tập iii - ahvinhnghiem.org · huỲnh Ái tÔng 8 1940, ông đỗ tú tài toàn phần và...

Tp III

HUNH I TNG

2

HAI MI NM VN HC MIN BC 1954 - 1975

3

*

HAI MI NM VN HC MIN BC 1954 1975

Tp III

Mc Lc . 3

Li Ta .. 5

Chng th hai: Vn hc Min Bc t nm 1954 . 7

Tit Hai: Nhng ngi ch trng v cng tc . 7

1. Nhng ngi ch trng Giai Phm .. 7

1) Hong Cm (1920-2010) ...... 7

2) L t (1929-2008) .... 52

2. Nhng ngi ch trng Nhn Vn ....... 59

1) Phan Khi (1887-1959) .. 59

2) Trn Duy (1920- ) . 72

3) Vn Cao (1923-1995) ....... 104

4) Nguyn Hu ang (1913-2007) ... 120

5) Trn Dn (1926-1997) .. 131

3. Nhng ngi cng tc Nhn Vn Giai Phm ..... 158

1) Cao Xun Huy (1900-1988) . 158

2) o Duy Anh (1904-1988) ... 162

3) L i Thanh (1907-1996) ... 175

4) Nguyn Mnh Tng (1909-1997) .. 184

5) Thao Thao (1909-1994) ... 198

6) Bs. ng Vn Ng (1910-1967) .. 203

7) Nguyn Tun (1910-1987) ... 229

HUNH I TNG

4

8) Chu Ngc (1912-1981) ...... 241

9) Trng Tu (1913-1999) .. 258

10) Thy An (1916-1989) ..... 267

11) Yn Lan (1916-1998) ..... 280

12) Hu Loan (1916-2010) ... 290

13) Trn c Tho (1917-1993) ....... 315

14) Nguyn Bnh (1918-1966) .. 357

15) Vnh Mai (1918-1981) .... 373

16) S Ngc (1919-1990) ..... 383

17) Hong Tch Linh (1919-1990) 390

18) Bi Xun Phi (1920-1988) .... 430

19) Trn L Vn (1920- ) ... 434

20) Quang Dng (1921-1988) ... 451

21) Hong Yn (1922-2012) .... 461

22) Hong Cng Khanh (1922-2010) ... 478

23) T Phc (1923-1982) .. 484

24) Nguyn Sng (1923-1988) .. 490

25) T V (1923- ) . 495

26) ng nh Hng (1924-1990) ... 501

27) Nh Mai (1924- ) . 510

28) Nguyn Vn T (1925- ) .... 526

29) Nguyn Thnh Long (1925-1991) . 531

30) V Sc (1925-2012) ... 546

31) Minh Giang (1927- ) 552

32) Phan V (1926- ) ..... 557

33) Phng Cung (1928-1997) ... 570

34) Bi Quang oi (1928- ) ..... 601

35) Hong T Nguyn (1929-1975) ..... 619

36) Phng Qun (1932-1995) ... 623

37) Xun Sch (1932-2008) . 639

38) Thc H (1934-1994) . 671


5

*

Ta

Ri y, khi ni n Vn hc Vit Nam, ngi ta khng th

no khng ni ti t tro Nhn Vn Giai Phm xy ra trn

t Bc t nm 1956 n u nm 1958, nhng n ko di mt

i nghit ng cho nhng ngi trong cuc cho ti thi i

mi nm 1986, v mt s cng cn mi v sau ny n nhng

nm 1990.

Ring nh vn Phan Khi, cui i b oan khut, b ui ra

khi ni tr ng, cht c gia nh an tng, vi nm sau

ngha trang b bc m i, nay khng c nm m, khng bit c

ni no ving m.

Nhiu ngi trong cuc, sau khi i mi c n thng gii

vn chng, hun chng. Cn nh vn Phan Khi, Tin s

Nguyn Mnh Tng, nh vn Thy An vn khng c g c,

ra sch ci vt nh m nh nc Vit Nam Dn Ch Cng

Ha, bo v, cng c ch , dng ln bn n, y a

cuc i, bi bn danh d ca h.

Ngi sau s tn vinh h, cng chng ngi ngng ph phn

nhng ngi ch trng, tr dp h.

HUNH I TNG

6

Trong tp sch ny, chng ti c tm nhng cha c y ,

cn thiu mt s ngi b k lut trong v n ny nh Mai

Hnh, Trc Lm, Trn Thnh mong c duyn may, tm c

nhng ngi b thiu st s b tc sau.

Chng ti, bit n nhng ngi c bi vit, c tham kho,

s dng son nn tp sch ny, nu khng c nhng bi,

nhng ti liu , tp sch ny v c b sch ny khng th

hon thnh c.

Cui cng, chng ti ngh, y ch l bc u trong vic tm

hiu, su tm nhng ti liu Hai mi nm Vn hc min Bc

t sau hip nh Genve nm 1954 cho n nm 1975, min

Bc ph b hip nh Paris 1973, xua qun xm chim ton

min Nam.

T , di s cai tr ca ng Cng sn trn ton lnh th,

Vit Nam c mt dng vn hc khc, chung cho c nc. S l

mt ti khc, ngoi b sch ny.

V hn ht, trong tp sch ny s c nhng thiu st, mong

c c gi ch cho, b sung c hon ho hn.

Son gi cn ghi

Louisville, ngy 15 thng 5 nm 2013


7

Tit Hai: Nhng ngi ch trng v cng tc

1. Nhng ngi ch trng Giai Phm

Trong khi Trn Dn v T Phc b phn cng i tham quan Ci

cch rung t t 5 Bc Ninh, lc Hong Cm v L t

ch trng Giai Phm i hi quyn t do sng tc.

1) Hong Cm

Hong Cm - Bi Tng Vit (1922-2010)

Hong Cm tn tht l Bi Tng Vit sinh ngy 22 thng 2

nm 1922, ti x Phc Tng, huyn Vit Yn, tnh Bc Giang

Qu gc ca Hong Cm x Song H, huyn Thun Thnh,

tnh Bc Ninh. ng xut thn trong gia nh nh nho lu i.

Thn sinh ng thi khng , v dy ch Hn v lm thuc bc

Bc Giang. Tn ng c t ghp t a danh qu hng:

Phc Tng v Vit Yn.

Thu nh, ng hc tiu hc, trung hc u Bc Giang v Bc

Ninh; n nm 1938, ra H Ni hc trng Thng Long. Nm
http://vi.wikipedia.org/wiki/22_th%C3%A1ng_2http://vi.wikipedia.org/wiki/1922http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ph%C3%BAc_T%E1%BA%B1ng&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Y%C3%AAnhttp://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%AFc_Gianghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Thu%E1%BA%ADn_Th%C3%A0nhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%AFc_Ninhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_H%C3%A1nhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thu%E1%BB%91c_b%E1%BA%AFc&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/1938http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_N%E1%BB%99i

HUNH I TNG

8

1940, ng t ti ton phn v bc vo ngh vn, dch sch

cho Tn dn x ca V nh Long. T , ng ly bt danh l

tn mt v thuc ng trong thuc bc: Hong Cm.

Nm 1944, do Th chin th hai xy ra quyt lit, ng a gia

nh v li qu gc Thun Thnh. Cng ti ni ny, ng bt

u tham gia hot ng Thanh nin Cu quc ca Vit Minh.

Cch mng thng Tm n ra, ng v H Ni, thnh lp on

kch ng Phng. Khi Chin tranh ng Dng bng n,

ng theo on kch rt ra khi H Ni, biu din lu ng

vng Bc Ninh, Bc Giang, Sn Ty, Thi Bnh mt thi gian

ri gii th.

Thng 8 nm 1947, ng tham gia V quc qun chin khu 12.

Cui nm , ng thnh lp i Tuyn truyn vn ngh, i

vn cng qun i u tin. Nm 1952, ng c c lm

Trng on vn cng Tng cc Chnh tr, hot ng biu din

cho qun dn vng t do v phc v cc chin dch.

Thng 10 nm 1954, on vn cng v H Ni. u nm 1955,

do on vn cng m rng thm nhiu b mn, Hong Cm

c giao nhim v trng on kch ni. Cui nm 1955, ng

v cng tc Hi Vn ngh Vit Nam, lm cng tc xut bn.

Thng 4 nm 1957, ng tham gia thnh lp Hi Nh vn Vit

Nam, v c bu vo Ban chp hnh. Tuy nhin, khng lu

sau, do v n "Nhn Vn Giai Phm", ng phi rt khi Hi

nh vn vo nm 1958 v v hu non nm 1970 lc 48 tui.

ng ni ting vi v kch th Hn Nam Quan, Kiu Loan v

cc bi th L diu bng, Bn kia sng ung. Bi th Bn kia

sng ung c chn vo ging dy trong gio trnh trung

hc ph thng.

Ngoi bt danh Hong Cm ng cn c cc bt danh: Bng

Vit, L Thi, L K Anh, Bng Phi. [1]
http://vi.wikipedia.org/wiki/1940http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C5%A9_%C4%90%C3%ACnh_Longhttp://vi.wikipedia.org/wiki/1944http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BA%BF_chi%E1%BA%BFn_th%E1%BB%A9_haihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Minhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_th%C3%A1ng_T%C3%A1mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Chi%E1%BA%BFn_tranh_%C4%90%C3%B4ng_D%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_T%C3%A2yhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A1i_B%C3%ACnhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/1947http://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%C3%A2n_%C4%91%E1%BB%99i_Nh%C3%A2n_d%C3%A2n_Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/1952http://vi.wikipedia.org/wiki/1954http://vi.wikipedia.org/wiki/1955http://vi.wikipedia.org/wiki/1957http://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%C3%A2n_V%C4%83n_Giai_Ph%E1%BA%A9mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A1_di%C3%AAu_b%C3%B4nghttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%C3%AAn_kia_s%C3%B4ng_%C4%90u%E1%BB%91ng&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_C%E1%BA%A7m_%28nh%C3%A0_th%C6%A1%29#cite_note-1


9

u nm 2007, ng c nh nc Vit Nam tng Gii thng

Nh nc v Vn hc ngh thut do Ch tch nc k quyt

nh tng ring.[2]

Thi gian cui i ng sng ti H Ni v ng mt vo ngy

6 thng 5 nm 2010, th 88 tui.

Tc phm:

- Hn ngy xanh (phng tc theo Lamartine 1940);

- Bng sen trng (phng tc theo Andersen 1940);

- Cy n thn (phng tc theo Nghn l mt m, 1941);

- Thoi mng (truyn va, 1941);

- Tnh gic m vua (phng tc theo Nghn l mt m,

1942);

- Hn Nam Quan (kch th, 1944, 1942);

- Bn truyn ngn (ng Tiu thuyt th By t 1939 n

1943);

- Kiu Loan (kch th, 1945)

- ng c Lin (kch ni, 1952);

- m Lo Cai (kch ni 3 hi, 1957);

- Ting ht quan h (trng ca, in chung trong tp Ca

Bin, 1956);

- Nhng nim tin (th dch ca Bonalan Kanfa - Algrie,

1965);

- Men vng (truyn th, Tr, 1989)

- Trng Chi (kch th, xut bn nm 1993)

- Tng lai (kch th, 1995);

- Bn kia sng ung (tp th chn lc, 1993) - Gii

thng Nh nc 2007

- L diu bng (tp th chn lc, 1993) - Gii thng Nh

nc 2007

- V Kinh Bc (tp th, 1994);

- 99 tnh khc (tp th tnh, 1955) - Gii thng Nh nc

2007
http://vi.wikipedia.org/wiki/2007http://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%E1%BA%A3i_th%C6%B0%E1%BB%9Fng_Nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%E1%BA%A3i_th%C6%B0%E1%BB%9Fng_Nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%E1%BB%91c_tr%C6%B0%E1%BB%9Fnghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_C%E1%BA%A7m_%28nh%C3%A0_th%C6%A1%29#cite_note-qua_.C4.91.E1.BB.9Di-2http://vi.wikipedia.org/wiki/6_th%C3%A1ng_5http://vi.wikipedia.org/wiki/2010http://vi.wikipedia.org/wiki/Alphonse_de_Lamartine

HUNH I TNG

10

Trch vn:

Nguyn nh Thi trong ti - Nguyn nh Thi ngoi ti

Hi k

Hng hn anh Nguyn nh Thi linh gim

Anh Thi i!

H ni, ni a linh nui dng v to nn bit bao nhiu

nhn kit cho dn tc chng ta, ni chnh anh li cho i

mt khc trng ca duyn dng ho hng: "y H Gm...

Hng H...H Ty..." hm nay anh i vo ci phiu diu

nhng L Thng Kit, Trn Thi Tn, Nguyn Tri..., nhng

H Xun Hng, L Ngc Hn, Nguyn Du, Nguyn Gia

Thiu v lung linh nhng Tn , Hn Mc T. Anh v ci y

anh s ng u trong ci bu h v xanh xm kia, chc hn

con chu chng ta sau ny ri s nhn r.

Nhng c tht l duyn n khng, hay do hai ngi mang hai

bn cht ngc chiu nn sut 60 nm, mc du c nhiu lc

rt gn nhau m khng hiu sao, anh v ti vn c rt ra khi

ci ng l ra phi c Ngn la ti nhen ln cha kp m tt.

