tÜrkÇe - bİlfen yayincilik · 2018. 11. 2. · ka r 14 1. Ünİte İen an 1. İsim fiil...

ATU

KONU ANLATIMLI FASİKÜL SET

TÜRKÇEFasikül 1

●ZENGİN İÇERİKLİ ÖZGÜN KONU ANLATIMI

●ÇÖZÜMLÜ ÖRNEK SORULAR

●PEKİŞTİREN “BİRLİKTE ÇÖZELİM” BÖLÜMLERİ

●ÖLÇEN “SIRA SENDE” UYGULAMALARI

●BİLGİ KONTROLÜ ODAKLI KARMA SORULAR

●AKILLI TAHTAYA UYUMLU ÇÖZÜMLER

●ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTLERİ

13

8. SINIF TÜRKÇE 1. ÜNİTE

Kalıcı Ad

✽ “-ma,-ış, -mak” ekleri, isim fiil dışında kalıcı ad da yapabilir. Bu tür sözcükler eylem anlamını

yitirdiği için ve bir nesneye, varlığa veya kavrama ad olduğu için fiilimsi olmazlar.

Metindeki fiillere “-ma, -ış, -mak” eklerini ekleyerek metni tamamla-yınız.

Kuşların Görme Gücü Neye Dayanır?

Görme gücü neredeyse tüm kuşların en baskın duyularıdır. Çoğu kuşun

gözleri kafalarının iki yanında birbirlerinden uzaktır ve görmeleri tek

gözlü görüştür. Her bir göz ayrı bir bölgeyi tarar. Bu, özellikle avlanan

tüm yaratıklarda kendilerini muhtemel tehlikelerden korumak amacıyla

vardır. Avcı kuşlar ve baykuşların görmeleri, mesafeleri kavrayabilmek için çift göz görüşü şek-

lindedir. Kuşların korneaları etrafında hareket eden üçüncü göz kapakları ise görmelerinde bir

engel olmamasını sağlayarak korneayı nemli tutar.

• Kimliğini danışmaya bırakıp içeri girdi. Kalıcı ad

• Yemek biraz tuzsuz olmuş. Kalıcı ad

• Binanın girişinde onlarla karşılaştık. Kalıcı ad

• Emirhan neşeyle uçurtmasını uçuyordu. Kalıcı ad

• Misafirlere pilavla kavurma ikram ettiler. Kalıcı ad

• Dışarı çıkıp ekmek aldı. Kalıcı ad

ÖRNEK

BİRLİKTE ÇÖZELİM

KARMA SORULAR

14

BİLFEN YAYINCILIK1. ÜNİTE

1. İsim fiil eklerinin her birini kullanarak birer cümle yazınız.

• Sizinle yeniden görüşmek bizi çok mutlu etti.

• Sorunları çözmeye yönelik birkaç adım atılmıştı.

• Suyun akışını hızlandırmak için eğimi artırdılar.

2. “-ma, -ış, -mak” ekleriyle kalıcı adlar oluştu-rarak cümle içinde kullanınız.

Çakmak: Cebinden çakmak çıkarıp sobayı

yaktı.

Dolma: Tenceredeki dolmalardan birkaç

tane yedik.

Görüş: Makalede yazar, görüşünü nes-

nel verilerle kanıtlamaya çalışır.

1. Böyle bir zamanda yanımda olmanı, beni yalnız 1bırakmamanı isterdim; sen yanımda olmadın, 2 3beni hiç aramadın. Bunu anlamlandırmaya çalı-şıyorum. 4 5

Bu cümlede numaralanmış sözcüklerin türle-riyle ilgili aşağıdakilerin hangisi doğrudur?

1 2 3 4 5

A) Mastar Mastar Çekimli eylem

Çekimli eylem

Mastar

B) Çekimli eylem

Çekimli eylem

Mastar Mastar Çekimli eylem

C) Mastar Çekimli eylem

Çekimli eylem

Çekimli eylem

Mastar

D) Çekimli eylem

Mastar Çekimli eylem

Mastar Çekimli eylem

2. (1) Havalar ısındıkça öğrencilerin konsantras-yonlarının dağılması çok da şaşılacak bir durum değildir. (2) Böyle bir durumda asıl yapılması gereken, öğrencilere ne kadar güve-nildiğini ailenin çocuğuna hissettirmesidir. (3) Öğrencilerin de okuldan geldikten sonra yapacakları etkinlikler, öğrencileri rahatlata-caktır. (4) Sınavın her şey olmadığını, ailesinin her koşulda yanında olacağını bilen gençler, başarma yolunda emin adımlarla ilerler.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangi-sinde isim fiil (mastar) yoktur?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.

15


Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin türlerini (çekimli fiil, isim fiil, kalıcı ad) yazı-

nız.

1. Bebeklerin aile sıcaklığına ihtiyaç duydukları unutulmamalıdır. ………….……………..……………….

2. Bu kadar sıkıştırırsan ancak zorlama işler çıkar bu tezgâhtan. ………….…………………………….

3. Onun derslerde ilgisiz davranması, herkesin dikkatini çekmişti. ………………………………………….

4. Danışmanın önündeki kalabalık giderek sabırsızlanıyordu. ………………………………………….

5. Onun gidişi herkesi üzmüştü hatta ağlayanlar bile oldu. ………………………………………….

6. İşimiz başımızdan aşkın, onu eğlendirmekle mi uğraşalım? ………………………………………….

7. Alışveriş merkezinin çıkışında sizi bekliyorum. ………………………………………….

8. Beni aramana gerek yok, kendime bakabilecek durumdayım. ………………………………………….

9. Geçme namert köprüsünden, koy aparsın su seni. …………………………………………

10. Yemeğin sonunda getirilen tatlı tabağında yok yoktu. ………………………………………….

11. Anlatmalı tek tek gerçeğin bu olmadığını insanlara. …………………………………………

12. Benden izin almadan dışarı çıkmayacaksın. ………………………………………….

13. Sakın bir yere gitme, benden haber bekle. ………………………………………….

14. Tek amacımız, onu daha fazla üzmemekti. ………………………………………….

15. Her sabah sıcacık açmalar alıp getirirdi bize. ………………………………………….

16. Kısa bir süre sonra onunla tekrar görüştük. ………………………………………….

SIRA SENDE

Çekimli Fiil

İsim Fiil

İsim Fiil

Kalıcı ad

İsim fiil

İsim fiil

Kalıcı ad

İsim fiil

Çekimli Fiil

Kalıcı ad

Çekimli Fiil

Çekimli Fiil

Çekimli Fiil

İsim fiil

Kalıcı ad

Çekimli Fiil

18


Kalıcı Ad

✽ Sıfat fiil ekleri fiillere gelerek kalıcı ad yapabilir. Bu tür sözcükler eylem anlamını yitirdiği için

ve bir nesneye, varlığa veya kavrama ad olduğu için fiilimsi olmazlar.

