Ocenianie kształtujące

to dawanie informacji

pomagającej w uczeniu się

Prezentacja została przygotowana na

podstawie materiałów pozyskanych ze stron:

Centrum Edukacji Obywatelskiej

www.ceo.org.pl

Portalu edukacyjnego Szkoła z klasą

www.szkolazklasa.pl

Ocenianie kształtujące – na nowo odkryty

sposób oceniania ucznia

Jest to sposób oceniania od dawna znany w pedagogice,

ale zapomniany.

Na nowo został odkryty w Polsce, gdy przywędrował do nas

z Zachodu. Tam za prekursorów oceniania kształtującego

uważani są Black i Wiliam, którzy w 1998 roku opublikowali

dwie broszurki pod tytułem „Wewnątrz czarnej skrzynki".

Ocenianie kształtujące zostało wprowadzone w szkołach

w Anglii, a badania nad skutecznością tej metody są nadal

prowadzone w różnych regionach świata.

Ocenianie kształtujące

1. Cele

2. Kryteria oceniania

3. Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące

4. Praca z rodzicami

5. Pytania kluczowe

6. Informacja zwrotna

7. Ocena koleżeńska

8. Samoocena uczniowska

Atmosfera sprzyjająca uczeniu się

•Uczniowie są zaangażowani w proces uczenia się

•Uczniowie mają poczucie własnej wartości

•Uczniowie uczestniczą w planowaniu procesu uczenia się

•Nauczyciel zachęca uczniów do samodzielności

•Uczniowie współpracują ze sobą

•Nauczyciel dzieli się z uczniami odpowiedzialnością za

proces uczenia się

•Uczniowie świadomie uczestniczą w procesie uczenia się

Cele

• Zastanowić się: Po co tego uczę? i Co moi uczniowie już na

ten temat wiedzą?

• Zaplanować, dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć

• Podzielić się „tajemnicą” celów z uczniami

• Sprawdzić, czy cele zostały osiągnięte

Temat: Określanie czasu na zegarze z dokładnością do 5 minut po pełnej godzinie

CELE NAUCZYCIELA:

- opanowanie przez uczniów umiejętności odczytywania godziny z dokładnością do 5 minut po pełnej godzinie.

CELE W JĘZYKU UCZNIA:

- umiem powiedzieć, ile minut minęło po pełnej godzinie.

Temat: Swobodne wypowiedzi dzieci na temat zmian w przyrodzie późną jesienią na podstawie własnych obserwacji i wiersza Danuty Wawiłow pt. "Drzewo"

CELE NAUCZYCIELA:

Uczeń potrafi:- uważnie słuchać czytanego przez n-la tekstu i wypowiedzi innych,

- dostrzegać charakterystyczne cechy późnej jesieni,

- wypowiadać się pełnymi zdaniami na temat zmian w przyrodzie,

- porównać swoją wypowiedź.

CELE W JĘZYKU UCZNIA:- umiem uważnie słuchać czytanego testu i wypowiedzi kolegów,

- wiem, jakie zmiany zaszły w przyrodzie późną jesienią,

- wypowiadam się na temat zmian w przyrodzie pełnymi zdaniami,

- rozumiem wypowiedź poetki,

- wiem, że poetka inaczej niż ja mówi o zmianach w przyrodzie.

Temat: Poznajemy tył i przód jednostki centralnej

CELE NAUCZYCIELA:

- Uczniowie rozróżniają gniazda służące do połączenia różnych urządzeń zewnętrznych. Obsługują stację dyskietek i napęd CD-ROM. Prawidłowo reagują na sytuację zawieszenia komputera.

CELE W JĘZYKU UCZNIA:

- Będziesz wiedział: Jak bezpiecznie podłączyć zestaw komputerowy. Jak obsługiwać stację dyskietek i napęd CD-ROM. Dowiesz się, co zrobić kiedy komputer „się zawiesi”.