Ti nng tu l sen hng va trn mt git sng mai, git

sng thot bc hi. Nh trn bin ln, thuyn nan ti c

bi n vi anh, thot ci anh xa, vn nhn thy nhau m xa,

xa tt tp. Khi vit bi ny, ti phi c gng ni li si dy

t qung nhiu on. Nhng trang tm s rt chn thc ny,

xin gi vi t vi tri, gi n hng hn anh, hn anh s

chng gim cho lng thnh ca ti, nu c iu g linh hn anh

kh chp nhn cng mong anh lng th.

I.

Ngay khi m u nhng nm bn mi ca th k trc, ngi


11

ta thy xut hin mt ci tn tc gi trn ba nhng cun sch

kho cu dy cm: kho cu dch thut, gii thiu i ba trit

thuyt phng Ty. No Kant, Nietzche, Descartes. Mt ci tn

rt mi m, tr trung v ti tn nh ang mun bay ra khi t

knh nhng hiu sch ln H ni: Nguyn nh Thi.

Nm y ti cng va chn t chn ro bn mng vo mt ci

lng nghe ra c v xa hoa, li c v hn n kiu k m hp

dn lm: lng Vn. Mt anh trai qu mi ti nm 16 tui

(1938) mi bit n ci cu u-me (tn ta l cu Long Bin),

ng trc ci nguy nga trng l ca nhng lu i, dinh th v

cuc sng no ng thnh, ti ch l anh hc tr ngy ng,

nh hnh th mt ch trong t in Larousse ca Php thi by

gi: l nha qu (ngi nh qu). Anh trai qu l ti lc y, ly

lm knh phc mt ngi cm bt chc cng xp x tui mnh

bo gan v kin nhn b ra mt ng th gi hn l kh ln

gii thiu cho c gi Vit nam bit n nhng nh trit hc

s ca th gii.

Thi gian y, ti c ci bng t ti ton phn. M anh Thi

chc cng l cu t ch sau ti vi nm. Ti khng chu i

lm, hoc thi vo mt trng cao ng no ca x thuc a,

m ch mi m chi: chi kch, chn th, chi o. C l v

giang h m chi" [1]

nh th, nn t nm 1940 n 1945, ti

sng H ni lun m chng mt t chc chnh tr no ca

cch mng thm ch n mt anh thi s tr m chn dt cho

cu ta hot ng trong cc on th ca Vit Minh nh T

Hoi, Nguyn Hng, Nguyn nh Thi, Nam Cao... (Cu hi

ny l li ti t vn vo cui nm 1948 khi ti bc i vng

vng trn ng khng chin chng Php). Ti hoang mang

khi t gii p cho mnh ci iu thc mc y, khng bit nn

bun hay khng bun.

II.

Th l ...Cch mng thng Tm thnh cng, ln u ti gp
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#anm1

HUNH I TNG

12

Nguyn nh Thi. By gi, tuy ti cng l anh b th on

thanh nin cu quc x Lc Th, lng qu gc ca ti, nhng

khi ra H ni, vi lng mong mun thit tha c bit mt C

H, ti vn l anh l nh qu vi dng v qu ma, trc mt

i biu Quc dn i hi Tn Tro, mt u vin trong u ban

khi ngha ton quc, m c my anh bn thn gii thiu tn l

Nguyn nh Thi ci tn mi l ti bit t nm 1942 trn

ba my quyn sch trit hc dy cp y. Trc mt ti, sng

sng mt anh chng cao ln, da ngm ngm en, i mt tinh

anh, ging ni uyn chuyn m p. c bit l b u phc sang

trng t tin, mu en ng chut, ci ca vt ti mu mo

g, khin ti cm thy anh ng l hnh nh tiu biu cho kh

th cch mng lc mi ginh c chnh quyn. i giy da

en nh bng cng lm tng ci uy phong ca mt nh cch

mng tr tui. Cn ti ch nh cu b ngu ng lo o i theo

ng ui. Ni mc cm ny ng tr trong ti sut t ngy

Tng khi ngha H ni cho n khi ln Vit Bc, ti gia

nhp V quc qun.

III.

Trc Tng khi ngha, mt nhm vn ngh s t do chng ti

thnh lp mt ban kch ly tn l ng Phng. Theo s ch

o ca cn b Vit Minh tnh Bc Ninh, chng ti thng lu

ng din nhiu v kch ngn sn nh, sn cha cc lng

thuc huyn T Sn, Tin Du, Thun Thnh, c khi c H

ni, Hi phng... Cch mng c chnh quyn ri, chng ti

cng ra sc cng c v pht trin ban kch vi kht vng s

cng din c v kch th lch s quy m l kch th Kiu

Loan m ti vit xong t cui 1943.

Theo gi ca cc bn m ti quen bit t khi mi vo lng

vn (1943) l cc anh Nguyn Huy Tng, Nguyn Hng,

Nam Cao, ti vit mt l n trnh Hi Vn ho cu quc

trnh kch bn Kiu Loan cng li kin ngh xin Hi tr cp ti


13

chnh t nhiu, ng vin ban kch ng Phng chng ti

khi cng dn dng Kiu Loan cho kp ngy khai mc i hi

Vn ho ton quc (Ch tch H Ch Minh s ch to i hi

ny). Ti a n n tn tay anh Nguyn nh Thi, lc

ang l Tng th k Hi Vn ho cu quc, n km theo kch

Kiu Loan. Ri ti hi hp ch i...

Vi ti hi y cch mng nh mt ngi khng l m ti th b

bng xa l qu. Ci uy th ca cch mng ti khng thy r

lm nhng ngi nh cc anh Nguyn Huy Tng, Nam

Cao, Kim Ln, Nguyn Hng, nhng li thy ni bt hn ln

anh Nguyn nh Thi. Ngi trc mt anh, bn ci bn giy

lng ly c c my in thoi v hai chng sch dy, ba

cng in ni ch vng ch bc: Cc Mc vi vn vn ho, T

bn lun, Chng Du-ring...ti hoa c mt v cm thy mnh l

con chim chch vo rng...

Khng kh cuc gp mt bng tr nn nghim trang v li m

u cu chuyn ca anh Thi li cng lm cho n thm lnh

nht, cng thng:

- Ti nhn c v kch ca anh. C l n na. Anh

Nguyn Huy Tng v anh Nguyn Hng gii thiu Kiu

Loan vi ti. Ti cng c qua ...

Va ni, anh Thi va rt ci cp da en bng tp bn tho v

kch nh my ca ti. Anh trao n cho ti vi mt nhch mp

ci m cho n nay ti vn khng sao hiu c, nht l cu

ni ngay sau ci ci na ming y:

- Rng hay th tht l hay!

Hai ting cui cu ay xung, ti nghe nh c v va giu ct

va hng h. V anh Thi cng ch ni c th. Khng hn na

li. Ri anh thu dn s sch, nh c bo ti "V i!". Cng

cho anh lnh mi lng vn bit rng mi gi mi pht vi

HUNH I TNG

14

anh Thi l vng ngc y! Ti thy mnh nh b qu, bt c lc

no nh n anh, bt c u, li anh ni khi a tr ti kch

bn Kiu Loan vn c day dt trong tm tr mnh: Mt li khen

? Khng chng minh c! Mt lin h gia cu Kiu y vi

thi i ta ang sng? Cng khng n mc to tt th.

Hoc gi l mt so snh nhn vt Kiu Loan vi nhn vt

Thu Kiu!

Rng hay th tht l hay... Cha n lc bnh phm nh vy, v

ni g vi nhau u v ci tc phm kch th y ca ti.

IV.

Do y, ti cng ang theo ui mt ngi n p v sc so,

gn mt nm m cha nn hoa tri g, ti c vit my cu th,

vn cn nh n by gi. Tin y, xin c chp ra, cng l

lin h n s giao thip gia ti v anh Thi t nm 1945.

C ban mai m h

Bp bnh thuyn sng l

C my chiu ma

Con bm no ng

C phi mi tn thn mi tn thn

Lao nhanh vo nh la

Hay leo teo si c

Nghing sang ma du xun?

Gi bay i m khi

Phi chng l bo t

Phi chng l duyn s

M xa nhau tht ri.

u nm 1949, anh L t, phi vin ca Tng b th Trng

Chinh t ban tuyn hun c c sang Hi Vn ngh lm tr l


15

cho ng T Hu. Vn l mt anh sinh vin rt tr, rt si ni,

va t chn n Hi, L t lm thn vi cc bc cha ch

nh Ng Tt T, Nguyn Tun, Th L, Nguyn Xun Khot.

By gi, Hi tp hp c hu ht nhng vn ngh s c tn

tui, anh L t thy khng kh trong c quan Hi c v bng

phng trm lng qu, con ngi a hot ng nh anh hnh nh

rt kh chu. Anh bn ngh ra my vic nhm khuy ng ci

khng kh cng chc y ln, to ra mt khng kh chin u,

lun lun si ng, gy men sng to lin tc v mnh m. Vy

th, L t khi xng ra cuc tranh lun v mt ti mi m

v c v hp dn lm: Vn th khng vn ca Nguyn nh

Thi. Ti khng d "cuc th" chc l l th y! t lu sau cuc

tranh lun v th lm chn ng t nhiu d lun trong gii vn

ngh Vit Bc, tnh c, mt hm ti gp anh Thi trn ng

Thi Nguyn - i T. Anh Thi cng i vi Trng Ha v Nh

Ca. Gp ti, anh Thi ch cho hi qua qut ri li ci xung c

mt xp giy nh my, nh l mt ti liu g quan trng lm,

nhn lc ngh chn cn phi tranh th c li. Ti hi bun bn

quay sang tn chuyn vi Nh Ca v Trng Ha cng lm vic

vn phng hi (by gi c quan Hi ng bn Yn Gi,

huyn i T, Thi Nguyn). Anh Nh Ca si ni cho ti bit

v cuc tranh lun th khng vn t thng trc, ging Nh Ca

rt vui, anh ni:

- Tic qu! Cu khng d hm y, gi c cu th c l cng gp

c nhiu kin bnh vc cho ci gi l th khng vn. ng

ny ch c t vi L t thm mt thng Lu Quang Thun.

V anh Bu Tin. Cng may c thm bc Phan Khi. ng gi

ny li bnh rt hng hn, my . Cn mt t nhng ng gi

khc khng chu ni g, hoc c ni li v ha vi ng Lnh.

Anh Thi m ra yu th, sau c nh gi sn ra cho cc ng

y thi. Thnh th, ci loi th t do khng vn b n mt trn

n ch ci vo u c.

Ti n tn ni vi Nh Ca, nhng chnh l ni vi anh Thi

ang ngi bn cnh:

HUNH I TNG

16

- Ci d ngay t u dn n tht bi ca th t do hm y l

ti cc cu t vn sai. Ni chuyn th, chng ai v chng

lc no, chng ch no c ci th loi th khng vn em ra

lm ch tranh lun c. Ch c th v th. Cn v cht lng

ch nn bn th no l th hay, th xong, th ti. V hnh

thc, c khi trong mt bi c nhng cu di dng dc n 12,

14 ch, nh trong Tng Tin Tu ca L Bch, cu u 17

ch ri cu th hai cng 17 ch chy lin mt mch nh ru

chy ng c chai ra. Tt c u phi gi l th th t do. Ti

cc cu a ra tho lun v th khng vn ca Nguyn nh

Thi lm nh n l mt th loi th nh hnh t lu, m

nc ta by gi mi c Nguyn nh Thi l ngi dm em ra

s dng vy. Vn cc cu t ra tho lun l th nn ng

Lnh mi c c ph phn v bc b ci loi th ny. Cn

nu ch ra tho lun V mt s bi th gn y ca Nguyn

nh Thi th chng ai dm bo l loi th "v dng, ph giy

mc" nh li ng Lnh kt lun.

Ti ni mt trng nh th, hai anh Nh Ca v Trng Ha u

ngi yn lng nghe. Ti thy anh Thi c thay i thi i

cht. Lc u, anh vn chm ch vo my trang nh my. Khi

ti ni n na chng, anh nhn ti mt thong ri bung tp

giy xung bn cnh, mt m m nhn ra qu i c vi

khm trc trc mt, nh vn chm ch nghe. C l v nhng

cu ni ca ti c bnh vc cho nhng bi th ca anh b ng

T Hu nng n ph phn chng? Khi chia tay, ti tr ngc,

ba anh v xui, trong ci bt tay tm bit, ti nhn thng vo

mt anh Thi. Ti thy, vng, ng th, ln u tin anh Thi h

ra mt n ci hn nhin v thnh thc tuy c i cht e d.

V ri cu ni sau cng ca anh cng nh bt u mt hi th

chn thc trc mt ngi "ng ch, ng nghip, bn cha

hn l bn". "Hm nay gp Cm, mnh rt vui". Ci dng v

lch s x giao, v vn v n cn rt kiu k, thi dng dng

t ln u tin n hm y gn bn nm, ti cm thy vi

anh tht kh gn. V sau, thng in Bin Ph ri, v H ni,


17

c ln gp anh L t, ti cng trch anh t sai ch tho

lun n ni lm anh Thi ct mt hng lm th. Ti nng hnh

nh khng theo t l thun vi tm vc con ngi v chc danh

trong x hi. Cho n hm y, du l gp nhau tnh c, ti vn

cha thy mt ln no anh Thi sng tht nh tut ngh s, mt

thi s ch thc.

