tÜrkİye’nİn hava savunma Şemsİyesİ ve s-400analiz no:213 4 türkiye’nin hava savunma...

ORSAM

TÜRKİYE’NİN HAVASAVUNMA ŞEMSİYESİ VES-400

AnalizNo: 213 / Eylül 2017

ARDA MEVLÜTOĞLUSERTAÇ CANALP KORKMAZ

Analiz No:213

Telif Hakkı

Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2017

Bu çalışmaya ait içeriğin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunuuyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar dışında, hiçbir şekilde önceden izin alın-maksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu çalışmada yer alan değerlendirmeler yazarına aittir;ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.ISBN: 978-605-9157-23-0

Ortadoğu Araştırmaları MerkeziAdresi : Mustafa Kemal Mah. 2128 Sok. No: 3 Çankaya, ANKARA

Telefon: +90 (312) 430 26 09 Faks: +90 (312) 430 39 48Email: [email protected]

Fotoğraflar: Associated Press

ORSAM

o r s a m . o r g . t r

Yazarlar Hakkında

Arda Mevlütoğlu

İstanbul Teknik Üniversitesi Uzay Mühendisliği bölümünden lisans, Ortadoğu Teknik Üniver-sitesi Bilim ve Teknoloji Politikası Çalışmaları bölümünden yüksek lisans derecelerine sahiptir.Halen bir uluslararası ticaret ve danışmanlık şirketinin savunma programlarından sorumlubaşkan yardımcısı olarak çalışmaktadır. Aynı zamanda savunma, havacılık ve uzay teknolojilerive politikaları, silahlanma ve bölgesel güç dengeleri üzerine akademik araştırmalar yürüt-mektedir. Bu konularda ulusal ve uluslararası mecralarda yayınlanmış çok sayıda makale,rapor, görüş ve röportajı bulunmaktadır. İngilizce ve Almanca bilmektedir.

Sertaç Canalp Korkmaz

Lisans eğitimini Uluslararası İlişkiler alanında Selçuk Üniversitesi’nde tamamladı. YüksekLisans eğitimini Polis Akademisi’nde Güvenlik Stratejileri ve Yönetimi bölümünde tamam-layan Korkmaz, aynı bölümde doktora eğitimine devam etmektedir. Ulusal ve uluslararasımedyada yazıları ve demeçleri bulunan Korkmaz’ın çalışma alanları arasında radikalleşme,terör ve savaş konuları yer almaktadır. Mart 2016’dan bu yana ORSAM Güvenlik ÇalışmalarıDirektörlüğünde araştırma asistanı olarak çalışmaktadır.

Eylül 2017

TÜRKİYE’NİN HAVA SAVUNMAŞEMSİYESİ VE S-400

ORSAM ANALİZ

Analiz No:213

Türkiye’nin Hava Savunma Şemsiyesi ve S-4002

İçindekiler

Giriş........................................................................................................................................3

1. Hava Savunması: Temel Kavramlar ve Bileşenler ............................................................3

1.1. Hedef Tipleri ..................................................................................................................4

2.1. Hava Savunma Sistemlerinin Bileşenleri ........................................................................7

2. Türkiye’nin Hava Savunma Kabiliyeti ..............................................................................8

3. Türkiye’nin Hava ve Füze Savunma Sistemi İhtiyacı......................................................10

4. S-400 Sistemi ..................................................................................................................13

Değerlendirmeler..................................................................................................................14

Son Notlar ............................................................................................................................16


Türkiye’nin Hava Savunma Şemsiyesi ve S-400 3

Giriş

Suriye’deki iç savaş sırasında Türkiye’ninbu ülkeyle sınırı boyunca bulunan çeşitli kentlerinegerçekleşen roket ve füze saldırıları, hava vefüze savunması konusunu kamuoyunun günde-mine tekrar getirmiştir. Konunun daha önce1980-1988 İran Irak Savaşı, 1991 Körfez Savaşıve 2003 Körfez Savaşı’nda da kamuoyunun gün-demine gelmiş olması göz önüne alındığında,bu alanda yaşanan zafiyet daha net bir şekildegörülecektir.

Neredeyse tüm komşuları gelişmiş balistikve seyir füzelerine sahip olan Türkiye, 1990’larınbaşlarından bu yana modern hava ve füze savunmasistemi tedarik arayışı içerisindedir. Başlangıçtahazır alım formatında ele alınmış bu ihtiyaçiçin, süreç içinde yerli savunma sanayiinin kay-dettiği gelişmelerin de sağladığı özgüvenle millîgeliştirme modeli ağırlık kazanmıştır. Yerli sa-vunma sanayiinin, hava savunma alanında ortayakoyduğu ürünler ve üzerinde çalıştığı, olgunlaş-tırma aşamasına getirdiği projeler, daha gelişmişve yüksek performanslı hava savunma sistemle-rinin ulusal imkânlarla üretilmesi açısından umutvericidir.

Ancak çok sayıda ve farklı nitelikte kriz vetehditlerle karşı karşıya bulunan Türkiye’nin,ulusal çıkarlarını koruması amacıyla elde etmesihayati öneme haiz hava savunma kapasitesindeciddi zafiyetler bulunmaktadır. Ülkenin hava sa-hasının korunması için yeterli ve etkili bir sistemhâlihazırda envanterde mevcut değildir. Acil ih-tiyaçların planlanması ve temini bu bakımdanönem arz etmektedir. Ancak bu arayışların, dışpolitika, ekonomi, savunma sanayii gibi alanlarlaeşgüdüm içinde ele alınması gerekmektedir.

Bu çalışmada, hava savunma sistemlerinedair genel bir çerçeve çizildikten sonra Türkiye’ninmevcut kapasitesi ve ihtiyaçları analiz edilmiş,güncel gelişmeler ışığında değerlendirme veöneriler sunulmuştur.

1. Hava Savunması: TemelKavramlar ve Bileşenler

On dokuzuncu yüzyılın ortalarında sıcak havabalonlarının keşif ve gözetleme görevlerindekullanılmaları, hava savunma kavramının doğu-şuna yol açmıştır. Takip eden yüzyılın başlarındageliştirilen uçakların askerî görevler için ilk kezkullanıldığı 1911 Trablusgarp Savaşı’yla uçak-savarlar ve uçaksavar taktikleri gündeme gel-miştir.

Birinci Dünya Savaşı’nda savaşan taraflarhava savunmasını büyük ölçüde piyade silahlarıve sahra obüslerinin tadil edilmesiyle elde edilensilahlarla sağlamıştır. Savaşın sonuna doğru bualanda edinilen tecrübelerle doğrudan uçaklarakarşı kullanılmak üzere geliştirilen uçaksavartopları ortaya çıkmıştır. İki savaş arası dönembu anlamda taktik, teknik ve silahlar için bir ol-gunlaşma dönemi olmuştur.

İkinci Dünya Savaşı, kullanılan uçaklarınperformans ve kabiliyetlerindeki gelişmelere pa-ralel olarak uçaksavar silahlarının da etkinlik vemenzillerinin artmasına sahne olmuştur. Busüreçte hava savunması ayrı bir sınıf ve ayrı birdoktrin olarak olgunlaşmıştır. Savaşın son dö-

Ülkenin hava sahasınınkorunması için yeterli ve etkili birsistem hâlihazırda envanterdemevcut değildir. Acil ihtiyaçlarınplanlanması ve temini bubakımdan önem arz etmektedir.Ancak bu arayışların, dış politika,ekonomi, savunma sanayii gibialanlarla eşgüdüm içinde elealınması gerekmektedir.