Fizyka

Temat: Masa, a ciężar ciałaCele: uczeń - rozróżnia pojęcia masa i ciężar, wyznacza

ciężar ciała znając masę

Cele dla ucznia: nauczysz się rozróżniać masę i ciężar i będziesz poprawnie używał tych słów. Będziesz umiał obliczyć ciężar ciała na powierzchni Ziemi.

Temat: Pierwsza zasada dynamikiCele: uczeń zna i rozumie treść pierwszej zasady dynamiki

Cele dla ucznia: dowiesz się, co dzieje się z ciałem, gdy nie działają na nie siły lub gdy działające siły się równoważą. Będziesz wiedział, co to jest bezwładność.

Matematyka

Temat: Wzory skróconego mnożenia

Cele: uczeń zna i stosuje wzory skróconego mnożenia

Cele dla ucznia: dowiesz się, jak można sobie ułatwić obliczanie dzięki wzorom skróconego mnożenia

Temat: Wykres funkcji liniowej y=ax+b

Cele: uczeń zna pojęcie „funkcja liniowa”, potrafi narysować wykres funkcji liniowej

Cele dla ucznia: po tej lekcji zrozumiecie, dlaczego

funkcja liniowa nazywa się liniowa, nauczycie się rysować wykres takiej funkcji

Kryteria oceniania – NACOBEZU

Ustalenie, na co będziemy zwracać uwagę przy

ocenianiu

Określenie - faktów, dowodów, które pokażą

nauczycielowi i uczniowi, czy cel lekcji został

osiągnięty

o „NaCoBeZU” – czyli „na co będę zwracać uwagę” – to dokładnie i w języku ucznia sformułowane kryteria oceny, prezentowane uczniom przez nauczyciela przed wykonaniem zadania, na początku lekcji.

o Kryteria te pokazują, co nauczyciel będzie sprawdzał i oceniał, ale też informują, o czym będzie lekcja.

o „NaCoBeZU” określamy na podstawie celów sformułowanych w sposób zrozumiały dla uczniów. Cele te powinny być możliwie konkretne i realistyczne, a kryteria pokazywać zakres ich realizacji.

o Kryteriów nie powinno być zbyt wiele. Przy zbyt dużej liczbie kryteriów zwłaszcza słabsi uczniowie gubią się i tracą wiarę w możliwość spełnienia wszystkich wymagań.

o „NaCoBeZU” powinny być przez nauczyciela każdorazowo dopasowywane do możliwości danej klasy i wymogów konkretnego zadania.

o Doraźne „NaCoBeZU” to kryteria ustalane każdorazowo do konkretnego zadania, tematu czy pracy. Są one określane na podstawie celów lekcji.

o Stałe „NaCoBeZU” to kryteria ustalone „raz na zawsze” –na początku pracy z klasą, roku szkolnego, omawiania danego bloku tematycznego. Te ostatnie mogą zostać wywieszone w klasie i tylko przypominane. Nie należy się jednak obawiać rezygnowania z niektórych oczywistych kryteriów, gdy zależy nam na nauczeniu i sprawdzeniu pewnych określonych umiejętności.

Cel, sformułowany dla uczniów, brzmiał:

Po tej lekcji będziesz potrafił:

1. rozpoznać i narysować ostrosłupy proste,

2. obliczyć pole powierzchni i objętość ostrosłupów prostych,

3. rozwiązać zadania tekstowe dotyczące ostrosłupów.

„NaCoBeZU” doraźne:

1. Rozpoznanie i nazwanie ostrosłupów prostych

2. Narysowanie ich

3. Znajomość wzorów i umiejętność ich zastosowania

4. Umiejętność rozwiązania zadań tekstowych

„NaCoBeZU” stałe:

1. Umiejętność wypisania „danych” i „szukanych” z zadania

w formie matematycznej

2. Napisanie odpowiedzi

3. Schludność pracy

Cel brzmiał: „Po tej lekcji będziesz potrafił napisać rozprawkę”.

