Yrd.Do. Dr. Selim ENGL TOPORAFYA Ders Katalou DERSD. KODUZ / SKREDAKTS DERS BLGLER ToporafyaM-212Zorunlu2.54 Dersin Amac Bu derste mhendislik rencilerine arazide kullanlan, basit topografya l aletleri ve drbnl topografya aletlerinin kullanmn retmek iinl yntemleri ile bunlarn hesap ve izimleri anlatlmaktadr. Teorik bilgilerin ekip almas halinde arazide uygulamasn yapan renciler bu sayedei hayatna hazrlanacaklardr. Ders Kitab 1.Toporafya, A.Erdi, F.Yldz, Nobel Yayn Datm,1996. 2. lme Bilgisi, E.Ozbenli, T.Tudes,KTU Basmevi, Trabzon, 1985. 3. lme Bilgisi,V.Yaanolu,M.Okurolu,Ataturk Uni.Ziraat Fak.Ofset Tesisi,Erzurum,1997. 4. lme Bilgisi I-II,C.Songu,Birsen Kitabevi Yaynlar. 2 Haftalk Ders erii 1- Giri, l Birimleri, lek Kavram Birimler, lek, rnekler 2- lme Hatalar, Hata HesaplarHata Kaynaklar, Hata Trleri Ve Doruluk ltleri , rnekler 3- Arazide Noktalarn Ve Dorularn Belirlenmesi, enaj, Rperleme, Konum Planlarnn karlmas Jalonlama, Basit Dik nip kma Yntemleri 4- Alan Hesaplar rnekler 5- Temel devler 1.2.3.ve 4. Temel dev, rnekler 6- PoligonasyonAk,KapalPoligonasyon,AkPoligonasyonrnekleri,BalPoligonasyon,KapalveBal Poligonasyon rnekleri 7- Yksekliklerin llmesi, Nivelman Mira, Nivo, Geometrik Nivelman 8- Yksekliklerin llmesi, Nivelman rnekler Teodolit kullanm / A lmeleri 9- Kesitlerin karlmas Enkesit, Boykesit, rnekler, Karne Hesab, rnekler 10- Hacim Hesaplar rnekler 11- Arazi almas Jalonlama, Basit Dik nip kma, Mira, Nivo,Teodolitin tantlmas, rnekler 12- Arazi almas Poligon 13- Arazi almas Enkesit, Boykesitin karlmas 14- Arazi almas Yzey Nivelman 15- Giri, l Birimleri, lek Kavram Birimler, lek, rnekler 3 Giri: Toporafya birok disipline sahip olan jeoinformasyon bilim dalnn bir alt daldr. Dolaysyla toporafya konusuna gemeden nce bu alt kategorinin bilimin neresinde olduuna ve bu bilim dalnda kullanlan modern yntemler hakknda bilgi sahibi olmakta fayda var. 4 Geology + information + matics Yeryznn stnde veya altndaki doal veya yapay bilgilerin saysal olarak ilenmesi, analiz edilip yorumlanmas, belirli tabanlarda arivlenmesi amacyla kurulmu bir bilim daldr. 5 6 7 Acre (akr), Birleik Krallk, Kanada ve ABD'de kullanlan arazi ls birimi. 4.047 m'ye (0.4047 hektar) eittir. Tarla anlamndaki Latince ager szcnden gelen acre, topra srmek iin gerekli kz saysna ya da ekim iin kullanlacak tohum miktarna dayanan ilkel lme tekniklerinden domutur. Balangta, yaklak 201 m boyunda ve 20 m eninde bir arazi eridi olarak tanmlanan Anglosakson akr sonradan 4,047 m deerinde bir arazi ls olarak kullanlr oldu. skoya, rlanda ve Cheshire'da kullanlan akrlarn deeri anglosakson akrndan daha byktr. 1 METRE = ??????????? 8 Mays 1790 - Fransz Ulusal Meclisi yeni metrenin, yarm-periyodu 1 saniye olan bir sarkan uzunluuna eit olmasna karar vermitir. 