tr42 doĞu marmara bÖlgesİ yenİlenebİlİr enerjİ · fazlası uluslar arası ticarete konu...
TRANSCRIPT
Yayın Tarihi: Temmuz, 2011 MARKA Yayınları Serisi
TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ
YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 2
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 3
TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ
YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ ........................................................................................................................................................ 9
2. DÜNYADA YENİLENEBİLİR ENERJİ ........................................................................................................... 11
3. TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ......................................................................................................... 13
3.1. TÜRKİYE’DE HİDROELEKTRİK ENERJİ ............................................................................................................. 14
3.2. TÜRKİYE’DE RÜZGAR ENERJİSİ .................................................................................................................... 16
3.3. TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİ ...................................................................................................................... 18
3.4. TÜRKİYE’DE JEOTERMAL ENERJİ .................................................................................................................. 20
3.5. TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ TEŞVİKLERİ ............................................................................................... 21
4. TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ’NDE YENİLENEBİLİR ENERJİ ................................................................ 23
4.1. BÖLGEDE HİDROELEKTRİK ENERJİ ................................................................................................................ 23
4.2. BÖLGEDE RÜZGAR ENERJİSİ........................................................................................................................ 24
4.3. BÖLGEDE DALGA ENERJİSİ ......................................................................................................................... 33
4.4. BÖLGEDE GÜNEŞ ENERJİSİ ......................................................................................................................... 33
4.5. BÖLGEDE JEOTERMAL ENERJİ ..................................................................................................................... 39
4.6. BÖLGEDE BİYOGAZ ENERJİSİ ....................................................................................................................... 39
KAYNAKÇA ..................................................................................................................................................... 42
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 4
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 5
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. MWh Başına Elektrik Santralı Yatırım Tutarı ........................................................................... 10
Tablo 2. Ekonomik Olarak Yapılabilir Hidroelektrik Santral (HES) Projelerinin Durumu ...................... 14
Tablo 3. Hidroelektrik Santrallerin Mevcut Durumu 3 ........................................................................... 14
Tablo 4. Türkiye’de İşletmede Olan Rüzgar Enerjisi Santralleri (Mart 2001 verileri) ........................... 16
Tablo 5. İnşa Halinde Olan Rüzgar Santralleri ...................................................................................... 17
Tablo 6. Ülkemizde Yıllara Göre Kurulu Kolektör Alanları İle Üretim ve Tüketim Değerleri 12 .............. 19
Tablo 7. Türkiye’de Elektrik Üretimine Uygun Jeotermal Sahalar ......................................................... 20
Tablo 8. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Yatırımlarına Uygulanan Teşvikler .......................................... 21
Tablo 9. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Sektöründe Yerli Üretime Uygulanan Teşvikler ...................... 22
Tablo 10. Türkiye’de ve Bölgede Enerji Tüketimi Göstergeleri ............................................................ 23
Tablo 11. Bölgede Yer Alan Hidroelektrik Santraller ............................................................................ 24
Tablo 12. Bölge Rüzgar Değerleri – Toplam Alan ................................................................................. 32
Tablo 13. Bölge Rüzgar Değerleri – Toplam Kurulu Güç (MW) ............................................................ 32
Tablo 14. Kocaeli ili ve ilçeleri toplam radyasyon ve güneşlenme süresi değerleri .............................. 34
Tablo 15. Sakarya ili ve ilçeleri toplam radyasyon ve güneşlenme süresi değerleri ............................. 35
Tablo 16. Düzce İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri ............................. 36
Tablo 17. Bolu İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri ................................ 37
Tablo 18. Yalova İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri ............................. 38
Tablo 19. TR42 Doğu Marmara Bölgesi Biyogaz Potansiyeli ................................................................. 40
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 6
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 7
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Enerji Üretim kaynakları ........................................................................................................... 11
Şekil 2. Dünyada, Gelişmekte Olan Ülkelerde, AB-27 Ülkelerinde ve İlk Altı Ülkede Yenilenebilir Enerji
Kapasiteleri ............................................................................................................................................ 12
Şekil 3. Türkiye’de Enerji Kaynakları ..................................................................................................... 13
Şekil 4. Türkiye’de Hidroelektrik Potansiyelin Gelişimi ........................................................................ 15
Şekil 5. EPDK’ya Başvuran HES Projelerinin Kurulu Güçlerine Göre Dağılımı ....................................... 15
Şekil 6. Global Radyasyon Dağılımı Haritası .......................................................................................... 18