Anh lun c ba bn con ngi i lp cng chung sng trong

mt c th cng trng, mt khi c b bn nhiu trit thuyt,

tng nh thng tu m yu t, mt tm hn y am m m

m ra lng tng, tinh tng m lm ni ri ren. Ti c mt vi

k nim cng vui v cng hi bun v bn cht am m ca

anh.

V.

Nm 1954, on vn cng Tng cc Chnh tr c lnh v

tip qun th . on ca chng ti hn by chc ngi, c

cp trn cho kn chn nhng din vin u t nht trong s hn

hai trm nam n din vin v nhc s, kch s u t ca lon

qun. on ng qun v lm vic my to bit th i din

nh th Liu Giai. Sut thi gian t ngy 10.10.1954 n ht

nm dng lch, hu nh chng ti phi biu din c ngy v

m, cc sn khu th , trong sn hoc thm nh mt s x

nghip, nh my, cng s, trng trung hc, ri nh cha, sn

phi thc cc thn lng ngoi thnh. Thng th m din,

ngy phi n luyn rt nhiu tit mc n ca, tp ca, ng ca,

ngm th, kch ni, kch dn ca, ma dn tc, ma nc

ngoi... Cng vic th b bn m k lut lm vic trong qun

i li rt nghim, hu nh khng c ngy ngh trong c tun,

c thng.

Trong nhng ngy thng tng bng rn r y, anh Thi cn phi

nm iu dng Qu lm, Trung Quc. u nm 1955, ti

mi thy anh xut hin H ni. Mt sm vo khong 8 gi,

cc din vin ca ti bt u vo chng trnh luyn tp.

HUNH I TNG

18

Anh Thi i xe p thng n ci bit th c chn lm tr s

ca on. c bo tin c khch, ti vi xung nh, anh Thi

bt tay ti rt n cn v ni se s nhng khn khon:

- Anh Cm, cho php mnh gp Th. L. mt lt, ch dm xin anh

mi pht thi.

Trc sau, du sut 8 nm khng chin chng Php, vi ti,

anh Thi rt "ngi dng nc l", nhng ti vn gi mt lng

yu mn knh trng anh. Thy anh ni c v khn khon, lng

ti c cm gic ca ngi ng tnh ng iu, v con ngi ti

tht ra cng thuc v ci "ni tnh" t ci thu "em 12 tui tm

theo ch" [2]

. Ti bn ci rt "bu bn" ci m, ph tan ngay

ci khng kh rt r, khp np kia i:

- Anh Thi, sao li mi pht? Mi anh vo phng lm vic

ring ca ti. Thi c th chuyn tr vi c y t nht trong vng

mt gi .

Ti dn anh vo phng, anh cn v ca on mang ln mt

phch nc si, m chn v mt gi tr loi ngon nht. Ti thn

mt ni:

- Thi ngi y nh. Mnh sang ch phng tp, mi Th. L. v.

Anh Thi hi ci u, v mt rng r. Ti sang phng tp yu

cu nhc s L o chuyn ci tit mc c Th. L. tp y xung

di, cch ra mt ting v dn Th. L. v gp anh Thi. Thy

Th. L. hi ngn ngi, ti phi ni ngay:

- hay! C vic g gh gm u m trng em c v s st th!

Ch l anh Nguyn nh Thi, bn anh, l Tng th k Hi Vn

ngh y m, anh Thi mun gp em hi chuyn v ngh thut

ca ma thi, em c ng cho anh y gp em khng?

C Th. L. vn c v e d, ti ni vui:


19

- Em th chc l cha quen bit lm. Anh Thi cng nh anh

thi m. Anh ch em cng mt gia nh vn ngh s c, c quan

to quan b g u m em ngi. No nu em ng th i vi

anh.

Tuy khp np, Th. L. vn ti tnh i theo ti. Th. L. mi 18

tui cn rt ngy th, nhng ti tin cuc "tao ng" gia mt

ngi lnh o vn ngh tng tri v mt din vin ma m ti

vui lng thu xp cho cuc gp ny, du chng i ti ch tt p

cho c hai ngi th cng "v thng v pht". Sau bui , ti

ngh ti vi anh Thi s tr thnh hai ngi bn th khng kht,

cng em ht kh nng cng lm vic cho mt nn thi ca

rc r ca dn tc v t nc. Vy m, ri sau, c l do v tr

x hi ca hai ngi c mt khong cch kh xa nn khng vn

hon ton khng.

Trong vng mt thng, vn ch y anh Thi cn n thm hai

ln na, mi ln c rt ngn thi gian li, ln sau ngn hn ln

trc, cho n mt hm, sau tt m lch, c Th. L. c mnh dn

n gp ti v rt r ni rt nh:

- Anh i! T nay v sau anh ng bt em gp anh Thi na nh.

Ti hi sng st v cng thy ngng ngng nh phi ni vi

Th. L.:

- Kh! C bao gi anh "bt" em phi gp anh Thi u? Th. L.

c nh xem, ln no anh cng hi li: c ng khng? Em

gt u ri anh mi a em n. ng khng? Thi c em

khng ng na th thi. ng bao gi ngh rng anh cy l

ngi ch huy bt buc em phi lm vic ny vic n nh!

Th. L. lc mi ti tnh:

- Vng, em khng dm ngh thc. Ch v em n anh qu m anh

Thi cng rt tt vi em. Vy em xin li. Em cm n anh.

HUNH I TNG

20

Bng i n ba tun l, khng thy anh Thi n. Mt bui ti,

on vn cng chng ti m mn m din trong sn nh

my in Yn Ph, tit mc u: Ca cnh gii phng in Bin

ca Nhun va xong th anh Thi li t ngt xut hin sau

cnh g sn khu ngoi tri. Anh rt r ni vi ti vn ci

ging giao i:

- Anh Cm i! Tht phin anh qu. V cng vic vi, xin php

anh cho mnh gp B. D. dm by pht thi.

Ti y du ti thy cng hi "phin" tht ti vn b ci thi

quen "c n" n lp mt l tr. Li vn ci "ni tnh", khin ti

thy cm thng ngay vi ngi bn-cha-bao-gi- thn-thit-

y, v ti li thu xp nh cc ln trc. Ri li phi ni kh vi

Hng Minh, l ngi ch huy m din:

- Cu gip mnh, ci tit mc c B. D. din y, nu n sp ti

ri th cu chuyn n xung cui chng trnh, ch ra trc ci

"sp" thi... (m din no, iu nhy "sp" cng l tit mc

kt thc).

Hng Minh chng nghe ti mt cch d dng nh L o, anh

hi li on trng mt cch nghim chnh:

- V sao th anh? Ci tit mc ny kh di, m i vi ci "sp"

kt thc th em s...khn gi ngi ta hi nn y anh . V li

hai ci ma i lin vi nhau e rng... T trc, c ai sp xp

chng trnh, tit mc mt m din nh th u? C tht cn

phi chuyn chng trnh nh th khng anh?

Kh l gii ci "lnh" rt v ngha ca mnh qu, ti nh ni

tht, tuy rng vn l di tr:

- Hng Minh , cu bit anh Thi ri ch? Bn thn ca mnh

y!


21

Mi ln ni n anh Thi bng hai ting "bn thn" ti cm thy

ngng ngng v c ngh rng ngi nghe s tng mnh

"thy ngi sang bt qung lm h". Ai khng bit anh Nguyn

nh Thi lc y c uy danh rt cao trong s vn ngh s tr,

lnh o Hi ch ng sau mt ngi (l ng T Hu thi).

Cn ti, khng l ng vin, li chng c vai v g bn Hi

c, ch c my bi th ni ting tm thi lc khng chin ban

u nh m lin hoan, Tm s m giao tha, Bn kia sng

ung, s ni ting y cng ch lng l, chm lng trong mt

s cn b dn s v qun s, cha lc no n o, phi ln mt

bo hay trong hi ngh no u c.

- Bn thn ca mnh y Minh . Mai anh y phi sang Lin

X t sm, anh Thi cn gp mt din vin ma u t vo loi

nht, chc l hi kinh nghim v ti liu trao i vi cc

bn vn ngh s Nga hay Tip, hay c, Php g g nn anh

y mi cn gp B.D. ngay.

Ti vin l do bng cch ni di Hng Minh nh vy. M cng

ch l chiu theo ring mt ngi ti yu mn, tuy bn chng

phi l bn, cp trn chng phi cp trn. V li, t khi "nhp

th cc" ti cha bao gi bit nnh nt ai, tng bc ai. M

ngc li, i lc thng thn ph bnh ai li m ra di dt,

chuc ly v vo thn.

Vn l cn b trong qun i lu, Hng Minh rt vui tnh,

hay bng a, rt tinh ranh khi vn ti thm mt cu na, ti

khng tr li c li cn b ngng n n mt ra trc anh

cp di thn thit m tinh qui ca mnh.

- Sao anh Thi khng hi em ly kinh nghim ca ma? Em

va l nhc s, va l bin o ma th li khng hi, m li hi

mt c mi nhp mn c 6 thng. Chc hn em km c B.D. v

tri sinh ra em li khng phi l c gi 20 tui c nhan sc.

Thi c ri. Em xin nghe lnh on trng "bn thn"

HUNH I TNG

22

ca anh c nhiu thnh tch v tnh n ang thch anh Thi y

m.

Nhiu lc anh Hng Minh ny "chi ch rt ti tnh nh th .

Ri cu ta m ly ti rt thm thit, ci rt t nh ri chy

ngay n ch i ma chun b ra sn khu trnh din.

m y, anh Thi c php mi c B.D. sang mt tim c ph

x ca nh my n, chuyn tr vi B.D. chng 15 pht ri

quay li ni cm n ti xong th nhy ln xe p phng nhanh

trn ng ph Chu Long. Hm sau ti c hi B.D. xem c y

c kin g v cuc gp khng hn trc y khng, lin c

nghe B.D. rt php tc:

- Anh Cm i. V anh ni anh Thi l bn thn ca anh, v li

anh y cng ngoi 30 tui ri, c v v ba con ri, nn em

cng coi nh anh c ca em nh vy. Cn chuyn th cng c

i iu th v y . Hm qua gp anh Thi t nhin em m ra

c thm nhiu hiu bit v cc "bc n anh" nh cc anh y -

C B.D. ci hm hnh, ri h ging ni tip - Nhng t nay,

nu anh Thi c n xin php anh cho gp em th anh c t chi

kheo kho h em i anh nh. ng em...

C y ngng li... Ri B.D. [3]

li ci rt vui v v...th l ht

chuyn.

VI.

Vo khong cui nm 1948, on vn ngh [4]

lu ng ca ti

nhn c mt ca khc ca Nguyn nh Thi - bi ca Ngi

H ni, di bi c ghi thi gian sng tc: xun 1947.

Thi gian y trung on th giam chn gic Php trong

thnh ph th n gn hai thng, nn cho chng nhng n

c lit, tiu hao kh nng lc lng xm lc, lm sp ci

cung vng nh nhanh thng nhanh ca chng, buc chng

phi chn, phi gm nhng anh v quc qun v cc anh sao
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#anm3http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#anm4


23

vung [5]

ca H ni. Ti tin l anh Thi c nhiu xc ng

mnh m cng rt lng mn khi vit ca khc ny trong thi

gian qun ta chin u ngoan cng tng gc ch, tng ngi

nh H ni. M anh Thi, nh hnh nh ti c tip xc hi

Cch mng thng Tm, tht ng l ngi H ni, m ting

Php thi y gi l "H ni yng" (Hanoiin). Ti triu tp

ngay Vn An, nhc s ti nng trong n v vn ngh ca mnh,

yu cu anh xng m v ht tm ti "nghe xem th no"

(chnh l v ti ic nhc). Mi c c cc li in di cc

nt nhc, ti hnh dung ra c ci hng trng, ci cht tr tnh

su sc ca anh Thi. Ti tin bi ca ny khi on ti biu din s

thu ht khn gi gh lm. Qu nhin, anh Vn An mi tm ht

thi, gi m anh Thi c mt ngay ch ti lc y chc ti s

lao vo gh cht ly anh nh m mt ngi tnh ln u trao

xng gi tht. Ti yu cu anh Vn An b tr ngay cc ca s

ca on thnh mt dn ng ca gm hai mi din vin u t

nht. Din tp trong vng c ba ngy, bi ht ra mt ngay trong

mt hi ngh qun s lin khu. Ti khng ngc nhin v s

thnh cng vang di ca n v ti cm thy trc ri. T

bui din y, bi ht c truyn ngay n cc n v ch lc,

b i a phng v c dn qun lan sang c cc c quan hnh

chnh ton chin khu. Sut nm y n nm 1949, i u cng

nghe thy ting ht Ngi H ni, do ti phn cng nhiu nhc

s, bin o ma v din vin xung dy ht cho cc n v b

i ch lc v a phng ton lin khu I. Ti cng yu anh

Thi hn, mc d anh khng ch my n anh chng c bit

danh l "Con oanh vng t Bc" ny (v thi tr ti cng

tng l mt chng ngm th c, th mi, cc th loi bng

mt ging ngm ti trong, c vang xa, c trm lng su,

thm vo lng ngi nghe, nn nhiu cn b trong qun i

tng ti ci danh v kh trn trng "Con oanh vng t bc"

ngay t nhng ngy u nh gic Php).