Zadanie dla uczniów: napisać rozprawkę na temat „Ksiądz

Robak – człowiek, który zwyciężył samego siebie”.

„NaCoBeZU” doraźne:

1. Zachowanie struktury rozprawki (wstęp, teza, argumenty,

potwierdzenia/obalenie tezy, zakończenie);

2. Umiejętność przytoczenia co najmniej czterech istotnych argumentów

w sposób spójny i uporządkowany (w kolejności od najważniejszych

do najmniej istotnych);

3. Logiczność wywodu (czy przytoczone argumenty rzeczywiście

potwierdzają/obalają tezę).

„NaCoBeZU” stałe:

1. Schludność pracy;

2. Ładny styl;

3. Terminowe oddanie pracy.

Korzyści dla nauczającego

z NACOBEZU

• Dokładnie wiem, dokąd zmierzam i mam

pomysł, jak to sprawdzić,

• Porządkuję i kontroluję proces nauczania,

• Wzmacniam motywację uczniów,

• Lepiej współpracuję z uczącymi się

Korzyści dla uczącego się

• Mam poczucie sensowności lekcji

• Jestem sprawiedliwie oceniany

• Mam motywację – wiem, czego się będę

uczył i czego się ode mnie wymaga

Pytania kluczowe

Pytania ukazujące uczniom szerszy

kontekst, zachęcające ich do poszukiwania

odpowiedzi, angażujące w naukę

Pytania kluczowe

• Prowokują uczniów do myślenia,

• Poprawne odpowiedzi udzielone na nie przez

uczniów świadczą o zrozumieniu problemu

postawionego na lekcji, nie tylko o wysłuchaniu

i zapamiętaniu materiału (taksonomia Blooma)

Temat lekcji: Pola wielokątówCele lekcji:- zamiana jednostek miar pola powierzchni,- obliczanie pól powierzchni figur płaskich.

Pytania kluczowe:

1. Czy możemy obliczyć pole powierzchni liścia?2. W jaki sposób obliczyłbyś obwód liścia?3. Zastanówcie się czy istnieje inny sposób

obliczenia powierzchni liści, niż ten podany przez waszego kolegę?

4. Zastanówcie się, czy otrzymamy w ten sposób oszacowane pole z nadmiarem, czy niedomiarem?

Temat:Skład i budowa atmosfery

Cele:Poznanie składu i budowy atmosfery; uświadomienie zagrożeń wywołanych zanieczyszczeniem atmosfery.

Pytania kluczowe:Jak zakończyłaby się historia mitycznego Ikara w świetle dzisiejszej wiedzy o atmosferze?Jakie cechy muszą posiadać materiały, z których buduje się obiekty wysyłane w kosmos?

Temat: Pomyślmy o przyszłości.

Cele: uczeń• wyjaśnia, co należy brać pod uwagę, podejmując

decyzję dotyczącą kierunku kształcenia i przyszłego zawodu;

• wyjaśnia podstawowe reguły rządzące lokalnym i krajowym rynkiem pracy;

• uzasadnia stawianie sobie celów życiowych oraz stałego doskonalenia własnych umiejętności.

Pytania kluczowe:- Co trzeba brać pod uwagę, wybierając szkołę? - Jakie reguły rządzą rynkiem pracy? - Jakie znaczenie ma stawianie sobie celów

życiowych i ciągłe doskonalenie własnych umiejętności?

Temat lekcji: Pola wielokątów

Cele: po lekcji będziesz potrafił obliczyć pola powierzchni figur płaskich

Pytanie kluczowe:W jaki sposób znajomość wzorów na pola figur płaskich jest przydatna w życiu codziennym?

