toplumsal afet platformu - izev.org.tr · toplumsal afet platformu tap’ın desteğiyle uzmanlar...

Toplumsal Afet Platformu TAP’ın desteğiyleuzmanlar tarafından içeriklendirilmiştir.

Uzmanlar:Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu Acil Tıp UzmanıDiğdem Kural Keskin Aile Danışmanı ve Çocuk TerapistiEbru Demirtaş PsikologRezzak Elazat Afet UzmanıUzman Dr. Özgür Dağlı Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji UzmanıDr. Canan Kocabay Aile HekimiPınar Kalecik Rehber ÖğretmenA. Vefa Demirkıran Özel Eğitim UzmanıDr. Cenk Göker Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı

Editör: Merve KılıçTasarım: Ümit ÖzcanaYayın Türü: E-Kitap

3K Koronadan Korkmuyorum, Korunuyorum

İÇİNDEKİLER 1. KORONA HAKKINDA BİLMEMİZ GEREKENLER 2. KORUNMA YOLLARI 3. HASTALIK SÜRECİNDE YAPILMASI GEREKENLER 4. KORONA SÜRECİNDE ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER5. KORONA HAKKINDA DOĞRULAR VE YANLIŞLAR6. ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERDE KORONA FARKINDALIĞI 7. YENİ NORMAL 8. ÖZEL GEREKSİNİMLİ GENÇLERDEN 9. KORONA SÖZLÜĞÜ 10. ÖZEL ÇOCUKLAR İÇİN ÖZEL UYGULAMALAR ve DESTEK PROGRAMLARI 11. KAYNAKÇA

3K Koronadan Korkmuyorum, Korunuyorum 1

KORONA HAKKINDA BİLMEMİZ GEREKENLER COVID-19 hastalığı yeni bir koronavirüsün neden olduğu, oldukçabulaşıcı ve ana semptomları ateş, kuru öksürük, yorgunluk, kas ağrısıve nefes darlığı olan bir enfeksiyon hastalığıdır. COVID-19 hastalığınanedenolanSARSCoV-2dekoronavirüsailesindenolup, ciddi solunumyetmezliğioluşturanbir virüstür. İlkolarakÇin’inWuhanşehrinde tes-pitedilmiştir.Koronavirüsler, insanlardahilolmaküzerepekçokcanlıyıenfekteedebilenvirüsailesidir.Doğalkaynağıyarasalardırvegelişimleriyarasalardaşekillenir.İnsanlardakikoronavirüslerinçoğununyarasadantürediğikabuledilmektedir. Yenikoronavirüshariçinsanlarıenfekteettiğibilinen7adetkoronavi-rüsbulunmaktadır.KoronaterimiLatincedetaçanlamınagelmekteolup,virüsadınıbünyesindekitaçbenzeriyapılardanalmaktadır.

Koronaviruslergenelolarakdışortamaçokdayanıklı olmayanvirüs-lerdir.Ortamınnemvesıcaklığına,dışarıatıldığıorganikmaddeninmik-tarı, bulaştığı yüzeyindokusugibi faktörleregöredeğişenbir dayanmasüresisözkonusudur. Koronavirüsler dış ortama, dezenfektanlara duyarlı olmakla birliktedış ortamda, özellikle cansız objelerin üzerinde bir süre canlı kalabil-mektedir. Bu sebeple virüs, temel olarak damlacık yoluyla bulaşmaktaayrıcaenfekteobjelerellendiktensonraelleringöze,buruna,ağızadeğ-dirilmesiyledebulaşgörülmektedir.Kliniksemptomlarınbaşlamasından1-2günöncevehastalıksemptomlarındanikihaftasonrahastalarınso-lunum çıktıları bulunabilir. Oldukça bulaşıcıdır. Çoğu vakanın temastanyaklaşık4ile5günsonrasemptomatikolduğugörülmüştür.Semptom-lar, virüsemaruziyet sonrası 2 gün ile 2 hafta arasında ortaya çıkabil-mektedir.

Şekil 1: Koronavirüs yapısı


Hastalığınbaşlangıcında; yorgunluk,ateş, kuruöksürük, kasağrılarıvenefesdarlığı görülür.Bunlara ekolarak; burun tıkanıklığı, başağrısı,burunakıntısı,boğazağrısı,kusma,ishaldehastalığınbelirtileriarasın-dadır.Hastalardantanıamaçlıburunveboğazdansürüntüalınır,radyo-lojikgörüntülemelervehastanın laboratuvardeğerleri,genelşikayetlerigözönündebulundurularakteşhiskonur. Hastalık genelde%80hafifseyirli,%15şiddetli,%5ağırseyretmektebazı vakalarda hastalar yoğun bakım ünitesinde ve solunum cihazınabağlıolaraktakipedilebilmektedir.Hafifenfeksiyonlariçiniyileşmesü-resi yaklaşık iki hafta ve ciddi hastalık için üç ile altı hafta gibi görün-mektedir.Ölümoranıülkeleregöredeğişiklikgöstermekteoluportalama%3civarındadır.Sıklığıkesinolarakbilinmiyorolsada,belirsizseyredenenfektekişilerbildirilmektedir.

Hastalığın ilk bulguları genelliklekuru öksürük ve ateş olarak karşı-mıza çıkmaktadır. Yaklaşık 5-7 günsonra akciğer fonksiyonları bozula-raknefesdarlığıortayaçıkar.Bunun-la birlikte ek hastalıkları olan, dahayaşlı kişilerde nefes darlığı daha er-kenortayaçıkabilir.Genç,alttayatanhastalığıolmayankişilerdeisenefesdarlığınınortayaçıkmasüresiuzaya-bilir.15 yaş altı hasta ender olup ço-cuklarda COVID-19 oranı düşüktür.

Hastaların%56’sıerkekveçoğunluğu45yaşveüzerindebulunmuştur.Hastalığınileriyaşlardaveerkekhastalardadahaağırseyrettiğigözlem-lenmiştir.Hastalığınciddiyetininyaşlailişkisiolduğugösterilmiştir.Aynızamandahipertansiyon,diyabet, kardiyovasküler rahatsızlıklar,obezite,astım gibi hastalığı olan kişilerde COVID-19’un daha şiddetli seyretti-ğibilinmektedir.Yaşlıerkeklerinhastalanmaveyoğunbakımünitesindesolunumcihazınabağlı kalmaolasılığınındahayüksekolduğunuvebudurumundahayatlarınıtehditedicibirdurumyarattığıgösterilmiştir. BazıbilimadamlarıCOVID-19’unmevsimselbirözellikgösterebilece-ğinivehavalarınısınmasıylaazalacağınıdüşünürken,bazıbilimadamlarımevsimdenetkilenmeyeceğini düşünmekte, hastalığın sıcakbölgelerdedegörülmesini destekleyici bir kanıt olarak sunmaktadırlar. Bu virüsünmevsimselbirözellikgösterebileceğinisöylemekiçinyeterlikanıtyoktur.Çin’desalgın kontrolüsağlanmayaçalışılırkendünyanındeğişikülkele-rindeözellikledeAvrupaveAmerika’dahastalığınhızla yayıldığı görül-müştür.


KORUNMA YOLLARI 1.İzolasyon ve Sosyal Mesafe:Hastalıkinsandaninsanadamlacıkyoluylaveenfeksiyon etkeniyle kirlenmiş objelerden el-ler aracılığıylaalınarak, ağzaburunavegözetemas ile bulaştığı için, insanlar arasında fi-zikselmesafenin (güvenlimesafe) oluşturul-masıveellerinyıkanmasıenönemlikorunmayoludur.Buönlemlerinyanındazorunluhallerdışındaevdekalmakilkyapılmasıgerekendir. Hastalığıtaşıyanbirkişininortalamaçevre-sindekibeşkişiyehastalığıyayabildiğiçalışma-larda gösterilmektedir. Koronavirüs damlacıkyoluyla1-2metremesafeyekadardağılabilir.Virüsboyutlarıdolayısıylanormalnefesile30–60cm’likmesafeyeula-şabilir.Hapşırmayadaöksürükileise2metreyeulaşabilmektedir.Fa-katbudamlacıklarhızlayereçökmektedir. 1-2metrelikmesafe,artıkhayatımızdaalışkanlıkhalinegelmesigere-kenbirdurumdur.Buna “sosyalmesafe”denilmektedir ve “güvenlime-safe”kavramını işaretetmektedir.Hastalık,hiçşikâyetiolmayan insan-lardandabulaşabileceğindenyakıntemasmutlakaazaltılmalıdır.Sosyalmesafe kurallarına uymak ve damlacık ile bulaşıcılıktan korunmak içingerekmedikçe evden çıkmamalıyız. Kapalımekânlardanmümkün oldu-ğuncauzakdurmalı,zorunluolmadıkçaseyahatetmemelivetoplutaşı-makullanmaktankaçınmalıyız. Sağlıklı kişilerin korunması açısındanenönemli yaklaşım, hastalarınbulunup izolasyonlarınınsağlanmasıvetedavilerininyapılmasıdır.Has-talarınbüyükkısmıhafifveasemptomatik(belirtigöstermeyen)vakalarolup bu vakaların evde takip ve izolasyonu da yapılmaktadır. Ancak budurumdaev koşullarının izolasyon ilkelerine uygunolması sağlanmayaçalışılmalıdır. Hastalığın kontrolü farklı ülkelerde benzeruygulamalarla yapılmaktadır. Salgının başın-danitibarenuçuşlarındurdurularak,seyahat-lerin kısıtlanması, “Evde kal” çağrısının ya-pılması, yurt dışından gelenlerin karantinayaalınması,okullarınkapatılması, kafe, lokanta,sinema, tiyatro, berber gibi toplu bulunulanyerlerinkapatılması,evdençalışmaiçinesnekmesailerin uygulanması, şehirlerarası yolcu-lukların yasaklanması gibi bir takım önlem-ler alınmıştır. Toplumdaki yaygınlık durumu-nagörebölgelerin,şehirlerinkarantinaaltınaalınması, belli yaş gruplarının belli tarihlerdesokağa çıkmalarına düzenlemeler getirilmesigibiönlemlerdegündemegelmektedir.