30 Mays 1791 - Fransz Ulusal Meclisi metrenin yeni tanm olarak Fransz Bilimler Akademisi'nin nerisini kabul etmitir. Bu neriye gre 1 metre Paris'ten geen meridyenin drtte bir uzunluunun 10 milyonda biridir. 1795 - Pirin geici metre ubuk yaplmtr. 10 Aralk 1799 - Fransz Ulusal Meclisi, 23 Haziran 1899'da yaplan ve Ulusal Arivler'de saklanan platin metre ubuu en son standart olarak belirtmitir. 28 Eyll 1889 - lk Arlklar ve ller Genel Konferans, metreyi %10'u iridyum'dan oluan platin alam standard bir ubuun zerindeki iki izgi arasndaki mesafenin buzun erime noktasnda llen deeri olarak tanmlamtr. 6 Ekim 1927 - Yedinci Arlklar ve ller Genel Konferans, platin-iridyum alam standard ubuun zerindeki iki merkez izginin eksenleri arasndaki 0 C'deki uzakln, bu ubuk 1 atmosfer standard basn altndayken ve birbirinden 571 milimetre mesafedeki iki silindirin zerinde yatay duruyorken yaplan lmn metrenin tanm olarak dzeltmitir. 20 Ekim 1960 - Onbirinci Arlklar ve ller Genel Konferans, metreyi kripton-86 atomunun 2p10 ve 5d5 kuantum seviyeleri arasndaki geiteki mann boluktaki dalgaboyunun 1.650.763,73'de biri olarak tanmlamtr. 21 Ekim 1983 - Onyedinci Arlklar ve ller Genel Konferans, metrenin tanmn n bolukta 1/299.792.458 saniyede ald mesafe olarak yapmtr. 8 9 10 znrle gre ykseklik belirlenir, fotoraflar birletirilir. 11 12 nformasyon + lm (A, ykseklik ve uzunluk) 13 14 Landsat Uydusu 15 Yunanca synopsis - ksa zamanda birlikte grnme anlamna gelir. 16 IKONOSUydusu 1m znrlkl 17 Endonezya 0,5 m znrlk Tarih: 26 Aralk 2004 18 Tsunamiden sonraki uydu grnts 19 Neredeyiz? (x,y,z) 20 Hassasiyet Tektonik tabakalar Tracking (Rota) 21 Harita / Katman / CIS (CBS)22 (Tek katl / ok katl evler) Puccahousing(orpukka)referstodwellingsthatare designed to be solid and permanent. 23 24 Ykseklik (X,Y) dzlemi , (X,Y,Z)=? Tablonun ykseklii ne kadar? 25 Jeoid Nedir? 26 Su damlas - Ykseklik 27 Everest Ar Da ok geni planda GPS ED50 -WGS84 World Geodetic System 1984 28 20 km yayda uzunluk fark 10 mm 10 km yayda ykseklik fark 8 metre Dzlemsel lm iin max 20 Km2 (Alan) Havadaki 3 Nesnenin zdm 29 30 31 32 Balca lme Terimleri-1 A: Ada: Alm: Aliyman: Aplikasyon: Bisektris noktas: (B) 33 Balca lme Terimleri-2 ap: mar ap: Kadastro ap: Deformasyon: Developman: Durum Plan: Dze: En kesit: Ett: Fotogrametri: Gelime alan: Geoit/Jeoit: Gzergah: Harita: Hata: Hata snr: 34 Balca lme Terimleri-3 Halihazr: Homojen: mar plan: Nazm imar plan mar uygulama plan ndirgemek: ndeks: stasyon: stikaf: z dm: Jalon: Jeodezi: Karelaj: Kamu: Kartografi: Kot: Kroki 35 Balca lme Terimleri-4 Meskun: Mcavir alan: Mira: Nirengi: Nivo: Nivelman: Nivo yzeyi: Norm: Ordinat lek: -Saysal lek -izgisel lek Pafta: 36 37 Balca lme Terimleri-5 Parsel: Parsel cephesi: Yaplarn parseller zerindeki durumu: Yap dzeni Yap adas mar adas Ayrk dzen kiz dzen (blok dzen) Bina ykseklii Yap derinlii Taban alan (TA) Rasat: Referans: Revizyon: Rezervuar: Rper: Sfr poligonu: