga.

LI: Whai wāhi ki tētahi 'whakatautau whānui' hei whāngai i ngā kōrero.Ina hoki mai ngā kaiako ki te akomanga, ka whakatautauhia e tētahi te tūranga o te ākonga, a Tama, ā, ka whakatautauhia e te kaiako taurua/ tangata rānei te tūranga o te kaiako ārahi i te matapaki akomanga me te uiui haere i te raruraru.

LI: Urupare tika ki te 'Whakatautau Kaiako' (Tirohia te rārangi kupu i roto i te wāhanga rauemi mō tētahi whakamārama o ngā kupu whakaari)LI: Matapaetia he pēhea ngā kare ā-roto o tētahi kiripuiaki me te tuku whakamārama hei tautoko i tō matapae.LI: Tautuhia/ whakarārangitia/ whakaahuatia/ whakamāramatia ngā mōreatanga (mōreatanga whaiaro, tūpono hoki ki ētahi atu) e pā ana ki tētahi kōwhiringa ka tautuhia.LI: Tautuhia/ whakarārangitia/ whakaahuatia/ whakamāramatia ngā mōreatanga (mōreatanga whaiaro, tūpono hoki ki ētahi atu) ka taea te whakahaere.LE: Ka whakatautau ngā ākonga i ngā tūranga o ētahi mātanga huarahi haumaru e āwhina ana ki te:

● tautuhi/ whakaahua he aha te raruraru,● tautuhia ngā mōreatanga tērā pea ka tūpono

ki te haumarutanga o Tama me te haumarutanga o ētahi atu

● tautuhia mai ka pēhea te āhua o Tama, ā, nā te aha i pēnei ai

● tohutohu i a Tama mō ngā mea ka taea e ia te whakahaere i ana mōreatanga me ia kōwhiringa

27

Page 28: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

LI: Aromātaihia ngā kōwhiringa o ia kiripuaki mai i te tino whaikiko ki te kore take.LE: Tuhia, tāhia rānei ētahi o ngā whakaaro, mahia hei mahi ā-akomanga. Ka whakarārangi haere ngā ākonga i a rātau anō ki tētahi rārangi e tohu ana i te whaikikotanga e ai ki ō rātau whakaaro mō ngā kōwhiringa e haumaru ai a Tama me ētahi atu me ō rātau pūtake.

LI: Whakaraupapa haeretia ngā upane hei whai mā te kiripuiaki kia tae pai ia ki te kāinga.LE: Ka taea e ngā ākonga te whakatautau i ngā upane hei whai mā Tama kia tae pai ia ki te kāinga. Pātaihia: He rautaki tēnei e tino tau ana ki a koe? He aha ai? Ki te kore, he aha ai? Me aromatawai whaiaro, ā-aropā hoki ngā ākonga i ā rātau raupapa. Me kimi i ngā tikanga a ngā ākonga ki te whakamahi urupare mai mō a rātau akoranga hei whakaatu i ngā whakapaitanga i roto i ā rātau akoranga.Hei whakaū i ēnei akoranga ka taea e ngā ākonga te hopu, te tā rānei i ngā upane. Mō ngā tauira o ngā pūwhakarite whakairoiro e pā ana ki te raupapatanga: http://www.netrover.com/~kingskid/graphic/graphic.htm.Ka taea e ngā ākonga te whakamahi kaupapa pēnei i Comic Life hei whakaputa, whakaatu rānei rānei i tā rātau raupapatanga. Tīpakohia tētahi hei whakaatu i tētahi whakaminenga kapa, kura rānei, whakaaturia rānei/hoki ki te pānui a te kura, paetukutuku kura rānei.Ngā hononga ki te pānui pukapuka:He maha ngā momo tikanga rerekē e taea te whakamahi i te akoranga i runga ake mō ngā momo tuhituhi rerekē. Hei tauira:

● he mahi tuhi kōrero akomanga whānui, me te whakamahi i tā rātau raupapatanga hei whakataunga, tērā rānei ka whakaaturia te kōrero ko te pūrākau "Tohua he huarahi" e kōrero ana mō ētahi kōwhiringa e rua, neke atu rānei engari mā te kōwhiringa haumaru anake e taea ai te whakaoti i te kōrero.

● he pou tuhinga tohutohu - Tēnā koe Abby, inanahi ...... I te tino pōuri ahau i te mea ...... Me aha au?

28

Page 29: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Whakamahia tētahi tūtohi PMI hei whakarārangi/ whakaahua/ whakamārama i ngā mutunga o tētahi rongoā ake. Tirohia: http://eworkshop.on.ca/edu/pdf/Mod21_graph_PMI.pdf

LI: Whakamahia ngā tikanga o te whakaari kia kitea tētahi āhuatanga mai i te tirohanga o tētahi kiripuaki ake.LE: Me whakatautau hokohoko i te tūranga kiripuaki ka whakamahi i te tikanga 'tūru wera'. Ka taea e ētahi atu ākonga i roto i te rōpū te whakangungu ki te waihanga pātai hei tautuhi e pēhea ana te āhua o te kiripuaki i roto i taua āhuatanga, ā, he aha te raruraru. Kei te whakatautau ngā kiripuaki hei hōpara reo, tohu kanohi me ngā tohu e tika ana ki tō rātau kiripuaki.

Whakawhanake haerehia ngā whakaaro i roto i tēnei wāhanga akoranga, e whakamahi ana i ngā wheako whakaaro e hāngai ana ki ngā wheako o ngā ākonga.

LI: Tuarihia ō rātau whakaaro ka whakaaroaro mō ō rātau wheako akoranga.LE: Whakaotihia te tūtohi Y e whakaahua ana i te āhua ā-kite, kare ā-roto, ā-rongo i roto i tēnei whakaari.Hei akomanga, me whakaaroaro ngā ākonga mō ngā mea i ako rātau mō te rapa rongoā me te whakarite kei te haumaru rātau me ētahi atu.

Ngā Taumata 3-4

LI: Matapakitia ngā kaupapa rerekē o te whakaari.LI: Matapakitia ngā huānga/ tikanga o te whakaari.LE: Matapakitia he aha te whakaari, ā, ka tautuhi i ngā huānga me ngā tikanga o te whakaari e mōhio ana ngā ākonga. Whakaurua/ ka arotake hoki i ētahi o ngā huānga whakaari me ngā tikanga i roto i te whakamahana, te whakataki rānei ki ia akoranga. Whakaaturia ngā huānga me ngā tikanga i roto i tētahi mokowā mataho hei tohu āwhina. Ohia manomanotia/ waihangahia he rārangi o ngā ture akomanga, tūmanako rānei hei ārahi i te whai wāhitanga o ngā ākonga i ngā wā akoranga.LI: Whakamahia ngā wheako whaiaro kia mārama,

29

Page 30: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

kia hāngai ai ki te whakaari.LE: Kohia ētahi whakaahua/ atahanga o ngā tāngata i tētahi huihuinga NUI. Matapaehia ngā nekenga i roto i te pikitia mai i te tirohanga o ētahi kiripuaki. Honohonohia ngā matapae ki ngā mahi e whakaaturia ana, tērā rānei ki ngā tohu ā-wāha, ā-kite hoki i roto i te ataanga.

LI: Whakamahia ngā huānga whakaari, tūāhua me ngā tikanga hei hōpara i ngā kare ā-roto, mahi hoki.LE: Tīmata mā te whakamōhio i ngā tikanga whakaari. Me whakatauira mai te kaiako i te/ whakamahi i tētahi 'Whakaputa whakaaro/ me whakauru rānei i tētahi rōpū ki te whakatauira mai me pēhea te waihanga i te taitapa whakatio. Whakamahia te tauira hei waihanga paearu angitu. Ka tīpakohia e ngā rōpū tētahi atahanga hei waihanga i tētahi 'taitapa whakatio'.Tautuhia/ whakaahuatia/ whakamāramatia/ aromātaitia te whaikikotanga o tētahi tangata, rōpū rānei/hoki hei pupuri, tukurua rānei i te tūnga tinana me ngā tohu kanohi.

LI: Tautuhia tētahi wāhanga angitu, whakapainga hoki/rānei.LE: Ka whakatauira mai te kaiako i te whakahoki kōrero ki ngā paearu angitu, ā, kei ngā rōpū te kawenga ki te whakahoki kōrero aropā me te whāngai kōrero mō tētahi atu rōpū.Whakamōhiotia te whakamahi i te tikanga whakaari o te 'Kōrero Whakaaro' hei whakaaro ake he aha ngā mea ki ō rātau whakaaro ngā whakaaro o tētahi kiripuaki i roto i te atahanga, ā, he aha i pēnei ai ō rātau whakaaro. Aromātaihia te whaikikotanga o tētahi tangata, rōpū mō te āta 'uru ki te hinengaro' o te kiripuaki me te whakaahua mai i ngā whakaaro o te kiripuaki i roto i te atahanga.

LI: Matapaehia tētahi mahi i puta i mua, i muri rānei i te atahanga i tētahi huihuinga.LE: whakamahia te tikanga whakaari 'Hokinga Whakaaro me te Whakaaro Anga Whakamua' hei matapae he aha i puta i mua, i muri rānei i te atahanga. Aromātaihia te whaikikotanga otētahi rōpū ki te matapae i tētahi huihuinga i mua, i muri rānei, e

30

Page 31: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

whakamahi ana i tō rātau mōhiohio onāianei o ngā nekehanga i roto i te pikitia.

Hei akomanga, tirohia tētahi whai wāhitanga haerenga, whakapātari haerenga rānei mō te tae atu o ngā tāngata ki tētahi huihuinga NUI. Whakamahia te tikanga whakaari o te 'Ara Ngākau Manako' hei tautuhi i ētahi o ngā kōwhiringa pai ka taea e te kiripuaki.

LI: Tautuhi/ whakarārangi/ whakaahua/ waihanga hononga i waenga i te kīanga, whakataukī me tētahi whai wāhitanga haerenga, whakapātari rānei mō te hunga e haere ana ki tētahi huihuinga NUI.LE: Hōparahia ngā kīanga me ngā whakataukī haumaru. Ka tautuhi/ whakarārangi/ whakaahua/ waihanga ngā rōpū iti i ngā hononga i waenga i te kīanga, whakataukī me tētahi whai wāhitanga haerenga, whakapātari rānei mō te hunga e haere ana ki tētahi huihuinga NUI. Ka whakamāori ngā rōpū iti i te whakataukī, kīanga rānei i tohua e rātau mā te whakamahi i te tikanga whakaari o tētahi Whakatauiratanga Tinana. Whakarārangihia hei akomanga ngā whai wāhitanga haerenga tauwhāiti, whakapātari rānei mō tētahi rōpū tauwhāiti. Hei tauira, tō rātau rōpū taipakeke, whānau, kaumātua. Whakawhanake whakaaro mō tētahi whakatautau e whakaatu ana i te whakatikanga o tētahi āhuatanga mā te whakamahi i te whakamāoritanga hou o tā rātau kīanga, whakataukī rānei.

LI: Urupare ki tētahi whakaaturanga whakaari e tohu angitu ana ki paearu tauwhāiti.LE: Mātakitia hei akomanga tētahi ataata e whakatairanga ana i tētahi kōrero haumaru huarahi. Hei tauira, LegendHei akomanga, rōpū iti rānei, tautuhia:

● he aha ake te kōrero matua?● ko wai te kaimātaki e tūmanakohia ana?● he pēhea te whakaputa i te kōrero?● he aha ngā tikanga whakaari e whakamahia

ana ki te (i) whakaoho hinengaro (ii) whakawhanake i te māramatanga o ngā kaimātaki ki tētahi kiripuiaki?

● whakaahuatia/ whakamāramahia rānei he

31

Page 32: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

pēhea te whakatau i te mānukanuka? Whakamārama/ tātaritia ngā mutunga o tēnei.

● waihangatia ētahi atu momo whakamutunga?● aromātaihia te whaikikotanga o te pānui

whakatairanga? Me homai whakamārama hei tautoko i tētahi whakaaro.

Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Ka whakamahia e ngā ākonga tēnei paearu hei whakawhanake i tētahi pānuitanga mā rātau ake. Aromatawai aropātia ngā rōpū ki ngā paearu i runga, tētahi paearu rānei i waihangahia e koe me tō akomanga.Ngā hononga ki te ICT: Hopukina te pānuitanga mā tētahi kāmera ataata, whakatikatika mā te whakamahi Movie Maker/ iMovie (ētahi atu pūmanawa rānei) me te whakaatu i tā rātau pānuitanga ina oti ana i tētahi hui ā-kura – Whakaminenga me te tono i ngā whānau kia haere mai.

Ngā Rauemi:

Tā:● Cowley, J. Car Care. 1990 Wendy Pye Team, Te Kaporeihana Āwhina Hunga Whara, Aotearoa. Ka kitea

tēnei i roto i tētahi kete ACC i ngā kura katoa i Aotearoa.● He Manu Tuhituhi● Reo Kōrero – Kua rikoata (ngā tauira i hopukina, ngā tauaromahi)● Whārangi Tuhituhi – tauira● Ngā Papakupu● He Pātaka Kupu● Ngā Pepeha a Ngā Tīpuna● Kia mataara mō te whakataetae Haumaru Huarahi NZTA.

Iahiko Tirohia te Rārangi Kupu o ngā kupu whakaari:

● http://artsonline2.tki.org.nz/ecurriculum/drama/glossary.php He hātepe whakaari ka tuhia ki te hōpara i tētahi take haumaru i te taumata kura tuatahi.

● http://artsonline2.tki.org.nz/resources/units/learning_in_action/car_care/ Hono ki hapori tuihono o Ngā Toi

● http://artsonline.tki.org.nz/ Hono ki ngā kupu me ngā rautaki ka whakamahia i roto i te whakaari

● http://dramaresource.com/strategies

32

Page 33: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta whakaputa ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te wāhanga. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.He tauira rōpū aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e waehere ki te tīwae tuatahi o ngā tohu ka whakamahia e rātau ki roto i ngā kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te tukutuku ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga angitu mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Tauira: Tīpakohia me te whakamahi i ngā tūāhua whakaari hāngai me ngā tikanga hei whakawhiti i tētahi whakaaro

Tangohanga Roa Ake

Ka taea e au te tīpako me te whakamahine whakaaro, te whakakotahi whaikiko i ngā tūāhua whakaari me ngā tikanga mō te kaupapa o te whakamōhio me te whakaawe i ngā kaimātaki kia noho haumaru ai rātau ina haere ai rātau.

Pānga Ka taea e au te tīpako me te whakamahi i ngā tūāhua whakaari hāngai hei whakawhanake i te/ngā whakaaro mō te kaupapa o te whakamōhio me te whakaawe i ngā kaimātaki

Hangangamaha

Ka taea e au te whakawhanake me te tīpako whakaaro hei whakamōhio me te whakaawe i ngā kaimātaki.

Hangangatahi

Ka taea e au te whakawhanake i tētahi whakaaro hei whakamōhio, whakaawe hoki/rānei i ngā kaimātaki.

Hangangatōmua

Ka taea e au te whakawhanake i tētahi whakaaro mā ngā tautoko a te kaiako.

33

Page 34: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

PĀNGARAUHei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere.

Āhuatanga: tūnga me te whakaangatanga - ahunga me ngā taunga.

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Aromatawai:Ngā Putanga Ako Koronga/Ngā Whāinga Akoranga

Ka tāea e te ākonga te:Taumata 1

Te Wāhi me te Ahunga

Ka whai, ka hoatu hoki i ngā tohutohu mō te nekeneke e whai wāhi mai ana:

• te tawhiti;

• te ahunga;

• te hurihanga (hurihanga

0, 1–4, 1–2, 3–4, 1, 11–4, 11–2 …).

Ka whakamārama i te wāhi noho o tētahi mea.

Taumata 2

Te Wāhi me te Ahunga

Ka hanga, ka whakamahi mahere māmā:

• ka whakaatu taunga;

• ka whakaatu ahunga;

• ka whakamārama

huarahi;

Taumata 1

Te whakamahi i te reo ā-wāhi hei whakaahua me pēhea te tae atu ki tētahi wāhi mai i tētahi wāhi.

Te tuku me te whai tohutohu mā te whakamahi i te reo ā-wāhi, ā-ahunga hoki; hei tauira, raro, whiti, runga, mauī, matau, huri hauwhā, huri haurua, ki runga, ki raro.

Te whakarōpū i ngā tūtohu me ngā tohu.

Te whakaahua i ngā nekenekehanga ki tō rātou ake reo; hei tauira, whakamua, whakamuri, hīkoi, haurua, aha atu, aha atu.

Te whakatau tata i te roa o te nekeneke mā ngā waeine aro kē.

Taumata 2

Te tuku me te whai tohutohu mā te whakamahi mauī, matau, runga, raro, raki, tonga, rāwhiti me te uru.

Te tātuhi me te whai i tētahi ara i runga tukutuku hei whakaatu i te huarahi e tae atu koe mai i A ki B.

Te tautohu i ngā tūtohu whenua me ngā āhuatanga mai i tētahi wāhi i runga mahere whenua.

Te whakaahua i ngā ara i waenga i ngā wāhi mahere.

Te tapa me te whai i ngā tohu whakamārama i runga mahere whenua.

34

Page 35: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

• ka whakamārama

tirohanga.

Ka whakamārama taunga, ahunga hoki o ngā wāhi matua o te kura, te tāone me te rohe.

Taumata 3

Te Wāhi me te Ahunga

Ka hanga, ka whakamahi pūnaha ki te:

• whakaatu taunga;

• whakaatu ahunga;

• whakamārama huarahi.

Ka whakamahi i ngā tōpito matua ki te whakamārama taunga, ahunga hoki

Taumata 4

Te Wāhi me te Ahunga

Ka whakaatu, ka whakamārama, ka whakamahi i te wāhi noho (taunga) o tētahi mea, me te ahunga:

• ngā tōpito;

• ngā koki o te kāpehu;

• ngā āhuatanga o te taiao;

• te tukutuku (takirua

raupapa);

• te mahere.

Te waihanga i ngā tohutohu nekenekehanga, ahunga hoki kia haere atu mai i A ki B.

Te whakamahi i ngā ahunga kāpehu hei whakaahua me pēhea te kimi i ētahi tūtohu whenua.

Taumata 3

Te whakamahi i ngā taunga hei whakaahua i te tauwāhi o tētahi mea.

Te tuku me te whai tohutohu mō ngā huringa (mauī me te matau) me ngā ahunga kāpehu.

Te tuku me te whai tohutohu mō te tawhiti mā te whakamāori i ngā āwhata ngāwari.

Te tātuhi me te whakamāori i ngā mahere āwhata ngāwari.

Taumata 4

Te whakamahi taunga tōrunga, tōraro hoki hei whakaahua i te tauwāhi o tētahi mea.

Te whakatutuki tātaitanga hei whakawhiti i ngā mita ki te kiromita, i ngā kiromita ki te mita hoki, mō te tawhiti i haerehia.

Te whakaoti rapanga whakarea nekenekehanga mā te whakamahi rautaki pūrua me te haurua.

Te kōrero i ngā meka whakarea e mōhiotia ana hei whakaoti rapanga whakarea mahere, tauwāhi hoki.

35

Page 36: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga E Taea Ana me Ngā Wheako Akoranga: Kei tō kura āna ake whakaritenga mō te whakawhanake koronga akoranga. Me whakataukī ngā koronga akoranga e hāngai pai ana ki ngā āheinga o ō ākonga.

LI: Tautuhia te reo o te tūnga me te ahunga e whakamahia ana kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi [Hangangatahi]LE: Whakarārangitia mai te reo tūnga me te ahunga. Whakamaharatia ngā wā i whakamahia e koe te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi. Whakamahia te reo tūnga me te ahunga hei ārahi i ngā nekehanga o tētahi tangata, tētahi mea rānei puta noa i te akomanga/papa tākaro. Tākarohia ngā kēmu mā te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga. Hei tauira, E kī ana a Haimona me...

L1: Whakaahuahia mā te whakamahi i te reo o te tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai koe mai i tētahi wāhi ki tētahi [Hangangamaha]L2: Whakamaharatia tētahi wā i whakamahia e koe, tō whānau rānei i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru mai i tētahi wāhi ki tētahi.

L1: Whakaraupapa nekehanga mā te whakamahi i te reo o te tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi [Pānga]LE: Tirohia ngā pikitia, atahanga o ngā nekehanga o tētahi mea, tangata rānei e neke haumaru mai ana i tētahi wāhi ki tētahi. Whakaraupapatia, whakarārangitia rānei ngā atahanga, e whakakaupapa ana i ia upane mā ngā tohutohu mō te tunga me te ahunga. Whakamāramahia he aha te whakaraupapa pēnei i ngā upane e āwhina nei kia haumaru te haerenga

L1: Whakarōpūtia te reo o te tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi [Pānga]LE: Ohia manomanotia ngā kupu/tikanga rerekē hei tautuhi i te tūnga me te ahunga. Whakatakotohia ia whakaaro ki tētahi pepa rerekē ka whakatōpū haere. Whakamāramahia mai te take he aha koe i whakatikatika pēnei mai i ngā kupu rerekē.

36

Page 37: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

L1: Whakahāngaitia te reo o te tūnga me te ahunga e āhei ai te tangata te tae haumaru mai i tētahi wāhi ki tētahi [Pānga]LE: Mahi Pū Matatini:Whakamōhiotia atu ngā rīrapa hei hōpara i ngā ariā o ngā huri ½ me te ¼, me te huri matau me te mauī. Kimihia te huarahi poto, roa hoki. Whakatūhia mai he papa tauārai māmā, rīrapa rānei i roto i tētahi wāhi haumaru. Waihangatia ngā rīrapa i roto i te akomanga mā ngā mea tonu o te akomanga me ngā taputapu whare; waihangatia he rīrapa i roto papa tākaro; mahi i runga pepamahi rīrapa; pāhekoheko tuihono hoki/rānei ki ngā rīrapa.

Me mahi takirua ngā ākonga ki te tautuhi i tētahi ara i roto i te kura; hei tauira, mai i te akomanga ki te tari o te kura. Me whakamahi rātau i te reo tūnga me te ahunga hei whakaahua me te whai i te ara, ka huahua i te ara.

Me mahi takirua ki te ārahi i tētahi tangata i roto i tētahi rīrapa, huringa rānei mā te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga. Me āraiwhatu te mahi. Whakamahia ngā rōpū ākonga āraiwhatu ki te ngōki haere i te papa e urupare ana ki ngā tohutohu (e whakamahi ana i te reo tūnga me te ahunga) a tētahi hoa.

Whakaotihia te mahinga rīrapa i runga mapi, mā tētahi ākonga e tuku tohutohu, ā, mā tētahi atu e tā te ara i runga i te mapi.

LI: Waihanga rauemi mā te whakamahi reo tūnga me te ahunga hei āwhina i tētahi e tata ana ki a koe kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu [Tangohanga Roa Ake]LE: Whakamaheretia ngā ara mō ngā tāngata kia tae atu ki tētahi wāhi mai i tētahi atu i roto i te wāhi o te Matatini http://www.tematatini.co.nz/Rotorua2013/venue.htm, hei tauira, mai i te tūnga waka ki te wāhi kaumātua, mai i te wāhi atamira ki te wāhi e whakarite ai ngā kaihaka. Hopukina ā-tuhi, ā-waha hoki.

Hoahoatia me te waihanga tohu haumaru mō ngā wāhi mōrearea, arahīkoi tūnga waka, ngā arapiki mania i te

37

Page 38: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

taiwhanga hākinakina, ngā kuhunga, putanga hoki.

I roto rōpū iti, waihangatia he tauira ahunga-3 o te wāhi Mutunga Mai, whakaarohia ngā ara hīkoi me te neke haumaru mō ngā tāngata me ngā waka, arā, ngā waka tūroro, waka pirihimana

Waihangatia tāu ake mahere wāhi, e whakaatu ana i ngā tōpito katoa, ngā aratika, ngā pūmate me ngā wāhi tīmata me te mutunga.

