tirsiyada soo socda ka filo qoraal-

Xidhmada 1aad , Tirsiga 1aad, Maaraj 2012 / Vol. 1, No.1, March 2012

Gorfaynta buugaagta Gorfaynta buugaagta Gorfaynta buugaagta Gorfaynta buugaagta / Bookreviews ……………………………………..…..…………...53

Waraysi / Waraysi / Waraysi / Waraysi / Interviews ………….……… 84

Tirsigan / In this issue

Ereyga quraarka

2

Waxtarka Carrabka iyo dibnaha

4

Xasilloonidarrada far Soomaalida

19

Hal-xidhaale

24

Baaxadda Suugaanta Haweenka

35

Waraysi beri hore lala yeeshay Dr. Georgi Kapchets

45

Murtida Maanta

Wixii hal tasoobey

Haddaan hal-abuurku

Halaanhal ku sheegin

Hoyooyin ku heesin

Inuu afka hooyo

Hobaaq ku dhacaayo

Ayaan hadda sheegay

Cabdiraxmaan Guri Barwaaqo

� Hab dhaqanka dibgalayaasha ‘le’, ‘ley’, iyo ‘ey’

� Habkii ay Soomaalidu isu daweyn jirtey

� Waraysi xiiso badan oo ay HERER la yeelatay

Dr. Georgi Kapchits

� Tabaallada iyo hagardaamada ay ganacsatadu

afka ku hayso, iyo

� Run nin sheegaa godob waw halis

HERER

Warsidaha Afka, Diinta, dhaqanka, Dhaqaalaha,

Siyaasadda iyo Waxbarashada

Tirsiyada soo socda ka filo qoraal-Tirsiyada soo socda ka filo qoraal-Tirsiyada soo socda ka filo qoraal-Tirsiyada soo socda ka filo qoraal-

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 479-6079

Bogga 2aad Warsidaha Afka, diinta, dhaqanka, dhaqaalaha, Siyaasadda, iyo Waxbarashada

Xidhmada 1aad , Tirsiga 1aad, Maaraj. 2012 / No.1, March 2012

HERER (ISSN 1929-1272) is an independent literary, cultural, political, and social Journal in Somali.

It is printed monthly, both ,in Ottawa (Canada) and Hargeisa (Somaliland)

Copyright © 2012

by

All rights

reserved. This

publication or parts of it may

not be reproduced, stored, or

transmitted in any way without

prior permission

from the

Editor.

ISSN 1929-1272

Published by

HAL-AQOON PUBLISHERS.

Qoraallada dhammaan

waxa lagu soo

hagaajinayaa:

HERER

861 Karsh Drive

Ottawa, Ontario

K1G 4T9

C A N A D A

Tel. (613) 247-0459

Soomaalilaand

Tel: 2522-479-2393

E-mail:

[email protected]

Or

[email protected]

GOLAHA QURAARRADA

EDITORIAL BOARD

Quraarka Guud (Editor-in-Chief ) Cabdiraxmaan C. Faarax “Barwaaqo”

Xayeysiiska iyo suuqgenta

(Advertising & Marketing)

Maxamed Cabdiraxmaan

Guuleed M. Yuusuf

Xoghaye ( Secretary )

Kawsar M. Faarax

Associate Editors

Xasan Cabdi Madar

Maxamed Caddaani

Axmed Aw Geeddi

Khaalid Jaamac Qodax

Hal-shaxanka (Graphics)

Herer graphics

Golaha Talabixinta

(Advisory Committee)

Dr. Georgi Kapchits

Dr. Maxamed Nuux Cali

Maxamed X. Dhamac “Gaarriye”

Maxamed I. Warsame “Hadraawi”

Jamaal Cabdi Gaboobe

TUSMO / Contents

Ereyga Quraarka ( Editorial )...........….…............................................................ 5

Qoraallo / Articles

� Waxtarka Carrabka iyo Dibnaha……………......Cabdiraxmaan Guri Barwaaqo 9

� Buug la rifay, rifay, rifay……………………………......……... Khaalid Qodax 17

� Hal-bixinta reyada kombuyuutarka……………………..Fu’aad Sh. Abu Bakar 18

� Xasilloonidarrada Far Soomaalida………...……Cabdiraxmaan Guri Barwaaqo 19

Gorfaynta buugaagta: / book reviews

� Waa kan buuggii aan sugayey 24 sano……..……….....….Dr. Georgi Kapchits 28

Hal-xidhaale / Crossword…………………….………...…………………….....34

Dhaqanka iyo suugaanta / literature and culture

� Baaxadda suugaanta haweenka Soomaaliyeed…Cabdiraxmaan Guri Barwaaqo 35

� Maxay ku kala duwan yihiin maahmaahda, odhaahda iyo hal-haysku

……………………………………………. ……………... Dr. Georgi Kapchits 52

� Dawo raadis ……………………...……………….…..…...Xasan Cabdi Madar 44

Waraysi / Interview

� Waraysi xiiso badan oo ay Hal-aqoon la yeelatay Dr. Georgi Kapchits 10 gu` ka

hor ……………………………………………………………………………...…… 45

Bogga 3aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

EREYGA QURAARKA

K adib kuurgal aanu u gallay wargeysyada iyo warsidayaasha dalka ka soo baxa

waxaannu u kala saarray:

1. Wargeysada (news papers) oo aan midna ka badnayn 8 bog. Waxay ka

siman yihiin werinta yooyoontanka madaxda iyo tebinta naca iyo naxliga ka

dhex aloosan siyaasiyiinta iyo xubnaha golayaasha guurtida, mudanaaysha iyo saddexda

xusbi qaran. Lacag looma huro oo lama iibsado. Qof kastaa intuu bogga sare isha mariyo

ayuu yarka iibinaya ku celiyaa oo yidhaa maanta waxba sheegimayso. Xayeysiisyada inta

badan waxa loo qoondeeyaa bogga u dambaya, cid gaadha oo danaysaana ma jirto taya

xumida sawirrada awgood. Tayada afka iyo higgaaddiisa toona dan lagama galo oo

xaalku waa iga gee. Dalkana dibadda ugama baxaan.

2. Warsidayaashu ( magazines and journals) dhanka tayada sawirrada, iyo muuqaal wanaagga

aad bay uga wanaagsan yihiin kuwa kor ku xusan. Hayeeshee, tayada qoraallada lagu soo

saaraa waxba kama duwana kuwa lagu soo saaro wargeysada. Wax nuxura ma laha. Wax

laga taransadaana ma jirto.

Sidaasi awgeed dad badan oo wax qora ama curiya ayaa ka maaga inay hawl qabadkooda ku

soo saaraan wargeysyada iyo warsidayaasha dalka, ayaga oo dareensan in aanay jirin

meel u qalanta oo ay qoraal-ladooda ku soo bandhigaan.

Baadhistaa kadib, waxa haddaba muuqata in la gaadhay xilligii midhkaa laga gudbi lahaa,

loona gudbi lahaa helidda warsidayaal iyo wargeysyo goldaloolooyinkaasi daboola. Si-

daasi darteed, soosaarayaasha Hal-aqoon (Hal-aqoon publishers) waxay go'aansadeen in

la soo saaro warside la yidhaa 'HERER'. Sida aannu filayno inaad ka warqabtaan ma

...eeg bogga 7aad

Afeef:

XXXXubnaha Golaha Quraarrada HERER marna daanyaqaad uma aha, loomana

aanayn karo, aragtiyaha maansooyinka iyo qoraallada ku soobaxa warsidahan.

Aragtiyaahaasi waxay kolkasta gaar u yihiin hal-abuurrada iyo qorayaasha soo

gudbiya qoraalladooda si ay dadweynaha ugu soo bandhigaan. Waxaanuse daw u

leennahay inaannu quraarro higgaadda ereyada, iyo qoraalladaba, annaga oon

waxba ka beddelidoonin ujeeddada sabada oo nagu yar awgeed. Wixii qoraallo ah

ee xambaarsan af lagaaddo ama wax ka baxsan asawda iyo anshaxa saxaafadda

ma soo saaridoonno, mana u celin doonno ciddii soo gudbisey.

Ereyga quraarka Bogga 5aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Waxay soo saaraan warsidayaasha

Hal-aqoon iyo Herer . Hal-aqoon waa warsidaha suugaanta iyo dhaqanka Soomaaliyeed Sumad-

deeduna waa ISSN 1492-4110 Waana xilliile. Herer iyana waa warsidaha afka,

dhaqanka, dhaqaalaha, diinta, siyaasadda iyo waxbarashada

Sumaddeeduna waa ISSN 1929-1272

Waana bille

Xidhmadii 1 aad

Tirsigii 1 aad Tirsigii 2 aad

iyo Tirsigii 3 aadayaa meel la isugu geeyey oo hal buug layskaga dhigey.Haddii aad haddaba danaynayso nagala soo xidhiidh

861 Karsh

Drive,

Ottawa,

Ontario,

K1G 4T9,

C A N A D A

Tel. (613) 274-0543

(2522) 497-2393

(2522) 953-9966

e-mail: [email protected]

E-mail: [email protected]



Ereyga quraarka Bogga 7aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

...ka timid bogga 5aad

gaalamadax kasta oo adduunka ah waxa ka soo baxa warside ama wargeys xambaarsan ma-

gaca magaalada sida London Times, Ottawa Citizen, Washington Post, iwm. Sidaasi awgeed

baanu magaca labaad ee magaalada ugu bixinnay warsidahan isaga ah. Waxa haddaba iswey-

diin leh muxuu warsidahani kaga duwanaan doonaa kuwii hore ee soobixijirey? Muxuuse soo

kordhinayaa?

Wuxu soo kordhindoonaa haddii Eebbe nala qabto oo aannu taageeradiinna helno:

1. Kor u qaadista tayada afka, kaasi oo ay ardaydu, heer kasta ha ku jiraane, ka korodhsan-

doonaan afkii ay ahayd inay ku hadlaan. Tusaale ahaan, waxay ka baran inaan caanaha la cab-

bin ee la dhamo. Shaahana aan la cabbin lana qudhqudhun ee la firiqsado. Waxanu u tilmaami

inaan la gaadhin waqtigii qadada ee la gaadhay xilligii hadhimada. Waxa kale oo aannu til-

maami inaan la cashayn ee la xiraado. Xilliga bisha Soonna aan la suxuuranne la hiraabto.

2. Sidii af Soomaaliga loo qoray, suugaan ururin mooyee looma dhaqaaqin horumarinta afka , wax

badanna lagama oga dhismaha iyo hab-dhaqanka xubnaha iyo waaxyahiisa. Sidaasi awgeed

waxanu dadweynaha, gaar ahaan aqoon yahanka iyo inta afka danaysaba, u soo badhigi qor-

taallo cusub oo arrimahaasi ku saabsan.

3. Dhanka Siyaasadda, qoraallada aanu soo saaridoonnaa waa qaar ku salaysan waxa loo yaqaan

dhaliil-wax-dhiseedka (constructive criticism). Ama dawlad ha la dhaliilo ama ganacsato, ama

dadweynahaba e waxannu ku dadaali inaanu soo gudbinno qoraallo wax toosinaya oo aan

wuxuun dhaliilin. Haddii wax la dhaliilana, la sheegidoono wixii dhaliishaasi lagu toosin la-

haa.

Dhanka diinta, dhaqanka, dhaqaalaha, waxbarashada, caafimaadka waxad ku arki doontaan

isbeddel weyn oo aad uga tayo iyo nuxurba badan oo wax laga taransan doono. HERER wuxu

noqondoonaa warside ka diiwaan gashan dalka Kanada. Wuxu leeyahay sumadda warsi-

dayaasha loo qoondeeyo ee loo yaqaan ISSN (International Standard Serial Number). Kaasi

oo faraya soosaarayaasha in tirsi kasta oo soobaxa laba dheeg (two copies) oo ka mid ah la

dhigo hoyga lagu kaydsho buugaagta dalka Kanada.

Hadal iyo dhammaantii, haddii aanu helno taageeradiinna, xayeysiisyada iyo qoraallada ku soo-

baxidoona HERER waxay noqon qaar aan ku koobnaan doonin dalka gudihiisa ee gaadhi-

doona daafaha adduunka. Waxana hawl wadeennada HERER talo iyo toosin heegan ula ah

aqoonyanno Sokeeye iyo shisheeyaba leh oo daafaha adduunka kala deggen.

Waxan filayaa inay intaasi idinkaga filantahay himilada iyo yoolka ay higsanayaan hawl wadeen-

nada warsidaha HERER. Waxanunu aad u dhawraynaa taageeradiinna, dhan kastaba, sidii aan

u gaadhilahayn himiladaasi.

Murtida Bishan

Af Qalaad Aqoontu Miyaa

Baro abwaankaaga



Haddii aad tahay qurba jog

waxad buugga ka heleysaa de-

gelka sumaddiisu tahay

www.lulu.com

Haddii aad dalka gudihiisa joog-

tana waxad ka heleysaa Har-

geisa Pc center oo aad kala soo

xidhiidhi karto

Tel: 252-2-4466375

*

\ /

HERER

/ \

/ * * \

wuxuu soo dhoweynayaa

si gaarana u danaynayaa,

diyaarna u yahay,

in uu

kor

u qaado

codka maansooleyda

haweenka Soomaaliyeed

een weli la maqal. Haddii

aad haddaba inuun

rabtey in

aragtidaada

la maqlo ama aad

hayso buraanbur

ama maanso

kale oo

aad

u bogtey oo ay tirisey

haweeney

Soomaaliyeed

jeceshahayna in

lugula maqlo,

waxaannu

kugu

soo

dhoweyneynaa gacmo furan .

Nagalana soo xidhiidh

Addresskan:

HERER Journal

861 Karsh Drive

Ottawa,

Ont.

K1G 4T9

Tel: (613) 274-0543

Tel: (2522)4794-2393

E-mail :

[email protected]

ISSN 1492-4110

Waxtarka carrabka iyo dibnaha Bogga 9aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

W/Q Cabdiraxmaan Faarax ‘Barwaaqo’

[email protected]

Suuradda 90aad ee Quraanka, Al-Balad

1. Hordhac:

Xubnaha afka dadku way farabadan yihiin.

Hawlo kala duwanna way fuliyaan.

Xubnaha ugu yaryar ee ugu taabbud-

sanna waxa ka mid ah dibnaha iyo

carrabka. Noole farabadan baa

midhkaa dadka la wadaaga sida duun-

yada iyo dugaagga. Qaarkood dadka

ka carrab iyo dibnaba waaweyn. Hay-

eeshee, Eebbe dadka oo qudha ayuu

ugu manna sheegtay sida ku cad

Aayadda 9aad iyo ta 10aad ee Suurat

Al-Balad ee Quraanka. Waxa haddaba

isweydiin leh sababta uu Weynu-hu

dadka ugu manna sheegtay. Si aan

haddaba arrintaa uga baaraan degno

waxa lagama maarmaan ah inaan si

qoto dheeriya uga hadalno hawlaha ay

dibnaha iyo carrabku dadka u qabtaan

iyo waxa ay kaga duwan yihiin kuwa xoolaha

ama dugaagga. Intaanan arrintaa wax ka od-

han bal aan marka hore wax yar ka idhaahdo

sida ay Sheekhyada qaar u qeexaan Aayada-

haasi.

A. Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa lagu hal-

tebiyey af Ingiriisiga waxa Aayadahaasi loo

qeexay sidan hoos ku xusan:

Qoraallo / articles Qoraallo / articles Qoraallo / articles Qoraallo / articles

Waxtarka Carrabka iyo Dibnaha

Aayadaha 8aad, 9aad, iyo 10aad ee

Suuradda Al-Balad



B. Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa lagu qeexay af Carabiga waxa isna Aayaddaasi loo qeexay

sidan soo socota:

C. Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa lagu hal-tebiyey af Soomaaligana waxa isna Aayaddaasi loo

qeexay sidan hoos ku xusan:

Saddexda kitaaba si isku mid ah baa loo qeexay Aayadda. Waxayna ku salaysan tahay ujeeddada

guud. Taasi oo aan wax badan ka sheegaynin taabbudnimada ku duugan. Si aan u muujinno murtida

ku duugan Aayaddaasi waxan si faahfaahsan u eegi hawlaha iyo waxtarka dibnaha iyo carrabkaba.

2. Dibnaha (Bushimaha):

Aan ku bilaabee dibnuhu sida ku qeexan abwaankii uu qoray Yaasiin

Keenadiid (1976), dibnuhu: waa labada cad ee ilkaha iyo cirridka

korkooda ku yaal ee kolkii laysku qabto afka daboola.

Dibno

Erayo badan baa dibnaha la’aantood aan afafka ku jireen. Dibnuhu kolka ay dib u faydmaan, ilku-

huna aanay muuqan Soomaalidu waxay u taqaan muusood.


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Haddii ay ilkuhu wax yar muuqdaanna waa

dhool-bidhin. Ilka caddayntuna waa kolka ay

dibnuhu wada faydmaan ee ay foolashu wada

muuqdaan. Waxyaalo kale ayay dibnuhu hal-

beeg u yihiin. Dibnaha oo la furiwaayaa waa

aammusnaan. Hadal yari iyo dhawrsanaan

baanay tilmaan u yihiin. Haddii la buurana

cadho ayay astaan u noqdaan. Maahmaah

Soomaaliyeed baana tidhaa: gafuur cadho nin

leh buu ku yaal. Dibinta hoose oo qudha kolka

la qaniino qamuunyaa la dhahaa. Ciil iyo calool

xumo raagtay baanay astaan u tahay. Hawlaha

ay dibnuhu qabtaanna waxa ka mid ah:

2.1 Nuugista: Dibnaha la’aantood ilmo yari

ma noolaadeen haddii aanu hooyo

naaskeeda caano ka nuugin. Qof harraad

hayaa moqor biyo kama cabbeen. Shaah

kulul lama firiqsadeen, dabna inta dun-

qulaal la saaro oo la afuufo ma bel-

beleen. Taabbudnimada dibnaha waxan

ka heleynaa sheeko-dhaqameedka Soo-

maalida. Sheekada dhurwaagii nirig-ta

yar labada faruuryood ka goostay

hooyadeedna candhada ka cunay baa

laga hayaa inuu yidhi: Maxay ku nuug-

taa ama ka nuugtaa?

2.2 Dahaadh: Dibnuhu waxay dabool u

yihiin afka. La’aantood cayayaan kastaa

waa innaga gelilahaa, dhareerkuna waa

innaga quban lahaa.

2.3 Quruxda: Quruxda dadka qayb weyn

bay dibnuhu ka qaataan. Qof qof la

dibno ihina ma jiro. Taasina waa ta

keentay in sida faraha ay denbi baadha-

yaashu dibnahana u adeegsadaan kolka

la rabo in la caddeeyo gaboodfal lagu

kacay haddii la helo weel uu gabood fale

wax ku cabbay. Dhaqankeenna dibnaha

waaweyn iyo kuwa yaryartoona qurux

looma arko . Hayeeshee, kuwa buuxa ee

madmadow inanta leh waxa loo arkaa

inay dumar wax dheertahay. Inan ragna

wuxu u tartamaa sidii uu inantaa u taabi-

lahaa. Maansooyin badan baa quruxda

iyo waxqabadka dibnaha ku soo arooray.