Analiz No:213


neminde Almanya’nın müttefik şehirlerine karşıV-1 ve V-2 füzelerini kullanmaya başlamasıylabirlikte de hava savunma kavramı yeni bir anlamkazanmıştır.

Soğuk Savaş döneminde teknolojinin hızlagelişmesiyle birlikte, yüksek irtifadan uçan uzunmenzilli bombardıman uçakları, balistik füzeler,yüksek performanslı jet savaş uçakları, seyir fü-zeleri ve en nihayetinde radarda düşük görünürlük(stealth) kabiliyetine sahip bombardıman uçak-larının kullanıma girişi, bu sistemleri tespitedecek ve onları önleyecek savunma araçlarınıngelişimine yön vermiştir. Dolayısıyla günümüzdehava savunması, çok farklı tehditlere karşı ku-rulması ve güncel tutulması gereken bir şemsiyeniteliğindedir.

Hava savunmasının ve dolayısıyla hava sa-vunma sistemlerinin önemini stratejik boyutataşıyan en önemli unsur, şehirlerin, endüstri böl-gelerinin, altyapı tesislerinin ve cephe hattı de-rinliğindeki askerî unsurların da hava taarruzlarınınhedefi haline gelmesidir. Birinci Dünya Savaşı’ndauçakların öncelikli hedefi, savaş alanındaki düş-man birlikleriydi. İkinci Dünya Savaşı ile birlikteşehirler ve sanayi tesisleri yoğun bombardıman-ların hedefi oldu. Nitekim, savaşın sonunda V-1ve V-2 füzeleriyle şehirler vuruldu. Teknolojiningelişmesiyle gerçekleşen bu dönüşüm, modernharp sahasının meydanlardan taşarak taraf ülkelerintamamını kapsayacak şekilde genişlemesi sonu-cunu doğurmuştur.

Dolayısıyla yalnızca ön saflarda, cephe hattındasavaşan birliklerin değil, o birlikleri destekleyenikmal hatlarının ve ülkenin ekonomik ve sınaialtyapısının da hava taarruzlarına karşı korunmasıihtiyacı doğmuştur. Bu noktadan hareketle, havasavunma sistemleri muharip birliklerin birerunsuru olmakla kalmayıp, stratejik öneme sahiptesis, yerleşke ve bölgeleri de koruyan birer araçolarak şekillenmeye başlamıştır. Bu özelliği iti-bariyle de hava savunma şemsiyesi, iç içe geçmişkatmanlardan oluşan; kurgulanması, kurulmasıve idamesi oldukça karışık bir sistemler sistemiolarak nitelendirilebilir.

1.1. Hedef Tipleri

Hava savunma sistemlerinin iç içe geçmişkatmanlardan oluşmalarının en önemli nedeni,hava tehditlerinin tip ve niteliklerinin farklı olu-şudur. Dolayısıyla bir hava savunma sisteminingeliştirilmesi, tedarik ve kullanımının taşıdığıstratejik önemin analizinde ilk adım olarak buhedeflerin incelenmesi faydalıdır.

Sabit Kanatlı Uçaklar: Uçaklar askerî mak-satlı olarak çok geniş bir yelpazede yer alan gö-revlerde kullanılırlar. Bunlar basitçe havadanhavaya muharebe, yer hedeflerine taarruz (bom-bardıman), nakliye, keşif-gözetleme, havadanerken ihbar ve komuta-kontrol ile elektronikharp olarak sınıflandırılabilir. Tüm bu farklı gö-revler, uçak tasarımına yönelik olarak farklı per-formans, ölçü ve kabiliyet ihtiyaçları ortaya ko-yarlar. Örneğin, öncelikli tasarım amacı düşmanuçaklarının önlenmesi, yani havadan havaya mu-harebe olan bir uçağın, yüksek manevra kabiliyeti,tırmanma sürati ve hıza sahip olması beklenir.Yerdeki birliklerin yakın hava desteği için geliş-tirilen bir uçağın alacağı isabetlere dayanımınınyüksek olması, dolayısıyla iyi bir beka kabiliyetinesahip olması gerekirken, genellikle yüksek irtifadasabit bir hızda uçarak görev yapan bir ağırnakliye uçağından yüksek manevra kabiliyetibeklenmez.

Döner Kanatlı Uçaklar (Helikopterler):Helikopterler, ilk kez yaygın olarak kullanıldıklarıKore Savaşı’ndan bu yana savaş alanının entemel unsurları haline gelmişlerdir. Nakliye, ke-şif-gözetleme ve taarruz/yakın hava desteği gö-revlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar.Sabit kanatlı muharip uçaklara göre en belirginfarkları uçuş süratleri ve irtifalarıdır. Ayrıca özel-likle hafif ve orta sınıf helikopterlerin manevrakabiliyetleri oldukça yüksektir. Özellikle taarruzhelikopterleri çok alçak irtifalarda, görece yükseksüratlerde uçabilecek performansa sahip olacakşekilde tasarlanır.

Modern taarruz helikopterlerinin en önemliavantajı, hassas güdümlü füzeleri tespit edilmeden



ateşleyebilmeleridir. Nitekim 1991 Körfez Sa-vaşı’nın ilk taarruzlarını, ABD Kara Kuvvetleri’nemensup AH-64 Apache helikopterleri gerçek-leştirmiş, dokuz Apache helikopteri AGM-114Hellfire füzeleriyle bir Irak hava savunma radarüssünü vurarak taarruz için yaklaşan koalisyonuçaklarına güvenli bir koridor açmıştır.1

İnsansız Hava Araçları: Her ne kadar pilotsuzuçaklar üzerindeki çalışmalar Birinci DünyaSavaşı döneminde başlamışsa da elektronik veyazılım teknolojilerindeki gelişmelerle birlikteinsansız hava araçlarının (İHA) harp sahasındayaygın ve etkin kullanımı, yirminci yüzyılın sonçeyreğinde gerçekleşmiştir. Başlangıçta öncelikletopçu birlikleri için hedef tespiti ve atış tanzimiiçin kullanılan İHA’lar, zaman içinde elektronikharp, silahlı taarruz, deniz keşif gibi farklı gö-revlere de uyarlanmıştır. Günümüzde motor,malzeme ve elektronik alanlarındaki gelişmelersonucunda çok çeşitli boyut, uçuş performansıve görev donanımına sahip İHA’lar üretilmekteve kullanılmaktadır. Bu alanda, İsrail’in 1982Lübnan Savaşı sırasında Bekaa Vadisi’ndeki Su-riye hava savunma bataryalarını imha etmekiçin İHA’ları yoğun olarak kullanması bir ilk ol-muştur.2 Hâlihazırda silahlandırılmış İHA’lardaha ziyade kara hedeflerine hassas güdümlü si-lahlarla taarruz görevlerinde kullanılmaktadır.Ancak ABD, Avrupa ve Çin’de yürütülen proje-lerin hayata geçmesiyle birlikte yakın gelecektejet motorlu İHA’lar, özellikle düşman hava sa-vunmasının bastırılması ve imhası görevleri baştaolmak üzere havadan havaya ve havadan yerefarklı muharip görevlerde kullanılacaktır.3

Seyir Füzeleri: Seyir füzesi (cruise missile)basitçe, hedefine doğru düz uçuş yaparak gidengüdümlü bir mühimmat olarak tanımlanabilir.Çoğu seyir füzesi uçuşunun büyük kısmındaalçak irtifada, sabit hızda uçar ve gerekli rotadüzeltme manevralarını otomatik pilotuyla kendisigerçekleştirir. Seyir füzelerinin konumlarını vehedeflerini hassas bir şekilde tespit edebilmeleriiçin kullandıkları farklı güdüm ve seyrüsefersistem ve teknolojileri bulunmaktadır.