akl (ekl): aklleme: Some noktas: 38 Balca lme Terimleri-6 Steroskopik: ebeke ev Taban alan katsays (TAKS): Katlar alan katsays (KAKS): Parselleme: Piketaj: Plankote: Planimetre: Poligon Prezisyon: Prizma: Prizmatik: Rakortman: Takeometre: Talveg: Teodolit: Tersim: Tesis etmek: 39 Balca lme Terimleri-7 Toporafik: Ufki: Varyant: Zemin: 40 Ykseklik lmeleri Bir noktann ykseklii (kotu) o noktann ortalama deniz yzeyine veya kabul edilen itibari bir yatay yzeye olan dey uzakldr. Belirli noktalar arasndaki ykseklik farklarnn veya bu noktalarn yksekliklerinin bulunmas iin yaplan lme ve hesap ilemine ykseklik ls denilmektedir. Arazide gerekli noktalarn ykseklik farklarnn llmesi iine nivelman denilir. Nivelman alnan kotlarn dey mesafelerinin llmesinde deniz seviyesi 0,00 olarak kabul edilmitir. Kot ve ykseklik ayn anlamdadr. Kot ve ykseklikler deniz seviyesi altnda ise negatif stnde ise pozitif alnr. Nivelman hesab yaparken iin zellii ve llerininceliine ve amacna gre ayr metotla yaplr. 1) Geometrik nivelman 2) Trigonometrik nivelman 3)Barometrik nivelman Geometrik nivelman nivo, su terazisi veya mira ile yaplr. Trigonemetrik nivelman teodolitle yaplr. Barometrik nivelman ise barometre ile yaplr. Bu yntemler arasnda en ok kullanlan geometrik nivelmandr. Bu dersimizin konusu Geometrik Ykseklik (Nivelman) lsdr. 41 Geometrik Ykseklik (Nivelman) Nivelmann temel ilkesi l konusunun zerinde oluturulan bir yatay dzlemden olan dey uzunluklarn llmesidir. Dey uzaklklarn fark, noktalar arasndaki ykseklik farkna eittir. ekil: Nivelmann temel ilkesi(Ha+a) yatay dzlemin kotu olmak zere, A noktasnn kotuna dayal olarak B, C ve D noktalarnn kotlar aadaki gibi hesaplanrlar.B noktasnn kotu Hb = Ha + a - bC noktasnn kotu Hc = Ha + a - cD noktasnn kotu Hd = Ha + a - dGeometrik ykseklik lsnde Nivo ve Miralar kullanlr.42 Nivo Nivolarbirsvyzeyininyataylprensibindenfaydalanlarakyaplm aletlerdir.Gzlemlerbirldrbnyardmileyaplmaktadr.Nivo dzelendiindeldrbnnnoptikeksenbirbiryataydzlem (nivelman) dzlemi oluturmaktadr. ekil:Nivo ve Mira43 Nivo dzlemi Ayar vidalar Odak - Focus 44 Mira Miralargenellikle34m uzunluundaaatanyada metaldenimaledilmilerdir. Noktalarnnivelman dzlemineolanuzakln lmedekullanlr.Miralar tabandanitibarendesimetre (dm) rakamlar yazldr. ekildebirmiravezerinde okumadeerlerimevcuttur. Mirazerindernein19ile 20dmaras10birimdir.Her biriminkarl1cmdir. Krmzvebeyazrenkliher birE,5cmyitemsileder. Enin her bir birimi 1 cm dir.45 Bak yn >> Bak dorultusu 3.195 3 23146 47 Nivonun Kurulmas ve lye Hazr Hale Getirilmesi 1.Nivosehpasalr.Sehpayaklakyatay durumdaolmaldr.Sehpaayaklarly yapankiininboyunagreayarlanr.Nivo sehpa zerine konur ve balama vidasyla hafif sktrlarak sehpaya balanr. 2.Kreseldzekabarctamortayagelene kadaraletkrevbiimlisehpazerinde hareketettirilirvedzeortayagelincealet sehpaya sktrlr. 