• Tokom metaboličkih reakcija u organizmu nastaju štetni produkti. Uklanjanje tih produkata iz organizma naziva se ekskrecija ili izlučivanje.

• Životinjski i ljudski organizmi posjeduju specijalizirane organe za ekskreciju.

• Krajnji produkti metabolizma nastaju u stanicama. To su: CO2 i H2O – od ugljikohidrata; Od bjelančevina nastaju – amonijak, a kod složenih organizama urea i mokraćna kiselina.

• Prema tome iz organizma uzlučuju se: ugljični dioksid, amonijak, urea, mokraćna kiselina i njene soli.

Tipovi organa za ekskreciju• Kod jednostaničnih organizama

izlučivanje se vrši putem čitave površine, hranjive vakuole i specijalizirane stanične organele – kontraktilne vakuole.

• Kontraktilna vakuola se sastoji od kružno postavljenih kanalića sa centralnom dupljcom.

• Kanalići stalno pulsiraju pri čemu se pune i prazne.

Evolucija organa za izlučivanje

Sunđeri i dupljari izlučuju površinom čitavog tela

Kod turbelarija - protonefridije• To su kanalići čiji početni

dio predstavljaju trepljaste stanice. Kanalić se završava porom na površini tijela. Pljosnati crvi posjeduju sistem kanalića (prvi put u životinjskom svetu)

Člankovite gliste - metanefridije

• U svakom članku po dvije. Početni dio je u tjelesnoj šupljini u vidu lijevka. Izvodni dio kanala završava na bočnim stranama tijela.

Insekti – malpigijevi sudovi

• Oni počinju slijepo u tjelesnoj duplji a završavaju u digestivni trakt. Kod njih se aktivno luči K u lumen zajedno s H2O. Reapsorpcija se vrši u digestivnom traktu, što se kod ostalih vrši u ekskretornim organima.

Kičmenjaci- bubrezi, pluća, koža, jetra, creva

• Kod raznih grupa kičmenjaka bubrezi su drugačiji, no svi imaju osnovnu gradivnu i funkconalnu jedinicu koja se zove nefron.

• Manji dio metaboličkih produkata izbacuje se putem znoja, nesvarena hrana putem crjeva, a najveći dio štetnih metabolita putem bubrega.

Organi za ekskreciju kod čovjeka

• Bubrezi – ren

• Mokraćovod – ureter

• Mokraćna bešika – vesica urinaria

• Mokraćna izvodna cijev –urethra.

Bubrezi - ren• parni, oblika

graha, veličine 11×6×2,5 cm, oko 150 grama.

• U bubrege dolazi bubrežna vena i bubrežna arterija.

Na uzdužnom presjeku

tri zone:

• spolja omotač –

od vezivnog i

masnog tkiva.

• bubrežna kora –

(cortex renis) u

kojoj su smještena

malpigijeva tjelašca

i početni dijelovi

bubrežnih kanalića.

• U centru

bubrežna srž –

medulla renis.

Srž ima oblik obrnutih piramida koje se nastavljaju na bubrežne čašice

Bubrežne čašice se nastavljaju na bubrežnu karlicu koja se dalje nastavlja na mokrovod koji se uliva u mokraćnu bešiku

Jedinica građe bubrega jeNEFRON

On se nalazi u bubrežnoj kori i srži i postoji oko milion nefrona

Građa nefrona

Počinje Malpigijevim tjelašcem koje se sastoji od omotača – Bowmanova čahura i spleta kapilara i polazi iz kore

Omotač se nastavlja u bubrežni kanalić koji se u kori nekoliko puta uvija a potom prelazi u srž

Omotač

Splet kapilara

Bubrežni

kanalić

Završni dio bubrežnog kanalića se (zajedno sa kanalićima ostalih nefrona) uliva u sabirni kanalić koji se nalazi u srži

Srž

Kora

Splet krvnih sudova

Bubrežni kanalić

Sabirni kanalić

Sadržaj sabirnih kanalića uliva se u bubrežnu čašicu (oko 20 bubrežnih čašica), a iz nje u bubrežnu karlicu

Formiranje mokraćeIz aorte polazi bubrežna arterija i ulazi u

Malpigijevo tjelašce

Grana se na veliki broj kapilara (mreža) U

kapilarima nastaje visok pritisak

U stvaranju mokraće učestvuju svi dijelovi nefrona.U Malpigijevom tjelašcu pod

dejstvom krvnog pritiska vrši se filtracija krvne plazme.Kroz zid kapilara prolaze sve

molekula čija je masa ispod 10 000, a one sa masom većom od 200 000 ne prolaze.Ova tečnost u početnom

dijelu nefrona nema krvnih ćelija i bjelančevina i naziva se primarna mokraća.U toku 24 h nastane je oko

180 lPoslije toga reapsorpcijom od

primarne mokraće nastaje sekundarna mokraća.