Modern anlamda ilk seyir füzesi, Almanyatarafından İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarınadoğru İngiltere’ye karşı kullanılmış olan V-1’dir.Savaştan sonra hızla gelişen elektronik teknolo-jileriyle birlikte bu sınıftaki silahlarda önemligelişmeler kaydedilmiştir. Nitekim özelliklehassas konum tespit, seyrüsefer ve güdüm-kontrolsistemlerinin geliştirilmesiyle birlikte 1980’lerdenitibaren uzun menzilli havadan, denizden ve de-nizaltından atılan seyir füzeleri, ABD ve SovyetlerBirliği’nin ana stratejik silah sistemleri arasınagirmiştir.

Modern harp sahasında seyir füzelerinin gücüve etkinliği dünya kamuoyunun gündemine ilkkez 1991 Körfez Savaşı sırasında gelmiştir. Ku-veyt’i işgal eden Irak ordusuna karşı ABD tara-fından ateşlenen Tomahawk seyir füzelerininisabet yeteneği ve tahrip edici gücü, bu tür si-lahların dost birlikleri riske atmadan uzak mesa-felerden stratejik ölçekte saldırı yapabilme imkânıverdiğini göstermiştir. Nitekim takip eden yıllarboyunca ABD’nin neredeyse tüm askerî operasyonve nokta taarruzlarının ana unsuru Tomahawkfüzeleri olmuştur. Günümüzde de ABD, Rusya,Çin, Fransa, Hindistan başta olmak üzere çoksayıda ülkede farklı platformlardan (uçak, de-nizaltı, su üstü gemi, kara bataryası) ateşlenenseyir füzesi geliştirme projeleri yürütülmektedir.Elektronik, bilgisayar ve motor teknolojilerindekigelişmelere paralel olarak 2.000-3.000 km’yiaşan menzile sahip, sesten birkaç kat hızlı uçan(hipersonik) seyir füzeleri sahneye çıkmaktadır.

Balistik Füzeler: Balistik füzeler, dik ya dadike yakın bir açıda fırlatıldıktan sonra aerodi-namik güçlerin etkisiyle balistik bir yörünge iz-leyerek hedefine ulaşan mühimmatlardır. Fırlat-madan itibaren belli bir süre devam eden itkineticesinde elde edilen hız, yakıtın tükenmesive motorun susmasından sonra uçuşun geri kalankısmında kullanılır. Ortayol (mid-course) olarakadlandırılan bu serbest uçuş aşamasından sonrafüze, hedefe doğru dalışa geçer. Vuruş aşaması(terminal phase) olarak adlandırılan bu aşamada,eğer füzede böyle bir sistem mevcutsa son

yörünge düzeltme manevraları yapılır. Bu aşamadahedefe dalış hızı 90 dereceye yakın olduğu içinsürat, dolayısıyla kinetik enerji son derece yüksekolmaktadır.4

Balistik füzeler, menzilleri ve fırlatıldıklarıplatformlara göre çeşitli şekillerde sınıflandırı-labilmektedir. Kabaca bir sınıflandırma aşağıdaverilmiştir.

Balistik füzeler, uçuş şekillerinden dolayıbazı avantajlara sahiptir. Bunlar şu şekilde özet-lenebilir:6

i. Yüksek uçuş sürati: Bu sayede füze, hedefinegörece kısa sürede ulaşabilmekte, savunmasistemlerine tespit, teşhis ve önleme için çokaz bir tepki süresi bırakmaktadır. Bu özelliklerinedeniyle balistik füzeler, kriz dönemlerindeayrıca önem kazanmaktadır, zira hasım ülkeüzerinde zaman baskısı oluşturmaktadır.

ii. Balistik füzelerin vuruş aşamasındaki yükseksüratleri, geleneksel olarak uçak ve helikop-terlere karşı geliştirilmiş hava savunma sis-temlerini etkisiz kılmaktadır. Özellikle MRBMve üstü sınıflardaki balistik füzeler, ortayolkısmında atmosfer dışında (uzayda) seyret-tikleri ve vuruş aşamasında atmosfere çokyüksek süratlerde girdikleri için, önlenmeleribir yana, tespit edilmeleri dahi klasik hedeftespit-teşhis sistemleriyle imkânsız hale gel-mektedir.

iii. Büyük kısmı seyyar fırlatma sistemlerindenateşlenen balistik füzelerin tespiti son derecezordur. Bu bakımdan, denizaltıdan ateşlenenbalistik füzeler (Submarine Launched CruiseMissile; SLBM) ayrıca büyük bir stratejiköneme sahiptir.

Analiz No:213


Birbirinden çok farklı uçuşkarakteristiklerine ve kabiliyetleresahip bu unsurları, tehdit teşkiletmeden önce tespit, teşhis vetakip edip önlemek için hızlı veetkin bir savunma şemsiyesininkurulması gerekmektedir. Böylebir şemsiye de algılayıcısistemler, bunları birbirinebağlayan iletişim ve komutakontrol ağıyla önlemeyigerçekleştirecek silahsistemlerinden müteşekkilolacaktır.

Füze Tipi Menzil Aralığı

Kısa Menzilli Balistik Füze(Short Range Ballistic Missile; SRBM) <1.000 km

Orta Menzilli Balistik Füze(Medium Range Ballistic Missile; MRBM) 1.000-3.000 km

Orta-Uzun Menzilli Balistik Füze(Intermediate Range Ballistic Missile; IRBM) 3.000-5.500 km

Kıtalar Arası Balistik Füze(Inter Continental Ballistic Missile; ICBM) > 5.500 km

Tablo 1 Menzillerine göre balistik füzeler5


Türkiye’nin Hava Savunma Şemsiyesi ve S-400v 7

2.1. Hava Savunma SistemlerininBileşenleri

Yukarıda da özetlendiği gibi, hava tehditlerindebüyük bir çeşitlilik söz konusudur. Birbirindençok farklı uçuş karakteristiklerine ve kabiliyetleresahip bu unsurları, tehdit teşkil etmeden öncetespit, teşhis ve takip edip önlemek için hızlı veetkin bir savunma şemsiyesinin kurulması ge-rekmektedir. Böyle bir şemsiye de algılayıcı sis-temler, bunları birbirine bağlayan iletişim vekomuta kontrol ağıyla önlemeyi gerçekleştireceksilah sistemlerinden müteşekkil olacaktır. Dahayalın bir ifadeyle hava savunma şemsiyesi,aslında bir sistemler sistemidir. Tespitten imhayakadar devam eden bu sürecin sağlıklı şekilde iş-leyebilmesi için tüm alt sistemler arasında tam,kesintisiz ve hızlı bir iletişim ve eşgüdümünsağlanması şarttır (Bkz Şekil 1).

Hava savunmasında hedef tespit, teşhis vetakip sistemlerinin ana görevi, tehdidin tespiti,takibi ve önleme sistemine gerekli bilgilerin

oluşturulmasıdır. Bu kapsamda kullanılan başlıcasistemler kara konuşlu erken uyarı radarları,hava konuşlu erken ihbar sistemleri (AirborneEarly Warning and Control System; AWACS),erken ihbar-ikaz uyduları vb.dir. Farklı platformve sistemlerin topladıkları veriler, iletişim sistemialt yapısı vasıtasıyla komuta kontrol merkezlerineaktarılır, buralarda birleştirilir, tasnif edilir vedeğerlendirilir. Böylelikle elde edilen tümleşik(entegre) resim, tehdidin erkenden tespiti ve ön-lenmesi için en uygun tedbir usul ve yöntemininseçilmesi için karar mekanizmasına yardımcıolur.