Waxana ka mid ah kuwa yidhaa:

� Dibnaheeda dugulka ah

� Nimaad qali qamuunyada ka dhawr,

foolashana u qaawi

� Nin ilko dheeri hadduu dhintana inuu

qoslayaa la moodaa

2.4 Dhunkashada: Dibnaha la’aantood

ereyga ‘dhunkasho’ ma jireen. Waxana

lagu muujiyaa dareen hoosaad

Soomaalidu u taqaan kalgacal. Laba qof

oo is dhalay haddii ay kala dhoofayaan

way isa sii sagootiyaan. Dareenkoodana

waxay ku muujiyaan dhunkasho.

Ayaga oo kala baaday had-

dii ay isu soo noqdaan ama

meel ku kulmaan xiisa-

hooda dhunkasho ayay ku

caddeeyaan Dad badan oo

dal-tabyooday baa markay

dalkooda ku noqdaan kal-

gacalka iyo xiisaha ay ciid-

dooda u qabaan ku muuji-

yada dhulka oo ay dhunka-

daan.

Kitaabka Quraanka ayay dad badan oo Muslin

ihi dhunkadaan, taasi oo tilmaan u ah kal-

gacalka loo qabo hadalka Eebbe.

2.5 Foodhida (foorida):

Dadka mooyee duunyadu ma foodhido.

Waxaanay foodhidu ka mid tahay haw-

laha ay dibnuhu dadka u qabtaan. Sida

laga wada warqabo foodhidu qayb weyn

bay ku leedahay maaweelada, madaddaal-

ada iyo xidhiidhka. Geeljire kolka uu geel

carraabinayo ama adhijirtu ay adhi mayra-

cayso foodhiday isku maaweeliyaan.

Dhawrsiyoob baana loo foodhyaa. Wax-

ana ka mid ah foodhigaallada. Qof kaa

durugsan foodhi uun baa kuu soo jedin

karta. Hadda oo la magaaloobay,

muusigga ayay qayb weyn ka

qaadataa.

Hawlaha dibnuhu qabtaan ma yara. Waxa

ka mid ah kaalinta ay hadalka ku leeyihiin.

Tusaale ahaan samaynta xarfaha qaar.

2.6 Xarfaha ay labada dibnood

wada sameeyaan (Bilabials):

Kolka ay carruurtu hadal baranayso

labada dhawaaq ee ay ugu horbartaan

waa labada xaraf ee ‘b’ iyo ‘m’.

Waxana af Ingiriiska lagu yidhaa

‘Bilabials’.

Labadaa

xaraf waxay

ku jiraan

erayo fara-

badan. Qaar

way u hor-

reeyaan sida

Marwo,

mataan, ballan, iyo baabuur. Qaar

bay dhexda ugaga jiraan sida lam-

maan, hamuum, laba, iyo soobax,

iwm. Qaar kalana way ugu dam-

beeyaan sida laab, roob, ham, iwm.

Afka Ingiriiska xarafka ‘p’ ayaa ka

mid ah xarfaha ay labada dibnood

sameyaan sida ‘people’, ‘pen’, iwm.

Dibnaha iyo carrabka la’aantood, xarfaha

‘w’, ‘o’ , ‘oo’ iyo ‘u’ ama ‘uu’ may

samaysmeen. Erayada xarfahaasi u

horreeyaan waxa ka mid ah: war,

wegen, woqooyi, waayeel, ood, olol,

or, ubad, ugbaad, iyo uub iwm. Kuwa

ay dhexda kaga jiraanna waxa ka mid

ah: hawl, mawliid, qorrog, bottor,

food, hub, lug, huur, iwm. Erayada

qaar baa xarfahaa ku dhammaada

sida: law, farlaw, saw, aabbo, fardo,

hunnuuhunnuu, iwm.

Xarfaha ay dibnaha iyo ilkuhu

wada sameeyaan (Labio-dentals)

Waxa kale oo jira xarafo ay dibnaha iyo

ilkuhu wada sameeyaan. Tusaale ahaan

kolka ay dibinta hoose iyo ilka sare is

qabsadaan waxa samaysma xarafka ‘f’ ee

af Soomaaliga iyo ka kale ee

‘v’ ee ku jira afka Ingiriiska.

Waxana loo yaqaan

‘labiodentals’.

Cudurrada dibnaha ku dhaca iyo

iimahooda:

Sida waaxyaha iyo

xubnaha jidhka ayey

dibnahana ugu dha-

caan cudurro. Dibin

dillaaca, iyo bar-

raaqada ayaa ka mid

ah xanuunnada dib-

naha ku dhaca.

Waxa jirta qaab

darro dibnaha ku

dhacda oo ay dadka

qaar ku dhashaan,

taasi oo loo yaqaan faruur. Dadka faruurani

ereyo badan oo ay ku jiraan xarfihii aynu soo

sheegnay ee aynu nidhi waxa sameeya dibnaha

ma karaan ama si qumman uguma dha-

waaqaan. Labkii iintaa ku dhasha faruur baa

lagu naanaysaa, dheddiggana faruuro.

Dibinta hoose ee sida awrka hoos ku sawiran

hoos u laallaadda waxa la yidhaa dacay. Haddii

halka ay gadhka iyo dibintu iska galaan hoos u

riixantahay qabbin baa la yidhaa.

Dibnaha xoolaha waxa la

yidhaam faruuryo. Nolo -

shoodana kaalin weyn bay

kaga jiraan. Sida kuwa

dadka ayay cunidda iyo

cabbiddaba uga kaaliyaan.

Faruuryaha la’aantood ri’yuhu



geed may saaloosheen. Geeluna laan geed dheer

ku taal muu laaceen.

Siday doontaba ha ahaatee, geelu dibnahaasi

uma adeegsado, dareemo gaar ah sida qosolka,

kalgacalka, cadhada iyo dhool-bidhinta. Geel

foodhyayana cid aragtay lama hayo. Ayagoo isu

qoslayana lama sheegin.

Carrabka:

Af Carbeedka Erayga

‘Lisaan’ laba ujeeddo ayuu

leeyahay. Ujeeddada hore

waa Carrab. Midda labaadina

waa af. Ujeeddo kastaana

taabbudnimadeeda ayey

leedahay. Sidaasi awgeed bal

aan ku bilawno carrabka iyo

hawl qabadkiisa:

Carrabku wuxu isna ka mid

yahay xubnaha ugu hawsha badan xubnaha afka.

Wuxuna ka samaysan yahay muruqyo u hawl

yareeya dhaq-dhaqaaqiisa kolka la hadlayo iyo

kolka wax la cunayaba. Hawlaha uu qabtana

waxa ka mid ah:

Calalinta:

Carrabku kaalin weyn buu ka qaataa calalinta

cuntada. Kolka ay ilkuhu cuntada raaminayaan

carrabkuna wuu rogrogaa, si inta aan la liqin ay

cuntadu u jilicdo. Wixii cunto ah ee ku hadha

afka guduhiisa ama ku dhega ilkahana wuu ururi-

yaa.

Dhadhanka:

Hawsha uu carrabku qabto

waxa ka mid ah jaadadka

dhadhanka oo lagu kala

ogaado. Waxana ka mid ah

jaadadka dhadhanka la

yaqaan sida sawirka ku

cad: qadhaadhka,

dhanaanka,

macaanka, iyo dhandhanka cusbada.

Dhandhanka caanaha xooluhu dhawr heer

bay kala leeyihiin, kuwaas oo kala ah: dhay,

il-qaad, jinaw, mayac, may dhanaan

(suusac), karuur, iyo kalbaa.

Carrabka iyo afka:

Afafka qaar buu ereyga carrab la mid yahay

af sida af Carabiga iyo af Ingiriisiga. Taas-

ina waa ta keentay inay dadka afka Ingiri-

iska ku hadlaa afkooda hooyo ugu yeedhaan

‘mother tongue’. Carabtuna ay afkooda

hooyo ugu yaqaanaan ‘Lisaanun Carabiyi’.

لسانعربيXeel-dheerayaasha co-

daynta afafku carrabka

ayey ku halbeegaan sida

ay dhawaaqyada afku u

samaysmaan. Tusaale

ahaan, kolka carrabka

caaradiisu taabato ilkaha

sare waxa samaysma

xarafyada kala ah ‘t’, ‘d’,

waxana af Ingiriiska la gu

yidhaa dental.

Kolka ay caarada

carrabku kala dhex-

gasho ilkaha sare iyo

kuwa hoosana waxa

samaysma dhawaaqa

‘θ’ ee ku jira ereyga

‘think’ iyo ‘∂’ee ku

jira ereyga ‘then’

waxana loo yaqaan

inter-dentals.

Kolka uu carrabku

taabto dhanxanagga

hortiisa iyo ilkaha

sare guntooda waxa

samaysma xarafa

kala ah ‘ t, d, n, l, s,

z’. Waxana loo

yaqaan alveolar.


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Carrab



Kolka uu carrabka

afkiisu taabto dhan -

xanagga intiisa dambe

waxa samaysma xarfaha

kala ah ‘sh, ch, j, iyo r’.

Waxana loo yaqaan post

-alveolar.

Kolka ay carrabka intiisa

dhexe cadaadiso dhan-

xangga waxa samaysma

xarafka ‘y’. Waxana loo

yaqaan palatal .

Kolka ay carrabka gun-

tiisu cadaadiso dhan-

xanagga qaybtiisa dambe

ee jilicsan waxa

samaysma xarfaha kala ah

‘k, g, ng’. Waxana la yid-

haa velars.

Kolka ay carrabka guntiisu

cadaadiso hilib-dalqaha

waxa samaysma dhawaaqa

‘q’. Waxana afka Ingiri-

iska lagu yidhaa uvular.

Kolka uu carrabku riixo

ama cadaadiyo qalaan-

qulshaha waxa isna

samaysma dhawaaqa

‘kh’. Waxana loo ya-

qaan pharyngeal.

Kolka ay carrabka caaradiisu kor u

laabanto ee inta uu codku istaago

haddana siideysmo

waxa samaysmo

xarafka ‘dh’. Waxan

loo yaqaan

‘retroflex’.

Iimaha carrabka: Iimaha carrabka waxa

ka mid ah carrab la’aanta. Waana

kolka uu qof si fiican ugu dhawaaqi

kariwaayo dhawaaqyada afka uu ku

hadlo. Qofka iintaasi leh waxa loo

yaqaan carrablaw ama carrabey sida

Salaan Carrabey.

Carrab jalqo: Tanna waa iin kale oo car-

rabka ku dhacda oo qofka qaba uu

hadalka si aan caadi ahayn uu ugu

dhawaaqo.

Maahmaahaha Soomaaliyeed qaar baa

lagu tilmaamaa iimaha carrabka iyo

dibnaha. Waxana ka mid ah ta tidhaa:

Carrab dalab leh lug dalab leh laga

garan og (ama laga arki og). Waxa

hadda isweydiin leh sida uu carrabku

dalab u yeelan karo? Ugu horrayn

dalab wadartiisu waa dalbo. Badi-

yaana lugaha ayaa yeesha. Waana

kolka ay labada jilib isa soo eegaan.

Haddii aan si kale u idhaana ay isu soo

dhowaadaan. Jilib qudhihi kolka uu

dhinaca ka kale u janjeedhsama waa

dalab. Haddaba carrabku dalbo ayuu

yeeshaa inkasta oo aanu dhinac u lee-

xan ama u qalloocsamin sida lugta.

Waana kolka uu hadal qof lagu yidhi

la dareemo in ujeeddo gaar ah laga

leeyahay oo aan hadalkaasi si daacad

ah loo odhan. Maahmaahduna waxay

tibaaxaysaa in hadalka qallooca laga

arki ogyahay lugta dalabta leh. Halkan

ujeeddadii erayga carrab waxay noqo-

tay hadal.


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Ta kalana waxay tidhaa: “Nin ilko dheeri had-

duu go’ayna inuu qoslayaa la moodaa”.

Waxaanay tilmaamaysaa in dibnaha haw-

shooda ay ka mid tahay in ay afka

daboolaan ilakahana qariyaan. Haddii ay

dibnuhu dib u faydmaan oo ilkuhu muu-

qdaanna waxa la yidhaa qosol. Sidaasi

awgeed, baa loo leeyahay, iska daa qof

nooloo, haddii qof ilko dhaadheeri geeri-

yoodo waxa la moodayaa inuu qoslayo.

Gabagabo:

Guntii iyo gabagabadii, waxa innoo caddaatay

in dadku dibnaha iyo carrabka u adeegsa-

daan hadalka, calalinta, dhadhanka, cab-

bidda iyo waxyaalo badan oo aanay

xooluhu u adeegsan kuwooda. Taasina waa

ta keentay inuu Eebbe innoogu man-

nasheegtay.

Raadraac

Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa loo haltebi-

yey af Soomaaliga

Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa loo

haltebiyey af Carabiga

Kitaabka Quraanka ee ujeeddadiisa loo

haltebiyey af Ingiriiska Carabiga

Victoria Fromkin, Robert Rodman, Neil

Hultin and Harry Logan. An Introduc-

tion to language, Harcourt Canada,

Toronto, Canada, 2001.

Dale, Philip S. Language development,

structure and function, University of

Washington, Seattle, 2edition, 1976.

O’Grady, William, Dobrovolsky, Michael.

Contemporary linguistic analysis: An

introduction, University of Calgary,

Copp Clark Pitman Ltd., Toronto,

1987.

www.google.com

Buugaagta uu Dr. Georgi Kapchits

qoray waxa ka mid ah:

Waxaa la yidhi _ sheekooyin hidde ah. Buuggan oo ka soo baxay

Cologne, 1996kii wuxuu qoraagu ku soo ururiyey 217 sheeko oo

Soomaaliyeed. Waxa si habsamiya loogu gorfeeyey buuggan Warsi-

daha Suugaanta iyo Dhaqanka Soomaaliyeed ee Hal-aqoon kana soo

baxa magaaladan Ottawa tirsigiisii 1aad ee xidhmada 2aad.

Qaamuuska maamaahyada Soomaaliyeed – The Dictionary of Somali Proverbs. Wuxuu soo baxay 1998kii.

Waxaad ka helaysaa lix kun oo maahmaahood. Waa ururinta ugu

badan ee ilaa hadda la sameeyey. Dr. Georgi wuxuu sheegey intii ka

danbeysey soo bixiddii buuggaasi in uu soo ururiyey 9,000 oo maah-

maahood oo kale, kuna talo jiro inuu buug cusub iskaga soo wada

dhigo dhigo.



Buug la Rifey Rifey Rifey!

Khaalid Jaamac Qodax

[email protected]

T an iyo intii aan hawsha qoridda ku

dhex jirey, waxa aan maalin walba

arkaayey dhacdooyin badan oo iga

yaabiya. Waxa tiraba dhawr jeer aan la kulmey

buugaag aan akhriyey ama maqaallo aan si fii-

can uga bogtey akhrintooda, oo cid kale ku

magac iyo maamuus doonatey. Goobaha iyo

madalaha lagu faafiyey, ma aha oo keliya de-

gellada internetka Soomaali-da, ee xataa

waxaan goob joog uga ahaa warsidayaal badan

oo dalka ka soo baxa, oo tiraba dhawr jeer

buugaag ay soo qaateen aan xusin, sheeginna

buugaagta ay ka soo qaateen mawduuca ay

qorayaan. Dhacdooyinkaasi waxa ay igu noq -

deen yaab iyo fajac. Waxa aan wali maankeyga

ka bixin sida foosha xun ee aan ula kulmey

dhacdooyinkaasi aqoondarrada badani ku

dheehneyd.

Waxana qoraalkan igu dhaliyey oo aan jec-

leystey inaan idinkula wadaago buugga

Sirta Guurka ee uu qorey qoraaga caanka

ah ee Xasan Cabdi Madar oo noqdey

buuggii inta buugaag ama qoraallo la

rifaayey aan arko kii iigu soo noqnoqodka

badnaa. Tiraba buuggan waxa aan ku

arkey meelo kala duwan oo lagu qorey.

Xataa loogu qorey meelahaasi sida

buugga hadalka iyo hawraartu ugu qoran

tahay, iyada oo aan la sheegin qoraha iyo

buuggaba. Tiro kuma soo koobi karo inta

aan wargeys iibsadey, degel furtey, war-

side la ii dhiibey, oo aan si toos ah ugu

arkey mawduucyo uu qoraha buuggaasi si

faahfaahsan bulshada ugu sheegey buug-

giisa, oo ummaddu ay og tahay, ay ugu

qoreen sidii qorahaasi u soo bandhigey

iyada oo aanney jirin meel ay ku xuseen,

ama sheegeen in qoraalkaasi ay ka soo

xigteen buugga Sirta Guurka

Waxa aan isweydiiyey dhawrkaa jeerba wey-

diimo isku mid ah. Waxase aan warcelin-

tooda ka heli waayey maankeyga. Su’aali-

hii ugu badnaa ee igu soo dhacey waxa

ugu mudnaa; ma waxa aan la ogeyn

xeerka iyo shuruucda qoraalka? Ma ula

kac ayey sidaa u yeelleen? Ma aqoon da-

raa haysa? Ma cid kale ayaa qoraalkan

ugu soo dirtey, si ka duwan sida aan anigu

u haysto? Iyo kuwo kale oo badan. Intaba

jawaabta maankeygu isiinaayey ayaa

ahayd mid isku mid ah.

Waxase iyaduna meesha ku jirta, weydiinta ah;

maxaa keeney in buuggan sidan loo rifo?

Muxuu buuggani kaga duwan yahay

buugaagta kale? Buuggan oo ka mid ah

buugaagta aan ugu jeclahay dhiga-

nayaasha Soomaaliyeed, waxa uu yahay

buug fudud, oo waayaha, iyo qaabka

nolosha oo dhammi ay ku jiraan. Waa buug

guudmar kooban ku sameynaya; guurka,

nolosha kelinimada, guurkii hore ee

Soomaalida, dhibaatooyinka guurka maanta,

jacaylka, iyo habka isxulashada ee lamaa-

naha.

Buuggan oo ah mid aad u xiiso badan oo aan qud-

haydu dhawr jeer ku noqnoqday akhrintiisa

ayey ahayd inay dadaasi xusaan magaca

qoraha iyo magaca buugga ay ka soo xig-

teen intaba. Hase ahaatee, waxay u muuqtaa

in dadka falalkaasi ku kacay ay yihiin qaar

aan qoraha iyo cid kalatoon libin u oggo-

layn.

Waxa kale oo aad mooddaa in falkan foosha xumi

uu faraha ka baxay, loona baahan yahay in

si degdeg ah wax looga qaban. Si aanay

haddaba taasi inooga noqon dhaqan xumo

joogto ah maxaa habboon in la yeello?. Waa

iska caddahay waxa ay tahay in la

sameeyaa. Haddii aad u fiirsato ama

dhugato, bar walba, wargeys kasta, iyo buug

kasta cid ayaa ku qoran oo masuul tafaftire

ka ah. Maxay tahay shaqada qofkaasi? Ma

og yahayse qofkaasi masuuliyaddaasi in if

iyo aakhiraba lagala xisaabtami doono?