U kapilarima se krvna plazma filtrira i nastaje primarna mokraća (99% vode, soli, šećeri, štetne materije)

Za razliku od krvne plazme, ne sadrži bjelančevine

GLUKOZA

AMINO-KISELINE

VITAMININa, Cl

H2

O

voda

voda

voda

voda

Na

C

lK

Na uz

aldosteron

Voda uz

vazopresin

Voda uz

vazopresin

Dovodna

arteriola

Odvodna

arteriola

▪ Reapsorpcija je proces ponovnog vraćanja korisnih materija iz tubula kanalića u krv.

• U početnom dijelu nefrona vraćaju se: glukoza, aminokiseline, proteini, vitamini, neorganske soli i dr. zajedno sa njima prelazi i voda.

• U Henlijevoj petlji stvara se hipotonična mokraća jer se aktivno izlučuje Na.

• U završnom dijelu tubula dolazi do dalje reapsorpcije nekih materija i vode, ali i do sekrecije nekih materija u lumen kanalića.

• Ovako kanalić zadržava korisne a izlučuje štetne materije.

• Prolaskom mokraće kroz sabirne kanaliće stvara se hipertonična mokraća –sekundarna mokraća.

• Ona ima trostruko veći osmotski prtisak od krvne plazme.

Primarna mokraća odlazi u bubreže kanaliće, potom u sabirne kanaliće. Sabirni kanalići ulivaju se u bubrežnu čašicu a bubrežne čašice u bubrežnu karlicu.

Mokraća se koncentruje i nastaje sekundarna (definitivna) mokraća

Iz primarne mokraće se u krvotok vraća velika količina vode i soli

Tokom 24h kroz bubrege se filtrira oko 1500l krvi, a izluči se oko 1.5l mokraće

Konačna mokraća je žute boje, sadrži 95% vode, soli, kiseline, štetne materije

Sastav mokraće ili urina (1 500 mL)

• Od bubrežne karlice polazi mokraćovod (ureter) koji dovodi mokraću u mokraćnu bešiku (vesica urinaria).

• Mokraćna bešika ima ulogu rezervoara mokraće.

• Iz mokraćne bešike polazi mokraćna izvodna cijev (urethra), čiji se izvodni otvor kod muškaraca nalazi na vrhu penisa a kod žena ispred otvora vagine.

• Uretra je kod žena duga 4 -5 cm, a kod muškaraca 16 – 18 cm.

Mokraćna bešika je neparni organ

Nalazi se na dnu trbušne duplje

Njeni zidovi su izgrađeni iz glatkih mišića

U zidovima se nalaze receptori koji obaveštavaju CNS da je bešika puna i da je treba ispraznitiPri dnu bešike se nalazi mišić koji sprečava izlivanje mokraće i djeluje pod dejstvom naše volje

Mokraća• Gustina 1,010 – 1,030.• pH 4,8 – 7,4• Boja od urobilinogena• Karakterističan miris potiče od uree, a od nje nastaje

NH3.• Od neorganskih tvari: hloridi, fosfati, karbonati, i

sulfati Na, K, Ca i Mg.• Od organskih tvari: urea, hipurna kiselina, kreatinin,

soli mokraćne kiseline, žučne boje.• Čovjek dnevno izluči 1200 – 1500 cm3.• Sastav mokraće – ogledalo rada unutrašnjih organa.

Regulacija pH i osmotskog pritiska krvi

• Osnovni mehanizam homeostaze krvi je ekskretorni sustav.

• pH krvi je 7,4 a bubrezi tome doprinose na više načina:

• Ukoliko u oranizam unosimo kisele produkte povećava se i njihova ekskrecija.

• Slično je i sa bikarbonatnim jonima.• Ako je suviše karbonata izlučuju se, ako je premalo onda se

sintetiziraju.

• Regulacija osmotskog pritiska:• ako se poveća količina unesene voda, onda se ona više

izlučuje a mokraća je razrijeđena.• Ako se izgubi veća količina vode (npr. znojenje), količina

mokraće se smanji i ona je hipertoničnija.

Regulacija stvaranja izlučivanje mokraće

• Nervna regulacija:• Preko nerava regulira se količina mokraće tako što oni djeluju na protok

krvi kroz bubrege (vazodilatacija i vazokonstrikcija).

• Humoralna regulacija:• Najači uticaj na stvaranje mokraće ima ADH. Pojačano stvaranje ovog

hormona – smanjuje izlučivanjem mokraće jer on povećava sposobnost reapsorpcije.

• Kada se u mokraćnoj bešici nakupi 250 – 300 cm3 mokraće nastaju kontrakcije mišića detrusora koji izaziva istiskivanje mokraće.

• Regulacija mokrenja je pod kontrolom vegetativnog nervnog sistema.

• Simpatikus puni mokraćnu bešiku • Parasimpatikus izaziva njeno pražnjenje.

• Centar za inervaciju bešike je u slabinskom dijelu kičmene moždine.

Uloga kože u izlučivanju

•Uloga kože ostvaruje se lučenjem znoja i loja.• Znoj je sličan mokraći po

sastavu. Sadrži vodu, NaCl, ureu, soli mokraćne kiseline.

• Količina izlučenog znoja zavisi od spoljašnjih faktora.

• Lojne žlijezde izlučuju loj kojim se premazuje površina kože.

• Loj ima zaštitnu ulogu jer sprečava sušenje i pucanje kože.