Modern harp sahasında, yukarıda anılan teh-ditlerin kabiliyet ve performansları hızla geliş-mektedir. Bu da hava savunma mimarisinin ku-rulmasında esnek, gelişen teknolojiye göre kolaycagüncellenebilen ve yeni sistem ve teknolojilerikolayca özümseyebilen bir yaklaşımı zorunlukılmaktadır. Çok farklı tehdit tiplerini tespit veteşhis edebilecek sistemlerin geliştirilmesi veidamesi yüksek maliyetlere sahiptir. Üstelik bun-

Şekil 1 Hava savunma unsurları ve aşamaları7

ların, anılan esneklik ve uyarlanabilirlik kıstaslarıçerçevesinde tasarlanmaları da gerekmektedir.Bu faktörler nedeniyle, hava savunma sistemlerininihtiyaç belirlemeden geliştirme ve tedarike kadartüm aşamalarının, uzun vadeli ve titiz bir plan-lamayla gerçekleştirilmeleri bir zorunluluk olarakönümüze çıkmaktadır.

Hava savunmasında kullanılan silah sistemlerigenel olarak, namlulu ve namlusuz olmak üzereiki ana sınıfta ele alınabilir. Namlulu havasavunma sistemleri yaygın olarak uçaksavarveya uçaksavar topu olarak bilinmektedir. Bunlar,çekili, yani bir araç tarafından çekilerek sevkedilen sistemler ve kundağı motorlu olmak üzereiki alt gruba ayrılır.

Namlusuz hava savunma sistemleri ise havasavunma füzeleri ve son yıllarda kullanıma girenyüksek enerjili (lazer gibi) silah sistemleri olaraktasnif edilebilir. Hava savunma füzelerinin, kul-lanılan platform, menzil ve irtifa gibi çeşitli kıs-taslara göre farklı sınıflandırmaları mevcuttur.

Örnek bir sınıflandırma metodolojisi aşağıda

verilmiştir.

Farklı menzil ve irtifa katmanlarını kapsayan

hava savunma sistemlerinin kriz ve çatışma

anında etkili bir savunma sağlayabilmesi, yukarıda

ana hatları çizilen alt yapının sağlıklı ve hızlı bir

şekilde çalışmasına bağlıdır. Bu yapıda her bir

sistem ve unsur, bir diğerini tamamlayıcı ve

destekleyici nitelikte görev yapar. Yani hedef

tipine göre sensör ve silah tipi konusunda keskin

bir ayrım yoktur. İrtifa, menzil ve hedef tipleri

arasında kesişimler bulunur. Böylelikle geniş

bir coğrafi alanda, birbirini yedekleyen ve des-

tekleyen sistemlerle kesintisiz ve dayanıklı bir

savunma şemsiyesi teşkil edilir. Böylelikle dün-

yanın yuvarlaklığı, arazi engebesi, doğal ve

yapay engeller, düşmanın elektronik harp veya

bombardımanı gibi nedenlerle, kapsama ve/veya

önleme alanlarında oluşabilecek boşluklar gide-

rilmiş olur (Bkz. Şekil 2).

Analiz No:213


İrtifa Sınıflandırması

Çok Alçak İrtifa 0-3.000 m

Alçak İrtifa 3.000-5.000 m

Orta İrtifa 5.000-10.000 m

Yüksek İrtifa > 10.000 m

Menzil Sınıflandırması

Çok Kısa Menzil 0-6.000 m

Kısa Menzil 6.000-15.000 m

Orta Menzil 15.000-40.000 m

Uzun Menzil > 40.000 m

Tablo 2 Menzil ve irtifaya göre hava savunma sistemlerinin sınıflandırılması.8



2. Türkiye’nin Hava SavunmaKabiliyeti

Türkiye’nin hava sahasının korunmasından,Hava Kuvvetleri Komutanlığı (HvKK) sorum-ludur. HvKK bünyesinde 05.08.2014 tarihindeihdas edilen Muharip Hava Kuvveti ve HavaFüze Savunma Komutanlığı, altındaki muharipve destek birlikleriyle bu görevi ifa etmekte-dir.10

Hâlihazırda Türkiye’nin elinde herhangi biryüksek irtifa uzun menzilli hava savunma füzesistemi mevcut değildir. Bugüne kadar bu sınıftatemin edilen yegâne sistemleri ABD’den 1955yılında transfer edilen MIM-3 Nike Ajax ve1959 yılında transfer edilen Nike Hercules füze-leridir. Yüksek irtifalarda uçan düşman ağır bom-bardıman uçağı filolarının uzak mesafelerdenönlenmesi için geliştirilen bu sistemlerden NikeHercules’ler 1985 yılında modernizasyon geçir-miştir.11 Halen hizmetteki en gelişmiş kara konuşluhava savunma füze sistemi, 2000’li yıllarınbaşında ABD’den ikinci el olarak temin edilmişMIM-23 HAWK sistemidir. Yaklaşık 40-50 kmmenzile sahip bu sistemler atış kontrol ve radarmodernizasyonu geçirmiştir. Bunun dışında havasavunma füze kabiliyeti, alçak irtifa kısa menzildeetkili Rapier B1X ile Stinger uçaksavar füzelerinikullanan ve ASELSAN tarafından geliştirilenAtılgan ve Zıpkın sistemleridir. DolayısıylaHvKK envanterinde bulunan yaklaşık 240 civa-rında F-16 savaş uçağı, hava savunma kabiliyetininbelkemiğini teşkil etmektedir.

Kara konuşlu radarlara ilaveten2014-2015 yılları arasındateslim alınan dört adet E-7TBarış Kartalı havadan erkenihbar ve kontrol (HEİK) uçağıda geniş bir coğrafyada erkenihbar ve hedef tespitigörevlerinde kullanılmaktadır.

Şekil 2 Hava savunmasının katmanları.9

Analiz No:213


Türkiye’nin hava savunma komuta kontrolsistemi altyapısı, 30’u aşkın bölgede konuşluradar sistemleri ve yedi ayrı bölgede görev yapanKontrol İhbar Merkezleri ile Eskişehir ve Di-yarbakır’da bulunan Birleştirilmiş Hava HarekâtMerkezi’nden (BHHM) müteşekkildir. Kara ko-nuşlu radarlara ilaveten 2014-2015 yılları arasındateslim alınan dört adet E-7T Barış Kartalı havadanerken ihbar ve kontrol (HEİK) uçağı da genişbir coğrafyada erken ihbar ve hedef tespiti gö-revlerinde kullanılmaktadır. Tüm bu mimari,NATO’nun hava savunma komuta kontrol ağıylaentegre şekilde çalışmakta olup karşılıklı verialışverişi gerçekleştirmektedir.12 Taktik seviyedekihava savunma komuta kontrol altyapısı, ASEL-SAN tarafından geliştirilen Hava Savunma Erkenİkaz ve Komuta Kontrol Sistemi (HERİKKS)ile kurulmuştur.13

Kara konuşlu erken ihbar radar sistemleriarasında ABD yapımı AN/FPS-117 ve AN/MPQ-64 Sentinel ile İtalyan yapımı RAT-31SL/DLbulunmaktadır. 1990’lı yılların ilk yarısındatedarik edilen 14 adet TRS-22XX uzun menzilliradara ilaveten ASELSAN tarafından geliştirilenKalkan radarı da hizmettedir. ASELSAN ayrıca,2016 yılında imzalanan bir sözleşme ile Erkenİhbar Radar Sistemi (EİRS) adı verilen 3 boyutluuzun menzilli bir erken ihbar radarını geliştir-mektedir.

