toplam faktör verimliliğinin artırılmasına yönelik … · erol taymaz, odtÜ eref saygılı,...
TRANSCRIPT
Toplam Faktör Verimliliğinin Artırılmasına
Yönelik Politika Çerçevesinin
Belirlenmesine Destek Projesi
Erol Taymaz, ODTÜ
Şeref Saygılı, TCMB
Aykut LENGER, Ege Üniversitesi
6. Verimlilik Kongresi Sanayi Bakanlığı
7 Aralık 2017
Yürütücü: BM Kalkınma Programı
Finansman: Avrupa Birliği ve Kalkınma Bakanlığı
Yararlanıcı: Kalkınma Bakanlığı
• Türkiye’de Ekonomik Büyümede İstikrarı Sağlamak
• Toplam Faktör Verimliliğinin Ekonomik Büyümeye Olan Katkısını Arttırmak
Projenin Genel Çerçevesi
2
3
Değer Zinciri Yaklaşımı
Katman1
-Nihai ürün üreticisi
- Kapsamlı mülakat
Katman 2
- Birinci katmandaki dört değer zincirinde bulunan firmaların tedarikçileri
Katman 3
- Katman 2’deki firmaların tedarikçileri
- TÜİK veri tabanından rassal seçim
Anket Dönemi: 2016-2017 yılları
Verimliliğin artırılması potansiyeli en yüksek dört sektörün belirlenmesi
• Gıda,
• Tekstil ve Hazır Giyim,
• Elektrikli Ev Aletleri
• Otomotiv
Alan Araştırması: Anket
4
GIDA
• Gıda
• İçecek
• Tütün
TEKSTİL
• Tekstil
• Hazır giyim
• Deri eşya
AĞAÇ
• Ağaç
• Kağıt
• Kayıtlı medya
• Mobilya
KİMYA
•Kömür
•Petrol rafineleri
•Kimyasal maddeler
•İlaç
•Kauçuk ve plastik
MİNERAL/METAL
• Cam
• Seramik
• Çimento
• Ana metal
MAKİNA
•Metal eşya
•Elektronik ürünler
•Elektrikli teçhizat
•Makine-teçhizat
•Ulaşım araçları
1. Genel Bilgiler
Holding, Yurtdışı Bağlantı, Aile Firması, Çalışan Sayısı,…
2. Müşteri İlişkileri
Uzun Vadeli Müşteri, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, Destekler
3. Tedarik Sistemi
UV Tedarikçi, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, , Destekler
Alan Araştırması: Anket
5
4. Verimlilik ve Kamu Politikaları
Verimliliği Engelleyen Etmenler, Verimlilik Farkları, Bilgi Kaynakları, Kamu Politikaları,…
5. Organizasyon Yapısı
Organizasyonel Yapı, Yönetim Bilgi Sistemleri, İleri Teknoloji ve Uygulamalar,…
6. Ar&Ge ve Yenilik
Patent Başvurusu, Yenilikler, Yenilik Yapmama Nedenleri,…
Alan Araştırması: Anket
6
7
Gözlem Sayıları
Sektörler Katmanlar Toplam
1 2 3
Ağaç --- 11 202 213
Gıda 26 89 250 365
Kimya --- 40 404 444
MakinaEEA 9
109 583 714Otomobil 13
Mineral/Metal --- 17 205 222
Tekstil/Hazır giyim 21 107 817 945
Toplam 69 373 2461 2903
EEA: Elektrikli Ev Aletleri
8
Holdinge bağlı firma oranları (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç 27.3 24.3
Gıda 46.2 23.6 24.0
Kimya 32.5 23.0
MakinaEEA 85.7
29.4 20.8Otomobil 61.5
Mineral/metal 29.4 30.2
Tekstil/hazır giyim 38.1 21.7 27.3
Genel Ortalama 25.5
9
Yurtdışında iştiraki, ortakları, şubesi olan firmaların oranı (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç - 18.2 17.3
Gıda 26.9 21.3 32
Kimya - 22.5 15.6
MakinaEEA 62.5
30.2 16.5Otomobil 69.2
Mineral/metal - 23.5 21.5
Tekstil/hazır giyim 19 21.5 21.4
Genel Ortalama 21
10
Beyaz yakalı çalışan oranı (%)Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç - 29.5 20.5
Gıda 31.6 32.3 21.1
Kimya - 22.8 21.1
MakinaEEA 15.6
22.7 19.8
Otomobil 36.2
Mineral/metal - 27.9 19.6
Tekstil/hazır giyim 22.1 24.6 17.4
Genel Ortalama 20
11
Uzun vadeli müşterilerin cirodaki payı (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 61.4 67.1
Gıda 65.3 57.2
Kimya 78.7 64.4
MakinaEEA
72.7 65.9Otomobil
Mineral/metal 68.9 71
Tekstil/hazır giyim 67.8 64.9
Genel Ortalama 65.5
12
Uzun vadeli müşterilerin değişim oranı
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç -0.1 0.08
Gıda 0.11 0.15
Kimya 0.17 0.16
MakinaEEA
0.11 0.17Otomobil
Mineral/metal 0.41 0.28
Tekstil/hazır giyim -0.08 -0.04
Genel Ortalama 0.1Not: -1: Azalışı, 0: Değişim olmadığını 1: Artışı göstermektedir. Tablodaki rakamlar firmalardan alınan yanıtların
ortalama değerleridir.
