toolkit werken aan toegankelijkheid · kopie, microfilm of op enige andere wijze zonder...
TRANSCRIPT
Toolkit Werken aan toegankelijkheid
Praktische instrumenten voor zorgorganisaties en woningcorporaties om te
werken aan een toegankelijke leefomgeving
AuteursNienke BlijhamJudith van Lier
RedactieMaureen Prins
Colofon
© 2011 Vilans
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-
kopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Als kenniscentrum
langdurende zorg implementeert en verspreidt Vilans actief kennis en neemt daarom verzoeken om teksten
over te mogen nemen welwillend in overweging.
Deze publicatie werd mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport.
Vilans
Postbus 8228, 3503 RE Utrecht
Telefoon: (030) 789 2525, e-mail: [email protected]
Website: www.vilans.nl
Inhoudsopgave
Inleiding 4Voor wie? 4Waarom gebruiken? 4Waaruit bestaat de toolkit en hoe is deze te gebruiken? 4Opzet toolkit 5Meer informatie over toegankelijkheid of ondersteuning nodig? 6
Een overzicht van de tools 7Bewustwording 7Meten van de huidige situatie 8Verbeteren van toegankelijkheid 9
De Tools 11Ervaringsparcours 12Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bouw- of verbouwtraject 23Stappenplan toegankelijkheidsschouw 33Werken met persona’s 35Visuele prikkelmethode 41Geeltjesmethode 46Collage ideeën leefomgeving 49Plattegrond ideale leefomgeving 52Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen 55Toegankelijkheid per bouwfase 59
4
Inleiding
Deze toolkit bevat praktische instrumenten (tools) die u ondersteunen bij het werken aan toegankelijkheid. Het is een bundeling van instrumenten die Vilans de afgelopen jaren heeft ontwikkeld en ingezet om organisaties en bedrijven te stimuleren en te helpen bijdragen aan een toegankelijke samenleving.
De tools richten zich op verschillende aspecten die bij het werken van toegankelijkheid een rol spelen: bewustwording, een visie vormen, de huidige situatie inventariseren, in kaart brengen van eisen en wensen en het beoordelen van plannen.
Voor wie?
De tools zijn voor leidinggevenden van zorginstellingen en woningcorporaties, architecten en ontwerpers die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van de (woon)gebouwen, de inrichting van de gebouwen en de buitenruimte die erbij hoort.
Waarom gebruiken?
De toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van de gebouwde omgeving wordt steeds belangrijker. Er is een groter wordende groep ouderen en mensen met beperkingen die zo lang mogelijk mee willen doen in de samenleving, waar nodig in combinatie met goede zorg en ondersteuning. Toegankelijkheid krijgt steeds meer een belangrijke plaats in het bouwproces. Ook nieuwe ontwikkelingen in (Europese) wet- en regelgeving vragen nu inspanning om voorbereid te zijn op de toekomst.
Waaruit bestaat de toolkit en hoe is deze te gebruiken?
Met de tools in deze toolkit kunt u zelf aan de slag gaan met toegankelijkheid. Sommige tools zijn geschikt om wensen van ervaringsdeskundigen (afgevaardigden van de bewoners- of cliëntenraad bijvoorbeeld) in kaart te brengen. Andere tools helpen om bewustwording te realiseren, bijvoorbeeld het zelf ervaren van belemmeringen die de omgeving kan vormen als je een beperking hebt.
In dit document worden de tools op twee manieren beschreven:1. Introductie van de tool. Op basis van deze beschrijving bepaalt u of de tool voor u nu of
wellicht in de toekomst interessant is. 2. Uitgebreide uitleg van de tool. Deze uitleg is aangevuld met werkmethoden en -bladen.
5
Opzet toolkit
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de tools in deze toolkit. De tools zijn verdeeld in drie categorieën:• Bewustwordingvantoegankelijkheid• Metenvandehuidigesituatie• Verbeterenvantoegankelijkheid
Tabel: Overzicht tools in deze toolkit
Tool Korte toelichting Categorie Voor wie
Motivatiefilm toegankelijk-
heid
Geeft goed beeld van toegan-
kelijkheid en stimuleert tot
actie
Bewustwording
van toegankelijk-
heid
Ondernemers, leidingge-
vende bij zorgorganisaties
en woningcorporaties
Ervaringsparcours Ervaren hoe het aanvoelt
om een hulpmiddel zoals
een rollator of rolstoel te
gebruiken
Bewustwording
van toegankelijk-
heid
Leidinggevende bij zorg-
organisaties en woning-
corporaties
Opzet startbijeenkomst
toegankelijkheid bij bouw- of
verbouwtraject
Gezamenlijk startpunt betreft
toegankelijkheid, definitie
en plan
Bewustwording
van toegankelijk-
heid
Projectleider bouw of
inrichting
Stappenplan toegankelijk-
heidsschouw
Organisatie van uitvoering
van een goede schouw van
een gebouw of de omgeving
Meten van de
huidige situatie
Projectleider bouw of
inrichting
Bestuurder
Werken met persona’s Plannen maken en beoor-
delen, rekening houdend met
kwetsbare doelgroepen
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Ontwerper
Architect
Visuele prikkelmethode In kaart brengen van de
ervaringen en wensen van
mensen in hun leefomgeving
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Geeltjesmethode Op eenvoudige manier
verschillende ideeën of waar-
nemingen inzichtelijk maken
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Projectleider facilitaire
zaken
Voorzitter van vergade-
ringen
Collage ideale leefomgeving De wensen en ideeën van
burgers van hun leefomgeving
inventariseren
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Architect
Ontwerper
Plattegrond ideale leef-
omgeving
De wensen en ideeën van
burgers van het beoogd
gebruik van hun leefomgeving
inventariseren
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Architect
Ontwerper
Stappenplan en schema voor
opstellen programma van
eisen
Op overzichtelijke manier
de eisen voor een gebouw
opstellen
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
Toegankelijkheid per bouw-
fase
Aandacht voor toegankelijk-
heid op juiste momenten in
het bouwproces
Verbeteren van
toegankelijkheid
Projectleider bouw of
inrichting
6
Meer informatie over toegankelijkheid of ondersteuning nodig?
Deze toolkit bevat praktische instrumenten (tools) van Vilans. Heeft u behoefte aan informatie over wet- en regelgeving en beleid op toegankelijkheid? Wij verwijzen u naar andere producten en websites van onder andere Vilans.
Kijk bijvoorbeeld verder op/in:• www.AllesToegankelijk.nl• Handreiking‘Werken aan Toegankelijkheid’ van Vilans (gratis te downloaden via
www.vilans.nl) • Publicatiesmettoegankelijkheidseisen(NENNorm1814,HandboekvoorToegankelijkheid,
ITS-normen)• Almanak‘Dewereldvantoegankelijkheid’vanVilans(tebestellenviawww.vilans.nl)• www.vilans.nl,bijhetonderwerp‘toegankelijkheidsbeleid vormgeven’
Heeft u zelf niet de tijd of menskracht om de tools te gebruiken of wilt u daarbij advies of ondersteuning, dan kunnen deskundige medewerkers van Vilans u helpen. Kijk hiervoor op de website www.vilans.nl,bijhetonderwerp‘toegankelijkheidsbeleid vormgeven’.
7
Een overzicht van de tools
Om u op weg te helpen volgen hier korte omschrijvingen van de tools. U kunt zo beslissen welke tools interessant zijn voor u, op dit moment of wellicht in de toekomst. De categorieën uit de inleiding ziet u terug:• Bewustwordingvantoegankelijkheid• Metenvandehuidigesituatie• Verbeterenvantoegankelijkheid
De tools zijn los van elkaar te gebruiken en niet opvolgend. Bedenk waar u aan wilt werken en bepaal welke tools u daarbij kunnen helpen!
Bewustwording
De tools voor bewustwording zijn gericht op het onderschrijven van de noodzaak van werken aan toegankelijkheid. Wat is toegankelijkheid? Waar hebben we het dan over? Waar werken we naartoe en waarom? Allemaal onderdelen van een bewustwordingsproces.
Motivatiefilm toegankelijkheid
AllesToegankelijk heeft een filmpje ontwikkeld waarin de voorzitter Otwin van Dijk, wethouder gemeente Doetinchem, vertelt waarom 25 landelijke partijen samen de toegankelijkheid in Nederland willen verbeteren. Het filmpje is een pleidooi voor de winst (maatschappelijke voordelen en meer omzet) die je met eenvoudige maatregelen al bereikt.
Een toegankelijke samenleving is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. In het filmpje ligt de focus op de ondernemers, maar ook op de kracht van goed burgerschap van gemeenten en burgerparticipatie (dienstverlenende sector) komt aan de orde. De meerwaarde en het commercieel belang van werken aan toegankelijkheid staat centraal. Hoewel niet direct gericht op zorginstellingen, geeft het filmpje ook voor deze sector aanknopingspunten.Doel is dat de kijker zich bewust is van het feit dat hij iets aan toegankelijkheid kan doen en liefst natuurlijk dat hij het ook gaat doen. Niet alleen om het gemakkelijker te maken voor ouderen en mensen met een beperking, maar ook omdat dit voordelen oplevert voor de ondernemingen en organisaties zelf. Dat kan vaak al met kleine en praktische oplossingen. Het filmpje toont veel verschillende voorbeelden van toegankelijkheid.
Het filmpje is in te zetten tijdens een bijeenkomst, bijvoorbeeld bij de start van een bouwtraject. Het geeft de kijker in korte tijd (ongeveer 2,5 minuut) een goed beeld van toegankelijkheid en stimuleert tot actie. Ook voor mensen met beperkingen is het filmpje geschikt om te bekijken, want het voldoet aan de eisen van toegankelijkheid. Het filmpje is te zien op www.AllesToegankelijk.nl en youtube.
8
Ervaringsparcours
Een ervaringsparcours laat deelnemers ervaren hoe het aanvoelt om een hulpmiddel als een rollator of rolstoel te moeten gebruiken. Lopend achter een rollator of zittend in een rolstoel doorlopen zij een route met allerlei obstakels. Deze actieve methode versterkt het bewustzijn en begrip voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking. Deelnemers ervaren hoe de omgeving invloed heeft op de toegankelijkheid voor mensen die minder goed ter been zijn.
Het ervaringsparcours kunt u inzetten als middel om bestuurders, leidinggevenden en andere medewerkers bij een zorgorganisatie of woningcorporatie bewust te maken van de wereld van mensen met een beperking. De uitvoering van een ervaringsparcours kan op allerlei manieren. Een voorbeeld hiervan vindt u in de bijlage.
Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bij bouw- of verbouwtraject
Werken aan toegankelijkheid doet u in uw zorgorganisatie niet alleen. Het is juist een onderwerp om met meerdere mensen, disciplines en organisaties samen op te pakken. Hierbij is het belangrijk ervaringsdeskundigen, de gebruikers en (uiteindelijke) bewoners van het gebouw voor wie toegankelijkheid van extra groot belang is, in te schakelen.
Een bouw- of verbouwtraject begint dikwijls met een startbijeenkomst. Daar vindt een toelichting plaats op het traject en de activiteiten. Bij een dergelijk overleg is het van belang dat helder is wat onder toegankelijkheid wordt verstaan. De tool uit deze toolkit helpt bij het organiseren van een startbijeenkomst. Een handig hulpmiddel daarbij is de bijgevoegde presentatie met definities en voorbeelden van toegankelijkheid.
Meten van de huidige situatie
In deze toolkit is één tool opgenomen voor het in kaart brengen van toegankelijkheid. Door te meten kunnen verbeterpunten worden geformuleerd.