Hōparatia ngā ahunga kei te mahere wāhi – raki, tonga, rāwhiti, hauauru – ka whakaatu ki tā rātau mahere wāhi hei kī ki tētahi mātiti, mā tētahi kapehu rānei. Ngā mahinga whaitake mō te whakangungu ahunga kapehu he: ‘Pirate Island’ mai i Figure It Out: Geometry, Taumata 2–3, whārangi 20 (whakarerekēhia te kaupapa kaitiora ki tētahi kaupapa eke paihikara); Chippy’s Journeys; me Ngā ahunga kapehu me ngā aronga.

Whakamahia ngā mahere wāhi o mua me nāianei, me ngā mahere rori hei hōpara i te tuhi me te whakamāori i ngā mahere māmā, me te tautuhi wāhi mā te whakamahi arohanga me ngā tohu mātiti.

Uiui Ākonga - Te Haere ki te Pū o Matatini

Tō Mahi: Waihanga tohutohu ahunga hei āwhina i tētahi e tata ana ki a koe kia tae haumaru atu, mai hoki i te Pū o Matatini.

● Whakamahia Whakaaro, whakatakirua, tuari hei whakaaroaro me te matapaki i ngā pūtake e whakamahi mahere tātau. Tuhia ngā whakaaro ki tētahi mahere ariā ka tāpiri haere atu pērā anō i ētahi atu mahi mahere.

● Whakamahia te kōwae Ngā Mahere kei te paetukutuku TKI he whakawhānui ake i ngā mahi mō te pānui, te whai tohutohu me te whakamahere haerenga ki ngā mahere māmā.

● Whakamahia ngā Mahere Huarahi o Aotearoa ki te kimi kei hea ngā wāhi e haere mai ana ia rōpū ki te Matatini, tāpiri tohu hei whakaatu i te wāhi. Matapaehia ngā ara poto ake, roa ake hoki mai i reira ki te wāhi. Whakamātauhia ēnei matapae mā te whakamahi i ngā mahere google me ētahi atu momo

38

Page 39: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

pūrere Navman.

● Ohia manomano mā hea haere ai ki te Matatini (hei tauira, mā runga motokā, wēne, tereina, pahi). Hei akomanga, hōparahia ngā nōhanga rerekē e taea ana i roto i te motokā. (Ka taea e koe te whakaatu i ētahi mea rerekē i ngā motokā e rua, e toru rānei, hei tauira, motokā whānau, teihana wākena, waka kawe tāngata.)

· Huahuatia ngā nōhanga rerekē ka tautuhi katoa mai i tēnā me tēnā mā te whakamahi i tētahi pūnaha waehere ka whakaratoa e koe, pēnei i te K = kaitaraiwa, PM = pāhihi i mua, PMT = pāhihi i muri kaitaraiwa, PMPM = pāhihi i muri pāhihi i mua, ka taea rānei e ngā ākonga te waihanga mai i tā rātau ake pūnaha.

· Whakamātautauria ngā ariā o te wā me te tawhiti. Tautuhia ngā ara rerekē, ohia manomano kawenga kē mō te haere ki te Matatini (hei tauira, mā runga paihikara, te rere, te haere pakiture), te tautuhi rānei i tētahi ara kē e ōrite ana ki taua tawhiti anō. Whakamātautau me te whakaaroaro, "He poto ake, roa ake rānei te haere mā ēnei ara kē? He aha koe i mōhio ai?

● Mā te whakamahi i te Tatau inemita G Map – he inemita Mahere Google hei ine i te tawhiti – me ngā tohutohu mō te whakamahi, ka tirotiro ngā ākonga mēnā ka taea e e rātau te hāpono i ō rātau whakaaro i roto i ngā whakamātautau i runga.

● Whakamahia te pūwhiti raraunga hei hōpara i Adventure Island, tētahi mahinga whakamahere pāhekoheko e whakatītina ana i ngā ākonga ki te ako me te whakangungu i ngā pūkenga mahere hou, me ērā e mōhio kētia ana.

● Ohia manomanotia ngā pūmate, ngā wāhi kaingākau, ngā whakawhiti huarahi, ngā rama huarahi, ngā piriti, nga aha atu, ngā aha atu, ka kitea ina haere ana mā tētahi ara ki te wāhi. I ngā mahere whenua o te rohe, ka whakatakoto tohu ngā ākonga mō ēnei āhuatanga katoa, me te waihanga i tētahi kī mō te mahere whenua.

● Hōparahia ngā momo tirohanga mahere whenua rerekē: tirohanga manu, amiorangi, mahere huarahi me te ahunga-3 ki te pae mīhini mahere a National Geographic.

● Whakamahi Whakaaro, whakatakirua, tuari, whakangungu me te raparongoā i ēnei whakamātautau taunga: Ngā Taunga me Oh, Which Way Do I Go?.

Ngā Rauemi:Tā:

● Te Reo Pāngarau● Rauemi Poutama Tau● Te Rārangitanga Figure it Out● He Pūkete Aromatawai Pāngarau● Pipi Pāngarau

39

Page 40: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Iahiko● PāngarauAotearoa: Rauemi Māori

http://www.nzmaths.co.nz/ng-rauemi-reo-m-ori-o-nzmaths● wickED

http://www.wicked.org.nz/Kokona-Maori/Pangarau

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta whakaputa ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te wāhanga. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.

He tauira rōpū aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e waehere ki te tīwae tuatahi o ngā tohu ka whakamahia e rātau ki roto i ngā kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te tukutuku ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga angitu mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Tauira: Te Whakamahi i te reo tūnga me te ahunga.

Tangohanga Roa Ake

Whakamahia e au ngā rautaki maha hei whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, e mōhio ana mō te wā me te take o te whakamahi.Ka taea e au te whakaako i ētahi atu ki te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.He tauira au mō ētahi atu mō te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.Rapu whakahokinga kōrero au mō te whakapai ake i taku whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.

Pānga Whakamahia e au ngā rautaki maha hei whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, e mōhio ana mō te wā me te take o te whakamahi.

Hangangamaha Whakamahia e au ngā rautaki maha hei whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, engari kāore au i te āta mōhio mō te wā me te take o te whakamahi.

Hangangatahi Ka taea e au te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi mēnā ka tohuākina , ka tohutohutia rānei.

40

Page 41: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Hangangatōmua E hiahia āwhina ki te whakamahi i te reo tūnga me te ahunga kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.

41

Page 42: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

PŪTAIAOHei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere:

O Ahupūngao - Te Ao Kikokiko: Ngā Puna tūrama.....kia kitea kia haumaru.........ngā puna tūrama

42

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Ngā Putanga Ako Koronga/Ngā Whāinga Akoranga

Ka tāea e te ākonga te:Taumata 1/2Te Ngaru me te Ngotangota

2. Ka torotoro me te whai wāhi atu ki te aho, te ātārangi, te kano, te hanga oro, me te pōkākā.

Taumata 3

Te Ngaru me te Ngotangota

2. Ka torotoro, ka whai wāhi atu ki ngā tītohunga ā-rongo o te hanga i ngā orotahi me ngā hā o te oro,

te kawe me te ārai pōkākā.

Taumata 4

Te Ngaru me te Ngotangota

2. Ka tūhura, ka whakamahi i te tauira pūtaiao hei whakaatu i te aho, te oro me te pōkākā.

Taumata 1Te tautohu i ngā puna aho

Te whakamārama i ngā mea whakaata aho

Te whakarōpū i ngā mea kōataata, kāore rānei

Taumata 2

Te tautohu ko ēhea ngā tae e pai ake te whakaata aho

Te whakamārama i te torotika o te nuku o te aho

Te whakarōpū i ngā mea hei kōataata, whakatīaho, pūata-kore rānei

Taumata 3

Te mātakitaki me te tuhi i ngā āhuatanga o te aho

Te whakamārama ka whakaata ā-kokihia te aho

Te whakaahua he aha te whakaata me te hakoko o te aho

Taumata 4

Te rangahau i ngā ture o te aho

Te whakaahua me te whakamārama i te tūāwhiorangi o te aho

Te whakataurite i ngā pūtaketanga aho tūturu, horihori rānei.

Page 43: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga E Taea Ana me Ngā Wheako Akoranga: Kei tō kura āna ake whakaritenga mō te whakawhanake koronga akoranga. Me whakataukī ngā koronga akoranga e hāngai pai ana ki ngā āheinga o ō ākonga.

LI: Tautuhia te Tūrama (me te Pōuri) [Hangangamaha]

LE: Whakaotihia tētahi mahinga pouaka pōhi hei kohi mōhiohio mō ngā mōhiotanga o ngā tamariki ki te tūrama. Ko ētahi pātai pea: a.) I ahu mai te puna tūrama matua i hea? He aha ō mōhiotanga mō tēnei puna? b.) He aha te whakaata? c.) He pēhea te āhuatia o te ātārangi? d.) Whakaingoatia ētahi pūrākau e rua he tūrama te kaupapa. Whakaaturia (mā te whakaweto i ngā raiti) he uaua ake te kite i roto i te pōuri. Whakaotihia tētahi pūwhakarite whakairoiro tairongo mō ngā urupare mō te tūrama me te pōuri. Whakamahia ēnei Kī a te Kaiwhakaaro: Te Kī Hoki Whakamuri – Whakarārangitia ētahi mea 10 kāore e taea e koe me te tūrama. Te Kī Ka Aha Mēnā? – Ka aha mēnā he pōuri i ngā wā katoa? Te Kī Pātai – Mēnā ko te "Tūrama whakaata" te whakautu. Tuhia kia 5 ngā pātai e taea ana. Tākaro me ngā rama i roto i tētahi wāhi pōuri. Hīkoi i roto i te pōuri - i raro i te rangi pō - he pēhea ōna ōritetanga, rerekētanga ki taua hīkoi i te awatea? Ohia manomanotia ngā mea katoa e mōhio ana koe mō te tūrama.Whakamahia ēnei wheako hei waihanga i tētahi whakamāramatanga akomanga - "Ki ō mātau whakaaro ko te tūrama he..." Ki ō mātau whakaaro ko te pōuri he..." Hoki mai ki ēnei whakamārama ka whakatikahia i a koe e ako haere ana mō te tūrama me te pōuri.

LI: Tautuhia ngā puna tūrama [Hangangamaha]

LE: Whakarārangitia mai kia maha rawa ngā puna tūrama e taea ana e koe. Whakamaharatia ngā puna tūrama e āwhina ana i a koe ki te kite kei hea koe (ki te kimi mea rānei) i roto i te pōuri. Whakaingoahia ngā puna tūrama i roto i te akomanga me te papa tākaro. Tuhia ngā puna tūrama rerekē. Ako mō te tūrama me te pōuri me ngā puna tūrama me ngā whakaata i a koe

43

Page 44: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

e whakamātau ana i ngā mea rerekē. Ka whakaputa tētahi pōro whakaata i te tūrama, he whakaata rānei i te tūrama mai i tētahi atu puna? Pēhea tētahi rama, kāpara, kararehe, tiakete rānei? Tākaro me ngā mea ka kite i ngā hua ka puta mai. Kimi pārōnaki i waenga i ngā puna tūrama me ngā whakaata (ngā tīaho tūrama me ngā whakaata tūrama), ko ēhea ngā puna tūrama he tino kaha rawa te tūrama, ngā āhuatanga o te tūrama o te rā, ā, me te mau a ngā kaieke paihikara i ngā kārawarawa whakaataata kia āta kitea rātau kia kore ai e tukia e ngā motokā. http://www.sciencekids.co.nz/gamesactivities/lightdark.htmlWhakaotihia tētahi tūtohi KWHL mō ngā puna tūrama; he mea waihanga, he mea tūturu hokihttp://www.worksheetworks.com/miscellanea/graphic-organizers/KWHLt.html

LI: Whakaahuahia ngā puna tūrama [Hangangamaha]

LE: Mātakitia tētahi puna tūrama. Huahuatia tētahi puna tūrama e tautuhi ana i ngā huanga hira o tētahi puna tūrama. Tuhia tētahi whakaahuatanga o tētahi puna tūrama. (He pēhea?). Āwhinahia ngā ākonga mā te tuku i a rātau ki te whakamātau me ngā puna tūrama rerekē - hōparatia, mātapakitia hoki te tūrama mai i ngā puna maha http://www.iop.org/activity/outreach/resources/pips/topics/light/activity/page_43047.html Kimihia ngā tino mōhio e pā ana ki ngā rākau pūhana. http://www.stevespanglerscience.com/experiment/light-sticks-the-science-of-liquid-light

LI: Whakaahuahia te tae o te tūrama [Hangangamaha]Hōparatia te tae o te tūrama. Pātaihia ō ākonga he aha ki a rātau te tae o te tūrama. He pātai heahea? Ko ngā hana o te rā, tūrama o te rama rānei he "mā' ki te kanohi engari he maha ōna tae. He whero, kikorangi, me te kākāriki ngā tae matua o te tūrama. Ko tōna tikanga ka taea e koe te waihanga i ngā tae katoa mai i te paheko i ēnei tae e toru. Ka kite tātau i te tae o tētahi mea i te mea ka whakaatahia taua tae mai i te mea nā ki ō tātau karu, ā, ka whenumihia atu ētahi atu

44

Page 45: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

o ngā tae e te mea nā.