13
Müşteri devir oranı (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 24.8 43.2
Gıda 27 44.2
Kimya 17.5 43.7
MakinaEEA
36.3 38.9Otomobil
Mineral/metal 60 45
Tekstil/hazır giyim 20.9 48.2
Genel Ortalama 44
14
Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 10 16.3
Gıda 12.2 24
Kimya 11.4 22.8
MakinaEEA
20 20.2Otomobil
Mineral/metal 5.9 19
Tekstil/hazır giyim 14.4 19.8
Genel Ortalama 19.6
15
Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 10 16.3
Gıda 12.2 24
Kimya 11.4 22.8
MakinaEEA
20 20.2Otomobil
Mineral/metal 5.9 19
Tekstil/hazır giyim 14.4 19.8
Genel Ortalama 19.6
16
Tedarikçi Devir Oranı (%)
Sektörler Katman
1 2
Ağaç - 24
Gıda 29.1 42.2
Kimya - 22.4
MakinaEEA 25.8
37.1Otomobil 18.5
Mineral/metal - 40.5
Tekstil/hazır giyim 25 19
Genel Ortalama 28.8
Verimlilik Artışını Engelleyen Etmenler
17
Makine Teçhizatın Niteliği 31.9 Kamunun kurumsal/idari yapısındaki sorunlar 20.7
Yönetim/Organizasyon SorunlarıTeknoloji altyapısı (Test Merkezleri,
Akreditasyon, Standardizasyon vb.) yetersizliği
22.7 15.2
İşgücünün niteliği Üniversite-sanayi işbirliğinde sorunlar44.2 11.6
Tedarikçilerin yetersizliğiBölgesel koşullar (güvenlik, iş yapma kültürü,
pazar yapısı, vb.)27.7 27
Finansman sorunlarıDış piyasalarda olağandışı
daralmalar/dalgalanmalar45.8 45.8
İşgücü Devir Hızı (%)
18
Beyaz Yaka Mavi Yaka
Sektörler Katmanlar
1 2 3 1 2 3
Ağaç - 18.5 29.6 - 37.4 39
Gıda 27.9 20.1 42.5 31.8 25.7 30.4
Kimya - 18.5 22.8 - 23 36
MakinaEEA 21.6
20.2 28
31
24.8 31.5Otomobil 19.4 8.6
Mineral/metal - 20.9 30.9 - 22.1 34.7
Tekstil/hazır giyim 21.4 22.7 37.5 27.9 25.3 40.6
Genel Ortalama 30.6 34.6
Teknolojik Bilgi Kaynakları, (%)
19
Nitelikli üst düzey yönetici/teknik personel transferi
24.8Ana firma
19.3
Kurum içi Ar-Ge faaliyetleri 28.1Başka bir tasarım ve Ar-ge firması
8.5
Kurumlararası ortak Ar-Ge faaliyetleri (üniversite, kamu)
10.2
Patent ve lisans yoluyla teknoloji transferi
11.5
Makine-teçhizat, ara malı üreticileri (tedarikçiler)
18.8
Fuar, yurtdışı geziler
34.1
Tersine mühendislik (reverse engineering) 15.5
Açık bilgi kaynakları (Konferanslar, bilimsel yayınlar, kataloglar, dernek/meslek örgütü toplantıları vb.)