T nm 1949, on vn ngh lin khu Vit Bc do ti lm

trng on n thng 7 nm 1952, ti c i tng Nguyn

Ch Thanh iu ng ln lm on trng on vn cng tng

HUNH I TNG

24

cc Chnh tr, tit mc bi ht Ngi H ni m ti rt yu qu,

lun c mt trong cc chng trnh biu din ca on. n

nay, ti cng vng tin rng trong cc tc phm ca anh Nguyn

nh Thi ra i (no th, no tiu thuyt di, ngn, no kch

ni, no ca khc, no l lun ph bnh) th ca khc Ngi H

ni s sng lu hn ht vi t quc, vi nhn dn, cn "lu" l

bao lu th khng ai dm khng nh.

Ci "ngy mai" sau khi mt ngh s ti danh qua i hao hao

ging nh mt mn trng sng m, ai dm t khoe mnh l

ngi nhn thu c ci ngy mai ca Nguyn Du? Thi ho

T Nh cng ch dm t hi rng ba trm nm sau khi mnh

qua i bit cn ai khc cho ci s kip au kh ca mnh

khng? Cn theo cc nh l s hc phng on, c nh tin tri

ln l c Trng Trnh Nguyn Bnh Khim cng ch may ra

nhn trc c nhng vic ln ca nhn dn v t nc ta

trong vng ba trm nm l cng. Vy nu ti c liu anh m

ni rng: Mt trm nm na ngha l sang u th k XXII,

dn ta cn nh v ht bi Ngi H ni th cng ch ai tin,

nhng cng khng ai mng ti l ni lo v n hm nay ai

cng tha nhn l mt bi ht hay. Trit l dn d Vit nam

ni: "yu nn tt", cn mt nh trit hc phng Ty cng

ni: "Khi yu, ngi ta thng ni bc ln i cht, l mt

nt tm l ph qut ca mi con ngi trong i sng x hi

ca mi dn tc, mi thi i". Vy th anh Thi i, hm nay

anh c thanh thn m yn ngh trong lng mnh t H ni, ri

sang u th k XXII ti s cng anh thc gic vo na m

no , ri hai a chng mnh s cng lng nghe xem: ng l

c mt m thanh n hnh nh p lm v ng lm ang ht

vo von: y H Gom, Hng H, H Ty. y lng hn ni

sng ngn nm...

VII.

Thng Chp nm 1955, ti chuyn ngnh, tm bit on kch

ni Tng cc Chnh tr m ti lm trng on u tin, khi


25

on vn cng vt qu ngng trng thnh, phi phn ra

lm nhiu on chuyn ngnh: on kch ni, on cho, on

qun nhc, on ca v, on nhc giao hng. Ti c phn

cng lm trng on kch ni t 1.1.1955. Cui nm y

(12.1955) v mt chuyn ring sinh ra mu thun gay gt gia

ti v ng Cc ph Cc t chc (cng nm trong Tng cc

Chnh tr) nn ti chuyn ngnh sang Hi Vn ngh Vit

nam, tm thi lm cn b trong nh xut bn Vn ngh, c v

duyt ri a in nhng tc phm ca anh ch em vn ngh s

sng tc trong thi gian khng chin chng Php.

Mt sng u nm 1956, anh Thi n nh xut bn Vn ngh

a cho ti c tp th Ngi chin s tp hp nhng bi anh

sng tc t nhng ngy thng u tin ca cuc khng chin,

v anh Thi yu cu ti cho n hnh ngay, cng sm cng tt.

Ti c xong, rt th v v vn cn nguyn nhng bi th th t

do m lc by gi cc anh L t, Nguyn nh Thi t thnh

mt lun tranh lun l th khng vn ri hng ly tht

bi. By gi (1956) m in c nhng bi th cch tn y th

tht c li cho phong tro th v ch t lu na l c th snh

vai bnh ng vi nn th cc nc phng Ty.

Sau khi anh em ban bin tp ca nh xut bn c k v

thm nh, ba ngy sau, ti k ngay phiu xut bn, gi xung

nh in Tin B. Ti cng quyt nh ngay s lng in tp

Ngi chin s ca Nguyn nh Thi l hai mi ngn cun!

(Hi y, s d th in c nhiu th v c quan pht hnh ca

nh nc s phn phi sch n cc nh sch nhn dn ton

min Bc ri n cc th vin t trung ng n cc cp tnh,

huyn, x cha k mt s lng khng nh gi sang Lin X,

Trung Quc v cc nc khc trong phe x hi ch ngha).

Tp bn tho chp rt gn, p ca anh Thi va a xung nh

in Tin B hm trc th hm sau ti nhp c mt c in

thoi.

HUNH I TNG

26

Chung my in thoi reo, ging ni Hu rt m i, rt tnh

cm ca ng Lnh u dy bn kia. Ti tip chuyn:

- Vng, nh xut bn Vn ngh y. Ti l Hong Cm, tha

anh, c chuyn g th ?

- Nghe ni, nh xut bn Vn ngh sp cho in tp th g ca

anh Nguyn nh Thi h?

- Tha anh, ng th . Ti k phiu in v gi c bn tho

xung nh in Tin B ri .

- Anh Hong Cm h! Ti ngh anh hon li ng cho in

vi.

Ti hi sng st, tuy cng cm thy vn ny c trc trc g

.

- Tha anh, v sao th ? Ton th anh em bin tp c v

thy tp th khng c vn g sai tri vi ng li chnh tr

u . l mt tp th tt.

- Tt th c tt, nhng by gi in ngay ri pht hnh n cc

tng lp qun chng, nht l cng, nng, binh th c khi li ha

ra khng tt.

- D, ti cha hiu r anh v tp th y.

- Cng n gin thi, tr mt s bi, cn hu ht l th khng

vn. Qun chng c gi ca ta hin nay, trnh cm nhn

th cn thp, h m c tp th ny, ti tin chc rng h khng

hiu, v trc ht ngi ta kh thuc, th g m ln nhn, cu

ngn, cu di tu tin. Qun chng kh hiu, khng thuc

th in ra c ch g cho h? Th nh vy th phc v ai?

- Vng, tha anh, th th hon n bao gi mi in c ?


27

- Hon l anh Thi sa li , sa cho c vn c iu quen

thuc, ngi ta mi hiu, mi thch c ri mi c tc dng tt,

anh Thi cha, mun bao gi xong th xong. C th t mt

n ba thng.

n y, ging ng Lnh trong my t nhin vui v r rng

hn, ti nghe cng d hn lc trc.

- N, Hong Cm, ch ti l mt c gi trnh i t h. Ti

th c mt bi khng vn ca anh Thi nh. Anh nghe xem

liu c gi l cng nng binh, ngi ta c thch khng?

Ri ng Lnh c lun mt bi th khng vn v qu tht c

hi trc trc v m iu i ba ch. Ti ngh, nu ng c

gi l nng dn th cng khng th thch c mt bi th nh

th.

Ti li ni nh tn thnh kin ngi lnh o cao nht

trong gii vn ngh:

- Vng, tha anh, ng nh anh ni. C i ch hi lng cng

tht. Thi ti c ngi xung nh in rt bn tho v ri tr

li cho anh Thi.

Lc y ging ng Lnh m du v m p hn ln:

- Th cn Hong Cm c d nh in li Bn kia sng ung

khng? Bi th y tt . Nng dn, cng nhn ngi ta s d

nh . Thi cm n Hong Cm h.

Sau bui ti ni chuyn vi ng Lnh, anh Thi n ngay nh

xut bn hi ti ly li bn tho. Ti lm nh khng c cuc

trao i vi ng Lnh v tp th Ngi chin s.

HUNH I TNG

28

- Anh Thi , tp th ca anh, chng ti thy rt "c", c l

chnh n s mang li mt lung gi i mi cho chng ta. Ti

a xung nh in ri.

Anh Thi p, ging bun ru, nh nh:

- Thi Cm c cho mnh xin li bn tho, khng in vi.

- Sao th anh Thi? Mnh tng tp th th l hon ho ri? C

th m in. Ti s cho in rt p v c th mi ha s Nguyn

Sng hay Dng Bch Lin v cho mt ph bn mu.

Anh Thi ni n :

- mnh sa cha li. Th tht, anh Lnh c c tp th

ny, trong khi anh Lnh cha c kin g, mnh mun a cho

Cm xut bn tht nhanh. Nhng gn y, khi nghe ni

mnh a bn tho xung nh xut bn th anh y gi mnh

ln v khuyn mnh nn sa mt s bi m anh y cho l lng

cng. Vn l nhng kin ca anh y pht biu trong khng

chin. Mnh tranh lun vi anh y. Cui cng anh Lnh vn

bo mnh nn cha li cho c gi cng nng d hiu, d

thuc. Thi th...ngi ta l lnh o m.

Ti ch cn mt cch rt thn mt ni vi anh Thi:

- Chc anh Thi cng tha l lun hiu rng, khng ai sa

cha th mnh theo ngi khc, du ngi y l cp trn.

Nu khng th cng li anh Lnh th anh c hon tht lu,

kin quyt khng sa g c, i mt lc no tnh hnh vn

ngh c bin chuyn tch cc, ti s li ng ra chu trch

nhim in cho anh. l thi s, hy c gi ci bn sc ring, ti

g theo ngi khc nh mt bn ng ca mnh?

Anh Thi ln ngn ng dy, ni bng mt ging kin quyt tuy

hi yu:


29

- Thi, mai nh...Ti s n ly bn tho v. M c l mnh

theo Hong Cm, cha xut bn vi. Cn c cha bi no,

cu no l theo mnh ch khng theo ai c.

Hn mt thng sau, khong 5.1956, anh Thi li cm bn tho

Ngi chin s n nh xut bn gp ti. Anh ni:

- Du sao ti cng phi nhn nhng ng Lnh. Cng khng

theo ng y hon ton, nhng v ti l ng vin t lu,

cng khng mun t ra iu g khin ngi ta c th kt ti

mnh l bt tun thng lnh hoc nh by gi ngi ta bo

mnh l c khng chu s lnh o ca ng. Vy mong

Hong Cm cho in th ca mnh theo bn tho ny.

Trong khi a tay vo ci ti vi ng kh nhiu ti liu ly

ra ci bn tho tp th mi sa cha, anh Thi cn ni thm mt

cu khin ti cng m ra hoang mang:

- Tr thc vn ngh s chng mnh i vi cch mng v sn

th t nhiu cng phi hy sinh ci bn ng ca mnh du l bn

ng tt p!

Th l trong pht giy, ti cht ngh, Thi ni vy c l ng

chng? M ni n tinh thn cch mng th mnh phi km Thi

rt nhiu ch!

Anh Thi trao cho ti tp bn tho mi, giy trng, nh my

p, ng ba kh dy. Ti cm tp th, ch mi gi vi trang

u, thy c g gn gn trong ngi. Ha ra anh cha kh

nhiu. C bi rt vng vng v t, m iu, anh cha

ton b thnh ra vn iu kiu c khin ti nh bc bi.

Chc l lc y, mt ti gay gt v ngm ngm c mt ci g

c tro ln nghn nghn c hng. Ti mun ni tht to

mt cu g cho bc, nhng may qu, ti nn li c.

Ti kt thc cuc gp bng ging ni bnh thn, gn nh v

hn:

HUNH I TNG

30

- Vng, c ban bin lp chng ti c li. Ba ngy na, tc

l sng th by ny, mi anh n tho lun ln na v vic in

tp th ny.

Du khng tn thnh vic anh Thi cha th mnh theo cp

trn, ti cng khng dm ch quan, a lun tp Ngi chin

s mi sa cha ny n tn tay anh em bin tp vin, yu cu

mi ngi c k li tp th ri suy ngh k, cho kin ring

ca trnh chiu th su ti th hi chung trong ton ban.

Hm y mi l sng th hai, cn nhng bn ngy ba bin

tp vin v ti xem k li bn tho. Khi giao n cho anh em

bin tp, ti nhn mnh:

- ng ai lp li kin thm nh ca ngi khc. c lp suy

ngh, ht sc khch quan trc mt tp th "c vn ". Qu l

c vn ln v th ni chung, c v thi php, v tro lu cch

tn thi ca ni ring na sau khi kt thc chin tranh, m u

giai on xy dng ha bnh.

Anh em bin tp u lm vic rt c trch nhim. Cc kin

nhn xt v thm nh cng c nhiu ch khc nhau. n chiu

th su, khi hi chung th trong ban bin tp v ti (ti thay

mt anh T Hoi - gim c bn i cng tc xa) c ba kin

thng nht vi nhau:

1. Khng nn xut bn v xem ra n chng mi m g, thi php

khng c sng to li tht li v nhng np c hn nhng

tp th trong phong tro Th Mi. Rt nhiu cu ch so

mn.

2. Mnh a in theo bn tho ny th trc ht rt c hi cho

chnh anh Thi l mt nh th tr ang cch tn, hai l khng li

cho tro lu i mi thi ca ang ln cao Lin X v cc nc

ng u.


31

3. C cho in ra theo bn tho nguyn tc. ng Lnh c khng

a th ch c cch l m ra mt cuc ph bnh trn cc bo

"nh" vo "th khng vn", th thi. M nh th cng tt. S

c nhng bi bo bnh vc s cch tn th.

- Qu ln na th anh Cm b chuyn sang cng tc khc l

cng ch g? Nu vy th anh Cm ngh sao?