Aşağıdaki cümlelerde geçen sıfat fiilleri örnekteki gibi adlaşmış sıfat fiile dönüştürerek

yeniden yazınız.

1. Kurumuş çamaşırları toplamaya gitti. Kurumuşları toplamaya gitti.

2. Törene katılacak öğrenciler izin alıp çıktılar.

3. Buna benzeyen hikâyeleri çok seviyorum.

4. Sevdiği şarkılardan bir arşiv oluşturdu.

5. Bana vereceği eşyaları almaya gittim.

6. Tanıdık insanları görünce içim rahatladı.

7. Kazanan yarışmacılara ödülleri verildi.

8. Yeniden incelenecek dosyaları dolaba koydu.

9. Dikkatle dinlediği konuları çok iyi kavramıştı.

10. Durakta bekleyen öğrencilere sordu.

• Dolmuşa binmek için biraz yürümeniz gerekiyor. Kalıcı ad

• Gelecek, şu anki eylemlerinizle şekillenir. Kalıcı ad

• Her yazarın özgün bir üsluba sahip olması gerekir. Kalıcı ad Çekecek (Kalıcı ad) Açacak (Kalıcı ad)

ÖRNEK


Törene katılacaklar izin alıp çık-tılar.

Buna benzeyenleri çok seviyorum.

Sevdiklerinden bir arşiv oluşturdu.

Bana vereceklerini almaya gittim.

Tanıdıkları görünce içim rahatladı.

Kazananlara ödülleri verildi.

Yeniden incelenecekleri dolaba koydu.

Dikkatle dinlediklerini çok iyi kav-ramıştı.

Durakta bekleyenlere sordu.

KARMA SORULAR

19


1. Seçeneklerdeki adlaşmış sıfat fiilleri, isimleri niteleyecek şekilde yeniden yazınız.

A) Davetsiz gelen kişi, döşeksiz oturur.

B) Körle yatan insan, şaşı kalkar.

C) Bir gözün gördüğü şey, öbür göze hayır et-mez.

2. Seçeneklerdeki sıfat fiilleri çekimli eylem olacak biçimde cümle içinde kullanınız.

A) Yazdıklarıyla topluma yön vermiş(tir).

B) Şehir merkezi yarın gezilip görülecek.

C) Et, tırnaktan ayrılmaz.

3. “Yakacak ve giyecek” sözcüklerini sıfat fiil ve kalıcı ad görevinde kullanınız.

YakacakYakacak odunumuz kalmamıştı.Sıfat Fiil

Sıfat Fiil

Kalıcı ad

Kalıcı ad

Etrafa dağılıp yakacak topladık.

Giyecek bir çift çorabı yoktu.

Kışlık giyecekleri dolaba kaldırdı.Giyecek

1. Sıfat fiiller, isimleri niteleyerek sıfat tamla-ması kurabilirler. Ancak bazen niteledikleri isim düşer ve sıfat görevindeki fiilimsi “adlaş-mış sıfat fiil” adını alır.

Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde bunu örnekleyecek bir kullanım yoktur?

A) Davetsiz gelen, döşeksiz oturur.

B) Ağlamayan çocuğa meme vermezler.

C) Körle yatan, şaşı kalkar.

D) Bir gözün gördüğü, öbür göze hayır etmez.

2. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük sıfat fiil (ortaç) değildir?

A) Topluma yön vermiş insanların hareketleri-ne dikkat etmeleri gerekir.

B) Hiçbir zaman ertelenmemelidir birileriyle görülecek hesaplar.

C) Ayrılmaz ikili bu filmde de herkesi büyüle-meyi başardı.

D) O eve geçen hafta baktık ama bize çok pahalı geldi.

3. Sensiz geçmiş zamanı belli yaşamamışımSensizlik bir kuyuymuş onu aşamamışım

Dizelerdeki altı çizili sözcüklerin türü aşağı-dakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?

A) Çekimli fiil - İsim - Sıfat fiil

B) Sıfat fiil - Çekimli fiil - İsim

C) İsim - Sıfat fiil - Çekimli fiil

D) Sıfat fiil - İsim - Çekimli fiil

20


görecek, görür, bilmiş,

kalmış, sevdiklerimizin,

beklenmedik, sataşa-

cak, görünmez.

silmiş, bilinmez, tanıdık, bah-

settik, silinmiş, koşar, incele-

necek.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükleri inceleyerek sözcüklerin türlerini uygun sütunlara yazınız.

1. Yaşanan kargaşadan sonra hepsinin numaralarını silmiş.

2. Görecek güzel günlerimiz olduğu gerçeğine inanıyoruz.

3. Görür gözüm görmez oldu, o sözleri işitince.

4. Bilinmez başa ne gelir, hâlimiz daha ne olur.

5. Tanıdık böylece bize dostum diyen herkesi.

6. Bilmiş birinin varlığı beni rahatsız ediyor.

7. Ayakta kalmış yaşlı bir kadına yer verdi.

8. Ancak kaybedince anlıyoruz sevdiklerimizin değerini.

9. Kitabından övgüyle bahsettik ünlü yazarın.

10. Beklenmedik bir sonla bitiyor roman.

11. Hırsından sataşacak yer arıyor.

12. Silinmiş hatıraların hepsi zihnimden birer birer.

13. Görünmez duvarlarla çevrelemiş kendini.

14. Koşar hızlı bir şekilde yarınlara.

15. İncelenecek dosyaların büyük bölümü.

Sıfat Fiiller Çekimli Fiiller

SIRA SENDE

22


Aşağıdaki cümlelerde geçen zarf fiillerin altını çizip cümleye kattığı anlamaları yazınız.

• Dışarı çıkıp çocukları kontrol etti.

• Buraya seni özlediğimden geldim.

• Ödevlerini yapmadan dışarı çıkamazsın.

• O burada oldukça ben rahat edemem.

• Sen gelirken biz dönüyorduk.

• Havaalanına inince beni ararsın.

• Eve geldi, çalışmalara ara vermeksizin devam etti.

• Yemek başlayalı kimseyle konuşmadın.

• Teklif etme veresiye, dost kalalım ölesiye.

• Hastanın durumu giderek düzeliyor.

• Koşa koşa eve gitti, ödevimi getirdi.

• Sonuçlar çıkar çıkmaz İnternet’e verildi.

• Yol kaygan olduğu için kaza yapmış.

• Bizi tanıdıkça endişeleriniz yok olacak.

• İki kafadar, güle oynaya çıktılar yola.

• Fırsat bulduğunda ya arar ya da ziyarete gelir.

• İşleri yoğun olduğundan akşam geç gelecekmiş.

• Geç oldu diye işi yarım bıraktılar.