2.HijyenveKoruyucuKullanımı:Elyıkamak:Bulaşmayolunakarşıalınacakönlemleriçindeelyıkamaenönemlisidir.Elyıkamak,eldebulunmasımuhtemelvirüslerinöldürülme-sindeçoketkilidir.Ellerienaz20sn.sabunvesu ileyıkamakyeterlidir.Ayrıcaantiseptiksabunlarınkullanılmasınagerekyoktur.Ellerimiziyıka-yamıyorsak en az %60 derece alkol içeren dezenfektanlar ile ellerimiziovalayaraktemizleyebiliriz. Bununlabirlikte,özellikleellerimiziyüzümüze,burnumuzaağzımızavegözlerimizetemasettirmektenkaçınmalıyız.Hapşırıpöksürürkenağızveburnumuzumendil ileörtmeli,mendilolmayandurumlardadirsek içiylekapatmalıyız. Yüzey temizliği: Yüzey temizliği korunmada diğer yöntemler kadarönemlidir.Sık temasedilenyüzeylersıklıkla temizlenmelidir.Sulandırıl-mışçamaşırsuyuyadaalkolbazlıdeterjanlardezenfeksiyoniçinyeter-lidir. Örneğin, 1 lt suya 10 cc çamaşır suyu dezenfeksiyon için kafidir.Masalar,kapıkolları,aydınlatmadüğmelerigibi temasınçoksıkolduğualanlarıntemizliğineözengösterilmelidir.Kapalımekânlardaaynışekil-desıkvedüzenliaralıklarlahavalandırılmalıdır.Özellikletoplukullanılantuvaletlerin hemen hemen her yerinde virüssaptanmıştır. Bu tip toplu kullanılan mekan-laragirdiğimizdedahadikkatlidavranmalıyız.Karton kutu, plastik ve çelik yüzeylerde, pa-ketlerdevirüsparçacıklarıbulunmuştur.Fakatvirüsdeğdiği yüzeylerdehemenölmeyebaş-ladığındangerçek yaşamdaolaylar laboratu-ardan farklı gelişmektedir. Virüs yaklaşık 30dakika aralıklarla bulunduğu yüzeyde yarıla-narakazalmaktadır.Buşekildebulaşma ihti-malininçokamaçokazolduğudüşünülmek-tedir. Meyvesebzegibigıdaları ise,bolsu ileyı-kamakgeneltedbirleraçısındanyeterligörül-mektedir. Eldiven: Korunmak için eldiven kullanımıtam anlamıyla yeterli değildir. Eldiven kulla-nırkenyüzümüzedokunursakkoruyuculukol-maz.Eldivenkullanmakinsanlarüzerindegü-venduygusuoluşturupbulaşıcılığıarttırabilir,yanihiçbirşeyelyıkamakkadaretkilideğildir.


Maske:Mevcutbilgilermaskekullanımınınvirüsünbulaşmasınıengellediğinigöstermek-tedir. Uygunmaske kullanmalı, takma çıkar-maişlemlerindeönceelleryıkanmalıdır.Mas-ke; ağız ve burnu tamamen kapatmalı, aradahava boşluğu kalmamalıdır. Maskeyi doğrukullanmak gereklidir. Mesela burnun altınaindirilmemelidir. Maske kirlenirse veya nem-lenirseyenisi iledeğiştirmeliveçıkartırkeniçtarafına dokunmadan çıkartılmalı, çöp kutu-sunaatılmalıdır. Hastalık esas olarak damlacık yoluyla ya-yıldığı için özellikle hasta olan kişilerin vehastaya bakan kişilerin de maske takması önemlidir. Ülkemizde mar-ket, eczane, sağlık kuruluşu, toplu ulaşım araçları gibi yerlerde herke-sinmaske takması zorunlu hale getirilmiştir. Maske kullanımı, virüsünbulaş yoluna yönelik bir bariyer oluşturmaktadır. Ancakmaske takmaktekbaşına kullanıldığındaetkili bir yöntemdeğildir. Toplumdakullanımaçısındantıbbimaskekısıtlıolduğundakumaşmaskelerönerilmektedir.Bumaskelerçamaşırmakinesindeuygunşekildeyıkanmadantekrarkul-lanılmamalıdır. Diğertemasyolları:Temasvesolunumdamlacıklarıdışındadışkıveidrarilebulaşmagösterilmemiştir.Ancak,alttemizliğiyapılançocuklar-datemizliğiyapanerişkinebulaşolabileceğidüşünülmektedir.Denizvehavuzlardanbulaşmariskiileilgilibirbulguyoktur.Buradaönemliolan,havuzveyadenizegirerkendegüvenlisosyalmesafekurallarınadikkatedilmesidir.


KoronaGünlerindeBeslenmeveAnneSütününÖnemi Şimdiyekadaryapılanhiçbirçalışmaannesütündevirüsügösterme-miştir.DünyaSağlıkÖrgütüveTürkNeonatolojiDerneğihastalanmışan-nelerin emzirmelerinin devam etmesini önermektedirler. Hasta annelerbebekleriniuygunmaskelerleemzirebilirleryadauyguneltemizliğindensonrasütlerinisağarakverebilirler.Sağılmışsüt,bakıcılartarafındanbe-beğinbeslenmesi içinverilebilir.Sütsağmaaraçlarısabunlusuyladik-katlicetemizlenmelidir.Emzirmeninfaydalarınaekolarak,annesütüko-ronavirüsiçinkoruyucufaktörleriçerebilir.Ayrıcaannesütüylebeslenmeveannesütü yapımını desteklemeksağlıklı vehasta yeni doğanlaraekfaydalar da sağlayabilir. Eğer anne bebeğiyle emzirme de dâhil olmaküzere ayrılmak istemezse maske kullanmayı, meme ve el temizliğindetitizolmayıdaiçerentedbirlereuymayarazıolmalıdır. Koronavirüsedirek etki edecekbir beslenmeönerisi bulunmamakta-dır.Ancakmevcutbilgileredayanarakbazıçıkarımlaryapılabilir. Doğalve tazegıdaları tüketmekherzaman içinhastalıklardankorumayayar-dımcıdır.Tazesebzevemeyveleriçerdiklerivitaminlerilebağışıklığıartı-rır.ÖrneğinDvitaminidüşüklüğükoronavirüsenfeksiyonundakötüleşmeriskiniarttırmaktadır.Busebepleyadoğrudangüneşeçıkılansaatlerço-ğaltılmalıvebuşekildeDvitaminialımısağlanmalıyada doktortavsi-yesiileağızdandestektedavisinebaşlanmalıdır. İşlenmiş ve paketlenmiş gıdalar, aşırı şeker içeren besinler, hazır gı-dalarıngenelbağışıklığıazalttığıunutulmamalı;hazıriçecekleryerinedebağışıklığadestekolarakevdehazırlanmıştazemeyvesuları,ayrangibidoğaliçeceklertercihedilmelidir.