3.Drbnhedefe(miraya)tatbikedilir. Grnt netletirilir.48 49 50 2075 2022 1971 1947 1922 51 A B 52 A B h=Alet ykseklii-Orta kl okumas h Kot fark 53 A B L=(st kl okumas-Alt kl okumas)*100 L Mesafe (Yaklak) 54 S1) Nivo okumalar gsterilen A ve B noktalar arasndaki mesafeyi ve kot farkn bulunuz? 1.85 1.83 1.81 MesafeS=(1.85m-1.81m)*100= 4m Kot fark=1.15m-1.83m=-0.68m 55 Nivelman Yaplacak Ortamlarda Dikkat Edilecek Hususlar Yaplan nivelmann salkl bir ekilde netice verebilmesi iin u hususlara dikkat edilmesi gerekir. 1) Nivelmana balamadan nce nivoda hatann olup olmad kontrol edilmeli yani salkl bir nivo ile balanmaldr. 2) Mmkn mertebede gz kararyla nivo miralara eit uzakla kurulmaldr. Yaklak 50-60m civarnda olmaldr. 3) Nivo iyi tesviye edilmeli ve mutlaka mira okunmas yaplmaldr.4) Miralar dz tutulmaldr. 5) Mmkn mertebe nivelman iin serin ve rzgarsz hava tercih edilmelidir. 6) Nivo zemine iyice monte edilmelidir. 7) Nivo tanrken arabada veya elde sarsntsz bir ekilde tanmaldr.56 Ykseklik fark belirlenecek A ve B noktalar aras ksa ve ykseklik fark az ise sadecebiryerealetkurularakykseklikfarkbulunur.Builemebasit nivelman (Nokta nivelman) denir. Nivo A ile B arasnda uygun bir yere kurulur. Tesviyeedilirveokumakonumunagetirlir.AveBnoktalarnbirletiren dorununzerinekurulmasgerekmez.Herikinoktaydakurulduuyerden rahatokuyabilmelidir.Anoktasnatutulanmirayanivoyneltilirveg yksekliiokunur.SonranivoBnoktasnadndrlr.Bnoktasnatutulan mirazerindekiiyksekliiokunur.AveBnoktasarasndakifarkH bulunmu olunur.Hb - Ha = h = g - i Hb = Ha+ h olur. rnek: A noktasndaki geri okuma : 1.780m B noktasndaki ileri okuma : 1.565 m Ha = 100.000 m ise h = ? ,Hb =? Cevap: h= g - i =1.780 1.565 = 0.215 m Hb= Ha+ h = 100.000 +0.215 = 100.215 m olur. 57 Gzergah Nivelman 58 59 60 61 0.1742.1110.7381.603 1.440 1.843 A = 20.450 FB C D E Geri okuma Ara okumalar leri okuma GeriOrtaleri Gzlem Kotu Arazi Kotu AIKLAMALAR 0.73821.18820.450HA=20.450A Noktas 2.11119.077B Noktas 1.84319.345C Noktas 1.44019.748D Noktas 1.60319.585E Noktas 0.17421.014F Noktas (son okuma) EGeriElerilk - Son 0.738 Geri- leri 0.1740.564Kontrol Et!! OK 0.564 Ara Noktal Nivelman 62 Nokta NoGeri Mira okumas Ara(orta) Mira okumas leri Mira okumas Yks. Fark + Yks. Fark - Kotlar A 1 2 3 4 B Ara Noktal Nivelman Soru: Verilen l deerlerinegre ara ve alet deitirme noktalarnn kotlarn bulunuz (Ha=0). Nokta NoGeri Mira okumas Ara(orta) Mira okumas leri Mira okumas Yks. Fark + Yks. Fark - Kotlar A0 1 2 3 4 B 1074 24503670 1819 2307 2426 2531 2783 1376-1376 1851475 119 356 105251 252-1 63 KARELER AI YNTEMYLE YZEY NVELMANI Toplu konut inaat, sulama kurutma ileri, spor alanlar gibi inaatlarda kaz yaplacak alanlarda kazlacak veya doldurulacak toprak hacimlerinin hesaplanmasarazi yzeyi ok engebeli deilse yzey nivelman ile yaplr. Yzey nivelman genel olarak haritas bulunan yerlerde yaplr. Eer yzey nivelman yaplacak olan alann haritas yoksa l ileri yatay alm ve ykseklik olmak zere iki ksmda yaplr. Yatay alm mira tutulan noktalarn yerlerinin tespit iidir. Haritas olan yerlerde arazideki belli noktalar arasnda kesit alnarak bu kesitlere gre e ykseklik erileri izilebilir. 