• Sokaktaki çocuklar uçarcasına koşuyorlar.

• Arkadaşlarla gittiğimiz piknikte doyasıya eğlendik.

• Görüşmeyeli çok değişmiş hâllerin.

• İte kaka bitirdiğimiz proje nihayet onaylanmış.

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................

...............................................................


Durum

Zaman

Durum

Neden

Durum-Koşul

Koşul

Zaman

Zaman

Zaman

Durum

Durum

Zaman

Neden

Koşul

Durum

Zaman

Neden

Neden

Durum

Durum

Zaman

Durum

KARMA SORULAR

23


1. Bu cümledeki fiilimsinin türünü yazınız ve bu türdeki diğer fiilimsi eklerini kullanarak aynı cümleyi yazmaya çalışınız.

Bulunca: Zarf Fiil

• Her yaz fırsat buldukça memleketime gider; aile büyüklerini ziyaret ederdi.

• Her yaz fırsat bulduğunda memleketime gider; aile büyüklerini ziyaret ederdi.

• Her yaz fırsat bulup memleketime gider; aile büyüklerini ziyaret ederdi.

• Her yaz fırsat bulur bulmaz memleketime gider; aile büyüklerini ziyaret ederdi.

2. Zarf fiillerin cümleye kattığı anlamları örnek vererek yazınız.

3. “Öğrenciyken, varken, boyunca” sözcüklerinin ulaç olup olmadıklarını gerekçeleriyle yazınız.

Bu sözcükler ulaç (zarf fiil) değildir. Söz konusu ekler isimlere gelmiştir. Bir sözcüğün fiilimsi olabilmesi için fiil kök veya gövdelerin-den türemesi gerekir.

1. Her yaz, fırsat bulunca memleketine gider; aile büyüklerini ziyaret ederdi.

Aşağıdakilerin hangisinde bu cümlede kullanı-lan fiilimsiyle aynı türde bir fiilimsi yer almaktadır?

A) Konuşmasını tamamlayan adam, biraz son-ra yerinden kalktı; kapıya yöneldi.

B) Önüne konan her tabağı iştahla yiyor, ge-lecek diğer tabakları bekliyordu.

C) Hastalıklardan korunmak, öncelikle kişisel hijyene dikkat etmekten geçer.

D) Oluşturulan ekipler, giderek artan kural ih-lallerini polise bildirmekle görevli olacak.

2. Hesap sorarcasına bakıyordu yüzüme.

Bu cümledeki fiilimsiyle ilgili aşağıdaki bilgi-lerden hangisi yanlıştır?

A) Fiilden türeyerek zarf olmuştur.

B) Cümleye durum anlamı katmıştır.

C) Zarf fiil eki almıştır.

D) Fiil özelliğini yitirip kalıcı isim olmuştur.

3. Aşağıdakilerin hangisinde ulaç (zarf fiil) cümleye ötekilerden farklı bir anlam katmış-tır?

A) Ödüller verilirken birden fenalaştı, şimdi yukarıda dinleniyor.

B) O gelmeden bütün dağınıklığı toplasak iyi olacak.

C) Yol ortasında birden bire durarak kazaya sebep olmuş.

D) Şimdi konuşmaya gerek yok, sonuçlar çıkın-ca toplantı yaparız.

• Koşarak yanımıza geldi. (Nasıl?-Durum) • Geldiğinde arasın. (Ne zaman?-Zaman) • Çalıştıkça güveni de artacak. (Koşul) • Uyuyakaldığından gelememiş. (Neden)

24


1. Aşağıdaki parçada geçen altı çizili sözcüklerin türlerini belirleyip sözcükleri ilgili yerle-re yazınız.

Emekli olan Sanders ve eşi, bütün paralarıyla yol kenarında bir lokanta açarlar. Sanders’ın

kendine has bir yemek tarifi vardır. Bir süre sonra hükûmet yeni bir ana yol yapar, herkes bu

yolu kullandığı için artık lokantalarına kimse gelmez. İflas etmek üzeredirler. Sanders, eşine

“Madem elimizde yemek tarifinden başka bir şey yok, ben lokanta lokanta gezeyim. Eğer olur

da birileri bu tarifi beğenirse sattıkları her yemek için bize belki bir miktar para öderler.”-

der. Eşi de destek olur. Sanders, lokantaları gezmeye başlar, gittiği her lokantayı da günlü-

ğüne yazar. Bininci lokantaya gittiğinde hâlâ olumlu tek bir cevap yoktur. Umudunu kaybet-

meden devam eder ve 1019. lokantadaki adam “Pişir, bir tadına bakalım.” der. Yemeği beğenir

ve ortak işe başlarlar. Umudunu kaybetmeyen Sanders, bugün dünyanın en büyük yemek şir-

ketlerinden birine sahiptir.

SÖZCÜKLERİN TÜRÜ

İSİM ÇEKİMLİ FİİL FİİLİMSİ

SIRA SENDE

lokantayemekvardırcevapyokturdünyanın

yapargezeyimöderleryazarbaşlarlar

olankullandığıiflas etmeksattıklarıgezmeyegittiğigittiğindekaybetmedenkaybetmeyen

25


2. Fiilimsilerin genel özellikleriyle ilgili verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak değerlendiriniz.

D/Ya. Fiil, kök veya gövdelerinden türerler. D

b. Fiil, hareket anlamını devam ettirir. D

c. Fiil çekim eklerini (kip, kişi ekleri) alırlar. Y

d. Yüklem dâhil cümlede her öge olabilirler. D

e. Fiilimsi ekleri, yapım eki olarak da tanımlanabilir. D

f. İsim çekim eklerini alamazlar. Y

g. Olumsuzluk eki almazlar. Y

h. Cümlede yan cümlecik oluşturlar. D

i. Fiilimsiler yapı bakımından basit sözcüklerdir. Y

3. Aşağıdaki cümleleri yanlarındaki zarf fiil eklerini kullanarak birleştiriniz.

a. Dün akşam çok geç yattı. İşe geç kaldı.

………………………………………………………………………………………………

b. Kazandığı parayı ihtiyaçları için harcadı. Ailesini de düşünürdü.

………………………………………………………………………………………………

c. Sevdiği insanları incitmek istemezdi. Sözlerini düşünerek söylerdi.

………………………………………………………………………………………………

d. Geç saatte acıktı. Evde bir şey olmadığını fark etti.

………………………………………………………………………………………………

e. Sözümü kesti. Söylediklerime müdahale etti.

………………………………………………………………………………………………

f. Arkadaşını gördü. Bize sırtını dönüp gitti.

………………………………………………………………………………………………g. Yeşilliklerin içindeki evi gördü. Başka bir yere bakmıyor.

………………………………………………………………………………………………h. Hiç konuşmadı. Eşyalarını toplayıp odasına çıktı.