Şekil 7. Güneşlenme Süresi Dağılımı Haritası 11 ..................................................................................... 18
Şekil 8. Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli ........................................................................................... 19
Şekil 9. Bölge Rüzgar Enerjisi Haritası ................................................................................................... 24
Şekil 10. Kocaeli İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı .......................................................................................... 25
Şekil 11. Kocaeli İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı ................................................................................. 25
Şekil 12. Kocaeli İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar ............................................................... 26
Şekil 13. Sakarya İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı ......................................................................................... 26
Şekil 14. Sakarya İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı ................................................................................ 27
Şekil 15. Sakarya İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar .............................................................. 27
Şekil 16. Düzce İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı ............................................................................................ 28
Şekil 17. Düzce İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı ................................................................................... 28
Şekil 18. Düzce İlinde Rüzgar Santrali Kurulabilecek Alanlar ................................................................. 29
Şekil 19. Bolu İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı ............................................................................................... 29
Şekil 20. Bolu İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı ..................................................................................... 30
Şekil 21. Bolu İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar ................................................................... 30
Şekil 22. Yalova İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı ........................................................................................... 31
Şekil 23. Yalova İli Kapasite Faktörü Dağılımı ........................................................................................ 31
Şekil 24. Yalova İli Rüzgâr Santralı Kurulabilecek Alanlar ...................................................................... 32
Şekil 25. Bölge Güneş Enerjisi Haritası ................................................................................................. 33
Şekil 26. Kocaeli ili Kullanılamaz Alanlar Haritası .................................................................................. 34
Şekil 27. Sakarya İlinde Kullanılamaz Alanlar Haritası ........................................................................... 35
Şekil 28. Düzce İli Kullanılamaz Alanlar Haritası .................................................................................... 36
Şekil 29. Bolu İli Kullanılamaz Alanlar Haritası ....................................................................................... 37
Şekil 30. Yalova İli Kullanılamaz Alanlar Haritası ................................................................................... 38
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 8
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 9
1. GİRİŞ
18. yüzyıla kadar enerji temininde temel olarak su ve rüzgar gücünden, odun, gübre bitki artıkları
hayvan ve insan gücünden yararlanılmıştır. Sanayileşme süreci ile çok yakın bağlantılı olarak çocuk
ölümlerinde düşüş, ortalama yaşam süresinin uzaması, sağlık hizmetlerinde iyileşmeler ve buna bağlı
olarak nüfus artışı gerçekleşmiştir. Nüfus artışı, lüks yaşantı arzusu, maddi kazanç, hareketlilik ve
iletişim ile giderek artan ihtiyaçlar, enerji talebini ve bu talebi karşılamak için de yoğun çabaları
beraberinde getirmiştir. Bunun kaçınılmaz bir sonucu olarak üreticiler, en kolay elde edilebilen ve
daha ucuz kaynak arayışı içine düşmüşlerdir. Tüketiciler de, enerjiyi daha düşük fiyatlara ve daha
kolay elde etmeye yönelmişlerdir. Bu durum, ticari enerji kullanımında verimliliğin öneminin göz ardı
edilmesine ve çevre etkilerinin de azalacağı yerde çoğalmasına neden olmuştur. Bununla birlikte,
sağlam temellere dayalı teknolojik gelişme çevre etkilerini azalttığı gibi enerji temini ve kullanımında
verimliliği arttırmıştır.
Artan enerji talebi ile birlikte dünyamızın fosil yakıt bağımlılığının artarak sürmesi
beklenmektedir. Yeryüzünde mevcut kaynakların dörtte birinden fazlası, petrolün ise yarısından
fazlası uluslar arası ticarete konu olmaktadır. Dünyamızın fosil yakıt bağımlılığının, yüzyılın ortasına
kadar artarak sürmesi bekleniyor. Yeryüzündeki heterojen dağılımları nedeniyle, enerji kaynaklarının
dörtte birinden, petrolünse yarısından fazlası uluslararası ticarete konu olmuştur. Özellikle petrol
üzerindeki rekabet giderek sertleşmektedir. Bütün ülkeler, ihtiyaç duydukları enerji kaynaklarının,
makul fiyatlarla ve kesintisiz teminini bir güvenlik sorunu saymaktadır. Bu nedenle var olan enerji arz
sistemi, ulusal ve uluslararası güvenlik riskleri sunmaktadır. İhtiyaç fazlası petrolün yarıdan fazlasının
OPEC’in (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) Orta Doğu’lu üyelerinin elinde olması, Türkiye’nin de
içinde bulunduğu coğrafyayı stratejik açıdan önemli ve gergin kılmaktadır.
Enerji sektörü aynı zamanda, çevreye en fazla olumsuz etkide bulunan sektörlerden birisidir.
Fosil yakıt bağımlılığının yol açtığı emisyonlar, yerel, bölgesel ve küresel çevre sorunlarına yol
açmakta; iklim değişikliği sorununu artırmaktadır. Dolayısıyla, bu kaynakları daha temiz kullanan
teknolojileri devreye sokmak, olumsuz çevre etkilerini azaltan teknolojileri geliştirip uygulamak ve
kısmen de, bu kaynaklardan kademeli olarak uzaklaşarak, yatırım maliyeti yüksek olan yenilenebilir
enerji kaynaklarına yönelmek gerekmektedir. Bunu da daha ziyade, ekonomik gücü yeterli olan
gelişmiş ülkelerin yapabiliyor olması gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkeler için önemli bir açmazdır.
Özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler artan enerji taleplerini yenilenebilir enerjiden
karşılamak istemekte fakat yüksek yatırım maliyetleri nedeni ile sıkıntı yaşamaktadırlar.