Małgosia, biologia

Pytania kluczowe muszą być dobrze przemyślane, zgodne z celami

i treścią lekcji, powinny mieć związek z życiem, szeroko ujmować

zagadnienie i zawierać intrygującą myśl. Tak sformułowane

rzeczywiście wzbudzą ciekawość poznawczą uczniów i potrafią

czynić cuda: zamieniają zwyczajną lekcję w spektakl z kolejnymi

odsłonami, w których uczniowie usiłują znaleźć odpowiedź nie tylko

na te pytanie, ale także na szereg szczegółowych pytań

prowadzących do zaspokojenia ich potrzeby wiedzy.

Pytania kluczowe świetnie nadają się jako zadanie na początek

lekcji, ponieważ próba odpowiedzi na nie uświadamia uczniom

(i nauczycielowi), ile wiedzą na dany temat i jak potrafią z tej wiedzy

korzystać. Refleksja nad rolą pytań kluczowych jest dla mnie

odkryciem nowych możliwości świadomego kierowania uczeniem się

młodzieży w szkole.

Lidia, historia

Pytania kluczowe zmuszają do myślenia, są okazją do

udzielania dłuższych i bogatszych odpowiedzi. Dają możliwość

dyskusji, wymiany zdań wśród uczniów, uczą odwagi

w przedstawianiu swoich poglądów a jednocześnie rozwijają

cenną umiejętność słuchania, przyjmowania racji innych

i szacunku dla nich. Dobre pytanie kluczowe odwołujące się do

zainteresowań uczniów i otaczającej ich rzeczywistości zachęca

uczniów do aktywnych poszukiwań.

Techniki zadawania pytań

czas oczekiwania na odpowiedź

ucznia

uczenie się na błędach

ustalanie odpowiedzi w parach

niepodnoszenie rąk

>5 sek

Informacja zwrotnaCztery elementy:

wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy

ucznia [++], co zrobiłeś dobrze

odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub

dodatkowej pracy ze strony ucznia [-], co ci się nie udało

wskazówki – w jaki sposób uczeń powinien poprawić

pracę [D], dlaczego ci się nie udało

wskazówki – w jakim kierunku uczeń powinien pracować

dalej [f], co możesz zrobić dalej

Informacja zwrotna nie jest oceną ucznia, tylko

oceną efektów jego pracy.

Warunkiem koniecznym przyjęcia krytyki jest

przekonanie ucznia, że nauczyciel go akceptuje

i zależy mu na nim.

Informacja zwrotna musi być ściśle związana

z ustalonym wcześniej NACOBEZU.

Najczęstsze pytania nauczycieli:

1. Jak znaleźć czas na IZ?

2. W jaki sposób formułować IZ, aby

pomagała uczniowi w nauce?

3. Jak przekonać uczniów do IZ

i ograniczonej liczby stopni?

4. Jak archiwizować IZ?

Ocena koleżeńska

Uczniowie na podstawie ustalonych wcześniej

kryteriów oceniania wzajemnie recenzują swoje

prace.

Nauczyciel powinien pracować z uczniami nad:

ustaleniem kryteriów oceniania – (co?)

umiejętnością dawania informacji zwrotnej –

(jak?)

Samoocena

Jeśli uczeń potrafi ocenić, ile się nauczył i ile

musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć

wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie

uczenia się i czyni z niego aktywnego

uczestnika tego procesu.

ocenianie kształtujące

a

ocenianie sumujące

Nauczyciel stosujący ocenianie

kształtujące stosuje również ocenę

sumującą.

Nie rezygnuje ze stopni.

Różnice pomiędzy ocenianiem

kształtującym a sumującym

Ocenianie kształtujące• „zwykle oznacza, że ocenianie jest

procesem ciągłym i planujemy je razem z planowaniem nauczania” (Black&Wiliam, 1999)

• „wymaga informacji zwrotnej kierowanej do uczniów, która pomaga im rozpoznać ich braki i sukcesywnie je uzupełniać ...jest patrzeniem w przyszłość” (Harlen, 1998)

• „łączy dawanie informacji zwrotneji samoocenę” (Sadler, 1989)

• Stwarza możliwość rozpoznania, w jakim miejscu w procesie uczenia się danego tematu (zagadnienia, sprawności itp.) jest uczeń.