HASTALIKSÜRECİNDEYAPILMASIGEREKENLER Covid-19 pandemisi 2020 yılına damga vurarak tüm dünyayı dahaöncehiçgörülmemişbirşekildeetkisialtınaalmıştır.Bupandemininenazkayıplaatlatılmasıiçintümsağlıkçalışanlarıvehalkınhastalıksüre-cindenelerlekarşılaşacağınıbilmesigerekmektedir. Eğerateş,öksürük,nefesdarlığı,boğazağrısı,halsizlik,kasvekemikağrısıvb.şikayetlerinizvarsaCovid-19hastalığınayakalanmışolabilirsi-niz.BugibidurumlardaöncelikleyapılmasıgerekenşeydurumdaneminolmakiçinCovid-19RT-PCRtestiyaptırmaktır.Testsonucupozitifoluphastalığınağırseyrettiğidurumlarda;pnömoni(zatüre),solunumgüçlü-ğü,nefesdarlığıgibibelirtilersıklıklagörülmekte;kronikhastalığıolanla-rıntedavisininsolunumdesteğiilehastanedegerçekleşmesigerekmek-tedir. Ancak test sonucu pozitif çıkan ve yukarıda belirtilenler dışındaolanhafifvakalar,evdebelirlikurallarçerçevesindekarantinakoşulların-datedaviedilmektedir. Hafifvakalarda,ateşdüşsebileöksürükşikayetibirsüredahadevamedebilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), hafif seyreden vakaların iyileşmesürecini yaklaşık 14 gün olarak belirtmiştir. Ancak halsizlik ve öksürü-ğündahauzunsürebileceğidebelirtilmiştir.Busüreiçerisinde7.ve10.gündensonranefesdarlığı ve akciğerlerde yanmahissi varsa, acil tıb-bi yardım için 911 ya da 112 aranması gerekebilir. Durumu kötüleşenhastalardazatüreveoksijenseviyesidüşüklüğüsonrasındaARDS(AkutSolunum Sıkıntısı Sendrom) gelişmiş olabilir ve hastanın yoğun bakımşartlarıaltındayapaysolunumcihazınagereksinimivardır. AncakçoğuCovid-19vakasıhafifseyrederveevdeiyileşir.Bugibidu-rumlardahastanınveevdebirliktebulunduğuyakınlarınınyapmasıgere-kenlervardır.


HastalarİçinÖneriler: 1.EvdeKal:Testpozitifçıktıktansonravedurumu ağır değilse, hastanın yapması ge-rekenilkşeyevdekendinikarantinayaalma-sıdır. Doktorunuzla bağlantıda kalın, doktorkontrolüolmadandışarıçıkmayınız.Eğerdı-şarıçıkmakgerekliisetoplutaşımaaraçları-nıkesinliklekullanmayınız. 2. İzolasyon:Hastakendini evdekaranti-naya aldıktan sonra yapacağı diğer adımsakendini evhalkındanayrı tutarak izole etmesidir.DünyaSağlıkÖrgütü-negöredışarıda6metrekuralınauyulmasıgerekmektedir; çünküvirüsöksürmevehapşırmayoluilegelendamlacıklarlabulaşmaktadır.Ancakevdeailefertleriile1.5-2metrelikbirmesafekonularakhareketedilmesigerekmektedir. 3. El Yıkama: Mümkün oldukça ellerimizi sık sık yıkamamız gerek-mektedir.EllerimiziSağlıkBakanlığıncabelirtilenenaz20saniyeliksüreilesuvesabunla,eğersabunyadasuyoksa,enaz%60-70alkoliçereneldezenfektanıiletemizlemekgerekmektedir.Hastakişininbiryerlete-masetmedenönce virüsübulaştırmasını engellemek için bu el yıkamakuralınatitizlikleuymasıönemtaşımaktadır. 4.MaskeKullanımı:Virüssolunumyoluilebulaştığından,hastakişi-ninbuvirüsübulaştırmamasıiçinyapmasıgerekenenönemlişeylerdenbirimaskekullanımıdır.Maskekullanımıodadançıkılmadantakılmalıdır.Maskekullanılırkenburunveağız tamamenkapatılmalıdır.Yıkanmamışellerletemasedilenmaskebirdahakullanılmamalı,atılmalıdır.Maskeyiçıkarmakgerektiğindeisekulaketrafınısaranipleritutarakveiçyüzeyedokunmadançıkarılmalı,çıkarıldığındaiseatılmalıdır.Ancak2yaşveal-tındakiçocuklardamaskekullanımıboğulmatehlikesindendolayıöneril-memektedir. 5.KendinizeİyiBakın:Hastalıksürecindehastakendinidüzenliola-raktakipetmelidir.AteşveağrıolursaParasetamoltüreviilaçlarkullanı-labilir.Dinlenilmelivebolsıvıalınmalıdır.Doktortarafındanverilenilaçlaraksatılmamalı ve kronik hastalıklar ile ilgili ilaçlar doktoradanışmadankesilmemelidir. Virüs solunum yolunu ve özellikle akciğerleri etkilediğiiçinhızlıbiriyileşmesüreciiçinkesinliklesigarakullanılmamalıdır. 6.OrtakEşyalarınveAlanlarınKullanımı: Hastakişininvirüsüevhal-kınabulaştırmasınıönlemekiçinyapılmasıgerekendiğerönemlişeyiseeşyalarınayrılmasıdır.Örneğin;çatal,bıçak,tabakbardakgibiortakkul-lanılaneşyalarınayrılmasıgerekir.Hastakişimümkünseayrı tuvaletvebanyo kullanmalıdır. Değilse, hasta kişi kullandıktan sonra dezenfekteedilmelidir.


HastaYakınlarıİçinÖneriler: 1.Evde Kal:Hasta olmasalar bile hasta yakını oldukları ve hastanınbakımınıüstlenenkişilerolduklarıiçinhastayakınlarınındabulaşmaih-timalinekarşı14günevdekalmasıgerekmektedir. 2.İzolasyon: AynıevipaylaşankişilerinCovid-19hastasıolankişi ileaynı ortamda bulunmamaya ve ayrı odalarda olmaya özen göstermesigereklidir.Özellikle65yaşüstüvekronikhastalığıolanlarınmümkünseayrıbirevdekendilerinikorumayaalmalarıönemtaşımaktadır. 3.Hijyen: Hastayakınlarınınaynıevdekalırkenellerinikurallarauygunşekildedüzenliolarakyıkamalarıgerekmektedir.Hastaodasınagirilme-mesi;temizlikvehavalandırmaişlemigibidurumlardaodayaeldivenvemaskeilegirilmesigerekmektedir. Hastanındokunduğuyüzeyler;kapıkolları,elektrikanahtarlarıvb.gibiyüzeyler çamaşır suyuyla temizlenmelidir.Hastabanyove tuvaleti kul-landıktan sonra tek kullanımlıkmaske ve eldiven takarak, önce sabun-lasonraçamaşırsuyuiledezenfekteedilmelidir.Hastanınkıyafetleriveçarşaflarıyıkanırkenyükseksıcaklıkta(60oC)yıkanmalıdır. 4.Takip:Hastanındurumudüzenli olarak takip edilmeli; solunumsı-kıntısıvenefesdarlığıolduğunda112acilhattıaranılmalıdır. Hastayakınlarınınkendilerinideaynışekildekontroletmeleri;şüphelidurumlardahasta içinuygulanansürecitakipederek izolehaldehasta-neyeulaşmalarıvetestyaptırmalarıuygundur.


KoronavirüsteÖzelGereksinimliKişilerinveÇocuklarınDurumu Çocuklardahastalıkgenelliklehafifsolunumyoluenfeksiyonbulgularıile seyretmektedir. Ateş ve öksürük yaygın olmakla birlikte çocuklardaerişkinleregöreciddiklinikseyirdahaazgörülmektedir. Çocuklarda9yaşınaltındanadirvakalardışındaölümbildirilmemiştir.Ancak altta yatan hastalığı bulunan çocuklarda ciddi hastalık görülmeriskidahafazladırvegelişenhastalığındahakötüseyredebileceğidüşü-nülmektedir.Küçükyaş,kronikakciğerhastalığıvebağışıklıkbozukluğuile seyredendurumlarda klinik süreçuzamaktadır.Özellikle kronik yük-sek tansiyon ,kalp hastalığı , şeker hastalığı ve kronik böbrek hastalığıolanlarda problem gelişme ve hastanın kaybedilme riski artmaktadır.Astımveallerjiksamannezlesiolanlarda riskinbirazazaldığıdüşünül-mektedir. DünyaSağlıkÖrgütüdahaöncekisalgınlardayaşananlardoğrultusun-dabazıöngörüleriortayakoymuştur.• Engellikişilerbudönemdesağlıkhizmetlerineulaşmaktazorlanmak-tadırlar.• İletişimproblemlerinedeniylehastalıkşikayetlerivedurumlarıhakkın-danetbilgileralınamamaktadır.• Geneltedbirlerdolayısıylaalmakzorundaolduklarıeğitimlerveprog-ramlaraksamaktadır.• Karantinatedbirleriaynızamandanormalgelişimsüreçlerindedegerikalmayasebepolmaktadır.• Pandemi,özeldestekgerekeninsanlaramüdahaleedilmesiönceliğinideğiştirmektedirveneyazıkkitoplumsaldışlanmayamaruzkalmaihti-malleriniarttırmaktadır.


