1 ı . '

TÜRK KÜLTü-RUNU ARAŞTIRMA ENSTITUS U

' ... '··

ı ' 1 ' 1

.---, ~

j _J ı ;

ı .---.

. ı

·l !

:----...., i ı

. . \ \

ı J '

\ \

\

[- --, ·-:, / '

~~ -'---; ,----·-ı ı--i

. . , J •

ı ' . ı

-.

-- ,-- 1 1 ' ' f

ı _ ,

t ! 1 • :

ı 1

A YLlK DERGİ

-·- DASPIRALl iSMAil BEY SAYISI

337-338

SAYI 337- 338 YIL XXIX MAYIS-HAZİRAN 1991

.. KlRlM T:ü'RKLERİ'NİN ESARET TÜRKÜLERİ

Prof. Dr. Abdurrahman GÜZEL

. Kırım; . Karadeniz'in kuzeyinde, bugün Sovyetler Birliği'ne ait bir yarımadadır. ·önceleri Rusya Cumhuriyeti'ne bağlı il_ten, 1954'de Ukranya Cumhuriyeti'ne verilmiştir. Bugün Ukranya'nın 25 eyale~nden biridir.

Bilinen 1917 BolŞevik Rus i htilali'nden en büyük zararı ise bu Türk~er görmüştür. Bu dö~emlerde, Türkler ya öldürülmüş, ya Sibirya ya sürül­müş veya . değişik usullerle im~ edilinişlerdir. Bunlardan bir kısmı .da

. Avrupa devletlerinden bazılarına kaçmaya muvaffak olmuşlardır. İşte ' bu Avrupa devlrtle~ine kaçan Türkler üzerin~e pek çok kişiler. araştırma yapmışlardır.

H alen üyesi bulunduğUm\ "Österreichische Akademie der Wissens­schften"in bu hususta bazı neşriyatı vardır. Bu neşriyatı; bizzat Türklerin arasında bulunarak tesbit edeiı T odeusz I~owal~ki, "Osmanisch-Türk­ische VolksHeder aus Mazedonien .(Makedonya), .Rob'ert Lach ve

. merhum hocam Prof. Dr. Herbert J ansky yapmaktadır. . .

Kowalski; daha çök 'hastahanelerde ve kamp-larda bulunan Türk harp esirlerinin, şarkı; türkü, · biln:ı.ece ve atasözle:ini derlemekle meşgul olmuştur.

. . Jansky, Kırım Tatarları,'na ait 7~, Başkırt'lara .ait 45, Kazan Tatar­

ları'na ait 187 _esaret ti,irküsünü, n<? ta · ve Alrrianca tercümeleriyle ·beraber neşretmiştir.

Bilindiği gibi 1683· senesinde vuku bl!lan IL Viyana Kuşatmasından· · sonra, Avusturyacia Türk kültürüne. ait pek çok "Türk Kültürü'nün izleri" kalmıştır. Bunlardan m üzikle ilgili olan. bölün1üne bakacak olursak, T ürk müZiğinin Avust.urya müziği üzerindeki tesirini bugün de müşahhas olarak görebiliriz. Hatta bu hususta bazı eserler de yazılmıştır. . . .

360 0.04)

. SAY! 337-33.8 A GÜ4EL YIL X..XIX

Bilhassa "Türk" operası ile "Türk -M~hter Müziği'~ni takliden· "M~sica alle Turca" denilen, müzik türü de ortaya· çıkmıştır. Bunların

'arasında: · .

Mozart'ın; "Saraydan Kız Kaçırnı~"sı,

Beethoven'in; ''Atina Harabeleri" ,

Haydn'in; "Asker i Senfonisi" gibi tanı~mış eserler bu cü~lederidir.

Ayrıca;

Gluckun; "Mekke Hacdarı" ile·''Aldatılmış Kadı",

Haydn'ın; "Beklenmeyen KarşılaŞma"sı,

'Neefe'nin; "Waltheinı'li Adelheid" ve vVeber'in ."Abu Hassan" vb. eserleri birer örnek olarak gösterilebiliriz . .

' '

Ayrıca Robert Laclı'da bu eseıinde "Kırım Türk. Tataı-ları'nın: Halk Türkülerini" bizzat bu harp 'esirlerinden _derlemiş, daha son~a: da notaya gçÇirmiştir.

Robert Lach, hacarn Herbert Jansky ile beraber. "Rusya'da yaşayan Türk Halklarm Halk Türküleri : Kazan ·Tatarları, Mişerler, Batı Sibi.rya Tatarları, Nogay Tatarları, Türkmenler, Kırgızlar ve Çerkez- Tatarların Esaret Türküleri"ni iki kitap halinde neşretmişlerdir.

Bu yazımlzda yalnız Robert Lach'ın kendi /espitierine yer verecegiz.