Waxa aan odhan karnaa in la xoojiyo, oo

foojignaan badan loo yeesho iska ilaalinta

qoraal ergis ama rifiddaasi iney tahay ta

keliya ee lagu soo celin karo wanaaggii iyo

sharaftii qoraayada warsidayaasha ama deg-

gellada. Dunida waxa jira sharci kaa reebaya

wax inaad siduu yahay u soo qaadato, waxa

jira sharci kuu diidaaya wax badan oo aad

soo cantoobato. Sidaa si leeg ayaa dhaqan

ahaan iyo sharci ahaan aynaan inaguna u

lahayn ineynu ku talax tagno arrintaas

foosha xun. Waa waajib iyo xil saaran qofka

Buug la rifay Bogga 17aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

tafaftiraha ah inuu eego, hubiyo, qeexo,

sheego, wax kasta oo ay tahay in laga

foojignaado, haddii kale magaca iyo maa-

muska uu sheeganayaa waa waxba kuma

taal. In magaca iyo sharafta qoraalka la

dhawro waxa ay tahay shaqada koowaad

ee qofkaasi, isaga oo raacaya nidaamka

caalamiga ah iyo kan dadkeennu ku

dhaqmaanba.

Qoraal waad xigan kartaa, waxna waad ka soo

qaadan kartaa, adiga oo aan ku xadgud-

beynin nimaadka u dejisan arrintaasi.

Waxa aad sheegi qoraha, bogga, iyo

buugga aad xiganeyso waxa uu yahay,

waxa aad sheegi kartaa shirkadda iyo

wakhtiga la daabacey iyo meesha lagu

daabaceyba. Waxa jira aqoon dheeraad ah

oo arrimahaas ku saabsan oo u baahan

iney daraaseeyaan dadka tafaftirayaasha

ahi. Haddii kale waxa hubaal ah iney

dadka soo dhex dhigi doonaan wax aan

laga qaadan karin oo sida buuggaasi aan

soo sheegey qoraallo looga soo qaatey, ay

iyaguna ugu buuxsan doonaan halka ay

wax ku qorayaan, taasi oo niyad jab iyo

fool xumo badan ku keeni karta waxqa-

badkooda

Qoraha buuggaasina waxa aan leenahay iska

samir inta ummaddaadu baraneyso shar-

ciga qoraalka, hana ka caajisin kaalintii

aad ugu jirtey bulshadan ee u heelanaanta

qalinka iyo qoraalka ahayd. Aniga oo ku

kalsoon in maalin uun wax isbeddali

doonaan. Sidaa si leeg ayaan qorayaasha

kale ee Soomaaliyeed iyagana ugu leeya-

hay inta aan qoraha buugga Sirta Guurka

aan idhi uun.


Habeen iyo dharaar, Hadalladaan dhisnaa, Afkeenna hooyo oo, Horumaraan ku hamminaa, Hoggaaminnaa, Had iyo jeer habnaa, Oo waan hagaajinnaa, Ma hagrannee, Waan u hawl-galnaa

Bulsho kasta oo aduunka ku nooli waxay

leedahay af ay ku abtirsato kagana du-

wan tahay ummadaha kale. Afku wuxuu

la jaanqaaada lana kobcaa horumarka ay

bulshadu ka samayso dhinacayada kala

duwan ee hawl maalmeedka sida

dhaqaalaha, waxbarashada, siyaasadda,

iwm. Sidoo kale wuxuu la hanaqaadaa

isbeddelada ku yimaadda dunida ku

xeeran. Haddaad dib u jaleecdo buugaagtii

dugsiyada lagu dhigan jiray waxaad daree-

maysaa in dadka af celinta ku sameeyey ay

si xeel-dheer oo fiican u yaqaanneen

afkooda hooyo iyo dhaqankoogaba. Sidaa

si la mid ah waxay u garanayeen aqoonta

ay ka af celinayeen. Markaad u fiirsato

eraybixintii xisaabta, waxaad fahmaysaa

siday dhaqan keenana u soo noolaynayeen,

aqoonta xisaabtana u gudbinayeen. Waa

laba hawlood oo laysku lifaaqay. Bal ka

feker xidhiidhka dhaqameed ee ka

dhexeeya erayadan iyo qaybta xisaabta ee

ay ka af tebinayaan:


Jeedshe(Directrix) Kulmis (Focus)

(Xisaabta Fasalka Saddexaad ee dusiga sare)

...eeg bogga 23aad

Hal-bixinta Ereyada Kumbuyuutarka

Fu’aad Sh. Abu Bakar

Bahda Mareegta Farshaxan

1. Shibbanayaasha:

a) DH............. R

Adhi ............ Ari

Foodhi.......... Foori

Yidhi ............Yiri

Cadho ..........Caro

Gabadh ........Gabar

b) B............. M

Laba ........... Lama

Habeen .......Hameen

Toban .........Toman

Tabar .........Tamar

C) C .......... Q

Candhuuf ......... Qandhuuf

d) D ........... dh

Bud ........ Budh

e) X ......... Kh

Xaako ......... Khaakho

f) M .......... N

Xasilloonnidarrada far Sopomaaliga Bogga 19aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

XASILLOONIDARRADA

FAR SOOMAALIDA

Cabdiraxmaan C. Faarax “Barwaaqo” [email protected]

A fna ma taabbagalo haddii qoraalkiisu aanu xasilin. Xasilloonidarrada dhi-gaalkuna waa dhibaatada ugu weyn ee hadda af Soomaaliga haysata. Dad badan oo qoriddiisa xiiseeyana waa arrin walaac ku haysa. Waxaan hadd-

aba qoraalkan wax yar kaga ifini arrintaa aniga oo u kala saaridoona dhibaato ka taagan xagga dhawaaqa iyo mid ka aloosan dhinaca qoraalka. Waxa kale oo aan isku deyi inaan tilmaan yar kabixiyo sida ugu habboon ee loo maarayn karayo

dhibaatooyinkaa iyaga ah. 1972kii waxa la qaatay in af Soomaaliga xuruufta laati-inka lagu qoro. Hayeeshee lama guddoomin in isku si loo qoro. Waxan ujeedaa lama qeexin sida loo kala duwayo qoraalka iyo hadalka. Arrintaasina, runtii,

waxay dhalisay in qofkastaa Afka u qoro sida uu

isagu ugu hadlo. Tusaale ahaan

Shimbir .......... Shinbir

Sambab ..........Sanbab

Dambe ........... Danbe

Gambo ............Ganbo

g) J ........... Y

mooji .......... mooyi

jaxaas......... yaxaas

2. Shaqallada:

a) I ........ U

Dib ......... Dub

b) O ........... A

Gobol ......... Gabal

c) U ........ I

Dhufasho ........ Dhifasho

d) A ............. I

Tallaabo ......... Tillaabo

Arrintani runtii waxay dhibaato xoog leh ku

haysaa dad badan oo afka barta oo

shisheeye iyo sokeeyaba leh. Dhab

Caanagaleen - Caano-galeen.

Furayaal - Fure-yaal.

Indhakuul - Indho-kuul.

Kaaliyayaal - Kaaliye-yaal.

Qaansaroobaad - Qaanso-roobaad.

weriyayaal - weriye-yaal.

Waxa tilmaan gaar ah ayana mudan ereyada

isku dhigmada ah hayeeshee kala dhi-

hidda ah oo ay adagtahay in la kala

saaraa. Tusaale ahaan:

Addoon - Addoon

Awr - Awr

Baqal - Baqal

Baraarug - Baraarug

Beer - Beer

Curad - Curad

Dameer - Dameer

Diin - Diin

Fool - Fool

Gar - Gar

Gool - Gool

Inan - Inan

Raran - Raran

Haddii erey kasta oo ereyadaasi ka mid ah

qodobkiisa la raaciyo si hawlyar baa loo

kala garan karaa sida:

Addoon(-ka) - Addoon(-ta)

Awr(-ka) - Awr(-ta)

Baqal(-ka) - Baqal(-sha)

Baraarug(-ga) - Baraarug(-ta)

Beer(-ka) - Beer(-ta)

Curad(-ka) - Curad(-da)

Dameer(ka) - Dameer(-ta)

Diin(-ka) - Diin(-ta)

Fool(-ka) - Fool(-sha)

Gar(-ka) - Gar(-ta)

Gool(-ka) - Gool(-sha)

Inan(-ka) - Inan(-ta)

Raran(-ka) - Raran (til.)

Waxa, haddaba, jirta kol aanay ereyadaasi

qaadan karin qodobbo oo ay adagtahay

in la kala saaraa. Kolkaasi oo ah kolka

ay ereyadu weedho ku jiraan. Tusaale

ahaanna, dhibaatadu maaha mid af

Soomaaliga keli ku ah ee waa mid ay afaf

badani soo mareen kana soo gudbeen loona

baahan yahay inaynu dhugmo gaar ah u yee-

lanno. Waxa afafkaa ka mid ah af Carabiga.

Tusaale ahaan, dalalka gacanka carabta,

dadku xarafka Kaaf ‘ك’ waxay ugu dha-

waaqaan Jiim ‘ج’. Marka ay isbariidi-

nayaanna waxay yidhaahaan ‘Jeef xaalaj? جيف-Hayeeshee kolka ay qoraal noqoto wa .’حالج

xay qoraan ‘Keef xaalak?كيف حالك’. Dalka

Masar dadkiisu xarafka‘Qaaf ق ’ waxay ugu

dhawaaqaan ‘A أ ’ Marka uu haddaba qof

Masriyihi doonayo inuu kugu yidhaa ‘waxan

ku leeyahay’ wuxuu ku odhanayaa ‘A’ullak’.

Hase ahaatee kolka uu qoraal maago waxa uu

qorayaa ‘Aqullak أقلك’.

Afka Ruushka haddaan dhankiisa eegno sidaas oo

kale ayaan aragtidan mid la mid ah ugala kul-

maynaa. Tusaale ahaan dadka u dhashay ama

ku barbaaray jamhuuriyadda Ukraa’iin xaraf

ka ‘g’ waxay ugu dhawaaqaan ‘H’. Kolka uu

qof doonayo inuu ku yidhaa ‘waxan ku hadlaa

af-ruush’ wuxuu ku odhanayaa ‘Yaa habaa -

ruu baa Ruski’. Hayeeshee kolka ay qoraal

tahay waxa uu qorayaa ‘Yaa gafaaruu baa

Ruski’.

Γ ( ga ) = H ( ha )

Af-ingiriiska qudhiisa aragtidan oo kale waan

kala kulmaynaa. Tusaale ahaan magaalamad-

axda Kanada dadka reer Kanada waxay ugu

dhawaaqaan ‘Odhowa’. Hase ahaatee kolka la

qorayo waa ‘Ottawa’. Ereyada kala ah

‘bottle’, ‘Bottom’ iyo ‘Butter’ waxay ugu

dhawaaqaan ‘Bodhol’ , ‘Bodhom’ iyo

‘Badhar’.

Sida aan haddaba soo tibaaxay, xasilloonidarradu

dhawaaqa oo qudha kuma koobna ee qoridda

lafteeda way saamaysaa. Waxa iyana loo baa-

han yahay in si uun laysku raaco si qoraalku

isku mid u noqdo. Tusaale ahaan:

Barayaal - Bare-yaal.

Biyamareen - Biyo-mareen.



ahaan, haddii la yidhaa:

Xaddiyo inan bay ummushay.

Geeddi baa gool dilay.

Shukri waa curad.

Cali dameer buu fuulay.

Baqal baan arkay.

Weedha hore lama kala garan karo inay

Xaddiyo gabadh ummushay iyo iney

wiil ummushay. Midda labaadna lama

sheegi karo inuu Geeddi awr gool ah

dilay iyo inuu baranbarqo dilaytoona.

Shukri ma curaddii reerkaa mise waa

curadkii? Cali muxuu fuulay ma

dameerkoodii mise dameertoodii?

Aniga qudhaydu maxaan arkay ma

baqalkii la cunayey mise baqashii gam-

maanka ahayd?

Ereyada shaqalka culus iyo kuwa sha-qalka

fudud baa qudhoodu u baahan in

qoraalka lagu kala qeexo sida:

Dul(-ka) - Dul(-sha)

Duud(-da) - Duud(-ka)

Daaf(-ka) - Daaf(-ta)

Duulid(-da) - Duulid(-da)

Maagid(-da) - Maagid(-da)

Sugid(-da) - Sugid(-da)

Tuur(-ka) - Tuur(-ta)

Tusaalooyinkii hore (kuwa dhawaaqyada)

waxa innooga dhuroobey iney jiraan

dad badan oo dhibaatooyinka aan ka

cabanayno soomaray oo aan la wa-

daagno. Hayeeshee ay si habboon oon

turxaan lahayn u maareeyeen. Waxa

kale oo halkaa innooga muuqata in afkii

loo kala saaray mid qoraalka u goon-

niya oo laga simanyahay iyo mid ha-

dalka u gaar ah oo qofkastaa u hadlo

sida uu isagu jecel yahay. Waxa kale oo

tilmaan mudan in la sheego inaanay

dadkaasi afkooda kala sheeganin ama

kala xigteysanin. Haddaba, sida keliya

ee uu af Soomaaliguna dhibaatadaa

kaga bixikaraa waa iyada oo afka loo

kala saaro sida afafkaa aan soo tilmaamay:

a) Af qoraalka u gaar ah, iyo

b) Af hadalka u goonniya (af-guri ).

Midhkaas oo aan ula jeedo inaan qof waliba u

qorin afka sida uu isagu ugu dhawaaqo ee uu

Af-soomaaligu noqdo, sida afafka kale, mid

si loo wada qoro.

Waxa haddaba isweydiin leh sida loo xulanayo

dhawaaqa la qaadanayo. Qof ahaan waxa

aniga ila qumman in laba arrimood mid la

yeelo. Waa ta koobaade in la qabto guddi-

aqooneed afka aqoontiisa ku talax tagtay

kana kooban dhammaan gobollada Af

Soomaaliga lagaga hadlo. Guddidaas oo

xilkeedu noqon doono inay inoo soo xusho

dhawaaqa aan qoraalka u qaadandoonno

ayaka oo ka eegaya dhinacyo badan sida:

naxwaha, dhaqaalaha, afka quruxdiisa iyo

weliba aragtiyo kale oo laga yaabo iney

jiraan hayeeshee aanan hadda haabka ku

hayn. Waa ta labaade in tirakoob la sameeyo

oo dhawaaqa loo bato qoraalka loo qaato

iyada oon loo arkayn, kii la doonaba ha la

qaatee, in dhawaaqa la qaataa ka wanaag

sanyahay kuwa kale een la qaadan.

Tusaalooyinka dambe dhawr aqoonyahan baa

isku deyey iney wax ka qabtaan. Tusaale

ahaan Dr. Yaasiin C. Keenaddiid wuxuu ku

adeegsaday buuggiisa la yidhaa Qaamuuska

Af Soomaaliga (1976) astaantan soo socota:

Dulº (-ka)

Duuf° (-ka)

Duudsi°(-ga)

Duulidº (-da)

Sugidº (-da)

Maagidº (-da)

Tuur° (-ka)

Waxa ayana astaanta hoos ku qoran ku adeegsa-

day buugga la yidhaa Dizionario Somalo-

Italiano (1985) aqoonyahannada kala ah

Ciise Maxamed Siyaad, Agostini, Francesco,

and Annarita Puglielli:

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Xasilloonnidarrada far Sopomaaliga Bogga 21aad

Dul(-ka)

Duuf (-ka)

Duudsi(-ga)

Duulid (-da)

Sugid (-da)

Maagid (-da)

Tuur(-ka)

Aniga qudhaydu waxan damcay inaan ku

adeegsado buugga la yidhaa Abwaan cusub

oo af Soomaali iyo af Ingiriisiya (1995)

astaan ka geddisan kuwa aan sheegay.

Tusaale ahaan:

_ Dul (-ka)

_ Duuf (-ka)

_ Duud(-da)

_ Duulid (-da)

_ Sugid (-da)

_ Maagid (-da)

_ Tuur(-ka)

Haseyeeshee, markii aan ogaaday iney jiraan

aqoonyahanno arrinka dhaaday iskuna

deyey iney hortey wax ka qabtaan ayaan

go’aansaday inaan uga hadho kalana doorto

labadaa astaamood ee ay adeegsadeen.

Waxanan qaatay midda dambe, iyada oo ay

ujeeddadaydu ahayd inaan lays barbar

cararin, qof walibana doonin in la yidhaa

isaga ayaa tiisii la qaatay. Haddii aragtiyo

kale la keenayana waa arrin furan.

Astaamahaasi waxay gaar u yihiin, sida muu-

qata, ereyada shaqalladoodu culusyihiin iyo

kuwa la dhigidda ah oo qudha, kuwaasi oo

ayana u baahan in la mideeyo. Kuwa isku

dhigidda iyo kala dhihidda ah een soo til-

maamayna waxa habboon oo lagama maar-

maan ah in ayana astaamo kuwaa la mid ah

ama ka geddisan lagu adeegsado. Tusaale

ahaan:

Xaddiyo ínan (wiil) bay ummushay.

Xaddiyo inán (gabadh) bay ummushay.

Geeddi baa gòol (awr) dilay.

Geeddi baa góol (baranbarqo) dilay

Shukri waa cúrad.

Shukri waa curád.

Damèer baan fuulay.

Daméer baan fuulay.

Báqal baan arkay.

Baqál baan arkay.

Hadal iyo dhammaantii, qoraalkan kooban

waxaan kaga soo hadlay qaar ka mid ah

xasil-loonidarrada ka jirta af-soomaali

ga, aniga oo tusaalooyin ka bixiyey, til-

maamayna sida ugu habboon ee loo

maarayn karayo. Waxan soo bandhigay

aragtida ah in afka, sida afafka kale, loo

kala saaro af qoraalka u gaar ah (si afka

iskusi loogu qoro) iyo mid hadalka u

goonniya (si uu qof kastaa ugu hadli karo

dhawaaqa jiiddiisa u gaarka ah). Waxa

kale oo aan tibaaxay iney jiraan ereyo ay

adagtahay in lagu kala saari karo dhanka

qoraalka oo ayana u baahan wax ka qa-

basho. Aniga oo aragti ahaan tilmaamay

sida ay iila muuqato in wax looga qaban

ka-rayo. Haddii aan, haddaba, arrimahaa

iyo qaar badan oo kale wax laga qaban

waxa hubaal ah inuu afku sidaas u mu-

rugsanaandoono murankuna u jiridoono.

RaadraacRaadraacRaadraacRaadraac

Abraham,R.C.1964,Somali-English Diction -

ary, London: University of London Press

(reprinted in 1968 ).

Agostini,Francesco, Annarita Puglielli and

Ciise Moxamed Siyaad (Eds.) 1985 Dizi-

onario Somalo-Italiano Rome: Coopera-

zione Italiana allo Sviluppo.

Andrzejewski, B. W., The development of a

national orthography in Somalia and the

modernization of the Somali language,

Horn of Africa ( journal ), Vol.1 No.3,

July / September 1987.