Stappenplan toegankelijkheidsschouw
Een toegankelijkheidsschouw van gebouwen en ruimten brengt knelpunten in kaart op het gebied van toegankelijkheid. Dit kan op verschillende manieren: van heel uitgebreid met een complete checklijst inclusief maatgeving tot het in kaart brengen van de belangrijkste knelpuntenmetfotomateriaal.Metdetool‘Stappenplantoegankelijkheidsschouw’brengt u de belangrijkste knelpunten in kaart.Bestuurders van zorginstellingen die verantwoordelijk zijn voor de gebouwen en ruimten en die willen weten hoe toegankelijk de situatie is, doen er goed aan een schouw te laten uitvoeren. Ook bij nieuwbouw is een schouw zeer goed toepasbaar. Is het gebouw of de ruimte zo toegankelijk als van tevoren bedacht? Om dit op een goede manier te organiseren heeft Vilans een stappenplan ontwikkeld. Het volgen van de stappen maakt het u gemakkelijk om een goede schouw uit te voeren.
9
Verbeteren van toegankelijkheid
De tools ter verbetering van toegankelijkheid zijn vooral gericht op het verzamelen van informatie over eisen en wensen voor goede toegankelijkheid. Dit kan gebruikt worden bij het maken van een Programma van Eisen (pve), plannen en tekeningen. De tools helpen om op het juiste moment en een goede manier hier invulling aan te geven, waardoor de toegankelijkheid wordt geborgd.
Werken met persona’s
Het definiëren van persona’s is een effectieve methode om de verscheidenheid aan mensen, de gebruikers van een ruimte meer tastbaar te maken. Een persona is een archetype van een gebruiker, ofwel een karakterisering van een bepaald type van gebruiker. Met persona’s voor ogen kunnen leidinggevenden, ontwerpers, maar ook de bewoners die betrokken zijn bij een (ver)bouwtraject (cliëntenraad bijvoorbeeld) zich beter inleven in de verscheidenheid aan doelgroepen, hun verschillende beperkingen en wensen en behoeften. Persona’s komen van pas in het ontwerpproces, bij het beoordelen van de plannen en tekeningen op toegankelijkheid voor verschillende type gebruikers. Eventuele problemen komen daarmee tijdig aan de oppervlakte.In deze toolkit zijn vier algemene persona’s opgenomen. Een algemene persona beschrijft de persoon; leeftijd, achtergrond, leefsituatie, interesses en beperkingen. Deze zijn eenvoudig uit te breiden, zodat ze passen bij een specifieke situatie. Een voorbeeld hiervan is gegeven van bewoners en bezoekers van een cluster van kleinschalige woonvormen naast elkaar. De uitbreiding geeft informatie over hoe de persoon het gebouw (in het voorbeeld de kleinschalige woonvorm) gebruikt.
Visuele prikkelmethode
De Visuele prikkelmethode brengt de ervaringen en wensen van mensen in hun leefomgeving inkaart.Ditgebeurtdoorhetmakenvanfoto’s.Eenopdracht‘maakfoto’svanplekkenwaaruzich veilig of onveilig voelt’ boort meer emotionele en intuïtieve dimensies aan dan alleen het voeren van een gesprek hierover. Door een gesprek te voeren over de gemaakte foto’s worden deze emotionele en intuïtieve dimensies duidelijk. U kunt als projectleider van een bouw/verbouwtraject van een wooncomplex of leefomgeving deze tool gebruiken in een bijeenkomst met (toekomstige) bewoners.
Geeltjesmethode
Met de geeltjesmethode maakt u op eenvoudige manier verschillende ideeën of waar ne mingen inzichtelijk. Handig voor een projectleider die verantwoordelijk is voor het verwerken van klachten over toegankelijkheid. Of voor de voorzitter van bijeenkomsten waarbij toeganke lijk - heid van gebouwen of gebouwde omgeving aan de orde komt. Het kan gaan om de inventarisa tie van knelpunten in een bepaalde tijd: bijvoorbeeld het aantal keren dat er een klacht binnen-komt over toegankelijkheid. Elke klacht komt op een memovelletje te staan. De methode volstaat ook om de ideeën van bewoners te inventariseren voor een toegankelijker en prettiger ontwerp van een ruimte. Het plakken van de geeltjes op een poster maakt het voor iedereen inzichtelijk.
10
Collage ideale leefomgeving
Hoe zien bewoners hun ideale woonomgeving? Wat vinden zij belangrijk? Een groep bewoners beeldt hun wensen en ideeën uit met collages van een verzameling plaatjes. Met hun uitleg erbij krijgt u goed inzicht in wat mensen willen. Dit geeft u als projectleider, architect of ontwerper handvatten voor het ontwerp van gebouwen en de leefomgeving. De tool geeft uitleg over deze methode en de te volgen werkwijze om tot een goed resultaat te komen.
Plattegrond ideale leefomgeving
Een methode om wensen en eisen aan gebouwen en leefomgevingen in kaart te brengen, is bewoners zelf een ideaal gebouw of ideale omgeving laten tekenen. Een schets van een plattegrond kan het ideale beoogde gebruik van de ruimte inzichtelijk maken. Met de uitleg die mensen erbij geven, ontstaat een goed inzicht in wat mensen willen. Dit geeft handvatten voor het ontwerp van gebouwen en de leefomgeving. In de bijlage vindt u een uitleg van deze methode en de te volgen werkwijze.
Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen
Met deze tool kunt u zelf een programma van eisen opstellen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw en verbouw). Als vertegenwoordiger vanuit de zorgorganisatie doet u dit bij voorkeur samen met gebruikersgroepen en deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Een programma van eisen stelt u op aan het begin van een bouwtraject, met als uiteindelijk resultaat een toegankelijk gebouw voor iedereen: mensen met én zonder beperking!
Toegankelijkheid per bouwfase
Detool‘Toegankelijkheidperbouwfase’geeftperbouwfaseaandachtspuntenvoortoegankelijkheid en is een houvast tijdens het bouwproject. Wanneer moet u wat doen? Hoe ziet het proces van een bouwtraject er uit en op welke wijze past toegankelijkheid hierin? Ontwerpeisen staan er niet in. Deze tool is vooral bedoeld voor bestuurders en leidinggevenden facilitaire dienst van zorgorganisaties, die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een gebouw of leefruimte. Hiermee houdt u het proces goed in de gaten en het geeft inzicht in het proces voor alle betrokkenen.
11
De Tools
12
Ervaringsparcours
Inleiding
Wat is het?
Een ervaringsparcours laat deelnemers ervaren hoe het aanvoelt om een hulpmiddel als een rollator of rolstoel te gebruiken. Ze leggen een route af waarbij ze allerlei obstakels tegenkomen. Op een actieve wijze versterkt het ervaringsparcours het bewustzijn en het begrip voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking.
Voor wie?
Bestuurders en leidinggevenden van werknemers of vrijwilligers die in hun werk met ouderen en mensen met een beperking te maken hebben.
Locatie
Een ervaringsparcours is op iedere locatie uit te voeren, mits er een (buiten)ruimte is, bijvoorbeeld een lange gang, centrale entree, aula, of buitenruimte waar een parcours uitgezet kan worden. Een locatie buiten heeft als nadeel dat het weergevoelig is.
Duur
De duur hangt af van het aantal deelnemers en de ruimte die beschikbaar is. Het afleggen van het parcours duurt snel een minuut of drie per persoon. Reken voor teams van vier personen daarom op een kwartier.
Hoe werkt het?
Het parcours bestaat uit twee delen: een deel dat de deelnemers lopen met een rollator en een deel waarin deelnemers zich voortbewegen door middel van een rolstoel. Met beide hulpmiddelen brengen zij attributen naar de overkant. Ook het nemen van drempels (letterlijk en figuurlijk) vormt een onderdeel van het parcours. Het parcours wordt afgelegd in estafettevorm door verschillende teams die om de snelste tijd strijden. Het team dat de snelste tijd klokt, wint een prijs. Om extra spanning in te bouwen, kunnen twee teams tegelijkertijd strijden, naast elkaar.
Opzet parcours
Maak gebruik van een ruimte van ongeveer 20 meter lang. 10 Meter voor deel 1 (met de rol-stoel) en 10 meter voor deel 2 (met de rollator). Breng verschillende hindernissen aan in het parcours, zoals een slalom en een drempel en maak het extra realistisch door een bal mee te moeten nemen op schoot of boeken in het mandje van de rollator.
13
Deel 1: Met de rolstoel. Plastic bal op schoot. Slalom door een pylonenrij. Markeer met dozen een vak waarbinnen deelnemers net met de rolstoel kunnen rijden.
Deel 2: Met de rollator. Boeken ophalen en in mandje van rollator leggen. Drempel nemen. Boeken weer wegleggen.
Teams van 4 personen leggen het parcours af (achter elkaar als een estafette). Onderscheid de teams door kleuren. Alle teamleden krijgen een stoffen lint in een kleur uitgereikt om de arm te strikken.
Het parcours
• Deeersteteamdeelnemerneemtplaatsinderolstoelenontvangteenplasticbalvooropschoot.
• Deelnemergaatklaarstaanaandestartlijn.• Opstartsignaalhoepelt(zelfmetdehandenvoortbewegenvanderolstoel)hijofzijnaarde
pylonen, zigzagt er doorheen en parkeert de rolstoel aan het einde van de rit achteruit in, in de daarvoor bestemde vakken.
• Hiernapaktdedeelnemerdegereedstaanderollatorenloopthiermeenaardeeerstetafelom de stapelboeken op te halen.
• Hijofzijlegtdeboekenopdezittingvanderollatorenvervolgtzijnwegoverhetparcours,waarbij de drempel genomen moet worden.
• Daarnalevertdedeelnemerdeboekenafbijdetweedetafelenlooptdoornaardefinish,parkeert de rollator in het daarvoor bestemde vak en tikt de volgende teamgenoot af.
• Devolgendeteamgenootlooptenhoepeltdaarnahetzelfdetrajectheenenterug,tiktweerde volgende teamgenoot af en dit herhaalt zich totdat alle teamleden aan de beurt zijn geweest.
• Delaatstedeelnemeruiteenteamwordtgekloktzodrahij/zijoverdeeindstreepkomt.• Degezamenlijketeamtijdtelt.Winnaarishetteamdatdesnelstegezamenlijketeamtijd
neerzet.
ExTra: WErKbLaD MaTEriaLEnOVErziCHT
ErVarinGSParCOurS
Voor het ervaringsparcours zijn verschillende materialen nodig. Gebruik de materialenlijst om te weten of u alles heeft geregeld.
ExTra: WErKbLaDEn MET VErKEErSbOrDEn VOOr in
HET ParCOurS
Bij het opzetten van het parcours kunt u gebruik maken van de verkeersborden uit deze toolkit. Print ze en hang ze op in het parcours! Een rolstoel achteruit in een lift
rijden is niet eenvoudig!
14
Spelregels
Opnieuw beginnen als:
• eendeelnemerderoutevanhetparcoursfoutaflegt;• alseendeelnemerdebalofdetelefoonboekenvergeet;• alsdebalofboekenvallen.
Vijf strafseconden voor:
• botsen(tegenelkaaroftegenmuren,tafels,plantenpottenofandere objecten);
• oneigenlijkgebruikvanmaterialen;• nietcorrectinparkerenvanrolstoelofrollator;• bijonsportiefgedrag.
Uitvoer parcours
aftrap
Begin het ervaringsparcours met een korte inleiding, zodat de deelnemers weten wat er gaat gebeuren en wat het doel ervan is. Zorg ook voor een duidelijke uitleg van de praktische zaken, zoals:• estafette;wiedesnelsteteamtijdklokt,isdewinnaar;• teamsamenstelling;• spelregels.Het is natuurlijk belangrijk dat iedereen weet wat de deelnemers moeten doen. Dit kan door middel van een uitleg. Een proefrondje om het te laten zien werkt ook erg goed.