Lach, bu türküleri bizzat Kazan Tatarlanndan tesbit etmiştir. Ofl:lar da:

1- Ninıetullah: Kazan Tatar, 26 · yaşında, tarla işçisi, · asieri Ufa Virayeti Belebey Kazasi, -Stary Ramas Mahallesi, Kamaşen-Bauşen yöre-sinden· ve burada mukim. · ·

.. 2- Abdulg_anim: Melez, 25 yaşında, tarla .işçisi, Simbirsk Vilayeti, Kurmiş Kazası, Baiteriakowa · yöresinden.

3- Latif Heybullin: Batı Sibirya· Tatarı, 41 yaşında, tüccar, Semi-palantinsk <;loğuml~ ve . orada mukim. ' . · . ,

4- Şonıeres Şumş~lı: Nogay Tatarı, 28 yaşında, Sicluk yöresin-den, Ast~ahan ·Vilayeti, Kransgj J ar Kazası, b<ı.lıkçı. .

5- Redschel Tsari, Türkmen, 27 yaşında, tarla işçisi, _T ürkistan · Vilayeti, l'vl env'de mukim ve aralı'.

(105) 361:

SAYJ 337-338 TÜRK KÜLT.ÜRÜ YILXXIX

Yukarıda zikri geçen ÜirkücÜlerin ya01 sıra mahalli halk türkücüleri toplantısına· Çerkes Tatarı Abdtilkerim Mamatow da iştirak· etmişti. 28 ·ya­şında Daghestan Vilayeti, Temirchansura Kazası, Nisni Dsengutan yöre­sinden tarla ·işçisi.

• 1

Maalesef Kırgız simgesi altında Latif.Haybullin .ve Schoınaras Schpm schalyr türkücüleı tarafından toplantıya getirilen türkülerden b~zıları bu kelleksiyana almm.adı. ÇÜnkü bunl~.r transhipsiyon ve tercüme gibi ilmi çalışmalarla ilgili. olarak esasta değerlendirilmemiştir. Yani yukaııda adı geçen bu tü~·kücüler kendi söyledikl~ri m~tirileri kencJ4leıi kaleme alm~rmşlardır. Zira okuma· yazma bilıniyorlardı.

Metinl'er eğri esaret kampındaki kişilerden derlendi. Daha sonra Peters­burg'dan geleh ö~enciler . tarafından düzeltildi. Bu öğrenciler, bölge Tatariarına tüm hafta bqyunca her 1~elimenin uzun .ve çok zaman isteyen müz~kere V(' açıkfamalarını gerektiren yorucu bir işi üstlendiler. Yam yukarıda· zikredil'en şahısların terennüm ettikleri me~iı;ıleri ·yazılı olarak tespit etmeye yardın:ıcı oldular. Üç türkücünUn onlara yabancı gelen leh­ç~ini anlamadıklar~ için iştiıakçilerin iyi niy~tlerine rağmen haftalarca süren 'çalışmalar neticesinde kai·ışık· gr~:~plar kayna:ştırılmaya çaiışilıyordu .. Ayrıca bu metinler ilmi çalışmalarda ·.esas olarak değerlendiriliyordlJ·.

\ Maalesef sonuç olarak elimizdeki kelleksiyanda yer a,lan özelliklerini

de . muhafaza ederek, onları taranından notaya kayıt etme denemeleriyle iktifa ei.m'ckten başka geriye birşey kahnıyoı:clu. Aynı yapının müzik biiimi ne yönelik tarafı ise bu · sözü geçen · kayıt örneklerinin .tamamen. yokolması önlenmiştir. Böylece·· daha .sonra ' gel~bil~cek olan kolleksiyonı.m sonunda yer alan bu türküler 'metin başlıkları ·bile olmaksııın; hissedilmecien~ dile yönelik çalışmalar ve aynı zainanöa türkü melodisinin açık tipİed or~aya çıkıyordu. · .

· Türkülerin. kayıtlarına . geli.~ce; buna d~ir,: önceli~<· 1916 ve 1917 yazlarındaki benim kayıtlarımla anlatmaya çalışacağim. Blitün .melodiler bana· terennüm edildiği gibi ·· J:;ıenim tarafıından · 1916 yazmda kulaktan dolma (notasız) esir kampında kayıt edildi. Te~nik araçlar, savaş · sebebiyle sımrlanmasırydan dolayı fonagrafik kayıtlar gereği gibi yapılmadı. An­cak, plak ve silindirin sayısı fonagrafik kayıt aracılığı ile ve türkülerin seçim~ leriyle · ilgiJi çok sınırlı bir şekilde yapıla bildi. Bunlardan biı' kısmı böylece kayıda geçti. Bu b,enim bizzat esir. kampında olmamdan'delayı gerÇekleşe­bildi. ~unla~ ·daha sonra yaz kış yaptığım seyahat~erde tesbit ettığim

362 (106)

·.