64 Nivelman yaplacak arazinin haritas yok ise arazi zerinde birbirini kesen iki kegen doru alnr. Bu kegenin kesim noktasndan eit uzaklkta noktalar alnarak kare veya dikdrtgen araziler belirlenir. Kare veya dikdrtgen alarn kenar uzunluklar arazinin durumuna ve ihtiyacna gre 10 -15 -25 -50 mlik uzunluklar eklinde alnabilir. Jalon veya ip yardm ile arazi karelere ayrlr. Her karenin keleri kazkla belirlenir. Arazi ve ke kazklar belli olan bir kroki izilir. Kazk aklan noktalarn kaymamas ve kolayca okunabilmesi iin krokide arazide st kenardaki keler harfler ile (A,B,C,D..), sol yan kelerde rakamlar ile belirtilir (1,2,3,4..). Nivo aleti ok sayda okuma yapabilecek bir yere konularak dzelenir. 65 lk okunan noktann mira okumas geri okuma olarak alnr ve ileme balanr. Bu geri okumaya o noktann ykseklii eklenerek gzetleme kotunun ykseklii verilmi olur. Bundan sonraki okumalar ara okuma (orta), en son okunan deer de ileri okuma olarak alnr ve Tablo hazrlanarak kot hesab yaplr. Noktalarn yatay koordinatlar daha nceden belirlenir. 66 Nokta No Geri Mira okumas Ara(orta) Mira okumas leri Mira okumas Yks. Fark + Yks. Fark - Gzetleme Kotu Nokta Yksekliii 2C 1.190 101.19100.00 2B 1.5200.33099.67 2A 1.8100.29099.38 1A 1.6200.19099.57 1B 1.4500.17099.74 1C 1.1200.330 100.07 1D 1.4000.28099.79 2D 1.5400.14099.65 3D 2.0000.46099.19 4D 2.3800.38098.81 4C 2.0400.34099.15 4B 2.4300.39098.76 4A 2.6400.21098.55 3A 2.2700.37098.92 3B 1.9500.32099.24 3C 1.6600.29099.53 2C 1.1900.470 100.00 H2C=100m 2B kotu iin2Ch100 0.3399.67= += =67 68 69 70 Tesviyeerileriningeirilmesiiinnceliklekotluplann izilmesi gerekir. Eykseklikerilibirharitadanyararlanarakarazinin durumunubelirleyebilmekiin,Eykseklikerilerinin zelliklerinin bilinmesi gerekir. Eykseklik erilerinin genel zellikleri: 1 Bir erinin her noktas denizden ayn yksekliktedir. 2Eykseklikerilerikapalizgilerdir.Buerilerharitannsnrlar iindeyadadndamuhakkakkapanrlar.Haritannsnrlariinde kapanan Eykseklik erileri, ya bir tepeyi, ya da bir ukuru gsterir. 3 Arazi eiminin deimedii yerlerde erilerin aralklar eittir. 4Arazieimininokolduuyerdeerilersk,azolduuyerlerde seyrektir. 71 5Eykseklikerilibirharitazerindekinoktalar arasndaki uzaklklar, yatay uzaklklardr. Bu nedenle iki EykseklikerisizerindebulunanAveBnoktalar arasndakieimbulunmakistenirse,buikiEykseklik erisininkotlarfarknnAveBnoktalararasndaki uzakla blnmesi gerekir. 6 Eriler birbirini kesmezler ya da iki eri birleerek bir eri halindedevamedemezler.Ancaksarpkayalkyerlerde ve maaralarda bu kural geerli deildir. 