ExTra: WErKbLaD inSTruCTiETEKST ErVarinGSParCOurS
Gebruik de instructietekst voor een duidelijke uitleg van het ervaringsparcours.
ExTra: WErKbLaD SPELrEGELS ErVarinGSParCOurS
Hang dit vel met de spelregels op een goed zichtbare plek. Iedereen kan tijdens het ervaringsparcours de spelregels goed zien. Print het bijgevoegde vel met spelregels op A3 formaat.
Daadwerkelijke uitvoering ervaringsparcours
De deelnemers voeren het ervaringsparcours uit. Tijdens het parcours houdt u in de gaten of alles goed verloopt, legt u eventueel extra uit en klokt u de teamtijden.
ExTra: WErKbLaD fOrMuLiEr TEaMTijDEn ErVarinGSParCOurS
Gebruik het invulformulier voor de teamtijden om tijdens het spel de teamtijden op te schrijven.
afronding
Als iedereen het ervaringsparcours heeft afgelegd, maakt u bekend welk team de snelste tijd heeft geklokt en dus de winnaar is.
Een rollator over een
drempel krijgen is niet
zo eenvoudig!
WERKblad
© 2011 Vilans
Materialenoverzicht ervaringsparcours
Parcourspapieren
❏ Instructietekst
❏ Formulier teamtijden
❏ Spelregels
Parcoursbegeleiding
❏ Megafoon
❏ 3 stopwatches
❏ Scheidsrechtersfluit (startsein)
❏ Gekleurde textielbanden als herkenning teams
❏ Stiften/pennen
❏ Scharen (tape)
❏ Prijzen (taart)
Parcoursmaterialen
❏ 2 rolstoelen (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve, oefenrolstoel of bij simultane uitvoering van het parcours)
❏ 2 rollator (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve, om te oefenen of bij simultane uitvoering van het parcours)
❏ Schilderstape (opstelplaatsen + parcourspijlen)
❏ Rood/wit afzetlint
❏ Kartonnen dozen als beschermingsmateriaal wanden etc.
❏ Ducktape (vastzetten kartonnen beschermingsmateriaal)
❏ Bolletje touw (reserve)
❏ Oranje pylonen
❏ Stenen drempels of stoeptegels
❏ (telefoon)boeken (rollatorlading)
❏ 2 plastic ballen (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve)
❏ Aantal benodigde stoelen
❏ Aantal benodigde tafels
❏ EHBO-materialen
WERKblad
© 2011 Vilans
Verkeersbord ‘slalom’
%
WERKblad
© 2011 Vilans
Verkeersbord ‘let op drempels’
LET OP: DREMPELS%
WERKblad
© 2011 Vilans
Verkeersbord ‘parkeerplek’
P%
WERKblad
© 2011 Vilans
Instructietekst ervaringsparcours
inleiding
Welkom bij het ervaringsparcours. Jullie zijn uitgenodigd deel te nemen aan deze activiteit. Jullie gaan ervaren hoe het is om hulpmiddelen te moeten gebruiken bij alledaagse handelingen. Je zit in een rolstoel, beweegt jezelf voort en gebruikt een rollator. Doel van deze activiteit is bewustwording creëren voor een grote groep mensen, bewoners en bezoekers, die in meer of mindere mate beperkingen hebben. En dat we meer rekening houden met deze mensen bij de inrichting van gebouwen en ruimten. Belangrijk om te vermelden is dat bij deze activiteit niet alle beperkingen aan de orde komen die mensen kunnen hebben.
Wat gaan we doen?
We maken teams van 4 personen. Elk team zal in estafettevorm het parcours afleggen. Eerst nummer 1 van de groep, dan 2, 3 en 4. De tijd wordt gestart als deelnemer 1 begint en stopgezet als nummer 4 over de finish komt. Het team dat het parcours als snelste aflegt, heeft gewonnen.
Een deel van het parcours leggen jullie af met de rolstoel, het tweede deel van het parcours met de rollator. Er is een aantal hindernissen in het parcours aangelegd; hindernissen uit het dagelijks leven. En als je op pad gaat, heb je vaak een tas bij je. Dit bootsen we na. Jullie nemen zittend in de rolstoel een bal mee en met de rollator neem je boeken mee. Als deze vallen begin je opnieuw.
Een uitgezet parcours Rolstoel parkeert achteruit
WERKblad
© 2011 Vilans
uitleg parcours
We zullen nu demonstreren hoe het parcours wordt afgelegd.
Uitleg bij de demonstratie:• Deeersteteamdeelnemerneemtplaatsinderolstoelenontvangteenplasticbalvoorop
schoot.• Deelnemergaatklaarstaanaandestartlijn.• Opstartsignaalhoepelt(zelfmetdehandenvoortbewegenvanderolstoel)hijofzijnaarde
pylonen, zigzagt er doorheen en parkeert de rolstoel aan het einde van de rit achteruit in, in de daarvoor bestemde vakken.
• Hiernapaktdedeelnemerdegereedstaanderollatorenloopthiermeenaardeeerstetafelom de stapel boeken op te halen.
• Hijofzijlegtdeboekenopdezittingvanderollatorenvervolgtzijnwegoverhetparcours,waarbij de drempel genomen moet worden.
• Daarnalevertdedeelnemerdeboekenafbijdetweedetafelenlooptdoornaardefinish,parkeert de rollator in het daarvoor bestemde vak en tikt de volgende teamgenoot af.
• Devolgendeteamgenootlooptenhoepeltdaarnahetzelfdetrajectheenenterug,tiktweerde volgende teamgenoot af en dit herhaalt zich totdat alle teamleden aan de beurt zijn geweest.
• Delaatstedeelnemeruiteenteamwordtgekloktzodrahij/zijoverdeeindstreepkomt.• Degezamenlijketeamtijdtelt.Winnaarishetteamdatdesnelstegezamenlijketeamtijd
neerzet.
De spelregels hebben we op papier gezet, zodat jullie deze allemaal kunnen zien.
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
Sp
elre
gel
s er
vari
ng
spar
cou
rs
Op
nie
uw
beg
inn
en a
ls:
•de
rou
tev
an
het
parc
ou
rsf
ou
tw
ord
tafg
ele
gd
•de
bal
of
deb
oeken
verg
ete
nw
ord
en
•de
bal
of
boeken
vallen
5 S
traf
seco
nd
en v
oor:
•bots
en
(te
gen
elk
aar
of
teg
en
mu
ren
,ta
fels
,p
lan
ten
po
tten
of
an
dere
ob
ject
en
)•o
neig
en
lijk
geb
ruik
van
mate
riale
n•n
iet
corr
ect
in
park
ere
nv
an
rols
toelof
roll
ato
r•o
nsp
ort
ief
ged
rag
WERKblad
© 2011 Vilans
Formulier teamtijden ervaringsparcours
Teamnummer Teamkleur Tijd
1 Rood Min. Sec.
2 Wit Min. Sec.
3 Bruin Min. Sec.
4 Roze Min. Sec.
5 Lichtblauw Min. Sec.
6 Donkerblauw Min. Sec.
7 Paars Min. Sec.
8 Zwart Min. Sec.
9 Groen Min. Sec.
10 Oranje Min. Sec.
23
Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bouw- of verbouwtraject
Inleiding
Wat is het?
Een startbijeenkomst toegankelijkheid is bedoeld om samen met collega’s, samenwerkings-partners en vooral ook ervaringsdeskundigen een start te maken met het werken aan toegankelijkheid. Het is specifiek geschikt bij de start van een nieuw- of verbouwtraject. Wat zijn de doelen voor toegankelijkheid en aan welke eisen moet het gebouw of gebouwde omgeving voldoen?
Voor wie?
Dit instrument is bedoeld voor de voorzitter van een startbijeenkomst, vaak is dit degene die vanuit de zorgorganisatie of woningcorporatie leiding geeft aan een bouw- of verbouwproject.
Opzet bijeenkomst
De bijeenkomst heeft de volgende doelen:• kennismakenmetelkaar;• allebelanghebbendepartijenovertoegankelijkheidinformeren,bijelkaarbrengenen
een stem geven;• gezamenlijkdoelbepalenenstappenvanhetprocesvastleggen(opwelkemomenten
bij elkaar komen en inbreng over toegankelijkheid).
Genodigden
Het is van belang om bij de start alle belanghebbende partijen uit te nodigen. Denk hierbij aan de architect, projectontwikkelaar, kwaliteitsmanager, facilitair manager en de uiteindelijke doelgroep (in de vorm van een cliëntenraad of bewonersraad). Vraag een expert op het gebied van toegankelijkheid.
Voorbeeld opzet bijeenkomst
Totale tijdsduur: 105 minuten, 1 uur en 45 minuten.
10 minuten Welkom en voorstellen;20 minuten Inleiding opdrachtgever over bouwproject;20 minuten Inleiding over toegankelijkheid, wat is het?10 minuten Pauze;30 minuten Gezamenlijk doel bepalen en uitwisselen van de belangrijkste discussiepunten;15 minuten Afspraken maken.
24
Presentatie
Als inleiding op toegankelijkheid heeft Vilans een presentatie ontwikkeld die goed bruikbaar is voor een bijeenkomst over toegankelijkheid. Hierin staan definities en voorbeelden van goede en slechte toegankelijkheid.
ExTra: WErKbLaD PrESEnTaTiE TOEGanKELijKHEiD
Deze kan gebruikt worden voor een inleiding op toegankelijkheid.
Aandachtspunten toegankelijke bijeenkomst
Aandacht voor toegankelijkheid bij bouwprojecten is belangrijk. Zorgen dat de bijeenkomsten waarbij toegankelijkheid van de bouw op de agenda staat ook toegankelijk zijn, is net zo belangrijk. De volgende aandachtspunten voor toegankelijk werken zijn in het bijzonder te gebruiken in de voorbereiding en uitvoering van bijeenkomsten en vergaderingen. Ook bij werkzaamheden die niet te maken hebben met een bouwtraject, is het handig om deze aandachtspunten bij de hand te hebben. Hang dit lijstje op een zichtbare plek, zodat u er altijd aan denkt.
Toegankelijk werken:
• Organiseerbijeenkomstenopeentoegankelijklocatie.
Door vooraf contact op te nemen en te vragen naar de toegankelijkheid van de locatie en de ruimte waarin de bijeenkomst plaatsvindt, voorkomt u problemen.
• Vraagdeelnemersindeuitnodigingnaarspecifiekewensen.
Als u op de hoogte bent van specifieke wensen, kunt u daaraan ook tegemoet komen. Een voorbeeld hiervan is het regelen van de aanwezigheid van een doventolk of het plaatsen van een rolstoeloprijplaat bij de ingang.
• Zorgdatuitnodigingenofanderedocumententoegankelijkzijngeschreven.
Lettertype en lettergrootte zijn hierbij van belang, maar ook het taalgebruik. Kijk voor tips over toegankelijk communiceren op www.AllesToegankelijk.nl.
• Stuuruitnodigingenenanderedocumentenookpermailop.
Mensen die slechtziend of blind zijn, krijgen zo makkelijker toegang tot de informatie. Zij kunnen met speciale leesapparatuur de gewenste vorm kiezen.
• Laatbijpresentatiesdeslideseenondersteuningzijnenniethetcentralepunt.
Om toegankelijkheid duidelijk te maken, zijn plaatjes en foto’s voor een grote groep mensen erg verduidelijkend. Maar zorg ervoor dat het verhaal van de foto goed mondeling wordt toegelicht, zodat blinden en slechtzienden het ook begrijpen.