'

SAYI 337-338 A. GÜZEL YIL XXIX

metinleri notaya aktardım. BöyleGe h~r geçen gün kolleksiyonum zengin­leşiyordu. Aynca bunları 'ilmi ol.arak da incelemeye -tabi tuttum. Bu çalış­malarımda Viyana ilimler Akadeıiıisi Asl.stanı Dr. Leo Huzeki bana yar._ dırncı oldu. Bu asistan bana bilhassa arşivlerr:ı.e i~inde ve notalama da çok yard·ımcı oldu. Böylece kolleksiyonumda pl~klar . da bir hayli yekun tuttu. Bu türküler önce bizzat sahiplerinden dinlendi. Fonografıleri yapıldı. Daha sonra da bu kulaktan kulağa dinlediğimiz türküler bix yanlışlığa

· meydan verilmeden notaya geçirildi .. Türküleril\ fonogvafik kayıt ver_. · siyonlan tarafıından notaya geçir~yordu. Belki bu melodilerde · aynı olanlar da val·dı. Fakat ben bunları en ince tefel'l'uatlarına kadar ele alıp dinlemeye ve oi-ijinallerine sahip kılmaya · çalış üm. Nadü dll.rumlarda bir melodinin daha önceki tekrarı aynı melodinin daha önceki terennüm edilen versiyon!arı ile uydurulmaya, fakat' genelde daha az veya daha çok onlardan uzaklaşılınaya çalışılıyordu . Daha küçük aynı tarz ayı·ılıklara

bir araya ·getirilmiş türkülerin aşağida yeri gelecek olan not kayıtların tarafıından 'küçük eklemeler haJinde dikkat çekilmiş tir- .Yalnız türkülerin fonagramlarda kayıt edilen '\lersiyonların yazıya geçirilmesi de özel l;ıir cilt içinde Viyana Bilim Akademisi'nin' fonoğram arşivinin o zamanki §efi Prof. Dr. Siegmund Ex.ner'in emriyle kayıt edilmişti. Sonuçta toplanıl<ı:n . ti.iı:küleıin metinlerinin kayıtları, . melodilerin zaptı, türkülerin fonetik yapısı da not edilmiştir. Aynı zamanda her kayıt sonunda tüı·kücülerin

terennüm ettikleri metinleri yazma bilen bir Tata-ra, tül kalemle dikte ettirmek suretiyle kayıtlar da yaptırıyorduk. Öyle ki, söylenilen metinlerin benim fonetik zabı tlarım haricinde, Arap haıfleriyle yazılan bir. Tatarca protokolü de mevcuttu. Esir kampında bulunuşumun ·ilk günlerinde son derec~ nazik bii ~nsan -olan .Budabeşte Üniversitesi asistanlarından Dr. Ku­·nos, bir tesadüf olarak orada bulunuyordu. Kendisinde bu hususta çok _ yardım · gördüm. Zira, a· güçlü bii· türkolog idi. Daha kolay anlaşıldığı için, Arap haıfleriyle yazılan zabıt obiarın çok hoşuna gitınişti. Türkücüler aracılığı ile oluşan türkülerin biçim ve tarzına gelince, bunların çoğu ince bir sesle en yüksek falesettee* genizden söylenerek terennüm edilmiş olma­sına ve istisnai :bir biçimde bunların falsetten göğÜs sesine doğru yönelmiş ·aımala.nna rağmeı:ı yukarıda zikri geçen esaret türkülerine uymaktadırlar.

istisnai İcraatİn ba§Jangıcıpda, Avrupalı dinleyiciler 'için bilhassa yabancı olan hl,lsUS şudur ki, türkücülerin türkü söylemeleri esnasında münfeı:it ünsüzler (her§eyden önce zev~le dil üzerinde söylenilcn 1, m, n v~ r ünsiizleri) vuı:gulanıyor. Ayn~ zamanda bundan geri kalan hecen.in

(l 0'7) 363

SAY! 337-338 . TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XXIX

' tam ayrılmasıyla da bir sessiz oluşturuluyor. (Lat_jf Chajbullin; N:o: .I) Jrachtinja-1-trap bid No·: 3: ot-r-dam Gregorianik Choral'da ayni _oluşum­

ların gözlenebilmesi ve süsleme işareti anlamına gelen neumenleriri (orta­lama. ton yüksekliği) böyle liguidlerle ilgili (= .akıcı sesler) özel tercihlerle hu durumların yanında yer alan hususları hatirianacak olursa, düşünen bir gözlemci i_çin, akıcı seslerin yarım vokalli ilişkiyi ortaya çıkarıyor önemli ve gelişim tarihine ·ait bir .iki hece arasıı1daki terennümde, iki heceden birisi üzerinde melodinin iki veya dc{ha çok vuıgusu yer alacak olursa; şarkı söyleme ihtiyacından· kaynaklanan e, je, ai ve benzedeı_i gibi solfeggio hecelerinin eklenmesi bütün Tatar Türkücülerinin müşterek özelliğidir.