40.9
Stratejik ortaklık 14.6
Kullanıcılar/Müşterilerden gelen geri bildirimler 56.1
Bağımlı Değişken: Verimlilik (%)
20
Verimlilik Düzeyi Değer Zinciri İçerisindeki Konum
Katman 1 Katman 2 Katman 3
1: Küresel ve yerel daha yüksek 21.7 17.8 10.4
2: Yerel daha yüksek, küresel aynı 2.2 4.6 7.1
3: Küresel daha yüksek, yerel aynı 21.7 7.7 2.2
4: Yerel daha yüksek, küresel daha düşük 0.0 0.9 3.9
5: Küresel ve yerel aynı 50.0 50.5 44.6
6: Küresel daha düşük, yerel aynı 4.3 18.5 31.7
Toplam yüzde 100 100 100
Toplam firma sayısı 46 325 2198
Teknolojik Yenilik
Teknolojik yenilikte uzun dönem toplam faktör verimliliğinin bir belirleyicisi
olduğundan işgücü verimliliğine benzer biçimde incelenmiştir.
Teknolojik yeniliğe ilişkin üç grup soru sorulmuştur:
2013 – 2015 yıllarını kapsayan 3 yıllık dönemde firmanın bir ürün yeniliği
gerçekleştirip/gerçekleştirmediği ile ilgili sorular
Süreç yeniliklerine ilişkin olarak, firmanın 2013- 2015 yıllarında listede belirtilen
yeniliklerden hangilerini gerçekleştirdiği ile ilgili sorular
Firmanın fikri mülkiyet haklarına (FMH) ilişkin faaliyetleriyle ilgili sorular
Faktör analizi yapılarak bütün değişkenlerin bir tek değişkenle açıklanacağı
YENİLİK örtük faktörü oluşturulmuştur.
Verimlilik ve Teknolojik Yenilikler
21
Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler
24
Ekonometrik Analiz
Yöntem: Verimlilik bağımlı değişkeni için sıralı logit modeli
Yenilik bağımlı değişkeni için EKK modeli
Açıklayıcı Değişkenler:
Ankette firmanın bütün ekonomik, kurumsal ve değer zinciri
içindeki konumunu belirlemek amacıyla çok sayıda soruya
yer verilmiştir.
Değişken sayılarını azaltmak ve açıklayıcı değişkenler
arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla faktör analizi
kullanılmış ve çok sayıdaki değişkenin daha az sayıdaki
değişkenle açıklanabileceği örtük faktör değişkenleri
oluşturulmuştur.
Verimliliği ve yenilik faaliyetlerini etkileyen modeller tahmin edilirken,
açıklayıcı değişkenler altı gruba ayrılmıştır.
Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler
25
Temel Model Değişkenleri
• Çalışan sayısı
• Beyaz yakalı çalışan oranı
• Holding değişkeni
• Yurt dışı bağlantı
• Ar-Ge faaliyetleri
Müşteri İle İlişkiler
• UVM ciro payı
• Müşterilerle ortak Ar-GE
• Müşteri Destek (FD)
Bilgi Kaynakları
• Bilgi Ar-Ge (FD)
• Bilgi tersine mühendislik (FD)
• Bilgi açık kaynak (FD)
• Bilgi transfer (FD)
Lokasyon
• Kukla değişkenler
Makine-Teçhizat ve Teknoloji Kullanımı
• Makine teçhizat (FD)
• Teknoloji bilişim (FD)
• Teknoloji web (FD)
• Teknoloji e-ticaret (FD)
• Teknoloji malzeme (FD)
Personel Yönetimi ve Orgnizasyon
Yapısı• Personel esneklik (FD)
• Personel takım çalışması (FD)
• Personel ödül sistemi (FD)
• Kalite kontrol (FD)
• Kilit performans göstergeleri (FD)
• Performans sistemi (FD)
• Yeni organizasyon (FD)
• Sıralı Logit Modeli
log(σ𝑖<𝑘 𝑝𝑖
σ𝑗≥𝑘 𝑝𝑖)=αk + X β+ϵ
• EKK
y =α+ X β+ϵ
Kukla Değişkenler: Katmanlar, Sektörler
Ekonometrik Model
26
27
Verimlilik Yenilik
Model 1 Model 2 Model 1 Model 2