3. Türkiye’nin Hava ve FüzeSavunma Sistemi İhtiyacı

Türkiye, 1960’lı yıllardan bu yana balistikfüze tehdidi altında olan bir ülkedir. FROG veSCUD tipi füzeler ilk olarak bu dönemde yay-gınlaşmaya başlamıştır. Varşova Paktı üyeleriolan Bulgaristan ve Sovyetler Birliği’ne ilavetenIrak ve Suriye de ordularını bu füzelerle donat-mışlardır. Nitekim Suriye, 1973 Yom KippurSavaşı’nda İsrail’e karşı bu füzeleri kullanmıştır.1980’li yıllardan itibaren de İran ve Irak yoğunbir şekilde füze teknolojilerine yatırım yapmayabaşlamışlardır. İran-Irak Savaşı sırasında her ikiülke, karşı tarafın şehirlerine, “Şehirler Savaşı”

adı verilen süreçte çok sayıda taktik balistikfüze fırlatmıştır. Her iki ülke de 1980’lerin ikinciyarısında Rusya, Kuzey Kore, Libya gibi ülkelerinteknik desteği ile SCUD füzelerini baz alarakkendi füzelerini geliştirmeye başlamışlardır.14

1991 Körfez Savaşı sırasında Irak, karşıtarafta korku ve kamuoyunda dehşet yaratmakiçin Suudi Arabistan ve İsrail’e çok sayıda balistikfüze atmıştır. Bu füzelerin bir kısmının Patriothava savunma bataryaları tarafından önlenmesi,hava savunma sistemlerinin önemini kamuoyunungündemine taşımıştır. Nitekim Türkiye’nin balistikfüzelere karşı herhangi bir savunması olmadı-ğından bunlara yönelik bir tedbir geliştirmesiningerekliliği de bu dönemde gündeme gelmiştir.Bu yönde yapılan çok sayıda çalışma ve girişimsonuçsuz kalmıştır.

Askerî, politik ve ekonomik etkenlerden, be-lirsizlik ve kararsızlıklardan etkilenen uzun birsüreçten sonra en nihayetinde 30.06.2006 tarihindeSavunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) tarafından,uzun menzilli hava ve füze savunma sistemi(Turkish Long Range Air and Missile DefenceSystem; T-LORAMIDS) projesinin başlangıçkararı alınmıştır. T-LORAMIDS ile, dörtlü paketlerhalinde toplam 12 batarya hava savunma siste-minin büyük oranda hazır alım yoluyla teminiplanlanmıştır. Proje sonucunda, hava soluyanhedeflere (uçaklar, seyir füzeleri gibi) ve taktikbalistik füzelere karşı bir koruma şemsiyesininoluşturulması hedeflenmiştir.15

Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) tara-fından 2007 Mart ayında Bilgi İstek Dokümanı’nın(BİD) yayımlanması ve yanıtların toplanmasınımüteakip, 08.04.2009 tarihinde bir Teklife ÇağrıDokümanı (TÇD) yayımlanmıştır. Bu çağrı kap-samında tekliflerin sunulması için belirlenenmühlet çeşitli kereler uzatılmış, en sonunda adayfirmalardan teklifleri 01.03.2010 tarihinde alın-mıştır. Çinli CPMIEC FD-2000, ABD’den Rayt-heon ve Lockheed firmaları Patriot PAC IIIKonfigürasyon III Sistemi (PAC II GEM-T/PACIII füzeleri), Rusya’dan Rosoboroneksport Antey2500 ve Fransız-İtalyan EUROSAM konsorsi-



yumu SAMP/T (Aster 30 Block 1 füzesi) ile ya-rışmıştır. Uzun süren bir inceleme ve değerlen-dirme sürecinden sonra SSİK tarafından26.09.2013 tarihinde CPMIEC firmasıyla sözleşmegörüşmelerine başlama kararı alınmıştır.16

Bu kararın açıklanmasının ardından Türkiye,NATO tarafından uygulanan yoğun bir diplomatikbaskıyla karşı karşıya kalmıştır. Güvenlik kaygılarınedeniyle Çin yapımı bir sistemin NATO’ya bü-tünüyle entegre olan Türk hava savunma ağına

entegre edilemeyeceği eleştirilerine karşı Türkiye,sistemin yerli olarak geliştirilecek bir “EntegrasyonSunucusu” ile entegre edileceğini savunmuştur.Öte yandan dönemin Savunma Sanayii MüsteşarıMurad Bayar tarafından 03.10.2013 tarihindedüzenlenen bir basın toplantısında, söz konusuihalenin Türkiye’nin acil ihtiyacının karşılanmasıiçin başlatıldığı, projede kazanılacak tecrübe vebirikim ile uzun vadede millî uzun menzil havasavunma sistemi geliştirilmesinin planlandığıaçıklanmıştır.

Uzun süren sözleşme görüşmeleri en sonunda2015 yazında tıkanmış, akabinde teknoloji transferihususundaki anlaşmazlıklar gerekçesiyle SSİKtarafından 13.11.2015 tarihinde alınan kararlaproje iptal edilmiştir. Bu kararın duyurulduğuve Millî Savunma Bakanlığı (MSB) tarafından17.11.2015 tarihinde yapılan açıklamada ayrıca,söz konusu ihtiyacın millî imkânlarla karşılan-masına yönelik çalışmaların sürdürüleceği be-lirtilmiştir. ASELSAN ve ROKETSAN ana yük-leniciliğinde millî bir uzun menzilli hava savunmasisteminin geliştirilmesine yönelik çalışmalar

2016 Ekim ayında Rusya ile S-400sisteminin alımına yönelikgörüşmeler başlatılmış olup, 2017Temmuz ayında EUROSAM ileTürk sanayisi arasında hava vefüze savunma sistemi ortakgeliştirilmesine yönelik bir işbirliğimutabakat zaptı imzalanmıştır.

Şekil 3 ASELSAN tarafından geliştirilmesine devam edilen Entegre Hava Savunma Komuta Kontrol

Sistemi ve bileşenleri (Kaynak: ASELSAN)

Analiz No:213


devam ederken, acil ihtiyacın karşılanması içinSAMP/T, Patriot ve MEADS sistemlerinin gün-deme geldiğine dair haberler savunma basınındayer almıştır. En nihayetinde 2016 Ekim ayındaRusya ile S-400 sisteminin alımına yönelik gö-rüşmeler başlatılmış olup, 2017 Temmuz ayındaEUROSAM ile Türk sanayisi arasında hava vefüze savunma sistemi ortak geliştirilmesineyönelik bir işbirliği mutabakat zaptı imzalan-mıştır.17

Hava savunma şemsiyesinin alt katmanlarınayönelik olarak yerli çözümlerin geliştirilmesinede devam edilmektedir: ASELSAN tarafındangeliştirilen Korkut Kundağı motorlu uçaksavartopçu sisteminin geliştirilmesi tamamlanmış, seriüretimine başlanmıştır. Alçak ve orta irtifa havasavunma sistemleri olan Hisar A ve Hisar O’nungeliştirme ve test faaliyetleri devam etmektedir.18

Geliştirilmesine devam edilen tüm hava savunmasensör, komuta kontrol ve silah sistemleri, “EntegreHava Savunma Komuta Kontrol Sistemi” ilemüşterek bir yapıda ve NATO unsurlarıyla eşgü-dümlü olarak görev yapacaktır (Bkz. Şekil 3).

