TOPLUMUN ve BİREYİN BESLENME DURUMUNUN SAPTANMASIA. Dolaysız Yöntemler

B. Dolaylı Yöntemler

C. Gıda Tüketimi Düzeyinin Saptanması

D. Ekolojik Faktörlerin Araştırılması

DOLAYSIZ YÖNTEMLER1-Klinik belirtilerin saptanması ve

değerlendirilmesi2-Bioşimik testlerle bulguların

saptanması ve değerlendirilmesi3-Biofizik testlerle bulguların

saptanması ve değerlendirilmesi4-Antropometrik ölçümlerle

bulguların saptanması ve değerlendirilmesi

1. Klinik Belirtiler

Saçlar parlaklığın

kaybolması, incelme, seyreklik, düzgün duruşun kaybı, kolay yolunma, depigmante, bayrak belirtisi

Kuvaşiorkor

Marasmus

Yüz cildi

Yaygın pigment azalması,

Dudak ve burun kıvrımlarında seboreik belirtiler,

Ay yüz

Riboflavin Kuvaşiorkor Anemi

Gözler

Konjuktiva solukluğu, bitot lekesi, konjuktiva kuruluğu, korneada kuruluk

(xeropthalmi), korneada yumuşama ve

ülserasyon (keratomalaci),

gece körlüğü Korneada arkus ksantolezma

Anemi

A vitamini

hiperlipidemi

Dudaklar Dudak köşelerinde

ülserasyon ve maserasyon (Angular gem),

dudak köşelerinde nedbe ve çatlak (angular skar),

dudak mukozasının renk ve yapısının bozulması (keylosis – perles)

Riboflavin

Dil Dilde ödem, kırmızı çiğ et gibi

dil, dil papillalarının

atrofiye olması, magenta dili

Riboflavin Folik asit Niasin

Dişler Diş minesinin

kahverengileşmesi Çürük Eksik diş

Dişeti Sünger gibi, Çabuk kanayan diş eti

Florozis Aşırı şeker Yetersiz Flor kalsiyum

C vit

Yüz-boyunbezeleri

Parotis bezi şişmesi, Tiroid bezi büyümesi

İyot Açlık bulimia

Tırnak Koiloniychia (kaşık

tırnak) Kolay kırılan, çizgili

Deri altı dokusu Buruşuk, elastikiyetini

kaybetmiş deri, Tonus azalması, Deri altı yağ

dokusunun artması

Demir eksikliği

Kuvaşiorkor Açlık Marasmus şişmanlık

Vücut derisi Deri kuruluğu (xerosis), deride foliküllerin

kabarması (foliküler hiperkeratosis),

pellegra dermatiti (pigment artması, pullanma),

dermatoz peteşi, purpura

Avitamini

Niasin

kuvaşiorkor C vitamini

Kas-İskelet Sistemi Kas erimesi, craniotabes, frontal ve parietal şişlik fontanel açıklığı tokmak diz veya eğri bacak epifiz genişlemesi kas ve periost kanamaları, kırıklar

Marasmus Açlık

Vitamin D

Vitamin C osteoporoz

İç Organlar Hepatomegali, Psikomotor değişiklikler (apati,

irritabilite), mental konfüzyon, duyu kaybı, hareket güçlüğü, refleks tembelliği, taşikardi

kuvaşiorkor

Tiamin

2- Bioşimik Testler

Biyokimyasal testler beslenme durumunu saptanmasında en objektif yöntemdir. Geçerliliği etkileyen etmenlerin varlığı nedeniyle bireyin değerlerinin yorumlanmasında dikkatli olunmalıdır.

Sonuçlarda bireye bağı farklılıklar, bireyler arası farklılıklar ve laboratuar farkları olacağı unutulmamalıdır.