• Może i powinno być podstawowym narzędziem, służącym modyfikowaniu programu i indywidualizacji nauczania.

• Sprzyja poprawie jakości metodycznej nauczania, ponieważ wymaga od nauczyciela dokładnego planowania i określania celów, a następnie głębokiej zindywidualizowanej refleksji nad ich realizacją.

Ocenianie sumujące

• „jest potrzebne przy ocenie rezultatów nauczania i podsumowaniu ich” (Black&Wiliam, 1999)

• „jest skierowane na badanie przeszłych osiągnięć... wykorzystuje procedury testowania i punktowania za wykonane w przeszłości zadania... polega na podawaniu wyników (stopni, punktów)... może funkcjonować niezależnie od procesu nauczania” (Harlen, 1998)

• Koncentruje się na ocenie wykonania planu i jest oczywiste przy rozliczaniu ucznia z poziomu osiągnięć, nauczyciela i szkoły z wykonania założeń programu.

• Nie daje pełnego obrazu umiejętności, bo nie może uwzględniać oceny procesu i zgromadzonych doświadczeń.

Ocenianie kształtujące

• Jest procesem ciągłym

• Pomaga rozpoznawać

braki i sukcesywnie je

uzupełniać

• Jest integralnym

elementem procesu

• Informuje, gdzie

w procesie jest uczeń

• Sprzyja poprawie jakości

nauczania

Ocenianie sumujące

• Służy podsumowaniu

procesu

• Mówi o przeszłych

osiągnięciach

• Może funkcjonować

niezależnie od procesu

• Służy rozliczaniu

z wykonania założeń

• Jest wygodniejsze przy

porównywaniu

Praca z rodzicamiUczniowie i rodzice muszą być świadomymi

uczestnikami procesu oceniania kształtującego.

OK wymaga współpracy

Uczeń - ocena kształtująca pomoże ci się uczyć

Rodzice – dzięki ocenianiu kształtującemu możecie

pomóc swojemu dziecku, możecie stać się jego

sojusznikiem

Zasada 1. Ocenianie kształtujące powinno być powiązane z dobrym

planowaniem nauczania i uczenia się

Plan opracowany przez nauczyciela uwzględnia informacje na temat postępów

uczniów i ocenę stopnia realizacji zamierzonych celów. Nauczyciel elastycznie

reaguje i modyfikuje plan w zależności od uzyskanych informacji na temat

postępów uczniów. Plan, cele i kryteria według których będzie oceniana praca

ucznia są znane uczniowi. Zadaniem nauczyciela jest opracowanie sposobu

poinformowania uczniów, który pozwoli uczniom zrozumieć stojące przednimi

cele i zadania. Planuje także, w jaki sposób uczniowie otrzymywać będą

informację zwrotną, jaka będzie ich rola w sprawdzaniu własnych osiągnięć

i jaką pomoc uzyskają w swojej dalszej nauce.

Zasada 2. Ocenianie kształtujące koncentruje się na tym, w jaki sposób

uczniowie się uczą

Uczniowie są równie świadomi tego, „czego”, jak i tego, „jak” się uczą.

I nauczyciel i uczniowie koncentrują się na procesie, a nie na samym wyniku

końcowym.

Zasada 3. Ocenianie kształtujące jest istotne podczas realizacji całego

procesu dydaktycznego od planowania po ocenę osiągnięć

Podczas lekcji uczniowie wykonując zadania, odpowiadając na pytania

nauczyciela pokazują w jaki sposób myślą, jakie mają umiejętności i czego się

już nauczyli. Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, ocenia ich postępy i na tej

podstawie planuje dalsze zadania. Ten proces stanowi zasadniczą część

codziennej pracy na lekcji, skłania nauczyciela i uczniów do refleksji, dialogu

i podejmowania dalszych decyzji.