LI: Whakarōpūtia ngā puna tūrama [Pānga]

LE: Whakarārangitia mai ngā puna tūrama - Kōmakatia ngā puna tūrama hei "tīaho tūrama me ngā whakaata tūrama". Kātahi ka kōmaka haere ki ētahi rōpū e rua, mēnā i whakamahia i te wā o ngā tīpuna, me ēnei rā hoki/rānei. Homai tauira i pēhea te whakamahi i ngā puna tūrama. Kōmakatia ngā puna tūrama i whakamahia e ō tātau tīpuna hei "tīaho tūrama, whakaata tūrama hoki". Whakamāramahia mai ngā rerekētanga i waenga i ngā rōpū.

LI: Whakatauritea ngā puna tūrama [Pānga]

LE: Whakatauritea ngā puna tūrama mai i te wā o ngā tīpuna ki ngā mea kei a tātau i ēnei rā.

LE: Whakatauritea ”ngā tīaho tūrama me ngā whakaata tūrama" http://www.worksheetworks.com/miscellanea/graphic-organizers/compare-contrast.html

LI: Whakamāramahia mai te puna tūrama - he pēhea te tīaho i te tūrama a tētahi tīaho tūrama [Pānga]LE: Tuhia he hoahoa e āta whakaatu ana he pēhea te tīaho tūrama e tīaho ai i te tūrama.

LI: Whakamāramahia mai te puna tūrama - he pēhea te whakaata a tētahi whakaata tūrama i te tūrama [Pānga]LE: Tuhia he hoahoa e whakaatu ana he pēhea tētahi whakaata tūrama e whiwhi tūrama ai, e whakaata ai hoki i te tūrama. Whakamahia ngā whakaata hei whakaatu i te ariā o te whakaata. Tonoa ngā ākonga kia tā i tērā atu haurua o ngā pikitia mā te whakamahi whakaata. Whakamahia te whakaaro, te whakatakirua, te tuari hei matapaki he pēhea te whiwhi tūrama a tētahi whakaata tūrama pēnei i te marama.

LI: Whakamāmara mai ka pēhea ngā puna tūrama rerekē e āwhina ai kia kitea he tāngata (kia kite rānei i ētahi atu) i te pō, i te wā hoki e iti ana te tūrama. (Pānga)LE: Ohia manomanotia ngā tikanga maha rawa e taea ana e te tangata te whakamahia kia kitea rātau ina

45

Page 46: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

haere ana i te pō. Tā pikitia hei whakaatu i ō whakaaro. Whakamāramahia mai te take e āwhina ai te puna tūrama kia kitea he tāngata i te pō. Ohia manomanotia ngā tikanga maha rawa e taea ana hei whakatenatena i ngā tāngata kia kitea rātau ina haere ana i te pō.

Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Hoahoatia ka whakahaere i tētahi whakamātautau hei aromātai i te puna tūrama ka whakamahia kia haumaru ake ai te tangata mā te whakarite kia kitea i te pō, i te wā hoki e iti ana te tūrama.

Hei tauira, hoahoatia tētahi whakamātautau hei whakamātau i tētahi puna tūrama (hei tauira, he whakapiri whakaata) e whakamahia ana kia āta kitea ngā mea i te pō.

Hei tauira, hoahoatia tētahi whakamātau kia kitea ko ēhea ngā tae, mea hoki e māmā ake te kitea i te pō.

Hoahoatia ka whakahaere i tētahi whakamātautau hei aromātai i tētahi hangarau kia haumaru ake ai te tangata mā te āwhina kia kitea rātau i roto i ngā āhuatanga tūrama rerekē.

Hei tauira, hoahoatia tētahi whakamātautau mō te whakamahinga o ngā mōhiti ārai rā whakapitorua - Ki te takahuria e koe ētahi mōhiti ārai rā whakapitorua, ka kite koe he pai ake te whakaiti a ēnei i te kōnakonakotanga o te rori tēnā i ētahi atu. Ina whakaatahia te tūrama mai i te wai, te pakakū, ētahi atu mata maitai kore rānei, ka whakapitoruatia. Arā, ko te tikanga ko te tūrama e whakaatahia ana he nui ake te tōiriiri ki tētahi ahunga i tētahi atu. Ka whakaiti ngā mōhiti ārai rā whakapitorua i tēnei whakaata, e kīia ana ko te kōnakonako, engari ka taea anake mēnā kei te tika te hāngai o ngā arotahi whakapitorua. http://www.exploratorium.edu/snacks/polarized_sunglasses/

Ngā Rauemi:Whakaata, whakaata i te pakitara: Ngā koki o te whakaatatanga. Ngā whakaata me te Ture whakaatatanga.http://www.optics4kids.org/home/futurescientists/easy/mirror,-mirror-on-the-wall-angles-of-reflection/Tūrama me ngā tae hei whakangahau mā ngā taitamariki http://www.kindergarten-lessons.com/science-activities-for-kids.htmlNgā āhuatanga o te tūrama - http://www.misterteacher.com/science/light.html

46

Page 47: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta whakaputa ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te wāhanga. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.He tauira rōpū aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e waehere ki te tīwae tuatahi o ngā tohu ka whakamahia e rātau ki roto i ngā kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te tukutuku ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga angitu mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana.

Tangohanga Roa Ake

Ka whakarārangi taku whakamārama i ngā āhuatanga hāngai maha o te tūrama ME te whakamārama i te take e haumaru ai mō te haere haumaru. Ka whakatau kōrero whānui ahau mō ngā āhuatanga o te tūrama me te haere haumaru.

Pānga Ka whakarārangi taku whakamārama i ngā āhuatanga hāngai maha o te tūrama ME te whakamārama i te take e haumaru ai mō te haere haumaru.

Hangangamaha Kei taku whakamārama ngā āhuatanga hāngai maha o te tūrama.

Hangangatahi Kei taku whakamārama tētahi āhuatanga hāngai kotahi o te tūrama. Hei tauira, he tōtika te haerenga o te tūrama.

Hangangatōmua E hiahia āwhina au ki te whakamārama ka haere torotika te tūrama.

TE REO MĀORI

Hei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru* te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere:

Tā - Tuhituhi tohutohu: te tuhituhi tohutohu mō ngā ngā mahi rerekē, i roto hoki i ngā horopaki haerenga haumaruĀ-waha: te tuku tohutohu mā tētahi hei whai ka whakaoti i tētahi mahi haerenga haumaru, te tae rānei ki tētahi wāhiĀ-taringa: te whakarongo ki ngā tohutohu hei whakaoti i tētahi mahi haerenga haumaru, te tae rānei ki tētahi

47

Page 48: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

wāhiPānui: te pānui i te whānuitanga o ngā tuhinga tohutohu rerekē mō te whakarite i tētahi haerenga haumaruMātakitaki: te hoahoa tuhinga ataata - poutohu me ngā pānui tohutohu/whakatūpato/ngā kāri kēmu kaikohi/ngā tohu huarahi, arahīkoi rānei mō te haere haumaru - huarahi haumaru, haumaru paihikara, aha atu aha atu.

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Aromatawai:Intended Learning Outcomes

Ka tāea e te ākonga te:Pānui: tāutu i ngā ariā matua e puta ai i ngā tuhinga huhua.

Tuhituhi: te toro ki ngū kupu, kīanga uaua hei whakawhaiti kōrero kia tuhi i tētahi tuhinga tohutohu.

Whakarongo: tāutu i ngā kupu mahi/tū mahi o te kōrero me ngā ariā matua

Mātaki: te whakamahi i ngā pānui ataata kia kohi kōrero

Pānui: Ka taea e te tamaiti te tāutu me te tuhi i ngā aria matua (main ideas) ka pānuitia ki ngā tuhinga huhua.

Tuhituhi: Kua mōhio te ākonga ki te kohi kōrero, kātahi ia ka whakaritea aua kōrero ki tētahi tuhinga tohutohu.

Whakarongo: Kua tau te tamaiti ki te whakarongo ki te kaikōrero; te tuhi i ngā ariā matua me te tāutu i ngā tū mahi o āna kōrero.

Mātaki: Kua mārama te tauira ki te mātaki i ngā momo pānui ataata me te whai i ngā tohu(symbols), ngā tuhinga me ngā whakamārama hei kohi kōrero.

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga E Taea Ana me Ngā Wheako Akoranga: Kei tō kura āna ake whakaritenga mō te whakawhanake koronga akoranga. Me whakataukī ngā koronga akoranga e hāngai pai ana ki ngā āheinga o ō ākonga.

48

Page 49: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

LI: Tautuhi tuhituhi tohutohu/whakamārama. (He aha?) [Hangangatahi]LE: He aha te 'tuhituhi tohutohu/whakamārama'. Me matapaki te akomanga, ka tono i ia ākonga ki te tuhi i tāna ake whakautu. Whakapiri tauaromahi ki te tūtohi pakitara. Tautuhia ngā momo reo ka whakamahia – ngā tūmahi.Tāpirihia ngā mōhioho hāngai ki tō tūtohi pakitara akomanga.

LI: Whakaahuatia ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama.LE: Tautuhi ngohe e hiahiatia ai pea ngā tohutohu ā-tuhi. Waihangatia he pakitara o ngā tauira o ngā tuhituhi tohutohu mai i ngā puna rerekē. Hōparahia ka whakarārangi haere i ngā āhuatanga o runga i te tuhituhi tohutohu/whakamārama. Hōparahia ka whakarārangi haere i ngā āhuatanga hōhonu ake o te tuhituhi tohutohu/whakamārama.

LI: Whakatauritea ngā tuhituhinga tohutohu/whakamārama.LE: Whakatauritea he tauira rerekē o ngā tuhituhinga tohutohu/whakamārama Kimihia ngā āhuatanga ōrite. Whakaurua ngā āhuatanga o runga, hōhonu hoki i roto i tō whakataurite. Whakatauritea ngā tauaromahi rerekē i TKI e whakatau ana i ngā rerekētanga me ngā ōritenga. Whakamahia ngā ōritenga hei tautuhi i ngā āhuatanga o ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama. Whakamahia ēnei hei whakawhanake paearu angitu kia taea e ngā ākonga te aromatawai whaiaro i ā rātau ake tuhituhi. Whakatauhia he kōrero whānui mō ngā huanga/āhuatanga o ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama.

LI: Tātarihia ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama.LE: Tirotirohia ngā hautaka kura me ētahi atu rauemi e tautuhi ana i ētahi atu tauira o ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama.Tautuhia mā wai pea ia tuhituhinga. Whakawhānuihia tētahi tauira tuhituhi tohutohu/whakamārama ki tētahi pepa A4, ā, i roto i ngā rōpū tautuhia ngā āhuatanga o ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama angitu i tautuhia i mua ake. I tua atu tohua ka kōrero

49

Page 50: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

mō ngā āhuatanga o runga, hōhonu ake i tautuhia. Pātai atu mēnā i te ngaro tētahi o ēnei āhuatanga ka pēhea te huri o te wairua o te tuhinga. Aromātaihia ko ēhea ngā āhuatanga he hira ake pea i roto i tētahi tuhituhi tohutohu/whakamārama.