Protein Troksin bağlayıcı globülin, retinol bağlayıcı protein, transferrin, total protein, albümin, idrar kreatinin

Lipidler Total kolesterol, HDL, LDL, trigliserid, lipoprotein

Vitamin A Retinol, retinol bağlayıcı protein, karoten

Vitamin D 25-OH-D3, 1.25-OH-D3, ALP,

Vitamin E Hidrojen peroksit hemoliz testi, serum E vit düzeyi

Vitamin K Plazma K vit., faktör 2-7-9-10, protrombin zamanı

Tiamin Eritrosit transketolaz aktivitesi

Riboflavin Plazma riboflavin, glutatyon redüktaz aktivitesi, idrar riboflavini

Nikotinik asit İdrar N1-metil nikotinamid

Besin öğesi test

Vit B6 Triptofan yükleme testi, plazma pridoksal fosfat, SGOT, SGPT

Folik asid Kırmızı kan hücrelerinde folat, serum folat

Vit B12 Serum B12, Schilling testi

Pantotenik asit İdrarda pantotenik asid,

Biotin İdrarda biotin

Vit C Plazma askorbik asid, idrarda askorbik asid, lökosit-platelet askorbik asit düzeyi

Demir K.İ de demir, transferrin sat.,TIBC, serum ferritin, serum demiri, hemoglobin, hematokrit, kanyayma,MCV

İyot Serum iyot, iyot uptake, idrarda iyot

Kalsiyum Serum kalsiyum, ALP

Fosfor Serum fosfor, idrarda fosfor

Çinko Serum çinko, idrarda çinko, saç çinko

Magnezyum Serum magnezyum

Bakır seruloplazmin

3. Biofizik Testler

Beslenme durumunun saptanmasında biyofizik yöntemlerle dokuların fonksiyonel yetenekleri veya yapısal bozuklukları saptanır. Beslenme yetersizliğinde fizyolojik fonksiyonlarda bozulma görülür. Bu bozuklukların saptanması yetersizliğin iyi bir göstergesidir.

a) Radiografik incelemeler

Kemik yaşı tesbiti,

El bilek grafileri

b) Biofizik fonksiyon testleri:

Karanlığa adaptasyon durumunun incelenmesi,

Tat duyusunun kaybının incelenmesi, Sinirsel akamodasyonun incelenmesi, Kas – sinir koordinasyonunun incelenmesi, Kapiller frajilitenin ölçülmesi El kavrama gücünün ölçülmesi ile kas

gücünün ölçülmesi

c) Sitolojik İncelemeler Epitel dokuların biopsi veya smear

ile incelenmesi, Parankim dokuların biopsi ile

incelenmesi, Kemik iliği incelemeleri, İmmunolojik fonksiyon testleri,

Diğer yöntemler

Azot dengesinin saptanması Bilişsel yetenek testleri Enerji harcanmasının saptanması

4. Antropometrik Ölçümler:

Fizik büyüme durumunun ölçülerek çeşitli standartlar ile karşılaştırılmasıdır. Çok yaygın olarak kullanılır. Başlıcaları;

Boy uzunluğu – cm, Vücut ağırlığı – kg, Baş çevresi – cm, Üst kol çevresi – cm, Göğüs çevresi – cm, Cild kıvrım kalınlığı (skinfold) – mm

Antropometrik ölçümlerle elde edilen verilerden doğru yargılara varabilmek için şunlara dikkat edilmeli;

Ölçüleri doğru yapmak ve gerçek değerleri saptamak

Ölçülen kişinin yaşının doğru olarak bilinmesi (0-6 yaş grubunda çok önemli)

Ülkeyi temsil edebilecek nitelikte standart büyüme cetvel ve grafikleri olmalıdır ?

Ağırlık-Boy Ölçümlerinin Değerlendirilmesi

Yaşa Göre Ağırlık: Sürekli izlemlerde anlam taşır. Akut malnütrisyonu gösterir. Ortanca eksi iki standart sapmanın (<M –

2 SD) altındaki değerler veya Standartın % 80 ‘inin altındaki değerler

malnütrisyonu gösterir.