Ti p li ci thin ch ca anh em:

- Ch phi ngh g c. S mnh n sp t cho mnh lm vic g

th lm vic y. Min l ng trch nhim cng dn v ng

chc nng th m ng tri t vo con ngi mnh. Thm

ch ng Lnh c cch chc mnh th mnh cng khng s cht

i. Ch c kh thi (n y ti ci ni b b cho tan ci

khng kh tho lun nghim trng t pht u), nhiu khi au

kh li sinh ra th hay cha bit chng.

Ri ti ni tip:

- Thi kt lun v tp th anh Thi nh...C trng trnh vi

thng na ri ta in tp Ngi chin s. C ni vi mi ngi l

nh xut bn chu trch nhim. Trnh cho anh Thi phi "n

n". Cn bn tho mi th khng th in c. ng c ch?

ng thanh p li cu hi kt thc cuc hi chiu th su

y:

- ng mi vn .

Sng hm sau, anh Thi n. Chng ti mi anh ngi vo chic

chiu hoa ri ngay trn sn gc. Anh Thi hi ngay n quyt

nh ca ban bin tp. trnh cho anh Thi phi ngh rng

Hong Cm quyt nh theo ring ca c nhn mnh, ti

dn anh Quang Tin, bin tp vin truyn ngn v k s,

bt k, pht biu trc tin vi anh Thi, s khng ai c th

HUNH I TNG

32

trch ban gim c nh xut bn l thin v, hoc nh kin,

hp hi...

- Tha anh Nguyn nh Thi, ban bin tp chng ti u

c k v cn nhc k c hai ln bn tho tp th Ngi chin

s ca anh. Chng ti thng nht vi nhau mt kin l c in

th in theo bn tho nguyn tc anh a t ba thng trc. N

c nhiu bi hay v thi php c nhiu i mi. Cn bn tho

sau, anh cha nhiu, anh tr v vi nhiu hnh thc c v c k

nn c thy mt hay m li chng chn, nn chng ti quyt

nh ch in theo bn tho trc.

Anh Thi ni ngay:

- Anh em hiu cho ni kh tm ca ti, nhng xin cc anh hy

chiu theo lng mong mun ca tc gi. Ln sa cha va ri

anh Lnh rt tn thnh.

Mt bin tp vin khc li ni:

- ng ch T Hu khng phi l ngi quyt nh nhng

chng trnh v ch trng ca nh xut bn, tr phi ng ch

y cho chng ta mt ci "lnh" bng vn bn hn hoi.

Anh Thi c gng bo v cho ci bn tho sau ca mnh:

- Ti ngh nh xut bn c cho in theo bn tho mi ny. Bi v

xt n cng th tc gi no cng chu trch nhim v tc phm

ca mnh trc cng chng v lch s.

n lc y, mi ngi u im lng v hnh nh my li va ri

ca anh Thi nghe c v c l. Ti nh phi ln ting:

- Anh Thi , tc gi chu trch nhim ca mnh trc lch s v

cng chng th ng qu ri. Nhng cn nh xut bn th sao?

Mt nh xut bn m cho ra i nhng cun sch d, chc

chn hng vn hng triu cng chng s ph phn, ch trch, v

lch s cng s nh gi thp c nh xut bn na ch?


33

Anh Thi h ra mt ci ci hin lnh, nhng kin bin tp

vin v kin tc gi c ko co mi, dng dai n hn na gi

na. Sau cng ti nh phi quyt nh:

- Ti ngh chm dt cuc tranh lun y, xin c kt

lun nh th ny, nghe xong, xin mi cc ng ch gii tn v

khng ai ni g thm na, v ni mi cng ch c vy. Mt l

nu anh Thi ng cho nh xut bn chng ti n hnh tp th

Ngi chin s nguyn tc ca anh th chng ti hoan nghnh

v c th tin hnh ngay vic in n. Cn nu anh c khng

khng i in theo ci bn tho m anh sa cha th nh xut

bn kin quyt khng in. Du in hay khng, bt lun hu qu

th no, ti xin chu trch nhim trc cp trn, trc php lut

v trc cng chng.

Anh Thi c v khng c hi lng, mt bin sc, anh cm li

tp bn tho mi sa sang, ri b ra v khng bt tay tm bit

anh em no c.

on kt

C l do vic khng xut bn tp th Ngi chin s m t

khong cch gia ti v anh ngy cng xa thm, rt xa. Ri

trong thc t, mt thi gian khng lu sau ci ngy th by

ging co quyt lit y, s phn li xui khin th no m ti mc

vo "V n vn hc Nhn vn giai phm" khin ti b k lut

ng ng 30 nm, t nm ti mi 37 tui, n khi u bc

ht, rng rng ht, Hi Nh vn mi t chc mt s anh

em tham gia phong tro "Nhn vn" trc kia tr li Hi

(1988) sinh hot v lm vic c phn t do v khong ng hn

trc nhng khn ni, gi yu c mt ri!

Ring vi anh Thi, ti vn c tic v bng khung m lun

ngh n mi quan h gia ngi vi ngi trong mt cng

ng, c l ng nh iu m c Thch Ca Mu Ni c kt

thnh mt sng to diu k v trit hc quanh s phn con

HUNH I TNG

34

ngi: Duyn v S. V d nh chuyn v chng l do duyn

s, ni c th hn theo Pht l duyn n:

Mi ngi mt n cm tay

i trc n v, i nay n chng.

Th th bn hu, bn trai, bn gi cng l do duyn s. Trong

ci i chng ta t Ty sang ng thiu g nhng i bn trai

ni ting: thi s Rimbaud v Verlaine Php th k XIX ri

Mallarm vi Musset, VictoR Hugo vi Lanson. Trung

Quc c B Nha- T K, Vit nam xa c Lu Bnh-Dng

L. Anh Thi vi ti, gn sut th k XX hnh nh vo ci thu

ban u, hai ngi cng rt tr, cng chung nim am m sng

v sng to, qua nhiu ln gp g thn tnh u mun thnh

bn tri k m ri cui cng vn l hai con s khng to tng

ng bn cnh nhau. L mnh tri hay do tnh cch? Ti ch

mun nh li tnh cch anh, nh trn ni, trong con ngi

anh c n hai ba bn cht tri ngc nhau ho thnh mt. Anh

sinh ra, ri trng thnh vi nhiu c vng. Trc tin, t

Hi ngh Tn Tro, l con ngi chnh tr ng tr trong tm

hn anh. Cch mng thng Tm thnh cng, c thm con ngi

quan chc. Cn khi mi l cu t, anh sinh vin trng lut,

anh l con ngi hc gi. n khi ton dn ta phi chin

u chng xm lc, con ngi yu nc nng nn trong anh

bin thnh con ngi ca ngh thut. C trong lnh vc vn

ha anh cng phn thn. Anh cha tha mn trong th, anh

nhy sang tiu thuyt vi tham vng vit nhng roman fleuve

(trng giang tiu thuyt) tng chng c th lm chn ng

d lun t Bc ch Nam. Cha tha mn vi tiu thuyt, anh

quay sang lm mt kch tc gia, vit lin bn nm v. Nhng

ri anh vn khng va , anh li tr v vi th, li c lc mun

lm mt nh ph bnh vn hc uyn bc. Li khng va , anh

c loay hoay mi vi con ng quyn chc chnh tr. Cng

khng i n ci ch m anh m c th tui gi xng xc n

ngay trc mt. Anh li quay v vi th, loanh quanh mi, hn


35

anh nhiu ln t hi ta i v u? Ta n u! Ai tr li cho

anh cu hi ln y ngoi anh ra?

Ti bit, vo nhng ngy thng cui cng trn ci ci mang

mang th s y b him ny, anh Thi c nhng thi khc suy

t y bi kch. Anh vn l mt ngh s nhng t khi sng ht

mnh v ngh thut. V nhc, anh sng tc khc ca Ngi

H ni rt quyn r, rt tnh t m cng rt hng trng. ng l

ra anh nn dng m o su vo ci va qung rt phong

ph l m nhc th tham vng li dn anh i vo mt th gii

m anh tng c th m cht ly c l th gii vn xui, th

gii n thng tng rt ngon n m sao tiu thuyt V b

gn nghn trang ca anh li hnh nh tha tht ting vang? My

cun truyn ca anh na: Xung kch, Vo la, Mt trn trn

cao liu cn d vang g trong lng ngi c? Anh c loay

hoay nh th sut hn 60 nm cm bt ri i n u!

anh c hai con ngi lun ging x nhau bt phn thng bi.

l con ngi ngh s v con ngi quyn chc. Khng lc

no anh thanh thn, khng lc no anh c an nhin t ti

cng ch v xung t quyt lit mt mt mt cn gia hai con

ngi . V th m anh sng trong mt bi kch thng trc, n

v x, cn rt ln nhau, khng lc no ngng ngh (tr i lc

anh tm hn tri theo nhan sc, nhng ngay c nhan sc,

hay ni rng ra l tnh yu nam n, i khi cng tng chng

mun pht in ln v anh lun thay i).

Tuy anh cng c mt gia nh tng nh m m nhng ti

bit cuc sng gia nh anh cng ch my nim vui. Ngay t

u i, th l mt trong my ci ch ln m anh say sa

hng ti th cng v cui i, th anh ch cn l t nhng bi

vn xui ngn ngi, k l mt vi iu bn khon, ri r trong

tm th tht bi pha cht cay ng gng go lm vui. Ri tan

i tt c, anh li tr v gm nhm c n, tm hn anh nhiu

nm tr thnh bi chin trng c lit. M con ngi ca thi

HUNH I TNG

36

ca ngh thut chu thua. Du anh c vy vng th con ngi

ca quyn chc cng chng i ti ch m anh mong c.

Vi ba nm trc khi anh qua i, ti thng bt gp ni anh

ni bun bt c ch y, v ch thy anh bun, ngay c lc anh

nhn hun chng c lp hng nht, ti chy li bt tay anh,

mng anh bng mt tm lng chn thnh, anh cng li ci u

ni nh "C g u!", nt mt vn bun r ri. Anh vi vng

lng trnh, ti cng thm i ngi ci ni ring anh trong by

nhiu nm ln n vi nhng ho quang ph, vi nhng h nh

di la, nhng h vinh v ch.

Ti hiu r anh lm, thm ch rt qu anh, nhng khn ni,

khng hiu v u m ti vi anh li nh mt trng vi mt

tri, nh nc vi la, nh thuc k ninh vi vi trng st rt.

C l t chuyn ti t chi khng in tp th Ngi chin s,

nn hi ti vng n Nhn vn, anh ghp thm cho ti ci

ti l "lng on" nh xut bn.

Ngoi bi ca Ngi H ni m ti cho l mt kit tc ca anh,

c l s sng lu hn c th, vn, tiu thuyt, kch v cc tiu

lun vn hc m anh b ra nhiu cng sc xy dng, th anh

cn g? Hnh phc ln nht cho mt con ngi, c bit l con

ngi ngh s, lc v gi cn tnh yu trong tri tim khng tui.

V cui i, ring ti cng lm lc t bung th mnh vo m

bi ph h, ngi say sa vi nhiu bn tr, nhiu anh em

thng ti lm nn ti khng thy c n na. Cn anh, ti bit

cng c n trng tri, nhng con ngi quyn chc t lu

khng cho php anh c chi vi ti, v v gi, c rong

chi nh ti, rong chi ht mnh vi cc "ch em thi s", vi c

nhiu "c em thi s", nh ti. Th th, Thi i, trc khi vnh

bit th gian ny, anh c bun chng, c vui chng? Anh s "ra

i" thanh thot hay cn vng mc?


37

Thc tnh, cho n hm nay, hai phn ba th k tri hng,

chy h trn quan h gia anh v ti, vng, tht th, khi ti vit

nhng trang tm s ny ti rt thng anh v tht tic cho anh.

Bi l, vo nhng ngy cui cng trn th gian ny, trong ci

ngi ny, chc hn anh t bit rng anh khng t c

c vng ln lao ca mnh u bt k c vng y nhm v

hng no trong tm thc su kn ca mt con ngi.

Thng 5. 2003

H.C.

------------------

[1]Th Tn :

"Ti cao phn thp ch kh ut

Giang h m chi qun qu hng" [2]

Cu th trong bi Qua vn i (tp th V Kinh Bc ca

Hong Cm) [3]

Do y B. D. 23 tui, cng tr p nhng tnh cch v li

sng gi dn hn c Th. L. rt nhiu.

[4]

T nm 1947 n nm 1950, trong cc n v cng tc vn

ngh mt s chin khu v binh on, k c B Tng t

lnh, cha c tn gi vn cng. Sau chin tranh th gii, ta

mn tn "Vn cng" (Cng tc on ca Trung quc gi lt l

vn cng gi cc n v b di chuyn biu din vn ngh

trong ton qun.

[5]

Chin s t v thnh thng nh trn m ca l i lch ngi

sao vng trong vung , trng hin ngang m rt ti t.

Trch th:

Bn Kia Sng ung
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#nr1http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#nr2http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#nr3http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#nr4http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=1017&rb=0301#nr5

HUNH I TNG

38

Em i! Bun lm chi

Anh a em v sng ung

Ngy xa ct trng phng l

Sng ung tri i

Mt dng lp lnh

Nm nghing nghing trong khng chin trng k

Xanh xanh bi ma b du

Ng khoai bing bic

ng bn ny sng sao nh tic

Sao xt xa nh rng bn tay

Bn kia sng ung

Qu hng ta la np thm ng

Tranh ng H g ln nt ti trong

Mu dn tc sng bng trn giy ip

Qu hng ta t ngy khng khip

Gic ko ln ngn ngt la hung tn

Rung ta kh

Nh ta chy

Ch ng mt n

Li di l sc mu

Kit cng ng thm b hoang

M con n ln m dng

Chia la i ng

m ci chut tng bng rn r

By gi tan tc v u ?