Budönemdehazırlananbilgilendiricidokümanlarınözeldurumuolankişiler içinayrıcadüzenlenmesigereklidir.Duymavegörmeproblemle-rineyönelikbroşürlerveseskayıtlarıoluşturulmalıdır.Sosyalmesafeninkorunmasıvehijyen tedbirleri ile ilgili olarakayrıntılı, anlaşılması kolaymedya araçlarıyla yayınlanabilecek materyaller düzenlenmelidir. Diğerinsanlara göre zaten daha zor olan eğitim ve öğretim faaliyetleri iyiceaksamaktadır. Bir şekilde eğitimlerin devam etmesi için sosyal medyaaraçlarıveinternettabanlıprogramlarkullanılmalıdır. Ayrıca süregelen hastalıkların takip ve tedavilerini ihmal etmemek ,rutinaşıuygulamalarınıkesinlikleertelememekgerekir.Uygulananbazıaşıların çocukları Covid-19 hastalığından koruduğu düşünülmektedir.Düzenli kullanılan ilaçlar kesilmemeli ve rapor zamanlarınadikkatedil-melidir. Gelişebilecek problemlere karşı takip eden doktorlar ile görü-şülerek planlamalar yapılmalıdır. Aynı şekilde değişik zorunlukları olanörneğinfiziktedavigörmesigerekençocuklarabusüreçiçindeevdeyak-laşımlar denenebilir. Sağlık Bakanlığı ile görüşülerek bu özel durumlariçinnasıldestekleralınabileceğiöğrenilebilir.


KORONAHAKKINDADOĞRULARveYANLIŞLAR Yanlış:Buvirüssadeceyaşlılarıetkiler.Doğru: Her yaştan insan enfekte olabilir. Yaşlılar ile dahaöncesindenastım,diyabet,kalphastalıklarıgibitıbbirahat-sızlıklarıolanlar, virüsünyolaçacağıağırhastalıklaradahayatkıngörünmektedir.DünyaSağlıkÖrgütüheryaşgrubunakorunmaönerileriyapmıştır.

Yanlış: Virüseşyalardabulunmaz.Doğru: virüsünbakırdabirsaat,mukavvadadörtsaat,çelik-te5.6saat,plastikte6.8saatcanlıkaldığıbildirilmiştir.

Yanlış: Virüshayvanlardaninsanlarabulaşır.Doğru: Virüsünyarasaüzerindenbulaştığıdüşünülmektedir.Virüs ilk etapta hayvanlardan bulaşmış olsa bile, özellikleevcilhayvanlariçinşuandaböylebirdurumsözkonusude-ğildir.

Yanlış: Boğazveburundaantiseptikgargarakullanmakvi-rüstenkorur.Doğru: Antiseptik gargaralar gibi sıvıların boğaz ya da bu-run mukozasına uygulanması kesinlikle koruyucu değildir.Buuygulamalar,mukozabütünlüğünübozarakvirüslerinbubölgelerdekihücreleretutunmasınıkolaylaştırabilir.

Yanlış:Eldivenkullanmakhastalıktankorur.Doğru:Eldiventakanbirkişininkorunduğunusanarak,ken-dinidahagüvenlihissetmesivekirlenmişeldivenleriyleheryeri ellemesi diğer insanlar için risk oluşturacaktır. Ellerinsıksıksuvesabunla20saniyeyıkanmasıyeterlidir.

Yanlış: Hastalıktankorunmak içinmaske takmanızyeterli-dir.Doğru: Maske, kişiyi virüsü kapmaktan yeterince korumaz.Sadece kişi hasta ise virüsün başkalarına bulaştırılmasınaengelolabilir.Korunmadaenönemliyöntemel temizliğidir.Ellermümkünolduğuncatemiztutulmalı;göz,burunveağı-zagötürülmemelidir.


Yanlış:Eldezenfektanlarıtümsorunuçözer.Doğru: Piyasadadeğişik isimler ile pazarlanansözdeanti-septik,dezenfektanvemikropöldürücülerinçoğuelleriiyibirsu-sabuntemizliğindendahaçokkoruyamayacaktır.Ellerin,sıksıkbolsabunlusu iledikkatle, iyiceovularakyıkanmasıkoruyuculuk için yeterli olacaktır. Su ve sabunaulaşılama-yacak durumlarda 70 derece ve üzerinde bir kolonya veyaalkolbazlıeldezenfektanıdakullanılabilir.Sıkel temizliğicildikurutarakegzamagibihastalıklarane-den olabilir. O yüzden eller günde birkaç kere nemlendiricikremilenemlendirilmelidir.

Yanlış:Sıcakiçecekleriçmekvirüsüöldürecektir.Doğru:Aşırısıcak içeceklerağız-boğazbölgesiniyakıpka-vurarak‘koruyucuepiteltabakayı’ve‘önleyicibağışıklıksal-gılarını’tahripettiğinden,faydadançokzararverebilir. Yanlış: Hastalıktankorunmak içinsarımsak,soğan, turşu,-kellepaçaçorbasıbağışıklıksistemiiçinşarttır.Doğru: Bağışıklık sistemini özel olarak güçlendirdiği gös-terilmiş herhangi bir gıda yoktur. Önemli olan sağlıklı vedengelibeslenmealışkanlığıdır.Virüslerdenkorunmadaba-ğışıklık sisteminin önemli olduğu doğrudur. Bugüne kadaryapılanbilimselçalışmalarlabağışıklıksisteminigüçlendir-diğikanıtlanmış3uygulamavardır.Bunlar,dengelibeslen-me,yeterlibiruykuvedüzenlifizikegzersizşeklindedir.


Yanlış:Havalarınısınmasıilevirüsortadankaybolacak.Doğru:Sıcakhavanınvirüsüdoğrudanöldürmesigibibirdu-rumsözkonusudeğil.Ancakhavalarınısınmasıileinsanlarkapalıvehavasızortamlardauzunsürevakitgeçirmiyor,ev-ler, işyerleridaha iyihavalandırılıyorveböyleliklesolunumyoluyla bulaşan virüslerin bulaşma olasılığı azalıyor. İkinciolarak da artan sıcaklık nedeniyle virüs dış ortamda dahakısasürecanlıkalabiliyor.

Yanlış: TermaltarayıcılarCOVID-19ileenfekteolmuşher-kesitespiteder.Doğru:Termaltarayıcılarateşiyüksekkişileritespitetmekteetkilidir.Ancakenfekteolmuşfakatateşiçıkacakkadarhas-talanmamışkişileritespitedemezler. Yanlış:Ultraviyole(morötesi)dezenfeksiyonlambasıkoro-navirüsüöldürmez.Doğru: UV (morötesi) ışınları virüsünyapısınıbozupöldü-rür.Ancakinsanüzerineuzunsüreliuygulandığındacilttah-rişineve ışığınabakıldığındagözdegörmebozukluğunayolaçabilir.Mekanveeşyasterilizasyonundakullanılmalıdır.


ÖZELGEREKSİNİMLİÇOCUKLARDAKORONAFARKINDALIĞI Hepimizinbildiği üzere2019Aralık’taÇin’deortayaçıkan virüshızlatüm dünyaya yayılmaya başladı. Türkiye’ye ulaşmasımart ayını buldu.Fakat bizler o zamana kadar haberlerden endişe içinde takip ettiğimizvirüsüyanıbaşımızdabuluncaiçimizdeolanendişebirazdahaarttı.Enbaşlardasadecehastalıkbelirtileriveolabileceketkilerindensözedilir-ken,kısazamandasosyalmesafekavramıgirdihayatımıza.Birazdahaileri safhalarında alınan tedbirler ve yapılan değişiklikler oldu. Bu hembizihemdetoplumumuzupsikolojikolarakolumsuzetkilemeyebaşladı.Başlangıçta önlemler arasında yer alan evden çıkmama yani karantinasüresizamanlabirrutinhalinegeldikçekaygıvetedirginlikseviyesidahadaarttı. Kaygı: Busüreçteözelgereksinimlibireylerdedahilçoğuinsandaartanen-dişe hissi evde kaldıkça takıntılı hale gelen davranışların ve bir takımkaygılı düşüncelerin çoğalmasına neden olmuştur. Bizi tehdit eden budurumkarşısındadahanet bilgilere sahip olmamız, bunuailemize, ço-cuklarımızaeniyişekildeizahetmemizisağlayacaktır. Herzaman içinbilinmeyendurumlardaki risklerdaha fazlakaygı ya-ratacağıiçinbilgisahibiolupgereğinegöredavranmakiçimiziçokdaharahatlatacaktır. Çünkü öğrendikçe yaşananlar karşısında kontrolümüzüarttırır dahagüçlü hissederiz. Kaygıyı azaltmadaki en önemli yollardanbiribudur.Annevebabalarınyenidüzeneayakuydurupçocuklarınadahissettirmesi,onlarırahatlatıpevdeiyizamangeçirmelerinekatkısağla-yacaktır. RutininDışınaÇıkılması: Özelgereksinimliçocuklardiğerçocuklaragöredahahassastırvebazıalışkanlıklarındışınaçıkıpdüzenideğiştirmekonlara rahatsızlıkverebi-lir.Bazılarıanlamveremeyerekhırçınlıkgösterebilir.Kaygıseviyesiartanbireyler agresif davranışlar gösterip etrafındaki kişilere, eşyalara zararverebilirler.Endişeduygusunuhissedenbazıçocuklarağlama,içineka-panıklık,yemebozukluğu,uykudüzenininbozulmasıyadasestonların-dayükselmegibidavranışlariçerisinegirebilirler.