Boya Göre Ağırlık: (Kavrukluk) Ortanca eksi iki standart sapmanın

altındaki değerler (< M - 2SD) malnütrisyonu gösterir.

Yaşın tam saptanamadığı durumlarda kullanılır.

Yaşa Göre Boy (Bodurluk): Büyümede duraklamanın göstergesi Kronik malnütrisyonla ilişkili olarak

bodurluk gelişir. Ortanca eksi iki standart sapmanın

altındaki değerler (< M - 2SD) veya Standartın % 90’ının altındaki değerler

malnütrisyonu gösterir.

B.DOLAYLI YÖNTEMLER

1-Vital istatistik verilerinin incelenmesi

2-Medikal istatistik verilerinin incelenmesi

Hayati (Vital) Olaylara Ait İstatistikler

a) Bebek ölüm hızının (özellikle 6 aydan sonra) sorunsuz toplulardaki BÖH ile karşılaştırılması

b) Toddler – Oyun Çocuğu (1-4 yaş) ölüm hızının gelişmiş toplumlarla karşılaştırılması

c) Wills – Waterlow İndeksi: Toddler Ö.H. / BÖH oranının gelişmiş ülkelerle karşılaştırılması

d) Ölü doğum – düşük hızlarının saptanmasıe) Prematür doğum hızı – doğuştan sakatlık hızıf) Anne ölüm hızı 

Tıbbi (Medikal) Olaylara ait İstatistiklera)Bazı hastalıklara ait morbidite durumunun

saptanması (ÜSYE, ishal, aktif tbc, siroz, enfeksiyon ve paraziter hastalıklarla ilgili prevelans, insidans oranları)

b)Bu hastalıklardaki (özellikle enfeksiyonlar) mortalite ve fatalite hızlarının gelişmiş ülkelerle karşılaştırılması

C. GIDA TÜKETİMİ DÜZEYİNİN SAPTANMASI

1- Gıda Denge Cetvelleri

2- Ev halkı gıda tüketimi araştırmaları

3- Bireysel gıda tüketimi araştırmaları

1. Gıda Denge Cetvelleri Pek doğru sonuç vermez. Cetvelde yer alan yiyeceklerin yıllık

üretim miktarları bulunur, nüfusa bölünür.

2. Ev Halkı Gıda Tüketim Araştırmaları

a) Soruşturma: Anket uygulayarak yapılır. (24 saat, 3 gün, 7 gün)

b) Tartı: Yenilenler evde ölçülür. Zor ve zaman alıcıdır.

c)  Hesap Defteri: Ailedeki yetenekli kişiye belli sürede tüketilen yiyecekleri yazması söylenir.

3. Bireysel Gıda Tüketimi Araştırmaları:

Çok zordur. Ancak yatılı okul-hastane gibi kurumlarda

bebeklerde yapılabilir

D. EKOLOJİK FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler Depolama, nakliye, saklama, gıda sanayii

ile ilgili faktörler Gıda fiyatları, pazarlama, halkın ekonomik

gücü ile ilgili faktörler Gıda tüketimi ile ilgili sosyo-kültürel

faktörler, demografik yapı Beslenme ve gıdalar üzerinde etkisi olan

enfeksiyon hastalıkları ve çevre koşulları ile ilgili faktörler

DOLAYSIZ YÖNTEMLERLE SAPTANAN BULGULARI TANIMADA PARAMETRELER

I- Protein – Enerji Malnütrisyonu (PEM)

a) Marasmus (Küçük çocuklarda): Büyüme geriliği, ağırlık azlığı, Deri altı yağ dokusu kaybı, Kas erimesi, Kolay yolunan, ince,

seyrek saç,

b) Kuvaşiyorkor (Küçük çocuklarda), Ödem, Büyüme geriliği, Kas erimesi (gizli kalabilir), Depigmante, donuk, kolay yolunan saç, Saçta bayrak belirtisi, Ay yüz, Anemi, Hepatomegali, Dermatoz, Psikomotor değişiklikler, Hipoalbuminemi – amino asit imbalansı

c) Okul çocukları ve yetişkinlerde: Deri altı yağ dokusu kaybı, Ağırlık azlığı, Kas erimesi, Parotis bezi şişmesi

d)Aşırı Beslenme: Deri altı yağ dokusunun artması, Karın çevresinin göğüs çevresinden

fazla olması, Boya göre ideal ağırlıktan %15 fazlalık BKİ>25, Deri kıvrım kalınlığının artması