Enerji arzındaki muhtemel yetersizliklerin aşılabilmesi, enerji üretiminin olumsuz çevresel
etkilerin sınırlandırılabilmesi için enerji alanındaki araştırmalara önem verilmelidir. Fakat teknolojik
araştırmaların yeni ürünler sunması ve bu ürünlerin ticarilik kazanıp piyasalara sızması zaman
almaktadır. Sektörün değişim hızının zaten düşük olması da, bu araştırmalara, daha büyük
kaynakların ayrılması suretiyle hız verilmesinin gereğine işaret ediyor.
Ülkemiz de payına düşeni yapmak durumundadır. Türkiye’nin enerji alanında, tüm diğer
gelişmekte olan ülkelerinkine benzer, kısır döngüyü andıran bir konumu vardır: az enerji tüketiyor,
fakat tükettiği az enerjiyi, verimli ve temiz bir şekilde kullanamıyor. Bu tabloyu iyileştirebilmek için;
bir yandan ekonomisini hızla büyütmek, diğer yandan da büyüyen kaynaklarından ayıracağı artan
oranlardaki payları, enerji arz ve tüketim sistemini daha verimli ve temiz bir yapıya dönüştürmeye
yönelik öncelikli araştırma ihtiyaçları arasında, dikkatli saptamalarla dağıtmak zorundadır. Öte yandan
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 10
Türkiye, öz kaynaklarının yetersizliği nedeniyle dışa bağımlı, dış ticaret açığının yaklaşık yarısı enerji
ithalatı oluşturmaktadır. Dolayısıyla, enerji ithalatına bağımlılığından kaynaklanan riskleri kontrol
altında tutabilmek için; rekabet şansına sahip olabileceği enerji teknolojisi alanlarını dikkatli bir
öncelikler sıralamasına tabi tutup, araştırma yoğunlaşmalarına gitmek ve enerji dünyasındaki itici
güçlerin işaret ettiği yönlerde, çağdaş ürün katkılarıyla, uluslararası enerji pazarında etkin bir yer
edinmek zorundadır1.
Ülkemiz gelişmekte olan ülkeler arasından gelişmiş ülkeler ligine yükselmeye çalışırken
sanayileşmeye tüm hızıyla devam etmektedir. Sanayileşme ciddi anlamda enerjiye gereksinim
duymaktadır. Küreselleşen dünyada sürdürülebilir büyüme için kaynakların her anlamda etkin
kullanımı önemlidir. Enerjinin fosil yakıtlar yerine yenilenebilir kaynaklardan temin edilmesi
gerekmektedir. Sürdürülebilir kalkınma için yenilenebilir kaynaklardan temin edilen enerjinin miktarı
her geçen sene artırılmalıdır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının fosil kaynaklarla yatırım tutarı
karşılaştırması Tablo 1’de verilmiştir. Tablodan görüleceği üzere yenilenebilir kaynakların ilk yatırım
maliyetleri yüksek olsa da işletim maliyetleri yok denecek kadar azdır.
Tablo 1. MWh Başına Elektrik Santralı Yatırım Tutarı 2
Yatırım Tutarı
Nükleer Enerji 2-2500000 USD
Kömür Enerji 1-1500000 USD
Doğalgaz 400-800000 USD
Rüzgar Enerjisi 1-1500000 USD
Solar Enerji 4-6000000 USD
Jeotermal Enerji 2-2500000 USD
Hidroelektrik Enerji 1-1750000 USD
1 SEDAŞ, 2011
2 Enerji Verimliliği Çalışmaları Raporu, TEVEM, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 11
2. DÜNYADA YENİLENEBİLİR ENERJİ
Artan enerji ihtiyacı ve enerji maliyetleri yenilenebilir enerji teknolojilerine yönelişi beraberinde
getirmiştir. Fosil yakıtlardaki maliyet artışı, çevreye ve uzun dönemde insan sağlığına verdiği zararlar
yenilenebilir enerjinin stratejik sektörler arasına girmesini sağlamıştır. Uluslararası Enerji Ajansı’nın
öngörüsüne göre yenilenebilir enerji kaynaklarına önümüzdeki 20 yılda 10,5 trilyon ayrılması
beklenmektedir. OECD ülkeleri arasında yenilenebilir enerji kaynakları YEK (yenilenebilir enerji
kaynakları) kullanımı %25’e ulaşması öngörülmektedir. YEK konusunda yatırımların ve desteklerin
oluşmasında, karbondioksit oranlarının düşürülmesi gerekliliği, fosil yakıtlara bağımlı ülkelerde enerji
arz güvenliğinin sağlanması ve YEK’nın orta ve uzun vadede geleneksel enerjilere göre maliyet
avantajı da elde edeceği beklentileri sebep olmuştur. Avrupa Birliği (AB) komisyonu da özellikle
rüzgar, güneş, biyokütle ve hidrolik enerji gibi YEK’nın gelişmesini enerji politikalarının merkezine
yerleştirmiştir.