Cabdiraxmaan C. Faarax "Barwaaqo",

Abwaan Cusub oo Af-soomaali iyo Af-

ingiriisiya: A Modern Somali-English

Dictionary, printed by Ottawa Roman

Catholic Separate School Board, 1995.

xxix,468 pp.

___Magac Bilaash Uma Baxo: Ujeeddoo

yin ka magac-yada iyo Naanaysaha

Soomaaliyeed, published by the author,

Ottawa, September 1998. 1st edition. x,

209pp.

Cabdiraxmaan C. Mansuur iyo Axmed

Cabdullaahi A., Qaamuus Af Talyaani-

Soomaali, Daa bacaaddii Koowaad,

1985. xii,180pp.

Cabdiraxmaan Ciise Oomaar iyo Siciid

Warsame Xirsi, Af-garad: Qaamuus

Ingiriisi-Soomaa -li/English-Somali Diction-

ary, Mogadisho.

D. I. Stepanjenko iyo Maxamed Xaaji Cus-

maan, Abwaan Urursan Af-soomaali iyo

Ruusha, Ruush iyo Soomaaliya, Moscow,

1969. 319pp.

Luling, Virginia, Somali-English Dictionary,

Dun woody Press/Wheaton, MD,1987. vi,

605pp.

Maxamed Cabdi Maxamed, Eraybixin

Soomaali-Faransiis/Lexique Somali-

Francis, Besancon, 1987. ix, 128pp.

____Dictionnaire Francis-Somali/Qaamuus

Faransiis-Soomaali, 2vol. Paris, 1986. ix,

598pp.

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Xasilloonnidarrada far Sopomaaliga Bogga 23ad

indhasaabayna dib u soo nooleeyey Cabdi

-raxmaan C. Faarax “Barwaaqo” oo

qalinkiisa iyo waqtigiisa u huray siduu

eray bixintaa innooga haqab tiri lahaa

markuu qoray buug dhan oo ka hadlaya

eraybixinta aqoonta Computer-ka oo uu

ugu magac daray: “Hal-bixinta Erayada

Kombiyuutarka”. Bishii hore (January

2008) waxa, haddaba, ii suurtogashay

inaan akhriyo buuggan inkastoon isaga oo

gacanta lagu hayo aan si kor ka xaadis ah

u dulmaray horraantii sannadkii 1991kii

annagoo ku sugan magaalada Diredawa

ee carriga Itoobiya. Markaasi oo uu

qoruhu talowadaag kala yeelanayey ab-

waan Maxamed Ibraahim Warsame

“Hadraawi”.

Buuggani wuxuu ka kooban yahay ugu

yaraan toban cutub. Waxaanu si qoto

dheer ugu talax tagey dhinacyo badan oo

Kombuutarka ah, taasoo innoo fududay-

naysa barashadiisa oon u baahneyn qofku

inuu af qalaad yaqaano.

...eeg bogga 27aad


Ama bal u fiirso xeerkii saddexaad ee Keplar

marka af tebin qurux badan lagu

sameeyey:

“Majiiraha meerayaashu waa goobo qabaal ay

qoraxdu bar kulmis u tahay”

Tani waxay si qiimo leh u suurtogalisay in

si fudud loo qaybi karo loona baran karo

macnaha xeerkaasi gudbinayo, iyadoo

arday kastaa fahmayo ujeeddada xeerka

awoodna u helayo inuu isticmaalo afkiisa

hodanka ah ee aqoonyahankeennu ku soo

gudbiyey.

Ragga aynu u tirino dadaalkaa waxaa ka

mid ahaa Xasan Aw Daahir (iminkana

Professor ka ah Jaamacada Camuud),

Bashiir Faarax Kaahiye (IHUN), iyo

kuwo kale oo badan. Hase yeeshee, u

fiirsasho la’aanta arrintaasi waxay hana-

siisaa dad badan inay yidhaahdaan eray

bixin looma heli karo aqoonta cusub sida

tan Computer-ka, waxaase arrintaa si la

yaab leh u gorfeeyey dadaalkaa la iska



3. Utun.

5. Talo iyo wax la mid ah oo loo baahan yahay

7. Dhibic madaw oo oogada dadka ku dhigta.

8. Wuxu la mid yahay ereyga 2aad.

9. Tulud geel ah oo dheddig.

10. Shaqal dheer.

11. Beer ama samee.

15. Caanaha laysku biiriyo habeenka reerku loxoska

yahay

16. Dareeraha cad ee xoolaha laga maalo..

17. Shaqal dheer.

20. Dhenged.o

22. Sixir.

23. Badh; qayb.

25. Aroortii kolka ay cadeeddu dhulka diiriso.

27. Ka warqaba.

29. Cod bixin; doorosho

30. Kuus ciid ah ama sonkor ah.

33. Bulaan; buuq iyo sawaxan.

Singudub:

1. Hadalka kolka la kala asooro

mid ka mid ah qaybihiisa .

4. Hu’; maryaha la xidho,

6. Dhawaaq kolka wax lala yaabo

lagu dhawaaqo.

7. Dhul bannaan oo aan geedo

lahayn.

9. Baro waa weyn oo dumarka

dhabbannada kaga dhiga..

12. Ereyga hooyo kolka la adeeg-

sanayo erey kale oo lagu

ladho.

13 Isla weyni, kibir (ereygu ma-

gacna wuu noqdaa.)

14. Magaca Ururka Qaramada

midawday ee afka Ingiriiska

kolka la soo gaabsho..

16. Dhawaaqa ka mid ah hig-

gaadda af Soomaaliga oo aan

higgaadda af Ingiriiska ku

jirin.

18. Dhawaaqa xarafka ‘m’.

19. Erey kale oo loo yaqaan

gaadhiga.

21. Oori, maranti; xaas.

24. Ilmaha kolka xoog lagu seexi-

nayo ama kolka timaha dib loo

seexiyo

26. Harraadka.

28. Neefka kolka haragga la saaro

ludka mooyee inta soo hadha.

32. Qalin wax ku dhigid.

34. Geela kolka la lisao xumbada

caanaha kor marta.

Qoton : 1. Magaalamadaxda S/Laand.

2. Dhawaaq kolka wax lala yaabo

lagu dhawaaqo.

Hal-xidhaalaha 1 aad

Furaha hal-xidhaalaha kala soo tir-

siga dambe

1 2 3 4 5

6

7 8 9 10 11

12 13

17 18 14 15

19 16 17 18

19 20

21 22 23

24 25 26 27

28 29

30

32 33

34

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Maxay ku kala duwan yihiin …. Bogga 25aad

D ad badan baan kala aqoon ama ay ku

adagtahay kala saaridda hal-hays-ka,

odhaahda iyo maahmaahda. Taasina

waa ta keentay in dhawaa-nahan ay soo

baxaan dad sheegaya inay maahmaaho

sameeyeen .

Si aan arrintaa uga niib gaadhno waxan ku

dadaallay inaan arrintaa wax ka weydiiyno

Prof. Georgi Kapchits oo ah aqoon yahan u

dhashay dalka Ruushka kuna xeel dheer

aqoonta maahmaahaha, gaar ahaanna kuwa

Soomaalida. Isaga oo arrintaa ka warceli-

nayana wuxu yidhi:

“ Haddii la soo koobo, Maahmaahdu waa

weedh murti leh oo la wada yaqaanno,

misna XIDHAN. Waxayna u kala baxdaa

saddex jaad:

A. Mid sarbeeb leh (Geel aan gaawo loo hayn

lama godlo),

B. Mid aan sarbeeb lahayn (Caado la gooyey

cadho Allay leeahay);

C. Mid ay dulucdeedu mugdi tahay, hadii aan la

aqoon sheekada ka dambeysa (Tuugow, hil-

laaca yaa kula ogaa?)

Odhaahduna waa weedh murti leh oo la wada

yaqaanno, misna FURAN (wax laga beddeli

karo ama lagu dari karo). Iyana waxay u

kala baxda saddex jaad:

A. Mid sarbeeb leh (Markii geel loo hee-

suu dameerro u heesaa ---> Markii

geel loo heesuu Barwaaqo dameero u

heesaa);

B. Mid aan sarbeeb lahayn, tusaale ahaan:

Gaabni iyo gacan maroodi waxba

ugama dhexee-yaan ---> Barwaaqo

gaabni iyo gacan maroodi waxba

ugama dhexeeyaan);

C. Mid ay dulucdeedu mugdi tahay, hadii

aan la aqoon sheekada ka dambeysa

(Maxay ku nuugtaa ama ka nuugtaa?

---> Georgi wuu ku dhacay Bar-

waaqo, markaasuu dabadeedna ku

yidhi: Muxuu ku nuugaa ama ka

nuugaa?)

Halhayskuna waa weedh murti leh oo la

wada yaqaanno, uuna HEBEL yidhi:

Findhicil ma xaraan baa mise waa

xalaal?”

Anna waxan intaa ku darayaa oo aan ra-

baa inaan caddeeyo inaan maahmaaha

iyo odhaahaha midna la samayn, lana

aqoon ciddii samaysay ama tidhi.

Waa murti ka dhalatay bulshada kuna

dhisaalan waayo aragnimadeeda, ga-

rashadeeda iyo ilbaxnimadeeda in-

taba. Halhayskuse sida uu Prof.

Georgi sheegay waa murti la yaqaan

qofkii yidhi. Sidaasi awgeed, dadka

dhowaanahan sheegaya inay maah-

maaho sameeyeen waxa habboon

inay yi-dhaahdaan murti baannu soo

kordhinney. Qaadashadeedana u

dhaafaan dadweynaha.

Maxay ku kala duwan yihiin hal-hayska, odhaahda iyo maahmaahdu?



Baadi-sooc waxa uu kow u yahay taxane buugaaga ah oo loogu magacdaray Madhxiye. Himilada

taxanahan laga leeyahay waa in weel lagu kaydiyo loo sameeyo suugaanta maanta dhalanysa ee hal-

abuurayaasheedu ku jiro ama ku jirto xilligii wax soo saarka. Ka eeg faah-faahin dheeraad ah iyo

buugaagta soo socota ee taxanahanba www.redsea-online.com/madhxiye.

“Baadisooc waa baal milicsiyeed ka mid ah suugaantii Abwaan Axmed Aw Geeddi uu sannadahan

dambe oo dhan naga durduursiin jiray fagaarayaasha lagu soo bandhigo fanka iyo suugaanta ee

caasimadda Somaliland ee Hargeysa."

Cabdalla Xaaji Cusmaan, qaybta

dhaqanka, suugaanta iyo kaydka R.T.D., Jabuuti

“Axmed Aw Geeddi is a prominent young poet living in Hargeysa whose poetry is often to be heard

performed to music on the cassette players, radios and televisions of the city. I have translated four of

his well known recent poems Berri Soomaal ‘Land of the Somalis’ and Sumalow Darbane ‘Oh Able

Ram’, Turwaa and Dumar waa ma dhaafaan”

Dr. Martin Orwin, Lecturer in Somali and Amharic, School of Oriental

and African Studies ‘SOAS’, University of London

Qoraha/ Iskudbariddaha buuggasi, waa Khaalid Jaamac Qodax waxa uu ku dhashay Hargeysa

1982kii, halkaas oo uu waxbarashadiisii ku dhammeystey dugsiga Faarax Oomaar. Waxa uu sannad-

kii 2008-ka ka qalin jabiyey Jaamacadda Hargeysa, kana qaatey Darajada koowaad ee maamulka iyo

maareynta. Waa xubin ka mid ah Naadiga Akhristayaasha Hargeysa. Waxa uu hadda daggen yahay

caasimadda Somaliland ee Hargeysa.

Khalid Jaamac Qodax

Baadi-sooc - suugaan dhiganaha Axmed Aw Geeddi

Ponte Invisibile, Pisa, 2011

ISBN: 88-88934-26-X AEN 88-Suugaan

Diihaal-reeb Bogga 27aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913


Oggoli oo waxbarashadu wey egtehee

Af gumaysi ayeynu addoon u nahee

Ammankaag iyo yaab argaggax

Aboowe macaanow hooy

ii sheeg maxaa kuu daran

Abaaye macaaney hee

waan asqaysanehee ku aaway?

Af qalaad aqoontu miyaa? Cali Sugule 2

Buuggani wuxuu si la yaab leh u soo bandhigayaa

eray bixin aad u la yaab leh oo si xeeldheer

kuu baraysa dhaqankeenna qotada dheer. Run-

tii markaan akhriyey waxaan aad ugu farxay

in ay jiraan dad u heellan horumarinta afkeena

hooyo, una huraya inta mudan oo dhan sida

waqtiga iyo maalka .

Markaad si heersare ah ugu fiirsato abwaan-

nada nool, ka sokow curinta maansooyinka

lagu yaqaan, waxay soo nooleeyeen dhaqankii

ummaddani laheyd sugeenna inuu sii jiro. Si-

doo kale ayuu qoraha buugganina (Barwaaqo),

ka sokow u tafaxaydashada iyo sugidda inuu

afka Soomaaligu la hanaqaadi karo aqoon

kasta dhinaca eraybixinta, wuxuu soo noolay-

nayaa dhaqankeennii suubanaa. Waxaanu inna

barayaa hab nololeedkii ka jiray miyiga.

Waxaa si la yaab leh ii soo jiidatey siduu ugu

xulay eraybixinta isagoon ka tegayn macnihii

uu xanbaarsanaa erayga laga af celinaya

taasoo had iyo jeer dhacda marka la

sameynayo af tebin (but nothing gets lost in

translation in this book).

Qofka inuun isku dhibay barashada computer-

ku wuxuu garanayaa weeleeyaha computer-ka

loo yaqaan Hard-drive. Haddaad soo iibsato

oo uu kuugu yimaaddo sifo ah “unformatted”

ma isticmaali kartid. Cabdiraxmaan Barwaaqo

markuu eegay arrintan ayuu dhaqankeennii

dib ugu noq-day, ogaadayna inaan weelka

qabada ah la adeegsan, waxna lagu shuban,

lana yidhaa ‘Gocayo’. Sidaa darteed ayuu

qoruhu eraygaa gocayada ugu adeegsadey ka

falcelinta erayga ‘unformatted’. Marka

loo diyaarinayo weeleeyahana –Hard

drive- in la siticmaalo waa la format-

gareeyaa. Isaga oo arrintaa Soomaali-

yeynaya wuxu yidhi qoruhu, “ Kolka

haan ama gorof iwm., laga saarayo

gocayanimada waa la agloolaa, ama

waa la xooleeyaa ama waa la layeeyaa

qofba sida uu u yaqaan.” Erayada

xoolaynta, layeynta ama aglooliddu

dhamaantood waa isku macno. Hase

yeeshee degaanno kala duwan baa

lagu kala adeegsadaa. Sidaa darteed

buu quruhu ereyada isugu macneeyey:

Format - Aglool. Formatted - Agloolan. Formatting - Agloolid. Reformat - Dib u aglool Unformatted - Gocayo ah.

Qoruhu isagoo tusaale kale inna siinaya

wuxuu yidhi: Inta aynaan weli ka soo

geddoomin xaggii miyiga, xadhig

kolka la soohayo, ninkii arkay ragye,

hadba laag baa gaabata markaasaa tu

kale (laag kale) oo hor leh lagu da-

bakaraa. Sidaas baana xadhigga hadba

dhererka la doonayo lagu gaadhsiiyaa.

Dabakariddaa,haddaba, waxa loo

yaqaan "nudid". Laag ta wax lagu nu-

dayana “nud” baa la yidhaah. Kumbu-

yuutarkana sidaas oo kale ayaa kolka

meeris (text) lagu qoro hadba loo da-

bakaraa oo wixii ka dhiman loogu

daraa. Taas oo iyana loo yaqaan

"Appending". Labadaa arrimoodba

sidaa ayey isugu dhigmaan oo si hawl

yar la isugu hal-tebin karaa. Ere-

yaduna waxay isugu dhigmayaan si-

dan :

Append - Nud. Appended - Nudan. Appending - Nudid.

Waxaan kusoo gabagabeynaynaa inuu

...eeg bogga 31aad


Tel: 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 479-6079 , 1-613- 247-0549,

reyso tirinta gabayada. Wax cir ka soo

dhac ah ma aha in John W. Johnson uu

Shirkii 8aad ee cilmibaarista Soomaaliy-

eed ee lagu qabtay Hargeysa sannadkii

2001dii uu ka soo jeediyey warbixin uu

magac uga dhigay "A Comparison of the

Oral Poetic Styles of Performance be-

tween Somali and Mande Traditions: To-

ward a Unified Theory of Oral Poetic

Composition".

Haddaba ka dib markii aan ogaaday magac-

bixintu sida ay ugu muhimsan tahay

Mandinka ayaa waxaan is idhi: "Malaha

Soomaalidu taa kagama duwana e hubso!"

Taasina waxay keentay inaan baadhitaan

ku sameeyey maahmaahihii waagaas

gacanta iigu jiray oo ay ka mid ahaayeen:

Magacaaga wax badan baa yaqaaan,

muuqaagana wax yar baa yaqaaan

(Xasan Yacquub "Baabraqiis". Waari

mayside war ha kaa haro. Xamar, 1974)

iyo Magac iyo masiibo maalin bay dha-

caan oo aan ka bartay "Qonof". Maah-

maahda koowaadi waxay soo qaadday

qaayaha aan la soo koobi karin ee magacu

uu leehyahay, midda labaadina waxay


Waa kan buuggii aan sugayey`24ka gu’

Gorfaynta

buugaagta

SSannadkii 1978kii saaxiibkay Khaliif Nuur

Cali ‘Qonof’ oo waagaas wax ku bara-

neyey Moosko wuxuu hadiyo ii siiyey

s h e e - k a d a l a y i d h a a h d o

“Roots” ("Xididdo") ee uu qoraaga

mareykanka ah Alex Haley dib ugu raad-

raacay asalkiisii. Sheekada wuxuu ku

bilaabay sida soo socota: "Early in the

spring of 1750, in the village of Juffure,

four days upriver from the coast of The

Gambia, West Africa, a manchild was

born to Omoro and Binta Kinte…By an-

cient custom, for the next seven days,

there was but a single task with which

Omoro would seriously occupy himself:

the selection of a name for his firstborn

son. It would have to be a name rich with

history and with promise, for the people

of his tribe – the Mandinkas – believed

that a child would develop seven of the

characteristics of whomever or whatever

he was named for."

Mandinka (Mande) iyo Soomaalidu inkastoo

ay kala fog yihiin, haddana waxyaalo

farabadan bay wadaagaan, ayna ugu hor-

DrDr. George Kapchits baa gorfayntan ku sameeyey buugga la yidhaa Magac Bilaash uma

baxo: Ujeeddooyinka magacyada iyo naaneysyada Soomaaliyeed oo uu qoray Cabdirax-

maan Faarax Barwaaqo. Sida uu magaca buuggu tilmaamayo waxa uu wax ka iftiiminaya

aqoonta magacyada Soomaalida iyo sidii ay dadka Soomaaliyeed magacyada ula bixijireen.