Zasada 4. Ocenianie kształtujące należy traktować jako kluczową

umiejętność dydaktyczną nauczyciela

Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące umie planować, obserwować

proces uczenia się, analizować i interpretować uzyskane informacje o przebiegu

procesu i jego wynikach, przekazywać uczniom informację zwrotną istotną dla

ich rozwoju. Nauczyciel pomaga i uczy samooceny. W przygotowaniu do

zawodu i późniejszym doskonaleniu należy pomagać nauczycielom rozwijać te

umiejętności.

Zasada 5. Ocenianie kształtujące powinno być konstruktywne

i przeprowadzane z dużym wyczuciem, bowiem jak każde ocenianie jest

nieobojętne emocjonalnie.

Nauczyciel zdaje sobie sprawę, jaki wpływ na ucznia, jego wiarę we własne

siły i zapał mają komentarze, oceny i opinie. Informacje zwrotne kierowane do

uczniów są w najwyższym możliwym stopniu konstruktywne i dotyczą nie

osoby lecz rezultatów jej pracy.

Zasada 6. Ocenianie kształtujące musi służyć motywowaniu uczniów do

nauki.

Ocenianie skupiające się na postępach i osiągnięciach, a nie na podkreślaniu

niepowodzeń, zachęca uczniów do uczenia się. Porównywanie osiągnięć

poszczególnych uczniów z osiągnięciami ich kolegów oraz tworzenie

wszelkiego rodzaju rankingów, nie motywuje, a często zniechęca do uczenia

się. Ocenianie może motywować uczniów do nauki, jeśli chroni autonomię

ucznia, dostarcza konstruktywnej informacji zwrotnej, daje mu możliwość

wyboru i ułatwia kierowanie własną nauką.

Zasada 7. Ocenianie kształtujące kieruje uwagę na kryteria sukcesu (Na co

będę zwracał uwagę?) już na etapie planowania.

Nauczyciel, aby uczenie się było bardziej efektywne, ustala z uczniami,

co i w jaki sposób chcą osiągnąć. Uczniowie mają wpływ na wybór celów

i ustalanie kryteriów sukcesu. Kryteria sukcesu powinny być podane w języku

zrozumiałym dla ucznia, tak aby mogły one służyć też samoocenie i ocenie

koleżeńskiej.

Zasada 8. Uczniowie otrzymują konstruktywne wskazówki, jak mogą

poprawić swoje wyniki i jak mają się rozwijać.

Uczniom potrzebne są informacje i wskazówki, by mogli zaplanować następny

krok w uczeniu się. Nauczyciel wskazuje silne strony ucznia i doradza, jak je

rozwijać; wyraźnie i konstruktywnie informuje o stronach słabych i o tym, jak

można je eliminować; stwarza uczniom możliwość poprawienia własnej pracy.

Zasada 9. Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską

zdolność do samooceny tak, by służyło refleksji i samodzielnemu

decydowaniu o własnej nauce.

Samodzielny uczeń potrafi kształtować swój proces uczenia się:

zdobywać nowe umiejętności i wiedzę, zastanawiać się nad tym, w jaki

sposób to robi i jakie osiąga wyniki oraz zaplanować dalsze etapy

doskonalenia się. Droga do samodzielności prowadzi przez rozwijanie

umiejętności samooceny. Nauczyciel zachęca do niej i wyposaża ucznia

w stosowne umiejętności.

Zasada 10. Ocenianie kształtujące odnosi się do wszystkich

kategorii osiągnięć uczniów.

Ocenianie kształtujące można stosować na wszystkich polach objętych

nauczaniem. Powinno mieć ono na celu umożliwienie każdemu

uczniowi osiągnięć na najwyższym dostępnym dla niego poziomie.

Nauczyciel zauważa i docenia osiągnięcia uczniów.

Centrum Edukacji Obywatelskiej

www.ceo.org.pl/ok

forum OK - www.ceo.org.pl/akademia

Więcej o ocenianiu kształtującym