Şekil 1. Enerji Üretim kaynakları 3
Yenilenebilir enerji kaynaklarının daha geniş oranda kullanılmasına yükselen petrol ve doğalgaz
talebi neden olmaktadır. Hidroelektrik ve diğer yenilenebilir tüketiminde 2030 yılına kadar dünya
genelinde yıllık %3,4’lük artışlar beklenmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki
oranı 2007’de %2,5 iken 2030 yılında hidrolik dışında yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki
3 Enerji Verimliliği Çalışmaları Raporu, TEVEM, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 12
oranı %8,6’ya yükseleceği öngörülmektedir. Hidroelektriğin kurulu güçteki oranının ise aynı dönemde
%16’dan %14’e gerileyeceği öngörülmektedir. Rüzgar enerjisi yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanımına en önemli katkıyı yapacaktır. YEK’in elektrik üretimindeki seviyesinin 2007’de %18 iken
2030 yılında %22’ye ulaşması beklenmektedir.
OECD ülkelerinde rüzgar ve biyokütle yenilenebilir kaynaklar arasında ön plana çıkmaktadır.
Güneş enerjisi ise henüz gelişmekte olan bir enerji sektörüdür.
Uluslararası Enerji Ajansı, Avrupa Birliği’nde CO2 emisyonunun azaltılması amacıyla enerji
paradigmasında değişime gidilmesi halinde enerji sektöründe önemli değişiklikler öngörmektedir.
Önümüzdeki 20 yıllık süreçte yapılacak enerji yatırımlarının %71’nin yenilenebilir enerji yatırımları
olması beklenmektedir.
AB’ye üye 27 ülke tarafından Avrupa Komisyonuna sunulan geleceğe ait tahminleri içeren
dokümanlarda, enerji tüketimlerinin en az %20'sini yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlamayı
başaracaklarını beyan etmişlerdir. Bunlardan 21 üye ülke bu hedefi aşacaklarını veya ulaşacaklarını
belirtmişlerdir.
Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı (IRENA Projesi): 2010 yılında yenilenebilir enerji ile ilgili
veri tabanı oluşturmayı hedefleyen bu proje önümüzdeki 10 yılı kapsamaktadır. Bilgilerin toplanması,
değerlendirilmesi ve paylaşımı hedeflenmektedir. 143 ülke IRENA statüsünü imzalamıştır.
Yenilenebilir enerjide son yıllarda yaşanan gelişmenin daha iyi anlaşılabilmesi için 2009 yılında
devreye alınan enerji tesislerine bakmak yeterli olacaktır. Yeni yatırımların %39’u rüzgar türbini,
%29’u doğalgaz üretim tesisleri, %16’sı ise güneş pili sistemleri üzerine olmuştur. Toplam
hidroelektrik yatırımları ile beraber 2009 yılında yenilenebilir enerji yatırım tutarı %61 olmuştur.
Şekil 2. Dünyada, Gelişmekte Olan Ülkelerde, AB-27 Ülkelerinde ve İlk Altı Ülkede Yenilenebilir Enerji Kapasiteleri
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 13
3. TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİ
Gelişmekte olan ülkeler liginden gelişmiş ülkeler ligine yükselmek için hızla büyüyen Türkiye her
geçen gün artan enerji talebiyle baş etmek zorundadır. Fosil kaynaklara dayanan üretim hem
sürdürülebilir değildir hem de dış kaynaklara bağımlıdır.
Enerji Bakanlığı 20000 MW’lık rüzgar gücü hedeflemiştir. Jeotermal kurulu gücündeki hedef ise
600 MW’tır. 2200MW’lık kurulu rüzgar gücü kapasitesine 2 yıl içinde ulaşılması öngörülmektedir.
2009 yılı sonunda işletmede olan santrallerin 803 MW’ı rüzgar, 564 MW’ı hidroelektrik, 78 MW’ı
jeotermal ve 21 MW’ı çöp gazı ve biyogazdır. Mevcut hidroelektrik enerji potansiyelinin inşa halinde
olan santraller ile ancak %52’sini kullanabilmektedir.
Şekil 3. Türkiye’de Enerji Kaynakları 4
Türkiye’nin dış ticaret açığına bakıldığında; 2009 yılı itibarıyla ihracatın 706 milyar USD, toplam
ithalatın ise 1.083 milyar USD olduğu görülmektedir. Kömür doğalgaz ve ham petrol ithalatı 154
milyar USD olmuştur. Toplam 377 milyar USD olan dış ticaret açığının %41’i enerji ithalatından
kaynaklanmaktadır5.
Dış ticaret açığımızın çok önemli bir kısmının enerji ithalatına dayanmasının ekonomik olduğu
kadar stratejik sonuçları da vardır. Özellikle 2007 yılında yaşanan enerji darboğazında yaşananlar hala
hafızalardaki yerini korumaktadır. Kış mevsiminin ortasında kısılan vanalar bundan sonraki stratejimizi
belirlemede önemli bir uyarı olmuştur. Enerji üretiminin farklı kaynaklardan temin edilmesinin
ülkenin stratejik konumuna olan katkısı anlaşılmıştır. 2007 yılında başa baş noktasına gelen enerji arz
ve talebi küresel krizle şimdilik ertelenmiştir. Ülkemiz farklı enerji kaynaklarına hızla yatırım yapmalı
ve artan enerji talebinin karşılanabilmesi sağlanmalıdır. Bunun için en azından teknoloji olarak olmasa
da kaynak açısından dışa bağımlı olmadığımız yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapılmalıdır.