LI: Waihanga tahitia ngā paearu angitu mō te tuhituhi tohutohu/whakamārama.LE: Pātaihia - i tutuki i te kaituhi te whakamōhio i te kōrero? Me pēhea tātau e mōhio ai? Hoatu te whānuitanga o ngā rawa ki ngā rōpū ākonga (nūpepa/maheni/pukapuka whare pukapuka, aha atu aha atu), ka tono i ngā ākonga ki te tautuhi i ētahi atu tauira tuhituhi tohutohu/whakamārama. Tuhia ngā tauira hei akomanga, rōpū, takirua, takitahi rānei.Tautuhia ngā āhuatanga e whai take ai te tuhinga. Waihanga tahitia ēnei paearu angitu me ngā ākonga kia taea e rātau te aromatawai i ā rātau ake akoranga i a rātau e tuhi ana i tā rātau tuhituhi tohutohu/whakamārama.

LI: Whakatauhia he kōrero whānui mō te kōrero o te tuhituhi tohutohu/whakamārama.LE: Tirohia te āhua o ngā tauira tuhituhi tohutohu/whakamārama - Whakatauhia he kōrero whānui mō te kōrero e whakaputahia ana e rātau.

LI: Aromātaihia tētahi wāhanga o te tuhituhi tohutohu/whakamārama.LE: Whakamahia te paearu momoho i waihangatia i mua hei aromātai i te whaikikotanga o tētahi wāhanga o te tuhituhi tohutohu/whakamārama.

LI: Tautuhia ngā tohutohu mō te haere haumaru [Hangangatahi]LE: Whakamaharatia ngā tauira tuhituhi tohutohu/whakamārama mō te haerenga haumaru mai i ngā tauira i tuarihia i te akomanga, ngā wheako whaiaro me ētahi atu wāhi. Kohia ngā tauira hei tuari me te akomanga. Parahautia nā te aha i kīia ai ēnei he tohutohu - he tuhituhi tohutohu/whakamārama. Homai tauira hei tautoko i tō kerēme.

LI: Whakaahuahia ngā tohutohu mō te haere

50

Page 51: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

haumaru [Hangangamaha]LE: Kōwhirihia tētahi tauira o ngā tohutohu tuhituhi mō te haerenga haumaru. Tautuhi me te whakaahua i ōna āhuatanga/huanga - me ngā āhuatanga o runga, hōhonu hoki.LI: Whakaraupapahia ngā tohutohu mō te haere haumaru [Pānga]LE: Tapahia ngā tohutohu tuhituhi mō te haerenga haumaru. Whakahanumitia ngā wāhanga ka tono i ngā ākonga ki te whakarite i te wāhanga ki te raupapa tika. Whakapirihia ēnei ki runga whārangi pepa nui. Tonoa ngā ākonga ki te parahau i te raupapa mā te whakakaupapa i te raupapa.

LI: Aromātaihia ngā tohutohu mō te haere haumaru [Tangohanga Roa Ake]LE: Whakamahia te paearu angitu i waihangatia i mua hei aromātai i te whaikikotanga o te tuhituhi tohutohu/whakamārama e whai tohutohu ana mō te haerenga haumaru.

LI: Waihangatia ngā tohutohu mō te haere haumaru [Tangohanga Roa Ake]LE: Whakamahia paearu angitu i waihangatia i mua hei tuhi i āu ake tohutohu mō te haerenga haumaru mō te hunga tata ki a koe. Me whakapakepake ō tohutohu - me te whai i tētahi kōrero kaha/tino kīanga/peha.

Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Waihangatia "Ngā Tohutohu Me Pēhea" mutunga mai mō ngā whānau e haere ana ki ngā huihui puta noa i te motu. Me whai whakaaro tō aratohu ki ngā wāhi katoa o te haumaru – wairua, tinana, hinengaro. Kei a koe mō te āhua o tō aratohu – ā-mati, pukaiti, pānui, powerpoint, kōnae ataata, pakipūmeka, aha atu aha atu

Ngā Tauira:Me pehea te pai mai i ____________ ki _____________.Me pēhea te whakahaumaru i te whānau ina hāereere ana.Me pēhea te pānui tohu huarahi me ngā tohu.Me pēhea te kite mōrearea i runga i te huarahi.Me pēhea te whakarite kei te haumaru a Kui rāua ko Koro i ngā haerenga.Me pēhea te mahi tahi kia haumaru ai ina haereere ana.

51

Page 52: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Me pēhea te whakarite mō te haerenga huarahi nui i Aotearoa.Me pēhea te haere haumaru ki ngā wāhi matua tekau i te takiwā o te huihuinga nui.Me pēhea te tae haumaru atu, mai hoki i tētahi huihuinga nui.Me pēhea te tae haumaru atu, mai hoki i te taunga rererangi.Me pēhea noho hei kaieke paihikara haumaru. Bikewise: <http://www.bikewise.co.nz>Me pēhea noho hei kaihīkoi haumaru. YouTube: How to Cross Safely at a Junction<http://nz.youtube.com/watch?v=ov0XvB-Cjwc> He ataata mō te whakawhiti haumaru i te huarahi.Me pēhea te noho haumaru i runga papawīra.Me pēhea te whakawhiti i te ara rerewē.Me pēhea te heke i tētahi pahi.Me pehea te noho hei pāhihi haumaru i runga pahi/tereina/waka rererangi.

Ngā Rauemi:Tā:

● He Manu Tuhituhi● Te Marautanga o Aotearoa● He Pātaka Kupu● He Reo Tupu He Reo Ora● Te Rārangitanga Hautaka/Kupu Akoako Kaiako o Te Tautoko● Te Rārangitanga Hautaka/Kupu Akoako Kaiako o Te Wharekura● Te Rārangitanga Hautaka/Kupu Akoako Kaiako o Te Kohikohinga● Te Reo Whakataukī● Te Reo Matatini Tau 1-4

Iahiko● Ka Mau te Wehi - Rauemi rongorau, mahere ako

http://www.tki.org.nz/r/language/lls/wehi/● Hoatu-Hōmai

http://hoatuhomai.tki.org.nz/● Ngā Hākoritanga Te Whanake

http://podcasts.tewhanake.maori.nz/index.cfm/1,102,304,42,html/Exercise-1%20● wickED - Kokona Māori

http://www.wicked.org.nz/Kokona-Maori● Mātaiako

http://tmoa.tki.org.nz/Mataiako

52

Page 53: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta whakaputa ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te wāhanga. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.

Ngā tauira o ngā rōpūtanga aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e waehere ki te tīwae tuatahi o ngā tohu ka whakamahia e rātau ki roto i ngā kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te rōpū ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga momoho mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane.

Tauira 1: Tautuhi āhuatanga (o runga, hōhonu hoki) o ngā tuhituhi tohutohu/whakamārama.

Tangohanga Roa Ake Ka taea e au te tautuhi i ngā āhuatanga reo o runga/hōhonu hāngai maha, ka taea te whakamārama i tā rātau kaupapa me te whakatau kōrero whānui mō ngā āhuatanga o te reo i roto i te tuhituhi whakamārama. Ka taea e au te whakaaroaro haere tonu i aku mahi ki te whakapai ake i aku hua.

Pānga Ka taea e au te tautuhi i ētahi āhuatanga reo o runga/hōhonu ake o te tuhituhi tohutohu/whakamārama me te whakamārama i ngā pūtake o ēnei.

Hangangamaha Ka taea e au te tautuhi i ētahi āhuatanga reo o runga/hōhonu akeo te tuhituhi tohutohu/whakamārama.

Hangangatahi Ka taea e au te tautuhi i tētahi āhuatanga reo o runga/hōhonu akeo te tuhituhi tohutohu/whakamārama.

Hangangatōmua Me whai āwhina au i te kaiako ki te tautuhi i ngā āhuatanga reo o runga/hōhonu ake o te tuhituhi tohutohu/whakamārama.

Tauira 2: Hoahoatia he tohutohu hei whāinga mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi atu.

Tangohanga Roa Ake Whakamahia ai e au ētahi rautaki maha hei waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, e mōhio ana mō te wā me te take o te whakamahi.Ka taea e au te whakaako i ētahi atu ki te waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.

53

Page 54: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

He tauira au mō ētahi atu mō te waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.Rapu whakahokinga kōrero ai au mō te whakapai ake i taku waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.

Pānga Whakamahia ai e au ētahi rautaki maha hei waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, e mōhio ana mō te wā me te take o te whakamahi.(whakamahinga rautaki, whai kaupapa hoki o ngā rautaki – ka mōhio he aha ai, mō āhea hoki).

Hangangamaha Whakamahia ai e au ētahi rautaki maha hei waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai mai i tētahi wāhi ki tētahi atu, ā, kāore i te tino mōhio ki te wā me te take o te whakamahi.(whakamātau mā te tika atu hē atu – mōhio ki ngā rautaki engari kāore i te mōhio ki te take, te wā rānei hei whakamahi nō reira ka hapa)

Hangangatahi Ka taea e taea e au te waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi mēnā ka tohuākina au, ka tohutohutia rānei.

Hangangatōmua E hiahia āwhina ana au ki te waihanga tohutohu hei whai mā ētahi atu kia tae haumaru ai i tētahi wāhi ki tētahi.

TIKANGA Ā-IWI

54

Page 55: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Hei horopaki pea mō te kaupapa: Kei te katoa te kawenga kia noho haumaru te whānau i runga i tētahi haerenga. / kia haumaru te haere.

Wāhi me te TaiaoWhakawhaiarotia ngā akoranga i roto i tēnei kōwae kia hāngai ki ngā ākonga i tō kura, me tō hapori hoki mā te:tautuhi he pēhea, he aha hoki i whakamahia ai ngā wāhi i kīia ai anō he hira ki ngā tāngata me ngā rōpū i roto i tō tātau hapori i mua, ināianei me ngā rā e tū mai.

Ngā Putanga Ako Tauwhāiti – Whāinga PaetaeAchievement Objective

Aromatawai:Ngā Putanga Ako Koronga Whānui

Ka tāea e te ākonga te:1.1 Ka whakamārama i ngā āhuatanga tūturu me ngā āhuatanga ahurea o tētahi wāhi.2.1 Ka whakaahua i te whakaawenga o ngā mahi a te tangata i te wāhi me te taiao, me te whakaawenga te wāhi me te taiao i ngā mahi a te tangata.3.1 Ka whakaahua i ngā huarahi i pāhekoheko ai, i urutau ai te tangata ki te taiao i ngā wā o mua.3.2 Ka whakamārama i ngā take me ngā huarahi e whakaatu ai te tangata i tōna hononga ki tētahi tino wāhi, kitētahi tino taiao.4.1 Ka whakamārama i ngā whakaatatanga o te wāhi i ngā pāhekohekotanga o te tangata ki te taiao i ngā wā o mua.4.2 Ka whakamārama i ngā whaiwāhitanga me ngā mātātaki o te

Kei te ako mātou he pēhea, me te take he hira ai ngā wāhi rerekē ki te tangata.

55

Page 56: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

torotoro mō te tangata, te wāhi me te taiao.5.1 Ka whakamārama i ngā take e neke haere ai te tangata ki wāhi kē, me ngā putanga iho o ēnei nekehanga ki tetangata me te wāhi.5.2 Ka whakamārama i te papātanga o ngā huarahi whakahaere rawa ki runga i te whāomoomotanga o te taiao.

Raupapa Mahi: Ngā Koronga Akoranga Tauwhāiti me ngā Wheako Koronga Akoranga

Taumata 1LI: Tautuhia he aha te 'wāhi'.LE: Tautuhia he aha te 'wāhi'. Tango whakaahuatia me te tuhi i te kura hei tauira o tētahi wāhi. Kimihia te kura i runga i tētahi mahere whenua o te rohe.

LI: Tautuhia tētahi wāhi (i roto i tō rohe e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tangata).LE: Hōparatia tētahi wāhi (i roto i tō rohe e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tangata).Tautuhia ngā wāhi rerekē katoa ka taea e koe mā raro i roto i te hawhe haora mai i tō wāhi i tautuhia ai e koe. Whakaahuahia, hopu ataatatia, huahuatia me te tuhi i tētahi wāhi e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tangata.

LI: Whakaahuahia tētahi wāhi [i roto i tō rohe e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tangata].LE: Whakaahuahia tētahi o ēnei wāhi i roto i tō rohe e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tāngata o te hapori, hei tauira, tētahi rākau nui

56

Page 57: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

whakamaruraru, tētahi papa tākaro o waho, marae, papa rēreti, te pāparakāuta.Waihangatia he mahere whenua o ēnei "wāhi hāwhe haora". Mākahia ia wāhanga ki tētahi Mahere Google mā tētahi whakaahua me tētahi whakamārama o te tino take me haere ki reira.