DoğruBilgiyeErişmek: Kendiisteklerigerçekleşmeyençocukevdekalmayadakurallarauymakonusundabirtakım zorluklar çıkarabilir. Bu süre içinde olur olmaz hertürlühaberekulakkabartmak,bununlaalakalıkonuşmakhemkendimizhemdeçocuklarımıziçindahafazlakaygıyanedenolabilir.Bununyerinegündemi, açıklanan kesin ve net bilgilerle takip ederek, bunların ışığın-daolumludüşünmekhembizimhemdeailemiz içindaha iyiolacaktır.Olumludüşünerek iyi vakitgeçirmekçokönemlidir.Çünkügeçirdiğimizzamanyapabileceklerimizioluşturur.Hedeflerimiz,öğrenebileceklerimiz,planlarımızgeleceğimizinumududemektir. Televizyon, tablet, telefongibi elektronik eşyaların kullanımsüreleri-ne dikkat edilmelidir. Ailece hep birlikte izlenen belgesel ya da seçilipseyredilenöğreticibirfilmvebunlarınhakkındayapılansohbet,sorulansorular,herkesinfikriniaçıklamasıdahaiyibiraktivitedir. KaliteliZamanveİlgi: Çocuklarımıziçinharcadığımızzamanveemekçokönemlidir.Özellik-le,özelgereksinimliçocuklardakendibilişvebecerilerineyönelikoyun-lar katılımları ve ilgilerini çekmesi açısından çok önemlidir. Çocukları-mızınduygusalanlamdaneye ihtiyacıolduğunugözlemleyiponauygunanlatımlar yapmak, enerjisini atmak isteyen çocuğumuzu da ona yön-lendirmekolumlusonuçlaraulaşmamızısağlayacaktır.Anlatımlarımızyadaoynadığımızoyunlarahergün farklıbirşeylerekleyipdüşünmelerinisağlayıpyaratıcılıklarınıgeliştirecektir. Süredendahaönemlisigeçirilenkalitelizamandır.Buzamanzarfındaherkeskeyifalıpmutluolursayapılanaktivitede faydalıolacaktır.Pay-laşımlarımıziçinzamanseçimideçokönemlidir.Çocuğumuzuykusunuiyi almışolmalı, karnının açolmadığı, herhangi bir sıkıntısınınolmadığızamanlartercihedilmelidir.


ÇocuğunBilgilendirilmesiveAnahtarCümleler: Çocuklara anlayabilecekleri düzeyde bilgi paylaşılması ve aklına ta-kılan soruyu sorabilmesi daha rahat olmalarını sağlayacaktır. İzah edi-lendurumlarıanlayabilenvekurallarıkendincetekraredebilençocuklardahauyumluveolmasıgerekenşekildedavranışgöstereceklerdir. Çocuklarımıza bu durumu açıklayabileceğimiz en kolay tanım “Has-talık” kavramı olacaktır. Hastalanmak ve sağlıklı olmak için neler ya-pılabileceği doğrultusunda çocuğumuzdan fikir almak, yapılacaklar veyapılmaması gerekenler listesi oluşturmak, bunları bazen oyunlardacanlandırmak onların zihinlerinde daha iyi anlam kazandırmasını sağ-layacaktır.Bunları idrakedebilençocuklarımızınkaygıseviyesinormaledönecektir. Bazenevdeyükselenseslerkarşısındaailenindahasabırlıolmasıveenaztepkiyleyaklaşması,eğeryaşananbirolayvarsaoesnadadeğildesonrasındasohbetşeklindeanlatmasıdahaolumlusonuçlarverecektir.Konumuzunanabaşlığı“Koronadankorkmuyoruz,kendimizikoruyoruz”ilebağlantılısözlerleçocuklarımızadurumuanlatmamızonlarınrahatla-masındadahaetkiliolacaktır. “Bizler evimizde güvendeyiz. Ellerimizi yıkamaya temiz olmaya özengösteriyoruz.Faydalıgıdalarlabeslenipgüçlüoluyoruz.Zamanımızıbizigeliştirenbizebirşeyleröğretengüzelzamanlarhalinegetiriyoruz.Sağ-lıklıolmakiçinolabildiğincehareketediyoruz.”

MecburiyetleriFaydayaÇevirmek: Birçoğumuzdahabirkaçayöncesindevarolanyoğunçalışmadönem-lerindensonraevimizdeolmanın,kendimizezamanayırmanın,ailemizlebirlikteolmanın,sevdiğimizişlerezamanayırabilmenimbizedeğişikge-lenmutluluğunu yaşıyoruz. Bu süreci kendimiz ve çocuklarımız için enverimli hale getirip yaşamımızı güzelleştirmek bizlerin elinde. Şimdiyekadar yapmayıhayal ettiğimizne varsanotalıp yapılabilmesimümkünolanlarıdenemek,şuandatümdünyadaevdeoturmanınavantajlarıola-raksunulmuşolankonser,tiyatro,seslikitap,müzeziyaretlerigibidahaönce gerçekleştirmeye fırsat bulamadığımız aktiviteler, bilgilerimiz veilgialanlarımızdoğrultusundaizleyebileceğimizcanlıyayınlarbusüredebizeçokşeykatacaktır.


YENİNORMAL Dünya ülkelerini derinden etkileyenCOVİD-19 salgını ve beraberindeoluşankarantinasüreciylebirliktegündelikyaşamdabirtakımdeğişim-lerolacaktır.Bubağlamdaülkelerinyenisistemlerkurmasızorunluhalegelmiştir.Sağlık,beslenme,güvenlik,ekonomigibibirçokalandatoplumdinamiğinindeğişmesi;ebeveynleriveçocuklarınormalyaşantıdan“yeninormal”olarakadlandırılanfarklıbirgeleceğeyönlendirmektedir.Budö-nemdeuyumproblemlerininyaşanmasıdoğalbirdurumdur.Çünküyeninormaliyaşarken,onunkendineözgükurallarınavetedbirlerineuymak;çocuklarıveebeveynlerialışıkolduklarıyaşamdanfarklıbiryaşamagö-türecektir.Hemebeveyndehemdeçocuktahiçbirşeyineskisigibiolma-yacağına dair endişeler; halihazırdaki motivasyonlarını kaybetmelerineveyaşamlarınısağlıklıbirşekildesürdürmedeaksaklığayolaçabilir.Ge-çişdönemindevesonrasındaailelerinproblemyaşamaması,çocuklarıneğitiminevegelecekyaşantısınaenüstdüzeydefaydasağlayabilmeleriiçin,aileleregereklibilinçlendirmeleryapılmalıdır. Peki,yeninormalinbizleregetirdiği“yenikurallar”nelerdir?

7Adımda“YeniNormal” 1.ÖnceSağlık Sağlık, sadece fiziki olarak hasta olmama durumu değil; bedensel,ruhsalvesosyalaçıdaniyiolmahaliolaraktanımlanmaktadır.Karantinadönemiboyuncainsansağlığınınkorunmasıyönündealınantedbirlerin,yeninormaldüzenegeçiştededevametmesivesürdürülmesizorunlu-dur. Beden sağlığını korumaya yönelik alınanönlemlerin devametmesikonusunda aileler görevlerini bilmeli ve aile bireyleri kişisel korumanındevametmesikonusundayönlendirilmelidir.Bubağlamdahijyenkural-ları;el-vücuttemizliği,yaşanılançevreveyüzeylerintemizliği,evdençı-kılmasıdurumundamaskekullanımı;yeninormaldesürdürülmesigerekliolantedbirlerdir.Temizliğinyanısırakişiselbakım,karantinaöncesidö-nemdendahaönemlihalegelmiştir.