Hava savunmasının geliştirilmesi için bu ça-lışmalar sürerken mevcut kabiliyet ve caydırıcılıkzafiyeti, kriz dönemlerinde NATO’dan talep edi-lerek konuşlandırılan müttefik hava savunmasistemi bataryalarıyla geçici olarak giderilmeyeçalışılmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’ye 1991ve 2003 Körfez savaşları sırasında müttefik ül-kelerden PATRIOT bataryalar konuşlandırılmıştır.En son Suriye iç savaşı sırasında Türkiye’nintalebi üzerine “Active Fence” harekâtı kapsamındaTürkiye’ye hava savunma sistemleri sevk edil-miştir.19

Öte yandan, Türkiye’nin kendi tümleşik havasavunma şemsiyesini kurmaya çalıştığı bu süreçboyunca komşularından İran, 1980’lerin sonundaÇin’den tedarik ettiği 150 km menzile sahipCSS-8 füzelerinden kendi geliştirdiği 2.000 km’yiaşan menzile sahip Secil, Ghadr ve Şahab ailesineulaşmıştır.20 ABD’den ATACMS tipi taktik balistikfüzeler temin etmiş olan Yunanistan, Fransa’danda Mirage 2000 savaş uçaklarından ateşlenenSCALP-EG seyir füzeleri almıştır.21 İsrail’in ba-

listik füze gücü en son Jericho 3’ler ile 5.000km menzile ulaşmıştır.22 Rusya, uygulamaktaolduğu alan hâkimiyeti/erişimi engelleme (AntiAccess/Area Denial; A2/AD) stratejisi uyarınca,2014 yılında ilhak ettiği Kırım’a Iskander (NATOkodu SS-26 “Stone”) taktik balistik füzelerinikonuşlandırmıştır.23 Bu füzelerden Ermenistanda tedarik etmiştir.24

Türkiye’nin son dönemde önemli başlıkla-rından birisi olan enerji meselesinin de Türkiye’ninhava savunma şemsiyesiyle yakın bir bağlantısıbulunmaktadır. 2020’li yılların ortasında hizmetegirmesi beklenen Akkuyu Nükleer Santrali’ninkritik altyapı ve tesisler bağlamında korunmaihtiyacı ortaya çıkacaktır. Bununla birlikte Tür-kiye’nin içerisinde bulunduğu coğrafyada devameden çatışmalar, kriz halleri ve terör örgütlerininulaşmış oldukları kapasite Türkiye’yi bu alandatedbir almaya sevk edecektir. Ancak enerji me-selesi sadece nükleer santrallerin kritik altyapıve tesis güvenliği kapsamında öne çıkmamakta-dır.

Son birkaç yılda enerji denkleminde stratejikbir coğrafya haline gelen Doğu Akdeniz’in uzunvadede bir silahlı çatışmaya ev sahipliği yapıpyapmayacağını şimdiden tahmin etmek zor olsada Mısır’ın son yıllarda deniz kuvvetlerine yaptığıyatırım ile Yunanistan ve Güney Kıbrıs RumYönetimi’nin takip ettiği politikalar karşısındaTürkiye’nin sadece denizde değil, aynı zamandaAkdeniz hava sahası üzerinde de A2/AD alanıoluşturma ihtiyacı yakın zamanda artacaktır.

Türkiye her ne kadar hâlihazırda devam edengörüşmeler ekseninde ihtiyacını Rusya’dan almayaplanladığı S-400 ile geçici olarak giderecek olsada, uzun vadede yüksek irtifa/uzun menzilli havasavunmasını millî üretime taşıması gerekecektir.Çünkü Rusya’nın Doğu Akdeniz’de artan etkinliğidikkate alındığında Türkiye’nin izleyeceği A2/ADstratejisi ilerleyen yıllarda Rusya’nın da engel-lenmesini gerektirebilir. Bu yüzden de Türkiye’ningeliştireceği A2/AD stratejisinde hem deniz hemde hava kuvvetlerinin önemli derecede yakınçalışması gerekmektedir. Bu çerçevede Türki-



ye’nin A2/AD stratejisi merkezli müşterek birplanlamayı beraberinde getirmektedir. ÇünküTürkiye’nin bulunduğu coğrafyada tek bir boyutüzerine kurulu A2/AD stratejisi takip etmekmümkün olmamakla birlikte muhtemel tehditlerikarşılama noktasında da zayıf kalacaktır. FakatS-400 alımına yönelik Rusya ile devam edengörüşme süreci ve bu görüşmelere bağlı olarakNATO tarafından yapılan itiraz dikkate alındı-ğında, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’e yönelik uy-gulayacağı bir A2/AD stratejisinde müşterek birpolitika takip etmesi imkânsız hale gelmektedir.Bu da Doğu Akdeniz’de yaşanacak bir krizdedeniz-hava ekseninde kuvvetler arasında bir ko-pukluk yaşanmasına neden olabilir.

Dolayısıyla, Rusya ile S-400 hava savunmasisteminin tedarikine yönelik görüşmelerin baş-ladığı 2016 sonbaharı itibariyle Türkiye’nin havasavunma şemsiyesi, neredeyse tamamen taktiksavaş uçaklarına ve kriz dönemlerinde müttefikyardımlarına dayalı bir görünüm arz etmektedir.S-400 hava sisteminin alınması durumunda Tür-kiye’nin hava savunmasında önemli bir boşlukdoldurulacak olsa da iki boyutlu A2/AD strate-jisinin (deniz-hava) izlenmesi gerektiği yerlerdebazı sorunlar ortaya çıkması kaçınılmaz olacak-tır.

4. S-400 Sistemi

Türkiye ile Rusya arasında görüşmelere konuolan S-400 (NATO kodu SA-21 “Growler”) havasavunma sistemi, geliştirilmesine 1970’lerin ba-şında başlanan S-300 (NATO kodu SA-10 “Grum-ble”) hava savunma sisteminin yeni nesil birtürevidir. S-400, halen Rus Silahlı Kuvvetleri’ninenvanterindeki en modern ve güçlü hava savunmasilahıdır.25

Geliştirilmesine 1980’lerin ortalarında baş-lanmış olan S-400’ün öncelikli hedefleri olarakseyir füzeleri, taktik balistik füzeler, radardadüşük görünürlüğe sahip uçaklar ile AWACS veelektronik harp uçakları belirlenmiştir. SovyetlerBirliği’nin dağılması ve müteakip ekonomik sı-kıntılar nedeniyle projede aksamalar meydanagelmiştir. Sistemin ilk deneme atışı 1999 yılında

yapılmış olup ilk bataryanın hizmete resmengirişi 2007 yılında gerçekleşmiştir.26

S-400, aynı öncülü S-300 gibi yarı seyyar birsistemdir. Sistem bünyesindeki farklı platformlarve fırlatıcı araçlar kamyona montelidir. Faaliyetegeçmeleri için uygun bir konuma konuşlanmalarıve kurulmaları gerekmektedir. Bu farklı plat-formlardan müteşekkil bir sistem, hava savunmakomuta kontrol ağıyla iletişime geçerek eldeettiği hedef verilerini paylaşabilir, kendisineiletilen bilgileri kullanabilir.