LI:Whakaahuahia te hiranga o tēnei wāhi ki [a koe/tō whānau/hapū/ iwi/ hapori ā-rohe/ā-motu/ ā-ao rānei].Hei akomanga, hei rōpū iti rānei, uiui haeretia me te whakaahua:

● i te hiranga o ngā huihuinga ka tū ki tēnei wāhi ki a koe/tō whānau/hapū/ iwi/ hapori ā-rohe/ā-motu/ā-ao rānei.

● he pēhea te tae atu me te hoki o te tangata i ēnei huihuinga ka tū ki tēnei wāhi e huihui ai ngā tāngata

Uiuihia ngā tāngata i roto i tō hapori ki te rapu mōhio:● mō te hiranga o tēnei wāhi huihui ki te Māori

me ngā rōpū rerekē● he pēhea tō rātau tae atu me te hoki i ēnei

huihuinga ka tū i tēnei wāhi huihui.Pōwhiritia tētahi kaumātua o te rohe, tētahi mātanga hītori hoki/rānei, tētahi o te whānau hoki/rānei kua roa e noho ana i konei ki te kōrero i ngā kōrero mō tēnei wāhi huihui o te rohe, ā, me te āhua o te tae me te hoki o te tangata i tēnei wāhi. Hopukina ā rātau kōrero mō te haere ki ēnei wāhi huihuinga o te rohe.Pōwhiritia tētahi kaiwhakamahere tāone, tētahi tangata o te iwi hoki/ranei, hapū hoki/rānei hei kōrero i ngā kōrero mō ēnei rā mō tētahi wāhi o te rohe, ā, he pēhea tā rātau whakarite i ngā nekehenga o ngā tāngata atu, mai hoki i tēnei wāhi.

LI: Whakatairitea te hiranga o tēnei wāhi ki ngā tāngata rerekē.LE: Whakatairitea te hiranga o tēnei wāhi huihuinga o te rohe ki ngā tāngata rerekē, hei tauira, he pēhea te hiranga o tētahi taiwhanga hākinakina ki ngā whānau tamariki, taiohi, kaumātua, te iwi kāinga, ngā tūruhi, aha atu aha atu.

57

Page 58: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

LI: Whakatauhia he kōrero whānui mō te hiranga o ngā wāhi ki ngā tāngata.Whakatauhia he kōrero whānau mō:

● te hiranga o ngā wāhi huihuinga ki (i) te Māori me (ii) tētahi atu rōpū tāngata

● he pēhea te tae atu me te hoki o ngā tāngata i tētahi huihuinga ka tū i tētahi wāhi huihui

LI: Matapaehia te hiranga o tēnei wāhi ki ngā tāngata ā ngā rā e tū mai.LE: Matapaehia te hiranga o tēnei wāhi o te rohe ki ngā tāngata ā ngā rā e tū mai.

Uinga ĀkongaTō Tūmahi: Waihangatia he rauemi tuihono (tētahi atu rānei) e taea e koe tuari i tētahi wāhi huihui i tautuhia (he āhuatanga tūturu, he mea hanga rānei) e whakahaerehia ai ngā huihuinga me ngā kōwhiringa haumaru mō te tae atu me te hoki mai i te huihuinga.Whakamahia ngā atahanga mamati, ataata, tātuhi, hītori ā-rohe, pūrākau, uiui, hononga ki ngā tuhingai roto i ngā pāpāho ā-rohe, ahopae me te ahopou, aha atu aha atu, hei whakaemi mai i ngā mōhiohio e hopukina ai te wāhi i tautuhia, ā, mā hea tae ai, hoki mai ai hoki ngā tāngata.

Taumata 2* Tīpakohia ngā wheako hāngai mai i te Taumata 1 hei whakahāngai i ngā ākonga ki ngā akoranga kei roto i tēnei wāhanga.

LI: Tautuhia tētahi wāhi (i roto i tō rohe e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata) whakaawe i a koe/tō whānau/ te hapū/iwi/ngā tāngata.LE:Whai whakaarohia tētahi wāhi i roto i tō hapori ā-rohe. Tautuhia he pēhea te hira ki a koe. Uiuihia tō whānau me te hapori ki te rapu mōhio:

● he pēhea te whakaawe o tēnei wāhi i ētahi atu

● he pēhea tō rātau tae haumaru me te hoki mai i tēnei wāhi huihuinga.

LI: Tautuhia tētahi wāhi (i roto i tō rohe e tū ai ngā

58

Page 59: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata) whakaawe i a koe/tō whānau/ te hapū/iwi/ngā tāngata te hapū/iwi me ētahi atu rōpū tāngata i roto i te hapori.LE: Whakamahia ngā putanga o tō rangahau ki te whakaahua pēhea ai te hira o tētahi wāhi i roto i tō wāhi ki a koe/ tō whānau/ te hapū/ iwi me ētahi atu rōpū tāngata i roto i te hapori.

LI: Whakamāramahia he pēhea te whakaawe i a koe, tō noho hoki o tētahi wāhi (wāhi tū ai ngā huihuinga me te huihuinga tangata) i tautuhia.LI: Whakamāramahia he pēhea te whakaawe i a koe, tō ao hoki o tētahi wāhi (e whakahaerehia ai ngā huihui, e huihui ai hoki ngā tangata) i tautuhia.LE: Whakamāramahia he pēhea te whakaawe o ngā huihuinga i tētahi wāhi huihui i ētahi atu me tō rātau ao.Whakamāramahia he pēhea te whakaawe o ngā huihuinga i tētahi wāhi huihui i ngā whanonga o ētahi atu.

LI: Whakaraupapatia te āhua o te tirohanga me te whakamahinga a ngā hapū/ iwi me ētahi atu tāngata, rōpū hoki i tētahi wāhi (i tū ai ngā huihuinga me te huihuinga tangata) i roto i te wā.LE: Whakaraupapatia te āhua o te:

● tiro me te whakamahi a te tangata i tēnei wāhi huihuinga i roto i te wā

● haere o te tangata ki tēnei wāhi huihuinga i roto i te wā

LI: Whakamāramahia he pēhea te whakaawe a ngā hapū/iwi i tētahi wāhi i tautuhia (i tū ai ngā huihuinga me te huihuinga tangata) i ngā rā o mua.LI: Whakamāramahia he pēhea te whakaawe a te iwi me ētahi atu tāngata, rōpū hoki i tētahi wāhi i tautuhia (e tū ai ngā huihuinga me te huihuinga tangata) i ēnei rā.Whakaemihia ngā kōrero mō ētahi atu i roto i te hapori mō tēnei wāhi huihuinga me ngā haerenga o ngā tāngata.Whakamāramahia he pēhea te:

● whakaawe a ngā tāngata i tētahi wāhi huihuinga i ēnei rā i tautuhia.

59

Page 60: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

● haere a ngā tāngata i te wāhi huihuinga i ēnei rā me ngā rā o mua.

LI: Whakatauhia he kōrero whānui mō te āhua o te tirohanga, whakamahinga hoki a ngā hapū/iwi me ētahi atu tāngata, rōpū hoki i ngā wāhi.LE: Whakatauhia he kōrero whānui mō te tirohanga, whakamahi me te haere atu me te hoki mai a ngā tāngata i ngā wāhi huihuinga.

Taumata 3* Tīpakohia ngā wheako hāngai mai i te Taumata 1, 2 hoki/rānei hei whakahāngai i ngā ākonga ki ngā akoranga kei roto i tēnei wāhanga.

LI: Tautuhia me te whakaahua i tētahi wāhi e tū ai ngā huihuinga me te huihui a ngā tāngata e whai take ki a koe/ngā tāngata.Tautuhia me te whakaahua (1) i tētahi wāhi whakahaere huihuinga e whai take ki a koe, tō whānau me ō hoa, ā, (2) me pēhea tō koutou tae atu ko tō whānau me ō hoa ki tēnei wāhi huihuinga me te hoki anō.

LI: Whakamāramahia he pēhea te whai take o tēnei wāhi i tautuhia e tū ai ngā huihuinga, wāhi huihui hoki a ngā tāngata ki a koe.LI: Whakamāramahia he pēhea te whai take o tēnei wāhi i tautuhia e tū ai ngā huihuinga, wāhi huihui hoki a ngā tāngata ki ngā whānau/ hapū/ iwi.Whakamāramahia:

● he pēhea te whai take o tēnei wāhi huihui i tautuhia ki a koe.

● he pēhea tō koutou haerenga haumaru atu ko ō hoa, whānau ki tēnei wāhi huihui

LI: Whakataurite he pēhea te tirohanga me te whakamahi a ngā whānau/ hapū / iwi me ētahi atu rōpū i tēnei wāhi e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata.Rangahauhia tō hapori ki te rapu mōhio:

● he pēhea te whai take o tēnei wāhi huihui ki te iwi me ētahi atu rōpū i roto i te hapori

60

Page 61: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

● mā hea haere ai ētahi atu, hoki mai i runga i te haumaru i ngā huihuinga ka tū ki tēnei wāhi

LI: Whakaraupapahia he pēhea te whakamahi a ngā whānau/ hapū/ iwi me ētahi rōpū rerekē i tēnei wāhi (e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata) i roto i te wā.

LI: Whakamāramahia he pēhea te whai take o tēnei wāhi i tautuhia e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata ki ngā whānau/ hapū/ iwi me ētahi atu i mua.LE: Whakaemihia ngā kōrero mō te whai take o tēnei wāhi huihui me ngā kōrero haerenga e pā ana ki tēnei wāhi mai i te iwi me ētahi atu i roto i te hapori o te rohe.Pōwhiritia tētahi kaumātua, mātanga hītori o te rohe, kainoho wā roa, kaiwhakamahere tāone hoki ki te tuari kōrero mō te whakamahi me te haere atu, hoki mai i tētahi wāhi huihui i tautuhia.

LI: Whakatauritea he pēhea te tirohanga me te whakamahi a ngā whānau/ hapū / iwi me ngā rōpū rerekē i tēnei wāhi (e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata) i ngā rā o mua me ēnei rā.LE: Whakamāramahia he pēhea te whai take o te wāhi huihui i tautuhia ki ētahi atu.Whakatauritea he pēhea te tirohanga, whakamahi me te haere atu, hoki mai a ngā tāngata rerekē i taua wāhi huihui i ngā rā o mua me ēnei rā.Ki tētahi rārangi wā, whakaraupapahia he pēhea te whakamahi a ngā tāngata rerekē i tēnei wāhi huihui i roto i te wā, hei tauira, te whakamahi i roto i te 24 haora.Ki tētahi rārangi wā, whakaraupapahia he pēhea te haere a ngā tāngata rerekē ki tēnei wāhi huihui i roto i te wā, hei tauira, te whakamahi i roto i 24 haora.

LI: Matapaehia he pēhea te tirohanga me te whakamahi pea a ngā whānau/ hapū / iwi me ngā rōpū rerekē i tēnei wāhi (e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata) ā ngā rā e tū mai.Matapaehia he pēhea te tirohanga, whakamahi me te

61

Page 62: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

haere atu, hoki mai a ngā tāngata rerekē ā ngā rā e tū mai.

Taumata Whā* Tīpakohia ngā wheako hāngai mai i ngā taumata o mua hei whakahāngai i ngā ākonga ki ngā akoranga kei roto i tēnei wāhanga.

LI: Tautuhia he aha te 'hōparatanga' me te 'auahatanga'.LE: Tautuhia he aha te 'hōparatanga' me te 'auahatanga'. Whakamahere whakaaro me te tuhi i ngā whakaaro o ngā ākonga.

LI: Tautuhi me te whakaahua i tētahi wāhi e tū ai ngā huihuinga, e huihui ai hoki ngā tāngata.Tautuhia tētahi wāhi i roto i tō rohe e huihui ai te tangata, e tū ai hoki ngā huihuinga.