Enerji Bakanlığı’nın Stratejik Planı’na göre yenilenebilir enerji üretiminin elektrik enerjisi üretimi
içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 seviyesine çıkarılması hedeflenmektedir. 2009 sonu
itibariyle rüzgâr kurulu gücü yaklaşık 803 MW, jeotermal kurulu gücü yaklaşık 78 MW düzeyine
4 TEİAŞ, 2011
5 Enerji Verimliliği Çalışmaları Raporu, TEVEM, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 14
ulaşmıştır. İnşaatı devam eden 5000 MW'lık hidroelektrik santrallerin 2013 yılı sonuna kadar
tamamlanması sağlanacaktır.
• Rüzgar enerjisi kurulu gücünün 2015 yılına kadar 10.000 MW'a çıkarılması sağlanacaktır.
• Jeotermal enerji gücünün, 2015 yılına kadar 300 MW'a çıkarılması sağlanacaktır.
Türkiye’de toplam kurulu güç ise 44.767 MW’tır. Bunun 29.333 MW’ı termik, 14.553 MW’ı
hidrolik, 803 MW’ı rüzgar, 78 MW’ı jeotermal kaynaklıdır. Türkiye OECD ülkeleri ile kıyaslandığında
daha az enerji tüketmesine rağmen enerji yoğunluğu OECD ortalamasının üzerindedir. Türkiye OECD
ülkeleri içinde 1000 USD GSYH için 0,38 TEP enerji kullanımı ile rakiplerine göre enerji yoğunluğu
yüksek ülkeler içindedir. Bu da mevcut enerjinin verimli kullanılmadığını göstermektedir.
3.1. Türkiye’de Hidroelektrik Enerji
Hidroelektrik santraller günümüzde %95’e varan verimle çalışmaktadır. Fosil kaynaklar %60
verimle çalıştığı göz önüne alındığında hidroelektrik santrallerin önemi daha iyi anlaşılacaktır. Ayrıca
düşük işletme maliyetleri ve uzun işletme ömrü diğer avantajlarıdır.
Hidroelektrik santralleri çok kısa sürede elektrik üretimine başlayabilmektedir. Devreden
çıkarılışları da çok kısa sürmektedir. Ayrıca hidroelektrik santrallerin bir diğer faydası ise sulama ve
içme suyu amaçlı olarak kullanılabilmeleridir. Düzensi yağışların görüldüğü ülkemizde hidroelektrik
santraller taşkınları önlemede önemli bir rol üstlenmektedir. 2010 yılı hidroelektrik enerji
yatırımlarının özeti Tablo 2 ve Tablo 3’de verilmektedir.
Tablo 2. Ekonomik Olarak Yapılabilir Hidroelektrik Santral (HES) Projelerinin Durumu 6
Ekonomik Olarak Yapılabilir HES Projelerinin Durumu HES Sayısı
Toplam Kurulu Kapasite (MW)
Ortalama Yıllık Üretim (GWh/yıl) Oran (%)
İşletmede 172 13700 48.000 35
İnşa Halinde 148 8.600 20.000 14
İnşaatına Henüz Başlanmayan 1.418 22.700 72.000 51
Toplam Potansiyel 1.738 45.000 140.000 100
Tablo 3. Hidroelektrik Santrallerin Mevcut Durumu 3
Hidroelektrik Santraller Durumu
İşletmedeki HES’ler
DSİ tarafından işletilen 10.700 MW (57 HES)
Diğerleri tarafından işletilen 3.000 MW (115 HES)
Toplam İşletmedeki HES 13.700 MW (172 HES)
İnşa Halindeki HES’ler
DSİ tarafından inşa edilen 3.600 MW ( 23 HES)
Diğerleri tarafından inşa edilen 5.000 MW ( 125 HES)
Toplam İnşa Halindeki HES 8.600 MW (148 HES)
Gelişmekte Olan
4628 veya 3096 sayılı kanunlara göre, özel sektörce yapılacak olanlar
18.700 MW (1.401 HES)
4628 veya 5625 sayılı kanunlara göre, İkili İşbirliği projeleri 4.000 MW (17 HES)
Toplam Gelişmekte Olan HES 22.700 MW (1.418 HES)
TOPLAM POTANSİYEL 45.000 MW (1.738 HES)
Hidroelektrik santrallerine yapılan yatırımın geri ödeme süresi 4 ile 7 yıl arasında değişmektedir.
6 DSİ Genel Müdürlüğü, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 15
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre mevcut hidroelektrik potansiyelin yaklaşık
%35’i kullanılmakta, %14’ü inşaat aşamasında, kalan %51’lik bölüm ise değerlendirilmeyi
beklemektedir.