Bir S-400 bataryası, bir adet 30K6E muharebeyönetim sistemi, her birinde en fazla 12 adet fır-latıcı bulunan en fazla 6 adet 98J6E atış ünitesive bir adet 30Ts6E ikmal biriminden oluşmaktadır.30K6E muharebe yönetim birimi bünyesinde,55K6E komuta kontrol birimi ve azami menziliçoğu kaynakta 600 km civarı olarak geçen 91N6Earama radarı bulunmaktadır. 91N6E radarınıntespit ettiği tehditler, 92N6E angajman ve atışkontrol radarıyla takip edilmektedir. Açık kay-naklarda 92N6E radarının menzilinin 340 kmcivarında olduğu kaydedilmektedir.27

Sistemde farklı fırlatıcı araç ve fırlatıcılarkullanılabilmektedir. Bunlar, 5PE85TE2 çekilifırlatıcı ile MAZ-7910 model araca monteli5PE85SE2, BAZ-6909-022 model araca monteli5P90S ve BAZ-64022 model araca monteli5P90TMU fırlatıcı sistemlerdir. Benzer şekildetehdit ve hedeflerin niteliğine göre farklı tiplerdefüzeler de kullanılabilmektedir. Açık kaynaklaragöre bunlar 150-200 km menzilli 48N6E ve48N6E2 ile 250 km menzilli 48N6E3, 400 kmmenzilli 40N6E ile balistik füzelere karşı kulla-nılan 40 km menzilli 9M96E ile bunun 120 kmmenzilli versiyonu 9M96E2 modelidir. 9M96Eailesinin, hedefin fiziksel olarak çarpma ile imhaedildiği “hit-to-kill” prensibine dayandığı bilin-mektedir.28

S-400 sistemi ile birlikte ayrıca opsiyonelolarak 600 km’ye kadar menzile sahip olduğubelirtilen 59N6E ve VHF bandında çalışan 3boyutlu 1L119 radarlarının da kullanılabildiğikaydedilmektedir.

Analiz No:213


Değerlendirmeler

Özellikle geniş bir coğrafi alanı kapsayanyüksek irtifa-uzun menzilli hava savunma sis-temleri, yalnızca askerî olarak değil, politik,ekonomik ve teknolojik olarak da önemli unsur-lardır. Bu gibi stratejik özgül ağırlığı yükseksistemlerin üretilmeleri, geliştirilmeleri, tedarikleriya da satışları, askerî-teknik bağlamla sınırlı ko-nular değillerdir. Bu konuların siyasi, ekonomik,teknolojik, endüstriyel ve hatta psikolojik boyutlarıda mevcuttur. T-LORAMIDS ihalesinde Çin sis-teminin seçimi ve ardından yaşanan süreç bu ol-guya güzel bir örnektir.

Hava savunması, başta radarlar olmak üzerefarklı algılayıcı sistemlerin, komuta kontrol sis-temlerinin ve namlulu ve namlusuz hava savunmasilah sistemlerinin eşgüdümlü bir şekilde çalıştığı,

iç içe geçmiş katmanlardan oluşan bir bütündür.Bu bütünü oluşturan, en kısa menzilli silah sis-teminden en uzun menzilli sisteme kadar tümbileşenler, bir ağ yapısı içinde çalışırlar. S-400sisteminin NATO sistemlerine dâhil edilemeyeceğidikkate alındığında Türkiye’nin uygulayacağıA2/AD stratejisinde deniz ve hava unsurları ara-sında birtakım verimlilik sorunlarının ortaya çık-ması kaçınılmaz olacaktır.

Dünyanın yuvarlaklığından dolayı bir radarsisteminin azami menzili, irtifa azaldıkça düş-mektedir. “Radar Horizon” olarak ifade edilenbu değer, radar anteninin ne kadar yüksek ko-nuşlandırılmış olduğuna, çevresindeki araziengebe koşullarına, radarın kendi performansınabağlıdır.29 Hedefin irtifası düştükçe, yani yereyaklaştıkça radarın o hedefi tespit mesafesi de

Şekil 4: S-400 Hava Savunma Sistemi (Kaynak: The Aviationist)

kısalmaktadır. Bu zafiyeti önlemek için coğrafiolarak geniş bir alana yayılmış kara konuşlu ra-darlar ve hava konuşlu radarlar (HEİK uçakları)kullanılır: Tüm bu unsurların topladıkları verilerkomuta kontrol merkezinde birleştirilip işlenirve hava savunma sistemlerine dağıtılır. Böyleliklebir hava savunma bataryası yalnızca kendi rada-rının değil, tüm diğer radarların elde ettiği hedefbilgilerinden de faydalanarak hedefi önler. Buprensip, özellikle seyir füzeleri ve alçaktan uçanuçaklara karşı savunma için hayati önemi haiz-dir.

Benzer bir durum balistik füzeler için de ge-çerlidir. Fırlatmadan itibaren uçuşlarının tümaşamalarını atmosfer içinde tamamlayan taktikbalistik füzelere karşı önleme gerçekleştirebilmekiçin hedefin erkenden tespiti ve yörüngesininbüyük bir hassasiyetle hesaplanması gerekmek-tedir. Bu da aynı şekilde geniş bir coğrafi alanayayılmış kara ve hava konuşlu sensörlerin eşgü-dümlü çalışması ile mümkündür. Uçuşlarınınbüyük kısmını atmosfer dışında, yani uzayda ta-mamlayan MRBM ve üstü sınıftaki balistikfüzeler için denkleme uzay konuşlu sensörler degirmektedir. Dolayısıyla münferiden kullanılanbir hava savunma bataryasının balistik füzelerekarşı etkinliği, kısa menzilli / taktik balistikfüzeler için kısıtlı, daha uzun menzilli füzeleriçin de sıfıra yakındır.

S-400 sisteminin tedariki konusunda Türkiye,sistemin ulusal hava savunma sistemine ve do-layısıyla NATO hava savunma ağına entegreedilmeyeceğini, sistemin bağımsız olarak kulla-nılacağını beyan etmiştir. Bu durumda S-400esas olarak orta ve yüksek irtifalarda uçan sabitkanatlı uçaklar ile kısmen taktik balistik füzelerekarşı etkili olacaktır; seyir füzeleri, alçaktanuçan uçak ve helikopterler ile çoğu balistikfüzeye karşı etkinliği oldukça sınırlı kalacaktır.

Hava ve füze savunma sistemlerinin gelişti-rilmesi ve tedariki yüksek maliyetlidir. Bu gibistratejik sistemlerin geliştirme ve üretimlerineilişkin teknolojiler kritik öneme sahiptir. Taşıdıklarıstratejik önem nedeniyle paylaşılmaları, aktarıl-maları çoğu durumda mümkün değildir. Ancak,Fransa-İtalya ortaklığı olan EUROSAM SAMP/Tya da ABD-Almanya ortaklığındaki MEADSörneklerinde görüldüğü gibi, risk ve maliyetpaylaşımı esası ile ortak geliştirme projeleri bu-lunmaktadır. Bir başka örnek de Güney Kore’nin,Rusya’dan temin ettiği teknoloji ve sistemlerlegeliştirdiği KM-SAM orta menzilli hava savunmasistemidir. Bu örneklerde görüldüğü gibi ya işve risk paylaşımı ya da alt sistem ve know-howedinimi modelleri yaygındır. Bunların gerçek-leştirilmesi de uzun süreli, kapsamlı diplomatik,teknik, idari ve mali görüşme süreçlerinin sonu-cudur.