Mesela ratlar yerine ratelar-Boskil yerine bosekil-asrap yerine aserap­sigdem yeri~e sigedem v.s. Bir veya aynı melodinin teha~lanılan resital­Ieri sırasında her şarkıcının rriünferit detaylar! sık sık daha çok veya daha az güçte d·~ğiştirmeye çabalamasına ve bazende konumu sarsan değişim­ler getirrn"esine biraz önce yukarıda ve ayni zamanda benim "mtivakkat haberler" isimli çalışma ma da değinmiştim. V e burada ;:ekrar editmesine gerek görmüyorum.;

Bizim esas vaiifemizin düzenl~nen gözlemleı'inden yani ekte yer alan ' bu defterde toplanılan Şfl.rkıların müzikal yapılarının gözlemlerinin tü­

münden yüzümüzü çevirecek olurs~k, hemen ilk . bakışta an~emitonik,

pentatonik, sistemin yanı tüm\ yarım tonluk uzatmalarda yer _alan beş tam tonluktan oluşan sakalaom yani ·guarta ve septimaiun· ezici hakilllİ­yetinin veya mutlak hakimiyetini bir diğ(\rini itelediğil)İ görü:üz. Her­şeyden önce Kırım-Kazan Tatarlarının türküleri m.utlaka· anhemitonje ait pentatonike uymak zorundadır. Adı geçen· sistemin bu mu.tlak baki­mlyeti karşısında kaybolan ekalliyette aı:ihemitonik pentatonik ol~ayan şarkılar yer alır; Kazan Tatar türküleri arasında bunlar yalnızca 5, . 1 O, 12 b, 13, 14,. 19, 56 numaralı olanlardır. Kır~alar ise 14, 16, 32, 43; 52 · · nu~aralılardır. T~irkünün ardarda ton'la ilişkide bulunan daha fazla ··

· periodlara bölünmesinde, yani takip edenlerin ·ardından gelip geçenler karşısında bir guate'nin veya-guinte'nin özde bir tiyer'sin dahi daha derin

·olarak yeralmasında ve melodiniıı buna karşılık 3Jt guaı te'y.e veya daha alt guinte'ye geçişinde tam anhemitonik-pentatonik olmayan lider ara­sında bulunan bilhassa_ numerik yönden pek güçlü olai!<i.k temsil edilen varyosyon oluşmaktadıı. Türkülerin münfer~den böyle oluşan bölüm veya periotları bu biçimde melodinin aşağıya doğru ir.ıdiği ve bölüz:ıdüğü basa­makları oluşturur. Ve burada; ben, kısaltınadan dolayı bu melodik "tiple

· ilgili aşağıdaki bilgilerin akışında basamak tipi kavramını teknii-. teri~·

364 (108) .

SAY! 337-338 A. GÜZEL YIL XXIX

olarak teklif etmek ve kullanmak arzusundayım. Bunun yanısıra, böyle münferid periot veya basamakların melodisinin, münferid telakki edilerek, bu hasamağın esas to~unun -temiz bir pentatoniktep oluşmuş olması da dikkıı.te değer bİl'husustur. -Birçok durumda olduğu gibi- An~emitonikte de olmuş olabilir, (Karşı; mesela. Kazan Tatar şarkılarının 2 no'lusu) Ditonikte de pJmuş olabilir. (KarŞı, aynı bölümün 5 no'lusu, ritim 3 •ie _4) Ekte verilen .not örnekleri ·bu tipler e aittir: Kazan Tatar türkülerinden 2, ·15, 18, 25, 30 ve 59' no'lu lider kırma dildeki. şarkılardan ı, 3, 6, 10, 10*, ll, 13, 17, .18, 19, 24, 30, 31, 37, 45, 46, 49, 50, 51, 81, 93 no'lu lider Batı Sibirya Tatar türkületinden 4 ve 14 no'lular. Bu tipiere tamamen menşeye yönelik saf Tatar orjinal tipi bakılıp bak.ılamayacağını bilmi­yorum. Herşeyden önce bu tip, Çeremi~lerin ( = dogu fin halkına ait) şaı:.kılarında yeni Firi-Ugur boyunun şarkılarında özel bir tercilıle kul­lanılır bir biçimle bulunması gerçeği belki de bu düşünülebilecek bir hususu veya en azından bana fin-uygur şarkısının Tatarca üzerindeki etkisini belki de gözlerimiz önüne ser~bileceği düşüncesi imkansız gibi_görünÜyordu. Öte yandan buna karşılık bu tip çeremi~ler· açısından Tatarlardan iktibaci edilmiş olabileceği ne itiraz -edilebilir ve herşeyden önce edilmelidir.