7Eykseklikerilerienbykeimdorusunadiktir.kiEykseklikerisienksa izgi en byk eim dorusu olduuna gre, Eykseklik erisi bu izgiye diktir. 8 Eykseklik erileri su ayrm ve su izgilerini dik olarak keserler. 9Eykseklikerileri,normalarazidebirbirleriniarazininkarakterineuygunve ahenklibirekildeizlerler.Birbirlerindenaniolarakyaklapuzaklamazlar. Ancak eimi az olan yerlerde kk ykseklik farklar erilerin konumlarn byk lde deitirdiklerinden, bu kural dz arazide geerli deildir. 72 Eykseklikerileri(mnhani,tesviyeerileri,dzeerileri)ayntamsaylkottaolan noktalarn birletirilmesiyle elde edilir. Tamsay kotlarn bulunmasnda kotlu planlardan yararlanlr.Kotluplanzerindekinoktalararasndatamsaykottaolannoktalar, aadaki yntemlerden biri ile bulunur. 1 Hesap Yntemi: Hesapyntemiyletamsaykotlarnbulunmasnda,kotubilinenikinokta birletirilir. A ve B noktalar arasndaki yatay uzunluk, kotlu plan zerinden llr.rneinbuuzunluk40mmolsun.AveBnoktalarnnkotlar srasylaHa=56.10,Hb=57.80ise,buikinoktaarasnda57mmerisinin getii C noktasnn, A dan olan uzakl (L) kadardr. Aadaki ekilde ACC geni ile ABB geninin benzerliinden; yazlabilir.Deerler yerine konursa L= 21.1 mm bulunur. 73 AveBnoktalararasndanbirdenfazlaerigeiyorsa,hereriiinbiroranlama yaplarakerilerinAnoktasnaolanuzaklklarhesaplanr.Hassasolmasnaramen zamanalcbiryntemdir.Hassasiyetarananilerdeuygulanr.Fazlanoktann oranlamas gerektiinde, grafik yntemler daha abuk sonu verirler. Buyntemde,zerineeitaralklarlaparalelizgiler izilmieffafktlardanyararlanlr.Eykseklik erilerininskolduuyerlerdebuaralklarkk, seyrekolduuyerlerdebykolmasgerekir.Bu nedenlearalklar2mmile10mmarasndadeien deerlerde olmak zere, paralel izgili effaf katlar hazrlanr.Bukt,yukardaaklananAveB noktalarzerinekonur.1.izgininykseklii56m kabul edilirse, 2.izgi 57 m, 3. izgi 58 m olacaktr. A noktasgzkararile56.1kotdeerineayarlanrve noktalamainesiileinelenir.Dahasonrakat,B noktas57.80molarakkabuledilenizgiye gelinceyekadar,Anoktasetrafndadndrlr.Bu durumda57molarakkabuledilenizgiile,AB dorusunun kesime noktas 57 m erisinin getii C noktasn verir. 2. Paralel izgili Abakla Oranlama 74 2- TRGONOMETRK NVELMAN Trigonometrik nivelman teodolit ile yaplr. +-10cm/1km hassasiyetindedir. Teodolitin zellii; eik gzlem yaparak iki nokta arasndaki ykseklik farkn bulmaktr. Bu yntemle A, B gibi iki nokta arasndaki ykseklik farkn tayin edebilmek iin gzlem yaplan drbn eksenin dey eksende yapt a da gereklidir. Buna zemt (semt) veya zenit as denilmektedir. Hem dey ann, hem de yatay mesafenin (L) bilinmesi gerekir. 3- BAROMETRK NVELMAN Barometrik nivelmann hassasiyeti +-1m/1km dir. Deniz seviyesinden ykseldike hava basncnn azalmas ilkesine dayanr. Hava basncnn deime deeri de barometre ile llr. Bu nedenle de bu nivelmana barometrik nivelman denilmitir. Bu yntem abuk netice verir. Fakat kabaca lm yapt iin genellikle hassas lmelerde pek kullanlmaz. Ancak n alma yaplacak demiryolu, karayolu, tnel, ve su kanallar yolunda n ett hazrlnda kullanlr. 