Bedensel sağlığın korunması konusunda bir diğer basamak beslen-medir.Karantinadönemindebeslenmealışkanlıklarınındeğişmişolması,vücutdirencini vebağışıklık sistemini olumsuzyöndeetkiler.Yeninor-maldönemde,tüketilenbesinlerinvücudayararıgözönündebulundurul-malıdır.Evdekalınansürezarfında fizikselhareketikısıtlananbireylerinyeninormaldekiloproblemleriyaşamasınormaldir.Yenidönemlesportifaktivitelervehareket,önemlibirtedbirdir. Bedenselkorumanınyanındaruhsağlığınıkorumakdaenazonunka-darönemlidir.Psikoloji, fizyoloji ile iç içedir.Psikolojik iyiolmahali,ruhsağlığınıdengedetutmak,duygudurumsaldeğişmeleriyönetebilmekenazbağışıklıksisteminigüçlendiricivitaminler,mineraller,sporaktiviteleriveilaçlarkadarönemlidir. Bilim insanlarının ve sağlık sistemlerinin koruyucu aşı çalışmalarınıbeklemekvekişiselsağlığısekteyeuğratmakyanlıştır.Bireyleryenidö-nemledeğişendavranışlarıvekurallarısürdürmeli,yaşambiçimihalinegetirmelidir.Yenikurallaraalışmakvekalıcıetkilerininyaşamınheranın-dahissedilmesiiçinailelerin,sağlıkkonusundatitizdavranmalarıgerek-lidir. 2.DeğişimeUyumSağlamak Güngeçtikçehastalığadairyenibulgular,yenibilgileröğrenilmektedir.Dünyahızladeğişmektevebaşkabiryöneevrilmektedir.Değişendünyadüzeninibilmek,haberdarolmakvedeğişimeayakuydurmakisebilinç-lenmenin temel şartıdır. Bu sebeple ailelerin en doğru bilgiyi edinebil-meleri ve çocuklara bu konuda rehberlik edebilmeleri için, ülkedeki vedünyadakigelişmeleriyakındantakipetmeleri,gündemdenuzakdurma-maları,doğrubilgiyiedinmedekararlılıkgöstermelerigerekmektedir. Unutulmamalıdırki,süreklideğişenbirdüzenekayıtsızkalmak,insan-larıhiçdesağlıklıolmayanyollaraveyanlışbilgilendirmeyeyönlendirebi-lir.Yanlışbilgi,endişe,panik,gelecekkaygısıgibiruhsalyakınmalaravebupsikolojikunsurlarınbedendedışavurumlarınanedenolabilir.Bedenve ruh sağlığını korumada, en doğruyu bilmek ve bildiğini uygulamak,yeninormalegeçiştedikkatedilmesigerekentemelunsurlardanbiridir.


3.SosyalMesafeHerZamanHerYerde Karantinadönemiboyuncauzmanlardansıkçaduyulanenetkiliyön-tem,fizikseltemasınenazaindirilmesiylesosyalmesafekuralınınuygu-lanmasıdır. İşegitmekzorundaolanveyadışarıçıkmazorunluluğuolanailelerde, eve dönüşte aile bireylerinin sağlığını korumasının en önem-li yoludışarıdasosyalmesafeyedikkatetmektir.Yeninormaldönemdesosyalmesafeninortadankalkmasıdeğişensistemdeşuan içinmüm-kündeğildir.Busüreçteevdekalanailelerinveçocuklarınınsevdiklerineve çevreye karşı duydukları özlemduygusuyoğunolabilmektedir.Unu-tulmamalıdır ki yeni normal dönemde hastalık riski tamamen ortadankalkmış değildir. Can güvenliğini ve sağlığı korumak için, erken fizikseltemastehlikelidir. Karantina sonrası özgürlüğüne kavuşan insanların sosyalleşme ihti-yacısosyalmesafedikkatealınarakdevamettirilmelidir.Sosyalyaşantı-nınheranında;ebeveynlerçocuklarıylabirlikte risk taşıyanmekanlarda–hastaneler, marketler, bakkallar, kasaplar, alışveriş merkezleri, ibadetyerleri, spor salonları, kafeler, lokantalar, eğlence merkezleri, okullar,kurslar,eğitimmerkezleri, toplantısalonları, topluorganizasyonlar,mü-zeler,kütüphaneler,güzelliksalonları,berberler-alınabilecektümönlem-lerialmalıveyeninormalleşensüreçteolabildiğincebumekanlaradahilolmamayaözengöstermelidirler. Yeni düzende kapalı ve kalabalıkme-kanlardahijyenkavramınınbelirsizleşmesi, çocukları içinendişeduyanailelerin;kendileriniiyihissedebilecekleridoğalmekanlarageçişinderoloynamaktadır. Bu süreçte sağlık için, temiz, ferah, güvenli ve kalabalıkolmayanyerlertercihedilmelidir. 4.EkonomininYolHaritası Karantina sürecinde sosyalmesafenin bir gereği olarak iş yerlerininkapatılması veya evde çalışılması yönünde kararlar alınmıştır.Ülke ge-nelindevarolanbirproblemolarakekonomi,kendinigösterebilir.Maddikayıplar karantina süreci boyunca aile içinde sorunlara neden olabilir.Ailelerinbusürecikolaylıklaatlatabilmeleri içinekonomiksorunlarınbirruhsağlığıprobleminedönüştürülmemesigereklidir.Varolanekonomiksıkıntılar aileyle birlikte konuşulmalı ve problemin üstesinden gelmekiçinbiryolharitasıoluşturulmalıdır.


KarantinadönemiAileüyelerininyeninormallebirliktetekraryaşamadahiledilmesive teşvikediciatılımlardabulunulması,çocuklarındabirbireyolarakkendileriniherzamankindendahadeğerliveönemlihisset-melerine ortam hazırlayacaktır. Unutulmamalıdır ki, dengeyi sağlamakyeninormaldeherzamanolduğundandahaönemlidir.Aksidurumdaai-ledeortayaçıkanmaddihuzursuzluklar, sadeceebeveynlerindeğil; ço-cuklarındaolumsuzduygularakapılmasınavesuçlulukduygusuhisset-melerinenedenolur. Ekonomik gelişmelerin insan sağlığından bağımsız ilerlemesininmümkün olamayacağının bilincine varılmalıdır. Karantina sonrası yeni-den çalışılmaya başlanması, beraberindemaddi sorunların da ortadankalkmasına;ruhsağlığınındüzelmesineveyaiyileştirilmesinekadaruza-nanardılbirsüreçolarakkarşımızaçıkacaktır.Gelirkaybınınsüreklihalegeldiğiailelerdeiseyenidönemlebirlikteçalışamamayabağlıoluşansı-kıntıların giderilmesi için ilgili kurumların dayanışma içerisindehareketetmesigerekmektedir.

5.EğitimAiledeBaşlar Pandemi sürecinde dünyada alınan tedbirlerden en önemlisi eğitimegeçicisüreliğinearaverilmesidir.Ailelerinsağlıkvegüvenlikendişesininbirgetirisiolarakgerçekleşenbudurumda,eğitimeevdedevamedilereköğrencileridesteklemekamaçlanmıştır.Yeninormaldüzendeinsanlarınözgürlüğekavuşmasıylaeğitimekaldığıyerdendevamedilmesiolayınınparalelyöndeilerleyeceğidüşünülsede,sağlığıvegüvenliğikorumaih-tiyacı doğrultusunda kalabalık bir ortamda eğitimin tedbirler olmadandevamedebilmesidüşünülemez. Özel gereksinimli bireylerde evde eğitim durumu zorlaşabilmektedir.Halihazırda devam ettikleri eğitim programlarından uzak kalmak, varolanbirikimlerinideolumsuzyöndeetkilemişolabilir.Aile,durumunfar-kında olmalıdır. Yeni normalde, ilgili kurumların eğitime evde çevrimiçiplatformlardadevametmesiçokyararlıolacaktır.Ailelerinçevrimiçieği-tim programlarına dahil olamaması durumunda eğitimlere kendilerinindevam etmesi büyük bir adımdır. Eğitimi yaşamlarına adapte ederkenbir takım ihtiyaçların varlığımuhtemeldir. Bu ihtiyaçların başında “bilgigereksinimi”gelmektedir.