· K : Karutz'da:"

"Kırgız ve Türkm.enler Arasmda" adlı eserinde Kırgız müzik enstürümanları ve melodileri hakkında ka)rıtlar veriyordu. "Ek kayıt S. f ve 2 de kayıtli olduğunu ve kazan-Tatar şarkılan arasında eklerirr_ıiz icinde 5. numarayla işaretli nielodiye hemen hemen kayıtlar yönünden uygun ve gençlde ona d~nk olan bir melodi "T atar aşk şarkısı"nın 6 nurnarada 'kayıtJ..ı olduğunu burada işaret etmek- zonmdayım.' Süsliyen değişim nota­lanı=;-da veya ~nhamitonik-pentatonik bir basamaktan diğerine geçişte

' sisteme ait olmayan bir ton'un alenen görünmesi, anhemitoniğe yönelik pentatoniğin umumiyede kesin bi~ şekilde yeı· aldığı şarkılarda bazen ortaya çıkar. Bununla ilgili örnekleri Kazan Tatar şarkıları arasında

58 no'lu bölüm vermektedir. Ve kırma dilleri arasında 90 no'lu bölüm ve Batı Sibirya Tatar Türküleri arasında 12 no'lu bölüm ilginç örnekl~r sunar. Bura.da ve orada ve dağıruk bir biçimde bazı li_tlerde temiz ditonik -pentatonik ortaya çıkmakt~dır. Daha önce zikri fa~klı geçen basamak

· teşekkülünde ·meydana çıkan - farklı bir varsiyon, daha sonra· aynı şarkıyı ·. terennüm ettiği 'Için (Karşı No I2'ye göre aynı anlatım). Farklıdır. Bu

. * Mütercim Notu: Falsett, erkeklerin göğüs rezonansı ile kuvvetlendiritmiş ana sesleri.

365

SAY! 337- 338 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XXIX

' zahiri ditonik- pentatoniği belkide melodi yapısının hatıralarda ye~· alan şarkıcının ahenk şüphesini açıklanabilirliğinin imkansız olmadığını. Kazan

. Tatar türkülerinin 12 no'lusuda bir örnektir. Şarkıcı~n böyle bir şaşkın­lığını· ve buna göre tanatilede yer alan bir yanılgının büsbütün nadirat-ten.olmadığını diğer şarkıcıların şarkı resitaHeri kafi miktarda delil olaı'ak sunüluyor. ·

Şarkıcının öncelikle duzenli biı . biçimde hatıriamadığı önemli ve kendine has olan melodinin bir itidal olduğundan hasettiğini büyük not­larda bahsi geçe.n hususu sonuçta çok yönlü tekrar~anılan eldentilere göre bului:ıcaya kadar öncelikle onun küçük notlarda işaret edilen varionas­larla terennüm ettiği kırma litlerle ka,rşı~aştırılabiliı. Bunl?-rın aynileri 1..-üçük notlar tarafi~dan farklı terennüm biçimi olaı-ak açıklandığı ve B.N. vasıtasıyla 'şüpheli .durumun· en büyük olduğu bir yere kaydedildiği 16 ye 38 · iıo'lulardan sayılacaktır. Aşağıdaki notlarda küçük çıkışlada açık­lanan · ç~k sayıda varians . biraz önce özel olarak bahsi· geçen örneklerde olduğu · gibi benzer durumlarda daha çok veya daha az olarak hatıdama anında şarkıcının ayni biçimde daha büyük veya sınırlı .sayıda şüpheli

' durumuna dönecektiı. Bu şüpheni11 bir kaynağı gendde şarkıcının · doğu Rusya gibi, Sibirya, Kuzey Batı Asya kavim ve halklarından, arta kalan adetlerden kaynaklanarak en. faı·klı merinlerin bir ve ayni melodiye göi·e terennümunü ortaya çıkarıyoL (Bunlar açıkça Tatar halkları değil Fin-: Uygur halkl~rıdır.) Bir yandan · aynı şarkıyı ne kadar daha az nielodiyi v~ öte yandan ne kadar daha çok metni ·,bilirse kendi metninde bilgisine sahip olduğunu · daha az melodiyle daha çok şey çıkarmaya gayret ediyordu. . .

R. Lach ve H . Jansky'nin ,Kırıin Tatarları'nın Esaret TürkÜleri'ne ait d'erledikleri türküler. 150 civatındadıı:; Bunların tamamı derlendikten sonra notaya geçirilmiştir. Anadolu'da derlenen türkülerden yüzde kaçı notaya geçirilmiştir? · Ancak 20. yüzyıldan bu yana türkülerin notaya ge­çirilme işlemin.e geçir.ilmiştir. Bu konuda çalışmaya başlanmış olması da. iyi bir gelişmedir.

· Halbuki, H. Jansky ve R. Lach, türkülerimizin notaya geçiı·ilmesine bu vesile ile ·de olsa, 1919 yıllarında başlamışlardır. Çeşitli boylara ait

· 633 ,Esaret türküsünü' hem metin olarak derlemişler, hem de bunların tamamını notaya geçirınişler~ir.