………………………………………………………………………………………………

-ınca

-ken

-dığı için

-ınca

-ip

-r....-mez

-alı

-madan

Dün akşam çok geç yatınca işe geç kaldı.

Kazandığı parayı ihtiyaçları için harcarken ailesini de düşünürdü.

Sevdiği insanları incitmek istemediği için sözlerini düşünerek söylerdi.

Geç saatte acıkınca evde bir şey olmadığını fark etti.

Sözümü kesip söylediklerime müdahale etti.

Arkadaşını görür görmez bize sırtını dönüp gitti.

Yeşilliklerin içindeki evi göreli başka bir yere bakmıyor.

Hiç konuşmadan eşyalarını toplayıp odasına çıktı.

26


4. Aşağıdaki cümlelerde yer alan kalıcı adları ve fiilimsileri bularak bu sözcükleri karşıla-rındaki bölümlere örnekte olduğu gibi yazınız.

KalıcıAd

İsimfiil

SıfatFiil

ZarfFiil

1. Şiirlerini beğenerek okuduğum şairin yeni kitabını görmek beni mutlu etti.

görmek okuduğum beğenerek

2. Bu görüş, bilim dünyasında yankı uyandıracağa benziyor. görüş

3. Kabul edilen kararlar hemen işleme sokulmalı. kabul edilen

4. Lezzetli bir yemek, püf noktalarına dikkat edilerek yapılır. yemekdikkat edi-

lerek

5. Öğretmenleri de onun şiir okuyuşundan etkilenmişti.okuyu-şundan

6. Sert bir bakış, herkesin susması için yeterliydi. bakış, susması

7. Ne geçmiş ne gelecek, önemli olan yaşadığın andır. geçmiş, gele-cek

olan, yaşadı-

ğın

8. Her aracın burada bekleme süresi yirmi dakikaymış. bekleme

9. Çantasından çalışmasını çıkarıp oradakilere gösterdi. çalışmasını çıkarıp

10. Dışarı çıkmayı düşünenler yağmur yağınca vazgeçti. çıkmayı düşünen-ler yağınca

11. Bir takım böyle oynarsa maçı kazanmak tabii ki mümkün

olmaz.kazan-mak

12. Bavuluna birkaç giyecek koyup akşama doğru evden çıktı. giyecek koyup

13. Zafer elde etmek isteyen kişi yenilince üzülmemeli.elde

etmekisteyen yenilince

14. Topu uzaklaştırma fırsatı varken durmaksızın geri pas veriyordu.

uzaklaş-tırma

durmaksı-zın

15. Sızlanmayı bırakıp elinizdekilerin kıymetini bilin.sızlan-

mayıbırakıp

16. Olası bir kazayı önlemek için yolu kesmişti güvenlik görev-lileri.

olası

17. Havalar soğuyunca leylekler de sıcak yerlere göç eder. soğuyunca

18. Elimdeki işi bitirir bitirmez dosyanı incelemeye başlarım. bitirir bitirmez

19. Fısıldanan sözler, yüksek sesle söylenen sözlerden daha uzağa gider.

fısıldanan, söylenen

20. Kitap okumanın zevkli bir iş olduğunu anladığımda henüz 7 yaşındaydım.

okumanın olduğunu anladığım-da

31


2. Özne

a. Gerçek Özne

✽ Yüklemdeki işi yapan ya da yaşanana konu olan kavram öznedir. Özneyi bulmak için yükleme

kim veya ne soruları sorulur.

Aşağıdaki cümlelerde yer alan boşlukları verilen örnekteki gibi doldurunuz. • Söylediğimiz, yaptığımız her şey senin içindir.

• senin içindir. Yüklem (Edat grubu)

• Senin için olan ne? Söylediğimiz yaptığımız her şey Özne (Sıfat tamalaması)

• Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh.” sözü çok ünlüdür. • ünlüdür Yüklem • Ünlü olan ne? Atatürk’ün “yurtta sulh, cihanda sulh” sözü Özne (İsim tamlaması)

• Dışarıya çıkıp biraz dolaşmak hepimize iyi gelmişti. • iyi gelmişti Yüklem • İyi gelen ne? Dışarı çıkıp biraz dolaşmak Özne (Fiilimsi grubu )

• Bir haftadır okula gelmeyen çocuk meğer hastaymış.

• hastaymış. Yüklem

• Hasta olan kim? “Bir haftadır okula gelmeyen çocuk” Özne (Sıfat tamlaması)

• Mehmet, okul takımımızın kalecisiydi.

• okul takımımızın kalecisiydi. Yüklem (İsim tamlaması)

• Okul takımımızın kalecisi olan kim? Mehmet Özne

ÖRNEK

Öznenin soruları olan “KİM ve NE?” sorularını “-an kim?” veya “-an ne?” şeklinde sormak, muhtemel özne, nesne karışıklığını yaşamamızı engeller.

• Ömer kitap okudu.

oku-y-an kim? Ömer Özne

DİKKAT


33


KARMA SORULAR

1. Yüklemi deyim olan üç örnek cümle yazınız.

2. Öznesi isim tamlaması ve sıfat tamlamasın-dan oluşan birer cümle yazınız.

Öznesi isim tamlaması:

Öznesi sıfat tamlaması:

3. Sözde özne ve gizli öznesi olan cümleler yazınız.

Gizli Özne:

Sözde Özne:

1. Aşağıdakilerin hangisinde yüklem bir söz öbeğinden oluşmaktadır?

A) Her yokuşun bir inişi olduğunu unutma.

B) Yanında gördüğüm kadın, onun eski komşu-suydu.

C) Bu haberi başkasından duysam asla inan-mazdım.

D) Başkan yine burnundan soluyarak toplantı-yı bitirdi.

2. Uzun atlama yarışını kazanmak isteyen spor kulübüne, bir metre atlayan yedi sporcu yerine yedi metre atlayabilen bir sporcu gerekir.

Bu cümlenin öznesi aşağıdakilerden hangi-sinde doğru verilmiştir?

A) bir metre atlayan yedi sporcu

B) uzun atlama yarışını kazanmak isteyen spor kulübü

C) yedi metre atlayabilen bir sporcu

D) bir metre atlayan yedi sporcu yerine yedi metre atlayabilen bir sporcu

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece temel ögelerden oluşmaktadır?

A) Kurgusunun iyi hesaplanmaması yüzünden kitap, okuyucuyu pek etkilemeyecek bence.

B) Burada konuşulanlar ve alınan kararların tamamı, insanlarımızın iyiliği içindir.

C) Geçen hafta, hasta olduğu için okuldaki ça-lışmaların hiçbirine katılamamıştı o.

D) Artık faturalarınızı ödemek için saatlerce kuyruklarda beklemeniz gerekmeyecek.