Karantina sürecinde ve sonrasında, ebeveynlerin çocuklara yardım-cıolabilmesi içinönceliklekendilerinineğitimalması;çocuğungelişimiaçısındanoldukçaönemlidir.Verilecekolaneğitimlerin içeriği genişbiryelpazede karşımıza çıkmaktadır. Çocukların davranış biçimlerinin iyi-leştirilmesinden, akademik becerilerine; sanat ve yaratıcılığı canlandır-maçalışmalarından,kişiselbakımveözfarkındalıkeğitimlerine;beslen-mekontrolüvesporfaaliyetlerindenpsikolojikdesteğekadarçokçeşitliiçeriğesahipolmalıdır. 6. SenGüçlüysenDünyaGüçlenir Karantinasürecininbaşlamasıylagündelikhayattanuzaklaşmak,dışdünyaylaveçevreyleoluşankopukluklar,sosyalyaşantınınsonlanması;insanlarınruhsalsıkıntılaryaşamasınınnormalkarşılanabileceğinigös-termektedir. Ailelerin bu gibi durumlarda maruz kalabileceği olumsuzduygular, çocuklarda da panik ve endişe görülmesine yol açabilir. Herzamankinden daha yoğun hissedilen duygular, çocuklarda olağanüstüyorumlara,gerçeğindışındakalanbetimlemelereyolaçabilir. Ailenin, bu dönemde ortaya çıkan problemlerin çözüme kavuşmasıiçintravmatiketkiylebaşedebileceksavunmamekanizmalarınıdevreyesokması gereklidir. Anne-baba kaygı, korku gibi olumsuz duyguları yö-netebilirse,çocuğadayönetmeyiöğretecektir.Busüreçte,ebeveynço-cuğa daimi örnektir. Ebeveynlerin aşırı ve abartılı tutumları, çocuklarıngüçsüzvesavunmasızhissetmesinenedenolur.Ailedebirlik,beraberlikvedayanışmadurumlarınınpekiştirilmesi,yenidüzenealışmaktakilitroloynayacaktır. Özelgereksinimlibireylerdegüvenduygusu,travmatikdurumlardaol-dukçaönemlidir.Defalarcaaynısorularısoruyorolmalarıherdefasındasize güvenip güvenemeyeceklerini test etmeleriyle alakalı olabilir. Ço-cuklar, kısa ve özensiz cümlelerle geçiştirilmemeli ve gündemle alakalıtüm gerçekler ciddiyetiyle kendilerine anlatılmalıdır. Bu anlatımlar ya-pılırken felaketsenaryoları sizlerepekdeyardımcıolmayacaktır.Doğrubilgiverilmesivezihinlerdekibelirsizlikdurumunungiderilmesiçocukla-rınkendileriniiyihissetmeleriiçinönemlidir.Onlarlamümkünolduğuncakonuşulmalı,kendileriniifadeetmelerinefırsattanınmalıdır.


Birçok sosyal aktivite birlikte gerçekleştirilerek, gelişimlerini pozitifyöndeartıracakdurumlardesteklenmelidir.Çocuklardapanikveendişeduygularının giderilmesi üzerine, karantina sürecinde sağlık çalışanlarıveyetkililerincanlabaşlaçalıştığıhatırlatılıp,yenidüzendededoktorla-rın,hemşirelerinkendileriiçintitizlikleçalışmayadevamettiklerianlatıl-malıdır.Çocukların kendilerini ifade etme konusunda yetersiz kaldıklarıdurumda,doğruiletişiminkurulmasıiçinebeveynleringereklinoktalardauzmanların desteğine başvurmaları gereklidir. Aile, süreçle baş edebil-mekveyenidüzenealışmayolundagüçlüolduğununfarkındaolmalıdır.Çocuklarlabirliktebirözelalankurulmalıveyeninormaldüzeninbelir-sizlikleriningüçlüözelalanamüdahaleetmesiengellenmelidir.

7.FarklıDavranılmasınıDurdur Yeni normal düzende ailede gerçekleştirilen alışma evreleri,mutlakatoplumsaldesteklepekiştirilmelidir.Kamuoyuvedevlet,işbirliğiiçerisin-deçalışmalıvebuzordönemsonrasıözelgereksinimlibireylerinadap-te olabilmeleri için yeni sistemler ve oluşumlarmeydana getirilmelidir.Özelgereksinimlibireylereyöneliközeldestekgruplarıoluşturulmalıveailetarafındanteşvikedilmelidir.Karantinasüreciboyuncagünlükrutinibozulmuşvebukonudahassasolanbireylerdebilişselmekanizmalarıniyileştirilmesi yönünde çalışılmalıdır. Tümbu çalışmalar yapılırken yeninormaldüzende,özelgereksinimlikişilerindebirbireyolduğuunutulma-malı, onların ruh sağlığını zedeleyici kavramlardan ve benzetmelerdenuzak durulmalıdır. Damgalama, insanları daha iyi yapmaz; farklılıklarıngözardıedilmesiinsanideğeriküçültür.


ÖZELGEREKSİNİMLİGENÇLERDEN

Ali AKKAYA

AliPEKİN

Begüm PÖGE

NilDALVA

HazalSARISOY


CenkKESER

DilaARINEL

Hale EKER

HandeÖZYER

ElifYAVUZ


Hale EKER

DoğukanCANPOLAT

OkanDİNÇ

Samet ÖZTÜRK

SelvaÇAVUŞOĞLU


DilaARINEL

TanAYTIS

ReyziALGAZİ TanAYTIS


KORONASÖZLÜĞÜ Bulaş: İngilizcede “disease transmission” olarak geçen, hastalığındoğrudan veya dolaylı yollarla kişiden kişiye geçmesidir. Virüs, bakteri,parazitvemantarhastalıkları içinbulaşvarlığıbilinmektedir.Doğrudanbulaş,kişidenkişiyedokunma,vücutsalgılarınınaktarılmasıile,veyado-kunma/ilişkiolmaksızındamlacıktaşınmasıileolur.COVIDiçindamlacıkyoluilebulaşönplandaolsada,yakıntemastaellere,oradanyüzevegözebulaşmasözkonusuolabilmektedir.Dolaylıbulaşisehayvandan-insana(kuduzveyavebagibi),veyahavayoluyla(kızamıkgibi)yayımdır.Sıtmadaanofel sivrisinekleri üzerindenyayıldığındanbugruptadır.COVID-19içintuvalethijyenininyetersizliğisonucufekal-oralyoldenilendışkıyoluileyayımüzerindededurulmaktadır COVID-19:CoronaVirusDisease-2019terimindekialtıçiziliharfvera-kamlarınbirleşimiyleoluşturulmuştur.Türkiye’dekısaltmaolarak ‘koro-na’ terimidekullanılmaktadır.Koronavirüsailesininbetaalt türlerindenSARS-CoV-2virüsüileortayaçıkar.SARS-CoV-1virüsüiseUzakdoğu’da2002 sonu ve 2003 başlarında 8 ila 9.000 kişiyi etkileyip %10 fatalite(öldürücülükderecesi)oranınasahipSARSolarakbilinenhastalığınet-kenidir.COVID-19bununmutasyonlarlayeniortayaçıkantürüolupAra-lık2019’danberi tümdünyadahastalığaveölümlereyol açanbir virüshastalığıdır.. EpidemivePandemiEndemik(birbölgeyeözgü)olanhastalıklardanbeklenenyaygınlığınüze-rinde, salgın denebilecek şekilde hastalık saptanmasıdır. Farklı deyişleepidemi; bir topluluk veya bölgede görülen salgın, pandemi ise birçokkıtayı içerecek şekilde değişik ülkelerde epidemilerin yaygın olarak gö-rülmesi şeklinde tanımlanabilir.ÖrneğinCOVID-19Aralık2019veOcak2020’deÇin’debirepidemi,ancakdahasonra,birazgecikmişolarak11Mart2020’denitibarenpandemiolarakkabuledilmiştir. İnsan topluluklarındabir viral salgının pandemi olarak tanımlanmasıiçinüçkriteraranmalıdır: 1.Yenibirvirüsolmalı, 2.İnsandaninsanakolayvesüreklibirşekildebulaşmalı, 3.Çoksayıdaülkeyietkilemelidir.


Epidemilerde sıklıkla 2-3 haftada peak (zirve) düzeyi görülür ve 5-6haftasürer.Tümayaktanveyataklıtedavikurumlarınabaşvurularartar,bazenkurumkapasiteleriaşılabilir. Filyasyon:“Dosyalama”sözcüğününFransızcasıdır(ing.Filing).Tanı-sıdoğrulanmışolgular içinbirerdosyaaçıpkayıtlarının tutulması, tele-fon ile, veyaevziyareti iledurumlarının izlenmesi, ilaçlarınıalmalarınınsağlanması,komplikasyongelişimindehızlımüdahaleedilmesininsağ-lanmasıdır. Filyasyon ‘temaslı izlemi’nin yapılabilmesi için de önkoşul-dur.COVID-19 içinHalkSağlığıGenelMüdürlüğü (HSGM)bünyesindekiekiplertarafındanyürütülmektedir. Karantina: İtalyanca ‘40 gün’ anlamındaki sözcükten günümüze ev-rilmiştir.Ortaçağdavebave18.Yüzyıldakoleragibiönemliveöldürücüsalgınlarındünyadabüyükçaptaölümlereyolaçtığızamanlardalimanagelenticaretgemilerinin40günekadarlimandabekletilereksonrasındasağkalanlarınkarayaayakbasmalarınaveyükleriniboşaltmalarınaizinverilirdi.Yolcularla ilgiliolarakbilinen ilkkarantinauygulaması1377’deVenedikveDubrovnik’teyapıldı,ilkkarantinaortamıise1423yılındaVe-nedikaçıklarındaSantaMariadiNazarethadasındakuruldu. Anadolu’da en aktif ticaret limanlarından olan İzmir Urla’da bulunanbir adabunun için kullanılmış olup, gelenlerin giysi ve çoğu kişisel eş-yalarının da yakıldığı, bu yolla risklerin en aza indirildiği bilinmektedir.Adanınsonradanresmikonumudeğişsedehalkarasındahala“Karanti-naAdası”dır.Çanakkaleveİstanbul’dadakarantinaçadırlarıveyaadalarkullanılmıştır(örn.Kızkulesi).