II- A Vitamini Yetersizliği: Foliküler hiperkeratoz,

Serumda A vit ve Karoten seviyesinin

Karanlığa adaptasyon bozukluğu,

Gece körlüğü

Bitot lekesi, kornea

Xerophtalmia

Keratomalacia

(Korneada ülserasyon)

Deri kuruluğu

Xerosis

III- Thiamin yetersizliğia)Yaş Beriberi: Ödem, Kalp genişlemesi, taşikardi, Kas güçsüzlüğü, Kan pyruvate – laktat düzeyinin artması, İdrarla atılan thiamin düzeyinin

azalması,

b) Kuru Beriberi: Polinevrit, Hissiyet kaybı, Parestezi, Hareket güçlüğü, Baldır kasının temasla ağrısı, Refleks kaybı, Kanda pruvat, laktat düzeyinin

artması İdrarla atılan thiamin miktarının

azalması

c) İnfantil Beriberi Konvülsiyon, Akut kalp genişlemesi, Ses kısılması, Ani ölüm

IV- Riboflavin Yetersizliği: (Angular gem), Keylosis, Magenta dili, Dil papilla atrofisi, Yüzde sebore,

Skrotal ve vulval dermatit,

Korneal damarlaşma,

İdrarla atılan B2 ,

Alyuvarlarda B2 ,

Yükleme testinde değişiklik

V- Niacin Yetersizliği – Pellegra:

Pellegra dermatozu, Kırmızı – çiğ et gibi dil, Dil papilla atrofisi,

Dilde çatlaklar,

İdrarla atılan N-metyl nikotinamid ,

İdrarla pyridone atılımında değişme,

VI-C Vitamininin Yetersizliği – Skorbüt: Süngerleşmiş kanayan diş eti, Peteşi, ekimoz, purpura, Foliküler hiperkeratoz, Kas içi periost kanama, Ağrılı epifiz genişlemesi, Serumda askorbik asit düzeyinin , Akyuvarlarda Vit C seviyesinin , İdrarla C Vit atımının değişmesi

VII- Folik Asit – B12 Yetersizliği Anemisi:

Konjuktiva solukluğu, Hb miktarının azalması, Kan yayma preparatlarında megaloblastik

değişiklikler, Serumda folik asit ve B12 düzeyinin

VIII- D Vitamini Yetersizliği: a)Aktif Rickets: Ağrısız epifiz genişlemesi (6 aylıktan

sonra), Kostalarda tesbih dizisi – Rosary, Craniotabes (4 aydan büyük

çocuklarda), Bıngıldağın geç kapanması (18 aydan

sonra), Kaslarda hipotoni, Serum alkalen fosfataz seviyesinin Radyolojik bulgular (El bileği

kemiğinin genişlemesi),

b) İyileşmiş Rickets: Frontal ve parietal bölgede şişlik, X ve O bacak, Toraks deformiteleri

c) Osteomalacia (yetişkinlerde): Yaygın iskelet, özellikle pelvis

deformiteleri, Kemiklerde radyografik olarak Ca

, kırıklar,

IX- Demir Yetersizliği Anemisi: Konjuktiva solukluğu, Koilonychia Dil papilla atrofileri, Dudak lezyonları, Hb ; Gebe <11 g, E <13 g , K <12

g, Hct , Alyuvar şekil-cüsse bozukluğu - hipokromik,

mikrositer, Serum Fe düzeyinde azalma, Serum transferin satürasyonu yüzdesinde

değişiklik,

teekkürler