Şekil 4. Türkiye’de Hidroelektrik Potansiyelin Gelişimi 7
4628 Sayılı Yasa ve Uygulamaları
Yönetmeliğin amacı, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde halen piyasada
faaliyet gösteren veya gösterecek tüzel kişiler tarafından hidroelektrik enerji üretim tesisleri
kurulması ve işletilmesine ilişkin üretim, otoprodüktör, otoprodüktör grubu lisansları için DSİ ve tüzel
kişiler arasında düzenlenecek Su Kullanım Hakkı Anlaşması imzalanması işlemlerinde uygulanacak
usul ve esasları belirlemektir. Özel sektör tarafından inşa edilecek, işletilecek tüm HES tesisleriyle su
kullanım anlaşmaları bu yönetmeliğe göre yapılmaktadır. Bu yönetmelik çerçevesinde lisanslanmış
projelerle ilgili bilgiler Şekil 5’te verilmektedir.
Şekil 5. EPDK’ya Başvuran HES Projelerinin Kurulu Güçlerine Göre Dağılımı 8
7 Haziran 2010 tarihine dek lisans alan HES projelerine bakıldığında bu projelerin toplam 514
adet tesisin 0-50 MW arasında toplandığı görülmektedir. 50 MW’ın üstündeki 69 adet HES’in de
8.807 MW Kurulu güçle toplam kurulu güç açısından önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir.
7 DSİ Genel Müdürlüğü, 2010
8 EPDK, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 16
3.2. Türkiye’de Rüzgar Enerjisi
Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından hazırlanan Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlasına (REPA) göre
teorik rüzgâr enerjisi potansiyeli yaklaşık 48.000 MW’ tır. Elektrik alt yapısına bağlanabilir durumda
olan 10.000 MW’lık bir potansiyel halihazırda vardır. Altyapıda yapılacak güçlendirme çalışmalarının
sonucunda mevcut potansiyel 20.000 MW mertebesine ulaşacaktır. Rüzgar enerjisi yatırımında son 5
yılda önemli mesafeler alınmıştır. 2005 yılında 20 MW olan kurulu güç Mart 2011’de 1.414 MW’a
ulaşmıştır. Mevcut ve kurulacak olan yatırımların özeti Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Türkiye’de İşletmede Olan Rüzgar Enerjisi Santralleri (Mart 2001 verileri) 9
Rüzgar
Santrali Adı Rüzgar Santrali İşletmecisi / Sahibi Kurulu Güç
(MW) Mevkii
1 CESME RES Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 1,50 İzmir‐Çeşme
2 ARES Ares Alaçatı Rüzgar Enerjisi Sant. San. ve Tic. A.Ş.
7,20 İzmir‐Çeşme
3
BORES Bores Bozcaada Rüzgar Enj. Sant. San. ve Tic. A.Ş.
10,20 Çanakkale‐Bozcaada
4 INTEPE RES Anemon Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 30,40 Çanakkale‐İntepe
5 KARAKURT RES Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. 10,80 Manisa‐Akhisar
6 BURGAZ RES Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 14,90 Çanakkale‐Gelibolu
7 SAYALAR RES Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 34,20 Manisa‐Sayalar
8 CATALCA RES Ertürk Elektrik Üretim A.Ş. 60,00 İstanbul‐Çatalca
9 YUNTDAG RES İnnores Elektrik Üretim A.Ş. 42,50 İzmir‐Aliağa
10 KEMERBURGAZ RES
Lodos Elektrik Üretim A.Ş. 24,00 İstanbul‐Gaziosmanpaşa
11 MAZI‐1 Mare Manastır Rüzgar Enerjisi Santralı San. ve Tic. A.Ş.
39,20 İzmir‐Çeşme
12 SUNJUT RES Sunjüt Sun’i Jüt San. ve Tic. A.Ş 1,20 İstanbul‐Hadımköy
13 TEPERES Teperes Elektrik Üretim A.Ş. 0,85 İstanbul‐Silivri
14 BANDIRMA RES Yapısan Elektrik Üretim A.Ş. 30,00 Balıkesir‐Bandırma
15 SAMLI RES Baki Elektrik Üretim Ltd. Şti. 90,00 Balıkesir‐Şamlı
16 DATCA RES Dares Datça Rüzgar Enerji Santralı Sanayi ve Ticaret A.Ş.
29,60 Muğla‐Datça
17 SEBENOBA RES Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. 30,00 Hatay‐Samandağ
18 AKBUK RES Ayen Enerji A.Ş. 31,50 Aydın‐Didim
19 CAMSEKI RES Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 20,80 Çanakkale‐Ezine
20 KELTEPE RES Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 20,70 Balıkesir‐Susurluk
21 GOKCEDAG RES Rotor Elektrik Üretim A.Ş. 135,00 Osmaniye‐Bahçe
22 DÜZOVA RES Ütopya Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. 30,00 İzmir‐Bergama
23 MAZI‐3 Mazı‐3 Rüzgar Enerjisi Santrali Elektrik Üretim A.Ş.
30,00 İzmir‐Çeşme
24 AYYILDIZ RES Akenerji Elektrik Üretim A.Ş. 15,00 Balıkesir‐Bandırma
25 BANDIRMA RES Borasco Enerji ve Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş.
60,00 Balıkesir‐Bandırma
26 SOMA 1 RES Soma Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 88,20 Manisa‐Soma
27 BELEN RES Belen Elektrik Üretim A.Ş. 36,00 Hatay‐Belen
28 SARIKAYA RES Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 28,80 Tekirdağ‐Şarköy
29 KOCADAG‐2 Kores Kocadağ Rüzgar Enerji Santralı 15,00 İzmir‐Urla
9 Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 17
Rüzgar
Santrali Adı Rüzgar Santrali İşletmecisi / Sahibi Kurulu Güç
(MW) Mevkii
Üretim A.Ş.