* Fransızca öğrenebilmek için akla karayı

seçtim.

Y.* Arkada oturanlardan biri sözünü kesti.

Y.* İşler yolunda gitmezse yeniden külahları

Y.değişebilirlerdi.

* Evinin bahçesi oldukça genişti.

Ö. Y.

* Mavi deniz hepimizi büyülemişti.

Ö. Y.

* İki gün önce tren garında gördüm. (G.Ö/Ben)

Y.

* Kitabı yanlış rafa koymuşsunuz. (G.Ö/Siz)

Y.

* Ağaçlar, iki gün önce sulanmıştı.

S. Ö. Y.

* Öğrenciler, okulun bahçesine çıkarıldı.

S. Ö. Y.

34


Aşağıdaki cümlelerin temel ögelerini bulup özelliklerini yazınız.

Cümleler Özne Yüklem1. Okuduğu kitapları, kitaplığındaki en üst rafa dizmişti. Özne Yüklem

Sıfat Tamlaması

Çekimlifiil

2. Kış mevsimi, bu bölgede oldukça ağır hissediliyor. 3. Güneşin doğuşuyla uyanan tabiat, dünya durdukça evrenin nazar boncuğudur. 4. Annesi, ödevini yapıp yapmadığını her gün kontrol ederdi. 5. Sürekli etrafını inceleyen, konuşma heveslisi, güzel bir çocuktu. 6. Ülkede eğitim ve öğretim ışığının yayılması, önem verdiğimiz işlerdendir. 7. Bu araştırmanın doğru yönleri yok değil. 8. Senin yüzümüzü kara çıkarmayacağına tüm kalbimizle inanıyorduk. 9. Başarının sırrı, bir hedefi durmaksızın takip etmektir. 10. Vizyon, görülmez olan şeyleri görebilme sanatıdır. 11. Dükkânda temizliği yapan, Hasan Usta’nın yardımcısıdır. 12. Hayalimdeki ev iki katlı, bahçeli bir evdi. 13. Dışarıdan gelen ses hepimizin yüreğini hoplattı. 14. Bütün soruları yanlışsız çözmek hiç kolay değil. 15. Birlikte geçirdiğimiz öğrencilik yılları güzel günlerdi. 16. Çocuğu kapının önünde bulduğumuzda bitkindi. 17. Işıl ışıldı elinde büyüyen bu gençlerin gözleri. 18. Mektepten sonra birbirimizi gözden kaybetmiştik. 19. Tehlikeyi sezdiği anda yavrular hemen yuvalarına kaçtı. 20. Beklemek, bizi çalışmaktan daha çok yoruyordu.


İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Sıfat Tamlaması

Birleşik Fiil

Çekimli Fiil

Çekimli Fiil

Çekimli Fiil

İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

İsim

İsim

İsim

Gizli Özne(Biz)

İsim

İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

İsim Tamlaması

Birleşik Fiil

Birleşik Fiil

Birleşik Fiil(Deyim)

Birleşik Fiil(Deyim)

Gizli Özne(O)

Gizli Özne(Biz)

Gizli Özne(O)

Edat Öbeği

Fiilimsi Grubu

Fiilimsi Grubu

Edat Grubu

İkileme

Fiilimsi

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Özne

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

Yüklem

35


B. Yardımcı Ögeler

1. Nesne (Düz Tümleç)

✽ Nesne; yüklemin belirttiği, öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. Belirtili nesne ve belirtisiz

nesne olmak üzere ikiye ayrılır. “Neyi, kimi, nereyi” sorularıyla belirtili nesne; “ne” sorusu ile

de belirtisiz nesne bulunur.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümlerin hangi öge olduklarını ve hangi soruyla bulun-duklarını yazınız.

• Çocuğu üniversiteyi bitiriyor. (Bitiren kim?) (Özne) (Neyi ?) (B’li Nesne) Yüklem

• Çocuğu hastaneye götürmeliyiz. (Kim götürmeli? G.Ö /Biz) (Kimi?) (B’li N.) Yüklem

• Konuştuklarından bir şey anlamadım, demişti. (Diyen kim? G.Ö/ O) (Ne?) (B’siz N.) Yüklem

• Yaşlı adam anlamını bilmediğimiz sözcükler kullanıyordu. (Kullanan kim?) (Özne) (Ne?) (B’siz N.) Yüklem

• Yüklemden hemen sonra özneyi bulup ardından nesneye geçmek, özne ve nesne ögelerinin karıştırıl-masını engeller.

Utanmadan herkesin içinde benden para istedi. B’siz N. Yüklem

• istedi Yüklem

• İsteyen kim? O Gizli Özne

• Ne istedi? para Belirtisiz Nesne

Kitabı iki günde okudu. B’li N. Yüklem

• okudu Yüklem

• Okuyan kim? O Gizli Özne

• Neyi okudu? kitabı Belirtili NesneV

DİKKAT


37


3. Zarf Tümleci (Zarf Tamlayıcısı)

✽ Yüklemi “durum, zaman, miktar, sebep, araç, amaç, birliktelik” gibi anlamlarla tamamlayan

sözler zarf tümleci görevlidir. Zarf tümleci yükleme sorulan “nasıl, ne zaman, ne kadar,

neden, niçin, niye, neyle, kimle, ne için, kim için, kim tarafından” sorularıyla bulunur.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümlerin hangi öge olduklarını ve zarf tümleci olanların hangi sorularla bulunduklarını yazınız.

• Çocuk tüm kitabı ezberden okuyabiliyor. (Özne) (Nesne) (Nasıl?) (ZT) Yüklem

• İstanbul’a üniversiteyi okumak için gelmişti. (G.Ö/ O) (DT) (Niçin?) (ZT) Yüklem

• Sen geldiğinde küçük kardeşin kanepenin üzerinde uyumuştu. (Ne zaman?) (Özne) (DT) Yüklem (ZT)

• Artık bu tür sorulara daha çok dikkat etmelisiniz? (G.Ö/Siz)(Ne zaman?) DT (Ne kadar?) Yüklem (ZT) (ZT)


DİKKAT

• Yer - yön anlamı taşıyan sözler “–e, –de, –den” hâl eklerinden birini almadıklarında “zarf tüm-leci”; aldıklarında “dolaylı tümleç” olurlar.

• Dışarı

• Yukarı

• Aşağı

ZARF TÜMLECİ

• Dışarıya

• Yukarıya

• Aşağıya

DOLAYLI TÜMLEÇ

gel. gel.

KARMA SORULAR

38


1. Nesne çeşitlerini yazınız ve her birine birer örnek veriniz.

2. Bu şiirdeki cümleleri ögelerine ayırıp “-den” ekini alan söz öbeğinin cümledeki görevini yazınız.

3. “İleri, geri, aşağı, yukarı” sözcüklerini cümlede zarf tümleci olacak biçimde kullanınız.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemin bil-dirdiği yargıdan etkilenen öge (nesne) yok-tur?