Aqoonta magacyada Soomaaliyeed buuggaasi hortii waxay ku sugnayd, sida Dr. Kapchits

tilmaamay, xaalad ah cidna uma maqna ceelna uma qodna.

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Waa kan buuggii aan ugaayey 24ka gu` Bogga 29aad

muujisay in Soomaalidu ay isku si u

eegaan qofka magaciisa iyo sharaftiisa.

Waxaan tegey maktabadda Moosko ugu

weyn ee laga helo buugaagta adduunka oo

dhan ka soo baxda. Dabadeed waxaan

weyddiistay buug aan ka baran kari lahaa

caadooyinka magac bixinta dadka soomaa-

-liyeed. "Buugga aad dooneyso weli lama

qorin", baa la igu yidhi.

"Omoro then walked out before all the assem-

bled people of the village. Moving to his

wife’s side, he lifted up the infant and, as

all watched, whispered three times into his

Haddaad danaynayso Abwaankan codsigaaga ku

soo hagaaji:

A.A.Farah “Barwaaqo”

861 Karsh Drive,

Ottawa, Ontario

K1G 4T9

C A N A D A

Tel. (613) 247-0459


Ama

[email protected]

son’s ear the name he had chosen for him.

It was the first time the name had ever

been spoken as this child’s name, for

Omoro’s people felt that each human be-

ing should be the first to know who he

was."

Maalin ka mid ahayd maalmihii xagaagan 2002

da, waxaa Kanada iga soo gaadhay buq-

shad uu ku guda jiray buug. Baalkiisa kore

ay ku qornayd: C. C. Faarax "Barwaaqo".

Magac bilaash uma baxo: Ujeeddooyinka

magacyada iyo naaneysyada Soomaaliy-

eed. Ottawa, 1998.

Markaasaan idhi, "Waa kan buuggii aan

sugeyey 24ka sano!".

Markii aan furay buugga oo aan arkay tusmadiisa

waxaan gartay inaanan ka quusan doonin.

Sida la ogsoon yahay cilmi waliba wax-

ururin iyo wax-kala-soocid (classificasion)

ayuu ka bilaabmaa.

Xaaladdii uu ku sugnaa cilmiga u qaabbilsan ma-

gacyada soomaaliyeed ee gaarka ah (Somali

onomastics) Barwaaqo ka hor waxay la mid

ahayd tii ay ku maahmaaheen raggii hore:

Cidna uma maqna, ceelna uma qodna.

Qoraagu eber ayuu ka bilaabay shaqadiisa,

waaya-aragnimona ma uu lahayn. Hase

yeeshee jago toos ah ayuu u dhaqaaqay. Ma-

gacyadii iyo naanaysihii gacanta ugu jirey si

habboon ayuu isugu dubbariday:

* Magacyadii hore iyo hababkii loola bixi

jirey;

* Magacyada cusub ee hablaha iyo dhibaa-

tooyinkooda;

* Naaneysaha Soomaalida iyo ulajeed-

dooyinkooda:

* Naaneysaha iinta qofka wax ka sheega;

* Naaneysaha meheradaha la xidhiidha;

* Naaneysaha midabka la xidhiidha;

* Naaneysaha meesha iyo jiidaha la

xidhiidha;

* Naandeysaha ereyada halhayska loo

leeyahay tilmaama.

Qaybta kowaad ee buugga waxaan ka ogaaday in

magac-bixintu aysan ahayn wax hawl yar.

Waalidku waxay ku dadaali jireen in cunug

walba loo bixiyo magac u qalma. Laba hab

ayay magac-bixintu ku tiirsanaan jirtey:

habka kitaab-furka iyo habka magac-

soomaali-bixinta, sida uu u dhigay

qoraagu.

Habka hore diinta islaamka ayuu ku saleysan

yahay. Xataa maanta xaasas badan ayaa

cuskada habkaasi, ayagoo wiilasha u

dhasha u bixiya magacyo carabi ah, sida

Cabdillaahi, Cabdiraxmaan, Maxamed,

gabdhahana Aamina, Faadumo (Faay),

Maryan iwm. Waxaa xiise weyn leh

siduu qoraagu u raadraaco magacyada

carabiga ah taariikhdooda (Ninkii ugu

horreeyey ee rumeeyey Nebi Maxamed

iyo Diinta Islaamka ayaa la odhan jirey

Abubakar Al-siddiiq; Ninkii u horreeyey

ee Eedaanka kor ugu dhawaaqa ayaa la

odhan jirey Bilaal Bin Rubaax).

Habka labaadi waxa uu ku saleysan yahay

dhaqankii hore ee soomaaliyeed, buu ina

xasuusiyay qoraagu. Magac-bixinta

waxaa loo tixgelin jirey:

- iimaha uu ilmuhu ku dhasho: Barre, Xaad,

Dhoorre;

- xilliga uu ka dhasho: Colaad, Geeddi,

Waasuge;

- midabkiisa: Sugulle, Meygaag, Cad-

daawe.

Waxaa loo cuskan jirey saadaal ama duco:

Samatar, Warsame, Geelle.

Ilmaha waxaa loo bixin jirey magac ammaan

ah: Dhaqane, Qummane, Shuuriye.

Waxaa jiri jirey tobannaan siyaalood oo kale

oo la xidhiidha magac-bixinta oo uu

qoraagu soo ururiyey, soona bandhigay:



Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913


V * / \

* * Warsidaha HERER Waa warsidihii u horreeyey ee

jaadkiisa ah ee ka soo

baxa woqooyiga Ameerika

Iyo Geeska Afrika

E-mail: herer_09@Yahoo


buuggani yahay mid si hagar la’aa-need loo haqabtiray, looguna farayareystay, kuna

habboon yahay inuu qof kastaa dhigto qolka buugaagta kaydkiisa -Library-. Waa

buug dib inoo xasuusiyey hawlqabadkii dadkii innaga horeeyey ee af celiyey

buugaagtii dugsiyada lagu dhigan jiray, sidoo kale wuxuu innagu dhiirrigalinayaa

barashada afkeenna hodanka ah. Waxanu inna farayaa in aynu siinno waqti aan ku

barano inta aynaan la soo boodin aqoonta cusub lama socon karo oo buugan

horteena yaala ayaa si xarago leh u beeniyey.

Buuggan iyo buuggiisii hore ee Mahadhada iyo waxqabadka Maxamed Xaashi

Dhamac “Gaarriye” waxaa laga heli karaa oo laga dalban karaa mareegtan:

http://www.lulu.com

Sidaa iyo akhris wanaagsan

Fu,aad Sh.

Kediye: Magacan waxay isku ujeeddo dhow

yihiin Mire. Hayeeshee kan xilli u gaar ihi

ma jiro. Markaa wiil kasta oonay hooyadii

fooshiisa filayn waa loo baxshaa magacan.

Dulucduna waa tiiyoo wiilka lagu til-

maamayo inuu yahay kii ku kediyey

xanuunka iyo foosha hooyadii iyada oon u

diyaar ahayn.

Dheeg: Waxaa magacan loo baxshaa wiilka

aabbihii aad ugu ekaada een aabbihii laga

garan. Dulucduna waa tiiyo lagu sheegayo

inuu wiilku yahay ku aabbihii laga soo

jeexay ama laga soo dheegay oo isaga oo

kale ah.

Naaneystu waa magac aan laysugu wan qalin

(!), ha yeeshee dheeraad ah oo loo bixiyo

ragga iyo dumarkaba. Iskama baxdo ee

sida magaca ayay ujeeddo leedahay, buu

yidhi qoraagu. Wuxuu naanaysaha u kala

saaraa shan qaybood:

• Naaneysaha iinta qofka wax ka sheega:

Ganey, Lugey, Galaal;

• Naaneysaha meheradaha la xidhiidha:

Askari, Biyoole, Kabatole;

• Naaneysaha midabka la xidhiidha: Cawl,

Cadde, Dhuxul;

• Naaneysaha meesha iyo jihada la

xidhiidha: Galbeedi, Muqdishaawi, Us-

teeliye;

• Naaneysaha ereyada halhayska loo leeya-

hay tilmaama: Yacniile, Guri barwaaaqo

(Nin aad taqaannid ‘yaad tahay?’ lama

yidhaahdo!), Gudh moonnig (!)

Waxaan la yaabbanahay sida qumman ee cad

uu qoraagu wax inoo fahamsiiyo.

Waxaan la sii yaabbanahay aqoonta uu u

leeyahay dalka Soomaaliya dabiicaddiisa

iyo dhaqankiisa. Markii aan buuggiisa

akhrisaneyey ayaan marar badan is

weyddiiyey su’aal ah: Oday isagu ma

wax-walba-ogaal baa, mise waa Alla-ka-

yare?

…Reer ama qoys haddii carruur badani ka

noqoto oo wiil kale u dhasho ayaa wiil-

kaa cad yar, labada dhegood mid ahaan,

laga jaraa… Wixii lab ee wax sooc ah ku

biiraa waa dhafe. Waayo isagu waa keli,

waana kii wixii badnaa ee sooca ahaa

tilmaantii soocnimada ka qaaday.

Dhafana waxaa loo bixiyaa inanta, ka

daba dhalata wiilal farabbadan…Reer

miyigu kolka ay yaalliin hab aan muran

lahayn ayay u degaan guryaha. Taas oo

ah in qoys kastaa meel gaar ah uu ka

dego guri kasta oo la dego. Meeshaas

ayaana la yidhaa Tusmo…

‘Magac bilaash uma baxo’ waa qaamuus oo

kale oo fasira ereyada soomaaliyeed

macnahooda, ayna ka mid yihiin kuwa

aan la wada aqoon:

Cawilaaddu waa marka wax kaa lumay mee-

shiisii wax kale kuu soo galaan…

Caynaanadu waa badbaado ama na-

badgelin…Ayaanku waa hoodada, doo-

birta, cawada iyo habeen-dhalad-

nimada… Balfintu waa kolka waran la

soo riddeeyey gaashaan layskaga leex-

sho… Baarku marka hore waa geedka

korkiisa sare ay laamuhu ka baxaan.

Marna waa timaha kuruska geela ka



baxa. Marka saddexaadna waa timaha

afkooda hore...

Waxyaalaha uu Barwaaqo buuggiisu igu

soo jiito waxaa kaloo ka mid ah in laga

baran karo maansada soomaaliyeed:

buraanbur (bb.62,82), gabay (bb.64,

143, 144) iyo rag gabayaa caana ah

sida: Sayid Maxamed Cabdalla Xasan,

Cabdillaahi Suldaan ‘Timo-cadde’,

Cali Jaamac Habiil, Cali Xuseen Xirsi.

Buuggan waxaan ka helay magacyo farab-

badan oo aan illaa waa hore dooneyey

in aan ka sal gaadho dulucdooda.

Waxaa ka mid ah Looge (Looge, looba

joogee!), Qawdhan (Qawdhan iyo

Qoran!), Ceebla’ (Wiil-Waal minyara-

diisii!)

‘Magac bilaash uma baxo’ waa buug uu u

baahan yahay qof kasta oo Soomali ah

oo raba inuu korodhsado aqoonta uu u

leeyahay afkiisa iyo dhaqankiisa iyo

ruux walba oo ajnebi ah oo ku dhaca

inuu barto afka, suugaanta iyo

caadooyinka soomaaliyeed.

Waxaan qoraaga u toosineyaa inuu sii

wado shaqadii uu hore u bilaabay oo

midhihii ka soo baxay qaarkood uu

innoo soo bandhigay. Mahadsanid,

Barwaaqo!

“Out under the moon and stars, alone with

his son that eighth night, Omoro com-

pleted the naming ritual. Carrying

little Kunta in his strong arms, he

walked to the edge of the village, lifted

his baby up with his face to the heav-

ens, and said softly, "Behold – the only

thing greater than yourself."

Dr. Georgi Kapchitis, Moscow. No-

vember 28, 2002

________

(1) Qoraalkani waxa uu hore ugu soo baxay degel-

lada kala ah: www.somalitalk.com,

www.farshaxan.com, www.aftahan.com,

www.somalipress.com, warsidaha Hal-aqoon,

xidhmadii IIaad, tirsigii 3aad, 2002.


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

V *

/ \ * *

Warsidaha HERERWarsidaha HERERWarsidaha HERERWarsidaha HERER

Waa warsidihii u horreeyey ee

jaadkiisa ah ee ka soo

baxa woqooyiga Ameerika iyo Geeska Afrika




BBBB uugga la yidhaa "First Foot-steps in

East Africa" ee soo baxay 1894kii

waxa lagu sheegey in ay dadka

Soomaaliyeed wada gabayaa yihiinl.

Tan iyo xilIigaasna reer galbeedku

waxay Soomaalida u yaqaanneen iney

yihiin dad wada maansooda.

Rijard Beerton, (qoraaga buugga) oo ah

ninkii ferenji ee u horreeyey ee cagaha

soo dhigay carrada Soomaaliyeed, muu

kala sheegin ragga iyo dumarku sida ay

u kala suugaan badan yihiin. Ha-

dalkiisiina lagama dhadhansankaro iney

ragga Soomaaliyeed ka suugaan badan

yihiin dumarka iyo in kale. Hayeeshee,

sida ka muuqata suugaanta la ururshay,

intii farta la qoray, waxaad dareemay-

saa, ama runtuba tahay, in ay kaalintii

haweenku meesha ka maqantahay.

Runtiina waa arrin tilmaan u no-

qonkarta inaanay haweenku maansoon.

Waxa, haddaba, isweydiin leh waxa

loo ururin waayey ama laysugu hawli-

waayey soo ururinta suugaanta iyo

murtida haweenka Soomaaliyeed? Had-

dii ay raggu hagradeense maxaa loo

waayey haween u daddaabbaxidha soo

ururinta suugaanta haweenka? Sida ragga,

haweenka Soomaaliyeed suugaantooda

utun iyo uurxumo kuma beeraan, beelana

iskuma jebshaan. Hayeeshee, abaabul iyo

dhiir¬rigelin dagaal way u adeegsadaan.

Cadaadis, cabbudhin iyo cagajugleyn lagu

hayana dhaaxay iskaga deeddifeeyeen.

Markay wax qoonsadaan dareenkooda way ku

tilmaamaan. Hawl kolka ay hayaanna way

isku maaweeliyaan. Gabayga ka sokow,

hees hawleedda iyo hees ciyaareeddaba

qayb libaax bay ku leeyihiin. Buraan-

burka, suugaanta Sitaadka, ta Saarka iyo

ta maaweelada ubadka midna looguma

tago. In kasta oo aan qoraal keliya lagu

soo koobikarin suugaanta haweenka

Soomaaliyeed, waxaan kan ku eegi

baaxadda suugaanta haweenka Soomaali-

yeed iyo sida ay u tahay waxaan la cab-

budhin karin, cagta hoosteedana la gelin

karin. Waxa kale oon wax kaga taataaban

qaar ka mid ah badaha aan looguba te¬gin

….eeg bogga 36aad

BAAXADDA SUUGAANTA

HAWEENKA SOOMAALIYEED KA

WEYN WAX LA CABBUDHIYO OO

CAGTA HOOSTEEDA

LA GESHO

Cabdiraxmaan C. Faarax “Barwaaqo”

Dhaqanka iyo

Suugaanta

Dhaqanka iyo suugaanta Bogga 35aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Ma soo gaadhey geyigoo

Inta uu gu’ roob helay

Ku guduutey doogoo

Ubax garan gun iyo baar

Gedefyada ka lulayoo

Intu dharab gardaadsadey

Rayskii ku gororoo

Cosobki is galaaloo

Geesaha xareed daray

Oo geed midhcaan iyo

Hohob gaajo biisiyo

Gomoshaha macaan iyo

Dhafaruur gaboodliyo

Sabkax guri ku taalliyo

Gacayriyo xangeeyada

Carruuruhu gurtaanoo

Lays nacay gasiiniyo

Guri hadhimo loo tago?

Dhulku wuu gabloolee

Gob mar buu ahaanjirey


Geliyada ugaadhiyo

Garanuugi daaqdoo

Biciid gubad jecleystiyo

Cawl gaaf wareegtiyo

Deerada gayootiyo

Adeeryada golmadhaniyo

Goodir buur salooshiyo

Gorayada saqaaftaa

Ama aar gaboodliyo

Shabeel gaatamaayiyo

Guduudane dhabcaaliyo

Harimacad gurxama iyo

Wiyil cadho gadoodiyo

Maroodiga gurguurtaa

Boqolaal kun gaadhaan


Geed joogayaashiyo

Guurtidu u talisoo

Guddoon kuna mid qudha yahay?


Dadku ruux gudoonshiyo

Geesi laga danbeeyiyo

Birma geydo leeyahay


Raggu uu xil gudan karo?

Gabdhuhuna xishoodaan?


Dadku yahay geyaan iyo

Gacal kala xishoodiyo Ma huraan is garabsada?

...eeg bogga 46aad

GEED JOOGE

Axmed Aw Geeddi

S oomaalidu waxa ay lahayd dhaqan baadi-sooc ah, intii aanu is badalin gayigu,

agab wal oo aydoonaana ama u baahdaanba meel kale uma raadsan jirin ee

iyaga ayaa gacantooda ku sameysan jiray. Xilli baa jirey geyiga Soomaalidu

degto, deegaan ahaan, uu hodan ahaa oo ugaadha, xoolaha iyo dhirtu is lee-

geyd, dadku dhaqnaa oo qoysasku dhisnaayeen. Qofkastaa kaalin uu buuxiyo

oo lagu og yahay ayuu lahaa. Raggu kaalin mudan ayuu lahaa. Dumarku milgo iyo maa-

muus iyo mee -qaamba baray ragga dheeraayeen. Waa la kala soocnaa, oo noloshu dhad-

han lahayd. Dadku xishood iyo sarriig ayaa hu’u ahaa. Ciddii debedda uga timaaddaana wey ku majeeran jirtey.

Noloshaa ayay goconeysaa jiiftadani, waxaaney tidhi;

CAAQILLADAII KU XIGEY?

Sida buraanburka ka muuqata Hooyo Xabiiba

inanteeda ayey la hadlaysey, hayeeshee

waxay si sarbeeba gaashaanka ugu dhu-

fatay arrintii lagu dhaleecaynayey ee

wiilal dhalid la’aanta. Waxay tilmaantay

iney hore wiilal u dhashay hayeeshe ay

ka noqdeen (dhinteen). Waxaanay raggii

weydiisay iyada oo xujeyneysa waxa ay

wedka uga celin waayeen haddii ay ay-

agu awood intaa leeg lahaayeen. Waxa

kale oo ay qirtay inaanay iyadu ka xu-

mayn dhalashada inanteeda, wixii uu

Eebbe siiyeyna ay ugu mahadnaqayso.

.