Biz bu çalışınamızı hazıriamakta olduğumuz · ,Kırım T~tarları'p.ın Esaret Türkleri' adlı e'serimizde topladık. Bu yazımızda, Esftret ~Ürkü­lerinden sadece· birkaç-örnek vermekle iktifa edeceğiz: ·

366 (110)

A. YI 337- 338 . A. GÜZEL

TÜRKÜLERDEN ÖRNEKLER (Notalı)

Pencereden ka~· .geliyor Ben ' zannettim yar . geliyor Açtım · pencert"yi baktım 1viuht~r Paşa dm veriyor

Karadeniz akub gider Akdeniz'e -bakub gider Muhtar Paşa dedikleri Bu ci ham yak u b · gid~r

Karadeniz akınarn diyor, Akdenize bakınarn diyor, . Yüzbin Moskof gelmeyecek, Ben buradan k~dkmam diyor.

2

()

.J

ı}

KahV'e olsam, kahvelerde kavrulsam aman aman, Toz, duman olsam, . dağlar da baŞıp·a savrulsam, İ pek olsam, yar boynuna sarılsam aman aman, . Ay niye vay, niye daş yürek üstlinde kan daldı, . Siya!ı da pirçemin pembe yapak üstünde gül oldı; · Eyvah, eyvah~ kan clold1. ·

5

Yarirri. de çıkmış merdivenin başına, Güneş de u'rmuş ak gercianın kaŞına, Kendi de çıkmış onüç ondört yaşına, Ben saramadım dostlar da sar~in. doyunca.

6

Gider em, ·gider em, . yol um tükenmez, Çevirilür bakaram, Vatan görünmez.

U~)

YIL X{CIX

367

TÜRK KÜLTi)RÜ

Hem hasretl~, hem gurbetlik birden çekilmez, Hasret Kıyamete .kaldın, ağlar~m.

7

Sivastopol'den· çıktım, sağlık-selamet, Kirmanya'nun gramtasında koptu kıyamet, Kıyma Kirman kıyma yazıkdır bana, Avustu~ya-Macadarı kıydı canım~, Akdı kanım-akdı çakıl daşlara, Benden çok çok selam olsun arkadaşlara, Eyvah balam eyvah nasıl uruldum, (vuruldum) Ki~manya'nun gramtasında ahlen b~unduıtı .

Cüda düşdüm vatanımdan; Uslandıin tatlı canımdan: aman

. 8

Bu· can tenden ayrılınca, Günahımdan ağzım da titrer aman.

' Gördüm yarim, ah eyledim, Olgan malım terk eyledim aman. İç.ein rakı olam sarhoş, G . 1 ünalıımdan ağzım da tıtret· aman.

Şimdi annen geıecek nem1i, Sana meme ·verecek İıenrii, Senden bana ~yecek nem~i, Ayya dedem yavruma .nenni, O o ay dedem nenni. .

Urkostarun içerisinde, Akan sular bulanır. Mustafa Soldat gitdi deyüb, Baylar ·ava güvenir. Y aşa yavru oğlan yaş~, . El Çalışsın, sen · aşa.

368_

NİNNİ \ ·

9

YIL XXIX

(112)

SAY.! 337-338 ' A. GÜZEL YIL XXIX

ll

İsfanbul'dan aman ayrıldım da, yavrum fesiği Nerelerden aman işitdiin, yamrıim da sesiği İstanbul'dan · aman ayrıldım da, yavri.ım şalığı

/

Avusturya'da hasta da düşdüm ama_n, kımse de sor!flaZ halımi · ·. İstanbul'dan aman elma pa 'gelir, yavrum da nar gelir. Sırmalı potin aman ayağı_nda, yavrum da dar geliı.

İstanbul'dan aman aldım da Y av rum da fesini Nerelerden aman işitdiriı, ya Yavrum da sesini

İstanbul'dan aman aldım da· Ya vruni da şalını.

12

Avustuı;ya'da hasta düştüm de aman . Kimse de sormaz halimi

İstanbul'dan aman elma da gelir Yavrum da nar gelir Sırmalı potin ayağında Ya vrum da dar gelir.

Kabir aras'ında erman mı. olur Kall}~ yarasına civan, derman mı olur Ka~a yı uranda din, iman I)11 olur Kazın:ı'ıı;n Kazım'ım nerede -yatıyor~un Kok Kazım'ı ·yeğlerin kal?-a ·boyuyorsun

Kaldırımdan indim yan basa basa Ciğerlerim doğran~ı kaz:ı kusa kusa

· Sevdiğim · s~nsin ay ya ver Musa · Ciğerlerim aslandi kan kusa kusa.