Ai v bn kia sng ung

Cho ta gi tm the en

My trm nm thp thong

mng bnh yn

Nhng hi h nh m

Trn ni Thin Thai


39

Trong cha Bt Thp

Gia huyn Lang Ti

Gi v may o cho ai

Chung cha vng vng nay ngi u

Nhng nng mi cn ch qut tru

Nhng c gi ph ph tc trng

Nhng em xt xot qun nu

By gi i u ? V u ?

Ai v bn kia sng ung

C nh tng khun mt bp sen

Nhng c hng xn rng en

Ci nh ma thu ta nng

Ch H, ch Si ngi ua chen

Bi Trm ch ngi dng t nghn li

Nhng nng dt si

i bn la mu

Nhng ngi th nhum

ng Tnh, Hu Cu

By gi i u ? V u ?

Bn kia sng ung

M gi nua cm ci gnh hng rong

Dm ming cau kh

My l phm hng

Vi thp giy dm hoen sng sm

Cht l qu mt xanh trng trn

Khua giy inh p gy qun gy teo

X x cp bc

Tan phin ch ngho

L a lc c trc lu

Vi ba vt mu loang chiu ma ng

Cha bn c mt ng

M gi li quy gnh hng rong

Bc cao thp trn b tre hun ht

HUNH I TNG

40

C con c trng bay vn vt

Lt ngang dng sng ung v u ?

M ta lng i d su

ng trn ma lnh mi u bc ph

Bn kia sng ung

Ta c n con th

Ngy tranh nhau mt bt cho ng

m lu du chui gm ging trnh n

Ly mt quy trn

Tng lm t m

Trong gic th ngy ting sng dn ta sm

cn m

Thon tht git mnh

Bng gic dy v nhng nt mi xinh

c t ny chp ti

Chng ta khng bit ngui hn

m bung xung dng sng ung

-- Con l ai ? -- Con u v ?

H mt cnh lip

-- Con vo y bn pha tng che

La n leo lt soi tnh m

Khun mt bng ln nh dng ging

Ngm ngi tc trng ang thm k

Nhng chuyn mun i khng ni nng

m i su qu lng sng ung

B i bn sng tr v

Con bt u xut kch

Tri gic bt u run trong sng

Dao lo gia ch

Gy la cui thn

La chn vng hoe gic mt hn

n khng ngon


41

Ng khng yn

ng khng vng

Chng my pht in

Quay cung nh xo trn ng la

M cnh ng ta cn chan cha

Bao nhiu nng p ma xun

Gi a ting ht v gn

Th cy nh gic dn qun cy ba

Ting b ru chu bui tra

Chang chang nng h vng a ru ru

" i... cha con cht trn t lu

Con cng khn ln cng su mi th"

Ting em ct c hm xa

Hiu hiu gi rt mt m ma bay

"Thn ta hoen v my

Hn ta cng vi t ny di lu..."

Em i! ng ht na! Lng anh au

M i! ng khc na! D con su

Cnh ng im phng phc

con i git gic

Ly mu n ra th ny

Ly sng n cm chc tay

Mi m mt ln m hi

Trong lng con chim ma hoa ci

V nng sp ln ri

Chn tri t

Sng ung cun cun tri

n cun phng ra b

Bao nhiu n gic ti bi

Bao nhiu nc mt

Bao nhiu m hi

Bao nhiu bng ti

Bao nhiu ni i

Bao gi v bn kia sng ung

HUNH I TNG

42

Anh li tm em

Em mc ym thm

Em tht la hng

Em i try hi non sng

Ci m nh sng mun lng xun xanh.

Vit Bc, thng 4, 1948

Bao Gi Ni Ht ...

Du anh bit diu bng khng thc

Sao diu bng c thc hn em

C sao bng mi ng m

C trng ln u cnh mm xun qu

C li o ci tra h

ngc trn v ym gi v tui hoa

C hng thin l ng xa

C lng chng i ngc ng h ly

C mi hn yn chi chm cnh

dn anh v chut mnh chiu gon

Hng nhu xoi tc lng trn

ci m hm y mt mn men t

Diu bng gi mi khng v

C ngi canh mt gic m mn nng

L - em tuyt sc thnh khng

Ta sen ta ri bnh bng kip ngi

Gi i d ht i hi

Nh con bm trng dp vi m thng

Chuyn i ? - Vn no ng

C lang thang mi bit phng no v

n n ph ph xe xe

C trng lc bi c nghe tht go

Cht nhn hm hp xi xao

Ai vui ct cnh vo h v

Ai bun m ht lu lo


43

Chm say ai tnh ng gi ha thn

Diu bng bit chng cn em tin

C chp chn n hin thng nm

Sao - em trn trc ni nm

Mt pho cm thch m chm trng m

Xun Hng gi tn em m t

Cng long ong phn nh vnh khuyn

Tm cao thnh gi thnh hin

Em dang tay ng lu bn i anh

Khng phu t mun thnh em b

Th diu bay Kinh L Kinh Th

Hon vn th nh Nguyn Du!

Nghe hn ru vng phu ngt rng

Diu bng du tn cng chuyn k

Cng khng bng con tr nghu ngao

Rng... xa... ai bit v sao

L g li gi th no...

Diu bng...!

C Bng Thi

Ch a Em n bn ny

Cheo leo mm

Trc vc

Sau khe

Thng lng t g qun gt

Tua khn bung cn buc bp hoa lan

gi thi

Em vng ai u m ha

Khng tri m khng i

HUNH I TNG

44

khng canh g

khng thu khng

Mt khng m

ng khp

Ka dy mun di kn Em ri

Lc u hoa tm rng

ng rng xanh Em hi ngn ngun

Bit ri

Thi

nghe hoa tm ht

Ngy mi by tui

Cht chi c Bng Thi

C Bng Thi phi cheo leo mm

gi thi

Khng canh g

Khng thu khng

m Lin Hoan

Anh i ! m nay u ngi nhp nh nh gn sng

ang tro ln sc sng mun i

Nim vui bt ngt trng soi

Mnh trng a mu chn tri Vit Nam

m Lin Hoan ! Tri i, m Lin Hoan !

u ngi nhp nh nh sng b ngang tng

Ta mun tht nh v toang lng ngc

V say sa tnh thn thit Vit Chnh on

-- Anh t phng no li ?

-- Ti t t dy ln

Anh c nghe ngn thy triu ng Hi

ang hn ghen cng thc mu trin min

Thc mu khng tn di trn bn no


45

C khng gy, cy khng gi, hoa khng ho

Ngn nm t nc vng bn

-- Anh t phng no li ?

-- Ti t t dy ln

Chng ta cng mt m hin

La thm bu sa bng mm o t

Chng ta chung mt mi th

Gm tung ut hn n v ng cay

-- Anh i t u n ?

-- Ti i git gic y

m nay gp bn cng nhau chn

Mu gic ang nng ta phi say

y rung ng Trung Nam

Kia ni rng Vit Bc

C cy ang cm hn nh vng ln ui gic

Ti vi anh gp nhau trong ngy hi Lin Hoan

Tay bt tay, mng trn gii t Vit Nam

-- Gia nh anh u ?

-- M hin ti khut

Nhng trc khi nhm mt

M mng cho n con

Mu ti mai s chy

Tri phng ht kip nga tru

Xng ti, ti bt nn cu

Cho n con bc ln lu T Do !

-- Anh git bao nhiu gic m mt anh long lanh ?

-- Mi anh ln rng xanh

Hi nhng cnh l bic

Rng m u ang tng bng m tic

Bng tht, xng v mu ca qun th

-- Trong tiu i anh, nhng ai cn ai mt ?

-- Khng, khng ai cn ai mt

Ai cng cht m thi !

K trc ngi sau lao vo gic

Gi vng ngn thu mt ging ni

D cho tht nt xng phi

HUNH I TNG

46

Ci cn vnh vin l ngi Vit Nam !

m Lin Hoan, tri i, m Lin Hoan !

u ngi nhp nh nh sng v ngang tng

Ta mun tht cho v toang lng ngc

V say sa tnh thm thit Vit Chnh on

Ngi bn mn thng i !

Nm cht ly tay ti

-- Ka, sao anh li khc ?

-- Ti qu mng anh thi !

Ln th nht trn i

Ti quay cung nhy ma

Gic kia i ! Khng bao gi cn na

Ta m tng ngy

Ta trng tng pht, ta i tng giy

La hn nghi ngt ch ngi m nay

Ch ngi n y

Ta bm, ta git !

Gic kia phi cht

Ni ng phi thy

Anh i hi ni

Anh v hi cy

Anh hi bin rng

Anh hi sng di

Anh hi ng non

Anh hi la b

Anh i hi gi, v nh hi tr

Rng ta l Vit Chnh on

m nay say tic lin hoan

Ngy mai x xc moi gan qun th !

Tic lin hoan li tng bng hin hin

Gia on qun bch chin

v th nh nc v b !

T mi C Mau cho n bin gii Lng

T nng sm Sn La cho n ma chiu Vn Tng !

Mun i i hng binh pht phi c bay

on qun bch chin i sut m ngy


47

-- M i ! Con v y !

Ch hin t tn a tay n mng...

...Anh i ! Anh tnh li

Nc mt ti rng rng

Hnh nh ti m mng

Phi ri, anh Vit Chnh on

m nay say tic Lin Hoan

Ngy mai x xc moi gan qun th

Bao gi thu li ti thu

Lin Hoan bng n bn ma Non Sng !

m Th

Ci ly m con tr v Kinh Bc

Chiu xa gi qut voi lng

Thn cau ct vy ui mo trng mc

Chun chun khing nng sang sng

mi tm khc Vn Giang

Chung Bch mn x g m

My thnh thi la

No ng Triu khp m gi k ln

Chp rch dng tin vn xim xa ng

Thot chm

Gu y Thin thai

i u

Trng my xch vng cung

bn nt chiu mai rng

Chu chu ma vn c ym xy

Khng gp ngi quen

h

ng c

m xung

lm lu hoang

HUNH I TNG

48

Tr chuyn g ai u

M thng ging ma sng

m ca dao so diu chiu lm tm lng tru

Bi Nga My sao M bt o bong

Em B Ln Su

Em b ln su tui

Li thi tm ming n

B : cng ho n mu

M b con lay lt

i tut vo trong Nam

T khi lt lng m

n sa, ng ging m

o hoa lt o mm

No bit mnh sung sng

Ngn sng ang tro ln

Ai ngh thn bo bt

Nhng ngi vi con ngi

Vn sn lng thng xt

C c gi i kh

Lp cp i m cua ;

B m n khng cn

a tr nay gy cm

Bng thng tnh ci ct

C nhng cho ming cm

Chn tay nh ci que

Bng phnh li ngng c

Mt trn hoe hoe

o nhn i b ng :

" Ly b xin bt cho


49

Chu ming cm, thy i ! "

II

C mt ch cn b

ang pht ng thn ngoi

Cht nhn ra pha ng

Nghe ting ku lc loi .

Ch rng mnh nh li

Nm i km t lu

Ch mi nm tui u

Lim l khoai gia ch

Chy vng ra pha ng

Dt em b vo nh

Nm cm dnh chiu qua

B cho em mt na .

Ch bn c nng ct cn

a nc mt quay i :

-- " N l con a-ch

B bng bit g

Hm em cho bt cho

Chu ba ngy hi truy "

Ch i bng li li

Nhn b m ci

C tm vt th ch

Ch thy mt con ngi

Em b n no

Nm ln ra t ng

Ch ngh : " sau ly chng

Sinh con hng b sa " .

HUNH I TNG

50

III

Ch phi nh cng tc

V cu chuyn trn kia

Bung ti lnh m khuya

Thp n ln kim tho

Do ci li khng xng

Nn nhiu ng lt lo

Do con mt b to

Chng nhn xa chn tri

Do b c chy li

Ch mt mu st r,

lu nm ng k

Trn trang sch im lm

Do my con ngi my

y gn thiu tri tim

IV

No " lin quan phn ng "

" Mt cnh gic lp trng "

My m khc rng r

Ngn n soi t m

Lng vn lng cu hi :

" Sao thng con k th ?

Gi ght c a b

Lng thnh thi bao nhiu !"

L Diu Bng

Vy nh Bng bung chng ca vng

Ch thn th i tm

ng chiu,

Cung r.


51

Ch bo: a no tm c L Diu Bng

T nay ta gi l chng.

Hai ngy em i tm thy l

Ch chau my:

u phi L Diu Bng.

Ma ng sau em tm thy l

Ch lc u,

Trng nng vn bn sng.

Ngy ci ch

Em tm thy l

Ch ci xe ch m trn kim.

Ch ba con

Em tm thy l

Xe tay ph mt ch khng nhn.

T thu y

Em cm chic l

i u non cui b.

Gi qu vi vt gi.

Diu Bng hi...

i Diu Bng!