75 Boykesit kot hesab yapldktan sonra, boy kesitlerin izimine geilir. izim lei amaca gre yatay uzunluklar iin 1/1000 ile 1/5000 arasnda alnr. Dey lekler ise arazinin ykseklik farkn abartl gsterecek ekilde ve yatay lee gre 5-10 kat byk alnr. izim dik koordinat sistemine gre yaplr. Yatay eksende l yaplan kazklarn balang noktasna olan mesafeleri, dey eksende ise bu noktalarn ykseklikleri alnarak nokta yerleri boykesit grafiinde belirlenir. Noktalarn birletirilmesi ile siyah izgi (siyah kot) belirlenir. Bunun zerine yol profili (krmz kot) izilir. Bu izgi birok dorudan meydana gelir veya gelebilir. Bu dorular birletiren eriye Dey kurp denir. Eimin hesaplanabilmesi iin eimin deitii noktalarn kotlar(Krmz kotlar) grafikten okunarak eim hesaplanr.76 Eim=tan= h/u= H7-H1/ U7-U1 Eim=959.55 - 958.49/150= 0.00707 =%0.7 Her bir ara kazn kotu, bu noktalarn balang somesine uzakl ile eimin arpmndan elde edilecek deeri bu balang kotuna eklenmesi ya da karlmas suretiyle elde edilir. H4=H1+50*Tan=958.49+50*0.00707=958.84m 77 78 Detay Alm Aa nerede?? Ev nerede ?? Her zaman uzunluklar lebilir miyiz?? (Alar) gen alanlarn dnda kalan alanlar ?? 79 80 BAST LME ALETLER LE HARTA ALIM YNTEMLER Alm herhangi bir arazi parasnn izilebilmesi iin geerli olan unsurlarn llmesidir. Burada dikkat edilecek husus llerin ve izimin kontroln salayacak llerin yaplmasdr. Bir arazi paras llecei zaman, lmde kullanlacak aletler ve lme yntemi llecek arazinin bykln ve iten istenen hassasiyete bal olarak seilir. Bu amala deiik alm yntemleri kullanlr. Bu yntemler , - Balama yntemi (genlere blme) - Dik koordinat yntemi( Ortogonal yntem) olarak sralanlabilir. 81 Balama yntemi (1/2) Buyntemegrealmilerindesadece uzunluklarllr.lesnasnda jalon,jalonsehpas,ekl,elikerit metregibialetlerkullanlr.Birparselin yadatarlannbuyntemle llmesindeilgiliparsel(yadatarla) genlereayrlrvegenlerinbtn kenarlar llr. genlerin izimleri de kenar bilinen genlerinizimiyntemiile gerekleir.lilemlerikolayve sratlidir.Deneyimliteknikelemana ihtiyagstermez.lizimler kontrollolarakyaplmaz.Birlde yaplanhatasadecehatayaplan noktadakalmaz,diernoktalarda etkiler.Parsellerinalanlarkenar belliolanbirgeninalanhesabndan yararlanlarak hesaplanr 82 llecek ekil bina gibi kapal bir durum gsteriyorsa, bu eklin genlere ayrlmas mmkn deildir. Bu nedenle binalarn llmesinde binann dnda l dorularnn oluturduu bir genden yararlanlr. Bina kenarlarnn uzantlarnn l dorular kestii noktalar (A,B,C,D) bulunur. ekilde gsterilen ND, NA, MN, PC, PB, PM, NP ile birlikte AA, BB, CC, DD ve bina cepheleri llr. Binalarn llmesinde bir dier ekilde binann ke noktalar ile oluturulan l dorularndan yararlanarak genler tekil edilir ve alm tamamlanr. 