13

Anne ·ben hastayı m·, marul isterem Haftanın baŞında düğün iste~em

(113) 369

SAY! 337-338 TÜRK KÜLTÜRÜ

Alacak yarimi bana gösterin . Yanaram, yanaram şuna yanaram Tekir Dağlı Gernil Bey'den imdat umaram

Sıra sıra kazannar Okumayıp yazann~t Cennet yüzü . görmesin Bizi s·aldat · yazanlar Sıra sıra dal direk Dal direğe su girek Biz sa.ldatdan gay ..... . İnce belli gız gerek

Armut dalda sallanır Yere düşse ballaruı:

14

ıs

Bir yiğit ne kadar kaliraman olsa Yine gıza yalvarır . Ah aman, aman, yar yandım arnarı Yar, yar sevdası pek yaman

16

Kar yağa~· kar havası kalmadı·k!irasi

\

Ah gözini ilen göremedi Şeyfullah'yi anası Gönlüme b!r . hoş geldi çİkdım ·da sirane Çok şükürler olsun Mevlama, kavuşmedem silama

Ak.jamdan akşam~ çıyılır gızlar Bayramdan bayrama · çalıyar sazlar

Armut dalda sallanır Yet:e düşse · ballanır

17

Of aman aman, vah am~n aman Yar safası pek yaman

YIL XXIX

370 (114)

SA YI ·337-338

lçdim oldum sarhoş Dilem söyler bir uş · Bir elim yar koynunda Bir elim kaldı boş Elimdeki şişe Ben de şaştım bu işe Şu maylenin· kızcıkları Bir tob meleuşe

1\tl~şineler yağlandı

Birbirine bağlandı . Sevastopol'a vargan _sonra Başımız da gözümü aylandı Sepet sepe yumurta · Annem beni unutma Annem de· b~ni unutsan· Göz yaşım. kurutma .·

A. GÜZEL

18

19

20 Ey gaziler yol göründü benim garip başıma Dağlar-taşlar dayanamaz . benim ahi .zarıma · Kalk selam vir kömür de gözlüm sagyana

. sen, ·sola ben Ben bu gece yar kapus'unda idim, .

· yasdıcığım· daş. idi ·A.ıtıriı. da çamur üstümdü yağmur Xine patırım hoş idi

yağınur da ya ğar' ese-r d aş Gözle~imden akan yaş Dinlemeye gerek baş Ol kıyamet gününde Direkde . olur yaprak · Dökülür kalır çıblak . İnsan mezara girdikden sonra . Olur bir avuç topı:ak

(llS)

21

YIL XXIX

371

SAYl 337-338 TÜRK KÜLTÜ.RÜ

Vardım çe~me başına

Sabun . koydum da~ına Ben sevdalık bilmezem, yarcığım O da geldi ba~ıma

·Bana sana n·e oldu ben ·bilemem Eski h~limi hiç gör~mem .

22

Seni sevdim, terk edemem yarqğım Bana ne· oldu bilmem

Karanfil olacaksın Sararıp solataksın

·,

.Ben babana danı~dım, . yarcığım

. Sen benim . olacaksın

Ah olmaz mı, vah olmaz mı? Yılda iki bayram olm~z mi? Ardımdan söyleyen düşman \ Yi,izümü görse utarulıaz mı?

Ç~k.ıb yükSeklerden bakma Benim ateşiere yakma Al· yanağa güller · de takma· Halk içinde nam olmaz mi?

A kız . seni sevdim de candan · Ne yaman kaçarsın benden Sen kaçarsın, ben kavalarım Ölerem ayrıimam senden ··

Çakırq dağdan ineyor. 'Nedir de _korku 'bilmeyor Bana da dirler Çalarcı Dal fidan boylJ.!m Sevdiğim Kumsaro~lu

23

24

YIL XXIX

(ll6) .

SAY! 337-338·

· Çalareını vurdılar Landulara koydılar Bana da dirler Çakırcı

Yarini de fidan böyluni · Martinem kurşun dolu

Mahmud Pa,§a mekanımız Vardur dutün dükkanirnız Her güzülü harf atarız"

N e yansam Acem güzel

İsbigan'dan ben geçernem Dolu kadeh ben içemem Sevdim seni, vazgeçernem N e yaman Acem güzeli

Öylesine böylesine . Can dayan!llaz cilvesine Hiç ralımı yok b.enzesine Ne yaman Acert). güzeli

Isbigı:~:n'da bir kuyu var İçinde lale suyı .var Her güzeliri bir ·huyu var N e yaman Acem güzeli

Ela gözlü -naziı dilher Halimden. haberin var mı? s·eni ·benden ayırdılar Zulümden haberin var mı?

Bugün dersi, . yarin dersin · Ah yaı:ı;ı.ye yarim. der~in Ayrılıga zulüm dirsin · Ölümden haberin va.r mı?