Hava ve füze savunmasına en yoğun yatırımıyapan ülkelerden olan İsrail, 1980’lerin başındabaşladığı çok katmanlı hava savunma şemsiyesininkurulumunu, en üst katman olan Arrow 3’lerin18 Ocak 2017 günü resmen faaliyete girmesiyletamamlamıştır. Bu süreçte, 1988 yılından buyana ABD’nin muazzam finansal ve teknolojikdesteği sağlanmıştır.30 ABD’nin tüm bu katkılarıile İsrail, hava soluyan ve balistik füzelere karşıtüm irtifa ve menzil katmanlarını içeren havasavunmasını 30 yıl gibi bir sürede ancak inşaedebilmiştir. İsrail’den daha az bir hava tehdidinemaruz kalmayan Türkiye’nin, bu tip stratejikhamleleri yaparken, sadece askerî-teknik değil,aynı zamanda ekonomik, siyasi, psikolojik veendüstriyel boyutları da içeren bir yol haritasıhazırlayabilmesi, palyatif ve günü kurtaran ted-birlere değil, uzun vadeli stratejilere odaklanmasıgerekmektedir.



Son Notlar1 Robert Dorr. “Task Force Normandy Fired the Opening Shots of Desert Storm” http://www.defensemedianetwork.com/stori-

es/task-force-normandy-fired-the-opening-shots-of-desert-storm/ (Erişim tarihi: 15.08.2017)2 Rebecca Grant. “The Bekaa Valley War”.

http://www.airforcemag.com/MagazineArchive/Pages/2002/June%202002/0602bekaa.aspx (Erişim tarihi: 15.08.2017)3 Metehan Yayla, Ümit Ergin, Talha Mutlu ve Dilek Funda Kurtuluş. “Bir Muharip İnsansız Uçak Sistemi için Performans Ge-

reksinimlerinin Belirlenmesi”. (2014): 18-19.4 Sıtkı Egeli. “Füze Tehdidi ve NATO Füze Kalkanı: Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”. International Relations/Uluslar-

arasi Iliskiler X/ 40 (2014).5 Merve Seren. “Türkiye’nin Füze Savunma Sistemi: İhale Süreci, Temel Dinamikler ve Aktörler”. SETA. 20156 Sıtkı Egeli. “Türkiye’nin Balistik Füze Programı”. Ortadogu Analiz V/ 58 (2013)7 Hasan Ali Soğancı. “Türkiye’de Entegre Hava Savunma”. HITEK 2014 (2014).8 Şaban Karakaya. “Karaya Konuşlu Hava ve Füze Savunma Sistemleri”. Kara Sistemleri Semineri, Ankara (2014).9 Karakaya. “Karaya Konuşlu Hava ve Füze Savunma Sistemleri”.10 “Teşkilât”. https://www.hvkk.tsk.tr/tr-

tr/T%C3%BCrk_Hava_Kuvvetleri/Hakk%C4%B1m%C4%B1zda/Te%C5%9Fkil%C3%A2t/MuhHvKv_ve_HvFzSvnKl%C4%B1%C4%9F%C4%B1 (Erişim tarihi: 16.08.2017)

11 İbrahim Sünnetçi. “T-LORAMIDS Bir Kez Daha İptal!”. Savunma ve Havacılık 170, s. 7.12 “Türk Hava Sahasının 7/24 Yılmaz Bekçisi: Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanlığı”. Savunma ve Ha-

vacılık 168. s. 46-6713 Çağatayhan Çolakoğlu. “Tactical command and control systems and network centric warfare”. Journal of Military and Infor-

mation Science II/ 3 (2014): 70-76.14 Sıtkı Egeli. “Füze Tehdidi ve NATO Füze Kalkanı: Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”. Uluslararası İlişkiler 40 (2014).15 Arda Mevlütoğlu. “Siyah Gri Beyaz: Yüksek İrtifa, Uzun Menzil, Karışık Kafalar-II.”

http://www.siyahgribeyaz.com/2013/10/yuksek-irtifa-uzun-menzil-karsk-kafalar.html (Erişim tarihi: 15.08.2017).16 Sünnetçi. “T-LORAMIDS Bir Kez Daha İptal!”, s. 7.17 “Türkiye, Hava ve Füze Savunma Sistemi için Fransa ve İtalya ile İş Birliği Yapacak”. http://www.milscint.com/tr/turkiye-

hava-ve-fuze-savunma-sistemi-icin-fransa-ve-italya-ile-is-birligi-yapacak/ (Erişim tarihi: 15.08.2017)18 “Orta İrtifa Hava Savunma Füze Sistemi Projesi”. http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/proje.aspx?projeID=130

(Erişim tarihi: 14.08.2017)19 Sıtkı Egeli. “S-400 alımı, hava savunması, füze savunması, NATO: Mitler ve Gerçekler”. http://www.kokpit.aero/s400-sitki-

egeli (Erişim tarihi: 15.08.2017)20 Serdar Erdurmaz. “İran’ın Balistik Füze Üretim Kabiliyetleri ve Üretim Yeteneği Hakkında Değerlendirme”.

http://türksam.org/tr/a2163. (Erişim tarihi: 16.08.2017).21 Armağan Kuloğlu. “Füze Savunma Sistemi Projesi ve Türkiye”. Ortadoğu Analiz II/23 (2010).22 Barış Çağlar. “Proliferation of weapons of mass destruction in the Middle East and Turkey’s security concerns”. Doktora tezi.

Bilkent Üniversitesi, 2001.23 Arda Mevlütoğlu. “Peshrev over the Black Sea: The silent competition between Turkey and Russia”. http://blog.ihs.com/pes-

hrev-over-the-black-sea-the-silent-competition-between-turkey-and-russia (Erişim tarihi: 14.08.2017)24 Sıtkı Egeli. “Türkiye’nin Balistik Füze Programı”. Ortadogu Analiz V/58 (2013).25 Carlo Kopp. SAM System Mobility/Russian and PLA Air Defence System Vehicles. No. APA-TR-2008-0601. Air Power Aus-

tralia, 2008.26 Stephan Frühling ve Guillaume Lasconjarias. “NATO, A2/AD and the Kaliningrad Challenge”. Survival LVIII/2 (2016): 95-

116.27 Carlo Kopp. Almaz S-300P/PT/PS/PMU/PMU1/PMU2/Almaz-Antey S-400 Triumf/SA-10/20/21 Grumble/Gargoyle. No.

APA-TR-2006-1201. Air Power Australia, 2006.28 Christopher Harmer. “The Strategic Impact of the S-300 in Iran”. Critical Threats Project: August (2016).29 “Radar Line of Sight”. http://www.radartutorial.eu/07.waves/wa16.en.html (Erişim tarihi: 14.08.2017)30 Duncan L. Clarke. “The Arrow Missile: The United States, Israel and Strategic Cooperation”. Middle East Journal XLVIII/3

(1994): 475-491.

Analiz No:213


ORSAM Publishes Middle East Analysis and Middle Eastern Studies as periodical journals. Middle East Analysis, which ispublished bimonthly in Turkish, covers the expert opinions on contemporary developments in the MiddleEast. Middle Eastern Studies is a semi-annual journal on international relations. As a scholarly and refereedjournal, published in both Turkish and English, Middle Eastern Studies is composed of the contributions ofacademics who are experts in their field. Middle Eastern Studies, where respectable, national andinternational level academics publishes their papers, is indexed by Applied Social Sciences and Abstracts(ASSIA), EBSCO Host, Index Islamicus, International Bibliography of Social Sciences (IBBS), Worldwide PoliticalScience Abstracts (WPSA).

tÜrkİye’nİn hava savunma Şemsİyesİ ve s-400analiz no:213 4 türkiye’nin hava savunma...

Documents