LI: Whakaahuahia ngā kaihōpara, kaiwhakawhanake hoki o mua o tētahi wāhi i huihui ai ngā tāngata, i tū ai hoki ngā huihuinga.Pōwhiritia tētahi kaumātua, mātanga hītori o te rohe, kainoho wā roa, kaiwhakamahere tāone hoki/rānei ki te tuari kōrero mō te tūhuratanga me te whakawhanaketanga o tētahi wāhi o te rohe i tautuhia hei wāhi i huihui ai ngā tāngata, i tū ai ngā huihuinga.

LI: Whakaahuahia tētahi wāhi i huihui ai ngā tāngata, i tū ai ngā huihuinga e pā ana ki tōna whakamahinga mai i te tūhuratanga me te whakawhanaketanga.Whakaahuahia tēnei wāhi e pā ana ki tōna tūhura tuatahitanga.Hei tauira, tirohia tēnei whakaahuatanga o ngā wāhi e arotia ana i Te Tāonenui o Te Whanganui-a-Tara, Now we're a tourist city: how Wellington buildings tell our story. <http://wellington.scoop.co.nz/?p=356> Kōrero rangitaki a Lindsay Shelton mō te hīkoi haere i ngā whare o Te Whanganui-a-Tara.

62

Page 63: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

LI: Whakaahuahia ngā tāngata kua whakamahia tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, tētahi wāhi huihui hoki mai i tōna whakawhanaketanga.LE: Tautuhia me te whakaahua i ngā kaihōpara Māori tuatahi me ētahi atu rōpū kaihōpara o tēnei wāhi. Whakaahuahia ētahi atu rōpū i whakamahi i tēnei wāhi mai i tōna whanawhanaketanga.Tautuhi/ whakarārangi/ whakaahua/ whakamārama/ whakatau kōrero whānui mō ngā mōhiotanga, pūkenga me ngā huanga o ngā kaihōpara tuatahi. Tautuhia/ whakarārangitia/ whakaahuatia/ whakamāramatia/ aromātaitia i pēhea te whai wāhi o ō rātau mōhiotanga, pūkenga me ngā huanga ki tō rātau angitu(matenga rānei) hei kaihōpara, hei kaiauaha hoki/rānei.

LI: Whakaraupapatia ngā rerekētanga i roto i tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, e tū ai hoki ngā huihuinga me te āhua o te whakamahi a ngā tāngata i tētahi wāhi mai i tōna tūhuratanga.Whakamaherehia te haerenga a ngā kaihōpara i mua, i muri hoki i te tūhuratanga i tētahi wāhi huihuinga.

LI: Whakarōpūhia ngā whakamahinga rerekē o tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, e tū ai hoki ngā huihui mai i tōna tūhuratanga.Whakapae, ka hōpara i ngā take i kōwhiri ai ngā kaihōpara ki te whakamahi i tētahi wāhi huihui i tautuhia mō tētahi take whāiti. (Hei tauira, ko tihi o tētahi puke e titiro atu ki te aka, he wāhi pai tēnei hei whakatū i tētahi pā tūwatawata i te mea ka kitea e te hunga noho i te pā te haerenga mai o tētahi hoariri i te moana). Uiui haeretia me te whakaahua i te whakawhanaketanga me te whakamahinga o tēnei wāhi mā te Māori me ētahi atu rōpū o ngā kaihōpara tuatahi.

LI: Whakatauritea ngā whakamahinga rerekē o tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, e tū ai ngā huihuinga i ngā rā o mua me ēnei rā.LE: Whakaahuahia ngā tohu o tā rātau hōparatanga e taea tonu te mātakitaki i tēnei rā (ngā tohu o te pā o mua, rua kūmara). Whakamāramatia me te waihanga whakatau kōrero whānui mō ngā tohutohu o ēnei tohu

63

Page 64: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

mō te āhua o te titiro, te whakamahinga o tēnei wāhi e tētahi rōpū tāngata. Tuhia tētahi tirohanga a tētahi kaitoi, waihangatia tētahi tauira rānei e whakaatu ana i te āhua whakamahi a tētahi rōpū tāngata i tēnei wāhi i ngā rā o mua. Whakatairitehia tēnei ki te āhuatanga o te titiro, whakamahinga hoki o te wāhi i tautuhia e ngā rōpū rerekē o ēnei rā.Tirohia te rārangitanga Whare Taonga: He mōhiohio mō ngā kōrero e whakaahua ana i ngā wāhi, i pēhea, he aha hoki i hira ai ki ō rātau hapori rerekē.http://www.maoritelevision.com/tv/shows/whare-taonga/all-episodes?page=1

Whakamahia he hoahoa venn hei whakatairite ōritetanga me ngā rerekētanga i waenga i ngā rōpū mō te titiro, te whakamahinga hoki i tēnei wāhi.

LI: Whakamāramahia he pēhea te tuku whai wāhitanga o te tūhuratanga me ngā rerekētanga o muri ki tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, e tū ai ngā huihuinga mā ngā tāngata.LI: Whakamāramahia he pēhea ngā whakapātari o te tūhuratanga me ngā rerekētanga o muri ki tētahi wāhi e huihui ai ngā tāngata, e tū ai ngā huihuinga mā ngā tāngata.LE: Whakarārangitia:

● ngā rerekētanga ki/whakawhanaketanga o tētahi wāhi huihui mai i tōna tūhuratanga.

● ngā rerekētanga ki te āhua o te whai wāhi me te whakamahi a te tangata i tētahi wāhi huihui mai i tōna tūhuratanga

● ngā āhuatanga rerekē i haere atu ai, i hoki mai ai ngā tāngata i tētahi wāhi huihui

Whakarōpūhia/ whakamāramahia he pēhea te kī he whai wāhitanga, whakapātari rānei mō te tangata ngā rerekētanga ki te whakawhanaketanga o te wāhi e huihui ai te tangata.Whakaraupapatia ngā rerekētanga

● i roto i tētahi wāhi huihui me te āhua o te whakamahi a te tangata i taua wāhi mai i tōna tūhuratanga

● mō te āhua o te haere atu me te hoki mai i tētahi wāhi e tū ai ngā huihuinga

Rapua ngā mahere whenua o mua o tō rohe me te

64

Page 65: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

whakamahere i ngā rerekētanga ki tētahi wāhi huihui i tautuhia mai i tōna tūhuratanga.Whakarōpūtia ngā momo ikiiki rerekē ka whakamahia e te tangata mō te haere atu me te hoki mai i tētahi wāhi huihui i ēnei rā.

LI: Whakatauritea ngā whakapātari me ngā whai wāhitanga ka whakaratoa e te hōparatanga me te whakawhanaketanga o tētahi wāhi e huihui ai te tangata me ngā huihuinga.Whakatauritea:

● ngā whakamahinga rerekē o tētahi wāhi huihuinga i ngā rā o mua me ēnei rā.

● ngā momo ikiiki haere ka whakamahia hei haere atu, hoki mai i tētahi wāhi huihuinga i whakahaerehia ai ngā huihuinga, i ngā rā o mua me ēnei rā.

Whakamāramahia nā te tūhuranga me ngā rerekētanga i muri ki tētahi wāhi huihui kua:

● whakarato (i) whai wāhitanga me (ii) ngā whakapātaritanga mō ngā tāngata.

● whakarato (i) whai wāhitanga haerenga me (ii) ngā whakapātaritanga haerenga mō ngā tāngata.

Whakatauritea:● ngā whakapātari me ngā whai wāhitanga i

whakaratohia e te hōparatanga me te whakawhanaketanga o tētahi wāhi huihuinga

● ngā whakapātari me ngā whai wāhitanga ki te hāereere i whakaratohia e te hōparatanga me te whakawhanaketanga o tētahi wāhi huihuinga

Tautuhi/ whakarārangi/ whakaahua/ whakamārama/ whakatau kōrero whānui mō te āhua o te whakapātari me ngā whai wāhitanga i whakaratohia e te hōparatanga me te whakawhanaketanga o tētahi wāhi huihuinga i whakaputa i te wairua auaha i ngā tāngata. Tautuhi/ whakarārangi/ whakaahua/ whakamārama/ whakatau kōrero whānui mō te pānga o tētahi panoni hou ki (i) te whakawhanaketanga o tētahi wāhi huihuinga (ii) ngā tāngata (iii) te āhua i tirohia ai, i whakamahia ai e ngā tāngata tētahi wāhi, ā, (iv) te āhua o te haere atu me te hoki mai a te tangata i tētahi wāhi huihui. (Hei tauira, ko Te Wai o Hua i

65

Page 66: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Māngere i hanga kōhanga mai i te hinewaiapu hei toro mai i te mahana o te rā kia mahana ai mō te whakatipu kūmara i roto i te taiao hauangi ake).

LI: Matapaetia ngā whakapātari me ngā whai wāhitanga ka whakaratohia e tētahi wāhi e huihui ai te tangata, e tū ai ngā huihuinga mō ngā tāngata, wāhi me ngā taiao ā muri ake.LE: Matapaetia ngā whakapātari me ngā whai wāhitanga ka whakaratohia e ngā hōparatanga atu anō o tēnei wāhi huihui mō ngā tāngata, wāhi me ngā taiao ā muri ake.

Taumata 5* Tīpakohia ngā wheako hāngai mai i ngā taumata o mua hei whakahāngai i ngā ākonga ki ngā akoranga kei roto i tēnei kōwae.

LI: Tautuhia me te whakaahua i:● te wāhi● ngā tāngata● tētahi ‘huihuinga nui’● tētahi wāhi e hāngai ana ki te whakahaere i

tētahi huihuinga nui.LE: Tautuhia me te whakaahua i tētahi 'huihunga nui' i roto i tō hapori. Tērā pea he taiopenga ahurea pēnei i te Poukai, Wānanga Reo, Te Matatini, tētahi whakataetae hākinakina pēnei i Te Houtāewa, Iron Māori rānei.Tautuhia tētahi wāhi e pā ana ki te whakahaere huihuinga nui i Aotearoa. Tērā pea ko Tūrangawaewae e whakahaere nei i te Koroneihana ia tau, ko Waitangi, ko Rātana Pā.Whakaahuahia ngā tāngata:

● ka neke ki tēnei wāhi kia whai wāhi ki tētahi huihuinga nui

● ka wehe i tēnei wāhi i te wā o tētahi huihuinga hui

● ka wehe i tēnei wāhi i muri o tētahi huihuinga hui

● ka neke ki tēnei wāhi i muri o tētahi huihuinga hui

66

Page 67: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Whakaahuahia ngā tāngata me ngā rātonga i whakahauhia ki te āwhina i ngā tāngata kia neke haumaru atu, mai hoki i tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui. Hei tauira, te hauora me te haumaru, whakahaere waka haere, haumarutanga me te whakahaerenga whakaminenga.

LI: Whakaahuatia:● ngā mokowā i waenga wāhi● ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā

whakapono rerekē o te tangata● ngā mahinga me ngā whakatau ka kawea e

ngā tāngata i runga i ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā whakapono.

● ngā nekehanga i waenga wāhi.LE: Whakaahuatia:

● tētahi wāhi e pā ana ki te whakahaere huihuinga nui i Aotearoa.

● i pēhea te waihanga, mātaki me te whakahaere a te tangata i te mokowā

● te āhuarangi me te takotoranga o te whenua o te wāhi.

● ngā āhuatanga tōrangapū, ahurea, pāpori, hītori me te ōhanga o te wāhi

● te urunga wāhi me te hoahoa o te wāhi● ngā mokowā e neke haere ana te tangata kia

uru ai ki tētahi wāhi e pā ana ki te whakahaere i tētahi huihuinga nui i Aotearoa

Whakahaere uiui me ngā tāngata e neke atu, neke mai ana i tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui.Whakaahuahia ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā whakapono rerekē o te tangata mō tētahi wāhi e whakahaere ana i tētahi huihuinga nui.Whakaahuahia ngā mahinga me ngā whakatau a ngā tāngata e neke atu, neke mai hoki i tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui.Tautuhia:

● nō wai ngā uara me ngā tirohanga ka kōrerohia me te whakapūrongo i roto i ngā rawa pāpāho

● nō wai ngā uara me ngā tirohanga kei te ngaro

Tautuhia ko wai ka taea, kāore e taea hoki te urupare

67

Page 68: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

me te mahi ina tū ana he huihuinga nui i tētahi wāhi.