A) İyileşmek için bu ilaçları kullanmalısınız.

B) Tanıdıkça beni daha çok seveceksiniz.

C) Bu saatten sonra bana düşen buradan çı-kıp gitmektir.

D) Sevinç’i o günden sonra hep aradık.

2. Gemiler geçer rüyalarımda Allı pullu gemiler, damların üzerinden Ben zavallı Yıllardır denize hasret

Orhan Veli Kanık

Aşağıdakilerden hangisinde “-den” ekini alan sözcük bu dizelerdekinden farklı bir görev üstlenmiştir?

A) Allar takın has bahçeden, güller takın.

B) Bir düştür seyrettiğin aynadan madem!

C) Hiçbir şeyden haberi yok toprağın.

D) Şu saadet yüzünden açmışız aramızı.

3. 1. Bu filmi sana yarın getirebilirim. 2. Çocukların sevinç çığlıkları gittikçe artı-

yordu. 3. Sabah, eşyaları sessizce içeri taşıdık.4. Yarışmayı çok çalışan bu takım hakkıyla

kazandı.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde birden fazla zarf tamlayıcısı kullanılmıştır?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.

Nesne ikiye ayrılır:

1. Belirtili Nesne

2. Belirtisiz Nesne

• Törene, yakın arkadaşlarını çağırdı.

B’li Nesne Y

• Yarın terziye bir takım elbise diktireceğim.

B’siz Nesne Y

Gemiler geçer rüyalarımda Ö Y DTAllı pullu gemiler, damların üzerinden Ö DTBen zavallı(yım). Ö YYıllardır denize hasret(im). ZT DT Y

• Masayı biraz daha ileri ittik. ZT Y

• Araç geri gitmiş, duvara toslamış. ZT Y

• Eşyaları yukarı çıkardılar. ZT Y

• Köylüler hep birlikte aşağı indiler. ZT Y

39


Aşağıdaki cümleleri ögelerine ayırınız.

1. Beni okulun bahçesinde saatlerce bekletti.

2. Çocuk, çantasından bir kalem ve silgi çıkardı.

3. Bisikletini daralan yola yavaşça sürdü.

4. Aldığımız hediyeyi beğenmediği için onu istiyor.

5. Babanız istediği hizmeti bu firmadan yarın alabilir.

6. Yaşlı kadın tozlanmış bir fotoğraf gösterdi.

7. Sınavdaki soruların hepsi, yarın İnternet sayfamızda öğrencilerimize açıklanacaktır.

8. Sabah olunca herkes çantasını sırtlanıp yola koyuldu.

9. İş yerimizde çalışan herkes, işini emeğinin karşılığını tam olarak alacağının bilinciyle yapar her zaman.

10. Günün bu saatinde burada bulunan tüm işçiler, evlerine üç kuruş para götürmek için çabalıyorlardı.

11. Hayatı sahneye taşıyan tür olan tiyatronun insanlara hep doğruyu göstermek gibi bir görevi olduğunu

söylerdi sanatçı.

12. Bu mobilyada kullanılan malzeme, diğerlerinde kullanılan malzemeden çok farklı değildir.

13. Odası, evin denize bakan tarafının üst katında konumlandırılmıştı.

14. Takımı sahaya tam düşünmeden ve oyuncuların fikirlerini almadan çıkarması, mağlubiyetin en

önemli sebebiydi.

15. Arabası, sitenin önüne görevliler tarafından tam üç saat sonra getirilmişti.

SIRA SENDE

Ö

Ö

Ö

Ö

ZT

Ö

Ö

Ö

Ö

Ö

Ö

Özne

B’li N.

B’li N.

B’li N.

B’li N.

B’li N.

B’li N.

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

DT

DT

DT

DT

DT DT

Ö

DT

DT

DT ZT ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

ZT

B’siz N.

B’siz N.

ZT

Gizli Özne: O

Gizli Özne: O

Gizli Özne: O

40


Ara Söz – Ara Cümle

✽ Cümlede açıklama yapmak amacıyla kullanılan, iki virgül, iki kısa çizgi veya bazen de ayraç

arasında gösterilen, cümlenin anlamını zenginleştiren bu yapılar; herhangi bir ögenin açıkla-

yıcısı olduklarında “ara söz”, çözüme girmediklerinde ve herhangi bir ögenin açıklayıcısı olma-

dıklarında “ara cümle” adını alırlar.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümlerin hangi öge olduklarını ve ara söz/ara cümle-leri bulunuz. Ara sözlerin hangi ögeyi açıkladığını yazınız.

• Öğrencilik yıllarımı geçirdiğim bu kent, Erzurum, oldukça değişmişti.

(Özne) (Ara söz) (ZT) (Yüklem)

• Bu cümlede ara söz öznenin açıklayıcısıdır.

• Cumartesi günü, annesinin İstanbul’a geleceği gün, tüm konuları tekrar konuşuruz. (ZT) (Ara söz) (Nesne) (ZT) (Yüklem)

• Bu cümlede ara söz ZT’nin açıklayıcısıdır.

• Annesini, hayatta en çok değer verdiği kişiyi, çok özlemişti. (Nesne) (Ara söz) (ZT) (Y)

• Bu cümlede ara söz nesnenin açıklayıcısıdır.

• Seneler önce beraber geldiğimiz bu şehre, yıllarımızı geçirdiğimiz yere, çok alışmıştık. (DT) (Ara söz) (ZT) (Y.)

• Bu cümlede ara söz DT’nin açıklayıcısıdır.

• Bu sonucu yine yaşamamak için, ki ben bundan şüpheliyim, hepimizin el birliğiyle çalışması gerekiyor. (ZT) (Ara cümle) (Özne) (Yüklem)

• Ara cümleler öge değeri taşımadığı için cümle dışı unsur olarak kabul edilirler.


41


Cümle Dışı Unsur

✽ Hitaplar, bağlaçlar, ünlemler ve ara cümleler; ögelerin bulunuşu sırasında öge olarak işaret-

lenemezler. Söz konusu sözcükler “cümle dışı unsur” adı altında toplanır.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümlerin hangi öge olduklarını yazınız varsa cümle dışı unsur olan bölümleri gösteriniz.