30 BANDIRMA‐3 RES
As Makinsan Temiz Enerji Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş.
24,00 Balıkesir‐Bandırma
31 MERSIN RES Akdeniz Elektrik Üretim A.Ş. 33,00 Mersin‐Mut
32 BOREAS‐1 ENEZ RES
Boreas Enerji Üretim Sistemleri A.Ş. 15,00 Edirne‐Enez
33 ALIAGA RES Bergama RES Enerji Üretim A.Ş. 90,00 İzmir‐Bergama, Aliağa
34 SENBUK RES Bakras Enerji Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş.
15,00 Hatay‐Belen
35 ZIYARET RES Ziyaret RES Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş.
35,00 Hatay‐Samandağ
36 SOMA RES Bilgin Rüzgar Santrali Enerji Üretim A.Ş. 90,00 Manisa‐Soma
37 KUYUCAK RES Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 25,60 Manisa‐Kırkağaç
38 SARES RES Garet Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. 22,50 Çanakkale‐Ezine
39 TURGUTTEPE RES
Sabaş Elektrik Üretim A.Ş. 22,00 Aydın‐Çine
40 CANAKKALE RES Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. 29,90 Çanakkale‐Ezine
41 SUSURLUK RES Alentek Enerji A.Ş. 45,00 Balıkesir‐Susurluk
TOPLAM 1.414,55
Tablo 5. İnşa Halinde Olan Rüzgar Santralleri 10
Rüzgar
Santrali Adı Rüzgar Santrali İşletmecisi / Sahibi Kurulu Güç
(MW) Mevkii
1 Karadağ Garet Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. 10,00 İzmir-Aliağa
2 Söke-Çatalbük ABK Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 30,00 Aydın-Söke
3
Kapıdağ Kapıdağ Rüzgar Enerjisi Santralı Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş.
34,85 Balıkesir-Bandırma
4 Şamlı (Extantion)
Baki Elektrik Üretim Ltd. Şti. 24,00 Balıkesir-Şamlı
5 Bozyaka Kardemir Haddecilik San. ve Tic. Ltd. Şti. 12,00 İzmir-Aliağa
6 Sarıtepe Zorlu Rüzgar Enerjisi Elektrik Üretimi AŞ. 50,00 Sarıtepe-Osmaniye
7 BANGUC RES Bangüç Bandırma Elektrik Üretim A.Ş. 15,00 Balıkesir-Bandırma
8 Sares Garet Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. 7,50 Çanakkale-Ezine
9 Dağpazarı Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. 39,00 Mersin
10 Soma Soma Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 52,20 Soma-Manisa
11 Balıkesir Bares Elektrik Üretimi A.Ş. 142,50 Balıkesir-Kepsut
12 SAHRES Galata Wind Enerji Ltd. Şti. 93,00 Balıkesir-Bandırma
13 AYRES Ayres Ayvacık Elektrik Santrali Ltd. Şti 5,40 Çanakkale
14 AKRES Best A.Ş. 45,00 Manisa-Akhisar
15 METRİSTEPE Can Enerji 40,00 Bilecik
16 YUNTDAG RES (Extantion)
İnnores Elektrik Üretim A.Ş. 42,50 İzmir-Aliağa
17 AMASYA Alentek Enerji A.Ş. 40,00 Amasya
18 TOKAT Alentek Enerji A.Ş. 40,00 Tokat
19 SENKOY RES Eolos Rüzgar Enerjisi Uretim AS / Guris Ins. 27,00 Hatay-Şenköy
TOPLAM 749,95
10
Türkiye Rüzgar Enerjisi Birliği, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 18
2000 MW’lık rüzgar enerjisi yatırımı ile 26 milyon ton CO2 salınımı engellenecek ve toplam enerji
talebinin yaklaşık %25’i karşılanacaktır. Rüzgâr enerjisinin üretiminde 20.000 MW’lık hedefe
ulaşıldığında yaklaşık 240000 kişiye istihdam olanağı doğacaktır.
Elektrik yapısında yapılacak iyileştirmelerle kurulu güç artırılacak ve çevresel bir yatırım olan
rüzgar enerjisine yapılacak yatırım oranı yükselecektir Böylece çevre ve enerji denkleminde yer alan
sorunlar çevre lehine çözülmüş olacaktır.