Hooyo Xaliimo Muxumad Madar ayaa iyana

gaashaanka ku dhufatay kolkii ay eedi

kaga timid dhanka xigaalka iyada oo

dareensiinaysa dadkan Deeqa dha-

lashadeeda ka xumi inaanay ahayn ayaku

kuwa risiqa loo weydiinayo ee uu Eebbe

risiqeeda gacanta ku hayo. Meeshana

waxa ku jira nacayb ama jeclaysi la'aan

ka timid xagga xigaalka. Waxa kala oo

ay dareensiineysaa halka ay iyada ka

taagan tahay. Hadal iyo dhammaantii

waxay Hooyo Xaliimo 2 tidhi:

DADKUNA WUU KUU DUDAA

DEEQA XAAJIYEEY

DALAYSEY HOOYO ANNA

WAAN KU DAAWADAA

MURAAYAD SIDEEDII BAAN

MAASHAN KUGU HAYAA

SABAAD BAAD II TAHOO

KAAMA SEEXAN KARO

WAXAAN DUMARKOO HURDANA

KUUGU HEESAYAA

DADKOO XEESDAYNA WAXAAN

KUUGU SELELAYAA




iyo sida ay suugaantooda u adeegsadaan .

Hab nololeedka Soomaalidu ku dhaqmijirtey,

haddana badideed ku dhaqanto, oo reer-

guuraa u badnaa awgeed, ayaa sida loo

kala rag badanyahay laysu muquunin

jirey. Haweenka waxa loo arki jirey iney

ahaayeen soo saarka wiilasha. Hooyaba

hooyada ay ka wiilal-dhalid badan tahay

ayaa laga jeclaa. Middii aan hablo

mooyee wiilba hoosteeda laga soo jiidin

waa lala guursan jirey ama waaba la furi-

jirey. Colaad gaara ayaa loo qaadijirey

iyada oo layska indha-tirayo xanuunkii ay

soo martay iyo culayskii ay sagaalka

bilood la soo kacaakufeysey.

Hab nololeedkaasi ayaa ragga ka indhasaabay

dareen-diineedkii ahaa in ubadku yahay

deeq uu Eebbe bixiyo, noole kalana aanu

awood u lahayn abuuridda dheddig iyo

labtoona. Hooyo Xabiiba Yuusuf Cali oo

arrintaa lagu dhaleeceeyey ayaa tirisay

buraanburkan soo socda tiiyoo inanteedii

la hadlaysana waxay tidhi:

SHUKRI WAXAAN KUU IDHI EEN

SHAALKA KUUGU XIDHAY

WAA SHISHEEYIYO SOKEEYABA

DAD KAA WADA SHAKIYEY

SARARAHAYGA GO’AYIYO

SAAFTINTAYDA MAQAN

AYAAN KAA URINAYAA EE

ANIGU KAAMA IRDHIYIN

WIIL HADDAY DOONAYAAN

WEDKA MAY KA OOLI-

YAAN ABUURKA MIYAAN LAHAA

OON ILAAH AHAA

MAXAY II CAAYAYAAN

BILLAAYOOD U AYDAY BAAN

AMINAAY LAHAA

KUWAN KU DIIDAYAA DAHABOOY

HADDAAD I GARAN

MA DAAYIN BEY KUU YIHII DEEQDA

KUU XAWILEY

HORTA MAXAY KUUGU DUDI

DAHABO XAAJIYEEY?

Labadaa buraanbur dhawr arrimood ayey ka siman yihiin. Ta u horreysaa labada magacba waxay

tilmaamayaan dhego-ku-hadal. Hooyo Xabiiba waxay inanteeda u bixisay “Shukri” oo ay uga

jeeddo iney Eebbe ugu mahadnaqayso deeqda uu siiyey.

Hooyo Xaliimo iyana waxay ragga u sheegeysaa sida ay inanteedu u deeqday iyada haddii ayagu

saluugsanyihiin. Labada buraanburba waxay ka simanyihiin oo ay muujinayaan sida uu

dareenka diintu ragga ugu yaryahay. Waxa kale oo ay muujinayaan awood la’aanta ragga.

Dumarku suugaantooda kuma cawdaan oo qudha ee abaalna wey ku ceshaan. Xaawa Cabdillaahi

Gasle 3 oon filayno inay hadda ku nooshahay magaalada Gabiiley ee Dalka Soomaalilaand

ayaa tirisay buraanburkan soo socda. Xaawi iyada oo indho la’ ayey u qaxday xeradii

qaxootiga ee Dulcad (dalka Itoobiya). Halkaasi oo ay kula kulantay dhakhtar Soomaaliyeed

oo cudurrada indhaha wax ka yaqaan. Dr. Saleebaan Cabdillaahi Faarax oo ah dhakhtarkii

arkay Xaawa ayaa ii sheegey iney Xaawi u qaadan weydey kolkii uu u sheegey inuu indha-

heeda wax ka qaban karayo. Dhakhtarku waxa uu intaa ku daray, “Markii aan arrintii u muu-

jiyey ugana sheekeeyey sida aan rabo inaan wax uga qabto waxa ay Xaawi ka walaacday

dhankii jeebadda!” Dhakhtarku wuxuu dabadeed u sheegay inaan waxba looga baahnayn had-

dii ay doonayso in wax loo qabto. Arrintaasina waxay noqotay arrin ay Xaawi liqiweydey.

Hadal iyo dhammaantii, Dr. Saleebaan wuu fuliyey ballantii uu uqaaday Xaawa, waxaanu ku

guuleystey ishii u horreysey oo uu ugu jeexay xeradii qaxootiga ee Dulcad. Saddex bilood ka

dib, markii Hargeysa laga saarey ciidammadii Siyaad Barre, ayey Xaawi ugu timid Dr. Salee-

baan magaalada Hargeysa halkaasi oo tii kalana loogu jeexay. Dhawr toddobaad kadib ayey

Xaawi u boqooshay dhanka Gabiiley iyada oo labadeedii laxaadba qabta.

Ammin saddex gu’ ku dhowaad ah ayaanay Xaawa iyo Dhakhtarku wax war ah kala helin. Dhanka

dhakhtarka waxay ula mid ahayd dadkii tabaalaysnaa ee uu dawayn jirey. Hayeeshe dhanka

Xaawa arrinku intaa waa kala cuslaa. Bishii diisambar ee 1993kii ayey Xaawi ku soo laabatay

Hargeysa. Markiibana waxay ku dhaqaaqday iney haybsato gurigii Dhakhtarka. Kolkii ay

gurigii timid goor fiid ah waxa loo sheegey inaanu dhakhtarki weli soo hoyan. Xaawina

waxay go’aansatay iney guriga ku sugto. Habeennimadii, kolkii uu Dhakhtarki soo hooydey

ayuu gurigii ugu yimid Xaawa oo fadhida. Markuu isha ku dhuftayna wuxuu uqaatay in

xanuunkii Xaawa ku soo labakacleeyey. Arrintu siday doontaba hawdhacdee, cabbaar markii

Baaxadda suugaanta haweenka Bogga 37aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

lays warsaday waxay Xaawi af buuxa ku

tidhi, “Abaalkii aad igu lahayd maan il-

laawin. Lacagna ma sido oo waa sidaad

igu ogeyd. Hayeeshee dhawr erey baan

odhanayaa ii keen rikoodh.” Waxaanay

tidhi:

Herer walaal kumalahayn

wiilna kuma ogeyn

Ee igama hoogow adaan

haybsigaa ahaa!

Aniga oon baranba kii

ila barbaadayow

Igama hoogow adaan

haybsigaa ahaa!

Waxaan la socdaana

waa duciyo salaan

Ee igama hoogow

adaan haybsigaa ahaa!

Ee Salaamu calaykum

reer sabad wanaagsanow

Salaamu calykum kii

layga siiyayow

Waarimaynee Rabbigu

waayo badan ku daa!

Malaggu kuu aakhir kii

ii miciinayow

Ii dhammeeyow Rabbigu

wax kuuma dhimo!

Saddexda sannadood ee

dhulku saamalayl ahaa

Suleemaanow ka qaday

kaan sugey lahaa

Walaalkay baa qaldhabayey

oo qalbigaa idiley

Haddana quusatayoon

quusi iigu jirin

Eeddoy cudurbaa dib

idhigaye Daahirow

Kaama ooleene waan



kuu imimanlahaa!

Eeddoy cudurbaa dib

iidhigaye Daahirow

Bariidada iyo ducada

waan badbadin lahaa

Eeddoy cudurbaa dib

iidhigaye Daahirow

Waa horaan Hererey

haheeyo odhanlahaa!

Eeddoy cudurbaa dib

iidhigaye Daahirow

Ninkii cudur naafiyaan

cararin Daahirow

Ee dhawaaquu yidhi ninkaan

dhigine qaadayow

Guuleyso oo guuleyso

geesigan dadkow kacow!

Ninkaan ereygii ka baxay

kala dhantaalinow



Ninkii qawlkii ka baxay

qaayo geliyayow



Jawaabtiisii ninkii

ii johoradeeyayow



Wiilkii layga qaaday

wiilkan laygu dooriyow

Ilahay ii soo diree

ii dadaalayow



Aakhirana reer

aduunyadana reero noqo

Oo adiyo waalidkaaba

Jannadii ku waarigtaan!

Xaawi waxay caddaysey inaanay Hargeysa u

iman dan gaar ah, magaaladana cid ku

lahayn. Hayeeshee waxa u weyn ee ay

u socotay uu ahaa iney abaal celiso.

Midduu kalgacal haleelaa ka kama waabatee

way ku tilmaantaa. In kasta oo aan la

aqoon ciddii tirisay waxa ka mid maan-

sooyinka kalgacal lagu tilmaamay

maansadan hoos ku qoran. Waxaanay

tidhi haweenaydaasi4:

Subeeciyad wiil benderi

baadhashow tegow

Kaatun feyruusiyoo kuman

la siiyayow

Miyaan masaalkaa helayaa,

mar la i tusyow?

Dallaayadi waa jabtaa,

biraha duubanow

Dahabka Nayroobi oo daacad l

oo tumow

Shamsada oo soo baxdiyo

shaaca waaberow

Miyaan masaalkaa helayaa,

mar la i tusyow?

Kolka inan la arooso waanada kalama ma-

suugaan. Xilkay qaadday ee reerka iyo

hawlaha ku soo fool leh sidii ay u

hanan lahayd iyo sida ay saygeeda iyo

xigaalkiiba u xaslan lahayd way hoga

tusaaleeyaan. Buraanburka hoos ku

qoran oo arrimahaasi iyo qaar kalaba

tilmaamaya waxaan ka soo dheegannay

cajalad laga soo duubay aroos lagu qab-


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

tay magaalada Hargeysaa gu’gan

dhexdiisa. Waxaanay tidhi:

Bilicda gurigaaga ehelkiisu

haw bogaan

O naag xun waa lagu bukoodaaye

baarri noqo

O hunbanni waa laga fogaadaaye

feejignow

Naa sayga oo shaqo ka yimid

sawdka laguma gubo

Sufur qabaw baa biyaha

loogu sii shubaa

Ubadka waa laga sabaa

lagana seexiyaa

O subag sixina baa cuntada

loogu sii daraa

O Sariirtuu seexanaayaa

la saxartiraa

Sanqadha waa laga yareeyaa

markuu saldhigo

Soddohdu waa hoos qabaw

waana lagu hirtaa

Haddaanay kaa hoyanin waa

hoyga lagu gam 'aa

Naawaanahilwkaagiiiyo

hooyadaa labaad

Inanna kii hooyo leh ayey

hibadu saaranatay!

Halgankii gobonnimada lagu kicinayey gu-

meystayaashii reer Yurub kaalin xoog

leh ayey ka qaateen dhanka abaabulka,

dhiirigelinta iyo suugaan ku dirirkaba.

Xaliimo Shabeel oo ka mid ahayd xubninhii

firfircoonaa ee SYL ayaa laga hayaa

buraanburkan hoos ku qoran iyada oo

tilmaamaysey go’aanka la qaatay iyo

kaalinta ay ka qaadandoonaan intaba.

Waxaanay ku bilowday:

Go'aan baan gaadhnay isticmaarka

inaan gubnaa

Sharduu naga guuro gaashaanka

waa la hayn

Guhaad iyo ciil nin qaba yaa

wax gaysan jiray

Sharduu naga guuro gaashaanka

waa la hayn

Haweenka Soomaaliyeed waa hawl kar. Haw-

sha reerka badidiisna ayagaa qabta. Inta

ay hawshaa ku jiraan way is maaweeli-

yaan oo is madaddaaliyaan. Sidaasi aw-

geed ayaan hees hawleedda, sidii aan soo

sheegey, dumar looga bursan. Haddii rag

geel waraabintii u heesay, ayana heeryo

samaynteed, iyo hawl kale ku foog-

naanteedba way u halaanhalaan. Heesa-

haasi wey isku maaweeliyaan, wey ku

xifaaltamaan, aragtiddoodana wey ku

gudbiyaan. Kolka ay kebedda samay-

nayaanna waxay yidhaahdaan:

Koronkor cunimaynoo

Kariba maynnee

Karuur geel ma lahayaa?

Naagta Kebeda leheey

Kaalin daraneey

Adaan Kayd Hore u dhigan

Cawska kolkay samaynayaanna waxay

yidhaahdaan ayaka oo isku maawee-

linaya:

Cawskanow sabool diidow

Waqaan suuqa lagu dhiginoon

Soddon lagugu baayicinoon

Yaa sameeyey lagu odhan!

Xilliga roobabbowga kolka adhigu garage

roodo hablaha adhijirta ah ayaa iyana ku

heesa:

Deylo deyloow hobihoo

Deylo wacaneey hobihoo

Xasan waa kane hobihoo

Yuu xanaaqine hobihoo

Yuu ku xawdine hobihoo

Xasil oo daaq!!

Caanaha kolka ay lulayaanna waxaay yid-

haahdaan:

Caanow Hiyow Heedhe

Haanteeydu waa ceeb1a’

Waa ceebla’ caga toosan

Waa naag cas oo gaaban.

Juguc..juguc..juguc..

Haanteeydu waa gaari

Waa gorof aan xooleeyey

Oon geed ka soo qaaday

Gacalkayna ima siinin

Juguc..juguc..juguc..

Hadhuudhka markay tumayaan ayaka oo ragga xi-

faalaynaya, gaar ahaan qorqodayaasha, waxay

yidhaahdaan5:

Qamareey, Qorqode waa qayliyaa

Naa muxuu yidhaa?

Wuu qayliyaa oo qalax tamaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa ri'da qal oo qari buu yidhaa



Naa muxuu yidhaa?

Naa qiiqu yuu bixin buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Qoolaabka dheeree buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa kubadu waa kurus buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa malawad waa miid buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa xiidan waa xubin buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa qoran qoryo u diro buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa dhiigga dhagax saar buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Naa kabahayga kaadka dhig buu yidhaa

Naa muxuu yidhaa?

Qoladiinna tuurtuur buu yidhaa!

Heesaha dhallaanka lagu maaweeliyo dumarka

uun baa tiriya. Waana qaybaha ay ragga

dheer yihiin. Hooyo dhallaankeed u

heeseysa la arag. Aabbo u heesayase

lama hayo. Heesaha ay wiilasha ugu hee-

saan waxa ka mid ah6:

Hobeeya hobeey hobeeya

Hobaaladu dhawrtayoowa

Waar ma geelii baa arooray?

Arooroo oon ku raagay?

Waar ma aabbahaa baa socdaalay?

socdaaloo socod ku raagay?

Waar ma naasii baa gabnoobey?

Gabnoobood godol ka weydey?

Waar ma reerkiinnaa sabool ah?

Sabooloon subag ku siinnin?

Maxaad la sammaamuraysaa?

Hablahana waxay ugu heesaan:

Hobeeya hobeey hobeeya

Hobeeyadu dhawrtayeeya

Sidii bilaneey bil dhalatay

Bil dhalatoo beeli aragtay

ama sidii biladayaha adari

laguu soo wada baxaanbax!

Kolka ay xaajo murugto, ama talo faraha ka

baxdo sida hadda taagan, waxbay ku

tilmaamaan. Maansadan hoos ku

qoran oo laanta Af-soomaaliga ee

idaacadda BBCda laga siidaayey

aadna loo xiiseeyey waxay ifisay

dareen loo baahnaa in haweenka

Soomaaliyeed laga helo. In badan bay

haweenku ka aammusnaayeen fa-

laaddada gurracan ee ay ragga

Soomaaliyeed ku kacaan. Hayeeshee

kolkii ay u adkaysan kariwaayeen,

wixii hoos iyo saraba loogu sheegayna

dheg u jalaqsiin waayeen, Nimco

Aadan Hurre ayaa galkii seefta ka

saartay. Iyada oon waxna dhimin

waxna dhaafin, ragna ka xarrago qaa-

datay, waxay tidhi7:

Abwaannada xilligiyo

Xifaaleeyey waayaha

Mid waliba xiskiisiyo

Xusbadee garaadkii

Maansadana la xiisee

Xaq hadday ka hadashee

Aniguna xogtaydii

Xuubka aan ka qaadoo

Xuso garashadaydoo

Xaqiiqadana taabtee

Xarakada adduunkiyo

Xalka nolosha aadmigu

Waxa ay ku xidhanyiin


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Xikmad Eebbe weeyoo

Xukunkiisa weeyaan!

Xadhigiyo hoggaankiyo

Sida loo xallilayana

Raggaa loo xilsaaruu

Ku xawiley Ilaahay!

Bal haddaba xadgudubkiyo

Xumaantiyo dulmigan jira

Inta aan Xakiimkeen

Idinkala xisaabtamin

Aan idin xasuus-shee

Xillimaad raggaygow

Xaqu siduu ahaa iyo

Xeerkii Islaamkiyo

Xadiiskiyo Quraankiyo

Diinta nagu xukumasaan?

Xaqiiq dawladdeenuna

Weli waa xalkiiyoo

Xigto iyo qabiilbey

Kuraasidu ku xidhantee

Dawladdii xulka ahayd

Xillimaad dhisaysaan ?

Xillimaad raggaygow

Xeer lagu ciqaabiyo

Xabsi loo taxaabiyo

Sharci xidha la helayaa

Kuwan shicibka xadayee

Xoolihii dadweynaha

Xaabxaabsanaayee

Madaxdana la xulifa ah?

Masuulkii xanaaqee

Markii lala xisaabtamay

Is xaamxaamtayee yidhi

Waar ma Xaramki baan gubay

Inyar baan xantoobtee!!

Xillimaad raggaygow



Xarumaha waxqabadkiyo

Geyneysaan xafiisyada

Mudanayaal xariiroo

Xilkasoo waddaniyoo

Xirfad iyo aqoon loo

Xalaal quutayaaloo

Cadligana ku xeeldheer?

Xillimaad raggaygow

Xaafadaha qabiilkiyo

Dilka iyo xasuuqiyo

Xabbadda iyo aanada

Ka xoroobaysaanoo

Inta aydin xoortaan

Nabad lagu xasiliyoo

Qarannimo la xaalayn?

Xillimaad raggaygow

Dumarkiinnan xayadiyo

Xishoodkii ka tegayee

Kolkay xilo-xumaysteen

Waxba xeerin waayee

Diidey xaawaleynimo

Inta aa xaraysaan

Nimanyahow xaslanaysaan?

Xillimaad raggaygow

Xamasta iyo maatada

Xannaanaynaysaanoo

Xuquuqdoodii helayaan?