Rt 1959

Nh th Nguyn Thy Kha nhn nh v th Hong Cm:

Th l th gii tm linh, l tn gio ca Hong Cm, l tn

gio, vn ha ca vng t Kinh Bc. c th anh l c vn

ha vng Kinh Bc. Th anh nh cnh diu bay cao trn bu

tri Kinh Bc, bn tay nh th nu gi dy diu, i chn trn

bc i nh nhng trn lng qu quan h. Th anh rt i m

mng, y cht tr tu v thm m vn ha phng ng

Ti liu tham kho:

- Hong Cm Web: vi.wikipedia.org

HUNH I TNG

52

2) L t

L t - o Cng t (1929-2008)

L t tn tht l o Cng t sinh ngy 10 thng 09 nm

1929, ti L Bc Giang.

L t tham gia cch mng ngay sau khi cuc Cch mng

thng Tm nm 1945 thnh cng. Gn nh trong sut qu trnh

hot ng ng u cng tc ngnh Tuyn hun, sau ln

Tuyn hun Trung ng, trc tip theo di phong tro vn

ngh, vn ha v gio dc. V vy ng c dp tip xc vi gn

nh tt c gii vn ngh Cch mng Vit Nam.

Nm 1954, ng v H Ni lm bin tp vin, b th chi b ca

bo Vn Ngh, ri c hc lp tip qun v tip qun khu

300 ngy Qung Ninh.

Sau khi Giai Phm Ma Xun xut bn, u tin ng phi ln

Tuyn Hun trung ng lm kim tho 15 ngy, nhng vn

lm vic bo Vn Ngh. Sau khi Giai Phm Ma Thu tip tc

v bo Nhn Vn ra i, ri c hai b ngng pht hnh. L t

c thuyn chuyn sang lm ban i ngoi ca Hi nh vn

Vit Nam, khng cho tip xc vi vic lm bo na, sau

b trut quyn ng vin vo thng 7 nm 1957.
http://vi.wikipedia.org/wiki/10_th%C3%A1ng_09http://vi.wikipedia.org/wiki/1929http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_th%C3%A1ng_T%C3%A1mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_th%C3%A1ng_T%C3%A1mhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=V%C4%83n_Ngh%E1%BB%87&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%99i_nh%C3%A0_v%C4%83n_Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%99i_nh%C3%A0_v%C4%83n_Vi%E1%BB%87t_Nam


53

Mt nm sau, sau khi d lp "u tranh t tng" ti Thi H

p, vo thng 8 nm 1958, ng chnh thc nhn kt qu k

lut, b khai tr khi Hi Nh Vn v cm xut bn trong vng

3 nm, ng cng Trn Dn v T Phc v Ch Linh lao ng

ci to, ng c phn cng i chn b, vic i lao ng ci

to nh vy ko di trong vng 10 nm, an xen gia nhng

khong thi gian c v nh v thi gian phi ln tri.Thc t

hnh pht 3 nm ko di 30 nm, cho n nm 1988, khi ng

c phc hi t cch hi vin Hi Nh vn v quyn xut

bn.

Nm 2007, cng vi ba nh th khc ca Phng tro Nhn vn-

Giai phm l Trn Dn, Phng Qun v Hong Cm, ng c

nhn Gii thng Nh nc v Vn hc ngh thut.

Sau chuyn i thm Ty Nguyn, ng b tai bin mch mu no

v t trn vo lc 3 gi15 pht sng Th hai ngy 21-4-2008

ti H Ni, th 79 tui.

Tc phm:

- Bi Th Trn Gh (chung vi Vnh Mai, 1958)

- 36 Bi Th Tnh (chung vi Dng Tng, 1990)

- Th L t Sao Mai (chung vi Sao Mai, 1991)

- Tp th Bng Ch (1994)

- Hn i Nhn (t p truyn, 1994)

- Trng ca Bc (th, 1997)

- Ng li (th, 1997)

- Mi l ngi bnh thng (tp truyn ngn, 2007)

- U75 T tnh (th v on ngn, 2007)

Trch vn:

Th v Vt l hin i

Vo nhng nm 60 ca th k trc, mt s kin vn hc
http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%AD_Linhhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lao_%C4%91%E1%BB%99ng_c%E1%BA%A3i_t%E1%BA%A1o&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lao_%C4%91%E1%BB%99ng_c%E1%BA%A3i_t%E1%BA%A1o&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A7n_D%E1%BA%A7nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%B9ng_Qu%C3%A1nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_C%E1%BA%A7m_%28nh%C3%A0_th%C6%A1%29http://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%E1%BA%A3i_th%C6%B0%E1%BB%9Fng_Nh%C3%A0_n%C6%B0%E1%BB%9Bc

HUNH I TNG

54

y ti vo mt tnh trng ht sc trm lun v vt cht cng

nh tinh thn.

Nh thi quen mi khi gp vn hn ti thng tm n sch

nh tm n nhng ngi bn t t v trng k tn tu. Ti

ni kh vi Hi Nh vn gii thiu xin mt th c th vin

Khoa hc ti ph L Thng Kit.

y l vic ti cn thit trn hai phng din: mt l kim

sng, th vin c nhiu ti liu c th dch sinh nhai, hai l b

sung vn kin thc m ti cm thy cn nh k cng nh thiu

cp nht v gn hai chc nm do bn khng chin v hon

nn ti khng c iu kin trau di.

T khi cm bt ti quan nim vic cch tn th Vit l mc

ch quan trng nht ca i mnh l d nhin c lm c hay

khng li l mt chuyn khc). Mt hm mt anh bn tr (anh

bn tr thi hm nay tc bc: l nh vt l l thuyt

ng Mng Ln) gii thiu vi ti cun Emstein: cuc i, t

tng v l thuyt ca Kouznetsov.

Lu lm ti mi c c mt cun sch khoa hc vit hp dn

n th. Ti c i c li nhiu ln. Cun sch dy ti rt

nhiu v l thuyt tng i nhng hn th n cn dy ti mt

bi hc ln lao v cch sng v cch ngh ca mt ngi tm

ti.

Khoa hc thc nghim c in em li cho nhn loi nhng

bc tin ln thot khi nhng vng ly m tn nhng n cng

c nhc im l d khin ngi ta qu ch trng n nhng

hin tng tai nghe mt thy m l l nhng kha cnh su xa

v b n ca t nhin m ch t duy mi nhn thy.

Vt l hin i (v th hin i) khuyn khch nhng gi thuyt

thot nhn nh r di nhng c kh nng m ra nhng kha

cnh k b ca ngoi gii (cng nh thit k nhng tp hp ch


55

mi vt qua bin gii cm nhn sang nhng vng tri nhn

phc hp v quyn r, chuyn s ch tm ca ngi lm th

vo nhng tc hiu (siguthants) a ngha sng ng hn l vo

nhng th hiu (siguihs) minh bch nhng cn ci).

L thuyt v nhng phtng khng nh tm quan trng

hng u ca nhng cu trc gin on thay th nhng cu trc

lin tc tng ch ng khoa hc cng nh th ca trong nhiu th

k.

ht ri thi i ca nhng chn l tuyt i. Ngay t cui

th k XIX, mt nh trit hc c vi trc gic nhy bn ca

mt ngh s thin ti bn tm n nguy c con ngi c th

b ngt th v chn l.

Ai cng bit xc sut l trung tm ca vt l lng t m

ni n xc sut khng th khng cp n ngu nhin, n

may ri n cng l c s ca th hin i.

Nhng nguyn l bt nh, nguyn l b sung ca vt l lng

t gii phng nhn loi khi l thuyt nhn qu tt nh tng

nhc cng nh nhng quy lut nghit ng nhiu khi bo th ca

ng php.

Chng nh mt n ch mng vo l thuyt cht ngi

"loi tr v th ba" ca logic c in tng gy thm ha cho

loi ngi (m khng phi ch trong phm vi t tng). Khng

nn qun h qu cao im ca n l nh thc K no khng

i vi ta l chng li ta". Cc nh vt l lng t gp phn

thit k cho nhn loi mt phm tr m, ci khc. T trc n

nay t duy c in ch vn hnh trn hai trc ng sai gi y

ci vc hai chn kia thm mt tr mi, tr th ba v ci khai

thc gp phn to nn mt cch ng x mi, m ra k nguyn

i thoi thay th cho thi quen c thoi chuyn ch v bo

lc.

HUNH I TNG

56

Hesenberg v Bohr c nhn loi tn vinh khng phi n

thun nh nhng nh vt l kit xut m cn nh nhng nh t

tng dn ch quan trng trong lch s.

Khng nn qun rng khi nim nhng trng thi chung sng"

(tats coexistants), h qu ca nguyn l b sung xut hin

trn din n vt l rt lu trc khi khi nim "chung sng

ha bnh" xut hin trn din n chnh tr th gii.

Bi vit ny ca ti khng phi ni v nhng vn thun

ty vt l m ch yu l ni ln lng bit n ca mt nh

th gi vi vt l hin i.

Ti cng xin php c cng hng li ku gi thit tha ca

nh bc hc ngi B, Prigogine cho mt cuc lin minh mi

(nouvene alhance) gia khoa hc t nhin, khoa hc nhn vn,

trit hc, vn hc ngh thut nhm to nn "mt ci nghe mi

th v" i vi cuc sng mun mu mun v. [Xin xem thm

bn tiu lun khc c lin quan ca L t.

Cn i vi nhng ngi theo trng phi Ngh thut thun

ty, Ngh thut Thp Ngkhng lin can n bt c ci g

th hy c bi tiu lun ni v mi quan h gia cc loi hnh

ngh thut Ngi hng xm thn thit ca L t.

Trch th:

Du Chn

Bi trng rm

du chn cm vng ch

Ct lm

tn sng xa

ch v tm

Tim


57

gi

mt nguyn m

Bi Th Trn Gh

m ma lnh

Gi khng c nh

Nhng ca phng khp li

Mi nh m bit bao nhiu,

Hai bng ngi nghing nghing trn gh

V tr m nay lm ca ring

Mt o che chung

i lng khp li

Mi nh no m bng

i ming tr gp nhau

Chp rch chn tri le sng.

Gh bng rng mnh

Ln u tin trong i

Bng thy chn cuc i lm .

m

Gh r nhau

Tng i

Tng i

Khoc tay nhau tm s

i sut m khng ngi

Cy trt l gi tnh hn mt nc

Ma gi bun cng r nhau i nt.

o Uyn Minh

Tin thm vn hng i lm

M hi li Hng hoa thn

Ci tt ng gi gc liu

n

cn trng bch o

HUNH I TNG

58

Ca chim bao

m c c hoa vo

N Xun

N xun chp ng

hoa xun chp hng

Chm cau t th chm chm

ma ngn

mt gic chim xun

Chiu bng my

hay mt em rp tm

H thon cong thn nng ca mnh

Gi ng tnh

xanh nn lc

gi lm thinh

Trong bi vit L t b m nh bi cu ch. Tc gi P.V.

nhn xt v L t nh sau:

Mn cch ni ca mt nhn vt trong truyn v hip Kim

Dung, L t l ngi xem ch ngha qu hn tnh mnh.

ng thc s l mt k vit tung honh gia k trn ch, ng

xng ng l mt phu ch tn tu, tn hin v c ch

bu ln nh th - theo quan nim ca ng.

Ti liu tham kho:

- L t Web: vi.wikipedia.org


59

2. Nhng ngi ch trng bo Nhn Vn:

V Giai Phm Nm 1956 b tch thu, nn Vn Cao, Hong

Cm, Nguyn Hu ang, L t, Trn Dn mun ra t bo

khc, nhng h khng c iu kin ng tn xin giy php,

cng nh khng c th gi, chuyn mn gii quyt vic in

n.

Do , hc mi nh vn lo thnh Phan Khi ng tn Ch

nhim, ha s Trn Duy lm Th k ta son.

1) Phan Khi

Chng Dn Phan Khi (1887-1959)

Phan Khi sinh ngy 6 thng 10 nm 1887 ti lng Bo An,

huyn in Bn, tnh Qung Nam, bt hiu Chng Dn, l

con ca Ph bng Phan Trn (tri ph in Khnh) v b Hong

Th L (con gi Tng c H Ni Hong Diu). ng hc gii

Nho vn v t ti nm 19 tui. Sau ng c gp Phan Bi

Chu, Phan Chu Trinh v chu nh hng ca hai nh cch

mng ny.
http://vi.wikipedia.org/wiki/6_th%C3%A1ng_10http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90i%E1%BB%87n_B%C3%A0nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%E1%BA%A3ng_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%B3_b%E1%BA%A3nghttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Phan_Tr%C3%A2n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_N%E1%BB%99ihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ho%C3%A0ng_Di%E1%BB%87uhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nho_v%C4%83nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%BA_t%C3%A0ihttp://vi.wikipedia.org/wiki/Phan_B%E1%BB%99i_Ch%C3%A2uhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Phan_B%E1%BB%99i_Ch%C3%A2uhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Phan_Ch%C3%A2u_Trinh

HUNH I TNG

60

Nm 1907, ng ra H Ni, tham gia phong tro ng Kinh

Ngha Thc v lm vic cho tp ch ng C Tng Bo. Khi t

tp ch b cm ng v Nam nh ri v Hi Phng n nu. t

lu sau ng ln v Qung Nam hot ng trong phong tro Vn

Thn cng vi c Hunh Thc Khng. Trong mt cuc biu

tnh i gim thu, tc v Trung K dn bin, ng b bt v

giam ti nh t Qung Nam n nm 1914 th c n x.