Morbidite:Latince‘morbus’(hasta,aciz)kökündengeliptümbatıdil-lerindeaynıköktentüretilmiştir.Günlüktıpterimleriiçindebelirlibirtop-luluk içinde ve belirlenmiş bir zamandilimindebir hastalığa yakalananhastalarınsayısı (veya toplamnüfusaoranı)şeklindekullanılır.Örneğindiyabetintoplumdaki(morbidite)oranı%8ila10orasındadır. Mortalite:Latince‘mortis’(ölü)kökündengeliphementümbatıdille-rindeaynıköktentüretilmiştir.Genelnüfusiçindebellibirhastalığabağlıölüm sayısı veya oranını vermek için kullanılır. Bu oran sadece olgulariçindeki ölüm oranı değildir. Tıbbi pratikte “bir hastalığa sahip olgulariçinde ölüm veya iyileşme ile sonuçlananların içinde ölenlerin oranı”-dır.Örneğin30Nisan2020 itibarıyledünyadaCOVID-19mortaliteoranı%18.5’tir (ölen228.000, iyileşen1.005.000).Belli bir zamandilimindekioranalınırsamortalitehızındansözedilebilir, Sosyalmesafe:Fizikseluzaklık terimideaynıkavramıanlatmak içinkullanılabilir. Hasta bir kişinin yaydığı damlacıkların ancak birkaç adımkadarhavadakalıpyeredüştüğükabuledildiğinden,bulaşolasılığınınenaza indirildiği 1.80mçoğuaraştırmadagüvenli kabul edilmiştir. Ancakhastakişiöksürdüğündebuuzaklığın iki katına,hapşırdığında isedahadafazlauzaklığa,7-8metreyekadardamlacıkfırlatabilmektedir.Bune-denle ideal fiziksel uzaklığın ancak öksürme-hapşırma olmadığında vemaskekullanıldığındageçerliolduğudüşünülmelidir. Temaslı izlemi:Tanılıveşüpheliolgularlabirşekilde temasıolanbi-reylerisaptayıpizlemek,bellidurumlardatestyapılmasınısağlamak,ka-rantinakararıvermek,ileriincelemevetedavilerinibaşlatmak. Yandaşhastalık:Tıpta“komorbidite”terimininTürkçeleştirilmişhali-dir,eşlikedenveyayandaşhastalık,başkabirhastalığaekolarakgörü-lendiğerhastalıkanlamındadır.Örneğin,obeziteçoğuzaman“komorbid”kalp-damar hastalıkları ve diyabet nedeniyle beklenen yaşam süresinikısaltmaktadır.


ÖZELÇOCUKLARİÇİNÖZELUYGULAMALARveDESTEKPROGRAMLARI


Koronasürecindeeğitimeverehabilitasyonhizmetlerinearaverilmesinedeniyleözelgereksinimli çocuklarınakademikseviyeleri vebağımsızyaşambecerilerini kaybetmemesi içinSağlıkBakanlığı,Milli EğitimBa-kanlığı, Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı başta olmak üzereçeşitlikurumlartarafındanözeluygulamalargeliştirilmiştir.Ebeveynlerinevlatları için bu uygulamaları kullanmaları ve evlatlarının kullanmasınaaracılık etmeleri, hemkoronagündemindehemde korona sonrası yeninormaldönemdekayıplarıazaindirmelerinisağlayacaktır. İnternet üzerindenmobil olarak kolayca erişilebilecek bu uygulama-lardanbazılarınıaşağıdabulabilirsiniz.(Androiduygulamalaraaitlinklereklenmişolup,aynıuygulamalarıniosversiyonlarıdabulunmaktadır.)● Milli Eğitim Bakanlığı – Uzaktan Eğitim Materyallerihttp://www.eba.gov.tr/arama?q=%C3%B6zel%20e%C4%9Fitimhttps://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-uzaktan-egitim-icerikleri/icerik/1319https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-videolari/icerik/1312https://orgm.meb.gov.tr/www/psikososyal-bilgilendirme-rehberi/icerik/1314http://orgm.meb.gov.tr/ekutuphane/anasayfa/

● Milli Eğitim Bakanlığı – Özelim Eğitimdeyim Uygulamasıhttps://play.google.com/store/apps/details?id=com.meb.ozelimegitimdeyim&hl=tr

● Milli Eğitim Bakanlığı – EKPSS Uygulamasıhttps://play.google.com/store/apps/details?id=com.meb.ekpssmebozel1

● Sağlık Bakanlığı – Özel Çocuklar Destek Sistemihttps://play.google.com/store/apps/details?id=tr.gov.saglik.ozelcocuklardestek

● Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığıhttps://ailevecalisma.gov.tr/media/45956/korona-kolay-okunur-rehber-iv.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46689/eyhgm-otizmli-bireye-sahip-ai-lelere-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi-vii.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46205/ozel-gereksinimli-bireylere-yo-nelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi.pdf

https://ailevecalisma.gov.tr/media/46160/isitme-engelli-rehber9.pdf

http://www.eba.gov.tr/arama?q=%C3%B6zel%20e%C4%9Fitim

https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-uzaktan-egitim-icerikleri/icerik/1319

https://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-videolari/icerik/1312

https://orgm.meb.gov.tr/www/psikososyal-bilgilendirme-rehberi/icerik/1314

http://orgm.meb.gov.tr/ekutuphane/anasayfa/

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.meb.ozelimegitimdeyim&hl=tr

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.meb.ekpssmebozel1

https://play.google.com/store/apps/details?id=tr.gov.saglik.ozelcocuklardestek

https://ailevecalisma.gov.tr/media/45956/korona-kolay-okunur-rehber-iv.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46689/eyhgm-otizmli-bireye-sahip-ailelere-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi-vii.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46689/eyhgm-otizmli-bireye-sahip-ailelere-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi-vii.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46205/ozel-gereksinimli-bireylere-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi.pdf

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/46205/ozel-gereksinimli-bireylere-yonelik-koronavirus-bilgilendirme-rehberi.pdf

https://ailevecalisma.gov.tr/media/46160/isitme-engelli-rehber9.pdf

KAYNAKÇA

• DünyaSağlıkÖrgütü,SağlıkBakanlığı(SB),CenterforDiseaseControlandPrevention(CDC),EuropeanCDC(E-CDC),FoodandDrugAdministration(AmericanFDA)bilgilendirmedokümanları

• Aslan,R.(2020).TarihtenGünümüzeEpidemiler,PandemilerveCOVİD-19.AyrıntıDergisi8(85).

• Cavkaytar,A.,Çelik,S.,Genç,G.,Bozkurt,S.veTomris,G.(2019).OtizmSpektrumBozukluğuOlanÇocuğaSahipAilelerleGerçekleştirilenAilelerleElEleAileEğitimProgramı.AnadoluÜniversitesi,EğitimFakültesi,ÖzelEğitimBölümü.Eskişehir.

• Ercan,E.,ArmanA.,Emiroğlu,N.,Öztop,D.veYalçın,Ö.(2020).COVID-19(Korona)VirüsSalgınıSırasındaAile,ÇocukveErgenlereYönelikPsikososyalveRuhsalDestekRehberi.

• TürkiyeÇocukVeGençPsikiyatrisiDerneği.

• Yıldız,İ.,Çıkrıkçılı,U.veYüksel,Ş.(2020).KarantinanınRuhsalEtkileriveKoruyucuÖnlemler.TürkiyePsikiyatriDerneğiRuhsalTravmaveAfetÇalışmaBirimi.

• HacettepeÜniversitesi,ÇocukveErgenRuhSağlığıveHastalıklarıAnaBilimDalı.Koronavirüsü(COVID-19)SalgınıDönemindeAileleriçinÇocuklarınaDestekOlmaRehberi

• Karatabanoğlu,S.Tr.Euronews.Com.OtizmliÇocuklarCovid-19SalgınPsikolojisiyleNasılBaşEdiyor.

• Ankara.Edu.Tr,TürkiyeÇocukveGençPsikiyatrisiDerneğiCovid-19(Korona)VirüsSalgınıSırasındaAile,ÇocukveErgenlereYönelikPsikososyalveRuhsalDestekRehberi

• KuralKeskin,D.,Posta16.com.YaşadığımızZorSüreçteÇocuklarımızveBiz

• KarcıoğluÖ,COVID-19:ModernVebaveDünyamız.Nisan2020,EmatipKitabeviISBN:978-605-06114-1-0

• KarcıoğluÖ,SağlıkProfesyonelleriİçinCovid-19TanıveTedavisi.Nisan2020,EmatipKitabeviISBN:978-605-06114-2-7


toplumsal afet platformu - izev.org.tr · toplumsal afet platformu tap’ın desteğiyle uzmanlar...

Documents