Xillimaad raggaygow

Macsidiyo xumaatada

Xaaraanta beenta ah

Ka xishoonaysaanoo

Xasanaadka falaysaan?

Xillimaad raggaygow

Xabaasha iyo iilkiyo

Xisaabtii Qiyaamaha

Naaraha xanuunka leh

Aad xasuusanaysaan

Janno xoogsanaysaan?

Hubaal waxa ah inaan xujadaasi weli laga

warcelin, diyaarna loo ahayn in laga

warceliyo. Ha la diido ama yaan la

diidine, inta warcelintaasi laalantahay,

wanaagga la doonayaana wuu lunsanya-

hay!

Sitaadka rag shaqo kuma leh. Suugaanta si-

taadka iyo ciyaartiisaba haweenka ayaa

iska leh, kolka ay tumanayaan waxay

yidhaahdaan:

Sitaay Faadumo Nebaay

Sawjaddii Calaay

maalinta bacadka kulul

Biyo qabaw na sii

Oo maalinta lays xisaabayo

Adigu noo xil qari!

Ugu dambayntii, qoraalkan waxan si kor

¬xaadis ah ugu eegey baaxadda suugaan

-ta haweenka Soomaaliyeed iyo siyaa-

baha kala duwan ee ay u adeegsadaan.

Waxan tilmaamay iney jiraan dhinacyo

weli dihin, sida suugaanta Saarka, iyo

hees-ciyaareedda, oo aanan ka hadal.

Waana marag ma doon inaan qoraal iyo

laba iyo in u dhow toona lagu soo koobi

karin baaxadda iyo murtida suugaanta

haweenka Soomaaliyeed, aad baanay

uga weyntahay wax la cabbudhiyo oo

cagta hoosteeda la gesho.

Raadraac

1. Burton Richard. First Footsteps in East

Africa:or An Exploration of Ha-

rar.Edited by his wife, Isabel Bur-

ton,Tylson and Edwards, London, 1894.

2. Cabdiraxmaan Faarax “Barwaaqo”. Ma-

gac Bilaash Uma Baxo:ujeeddooyinka

magacyada iyo naanaysaha Soomaaliy-

eed. Ottawa, 1998.

3. Xaawa Cabillaahi Gasle. Cajalad ay ku

duubtay Hargeysa, 1993.

4. Andrzejewski, B.W. and Lewis, I.M. Somali

Poetry: An Introduction. Clarendon

Press, Oxford, 1964.

5. Maxamed Cabdi Maxamed. Ururin

Qoraallo la Xulay. Besançon, 1989

6. Hal-abuur

7. Hal-aqoon: warsidaha Suugaanta iyo

Dhaqanka Soomaaliyeed, tirsiga 3aad,

xidhmada 1aad, Ottawa, 2000.

8. Laanta Af -soomaaliga ee BBCda.


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Nin ku dilay hadh kuuma jiido



Ma danaysan Kaysoow

Kama daalin hawshii

Maan gabin dadaalkii

Ma dayicin waxqabadkii

Dookhayga maan bogan

Dareenkaygu ima hodin

Ma dal doorsan waayaha

Gaari dumar ma caashaqin

Hurdo gogosha maan deyin

Dawo raadis baan ahay

Dawladdii bukootiyo

Dalka maamulkiisii

Wax damiirka lagu dhayo

Dadnimada habowdiyo

Doonistii hungowdiyo

Wax dareenka lagu xalo

Waxan daydayayaayaa

Boogaha daloolee

Hurgumadu dilootiyo

Hub qabiilka lagu dilo

Dacow iyo dhurwaa baan

duunyada ka hirayaa

Ma daloolin ciiddii

Dalagga iyo beertii

Dibigii ku maan qodin

Durdurradi aqooneed

Dawliskii kumaan ridin

May doogsan beeshii

Ma daryeelin ubadkii

Uma dirin waxbarashada

Dibjirkii ma hagar bixin

Weli qaranku muu degin

Kuwii aan dirsaday iyo

Hoggaankii la doortaa

Maatadi dayacayoo

Camalkii dugaaggiyo

Isma doorin dhaqankii

Lama daynin eexdii

Lama deyrin xumihii

Damaciyo hungurigii

Wuu goostay dabarkoo

Dibdis awrka lama odhan

Waa dayro noloshii

Xiddigaha dusheeniyo

Dayaxaan ka faashaa

Duul hore u maray iyo

Duni iga fogaataan

Daymada la raacaa

Waxan deydayaayaa

Degel lagu xasilo iyo

Guul aan ku diirsado

Qalinkiyo dawaaddii

Waxa ay dul joogaan

Taariikh dayacantiyo

Duul aan ka baranayn

Dalambaabigii shalay

Ummad uu dirkeed ba’ay

Meel aan degmada furo

Diiraddaydu may qaban

Adiguna darmaanow

Waxad igu dilaysaa

Qalin dawlad waayiyo

buugaag la daabaco

Dawo raadis

Xasan Cabdi Madar

Maansadan dawo raadis waxa tiriyey qoraaga caanka ah ee Xasan

Cabdi Madar, waxa uu u bixiyey Dawo Raadis. Waxay til-

maamaysa waayaha iyo waaqiciga jira. Isaga oo

curiyuhu arrintaa inoo faahfaahinaya

waxa uu yidhi

[email protected]

Waraysigii Georgi Kapchits Bogga 45aad

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

WARAYSIYO INTERVIEWS

Waraysi ay Hal-Aqoon 10 gu` ka hor

la yeelatay Dr. Goorgi L. Kabjits

D r. Georgi L. Kapchits waa aqoonyahan u dhashay dalka Ruushka si la yaablena ugu

hadla afaf farabadan oo uu Af-soomaaligu ka mid yahay. Wuxuu ka shaqayn jirey

laantii af Soomaaliga ee Raadyow Moosko. Waxaanu soo dayn jirey qor-mayaal

xiiso badan oo uu ka mid ahaa qormaha la odhanjirey: waraaqo ayaan idinka sugayaa.

Waxaannu, haddaba, kanshe u helnay inaannu waraysi la yeelanno si uu uga war ramo

hawlaha badan ee uu qabtay iyo kuwa kale ee uu hadda ku hawlan yahay. Waxaanu

waraysigi u dhacay sidatani:

Hal-aqoon: Dr. Georgi, ugu horrayn wa-xaan

jeclaan lahaa inaad warbixin kooban naga

siisid mahadhadaada?

Georgi: Haddii la soo koobo, waxaan ku dhashay

Midowga Soofiyeeti sannadkii 1939kii. Intii u

dhexeysay 1967kii iyo 1994kii waxaan ka

shaqeeyey Laanta af-Soomaaliga ee Raadiyow

Moosko.Kaddib markii la xiray Qaybtii Afrika

ayaa waxaaan u gudbay Qaybta wararka oo

aan faalleeye ka ahay. Mararka qaarkood

waxaan af-Soomaaliga ka dhigaa Jaamacadda

Moosko iyo Jaamacadaha ka furan Berliin.

Xaas wanaagsan baan leeyahay. Waxay ii dhashay

laba gabdhood. Waxaan kaloo leeyahay laba

gabdhood oo ay sii dhaleen. Ninkii seexdaa

saciis dibi dhalay!

Waxaa kaloo la yidhi: Cimrigaaga oo dheeraadaa

cajab buu ku tusaa. Intii aan noolaa waxyaalo

badan oo farxad leh iyo waxyaabo balaayo ah

ayaan marqaati u noqday. Inkastoo aan yaraa,

haddana aad baan u xasuusan ahay siday u

wada ooyeen dumarku 9kii May ee 1945kii ee

uu dhammaaday dagaalkii lagala hor jeeday

Jarmalka. Intoodii yarayd waxay la ooyeen

farxad, maadaama nimankoodii ay

badbaadeen. Badan kooduse waxay u

baroorteen nimankoodii la dilay.

Hooyaday kuwii dambay ka mid

ahayd.

Hal-aqoon:

Goormaad

bilowdey

barashada Af-

soomaaliga?

Sideedse ku

bilowdey?

Yaana kuu dhigi

jirey?

Georgi: Af-Soomaaliga barashadiisa wa-

xaan bilaabay gu’gu kolkuu ahaa

1964 -kii, kolkaasi oo aan arday ka

ahaa Machadka Afafka Bariga ee ka

tirsan Jaamacadda Moosko. Maalin

maalmihii ka mid ahayd ayuu nin

xooga iga da’ weynaa igana dheeraa

intuu soo galay fasalkii ay wax ku

baraneysay kooxdii aan ka midka

ahaa yidhi: ‘Magacayga waxa la

yidhaahdaa Aleksander Jolkofski. Kol

dhoweyd waxaan bilaabay baadhi-

taanka af-soomaaliga. Yaa raba inaan

macallin u noqdo oo aan baro afkay

Dr. Georgi Kapchits oo



Ma soo gaadhey geyigoo Gar jilleed la necebyoo Ninka ganafka taagana

Geed qudhaanjo lagu xidho?

Ma soo gaadhey geyigoo Dadku yahay gob soocoo Gunnimada ka faanoo Garashiyo sarriig badan?

Ma soo gaadhey geyigoo Dadku cunin ganboorkiyo Dhirta geed qalaadka ah?

Ma soo gaadhey geyigoo Gool-moon basaastiyo Marti goor xun kuu timi Gurgurshaaga loo qalo Iyo gibil ma diidaan?

Ma soo gaadhey geyigoo Ninka caydh la golongoley Ama guunyo laga dhacay Loo gooyo xoolaha?

Ma soo gaadhey geyigoo Murti gibil la saariyo Geeraar sarbeebliyo Gabaygu u farriin yahay?

Ma soo gaadhey geyigoo Gaadiid dhammaantii Awr gaal u mudan yahay?

Ma soo gaadhey geyigoo Kaba fay-gammuuriyo Raggu laba go’ qaataan?

Ma soo gaadhey geyigoo Saddex qeyd garaara leh Dumarkuun u gaar tahay?

Ma soo gaadhey geyigoo Gelbiskiyo mashxaradaha Gammaan naaxey loo waco Iyo shuqul gobaadeed?

Ma soo gaadhey geyigoo Gudin iyo hangooliyo Garab qaad muhiim yahay?

Ma soo gaadhey geyigoo Gorof iyo sibraariyo

Gaawuhu u weel yahay?

Dadku wuu gabloolee

Gob marbuu ahaan jirey


ku hadlaan dad reer guuraa ahi?’ Anigu

intii aan istaagay ayaa waxaan ugu

warceliyey:‘Anaa raba!’ Ridu lugteeda

ayey shabeel ku doonataa!

Gu’gii 1971kii Jolkofski oo ah nin aad u karti

badan oo ku xeeldheer aqoonta afafka iyo

suugaantu wuxuu qoray buugga la

yidhaahdo ‘The Somali Syntax’ ee waxtar

aan la soo koobi karin ku kordhiyey

baadhitaanka naxwaha Soomaaliyeed.

Gu’gu markuu ahaa 1979-kii macallinku

wuxuu u qaxay dalka Maraykanka. Immin-

ka wuxuu brofesor ka yahay Jaamacadda

Kalifoorniyada Koonfureed, wuxuuna

dhigaa suugaanta Ruushka. Ayaandarro af-

Soomaaliga wuu ka fogaaday.

Hal-aqoon: Waxaan filayaa inaad af-

soomaaliga barashadiisa bilowdey intaan la

qorin. Sideed haddaba u baratay? Farteedse

adeegsan jirtey?

Georgi: Sidaynu og nahay xuruufta af-

Soomaaliga waxaa la oggolaaday 1972kii.

Hase ahaatee aqoonyahannadii Soomaali-

yeed iyo kuwii shisheeyaha ahaaba ilaa

waa hore bay wax ku qori jireen af-

Soomaaliga, ayagoo adeegsanayey farta

Laatiinka. Waxaa in la xuso mudan Leo

Reinisch (‘DieSomali Sprache’, 1900),

C.R.V.Bell (‘The Somali Language’,

1953), M.M. Moreno (‘Il Somalo della

Somalia’, 1955), Muuse Xaaji Ismaaciil

Galaal iyo B.W. Andrzejewski (‘Xikmad

Soomaali’,1956 ), E.Cerulli (‘Somalia’,

1959 ), R.C. Abraham ‘Somali-English

Dictionary’, 1962; ‘English-Somali

Dictionary’, 1967), Shire Jaamac Axmed

(‘Gabayo, Maahmaah iyo Sheekooyin

Soomaaliyeed’, 1965; ‘Iftiinka Aqoonta’,

1966-1967), Axmed Cartan Xange

(‘Qaran iyo Qawdhan’, 1967). Awrba

awrka ka horreeya buu saanqaadkiisa

leeyahay!

Buugaagtaa aan soo sheegay iyo kuwa kale

ayaan wax ka baran jiray. Waxaa kaloo

jirta in xilligii Muqdisho iyo Moosko loo

haystay ‘laba mataano ah’ xarunta

Midowga Soofiyeeti ay waxbarasho u

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

joogeen ardo badan oo Soomaaliyeed.

Qaarkood oo uu ugu horreeyey Axmed

Cartan Xange aad baan ula saaxiibay. Sida

af-Soomaaliga loogu hadlo ayagaan ka

bartay. Ayagana waxaan ka kaalinjirey

siday u baran lahaayeen afka Ruushka.

Gacmo wadajir bay wax ku gooyaan!

Hal-aqoon: Dr. Georgi, intaanad barashada af-

soomaaliga bilaabin aqoontaadu maxay

ahayd?

Georgi: Intaanan bilaabin barashada af-

Soomaaliga waxaan baran jirey afka

Ingiriiska iyo afka Amxaarka. Waqtigan la

joogo afka Ingiriiska aad baan u adeeg-

sadaa. Afka Amxaarka oo ay iigu dambey-

sey 1967kii ‘bejjerash resaxu’ (waan

iloobay), inkastoon si fiican ugu hadli

jirey. Fuulmo waa faro-ku-hayn!

Hal-aqoon: Af-soomaaliga iyo af-ruushka

mooyaane, immisa af oo kale ayaad

taqaan?

Georgi: Afar af baan ku hadli karaa. Af-Ruush-

ka iyo af-Soomaaliga mooyaane, waxaan

ku hadlaa afka Ingiriiska iyo afka Ukra’iin-

ka (Jamhuuriyadda Ukra’iin dhan-keeda

galbeed baan ku ababay). Buugaagta iyo

qoraalladana waxaan kaloo ku akhrisan

karaa afka Faraansiiska iyo afka Jarmalka.

Hase ahaate kuma hadlo.

Hal-aqoon:Afafkaa dhammaantood wax ma

ku qortaa?

Georgi: Waxaan wax ku qoraa saddex af oo

kala ah: afka Ruushka, afka Soomaaliyeed

iyo afka Ingiriiska.

Hal-aqoon:Barashada af-soomaaligu ma ka

adag tahay barashada afafka kale?

Georgi: Waxaan u haystaa af-Soomaaliga

afafka ugu adag adduunka. Waa af hodon

ah oo soo jiidasho leh. Hase-ahaatee waa

mergi oo kale oo hadba dhanka loo jiido

ayuu u jiidmaa! Ammin dhan 40 gu’ iyo in

ku dhow ayaan baranayey afkiina hooyo,

hase yeeshee kama aan sal gaadhin weli.

Naxwaha af-Soomaaliga mid uu qof

shisheeye ahi si fudud u baran karo ma

aha. Aad buu uga duwan yahay afafka

Yurub looga hadlo. Shisheeyaha waxaa

dhiba waxyaalo farabbadan oo gaar u ah af

-Soomaaliga. Dhinaca dhawaaqa waxaa ka

mid ah shibbaneyaasha dh, q, c, x, kh, iyo

h, shaqallada gaaggaban iyo kuwa dhaa-

dheer, kuwa xirxiran iyo kuwa furfuran ee

tiradoodu ay tahay 20 haddii laysku daro!

Dhinaca dhismaha afkana, erayadu siday u

kala horreeyaan mooyaane wax lala yaabo

waxa ah sida ballaadhan ee loo adeegsado

saxarrada ujeeddooyin koodu uu kala

duwan yahay ee kala ah: u, ku, ka, la, soo,

sii, wada, kala, hoos, ag, hor, dhex, dul,

ha, ma iyo kuwo kale, weliba

magacuyaallada kala ah: La, i, ku, na, ina,

idin, is, kay, kaa, kaya, keen, kiin oo meelo

u kala gaar ah ku leh tixda.Tusaale ahaan:

Waa in laykala (la+is +ka+la!) soo wada

dhex hadlaa. Waa hoog iyo balaayo!

Hal-aqoon: Afafka maxaad ku kala

jeclaysataa?

Georgi: “Waalidku carruurta ma kala jecla ee

iyagaa is kala jecelsiiya”, baa la yidhi.

Afafku waa sidaa oo kale. Anigu waxaan

doorbidaa afafka adag, siiba af-

Soomaaliga.

Hal-aqoon: Waxaan had iyo jeer maqalnaa

afafku way kala hodansan yihiin. Arrintaa

maxaa ka jira? Sideese lagu ogaadaa baad

u malaynaysaa? Af-soomaaligu, arag

tidaada, hodan ma yahay? Haddii aad

leedahay waa hodan, maxaad ku

taageeraysaa aragtidaa iyada ah?

Georgi: Run weeye in la maqli karo in ay

jiraan afaf hormarsan iyo kuwa dib u

dhacsanba. Ilama aha taasu in ay sax tahay.

Af kasta fekrad la arkaba waa lagu muujin

karaa. Dad walibana wuxuu leeyahay




heeso, sheekooyin iyo maahmaahyo xiise leh.

Laakiin af hodon ah oo keli ah ayaa lagu

tirin karaa gabayo. Sidaas darteed shaki ma

leh af-Soomaaligu inuu hodon yahay. Rich

ard Burton ee booqday Soomaaliya sannadkii

1854kii wuxuu qoray in ‘dalka ay ka

buuxaan rag wada gabayaa ahi’.Tan iyo

waqtigaa Soomaaliya isma beddelin. Dadkii

aan Hargeysa kula kulmay sannadkii tegey

badhkoodu wa-xay ahaayeen gabayaa,

badhkii kalana waxay is moodayeen in ay

yihiin.

Hal-aqoon: Dad badan oo af-soomaaliga yaqaan

ayaan waxba ku qorin. Maxaad adigu ku

jeclaatay inaad af-soomaaliga wax ugu

qorto?

Georgi: “Abaal nin gala waa la arkay, nin gudase

lama arag”, baa yidhi. Abaal -dhac waxaan u

haystaa dembi aan la dhaafi karin. Abaalkii

ay ii galeen Soomaali badan oo aan afkooda

hooyo ka bartay baan hadda gudayaa. Abaal

raaga rag baa leh...

Buug walba oo aan qoro waxaan u hibeeyaa

macallimiintayda mid ka mid ah. Buugga

sheekooyinka soomaaliyeed waxaan u

hiibeeyey “ciddii aan ka baran jirey, ilaa

imminkana ka barto afka Soomaaliga”.

Hal-aqoon: Immisa buug baad ilaa hadda af-

soomaali ku qortay? Magacyadooda iyo

waxa ay ku saabsanyihiin wax ma iiga sheegi

kartaa?