Ra khi t, ng li v H Ni vit cho bo Nam Phong. V bt

bnh vi Phm Qunh, ng b H Ni vo Si Gn vit cho

bo Lc Tnh Tn Vn. Nm 1920, ng li tr ra H Ni vit

cho bo Thc Nghip Dn Bo v bo Hu Thanh. Nm 1928,

Thc Nghip Dn Bo v Hu Thanh b ng ca, ng li tr

vo Nam vit cho bo Thn Chung v Ph n tn vn, trn bo

ny s 122 ngy 10-3-1932, ng vit bi Mt li th mi

trnh chnh gia lng th, pht sinh ra Th mi Vit Nam t

. Nm 1933, Phan Khi tr ra H Ni vit cho t Ph n

thi m.

Nm 1936, ng vo Hu vit cho t Trng An v xin c

php xut bn bo Sng Hng. Nm 1939, Sng Hng ng

ca, Phan Khi li tr vo Si Gn dy hc ch Nho v vit

tiu thuyt.

Sau nm 1945, tc sau Cch mng thng Tm, ng c Ch

tch H Ch Minh mi t Qung Nam ra H Ni tham gia

khng chin vi cng v mt nh vn ha, sau li lnh chc

v ch nhim Chi b Qung Ngi ca Vit Nam Quc dn

ng.[1]

ng Vit Bc sut 9 nm nhng v b bnh nn phi vo

bnh vin mt thi gian.

Cui nm 1954 ha bnh lp li, Phan Khi v H Ni cng vi

cc vn ngh s khc. Trong thi gian 1956-1957, l mt trong

nhng ngi thnh lp t Nhn Vn v c cc bi ph phn
http://vi.wikipedia.org/wiki/1907http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%B4ng_Kinh_Ngh%C4%A9a_Th%E1%BB%A5chttp://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%B4ng_Kinh_Ngh%C4%A9a_Th%E1%BB%A5chttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=%C4%90%C4%83ng_C%E1%BB%95_T%C3%B9ng_B%C3%A1o&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_%C4%90%E1%BB%8Bnhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BA%A3i_Ph%C3%B2nghttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Phong_tr%C3%A0o_V%C4%83n_Th%C3%A2n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Phong_tr%C3%A0o_V%C4%83n_Th%C3%A2n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/Hu%E1%BB%B3nh_Th%C3%BAc_Kh%C3%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Trung_K%E1%BB%B3_d%C3%A2n_bi%E1%BA%BFnhttp://vi.wikipedia.org/wiki/1914http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_Phong_t%E1%BA%A1p_ch%C3%ADhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A1m_Qu%E1%BB%B3nhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%A0i_G%C3%B2nhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=L%E1%BB%A5c_T%E1%BB%89nh_T%C3%A2n_V%C4%83n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/1920http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Th%E1%BB%B1c_Nghi%E1%BB%87p_D%C3%A2n_B%C3%A1o&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%E1%BB%AFu_Thanh&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/1928http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Th%E1%BA%A7n_Chung&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_t%C3%A2n_v%C4%83n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_th%E1%BB%9Di_%C4%91%C3%A0m&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ph%E1%BB%A5_n%E1%BB%AF_th%E1%BB%9Di_%C4%91%C3%A0m&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/1936http://vi.wikipedia.org/wiki/Hu%E1%BA%BFhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%A0ng_Anhttp://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B4ng_H%C6%B0%C6%A1nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/1939http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%AF_Nhohttp://vi.wikipedia.org/wiki/1945http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_th%C3%A1ng_T%C3%A1mhttp://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%93_Ch%C3%AD_Minhhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam_Qu%E1%BB%91c_d%C3%A2n_%C4%91%E1%BA%A3nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam_Qu%E1%BB%91c_d%C3%A2n_%C4%91%E1%BA%A3nghttp://vi.wikipedia.org/wiki/Phan_Kh%C3%B4i#cite_note-Phan_Kh.C3.B4i_ph.E1.BA.A7n_2_theo_RFI-1http://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_B%E1%BA%AFchttp://vi.wikipedia.org/wiki/1954http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nh%C3%A2n_V%C4%83n&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BB%A5_Nh%C3%A2n_V%C4%83n-Giai_Ph%E1%BA%A9m


61

gii lnh o vn ngh lc by gi, ng b cm sng tc cho

n khi qua i.

ng l hi vin Hi nh vn Vit Nam, tng lm gim kho

trong cc gii vn hc ca hi nh vn Vit Nam.

Nhng nm cui i, bn b xa lnh v s b nh cm quyn

gy kh khn cho h. ng mt nm 1959 ti H Ni, m tang

ca ng do xe song m ch quan ti, theo sau l gia nh v ch

c nh th Yn Lan a ng v ngha t l ngha tn.

M ca ng c chn ct ti ngha trang Mai ng, sau ,

theo cn bin ng, cc ngi m buc phi di chuyn, nhng

ngi m v tha nhn c nh nc di i, hoc b san bng.

Do hon cnh kh khn ca gia nh, hay thiu thong tin, m

ng Phan Khi nm trong nhng ngi m v tha nhn, n

nay ngay c con chu ng cng khng bit m ng u.

Nm 2007, k nim 120 nm ngy sinh ca ng, Mt ta m

v ng c Tp ch Xa v Nay, Hi khoa hc lch s Vit

Nam t chc. Lot sch Phan Khi - Tc phm ng bo, do

nh nghin cu Li Nguyn n su tm, cng c xut bn

mt s tp.

Tc phm:

- Bn v t giao (1918)

- Tnh gi (th mi - 1932)

- Chng Dn thi thoi (1936)

- Tr v la ra (1939)

- Tm ti trong ting Vit (1950)

- Ch ngha Mc v ngn ng (dch ca Stalin, 1951)

- Vit ng nghin cu (1955)

- Dch L Tn (t 1955 n 1957)

- Ngu cm (th ch Hn)
http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%99i_nh%C3%A0_v%C4%83n_Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/wiki/V%C4%83n_h%E1%BB%8Dchttp://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%C3%A0_v%C4%83nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Namhttp://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ngh%C4%A9a_trang_Mai_%C4%90%E1%BB%99ng&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=T%E1%BA%A1p_ch%C3%AD_X%C6%B0a_v%C3%A0_Nay&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_khoa_h%E1%BB%8Dc_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H%E1%BB%99i_khoa_h%E1%BB%8Dc_l%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam&action=edit&redlink=1http://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BA%A1i_Nguy%C3%AAn_%C3%82nhttp://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%ACnh_gi%C3%A0http://vi.wikipedia.org/wiki/Stalin

HUNH I TNG

62

- Ving m ng L Cht (th ch Hn)

- ng Nm chut (truyn ngn)

ng cng l mt trong nhng ngi dch Kinh Thnh sang

ting Vit.

Trch vn:

T tng ca Ty phng v ng phng

Hin trong th gii c hai th vn minh, l vn minh Ty

phng v vn minh ng phng. Hai ci vn minh y khc

nhau l do ti hai ng t tng khc nhau. Ty phng gm

c cc nc chu u chu M m nc Php l mt; ng

phng gm c cc nc chu , m nc ta l mt. T tng

ca Ty phng pht nguyn t Hy Lp, La M, H-b-r,

song by gi hn thnh ra mt nn t tng Ty phng,

nn y gi chung l t tng Ty phng. T tng ng

phng c hai tua ln, mt l n , mt l Tu, m ta thuc

v tua Tu, nn y ch ly Tu lm trng.

Ngi ta thy bn Ty v ng vt cht pht t tinh xo hn

bn ng, ri cho rng vn minh Ty phng l vt cht vn

minh, cn vn minh ng phng l tinh thn vn minh. Ni

nh vy l lm. Nhng ci thuyt t do bnh ng, l phn h

trng nht trong vn minh Ty phng, chng phi tinh thn l

g? Bn no cng c tinh thn vt cht c, chng qua vt cht

ty theo tinh thn ca mi bn m hin ra hai v khc nhau.

Ci tinh thn y tc y ti gi l t tng.

Ba iu ti sp gii ra di ny ch l t trong hai ci vn minh

y m rt ra mi bn ba ci yu im; ngoi ra, mi ci vn

minh hoc gi u c ch hay ch d th ti khng k n. Ti

cng khng c so snh bn no hn, bn no km; ct mun

t ra cho bit hai bn tri ngc nhau, khng th dung nhau m

thi.


63

1. - Ty phng chung khoa hc, ng phng chung

huyn hc. - Theo ngi phng Ty, mi s vt trong th

gian bt k ln hay nh, thy c hay khng thy c, h

mnh mun bit th phi bit cho n ni, cho u ra , ch

khng c mp m, khng c ln xn. Bi vy h phi lm

ra ci cch m bit. i vi mt s vt g, h c nht ly

nhng ci kinh nghim mi khi mt t, nhng ci tri thc mi

ni mt cht, ri qun thng li, lp ra nhng ci nguyn tc,

cng l, v nhng ci thuyt c thng h, m ai cng khng ci

c na, th by gi s bit mi ch xc v s hc v s vt

y mi thnh. y gi l khoa hc.

phng Ty by gi hu nh mi mt s vt g l c mt

khoa hc. Khng nhng thin vn, a vn, quang, in, chnh

tr, php lut c khoa hc m thi; cho n nui g, trng rau

cng c khoa hc na. Trit hc ngy xa ng ngoi khoa

hc, m by gi ngi ta cng dng phng php khoa hc

nghin cu trit hc. H chia khoa hc ra lm ba loi: l T

nhin khoa hc, X hi khoa hc v Tinh thn khoa hc.

Nhng tn ring tng khoa th nhiu lm, khng hi sc u

m k.

y c ra mt khoa y hc cho bit ci v khoa hc ca h l

th no. Y hc li gm c nhiu khoa hc khc na, no l:

Sanh l hc dy v s kt cu v tc dng ca cc c th trong

mnh ngi ta; Gii phu hc dy v tng ci xng tng mch

mu trong mnh ngi ta; Bnh l hc dy v cc chng bnh;

Dc vt hc dy v cc v thuc; tt phi bit ngn y khoa

hc m thit hnh ra c ri mi lm nn thy thuc. n

khi cha bnh, thy thuc ni bnh ti tim, y l tri tim thit b

au; ni bnh ti ph, y l phi thit b au. au tim au phi

cch lm sao th ung thuc g, u c phng nht nh c,

phi theo khoa hc ch khng c theo ring ca thy

thuc.
http://vi.wikisource.org/wiki/T%C6%B0_t%C6%B0%E1%BB%9Fng_c%E1%BB%A7a_T%C3%A2y_ph%C6%B0%C6%A1ng_v%C3%A0_%C4%90%C3%B4ng_ph%C6%B0%C6%A1ng

HUNH I TNG

64

Tm li, ngi phng Ty bit c s vt g u l do khoa

hc c. Khoa hc thnh ra nh ci tnh ring ca h.

S hc phng ng th tht l mnh mng v mu nhim. K

hc c sch m c trn i ri hiu c chng no th hiu.

Nhng s vt m ta mun bit, tn mn ra trong sch mi ni

mt t, khng c xu sut li thnh tng mn mt, v cng

khng c t ra phng php g noi m tm ti. Sch th

dy trc bc m sau c. Kinh Th ni v s l chuyn, ri

c li mt ch Trung, Kinh L ni v s l chuyn ri c li

mt ch Knh; bc th cc k l bc, m c th cc k l c.

n Kinh Dch mi l o diu v cng: qu Kin c ni n

"rng bay" (long phi), m k thit khng phi l rng bay; qu

Khn c ni n "nga ci" (tn m), m k thit khng phi l

nga ci; chng qua ni bng vy thi, khng khc no "con

rng c by u mi sng" v "con th di t ln" ni

trong sch Khi huyn ca kinh Tn c. Sch Xun thu cng

vy, ni "Don th cht" song khng trng ti Don th cht m

trng ti ci ch th khanh; ni "thin vng i sn", song

khng phi i sn m l b ch hu bt hip. Cng nhng ch

su him o le nh vy, th li cng tn cho l vi ngn i

ngha. C theo sch th nhng m dng, ng hnh, cng u

l nhng ci gi tng m thi, ch khng phi ch ngay v

hin trng v thit t m ta ng thy u. V vy cho nn gi l

huyn hc.

Ngi no chu php "bp tem" ca huyn hc ri th ra lm

vic g cng u c c, bt c vic g, v "vn dng do

nht tm". Mt ng quan c th coi vic b H ri coi vic b

Hnh, lun c su b cng c, v c khi ra lm tng nh

gic cng xong. Cn cc ngh th th nht thit khng c hc

g c, h tp quen th lm c, n thua nhau l ti ci sng d.

Ni n ngh lm thuc ca ta mi cng t ra ci v huyn hc,

v cho n phn chiu li ngh lm thuc ca Ty va ni

trn kia. Bt u dy v ng tng: tm, can, t, ph, thn, th


65

dy rng n hip vi ng hnh, phi vi ng v, ng vi ng

phng v t thi. Dy v dc tnh th: mt v bch trut m

ch c cng c b, kin t cng v, li tr thp, b, h m;

cn cng sao hc th nhp thn; hi ti lm sao th bo rng v

"thn thuc thy, k sc hc". Nhng iu y nu bt c theo

phng php khoa hc m gii ngha th khng ti no gii ra

c. n lc tr bnh, thy thuc ni l bnh phong, nhng

phong khng phi l gi; ni l bnh thp, nhn

tập iii - ahvinhnghiem.org · huỲnh Ái tÔng 8 1940, ông đỗ tú tài toàn phần và...

Documents