83 Dik Koordinat Yntemi (Ortogonal Yntem) (2/2) Bu yntemin uygulamasnda her l dorusu dik koordinat sisteminin bir ekseni olarak kabul edilir. llmesi istenen noktalardan bu doruya dikler inilir. Oluan absis ve ordinatlar, yani dik boylar ve dik aya mesafeleri llr.Bu yntemle almda uzunluk lmeye yarayan aralardan(jalon,jalon sehpas,ekl,elik erit metre) baka, dik inmeye yarayan prizmalar gereklidir.izim ilemi cetvel ve gnye yardmyla yaplr.l ve izim kontrol iin cephe lleri yaplr.Dik inme ilemi iin deneyimli teknik elemana ihtiya vardr.Bir noktada yaplan hata, dier noktalar etkilemez. l kontrolleri mmkn ve kolaydr. Orijinal llerle alan hesaplar kolay ve kontroll olarak yaplabilir. Tekli parsellerin almnda deiik durumlarla karlalabilir. 84 Parsellerin bir kenarnn l dorusu olarak kullanlmas: Parsel kelerinden inilen dik boylar 30m yi gemeyecek ekilde uygunluk salayan parsel kenar l dorusu olarak alnabilir. Parselin dier noktalarndan l dorusuna dikler inilir. Dik ayaklar, dik boylar ve cephe lleri yaplr. 85 Parsellerin Bir kegenin l dorusu olarak alnmas: Parselinherhangibirkenarldorusuolarak alnmayaelverilideilse,uygunbirkegenlm dorusu olarak alnr ve gerekli lleler yaplr. 86 Herhangi bir dorunun l dorusu olarak alnmas : ldorusuolarakparselinbirkenaryadabirkegeniuygun deilse,parselinbirnoktasndangeenherhangibirdorul dorusuolarakalnr.Parselkenoktalarnnbelirlenenl dorusuna olan uzakln 30myi gememesine zen gsterilir. 87 Birden fazla l dorusu kullanlmas : Parselinokgeniolmasdurumunda,dikboylarnn 30myigememesiiin,aralarndageometrikiliki bulunanikiilemdorusuveyadahafazlailem dorularnda oluan bir ilem a kullanlabilir. 88 Binalarn llmesinde, binann mmkn olan her kesinden dikler inilerek dik ayak ve dik boylaryla birlikte bina cepheleri llr. Uygulamada prizmatik yntem diye de adlandrlan bu yntem byk alanlarn almnda da yaygn olarak kullanlmaktadr.. 89 Prizmatik llerde Dikkat Edilecek Hususlar : (ek bilgi) a)Uzunluu20m.geniliienaz1cm.ve20m.dekihatas3mm.denazolanelikerit metreler kullanlmaldr. b)Dikboylar30mden,parselsnrolmayandetaylarnllmesinde50mdenfazla olamaz. c)Adakelerineikiayrldorusundandikinilirvevarsapoligonnoktalarndan uzaklklar llr. 90 d)Dikilinennoktalararasndakicepheuzunluklarllrvelkontrol salanr. e)Ayn dorultu zerinde bulunan bina ve parsel kelerinden inilecek diklerin aras 50mden fazla olamaz. f)Adann btn krk noktalarndan dik inilir. g)Prizmaileklandiklerldorusuolarakkullanlabilir.Budurumdadik boylaryaplamalanlarda20m.yaplamamalanlarda40m.denfazla olamaz. h)Uzant ve bant llerinde uzatma miktar esas uzunluun 1/3 nden fazla olmaz. i)Binaveparselcephelerininuzunluklarilebunlarnprizmatikl deerlerinegrehesaplananuzunluklararasndakifark d=0.008S+0.0003.S(S=metrecinsindencepheuzunluu)formlile bulunan miktardan fazla olamaz. S:metre cinsinden cephe uzunluu. 91 rnek: ekilde llen CA boyunun doruluunu kontrol ediniz. CA iin dmax=0.00833.30+0.0003*33.30 =0.06 m =6 cm Pisagordan: AH= ((27.11)^2+(19.40)^2) d=Ao- AH d= 33.30-33.34 =0.04m=4cm d