WERKblad
© 2011 Vilans
Presentatie toegankelijkheid
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
WERKblad
© 2011 Vilans
33
Stappenplan toegankelijkheidsschouw
Inleiding
Wat is het?
Een toegankelijkheidsschouw van gebouwen en ruimten brengt knelpunten op het gebied van toegankelijkheid in kaart. Dit is toepasbaar bij bestaande- en nieuwbouw. Dit stappenplan helpt u een goede schouw te organiseren.
Voor wie?
Bestuurders en vertegenwoordigers van zorgorganisaties en woningcorporaties die verantwoordelijk zijn voor (woon)gebouwen en ruimten. Projectleider bouw of inrichting. Hoe werkt het?
Laat een schouw bij voorkeur uitvoeren door ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen (mensen met verschillende beperkingen) in samenwerking met deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Aan de hand van een vooraf opgestelde (check)lijst beoordelen zij de verschillende aspecten van toegankelijkheid. Hieruit volgt een verslag met aanbevelingen en oplossingsrichtingen voor het toegankelijker en gebruiksvriendelijker maken van het gebouw of de ruimte voor iedereen: mensen met én zonder beperking! Als u het stappenplan volgt, weet u zeker dat u niets vergeet om tot goede aanbevelingen en oplossingsrichtingen te komen.
Stappenplan
1. Samenstellingwerkgroep
Stel een werkgroep samen met een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie en ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen. Nodig bij voorkeur ook een deskundige uit op het terrein van toegankelijkheid.
2. Soortgebouwenen/ofopenbareruimte
Beschrijf zo exact mogelijk welke gebouwen en/of openbare ruimten, inclusief hun functie, u gaat schouwen en stel dat in de werkgroep vast.
3. Doelgroepen
Bepaal met de werkgroep de doelgroepen die gebruik maken van de bij punt 2 beschreven gebouwenen/ofruimten.Gabijvoorkeuruitvanhetprincipe‘toegankelijkheidvooriedereen’,maar stel zonodig prioriteiten.
34
4. Route
Leg vooraf zoveel mogelijk de routes vast in de gebouwen en/of ruimten die worden geschouwd. Dat maakt het in de uitvoering makkelijker. Gebruik daarbij een tekening van het gebouw en/of een kaart van de openbare ruimte.
5. (Check)lijst
Bespreek in de werkgroep welke onderdelen of inrichtingselementen van de gebouwen en/of ruimten de groep gaat schouwen en bepaal op welk detailniveau. Er zijn diverse checklijsten via internet beschikbaar. Bij een globale schouw maakt u alleen foto’s van de belangrijkste knelpunten en zet u daarbij een korte beschrijving.
6. Schouwen
De werkgroep gaat daadwerkelijk schouwen aan de hand van de route en de checklijst. Zorg dat u een fotocamera bij u heeft om foto’s te maken van de knelpunten. Een foto zegt soms meer dan een uitleg.
7. Besprekingknelpuntenenprioriteitenstellen
Bespreek de gevonden knelpunten met de werkgroep. Bepaal welke knelpunten de meeste prioriteit moeten krijgen en waar de zorgorganisatie en/of woningcorporatie uitvoering aan moet geven.
8. Verslaglegging
De werkgroep maakt een verslag met aanbevelingen en oplossingsrichtingen en legt dit voor aan het bestuur van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie.
35
Werken met persona’s
Inleiding
Wat is het?
Het definiëren van persona’s is een effectieve methode om doelgroepen meer tastbaar te maken. Een persona is een archetype van een gebruiker, ofwel een karakterisering van een bepaald type van gebruiker. Op deze manier is het inleven in de doelgroep, hun wensen en behoeften makkelijker. Het in kaart brengen van persona’s helpt om verder te kijken dan de eigen wensen en behoeften. U kunt de persona’s goed gebruiken bij de beoordeling van een voorlopig ontwerp.
Voor wie?
Projectleider bouw of inrichting, ontwerpers, architecten en gebruikers die betrokken zijn bij de toegankelijkheid van (woon)gebouwen en bijbehorende buitenruimten.
Hoe werkt het?
Persona’s zijn in te zetten in het ontwerpproces, bij het beoordelen van de plannen. Bijvoorbeeld bij het checken van de tekeningen op toegankelijkheid voor verschillende typen gebruikers. Eventuele problemen komen daarmee tijdig aan de oppervlakte en worden zo voorkomen. De ontwerper van het plan kan ze zelf gebruiken om de plannen direct aan te toetsen. U kunt persona’s ook gebruiken tijdens bijeenkomsten met collega’s of met een klankbordgroep met ervaringsdeskundigen.
Stappenplan
Hieronder volgt een korte uitleg over hoe u de persona’s inzet tijdens een bijeenkomst met een klankbordgroep van bijvoorbeeld bewoners of specifieke ervaringsdeskundigen.
Voorbereiding:
1. Ontwikkelenpersona’s
Zorg voor passende persona’s die de verscheidenheid in toekomstige gebruikers weergeven. Ken de persona’s beperkingen toe die van invloed zijn op de toegankelijkheid.
ExTra: WErKbLaD ViEr aLGEMEnE PErSOna’S
Vilans heeft vier persona’s ontwikkeld. Een algemene persona beschrijft de persoon; leeftijd, achtergrond, leefsituatie, interesses en beperkingen.
36
ExTra: WErKbLaD VOOrbEELD Van uiTbrEiDinGEn Van DE aLGEMEnE PErSOna’S
De algemene persona’s zijn eenvoudig uit te breiden, zodat ze passen bij een specifieke situatie. Een voorbeeld hiervan is gegeven van bewoners en bezoekers van een cluster van kleinschalige woonvormen naast elkaar. De uitbreiding geeft informatie over hoe de persoon het gebouw (in het voorbeeld de kleinschalige woonvorm) gebruikt.
2. Voorlopigontwerpalsbasis
Print de tekeningen van het voorlopig ontwerp op groot vel. Zorg voor voldoende exemplaren.
Tijdens bijeenkomst:
3. Maakgroepjesvanongeveerdrieàvierpersonen
4. Instructiedeelnemers
Geef uitleg aan de deelnemers: a. Lezen van de persona.b. Beoordelen van de tekening op basis van de persona. Welke mogelijke knelpunten komen
ze tegen? Hoe kan het wellicht beter?c. Kort opschrijven van de knelpunten en mogelijke oplossingen.
5. Deeldepersona’sentekeningenuitaandegroepjes
6. Aandeslag
De deelnemers krijgen ongeveer 30 minuten de tijd voor het beoordelen van de tekeningen.
7. Plenaireterugkoppeling
Elke groep vertelt kort wat ze is tegengekomen; in welk opzicht heeft het voorstel verbetering nodig?
8. Discussie
Discussieer met de hele groep. Wat zijn de belangrijkste knelpunten van het voorstel? Maak een lijstje van prioriteiten. De geeltjesmethode (ook in deze toolkit omschreven) helpt hier vaak bij. Het prioriteren kan ook in een volgende bijeenkomst plaatsvinden.
9. Verzameldeopmerkingenvandegroepen
Per
soon
1: M
evro
uw
Soe
had
i, 83
jaar
Mev
rouw
Soe
hadi
is 8
3 ja
ar
en z
eer
slec
htzi
end.
Ze
woo
nt
sam
en m
et h
aar
man
in e
en
vrijs
taan
d hu
is. H
et e
chtp
aar
heef
t al
tijd
in d
it h
uis
gew
oond
en
ze
kenn
en d
e om
gevi
ng g
oed.
M
evro
uw S
oeha
di z
iet
nog
maa
r ee
n pa
ar m
eter
voo
r zi
ch. D
it
bete
kent
dat
ze
pas
heel
laat
di
ngen
zie
t. Z
o he
eft
ze la
atst
ni
et g
ezie
n da
t er
een
fiet
s aa
n kw
am. Z
e st
ak o
ver
terw
ijl d
at
eige
nlijk
nie
t ko
n. H
et is
goe
d da
t de
fiet
ser
zulk
e go
ede
rem
men
ha
d! S
inds
dien
gaa
t ze
nie
t m
eer
alle
en o
p pa
d. D
at v
indt
ze
te
geva
arlij
k.
Dag
elijk
s m
aakt
het
ech
tpaa
r S
oeha
di e
en k
orte
wan
delin
g.
Alt
ijd s
amen
dus
. Ze
geni
eten
no
g st
eeds
van
de
moo
ie
omge
ving
en
nem
en d
e kl
eure
n,
geur
en e
n ge
luid
en in
zic
h op
. Mev
rouw
Soe
hadi
gaa
t da
arna
ast
wek
elijk
s m
et
de t
axi o
p be
zoek
bij
een
vrie
ndin
die
in e
en k
lein
scha
lige
woo
nvor
m w
oont
.
%
Per
soon
2: D
imar
, 40
jaar
Dim
ar is
een
man
van
40
jaar
m
et e
en li
cham
elijk
e en
lich
t ve
rsta
ndel
ijke
bepe
rkin
g. H
ij zi
t in
een
rols
toel
. Hij
woo
nt
sind
s 6
jaar
zel
fsta
ndig
, in
een
aang
epas
te w
oonv
orm
. K
lein
scha
lig, w
at h
ij he
el
plez
ieri
g vi
ndt
omda
t hi
j nie
t ho
udt
van
veel
dru
kte
om z
ich
heen
. Hij
krijg
t da
ar d
e hu
lp
en o
nder
steu
ning
die
hij
nodi
g he
eft.
Hij
gaat
elk
e da
g na
ar z
ijn
wer
k op
de
soci
ale
wer
kpla
ats.
H
ij w
ordt
opg
ehaa
ld m
et e
en
busj
e. In
zijn
vri
je t
ijd s
peel
t hi
j vaa
k co
mpu
ters
pelle
tjes
. D
aarn
aast
gaa
t hi
j in
de z
omer
gr
aag
viss
en b
ij de
riv
ier
een
klei
n ei
ndje
ver
dero
p. D
an h
eeft
hi
j rus
t om
zic
h he
en.
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
Per
soon
3: S
ann
e, 7
jaar
San
ne is
een
spo
ntan
e m
eid.
Ze
heef
t ee
n ve
rsta
ndel
ijke
bepe
rkin
g, h
et
Syn
droo
m v
an D
own.
Ze
krijg
t be
gele
idin
g va
nuit
de
woo
nvor
m, w
aar
ze
sam
en m
et 5
and
ere
kind
eren
in d
e le
efti
jd v
an 7
tot
15 ja
ar w
oont
. S
inds
kor
t zi
t S
anne
ook
in e
en ro
lsto
el. D
at m
aakt
het
voo
r ha
ar h
eel l
asti
g
en d
aar
moe
t ze
erg
aan
wen
nen.
Ze
kan
nog
niet
goe
d om
gaan
met
de
rols
toel
en
bot
st re
gelm
atig
erg
ens
tege
naan
. Dat
frus
tree
rt h
aar.
Des
onda
nks
geni
et
ze v
an d
e ge
zelli
ghei
d om
haa
r he
en e
n bl
ijft
ze v
rolij
k.
Per
soon
4: M
enee
r d
e B
oer,
77 ja
ar
Men
eer
de B
oer
is a
ardi
g op
le
efti
jd. H
ij is
nog
hee
l goe
d bi
j ke
nnis
, maa
r ho
ort
slec
ht e
n lo
opt
met
een
rolla
tor.