Çalışan sayısı (log) 0.161*** 0.163*** 0.031* 0.029*
Beyaz yaka oranı 0.005* 0.006** -0.001 -0.001Holding 0.098 0.08 0.034 0.032Yurtdışı bağlantı 0.188* 0.16 0.047 0.056Ar-Ge 1 0.204** 0.187* 0.129*** 0.133***Ar-Ge 2 0.242 0.214 0.433*** 0.426***UVM ciro payı 0.002* 0.002 0.0001 0.0001
UVM sayısı değişmedi 0.739*** 0.799*** -0.134*** -0.129***
UVM sayısı arttı 0.995*** 0.960*** 0.159*** 0.167***
Müşterilerle ortak Ar-Ge 0.236** 0.176 0.03 0.059
Müşteri destek 0.072 0.074 -0.029 -0.043**Bilgi Ar-Ge -0.023 -0.052 -0.026 -0.014
Bilgi tersine mühendislik 0.028 0.007 -0.027* -0.025*
Bilgi transfer 0.136*** 0.140*** 0.021 0.035*
Bilgi açık kaynak 0.077* 0.114*** -0.042*** -0.039**
OSB 0.056 0.075 -0.004 -0.018
İhtisas OSB -0.026 -0.032 -0.086 -0.115*
Teknopark -0.108 0.122 0.137 0.11
Kümelenme 0.524*** 0.282*** -0.143*** -0.140***
Makine teçhizat 0.312*** 0.318*** 0.009 0.015
YBS 0.292*** 0.231*** -0.058*** 0.003
Teknoloji bilişim 0.253*** 0.259*** 0.071*** 0.065***
Teknoloji web -0.089* -0.097* -0.075*** -0.055***
Teknoloji e-ticaret 0.017 0.01 0.034* 0.026
Teknoloji malzeme 0.094** 0.105** 0.095*** 0.092***
28
Verimlilik YenilikModel 1 Model 2 Model 1 Model 2
Personel esneklik -0.143*** -0.155*** -0.091*** -0.069***
Personel ödül sistemi -0.127*** -0.160*** -0.028 -0.004
Personel takım çalışması -0.061 -0.065 -0.005 0.004
Kalite kontrol -0.004 0.066 0.115*** 0.099***
Yeni organizasyon 0.094 0.085 0.248*** 0.224***
KPI -0.894*** -0.717*** 0.229*** 0.146***
Performans sistemi 0.069 0.116** 0.062*** 0.038**
Katman 2 -0.306 -0.371 0.088 0.048Katman 3 -0.806** -0.780* 0.097 0.071Gıda -0.122 -0.097 0.124* 0.101Kimya 0.058 0.125 0.104 0.095
EEA 1.331 1.208 0.66 0.47
Makina -0.274 -0.162 0.082 0.064
Mineral/metal -0.03 0.004 -0.046 -0.042
Tekstil -0.081 -0.059 -0.089 -0.125**
İstanbul 0.300** -0.096**
Bursa -0.712*** 0.301***
İzmir -0.18 -0.283***
Gaziantep -0.115 0.150*
Kocaeli -0.934*** -0.324***
Sabit -0.359* -0.229
n 2420 2663
• Ortalama olarak büyük firmalar küçük firmalardan daha verimli ve daha yenilikçidir.
• Firmada çalışan beyaz yakalı personel oranı verimlilik üzerinde pozitif etkiye sahiptir,
fakat Ar-Ge faaliyetleri de kontrol edildiğinde beyaz yakalı personel oranının
teknolojik yeniliklere güçlü bir etkisi yoktur.
• Yurt dışı bağlantısı olan firmaların verimliliği diğer firmalardan daha yüksektir. Yurt
dışı bağlantı teknolojik yenilik eğilimini de olumlu etkilemektedir.
• Ar-Ge faaliyetlerinin verimlilik ve teknolojik yenilik eğilimine çok güçlü bir katkıda
bulunduğu görülmektedir.
• Uzun vadeli müşterilerle ilişkilerin verimlilik ve yenilik üzerinde önemli etkileri
bulunmaktadır.
29
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• UVM ciro payı firmaların verimliliğini artırmaktadır. Bu değişkenin teknolojik yenilik
üzerindeki etkisi ise pozitif değildir.
• Son beş yılda UVM sayısı artan firmalar UVM sayısı değişmeyenlerden, UVM sayısı
değişmeyen firmalar da UVM sayısı azalanlardan daha verimlidir. Bu durum
müşterilerle uzun vadeli ilişkilerin önemi yansıtmaktadır.