Georgi: Waxaan af Soomaaliga ku qoray laba

buug oo kala ah “Waxaa la yidhi-Sheekooyin

hidde ah” (1996) iyo “Qaamuuska

maahmaahyada Soomaaliyeed”(1998).

Buugga koo waadi wuxuu ka kooban yahay

217 sheeko oo ay ka mid yihiin kuwo taxane

ah kuna saabsan Arraweelo, Wiilwaal, Cigaal

Shidaad, Yoonis Tuug, Siyaad Dharyo

Dhoobe, Ina Sanweyne, Huryo iyo Kabacalaf

iyo kuwa kale oo qaarkood aan marna la

daabicin. Sheekooyinka Soomaaliyeed way

xiise iyo murti badan yihiin. Qaarkood mar

kaad akhrisatid afka ma aad kala qaadi

weydo, adoo aad ula yabban xikmadda ku

jirta. Mararka qaarkoodna waa aad

qososhaa ama waa aad oydaa. Bal eega:

Wiil baa nin soo martiyey. Kolkuu soo

martiyey wuxuu siiyey saan uu ku seexdo,

mana soorin. Kabacdi dhurwaa baa

yimid, yarkii ayuu qaatay. Dadkii kale oo

dhammi way kaceen, waxayna

yidhaahdeen:

- Wiilkii dhurwaa baa qaatay!

Waa la rooray. Ninkii uu aqalkiisa joogay

yaa ugu horreeyey. Dhurwaagii ayuu

budh ku dhuftay oo wiil-kii ka riday,

kaddibna soo qaaday oo aqalkiisa

keenay. Wuxuuna ku yidhi:

Wiilkaygiyow, inkastoon ku qadiyey,

dhurwaagii ku qaatay haddaan kaa riday,

sow macruuf kuuma sameyn? Wuxuu

yidhi: Macruuf iima sameyn. Waayo

afkaaga ma ahe af kaleeto inay wax

galaan yaadan rabin. Dhurwaaga i

qaatay isaguna inuu qado baad rabtay!

Waa yaabka yaabkii iyo amakaag!

“Qaamuuska maahmaahyada Soomaaliyeed”

waa buug ka kooban in ku dhow 6 kun oo

maahmaahood oo la hubo. Badankood

waxaan ka helay dhegeysteyaashii

Radiyow Moosko oo aan u sii deyn jirey

barnaamijyo suugaaneed. Boqollaal

maahmaahood waxaa ii soo diray Cumar

Cabdi Sheekh, Cabdirashiid Axmed

Sheekh, Cabdiraxmaan Axmed Aadan,

Xuseyn Cali Aadam, Yuusuf Cabdi Naser

iyo dhegeysteyaal kale oo aan mahad kal

iyo laab ah u celinayo. Maahmaahyadu

waxay ku kala daabacan yihiin lahjado

farabbadan oo af-Soomaaligu uu u kala

baxo. Tusaale: Luuq-luuq-maroow laasin

laamigaas tagaa.

Hal-aqoon: Ma laga yaabaa inaad qaar kale

soo saarto? Haddii ay jiraan, wax ma iiga

sheegi kartaa?

Georgi: Haa, waa ay jiraan. Imminka waxaan

soo gabagabeynayaa buugga shanaad ee

ka kooban 3da boqol (300) ee maahmaahood ee ugu caansan dhaqanka Soomaaliyeed ee

casriga ah. Maahmaahyadaas oo aan ku helay tijaabooyinkii gaarka ahaa ee aan ku kala qabtay

dalalka Jarmalka iyo Denmark waa kuwa barashadoodu ay khasab ku tahay qof kasta oo

Soomaali ah oo da’ yar hadduu rabo inuu si fiican ugu hadlo afkiisa hooyo iyo arday walba oo

shisheeye ah oo isku xilqaama barashada afkiina hooyo. Maahmaah kasta oo buuggan ku jirta

waxay ku kala daabacan tahay af-soomaaliga iyo afka ingiriiska. Tabaabushaynta buuggan ee

dhinaca afka ingiriiska waxaa gacan weyn iga siineysa Sheila Andrzejewski. Maahmaahyada

caanka ah mooyaane akhristuhu wuxuu buuggan ka ogaan doonaa siday aqoonta loo leeyahay

maahmaahyadu ugu xidhan tahay qofka da’diisa, tacliintiisa, hadduu lab yahay ama hadday

tahay dheddig iyo waxa la midka ahba. Buuggan ee aan ka shaqaynayey muddo dhowr sano ah

wuxuu soo bixi doonaa sannadkan. Maahmaahda qudh ah oo ay yaqaannaan dadkii aan

tijaabiyey boqolkiiba boqol waa ‘Aabbe, kan yar iga celiyoo kan weyn igu sii daa’. Oh father,

save me from the small one, the big one I shall manage myself. Said when somebody is unable

to solve a small problem, but thinks he can deal with a big one, or when somebody is trying to

palm off on to someone else the solution of a problem he cannot solve himself.

This goes back to a story about a boy who was often beaten up by other boys of his age. One

day the boy and his father encountered one of his attackers, who had a bigger fellow with him.

The victim, realising that if it came to blows he would not be able to beat the boy of his own

age, but that the big fellow would scarcely want to fight with him, pronounced these

words,which became a proverb.

Buugga lixaad ee aan hadda qorayo wuxuu ku saabsan yahay naxwaha af-soomaaliga, gaar ahaan

erayada ‘waa’, ‘baa’/’ayaa’ iyo ‘waxaa’ oo laga helo tixaha badankood. Fiiro gaar ah waxaan u

yeeshay habka ereyadaas loogu adeegsado maahmaahyada. Maahmaahyada ay ka maqan

yihiinna waxaan u haystaa kuwo ugu da’da weyn suugaanta soomaaliyeed: Ayax teg eelna

reeb, Tuug wax ka tuhun badan, Hadday fooli timaaddo gudaqarsiimo hadhay...

Hal-aqoon: Intii aad hawsha qoridda ku jirtey sideed gacan uga heshay dadka Soomaaliyeed?

Georgi: Ceel nin tooxsaday isna ku caddiban, cuudna ma cokana, baa la yidhi. Haddaad furtid

buug walba oo aan qoro waxaad gogoldhiggiisa ku arki doontaa tobannaan qof magacyadood.

Qof walba oo Soomaali ahi hadduu hubsado in aad jeceshahay afkiisa, murtidiisa iyo

caadooyin kii-saba diyaar buu u noqdaa in uu si hagarbax ah kuu caawiyo.

Hal-aqoon: Gu’gii hore waxad qabatay Hargeysa. Waxaanad ka qayb gashay, sida igu maqaala ah,


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

shirkii Cilmibaadhista Soomaaliyeed. Bal wax yar iiga taataabo sida uu shirkaasi u dhacay iyo

waxa aad adigu soo bandhigtay? Socdaalkaase wax ma kaaga soo kordheen dhanka afka?

Georgi: Shirkii Hargeysa ka dhacay bishii Luulyo ee sannadkii hore mid xiise weyn leh oo si

wanaagsan u abaabulan buu ahaa. Waxaa ka qaybgalay in ka badan boqol aqoonyahan oo ka kala

socday dalal farabbadan oo dunida ka mid ah. Shirkaasi siduu u dhacay iyo waxtarkii uu ku

kordhiyey cilmibaarista soomaaliyeed waxaan ka qoray qoraal dheer oo lagu daabacay

joornaalka la yidhaahdo “Horn of Africa” (Vol. IXX, 2001) ee uu New Jersy ka soo saaro

jalahay prof. Saciid Samatar.Warbixintii aan shirkaas ku soo bandhigay waxay ku saabsanayd

midhihii ka soo baxay tijaabooyinkii maahmaaheed ee aan hore wax uga taataabtay.

Hal-aqoon: Intii aad Hargeysa joogtey sidee dadku kuu soo dhoweeyey? Markaad af-soomaali kula

hadasho si gaar ah ma u xiiseynayeen hadal kaaga?

Georgi: Hargeysa si qalbi furan baa la iigu soo dhoweeyey. Odeyaashii aan la kulmay way i garteen,

maadaama ay codkayga Idaacdda Moosko ka dhegeysan jireen. Dhallinyaraduna intii ay la

yaabeen ‘gaalka’ afkooda hooyo ku hadlaya ayey igu dhegdhegeen oo way i raaci jireen. Marna

iloobi maayo shir aan la yeeshay ardo badan oo Jaaacadda wax ku barata. Ammin hal saac iyo in

ka badan ah ayaannu af-Soomaaliga ku wada hadleyney. Waxaana khasab igu noqotay in aan ka

warceliyo weydiino aan ka yarayn intaan hadda uga warcelinayo ‘Hal-aqoon’. Aan wada

hadalno waa aan heshiinno, baa la yidhi. Aad baan ula heshiiyey ardadii oo igu martiqaadday in

aan maalin uun u imaaddo oo aan si tifaftiran ugaga warramo baadhitaanka aan ku hawlanahay.

Hal-aqoon: Dr. Georgi waxaad aad u jeceshahay maahmaahaha Soomaaliyeed. Miyaan odhan karaa

cilmiga kala qeexidda maahmaahaha oo aad taqaan awgeed ayaad u jeclaatay? Mise wax kale

ood ku jeclaatay baa jira?

Georgi: Barashada maahmaahyada Soomaali-yeed waxaan bilaabay intaanan weli baranin aqoonta

loo yaqaanno ‘Paremiology’ oo aan u leexday markii aan ka shaqeynayey buuggii iigu horreeyey

ee soo baxay 1983kii. Sababo farabbadan baan u bartaa maahmaahaha Soomaali-yeed. Midda

kowaadi waxay tahay in af ama dhaqan la arkaba aan laga sal gaari karin haddaanad baran

maahmaahyadiisa. Sanduuqa maahmaaheed ee dad waliba uu leeyahay kuma jiro oo keli ah tixo

qurxoon oo si fudud loo xasuusan karo ee waxaa kaloo ku jira nidaam isku dubbaridan oo

mandaq ah, kuna dhisan hab-ku-fekerkii la hormarineyey ammin kumanyaal gu’ ah. Waa taa

waxaa lagu magacaabaa ‘xikmad dadweyne’. Xikmadda dadka Soomaali-yeed in aan barto baan

dooneyey. Waxaa kaloo jirta in maahmaahuhu ay dhaqaalee-yaan hadalka, ayagoo suurto

gelineya in si kooban loo muujiyo afkaar ama xaalado ay u qalmaan. Maahmaahaha aan had iyo

jeer cuskado waxaa ka mid ah: Nin hadal badiyey ma wada odhan, nin yareeyeyna kama wada

tegin!

Hal-aqoon: “Soomaalidu been wey sheegtaa beense ma maahmaahdo”, ayaa la yidhaa. Ilaa haddana

waxaad ururisey maah-maahihii ugu badnaa, haddaba, ma la heli karaa maahmaah aad odhan

karto been bey ku salaysan tahay? Hadday jirto waa tee? Sideyse been u noqotay?

Georgi: Runta maahmaahdu waa maxay? Haddii lays garab dhigo labada

maahmaahood ee kala ah ‘Fuley geesi hortii buu dhintaa’ iyo ‘Fuley habartii

ma

gablanto’ waxaa la arki karaa in ay iska soo horjeedaan. Midda kowaad waxay sheegeysaa in

fuleynimadu ay xun tahay (fuleygu dhaqso buu u dhintaa). Midda labaadina waxay sheegeysaa



Georgi: Rag waxaa ugu xun

saddex nin: nin maqan oon

la tebin, nin jooga oon la

tirin iyo nin tegeya oon la

celin; Hal soddon qadday

saddex kuma dari weydo;

Hadduu xaar xoolo lahaan

lahaa ‘ow jiljilocow’ ayaa

la odhan lahaa!

Hal-aqoon: Suugaanta iyada sidee isku tihiin?

Heesaha ama gabayada Soomaalida ma

dhegeysataa? Haddii aad dhegeysato

kuwee baa aad kuu xiiso geliya?

Georgi: Heesaha iyo gabayada waa aan

dhegeystaa mararka qaarkood. Hase ahaate

waxaan la’ahay hab ama aqoontii aan ku

garan kari lahaa boqolkiiba boqol.

Soomaaliya laba jeer oo keli ah baan

joogay: shan beri iyo shan beri. Lakiin

shan beri shiikh laguma noqdo! Xattaa

caano geel ma aan dhadhamin...

Hal-aqoon: Dr. Georgi in badan baad RM ka

shaqaysay, gaar ahaan laantii af-

soomaaliga. Yaa haddaba qormayaasha

idiin soo diyaarin jirey? Ma af-soomaali

baa la idiinku soo diyaarin jirey mise Af-

ruush?

Georgi: Wararkii iyo faallooyinkii waxaa noo

soo diyaarin jirtey Qaybtii dhexe,

qormeyaashii ku saabsanaana dalalka

afrikaanka ah noloshooda iyo siyaasad-

dooda waxaa laga heli jirey weri -yayashii

ka tirsanaa Qaybtii Afrika. Aniguna

waxaan qori jirey barnaamijyo suugaaneed.

Wax kasta waxaa lagu qori jirey afka

Ruushka, wixii aanu sii deyn jirnayna af

Soomaaliga ayaannu ku rogi jirnay.

Hal-aqoon: Sida aan ka warqabo, Dr. Georgi,

laantii af-soomaaliga ee RM waa horaa la

xidhay. Maxaa loo xidhay baad u

malaynaysaa? Ma arrin dhaqaale mise mid

siyaasadeed? Adigase hawshaadu imminka

maxay tahay?

in fuleynimadu ay wanaagsan tahay

(fuleygu marna ma dhinto).Labadan

maahmaahood (sida kuwo kale ee badani)

way iska soo hor jeedaan. Hase yeeshee

ma aha in middood ay run ku saleysan

tahay, midda kalana ay ku dhisan tahay

been. Labaduba run bay sheegi karaan,

been bayna sheegi karaan. Haddii si

habboon oo sax ah loo isticmaalo, run bay

sheegaan, haddii si aan habboonayn oo

dadban loo adeegsado been bay sheegaan.

Maahmaah waliba waxay sheegtaa run

haddii uun loo cuskado xaaladda u qalanta

ayna astaanta u tahay!

Hal-aqoon: Markaad af-soomaaliga ku had-

layso waxaan aad ula yaabaa sidaad

maahmaahaha u adeegsato. Ma jirin baan

filayaa xilligii aad adigu af-soomaaliga

baraneysey buug ama buugaag qeexda sida

loo adeegsado maahmaahaha oo laga baran

karayey. Haddaba sidaad u baratay adeeg-

siga maahmaahaha?

Georgi: Waa runtaa, ma jirin buugag aan ka

baran lahaa adeegsashada maahmaahaha,

inkastoo ay jireen ururino dhowr ah oo aan

weynayn. Waxaa in la tilmaamo mudan

“Gabayo, maahmaah iyo sheekooyin yar-

yar” ee Shire Jaamac Axmed uu soo saary

1965kii, “Madhaafaaanka murtida”(Yuusuf

Meygaag Samatar, 1973), “Maahmaahaa

saddexshub” (Maxamed Shire Maxamed,

1974), “Waari mayside war ha kaa

haro” (Xasan Yaaquub ‘Baabraqiis’,1974)

Sannadkii 1968kii maqaal xiise leh waxaa

qoray B. W. Andrzejewski (“Reflections in

the nature and Social Function of Somali

Proverbs”). Nasiibdarrase markii aan

bilaabay barashada af-Soomaaliga

qoraalladii aan tilmaamay gacanta iiguma

jirin e waxaa khasab igu noqotay in aan

maahmaahyada ka barto jalayaashaydii

Soomaaliyeed oon ku daalin jirey

weydiimihii ku saabsanaa ujeeddooyinka

ku qarsoon iyo sida loo adeegsadaba.

Hal-aqoon: Maahmaahaha aad jeceshahay wax

ma iiga sheegi kartaa?


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

Dr. Georgi

Georgi: Laantii af-Soomaaliga waxaa la xidhay

1994kii. Wax yar kaddib waxaa la xidhay

Qaybtii Afrika oo dhan. Waxaa loo xidhay

sabab dhaqaale iyo mid siyaasadeedba.

Midowga Soofiyeeti waa baaba’ay,

dagaalkii qaboobaa ee uu kula jirey reer

galbeedka wuu dhammaaday. Dalka

Ruushku wuu caydhoobay. Maalkii uu ka

dhaxlay Midowgii Soofi-yeeti waa la

xaday! Imminka waxaan ka shaqeeyaa

Qaybta wararka. Hawshaydu waa qoridda

wararka ee lagu kala hal-tebiyo afafka ay

qorma-yaasheeda ku sii dayso Idaacadda la

yidhaahdo ‘Codka Ruushka’. Nasiibdarro

waxaan ahay ‘news-writer’ e ma ahi ‘news

-maker’!

Hal-aqoon: Intii Maamulkii Soomaaliya uu

burburay, dad badan baa qaba in tayadii

afku hoos u dhacday. Arrintaa iyada ah

adigu sideed u aragtaa?

Georgi: Waxaan ka welwelsan ahay in

dhallinyaro badan oo dibedda joogtaa

Aragti-

daada ha ku

masuugin. Qoraalladaada

haba la waaban. Warsidaheen

-na ayaa u heellan!

Inaad mudh-baxdo

haddaad filayso

Qoraalladaada

ku soo

hagaaji:

HERER 861 Karsh

Drive Ottawa, Ontario,

K1G 4T9, C A N A D A




aysan si fiican u aqoonin afka qurxoon

ee la yaabka leh ee ay ka dhaxleen

awoweyaashood. Hal-ku-dhegyadii

badnaa ee uu Maxamed Siyaad Barre la

soo baxay badankoodu kuwo fool-xun

bay ahaayeen. Hase yeeshee waxaa

mudan in la xasuusto mid fiican: Afka

hooyo waa lagama maarmaan!

Hal-aqoon:Ugu dambayntii, Dr.Georgi,

maxaad u soo jeedin lahayd qorayaasha

Soomaaliyeed ee waraysigaagan

akhrisan doona? Maxaad adiguse ka

codsanaysaa?

Georgi:Waxaan qoreyaasha Soomaaliyeed

ugu baaqi lahaa in ay u wada guntadaan

siday u dhawri lahaayeen afka iyo

murtida Soomaaliyeed. Yaanay illoobin

murtida ku jirta maahmaahda leh:

Walaalo is jeceli waa xoolo bataan oo

xabaalo yaraystaan, walaalo is necebi

waa xoolo yaraystaan oo xabaalo bataan!


Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913


V

* / \

* * * *

WARSIDAHA HERER

Waa warsidihii

u horreeyey ee jaadkiisa ah ee

ka soo

baxa woqooyiga

Ameerika & Geeska Afrika

861 Karsh Drive,

Ottawa, Ontario

K1G 4T9

C A N A D A


[email protected]

ISSN 1929-1272

Tel: 1-613- 247-0549, 2522-479-2393, 2522-953-9966, 2522- 441-5913

tirsiyada soo socda ka filo qoraal-

Documents