Vana
f zi
jn 5
0ste
wer
d zi
jn g
ehoo
r st
eeds
sle
chte
r. O
p ee
n ge
geve
n m
omen
t he
eft
men
eer
de B
oer
geho
orap
para
ten
gekr
egen
. Dat
hi
elp
een
tijd
, maa
r nu
wor
dt
het
ook
met
de
appa
rate
n la
stig
om
alle
s te
ver
staa
n. T
elev
isie
kijk
en is
ee
n pr
oble
em e
n al
s er
teve
el m
ense
n bi
j elk
aar
zitt
en, k
an h
ij he
t ge
spre
k m
oeili
jk v
olge
n. D
e be
l hoo
rt h
ij ni
et.
Reg
elm
atig
kom
t he
t vo
or d
at m
enee
r de
Boe
r al
leen
thu
is is
. De
ande
re
bew
oner
s va
n de
woo
nvor
m z
ijn d
an e
ven
wan
dele
n. D
it v
indt
men
eer
geen
le
uke
acti
vite
it e
n hi
j lee
st d
an li
ever
de
kran
t. H
ij ge
niet
van
de
rust
.
%
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
Per
soon
1: M
evro
uw
Soe
had
i, 83
jaar
,
bez
oeke
r w
onin
g L
ind
e
Mev
rouw
Ver
stra
ten
woo
nt in
een
kle
insc
halig
e w
oonv
orm
. Haa
r be
ste
vrie
ndin
, mev
rouw
Soe
hadi
, kom
t w
ekel
ijks
op b
ezoe
k. S
amen
dri
nken
ze
dan
koffi
e en
mak
en g
ezel
lig e
en p
raat
je. D
e kl
eins
chal
ige
woo
nvor
m h
eet
Lind
e en
is o
nder
deel
van
een
aan
tal k
lein
scha
lige
woo
nvor
men
die
naa
st e
lkaa
r lig
gen.
Zo
heb
je o
ok n
og Ie
p en
Kas
tanj
e.
Mev
rouw
Soe
hadi
is z
eer
slec
htzi
end.
Ze
kom
t al
tijd
met
de
taxi
, die
sto
pt b
ij de
inga
ng v
an h
et g
ebou
w. D
aarn
a vi
ndt
ze z
elf h
aar
weg
, han
gt h
aar
jas
op e
n ga
at n
aar
de w
oonk
amer
, waa
r m
evro
uw V
erst
rate
n al
op
haar
wac
ht.
Moo
i wee
r va
ndaa
g, n
iet
waa
r? Z
e pr
aten
ove
r de
dag
elijk
se d
inge
n en
voo
rdat
m
evro
uw S
oeha
di w
eer
naar
hui
s ga
at, m
aakt
ze
alti
jd e
ven
gebr
uik
van
het
toile
t. Z
e w
oont
op
een
half
uur
tje
rijd
en b
ij ha
ar v
rien
din
vand
aan.
i H
oe b
ewee
gt m
evro
uw S
oeha
di d
oor
het
gebo
uw?
Wel
ke m
ogel
ijke
obst
akel
s ko
mt
ze te
gen
en h
oe k
unne
n di
e w
orde
n w
egge
nom
en?
i H
oe e
rvaa
rt z
ij de
ver
schi
llend
e ru
imte
n en
kan
het
ver
blijf
voo
r ha
ar
aang
enam
er w
orde
n ge
maa
kt?
%
Per
soon
2: D
imar
, 40
jaar
, bew
oner
won
ing
Iep
Dim
ar w
oont
al e
en t
ijdje
nie
t m
eer
bij z
ijn o
uder
s. H
ij is
hee
l blij
dat
hij
nu, m
et h
ulp
en o
nder
steu
ning
, zel
fsta
ndig
kan
won
en. H
ij w
oont
in e
en
aangepastewoonvorm‘Iep’genaamd.Kleinschalig,w
athijheelplezierig
vind
t om
dat
hij n
iet
houd
t va
n ve
el d
rukt
e om
zic
h he
en. I
n de
won
ing
Iep
won
en 6
vol
was
sene
n di
e ni
et z
elfs
tand
ig k
unne
n w
onen
, met
ver
stan
delij
ke
bepe
rkin
gen
en/o
f aut
isti
sche
ken
mer
ken.
In d
e ro
lsto
el k
an D
imar
zic
h go
ed b
eweg
en d
oor
de v
ersc
hille
nde
ruim
ten
van
het
gebo
uw. E
n al
s hi
j zin
hee
ft, n
odig
t hi
j een
goe
de v
rien
d ui
t di
e sa
men
met
he
m c
ompu
ters
pelle
tjes
doe
t. A
llebe
i zit
ten
ze in
een
rols
toel
, maa
r da
t m
ag
geen
bel
emm
erin
g zi
jn. Z
e he
bben
vee
l ple
zier
sam
en.
i H
oe b
eweg
en D
imar
en
zijn
vri
end
door
de
vers
chill
ende
ruim
ten?
W
elke
mog
elijk
e ob
stak
els
kom
en z
e te
gen
en h
oe k
unne
n di
e w
orde
n w
egge
nom
en?
i W
at is
een
goe
de p
lek
voor
het
spe
len
van
com
pute
rspe
lletj
es?
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
Per
soon
3: S
ann
e, 7
jaar
, bew
oner
won
ing
Kas
tan
je
San
ne w
oont
in e
en w
oonv
orm
voo
r ki
nder
en m
et b
eper
king
en. Z
e w
oont
sa
men
met
5 a
nder
e ki
nder
en in
de
leef
tijd
van
7 to
t 15
jaar
. S
anne
maa
kt s
inds
kor
t ge
brui
k va
n ee
n ro
lsto
el. Z
e w
il gr
aag
zelf
van
haa
r sl
aapk
amer
naa
r de
bad
kam
er k
unne
n en
ook
zel
f naa
r de
woo
nkam
er e
n ke
uken
gaa
n. B
ij he
t hu
is is
een
gro
te t
uin.
San
ne s
peel
t gr
aag
buit
en, l
ekke
r sc
hom
mel
en o
p de
spe
cial
e ro
lsto
elsc
hom
mel
. Dan
voe
lt z
e w
ind
door
haa
r ha
ren
en v
oelt
ze
zich
zo
vrij
als
een
voge
l.
Som
s ga
at z
e la
ngs
bij d
e bu
ren,
de
bew
oner
s va
n w
oonv
orm
Lin
de. D
aar
won
en o
uder
e m
ense
n di
e he
el a
ardi
g vo
or S
anne
zijn
. Ze
doen
dan
wel
een
s sa
men
een
spe
lletj
e.
i H
oe b
ewee
gt S
anne
zic
h do
or d
e ve
rsch
illen
de ru
imte
n en
erv
aart
zij
dit?
Wel
ke m
ogel
ijke
obst
akel
s ko
mt
zij t
egen
en
hoe
kunn
en d
ie w
orde
n w
egge
nom
en?
i W
elke
obs
take
ls z
ou z
ij te
gen
kunn
en k
omen
als
ze
naar
de
bure
n ga
at?
%
Per
soon
4: M
enee
r d
e B
oer,
77 ja
ar,
bew
oner
won
ing
Lin
de
Men
eer
de B
oer
is a
ardi
g op
leef
tijd
. Hij
is n
og h
eel g
oed
bij k
enni
s, m
aar
hoor
t sl
echt
. Tel
evis
ie k
ijken
is e
en p
robl
eem
en
als
er te
veel
men
sen
bij
elka
ar z
itte
n, k
an h
ij he
t ge
spre
k m
oeili
jk v
olge
n. D
e be
l hoo
rt h
ij ni
et.
Reg
elm
atig
kom
t he
t vo
or d
at m
enee
r de
Boe
r al
leen
thu
is is
. De
ande
re
bew
oner
s va
n de
woo
nvor
m z
ijn d
an e
ven
wan
dele
n. D
it v
indt
men
eer
geen
le
uke
acti
vite
it e
n hi
j lee
st d
an li
ever
de
kran
t. H
ij ge
niet
van
de
rust
.H
et g
eeft
hem
ook
de
gele
genh
eid
om o
p m
omen
ten
dat
hij d
aar
zin
in h
eeft
, de
radi
o of
tele
visi
e aa
n te
zet
ten.
Het
gel
uid
kan
hard
, wan
t ni
eman
d he
eft
er
dan
last
van
. Af e
n to
e st
aat
hij o
p om
een
kop
je k
offi
e te
mak
en o
f naa
r he
t to
ilet
te g
aan.
i H
oe b
ewee
gt m
enee
r de
Boe
r zi
ch d
oor
de ru
imte
? W
elke
mog
elijk
e ob
stak
els
kom
t hi
j teg
en e
n ho
e ku
nnen
die
wor
den
weg
geno
men
?
i H
oe k
an z
ijn v
erm
inde
rd g
ehoo
r, na
ast
geho
orap
para
ten,
ond
erst
eund
w
orde
n?
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
41
Visuele prikkelmethode
Inleiding
Wat is het?
De visuele prikkelmethode is een methode voor het in kaart brengen van de ervaringen en wensen van doelgroepen voor hun leefomgeving. Dit gebeurt door het maken van foto’s. Hiermee brengen zij zowel belevingsaspecten in kaart, als ook ergonomische punten en praktische knelpunten. Bijvoorbeeld de obstakels die de doelgroepen tegenkomen in hun leefomgeving.
Voor wie?
De methode is bedoeld voor projectleiders bij de zorgorganisatie of woningcorporatie die verantwoordelijk zijn voor de inrichting van (woon)gebouwen en ruimten.
Wanneer gebruiken?
De methode brengt informatie in kaart over behoeften, gevoelens, verwachtingen, wensen en welbevinden van burgers.
Hoe werkt het?
Een aantal bewoners (denk hierbij aan leden van de cliëntenraad of bewonersraad) krijgt een camera om een aantal foto’s te maken. De deelnemers kunnen ook, in plaats van foto’s maken of aanvullend op de foto’s, bestaande foto’s of plaatjes uitzoeken. Geef vooraf duidelijk uitleg over het onderwerp van de foto’s. Bekijk de foto’s gezamenlijk. Daarbij geeft de fotograaf uitleg bij de door hem of haar gemaakte foto’s. Waarom is deze plek of deze situatie gefotografeerd? Zo ontstaat een beeld van de wensen van bewoners.
Stappenplan
De methode bestaat uit zes stappen.
1. Opdrachtbepalen
Bepaal wat de foto’s en plaatjes inzichtelijk moeten maken. Met welk doel worden de foto’s gemaakt? Het is belangrijk om deelnemers met een duidelijke opdracht op pad te sturen. Bijvoorbeeld:‘Watvindtueenprettigeruimteinhetwooncomplex?’Of‘Maakfoto’svanruimtes waar u zich onveilig voelt’.
2. Organisatievooraf
a. Selecteer deelnemers: hoeveel mensen doen er mee en wie? Het kan een groep mensen zijn die als klankbordgroep fungeert, een groep bewoners uit een bepaalde woonvorm of bijvoorbeeld de cliëntenraad.
42
b. Regel fotocamera’s: voor het maken van foto’s zijn camera’s nodig. Het is belangrijk dat de camera’s goed en gemakkelijk te gebruiken zijn. Deelnemers kunnen hun eigen camera’s gebruiken of er worden camera’s uitgeleend.
c. Verzamel tijdschriften als u gebruik wilt maken van bestaande plaatjes of verzamel adressen van sites waarop deelnemers relevante plaatjes kunnen vinden.
3. Uitlegaandedeelnemers
a. Opdracht op papier: Voor de deelnemers is het prettig om de opdracht op papier te ontvangen en te kunnen lezen. Stel ook een deadline, zodat duidelijk is wanneer de foto’s gemaakt moeten zijn.
b. Schriftje of opschrijfformulier voor uitleg bij de foto’s/plaatjes: Onderdeel van de methode is dat de deelnemers uitleggen wat ze gefotografeerd hebben. Voor een uitleg op papier is een schriftje waar foto’s ingeplakt kunnen worden met ruimte voor opmerkingen een optie.