• Arkadaşlar, sözlerimi dikkatle dinleyin lütfen! (G.Ö / Siz) (CDU) (N) (ZT) (Y) (ZT)

• Halbuki olayların böyle gelişmesini istemedik. (G.Ö / Biz) (CDU) (N) (Y)

• Sizinle kalırdım fakat çok işim var. (G.Ö / Ben) (ZT) (Y) (CDU) (Ö) (Y)

• Of, insanların birbirine saygısız davranmasına dayanamıyorum! (G.Ö / Ben) (CDU) (DT) (Y)

• Yiğit Efe, geçen gün sizlerle tanıştırmıştım, elektronik eşyayla uğraşmayı her zaman çok (Ö) (CDU) (N) (ZT) (ZT)

sevmiştir. (Y)

Cümle Vurgusu

✽ Vurgu, cümlede bir ögenin diğerlerinden baskın anlam taşımasıdır.

✽ Vurgulanan öge, o cümle için cümlenin en önemli ögesidir.

✽ Eylem cümlelerinde (yüklemi haber veya dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiş fiil olan cümle-

lerde) vurgu yüklemden önceki ögededir.

✽ İsim cümlelerinde (yüklemi ek eylemle çekimlenmiş isim olan cümlelerde) vurgu yüklemdedir.


42


Aşağıdaki cümlelerde, örneklerde olduğu gibi, vurgulu ögeleri göstererek boşlukları dol-durunuz.

• Deniz, dün seni okulun bahçesinde görmüş. Vurgulu öge Yüklem (Yer Taml.)

• Dün seni okulun önünde Deniz görmüş. Vurgulu öge: Özne

• Seni okulun önünde Deniz dün görmüş. Vurgulu öge: ZT

• Deniz dün okulun önünde seni görmüş. Vurgulu öge: Nesne

• Hava o gün çok soğuktu. Yüklem/İsim cümlesi Vurgu Yüklemde

• Amacı iyi tatil yapabilmekti. Vurgulu öge: Yüklem

• Çok nezaketsiz biriydi. Vurgulu öge: Yüklem

✽ “de, ki, mi” sözcüklerinden birinin bulunduğu cümlelerde vurgu –cümlenin isim ya da eylem

cümlesi olmasına bakılmaksızın– “de, ki, mi” den önceki ögededir.

Aşağıdaki cümlelerde örneklerde olduğu gibi vurgulu ögeleri göstererek boşlukları dol-durunuz.

• Dört numaralı yarışmacı mı dünkü yarışı kazandı? Vurgulu öge: Özne Özne Yüklem

• Törenlerin öncesinde ben de oldukça rahatsızdım. Vurgulu öge: Özne

• Sen ki benim en sevdiğim, güvendiğim arkadaşımdın. Vurgulu öge: Özne



43


✽ Soru sözcüklerinde vurgu, o sözcüğün kendisindedir.

Aşağıdaki cümlelerde vurgulu sözcükleri örnekte olduğu gibi göstererek boşluklara han-gi öge olduklarını yazınız.

• Beni kim buraya getirdi? Vurgulu öge: Özne

• Bu çantayı nereden aldın? Vurgulu öge: DT

• Bana neden haber vermediniz? Vurgulu öge: ZT

Öge Bulduran Sorular

✽ Öge bulduran soru cümleleriyle ilgili sorular iki soru kalıbıyla kullanılır.

1. Soru Kalıbı (“mi” li Soru)

✽ Bu tür cümlelerde soru “mi” den önce hangi öge varsa onu buldurur.

Aşağıdaki cümlelerde sorunun hangi ögeyi buldurmaya yönelik olduğunu yazınız?

ÀBen mi sana bu hediyeyi seçmişim?

Soru özneyi buldurur.

ÀBen sana mı bu hediyeyi seçmişim?

Soru DT’yi buldurur.

ÀBen sana bu hediyeyi mi seçmişim?

Soru nesneyi buldurur.

ÀBen sana bu hediyeyi seçmiş miyim?

Soru yüklemi buldurur.



44


2. Soru Kalıbı (Soru Sözcüklerinin Kullanıldığı Cümleler)

✽ Cümlede geçen soru sözcüğü hangi ögeyse cümle de o ögeyi buldurur.

Aşağıdaki cümlelerde sorulara cevap vererek hangi ögeyi buldurmaya yönelik olduğunu yazınız.

• Bizden ne istiyorsunuz? Sizden “kitap” istiyoruz. (Nesne)

• Ne zaman açıklandı? “Dün” açıklandı. ( ZT )

• Niçin kimse anlamıyor? “Dinlemediklerinden” kimse anlamıyor. ( ZT )

• Kimden yardım istiyorsun? “Ondan” yardım istiyorum. ( DT )

• Nereyi temizleyecekmiş? “Evi” temizleyecekmiş. (Nesne)

DİKKAT

DİKKAT


• Ek eylem almış soru sözcükleri yüklemi buldurur.

• Ne zaman beni anlayacaksın?Zarf Tümleci

• Bizimle kim gelmek ister? Özne

• Bizden ne istiyorsun? (SEN G.Ö) B.siz N. Yüklem

• Ödül töreni ne zaman? Yüklem

• Bu vakitte bizi rahatsız eden kim? Yüklem

• Son gelen çocuğun adı ne? Yüklem

• Bu tür cümlelerde cümle değiştirilmeden sadece soru bölümüne cevap vererek sonuca ulaşmak mümkündür. Soru sözcüğüne denk gelen cevap, cümlenin hangi ögesi ise soru da o ögeyi buldur-maya yönelik olur.

• Yarın bizimle kim gelecek? Yarın bizimle o gelecek. Özne Özne Yüklem

(Soru özneyi buldurmaya yönelik.)

45


Aşağıdaki cümlelerde cevapların hangi öge olduklarını karşılarındaki boşluklara yazınız. • Toplantıyı ne zamana ertelediniz? – Yarına. (erteledik) Zarf Tümleci ZT Y

• Akşam nereye gittiniz? – Çay bahçesine. (gittik) ................................ DT Y

• Senin arkadaşının adı ne? (dir)– Fatih. (tir) ................................ Y

• Kim benimle gelmek ister? – Öykü. (gelmek ister) ................................ Ö Y

• İlk sırada çıkmak isteyen kim? – Mahmut. (tur) ................................ Y

• Akşam nerede toplandınız? – Ahmet’te. (toplandık) ................................ DT Y

• Bize ne göndermişler? – Kitap. (göndermişler) ................................ N Y

• Niçin geç kaldınız? – Trafikten dolayı. (geç kaldık) ................................ ZT Y

• Dün kimi görmeye gittiniz? – Elif’i. (görmeye gittik) ................................ N Y

• Yemekte ne var? – Kuru fasulye. (var) ................................ Ö Y

✽ Öge bulduran sorular bazen cevaplı şekilde çıkar. Bu sorularda cevabı, soruya uygun şekilde

tamamlamak kolaylık sağlar.