(117)

A. GÜZEL

• ı

25

. ,

29

373

SAY! 337-338 · .TÜRK KÜL-TÜRÜ

Can u dildeQ mayil oldum Bir saçi Leyla'ya ben . Dili , bülbül, saçı sünbül Ka§ları dograya ben

Ben s~ni sevdim seveli Bl<n cihanda gülmedim Geçdi ömrüm mihnet ilen B.ir safani sürmedim

La iliahi sen bilirsin Kalmı§am gayet na-çar Bir güzek gönül verdim Ol güzel penden kaçar

Bir selama kail ·oldum Anı da viFmez geçer Gözüme dilher barışalı

· ... _. Cümle isyan -bendedir

Edhem Paşa'nın askeri Düzülür b~§tan başa Y aşa, devlet, sen bin yaşa . Askerinen bin yaşa

Hacet namazın kılayıg Şu Yunan'a .vurayıg O n kolunda elmas kılıç Din ışıgına ·varayıg

Bayragında yazılmı§dır Lailahe illalah Hiç gam değil devlet babam Cenge varub ölmesi

İstanbul'd~ kaİan halkalar D ua idüb kaldılar Gözün aydın devlet babam Dana Gözün aldılar

27

YfL XXIX

(118)

SA YI 337-·338 A. GÜZEL YIL XXIX

İsta~bul'un hanı~ları Giyer fistan, ai, balak . Şu .Yunan'ın ya~ kızlan

Kiraz dudak, al yanak

28 K.adiı: Mevlam senin lükmetin çokdur Bir can gördüm mermer qaşdan içeri Ömrüm yettib, vadem tamam oldukça defn ederler kara yerelen içeri

Şükürler olsun bin adlı Sübhan'e İ tikadun vardır azim Kur'an'a Yarabbi sen sakla gönlümü gamdan Öldürürler beni yar gider elden

Gide gide vardım bir kara daşa Yazılanlar gelir bu garib ba~a

. Has.ret koydu ·beni kane, k<:i.rd~şa Bir ayrılık, bir yoksulluk bir ölüm

29

Duramam köprü. üstünde, Hasan, gece mi geçtin Hasan, gece rni geçdin Ecel şarabını, Hasan, ölmezden içelin · . Annenel en, babf-ndan, H·asan, ne tez vazgeçtin,. Hasari, ne tez vazgeçdin At mart1ni, Debreli" Hasan, .daglar şen olsun,

Kafşıda sürüyü, .Hasan,· Koyun mu sandın, Hasan koyun mu sandın Çifte kuı·şunları, Hasan, oyun mu sandın, Dagl~r da başındaJ sen çok kuzu mu pişirdiiı Yüz ukatda hükümet içerisinde sen. çok bir söz düşürdün

· '1\tfeziı.risdan d aşı nı koyun mı sandın; . Ana, baba kesmeyi, gafil, sep çok oyun mu sandın

, .. 30

Ay hey I~öroğlu'yam K.öroglı, dagdagczerem, dagda gezerem Esen ürüzgarlardan hile sezerim Denıir kulun ilc gelen ezerim . Bu yalın haracını vir, geç bezirgan ey

(119) ~75

•

SAY! 3#-338 . TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XXIX

·, Ay hey indim Tuna Yalısına, seyraİı eyledim seyran eyledim İrfan irfan olmuşlar, meclis kurmuşlar · Kimi Anadoıu'lu, kimi Urıım İli'li El ele urdu da, babam, geldi bezirgan ey,

Ay hey Tokat K.ayse~i'den, babam, aldım bakırı, aldım bakırı · incitmeyin' fukarayı, fakiri ·Tuna· suyiı gibi akıtam rakıyı İçirin beglere, b-abam, ta ben gelince ey;

Ah hey aşagıdan gelir., babam, başi belalı, başı · belalı, On parmagı boğurri boğum kınalı Ne· beg buyumuşum gelin olalı ·· Kız ey, geç de ben de seni saran oglanam ey!

Ay hey aş~ğıdan gelir, babam, bir ulu kervan, bir ulu kervan Geldi çimen çayırma kondı bezirgan, Aman bezirgan başı, gönder haracı, Çalarım sitare, meydan benimdir ey:

\

·'

376 (120) .

SAYI -3"37-338 A. GÜZEL Y!L XXIX

,, ... lll•ı•·

~~ ~· .i., "'"' -11rl .. -:..• Illi . jor

. @'·~;e;;;

. , ''J

, ' · ıit •j•' ıc·ııJ ~ll ••.

g~ . ,.,;; .. ''!,

.1 . . • ii~·' /(tı-c/.: djiil uj-dy,

7'

ffl J) Jı J j ) ;J

. -·

(121)

.. ,[ı

tı · nitlll

_~rı-. · . t "~ u - tn•uı.,

t:ıs~ · !'!---3 , •W .~. ü~ -

.m .rı .h

Un - cl.: · kuıı.

7' .b flL·

lıt bir· - C:,c -min pt m-pc ja - ni!J.

1 rj - ı~•uı., cj - wuz, kon dcıl-dy .

377

SA Y.I 337- 3J8 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XXIX ·

Ju -lunı duk-juı - .- mu,

.e tP J:f; l j ·- rii -J,'r l.m - /"- - nuri-mn

1 F i·· nı .'J"r -

( • V 9 O' ·:ı .. F m Jl J

ic ıl - "T.·lu-dm .

'" .

17

378 (122) .