ExTra: WErKbLaD OPSCHrijffOrMuLiEr ViSuELE PriKKELMETHODE
Gebruik het opschrijfformulier voor het verzamelen van de foto’s en plaatjes. Elke deelnemer vult het in.
4. Verzameldefoto’seninterviewdedeelnemers
Als de foto’s allemaal gemaakt zijn, kunt u ze bekijken en toelichting vragen aan de deelnemers over de gemaakte foto’s. De vragen zorgen voor extra toelichting. Voorbeeldvraag: ‘Waaromheeftuditgefotografeerd?’,‘Watvindtuhierontoegankelijkaan?’,‘Hoezouuditgraag anders zien?’.
ExTra: WErKbLaD inTErViEWVraGEn ViSuELE PriKKELMETHODE
Deze vragenlijst dient ter ondersteuning van de interviews met de deelnemers.
5. Abstraherenvanwensen
Uit de foto’s en motivatie erbij formuleert u wensen of juist kenmerken van hoe het niet moet. Bijvoorbeeld: kenmerken van onveilige ruimtes of ontoegankelijke gebouwen.
6. Toetseventueeldeuitsprakenineenpanelsessie
De uitspraken en de kenmerken die uit de foto’s naar voren komen, toetst u aan de ideeën van andere deelnemers. Zijn alle belangrijke onderdelen genoemd? Of zijn er nog aanvullingen?
Meer informatie over de achtergrond van de visuele prikkelmethode, voorbeelden van hoe de methodeisingezetengebruikt,zijntevindenindepublicatie‘BelevinginBeeld’(tebestellenvia www.vilans.nl).
Om de visuele prikkelmethode gemakkelijk te gebruiken, vindt u in deze toolkit twee instrumenten. Dat zijn een voorbeeldformulier voor het verzamelen van de foto’s met aantekeningen en een vragenlijst met de vragen die u stelt om achterliggende gedachten bij de foto’s nog beter in kaart te brengen.
43
Extra uitleg methode
Deze methode is in principe ontwikkeld voor renovatie of herbouw van verzorgingsinstellingen. Doel is in kaart te brengen wat bewoners vinden van hun woonplek en wat aan de hand van hun beleving ervan, moet blijven dan wel anders gebouwd of ingericht moet worden. De methode is een combinatie van enkele kwalitatieve methoden en technieken die in onderling verband met elkaar zijn gebracht. De methode bestaat uit individuele en groepsinterviews over de leefomgeving. Bij de interviews maakt u gebruik van visuele prikkels (foto´s en andere afbeeldingen) die door de ondervraagden zelf zijn vervaardigd of uitgezocht. Door het gebruik van fotomateriaal worden emotionele en intuïtieve dimensies aangeboord.
De gebruikers wordt gevraagd van tevoren foto’s/beelden te maken en mee te nemen om in klein verband aan te geven wat ze als prettig ervaren en wat juist niet. Dit hoeft niet te gaan over een zelfde soort gebouw of ruimte, maar het gaat meer om het gevoel van rust, geborgenheid of juist openheid waar we naar zoeken. Deze methode is vooral geschikt als men ervaringen van respondenten over een langere periode wil registreren. De deelnemers krijgen de tijd om verschillende foto’s en andere afbeeldingen te verzamelen. Zo kunnen verschillende ervaringen worden meegenomen. Als bijvoorbeeld positieve en minder positieve elementen van een wooncomplex worden verzameld, kunnen gebeurtenissen in de tijd (hangjeugd bij de ingang, stoep vol fietsen als de naastgelegen school uit gaat, vuil in de gezamenlijke hal) worden vastgelegd. Dergelijke ervaringen worden niet verzameld als de deelnemers 1 dag krijgen om foto’s te maken. In plaats van foto’s kunt u de deelnemers ook videobeelden laten maken.
Verder lezen
• Damvan,Sandra,Reede,Liesbeth,RoyersTheo,VeenvanderRoelf,Coevorden:inzicht in toekomstige vragen op het gebied van wonen, welzijn en zorg, NIZW 2003.
• Royers,TheoenReede,Liesbeth:De visuele prikkelmethode, uit: Kwalon, p. 127-137.• Royers,Theo,Reede,LiesbethenStephan,C.:Beleving in beeld. Bewoners van
verzorgingshuizen fotograferen hun wereld, NIZW (2001) Utrecht.• Sannen,H.,Reede,L.enRoyers,T.:Hoe wij senioren willen leven en wonen. Handleiding
VPM: Een methode om met behulp van foto´s de visie van senioren op hun woonplaats in beeld te brengen, KBO-Brabant en NIZW (2002) Den Bosch/Utrecht.
WERKblad
© 2011 Vilans
Opschrijfformulier visuele prikkelmethode
Foto/plaatje
Motivatie
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
WERKblad
© 2011 Vilans
Interviewvragen visuele prikkelmethode
Vragen voor individueel interview met een deelnemer over de gemaakte foto’s.
Vragen per foto
1. Wat is het belangrijkste onderdeel van de foto?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Waarom heeft u deze foto gemaakt?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Wat voor gevoel roept de foto bij u op?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Wat vindt u hier (on)toegankelijk aan?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5. Hoe kan het beter?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Eindvraag
Te stellen nadat alle foto’s zijn besproken.
6. Wat heeft voor u de meeste prioriteit?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
46
Geeltjesmethode
Inleiding
Wat is het?
De geeltjesmethode is een methode voor het verzamelen van waarnemingen, wensen en ideeën van verschillende mensen tijdens bijeenkomsten. Hiervoor maken de deelnemers gebruik van zelfklevende memoblaadjes; ook wel geeltjes genoemd. Zij beschrijven geeltjes met hun ideeën en wensen en categoriseren de geeltjes.
Voor wie?
Een projectleider van een project over toegankelijkheid. Bijvoorbeeld projectleider bouw of inrichting of projectleider facilitaire zaken. Bij bijeenkomsten met cliënten en/of (toekomstige) bewoners kan de voorzitter deze methode hanteren.
Hoe werkt het?
Bepaal eerst het thema waarover u de waarnemingen of wensen wilt inventariseren. Voorbeelden zijn:• Klachtenovertoegankelijkheidinhet(woon)gebouwofderuimte.• Ideeënvooreentoegankelijknieuwgebouw.• Eisenaandeleefomgevingwaarmensenelkaarontmoeten.• Vragenovertoegankelijkheid.Alle deelnemers krijgen geeltjes om te beschrijven en te plakken op een afgesproken plek. Gebruik daarvoor een grote poster of flap-over. Per geeltje schrijft elke deelnemer een nieuwe klacht, idee of eis op en plakt deze op gedurende een afgesproken tijdsperiode. Daarna verzamelt u de geeltjes in categorieën of per onderwerp. U analyseert ze en gebruikt ze voor discussie met de deelnemers.
Werkwijze
Er zijn veel verschillende variaties op de geeltjesmethode. Hieronder zijn er twee uitgewerkt met een voorbeeld van de gebruikswijze.
Geeltjes voor klachten of waarnemingen
De geeltjesmethode is een manier om inzichtelijk te krijgen hoeveel klachten er binnenkomen en waarover ze gaan. Ook is de methode geschikt om te kijken naar vragen over toegankelijkheid. De geeltjes geven een overzicht van aantallen en inhoud.
• Maakafsprakenoverwateropdegeeltjeskomt.Anoniemofjuistniet.Metdatumentijdstip of juist niet?
• Spreekafwatderegistratieperiodeis.• Plakdegeeltjesopeenflap-overopeenzichtbareplek,zodatiedereendevoortgangziet.• Hetaantalgeeltjeslaatzienhoeveelklachtenofvragenerzijnenwaaroverzegaan.
47
• Clusterdegeeltjesaanheteindevanderegistratieperiodenaaronderwerp.Ukrijgtinzichtin de belangrijkste onderwerpen om mee aan de slag te gaan.
Als u in een oogopslag wilt zien of er in een week veel of weinig klachten binnenkomen, kunt u de poster met de opgeplakte geeltjes indelen in vlakken die weken voorstellen (zie de foto van een voorbeeld).
Flap-overmetopgeplaktegeeltjes,ingedeeldperweek
Geeltjes voor ideeën of eisen
De geeltjesmethode kunt u ook gebruiken om ideeën van verschillende mensen in kaart te brengen en in een groep te bespreken, te ordenen en om te bepalen wat belangrijk is en wat niet. Hieronder gaan we in op het gebruik van geeltjes voor de verzameling van ideeën/eisen tijdens een bijeenkomst.
• Bepaalalsvoorzittervandebijeenkomstwatuwiltweten.Steleenduidelijkevraagopwaarmee de deelnemers geeltjes kunnen vullen.
• Deelgeeltjes(ongeveer10perpersoon)enstiftenuitaandedeelnemers.• Dedeelnemersschrijvenindividueeldegeeltjes.Pergeeltjeéénantwoord.• Neemdegeeltjesin.Vraageventueeltoelichtingbijdegeeltjesomachterliggende
gedachten te ontdekken.• Plakdegeeltjesopdeflap-overenstructureerze.Plakdubbelenbijelkaarengroepeer
waar dat mogelijk is. Doe dit samen met de deelnemers van de bijeenkomst. Zie de foto voor een voorbeeld.
48
Flap-overmetgeeltjes,gegroepeerdwaardatmogelijkis
Opzet gebruik van de methode tijdens bijeenkomst
Totale tijdsduur: 45 minuten
5 minuten uitleg geeltjesmethode en thema; 15 minuten deelnemers vullen de geeltjes met ideeën of antwoorden; 5 minuten opplakken van de geeltjes; 5 minuten structureren/groeperen van de geeltjes;15 minuten discussie over de antwoorden op de geeltjes + conclusie.
49
Collage ideeën leefomgeving
Inleiding
Wat is het?
Deze methode laat (toekomstige) bewoners belangrijke kenmerken van een ideale omgeving of gebouw (bijvoorbeeld een kleinschalige woonvorm) ontwerpen en geeft inzicht in de wensen en eisen die zij stellen aan de omgeving. Hierbij krijgt de creativiteit van mensen de vrije loop en geven zij los van voorbeelden een ideale situatie vorm. Deze methode is bruikbaar bij planvorming.
Voor wie?
Architecten, ontwerpers of projectleiders van bouw- of inrichtingsprojecten. Leidinggevenden kunnen dit inzetten voor het in kaart brengen van wensen van de gebruikers met betrekking tot de omgeving.
Hoe werkt het?
Met collages maken de deelnemers elementen van een ideale leefomgeving of ideaal gebouw inzichtelijk.De deelnemers zoeken plaatjes met: • productendiezemooiofprettigvinden(stijlvanmeubelsbijvoorbeeld);• kleurendiezijaansprekendvinden;• elementenwaarvanzehouden(plantenbijvoorbeeld);• etcetera.Mensen gaan zelf vrij nadenken over hoe zij het willen, en brengen zo belevingsaspecten naar voren. Als je zelf iets maakt komt daar meer gevoel bij kijken dan bij het voeren van een gesprek. Een gesprek is bij deze methode wel noodzakelijk voor achterliggende verhalen bij de collage.
Werkwijze
Zelf ontwerpen van een ideale situatie kan ieder voor zich doen. Toch is een bijeenkomst handig om dat de uitwisseling van gedachten, het achterhalen van de achterliggende verhalen bij de collages, ook een belangrijk onderdeel is van deze methode.