Yüklem

Özne

Yüklem

Nesne

Nesne

Özne

ZT

DT

DT

KARMA SORULAR

46


1. Ara sözlerin seçeneklerde hangi ögenin açık-layıcısı olarak kullanıldığını yazınız.

A) Belirtili Nesne

B) Yer Tamamlayıcısı

C) Belirtili Nesne

D) Zarf Tümleci

2. Cümlelerde vurgulanan ögeyi bulmamızı sağ-layan kuralları yazınız.

3. Siz de yanıtı özne ve yüklem olan birer soru cümlesi yazınız.

• —Sizi buraya kim getirdi?

—Amcam. (Yanıtımız öznedir.)

• —Bu saate kadar neredeydin?

—Arkadaşımda. (Yanıtımız yüklemdir.)

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz yer tamlayıcısının açıklayıcısı olarak kullanılmış-tır?

A) Yanımdakilerden birini, telaşlı olanı, bahçeye çıkardılar.

B) Eskişehir’e, üniversiteyi okuduğum şehre, gidiyoruz.

C) Ona aldığı hediyeyi, küçük bir kediyi, evinde saklıyor.

D) Dün akşama doğru, saat yedi gibi, İstan-bul’a indik

2. 1. Doktorlar küçük bir operasyonla, tıkanan damardaki sorunu halletti.

2. Bizi en çok, psikolojisi bozulan çocukların sağlık durumu endişelendirdi.

3. Yatağın yanında duran bisikleti ona geçen hafta amcası aldı.

4. Bizi onlarla karşı karşıya getiren bu olayı hatırlamak istemiyorum.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde vurgu öznededir? A) 1 ve 2. B) 1 ve 3. C) 2 ve 3. D) 3 ve 4.

3. Aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtı yer tamlayıcısıdır?

A) — Bu filmi ne zaman seyrettin?

— Geçen yaz.

B) — Olanları sana kim anlattı?

— Arkadaşım.

C) — En son nerede görüştünüz?

— Büyükada’da

D) — Masanın üstündeki ne?

— Defter.

1. Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden önceki ögededir.

2. İsim cümlelerinde vurgu yüklemin kendi-sindedir.

3. Cümlede “de, ki, mi” varsa vurgu bu söz-cüklerden önceki ögededir.

4. Soru cümlelerinde vurgu soru sözcüğünün kendisindedir. (Mi soru edatı ile yapılanlar hariç.)

47


1. Aşağıdaki cümlelerde geçen ara sözlerin hangi ögeyi açıkladığını işaretleyiniz.

Cümleler Özne Nesne Yer Tamlayıcısı

Zarf Tamlayıcısı

1. Nihal’le, en yakın arkadaşıyla, buradan ayrılacakmış.

2. Kedi evin en sıcak yerine, sobanın yanına, kıvrılmıştı.

3. Sarı saçlı kadın onu, buranın bekçisini, bekliyordu.

4. Hafta sonu, iki gün sonra, küçük bir tatile çıkıyoruz.

5. Beni arayan adam, dükkânın sahibi, yarın geleceğini söyledi.

6. Bu eve, iki ay önce taşındığımız yere, hâlâ alışamadım.

7. Son bestesini, aylarını verdiği çalışmasını, bu konserde çalacakmış.

8. Benim işime yeniden sarılmamı sağlayan insan, annem, her zaman bana destek olmuştur. 9. Yıllardır hayalini kurduğu şeye, bir spor arabaya, sonunda sahip olabilmişti.10. Sevgimi, kimselere söyleyemediğim sırrımı, şimdi o da biliyordu.

2. Aşağıdaki soru cümlelerinin hangi ögeleri buldurmaya yönelik olduğunu boşluklara yazınız.

a. Neredeydin bu saate kadar?

b. Siz mi bize haber gönderdiniz?

c. Arabayı nereye park ettin?

d. Ne zaman bitecek bu soğuk havalar?

e. Tahmin et, bugün kimi gördüm?

3. Aşağıdaki cümlelerde vurgulu ögelerin neler olduklarını yazınız?

a. Gün batmadan eve varamayız.

b. Bu tür sebzeler oldukça sağlıklıdır.

c. Başına gelenleri güle güle anlatıyordu.

d. Bu ağaçlar da kışın yapraklarını dökmez.

e. Bu plaktan başka kimde var?

f. Evdekiler beni görünce aşağı indiler.

g. Bula bula burayı mı bulmuşlar?

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

SIRA SENDE

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

✔

Yüklem

Özne

Dolaylı Tümleç

Zarf Tümleci

Belirtili Nesne

Özne

Belirtili Nesne

Zarf Tümleci

Dolaylı Tümleç

Zarf Tümleci

Yüklem

Dolaylı Tümleç

48


4. Aşağıdaki cümlelerde “-de” ekini alan söz ya da söz öbeklerinin hangi öge olduğunu yazınız.

a. O dönemlerde gurbetten yeni gelmiştim. (…………………..……………)

b. O mutlu günler artık dünde kaldı. (…………………..……………)

c. Çocukluk yıllarında ağaçların tepesinden inmezdik. (…………………..……………)

d. Baharda ağaçlar rengârenk çiçekler açardı. (…………………..……………)

e. Hayallerinde bu işi yapmak hiç yoktu. (…………………..……………)

f. Zamanı geldiğinde gerekli açıklamaları yapacağım. (…………………..……………)

g. Evin arkasında kuyudan su çekiyorduk. (…………………..……………)

h. Her akşam halı sahada futbol oynuyorlar. (…………………..……………)

ı. Yüzünde yılların yorgunluğu vardı. (…………………..……………)

i. 1982 yılında İzmir’de dünyaya gelmiş. (…………..............……..…)

5. Aşağıdaki cümleleri ögelerine ayırarak söz öbeği olan ögeleri karşılarındaki kutulara işaret koya-rak belirtiniz.

Özne Yüklem Nesne DT ZTa. En şaşırtıcı buluşlar, sıradan şeylere çok yakındır.

✔ ✔

b. Otobüs ara sıra durarak yolcu alıyordu.✔

c. Yeni şairlerin dili özensizce kullanmalarına karşıydı.✔

d. Yeni taşınan komşumuzu kahvaltıya davet ettik.✔ ✔

e. Her hafta farklı bir kitap okumaya özen gösteriyorum.✔ ✔

f. Kişilerin düşünceleri zamanla değişebilir.✔

g. İstanbul gezimiz oldukça eğlenceli geçti.✔ ✔

h. İnternet bilgiye kolay ulaşmamızı sağlar.✔

ı. Ziyaretimize gelen kişi, annemin teyzesiymiş.✔ ✔

Ö DT ZT Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Y

ZT

ZT

ZT

N

N

N

DT

DT

DT

Ö

Ö

Ö

Ö

Ö

ZT

ZT

ZT/DT

ZT

ZT

DT

DT

DT

DT

DT

tÜrkÇe - bİlfen yayincilik · 2018. 11. 2. · ka r 14 1. Ünİte İen an 1. İsim fiil...

Documents