• Müşterilerle ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti gerçekleştiren firmaların verimliliği daha
yüksektir. Bu sonuç, müşterilerle ilişkilerin verimlilik üzerinde olumlu etki sağlayan en
önemli biçiminin, ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti olduğunu göstermektedir.
• Müşterilerin sağladığı destekler verimlilik üzerinde pozitif fakat zayıf bir etkiye
sahiptir.
30
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Firmaların tasarım ve ürün geliştirme dahil yararlandığı teknolojik bilgi kaynaklarına
arasında, teknoloji transferinin (Bilgi transfer değişkeni) verimliliği önemli ölçüde
artırdığı görülmektedir. Bilgi transfer değişkeni teknolojik yenilik üzerinde de pozitif
fakat zayıf bir etkiye sahiptir.
• OSB, ihtisas OSB ve teknoparklarda bulunan firmalar ile diğer firmalar arasında
verimlilik açısından anlamlı bir fark bulunmamakta, “kümelenme (cluster) üyesi”
olmak ise verimliliği arttırmaktadır.
• Teknoloji yenilik açısından bakıldığında ise, teknoparklarda yer alan firmaların daha
fazla yenilikçi, kümelenme üyesi olan firmaların ise daha az yenilikçi olduğu
bulunmuştur.
• Kalite kontrol ve performans sistemleri kuran, son üç yılda organizasyon yapısında
bir değişiklik gerçekleştiren ve KPI uygulayan firmaların teknolojik yenilik eğilimi
daha yüksektir.
31
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Esnek işgücü politikaları, verimlilikte olduğu gibi teknolojik yenilik üzerinde de
olumsuz etkiye sahiptir.
• İstanbul’da bulunan firmalar diğer illerde olan firmalardan daha verimli, Bursa ve
Kocaeli’nde bulunan firmalar da daha az verimlidir. İstanbul, Bursa ve Gaziantep’te
bulunan firmalar daha yenilikçi olurken, İzmir ve Kocaeli’nden firmalar daha az
yenilikçi olma eğilimindedir.
32
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Müşterilerle ilişkiler verimlilik ve teknolojik yenilik acısından önemlidir.
• Nitelikli personel istihdamı ve lisans anlaşması yoluyla veya ana firmadandoğrudan bilgi ve teknoloji transfer eden firmalar daha verimlidir, fakatbu bilgi kaynağı firmaların daha yenilikçi olmasını sağlamamaktadır.
• Kümelenme verimlilik açısından, teknoparklar da firmaların yenilikçiolması acısından önemlidir.
33
Sonuç
• Bilişim, e-ticaret ve malzeme teknolojileri kullanan firmalar dahaverimlidir ve yenilikçidir. Yönetim Bilgi Sistemleri kullanan firmalar dahaverimli fakat daha az yenilikçi olarak bulunmuştur. Web ve sosyal ağlarıkullanan firmaların verimliliği daha az ve teknolojik yenilik eğilimi dahazayıftır.
• İşgucu esnekliğini on plana cıkaran firmalar verimsiz ve daha az yenilikçiolan firmalardır.
• Kalite kontrol, KPI ve performans sistemi uygulayan ve
organizasyon yapılarını dönüştüren firmalar daha yenilikçidir.
34
Sonuç
• Firmalar, verimlilik artışını engelleyen en önemli faktörler olarakfinansman sorunları, dış piyasalarda olağan dışıdaralmalar/dalgalanmalar, işgücünün niteliği gibi dışsal faktörlerigörmekte, makine-teçhizatın niteliği ve tedarikçilerin yetersizliğibunlardan sonra gelmektedir.
• Turkiye’deki firmaların önemli bir kısmının işgücü esnekliği, tedarikçilerinfiyatlarının baskılanması gibi maliyeti düşürücü pasif stratejiler ilerekabet gücü kazanmaya çalıştıkları görülmektedir. Firmaların dahaverimli olanları ise uzun vadeli ilişkileri ortak Ar-Ge ve tasarım veteknolojik yenilik gibi aktif stratejiler izlemektedir. Bu nedenle, Türkiyeimalat sanayiinde verimliliğin artırılabilmesi için firmaları aktif stratejilerbenimsemeye zorlayacak/yönlendirecek düzenleme ve teşvikmekanizmaları oluşturulması, bu stratejilerin benimsenmesi veuygulanmasını ortamın oluşturulması gereklidir.
35
Sonuç