Tijdens de bijeenkomst krijgen de deelnemers de opdracht uitgelegd en gaan ze in het eerste deel zelf aan de slag met het maken van de collage. Ze gebruiken plaatjes, bijvoorbeeld uit tijdschriften, om sferen neer te zetten of voorbeelden te geven van ruimtes of gebouwen die ze prettig vinden of juist onprettig. In de uitleg kunt u randvoorwaarden geven. Deze methode is echter juist bedoeld om mensen vrij te laten denken. Dus zorg ervoor dat u niet teveel beperkende voorwaarden meegeeft. De meerwaarde zit in de nieuwe en vrije ideeën.
50
Voorbeeldvaneencollagemetalsopdracht‘gebruiksvriendelijkekleinschaligewoonvorm’
In het tweede deel van de bijeenkomst staat de toelichting op de collages centraal en een discussie waarin de deelnemers de verschillende collages met elkaar vergelijken en u belangrijke kenmerken voor een gebouw of de leefomgeving abstraheert. Noteer tijdens discussie belangrijke kenmerken op een flapover. Maak eventueel een tweedeling: wat het NIET moet zijn/hebben en wat het WEL moet zijn/hebben.
Deelnemers
Het is prettig om de bijeenkomst met zes tot maximaal tien personen te doen. Met dit aantal kunt u een discussie voeren zonder dat het onoverzichtelijk wordt. De deelnemers zijn mensen die in de toekomst te maken krijgen met de nieuw ontworpen leefomgeving of gebouw. Bijvoorbeeld bewoners die naar de nieuwe kleinschalige afdeling van de zorgorganisatie verhuizen. Om zoveel mogelijk verschillende wensen in kaart te brengen, vraagt u specifieke deelnemers. Als het over bruikbaarheid en toegankelijkheid gaat, nodigt u mensen met verschillende beperkingen uit om hiermee zoveel mogelijk problemen van tevoren te tackelen. Selectie deelnemers: • Zestottienpersonen.• Deelnemershebbentemakenmette(ver)bouwengebouwofleefomgeving.• Deelnemersmetverwachteverschillendeinbreng;mensenmetverschillendebeperkingen.
benodigde materialen
Voor de bijeenkomst heeft u de volgende materialen nodig:• VellengrootpapierA3ofzelfsA2formaat• Potloden,kleurpotloden,pennen,stiften
51
• Plakbandomdevellenoptekunnenhangenenplaatjestekunnenplakkenopdevellen• Lijm• Scharen• Tijdschriften• Flap-over• Fototoestel
Voorbeeld opzet bijeenkomst
Totale tijdsduur: 105 minuten, 1 uur en 45 minuten
15 minuten welkom en inleiding met uitleg opdracht;30 minuten maken van de collage;10 minuten pauze;20 minuten toelichting op de collages;20 minuten discussie met abstraheren belangrijke kenmerken;10 minuten afsluiting.
TIP: MAAkfOTO’SVAnDeOnTweRPen,ZODATUZekUnTOPSLAAnenBewARen.
52
Plattegrond ideale leefomgeving
Inleiding
Wat is het?
Om ideeën van toekomstige bewoners van een nieuw wooncomplex te inventariseren, vraagt u hen een plattegrond te schetsen. Door het zelf laten schetsen van een plattegrond, maakt u wensen en eisen over het gebruik van een wooncomplex inzichtelijk. Dit is een manier om de creativiteit van mensen de vrije loop te geven en los van voorbeelden een ideale situatie vorm te geven. Deze methode is bruikbaar bij planvorming.
Voor wie?
Architect, ontwerpers of projectleiders van bouw- of inrichtingsprojecten. Leidinggevenden kunnen deze methode inzetten voor het in kaart brengen van wensen van bewoners/gebruikers met betrekking tot de omgeving.
Hoe werkt het?
Met het ontwerpen van plattegronden maken de deelnemers de elementen van een voor hen ideale leefomgeving of ideaal gebouw inzichtelijk, vooral voor het gebruik van de ruimte. Zij geven de indeling van een ruimte vorm. Doordat mensen zelf vrij gaan nadenken over hoe zij het willen, komen belevingsaspecten naar voren. Als je zelf iets maakt, komt daar meer gevoel bij kijken dan bij het voeren van een gesprek. Een gesprek is bij deze methode wel noodzakelijk voor een toelichting op de plattegrond.
Werkwijze
Zelf ontwerpen van een ideale situatie kan ieder voor zich doen. Toch is een bijeenkomst een handige vorm, omdat de uitwisseling van gedachten ook een belangrijk onderdeel is van deze methode.
Tijdens de bijeenkomst krijgen de deelnemers de opdracht uitgelegd en gaan ze in het eerste deel zelf aan de slag met het ontwerpen. In de uitleg kunt u randvoorwaarden geven. Deze methode is echter juist bedoeld om mensen vrij te laten denken, dus zorg ervoor dat u niet teveel beperkende voorwaarden meegeeft. De meerwaarde zit het hem in de nieuwe en vrije ideeën.
In het tweede deel van de bijeenkomst staat de toelichting op de ontwerpen centraal en een discussie waarbij deelnemers de verschillende ontwerpen met elkaar vergelijken en belangrijke kenmerken voor een gebouw of de leefomgeving abstraheren.
53
Voorbeeldvaneenplattegrondmetalsopdracht‘gebruiksvriendelijkekleinschaligewoonvorm’
Deelnemers
Het is prettig om de bijeenkomst met zes tot maximaal tien personen te doen. Met dit aantal kunt u een discussie voeren zonder dat het onoverzichtelijk wordt. De deelnemers zijn mensen die in de toekomst te maken krijgen met de nieuw ontworpen leefomgeving of gebouw. Bijvoorbeeld bewoners die in het nieuwe wooncomplex komen wonen. Om zo veel mogelijk verschillende wensen in kaart te brengen, kunt u gericht deelnemers vragen. Als het over bruikbaarheid en toegankelijkheid gaat, nodigt u mensen met verschillende beperkingen uit om zo zoveel mogelijk problemen van tevoren te tackelen. Selectie deelnemers:• zestottiendeelnemers;• deelnemershebbentemakenmette(ver)bouwengebouwofleefomgeving;• deelnemersmetverwachteverschillendeinbreng;mensenmetverschillendebeperkingen.
benodigde materialen
Voor de bijeenkomst heeft u de volgende materialen nodig:• VellengrootpapierA3formaat• Potloden,kleurpotloden,pennen,stiften• Plakbandomdevellenoptekunnenhangen• Flap-over• Fototoestel
54
Voorbeeld opzet bijeenkomst
Totale tijdsduur: 105 minuten; 1 uur en 45 minuten.
15 minuten welkom en inleiding met uitleg opdracht;30 minuten plattegrond tekenen;10 minuten pauze;20 minuten toelichting op de plattegronden;20 minuten discussie met abstraheren belangrijke kenmerken;10 minuten afsluiting.
TiP: MaaK fOTO’S Van DE OnTWErPEn, zODaT u zE KunT OPSLaan En bEWarEn
55
Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen
Inleiding
Wat is het?
Met dit stappenplan en het schema kunt u zelf een programma van eisen opstellen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw en verbouw). Deze activiteit is het begin van een bouw- of verbouwtraject, met als uiteindelijk resultaat een toegankelijk gebouw voor iedereen: mensen met én zonder beperking!
Voor wie?
Projectleiders bouw of inrichting bij zorgorganisaties en woningcorporaties die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een (woon)gebouw.
Hoe werkt het?
Bij voorkeur stelt een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie of woningcorporatie een programma van eisen op in samenwerking met ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen en deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Deze werkgroep maakt een overzicht van inrichtingselementen van het gebouw en zoekt daar de beschikbare toegankelijkheidseisen bij, aangevuld met eventuele eisen en wensen vanuit de gebruikers-groepen. Volg het stappenplan en gebruik het voorbeeldschema om het programma van eisen op een overzichtelijke manier vorm te geven.
Stappenplan
Hieronder vindt u de stappen om tot een goed programma van eisen te komen voor toegankelijkheid van een gebouw.
ExTra: WErKbLaD SCHEMa VOOr HET OPSTELLEn Van EEn PrOGraMMa Van EiSEn
Hanteer het schema om het programma van eisen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw of verbouw) op te stellen.
1. Samenstellingwerkgroep
Stel een werkgroep samen met een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie en ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen. Nodig bij voorkeur ook een deskundige uit op het terrein van toegankelijkheid.
2. Inrichtingselementenvanhetgebouw
Beschrijf zo exact mogelijk uit welke inrichtingselementen het nieuwe gebouw bestaat, inclusief de functies van de verschillende onderdelen en stel dat in de werkgroep vast.
56
3. Doelgroepen
Bepaal met de werkgroep de doelgroepen die gebruik maken van het gebouw en de bij punt 2 beschreveninrichtingselementen.Gabijvoorkeuruitvanhetprincipe‘toegankelijkheidvooriedereen’, maar stel zo nodig prioriteiten.
4. Bronnen
Zoek via beschikbare bronnen de bijbehorende toegankelijkheidseisen van de verschillende inrichtingselementen en zet deze in een tabel. Voor een kleinschalige woonvorm zijn de inrichtingselementen benoemd en zijn de aanbevelingen voor de entree van de woning als voorbeeld uitgewerkt. Zorg dat de eisen zoveel mogelijk zijn voorzien van bron en argumentatie. Dat geeft verduidelijking voor bouwers en uitvoerders.
5. Aanvullendeeisenenwensen
Bespreek in de werkgroep de tabel met toegankelijkheidseisen en vul zo nodig aan met aanvullende (specifieke) eisen en wensen vanuit de gebruikersgroepen.
6. Prioriteitenstellenenkeuzesmaken
Bepaal samen met de werkgroep welke toegankelijkheidseisen de meeste prioriteit krijgen en waarom. Bij het maken van eventuele keuzes (bijvoorbeeld bij beperkt budget) bestaat hier dan helderheid over.
7. Programmavaneisen
Maak het programma van eisen definitief en informeer alle betrokkenen hierover.
Voorbeeldschema
Het schema geeft een voorbeeld van een programma van eisen met betrekking tot toegankelijkheid van een woonvorm. Het schema bevat de onderdelen die ook als stappen in het stappenplan naar voren komen:• inrichtingselement;• minimaleeis;• aanbeveling;• aanvullendeeisenenwensenvanuitgebruikersgroepen,eventueleextraeisen;• bronnen;• argumenten/opmerkingen.
Van één van de inrichtingselementen is het schema ingevuld. Dit is een voorbeeld, zodat u ziet hoe het werkt. Pas deze informatie aan voor uw specifieke situatie.
Pro
gra
mm
a va
n e
isen
(voo
rbee
ld)
inri
chti
ng
s-
elem
ent
Min
imal
e
eis
aan
bev
elin
ga
anvu
llen
de
eise
n e
n
wen
sen
van
uit
geb
ruik
ers-
gro
epen
bro
nn
enArgumenten/opmerkingen
Ent
ree/
gan
gVó
ór e
n ac
hter
de
entr
ee li
gt e
en v
rij o
pper
vlak
≥
1,5
m x
1,5
m. (
keer
ruim
te d
ie n
odig
is o
m m
et
rols
toel
te k
eren
).
De
vrije
ops
telr
uim
te n
aast
de
slot
zijd
e va
n de
uren
is ≥
0,5
m b
reed
.D
rem
pels
≤ 2
cm
, eve
ntue
el in
com
bina
tie
m
et e
en h
ellin
g va
n 1:
6 m
et e
en h
oogt
e va
n m
ax. 5
cm
.