LI: Whakaraupapahia:● te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi.● ngā rerekētanga ki tētahi wāhi i roto i te wā

LE: Whakamaherehia ngā ara ka whai i ngā tangata ina neke haere ana ki tētahi wāhi e whakahaere ana i tētahi wāhi. Whakakaupapahia te mahere mā ngā kōrero o ngā momo ikiiki ka whakamahia hei neke haere atu i ngā tāngata ki te wāhi, ā, me te whakahoki mai.Whakaahuahia me te whakaraupapa i te nekehanga o ngā tāngata ki tētahi wāhi, me te whakahoki mai i te wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui. Whakaurua ngā momo ikiiki rerekē me ngā tawhiti i haerehia. Whakaritea he rārangi wā mō tētahi rōpū tāngata e haere ana ki tētahi wāhi e tū ana tētahi hui nui.Whakaraupapahia ngā rerekētanga ki tētahi wāhi i roto i te wā Whakaraupapahia ngā rerekētanga ki tētahi wāhi e whakahaere ana i tētahi huihuinga nui mai i te whakawhanaketanga wāhi me te whakariterite ki te whakapai i te wāhi, whakawātea rānei.

LI: Whakarōpūhia:● ngā tāngata me ngā wāhi● ngā nekehanga● ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā

whakapono rerekē o te tangataLE: Whakarōpūhia:

● ngā tāngata e neke atu, neke mai ana i tētahi wāhi whakahaere i tētahi huihuinga nui.

● ngā uara, whakaaro, tirohanga hoki/rānei i muri i ngā whakatau a ngā tāngata ki te haere ki tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui – ka pūrongotia, kāore rānei

● ngā wāhi whakahaere huihuinga nui - ngā taiwhanga hākinakina

● ngā momo ikiiki ka whakamahia ina neke tāngata ki tētahi wāhi, ina hoki anō i te wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui.

LI: Whakatauritea:● ngā tāngata me ngā wāhi

68

Page 69: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

● te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi.● ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā

whakapono o te tangataLE: Whakatauritea:

● ngā tāngata e haere atu, hoki mai ana i tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui.

● ko ngā tāngata ka haramai i tāwāhi me ngā tāngata ka hāereere i te motu, kō ngā tāngata ka haere ki te wāhi i te wā o tētahi huihuinga nui me ngā tāngata ka kōwhiri ki te wehe i tētahi wāhi i te wā o tētahi huihuinga nui

● te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi● ngā momo ikiiki rerekē ka whakamahia ina

haere ana ki tētahi wāhi, ā, hoki anō i te wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui.

● tētahi wāhi e whakahaere ana i tētahi huihuinga nui - i mua, i te wā tonu, me muri hoki o tētahi huihuinga nui

● ngā uara, whakaaro, tirohanga hoki/rānei i muri i ngā whakatau a ngā tāngata ki te haere ki tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui

LI: Whakamāramahia:● ngā pūtake mō ngā mahi a ngā tāngata ina

neke i waenga wāhi● Ngā mutunga iho o ngā tāngata ina neke i

waenga wāhi.● he aha ngā mea ka waihanga i ngā uara,

whakaaro, tirohanga me ngā whakapono rerekē o te tangata

● he pēhea te whakaawe o ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā whakapono i ngā whakatau me ngā mahi a ngā tāngata

● ngā mutunga iho o ēnei mahiLE: Whakamāramahia:

● ngā uara, whakaaro, tirohanga hoki/rānei i muri i ngā whakatau a ngā tāngata ki te haere ki tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui

● he pēhea te tautoko, tukituki rānei o ēnei uara, whakaaro, tirohanga rerekē hoki/rānei mō tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi

69

Page 70: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

huihuinga nui● ngā mutunga iho o ngā mahi a ngā mahi me

ngā whakatau mō te neke atu ki, hoki mai i te wāhi o te huihuinga nui

● nā te aha i waihanga ai ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā whakapono rerekē o te tangata mō tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui

Tātarihia:● te wāhi● te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi● ngā uara, whakaaro, tirohanga me ngā

whakapono o te tangataLE: Tātarihia:

● te wāhi● te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi● ngā uara, whakaaro, tirohanga hoki/rānei i

muri i ngā whakatau a ngā tāngata ki te haere ki tētahi wāhi e whakahaeretia ai tētahi huihuinga nui – ka pūrongotia, kāore rānei

LI: Whakatauhia he kōrero whānui mō te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi.LE: Whakatauhia he kōrero whānui mō ngā mahi me ngā whakatau a ngā tāngata e neke ana ki, e wehe ana rānei i tētahi huihuinga nui.

LI: Aromātaihia ngā mutunga iho o te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi.LE: Tautuhia/ whakarārangitia/ whakaahuatia/ whakarōpūtia ngā mutunga iho o te nekehanga o ngā tāngata i waenga wāhi.Aromātaihia ngā mutunga iho o te whakahaere i tētahi huihuinga nui i tētahi wāhi.

Uinga Ākonga

70

Page 71: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

Taumata 1Uinga ĀkongaTō Tūmahi: Tērā tētahi whakaaro he kaihōpara koe kua tūhura koe i tēnei wāhi huihuinga. Waihangahia tētahi pūrongo hōparatanga, e kōrero ana mō tō tūhura me ngā whai wāhitanga me ngā whakapātari ka whakaratohia, ka taea e koe te tukuatu tuihono. Whakaurua ngā tūtohutanga mō te whakamahinga ā muri ake o tēnei wāhi.Tirohia a:BBC: The Seven Man-Made Wonders of the North West.<http://www.bbc.co.uk/manchester/content/articles/2005/09/09/seven_man_made_wonders_feature.shtml> He pūrongo nā BBC mō ngā whakamīharotanga matua e whitu i waihangatia o Ingarangi Māuru.

Taumata 2Uinga ĀkongaTō Tūmahi: Waihangatia he rauemi tuihono (tētahi atu rānei) e taea e koe te tuari “kōrero mō te whakaawe o tētahi wāhi huihui mō ngā tāngata me ngā tikanga haere atu, hoki mai i taua wāhi” me te whakatītina i ētahi atu hei tāpiri kōrero, urupare me ā rātau ake pūrākau. [Rangitaki, wiki, whārangi tukutuku]Hei tautoko i ngā ākonga me pēhea te tuhi i tētahi rangitaki:http://www.ptengland.school.nz/index.php?mid=6

Taumata 3Uinga ĀkongaTō Tūmahi: Waihangatia he rauemi tuihono (tētahi atu rānei) e taea e koe tuari i tētahi wāhi huihui i tautuhia (he āhuatanga tūturu, he mea hanga rānei) e whakahaerehia ai ngā huihuinga me ngā kōwhiringa haumaru mō te tae atu me te hoki mai i te huihuinga.Whakamahia ngā atahanga mamati, ataata, tātuhi, hītori ā-rohe, pūrākau, uiui, hononga ki ngā tuhingai roto i ngā pāpāho ā-rohe, ahopae me te ahopou, aha atu aha atu, hei whakaemi mai i ngā mōhiohio e hopukina ai te wāhi i tautuhia, ā, mā hea tae ai, hoki mai ai hoki ngā tāngata.

Taumata 4Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Tērā tētahi whakaaro he kaihōpara koe kua tūhura koe i tēnei wāhi huihuinga. Waihangahia tētahi pūrongo hōparatanga, e kōrero ana mō tō tūhura me ngā whai wāhitanga me ngā whakapātari ka whakaratohia, ka taea e koe te tukuatu ki tētahi pātengi hōparatanga tuihono o "ngā wāhi e taea e tātou te huihui". Whakaurua ngā tūtohutanga mō te whakamahinga ā muri ake o tēnei wāhi. Hei tauira, tirohia ngā pūrākau kura i te Living Heritage <http://www.livingheritage.org.nz/> He wāhi tuihono e taea e ngā kura o Aotearoa te whakaputa i ā rātau kōrero mō ngā tāngata me ngā wāhi.

Taumata 5Uinga ĀkongaTō Tūmahi:Waihangahia he rauemi e āwhina ana i tētahi rōpū tāngata i tautuhia mō ngā take e whakamanahia ana rātau, kāore e whakamanahia ana rānei ina mahi ana, waihanga whakatau hoki mō te haerenga haumaru atu me te

71

Page 72: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

hoki mai i tētahi wāhi e tū ana tētahi huihuinga nui.

Ngā Rauemi:Tā:Takaparawhau nā Tui Hawke-TohiarikiWaipā nā Paul MeredithKāwhia Moana nā Gareth Seymour

IahikoTe haere ki tētahi huihuinga nui: E whakarite ana a Hauiti mō ngā pae mate 12, 000http://www.stuff.co.nz/waikato-times/news/8626851/Food-flying-of-shelves-as-thousands-gather-for-Horomias-tangihttp://www.gisborneherald.co.nz/article/?id=32264http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10880774

Ako mō te tirohanga me te whakamahia a te iwi kāinga, Te Wai o Hua, i te Maunga o Māngere me tōna taiao. http://www.mangeremountain.co.nz/mangere10/history/

Ngā tangohanga mō ngā kaiwhakatere Māori:Kupehttp://www.teara.govt.nz/en/first-peoples-in-maori-tradition/page-6

Te hītori o Te Arawa me ōna hono ki te rohe o Te Waiarikihttp://www.teara.govt.nz/en/te-arawa

Aromatawai mō te Ako: Kaiako/Aropā/WhaiaroMā ngā kaiako e āta whakaputa ngā wheako akoranga i runga ake ka whakamahia hei aromatawai mō ngā akoranga puta noa i te wāhanga. Ka taea ēnei te tuhi i roto i ngā kōpaki/pūnaha whakahaerenga kura.

He tauira rōpū aromatawai whaiaro:Mā ngā kaiako e waehere ki te tīwae tuatahi o ngā tohu ka whakamahia e rātau ki roto i ngā kura hei aromatawai.Tērā pea ki ngā taumata, ngā aratohu MOE, ngā whakaritenga ā-roto rānei. Ka taea te tuhi i te rōpū ki ngā whāinga paetae, te tuhi anō hei whakaritenga momoho mō ngā tamariki e ai ki te hiahia o te kura.Miramiratia ngā kīanga tōtika i ia upane. He tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake.

Tauira: Whakatauritehia te āhua o te haere a te tangata ki tētahi huihui NUI i ngā rā o mua ki te āhua o te haere i ēnei rā.

Tangohanga Roa Ake

Ka taea e au te whakatau kōrero whānui mō te āhua o te haere a te tangata ki ngā Huihuinga NUI i ngā rā o mua me ēnei rā, ā, mai i tēnei ka matapae ka pēhea tō rātau haere

72

Page 73: TIROHANGA WHĀNUI - Web viewHe tauira tēnei o tētahi ahu kotahi anake. Tauira: Whakaahuahia ngā āhuatanga o te tūrama i roto i te horopaki o te whakahaumaru ina haere ana. Tangohanga

Kia Pai Tō Haere nā Te Waka Kotahi (NZ Transport Agency) www.education.nzta.govt.nz

ā ngā rā e tū mai.

Pānga Ka taea e au te whakarārangi i ētahi ōritetanga hāngai me ngā rerekētanga i waenga i te āhua o te haere a te tangata ki tētahi Huihuinga NUI i ngā rā o mua ki te āhua o te haere ki tētahi Huihuinga NUI i ēnei rā me te whakamārama hoki he aha ngā take o ngā ōritetanga, rerekētanga rānei.

Hangangamaha

Ka taea e au te whakarārangi i ētahi ōritetanga hāngai me ngā rerekētanga i waenga i te āhua o te haere a te tangata ki tētahi Huihuinga NUI i ngā rā o mua ki te āhua o te haere ki tētahi Huihuinga NUI i ēnei rā.

Hangangatahi Ka taea e au te whakarārangi i tētahi ōritetanga hāngai tētahi rerekētanga rānei i waenga i te āhua o te haere a te tangata ki tētahi Huihuinga NUI i ngā rā o mua ki te āhua o te haere ki tētahi Huihuinga NUI i ēnei rā.

Hangangatōmua

E hiahia ana au ki te whakataurite i te āhua o te haere a ngā tāngata ki tētahi Huihuinga NUI i ngā rā o mua ki te āhua haere o ēnei rā.

73