Han
dboe
k: B
ij de
uren
: met
wei
nig
krac
ht te
be
dien
en; b
edie
ning
swee
rsta
nd ≤
10 N
. IT
S re
kent
met
bed
ieni
ngsw
eers
tand
van
≤
30 N
Han
dboe
k vo
or T
oe-
gank
elijk
heid
(2
008)
pag
. 48
Men
s en
M
aat
(201
0)
pag.
54
Han
dboe
k
voor
Toe
-ga
nkel
ijkhe
id
(200
8) p
ag.
102
ITS
De
bew
oner
s va
n de
kle
insc
halig
e w
oonv
orm
geb
ruik
en in
vee
l ge
valle
n ve
rsch
illen
de h
ulpm
idde
len
(zoa
ls lo
ophu
lpm
idde
len)
en
heb
ben
min
der
krac
ht. D
it b
etek
ent
dat
we
hier
mee
goe
d re
keni
ng h
oude
n.
Min
der
mob
iele
men
sen,
zoa
ls m
ense
n di
e lo
pen
met
een
sto
k of
rolla
tor,
rols
toel
gebr
uike
rs e
n sc
ootm
obie
lgeb
ruik
ers
hebb
en
over
het
alg
emee
n m
eer
ruim
te n
odig
voo
r en
ach
ter
een
deur
om
m
et h
un h
ulpm
idde
l een
deu
r do
or te
kun
nen.
Vrije
doo
rgan
gsbr
eedt
e de
ur:
min
imaa
l 850
mm
Vrije
doo
rgan
gsho
ogte
deu
r:
min
imaa
l 230
0 m
mO
peni
ngsh
oek
draa
iend
e de
uren
: min
sten
s 90
˚
Han
dboe
k vo
or T
oe-
gank
elijk
heid
(2
008)
pag
. 66
ITS
Een
deu
rbre
edte
van
min
imaa
l 850
mm
vol
doet
ook
voo
r m
ense
n in
een
rols
toel
. Voo
r gr
ote
scoo
tmob
iele
n en
voo
r m
ense
n m
et
obes
itas
in e
en e
xtra
bre
de ro
lsto
el is
een
gro
tere
bre
edte
ver
eist
.
Deu
ren
die
gem
akke
lijk
te o
pene
n zi
jn
Hoo
gte
van
deur
knop
tus
sen
900
en 1
200
mm
bo
ven
de v
loer
en
min
sten
s 50
0 m
m u
it e
en
inw
endi
ge h
oek.
Han
dboe
k vo
or T
oe-
gank
elijk
heid
(2
008)
pag
. 10
2
Deu
ren
met
dra
nger
s zi
jn v
oor
veel
men
sen
(oud
eren
, rol
stoe
lers
, m
ense
n m
et w
eini
g kr
acht
) las
tig
te o
pene
n.
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
WE
RK
bla
d
© 2
011
Vila
ns
Zorg
bui
ten
of b
inne
n vo
or p
lekk
en o
m s
coot
-m
obie
len
te s
talle
n di
cht
bij d
e (a
chte
r) in
gang
, ov
erde
kt e
n go
ed v
erlic
ht.
Als
de
won
ing
gesc
hikt
is v
oor
men
sen
die
op p
ad k
unne
n ga
an,
maa
r di
t ni
et lo
pend
kun
nen
doen
, dan
bes
taat
de
mog
elijk
heid
da
t m
ense
n ee
n sc
ootm
obie
l kri
jgen
. Sco
otm
obie
len
zijn
voo
r bu
iten
gebr
uik.
Een
par
keer
plek
voo
r sc
ootm
obie
len
op k
orte
af
stan
d va
n de
inga
ng (o
f ach
teri
ngan
g) is
dan
nod
ig.
Hoo
gtev
ersc
hil
over
brug
gen
Lift
Trap
Toile
tten
Woo
nkam
er
Keu
ken
Slaa
pkam
ers
Park
eren
Rou
te p
arke
er-
plaa
ts n
aar
gebo
uwVe
iligh
eid/
toeg
anke
lijkh
eid
59
Toegankelijkheid per bouwfase
Inleiding
Wat is het?
Detool‘Toegankelijkheidperbouwfase’geeftaandehandvanbouwfasenaandachtspuntenvoor toegankelijkheid en is een houvast tijdens het bouwproject. Wanneer moet u wat doen? Hoe ziet het proces van een bouwtraject er uit en op welke wijze past toegankelijkheid hierin?
Voor wie?
Projectleiders bouw of inrichting van zorgorganisaties en woningcorporaties die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een (woon)gebouw.
Hoe werkt het?
De tool geeft per bouwfase aan wat in die fase van belang is, wie betrokken zijn, de kritische momenten in relatie tot toegankelijkheid en ondersteunende processen of diensten. De tool helpt om het proces goed in de gaten te houden, geeft duidelijk aan wanneer actie nodig is en biedt alle betrokkenen inzicht in het proces. Zo krijgt toegankelijkheid gedurende het gehele proces de aandacht die nodig is.Raadpleeg voor ontwerpeisen andere bronnen. Deze bronnen vindt u bij de genoemde producten in de laatste kolom van de tabel.
ExTra: WErKbLaD SCHEMa TOEGanKELijKHEiD PEr bOuWfaSE
Gebruik het schema om activiteiten die met toegankelijkheid van een gebouw te maken hebben te integreren in het bouwproces.
WERKblad
© 2011 Vilans
Schema Toegankelijkheid per bouwfase
bouwfasen uitleg bouwfase acties toegankelijkheid Ondersteunende
producten/diensten
Initiatie Initiatief
Onderzoek
Definitie
Gezamenlijk: voorbereiding:
i omschrijving van doel
bouwproject;
i visie bij gebouw helder
met speerpunten
(duurzaam, toegankelijk);
i uitzetten opdracht bij
architect.
Betrokken:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• bewoners/cliëntenraad
Organiseer een startbij-
eenkomst.
In deze fase is het belang-
rijk om te weten waar naar
toe gewerkt wordt en op
welke wijze (proces) dit
wordt bereikt. Denk aan
een startbijeenkomst
waarin dit aan de orde
komt.
Definieer de rol van de
bewoners/cliëntenraad en
maak afspraken.
Daarnaast is dit het
moment waarop de rol van
de bewoners/cliëntenraad
in het traject aan de orde
moet komen; wat kan de
bewoners/cliëntenraad
en afspraken die daar
bij horen (wanneer en
hoe stukken ontvangen,
verslaglegging et cetera).
• Adviesopmaatvoor
trajectbegeleiding
door toegankelijk-
heidsexperts
• Informatieover
ITS (Internationaal
Toegankelijkheids
Symbool)
• AlmanakToeganke-
lijkheid
Programma van
eisen
Het programma van eisen
bestaat uit verschillende
onderdelen. Technische
eisen, aantal kamers, aantal
mensen dat het moet kunnen
‘huisvesten’,welkefuncties
in het gebouw moeten zitten,
maar ook toegankelijk-
heidseisen.
Betrokken:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• bewoners/cliëntenraad
Stel het programma van
eisen op.
Gebruik hierbij bronnen,
zoals Handboek voor
Toegankelijkheid.
Stel het programma
van eisen op op onder-
delen van het gebouw
(entree, hoogteverschil
overbruggen, informatie-
voorziening, toiletten,
garderobe, parkeren en
algemeen).
• Handboekvoor
Toegankelijkheid
• NENNorm1814
• ITSrichtlijn
WERKblad
© 2011 Vilans
Ontwerp Voorlopig
ontwerp
i Schetstekeningen waarbij
vorm en indeling centraal
staan.
Betrokkenen:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• bewoners/cliëntenraad
• eventueel:externe
deskundigen
Uitleg architect over hoe
het ontwerp is opgebouwd
en wat knelpunten voor
toegankelijkheid zijn.
Check het ontwerp op het
programma van eisen.
De zorgorganisatie/
woningcorporatie heeft als
eindverantwoordelijke de
mogelijkheid het ontwerp
goed te controleren op het
programma van eisen.
Inbreng van bewoners/
cliëntenraad op de eerste
plannen. In een zo vroeg
mogelijk stadium ontdek -
ken van ontoegankelijke
situaties.
Definitief
ontwerp
i Schetstekeningen verder
uitgewerkt.
i Nog geen materialisering.
i Besluit over tekeningen;
vorm en indeling staat vast.
Betrokkenen:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• bewoners/cliëntenraad
• eventueel:externe
deskundigen
Controleren van het
definitief ontwerp op
toegankelijkheid. Betrek
bewoners/cliëntenraad
hierbij.
De zorgorganisatie/
woningcorporatie heeft als
eindverantwoordelijke de
mogelijkheid het ontwerp
goed te checken op het
programma van eisen.
Om uitwerkingen
goed te checken op
toegankelijkheid:
• Handboekvoor
Toegankelijkheid
• NENNorm1814
• ITSrichtlijn
Uitwerking/
bestek
i Tekeningen van alle deel-
stukken zijn gemaakt.
i Materialisering.
Betrokkenen:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• aannemers
• bewoners/cliëntenraad
Controleer de bestekteke-
ningen op toegankelijkheid
en bruikbaarheid. Gebruik
hiervoor het programma
van eisen.
De invulling van materiaal,
kleuren, kleurcontrast,
hoogte van muren en
kasten zijn belangrijke
elementen voor toeganke-
lijkheid.
Om uitwerkingen
goed te checken op
toegankelijkheid
(bijvoorbeeld materiaal
voor vloer):
• Handboekvoor
Toegankelijkheid
• NENNorm1814
• ITSrichtlijn
WERKblad
© 2011 Vilans
Realisatie Werkvoorberei-
ding
i Afspraken met onderaan-
nemers voor de bouw.
Betrokken:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie (meer op afstand)
• architect
• aannemers/project-
ontwikkelaar
Controleer of ook de
onderaannemers goed op
de hoogte zijn van de eisen
voor toegankelijkheid.
Uitvoering i De bouw vindt daadwerke-
lijk plaats.
Betrokken:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie (meer op
afstand)
• architect(meerop
afstand)
• aannemers/project-
ontwikkelaar
Let bij afwijkingen van de
tekening op toegankelijk-
heid.
Er kunnen situaties
ontstaan waarbij men
moet afwijken van de teke-
ningen. Het is belangrijk
om deze situaties goed te
bekijken aan de hand van
de toegankelijkheidseisen.
Als er aanpassingen
uitgevoerd worden, welke
gevolgen hebben die voor
de toegankelijkheid?
Oplevering i Het gebouw wordt
opgeleverd.
i Controle van de bouw.
i Eventuele fouten noteren
en afspraken maken over
hoe dit op te lossen.
Betrokken:
• zorgorganisatie/woning-
corporatie
• architect
• aannemers/project-
ontwikkelaar
• bewoners/cliëntenraad
• eventueel:externe
deskundigen
Check of alles goed heeft
uitgepakt door middel van
eenzogenaamde‘schouw’.
Om te schouwen:
• Heteerdere
programma van
eisen.
• EventueelITSals
keurmerk gewenst is.
• Openbareschouw-
lijsten gebruiken,
bijvoorbeeld van
Programma VCP.
WERKblad
© 2011 Vilans
Gebruik Het gebouw wordt in
gebruik genomen door
zijn gebruikers.
Houd continu aandacht
voor toegankelijkheid.
Tijdens gebruik kunnen
kleine aanpassingen aan
een gebouw worden uitge-
voerd. Daarnaast kunnen
er obstakels ontstaan
als het gebouw wordt
ingericht. Continue
aandacht is nodig om
obstakels te registreren
en te verhelpen.
• EventueelITS-
keurmerk
• Schouwlijstdievoor
specifieke gebouw
aan de hand van het
programma van eisen
is opgesteld.
• Openbareschouw-
lijsten, zoals van
Programma VCP.