3.3. Türkiye’de Güneş Enerjisi
Türkiye’de Güneş Enerjisi Uygulamaları
Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından hazırlanan “Global Radyasyon Dağılımı”, “Güneşlenme
Süresi Dağılımı” haritaları ile Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası verilerine göre Türkiye’nin
güneşlenme süresi ve yatay yüzeye gelen toplam radyasyon değerlerine ait tablolar aşağıda
verilmektedir.
Şekil 6. Global Radyasyon Dağılımı Haritası 11
Şekil 7. Güneşlenme Süresi Dağılımı Haritası 11
11
EİE İdaresi Genel Müdürlüğü, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 19
Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası verilerine göre Türkiye’nin güneşlenme süresi ve yatay
yüzeye gelen toplam radyasyon değerleri şekil 8’de verilmiştir. Bu değerlere göre Türkiye’de yatay
yüzeye gelen ortalama radyasyon değerleri 4,17 kWh/m2-gün iken, yıllık ortalama güneşlenme süresi
2.740 saattir.
Şekil 8. Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli 12
Tablo 6. Ülkemizde Yıllara Göre Kurulu Kolektör Alanları İle Üretim ve Tüketim Değerleri 12
Yıl Kurulu Kollektör Alanı (m2) Üretim TEP) Tüketim (TEP)
2008 12.000 000 420.000 420.000
2009 12.250 000 428.750 428.750
2010 (Tahmini) 12.350 000 432.250 432.250
Türkiye’de henüz güneş pili, şebekeye bağlantılı PV sistemi ve CSP teknolojileri uygulamada
görülmemektedir.
Ülkenin yıllık toplam ışınım şiddeti 1.311kWh/m2-yıl (günlük toplam 3.6kWh/m2) olup ortalama
güneşlenme süresi 2.740 saattir. Güneş enerjisi potansiyeli ise 380 milyar kWh/yıl olarak
hesaplanmıştır. Bu potansiyel dahilinde güneş enerjisinden daha düz plakalı güneş kolektörleri
yardımıyla meskenlerde sıcak su elde edilmesinde faydalanılmaktadır. Kurulu güneş kolektörü miktarı
yaklaşık 12 milyon m2’dir. Yıllık üretim hacmi ise 750.000 m2’dir. Bu bilgiler ışığında Türkiye’de güneş
enerjisinden ısı enerjisi üretimi miktarının oldukça yüksek olduğu söylenebilir.
12
EİE İdaresi Genel Müdürlüğü, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 20
3.4. Türkiye’de Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji yer kabuğunun derinliklerindeki ısının oluşturduğu, sıcaklığı sürekli olarak
bölgesel atmosferik yıllık ortalama sıcaklığın üzerinde olan, çevresindeki sulara göre daha fazla erimiş
madde ve gaz içerebilen, doğal olarak çıkan veya teknik yöntemlerle yeryüzüne çıkarılan su, buhar ve
gazlar ile kızgın kuru kayalardan elde edilen su, buhar ve gazlardan doğrudan, dolaylı ve entegre
kullanım ile üretilen her türlü enerji olarak tanımlanmaktadır.
Ülkemizde jeotermal sahalar büyük bir çoğunlukla orta ve düşük sıcaklıklı sahalardır ve bilinen
jeotermal kaynakların %95'i ısıtmaya uygun sıcaklıkta olup çoğunlukla Batı, Kuzeybatı ve Orta
Anadolu’da bulunmaktadır.
Tablo 7’de, jeotermal kaynağın içerdiği akışkan sıcaklığına göre sıralanmış olarak elektrik
üretimine uygun jeotermal sahalar yer almaktadır.
Tablo 7. Türkiye’de Elektrik Üretimine Uygun Jeotermal Sahalar
Sahanın Adı oC Sahanın Adı
oC
Denizli - Kızıldere 242 Kütahya – Simav 162
Aydın – Germencik – Ömerbeyli 232 İzmir – Seferihisar 153
Manisa –Alaşehir – Kurudere 184 Manisa – Salihli – Caferbey 150
Manisa – Salihli – Göbekli 182 Aydın – Yılmazköy 142
Çanakkale – Tuzla 174 İzmir – Balçova 136
Aydın – Pamukören 173 İzmir – Dikili 130
Aydın – Salavatlı 171
Konut Isıtması ve Termal Tesis Isıtması
Türkiye’nin muhtemel jeotermal ısı potansiyeli 31.500 MW olup bunun da teorik karşılığı 5
milyon konut ısıtmacılığıdır.
Jeotermal enerji ile Gönen’de (Balıkesir) 3.200, Kızılcahamam’da (Ankara) 2.500,
Narlıdere+Balçova’da (İzmir) 14.500, Sandıklı’da 2.000, Kırşehir’de 1.800, Afyon’da 4.500, Kozaklı’da
(Nevşehir) 1.000, Sarayköy’de (Denizli) 1.500, Salihli’de (Manisa) 2.500, Edremit’de (Balıkesir) 500 ve
Diyadin’de (Ağrı) 1000 konut ısıtılmaktadır.
Biokütle Enerjisi ve Biyoyakıtlar
Avrupa Birliği 2020 yılında enerji tüketiminin %20’sini yenilenebilir enerji ile karşılamayı
düşünmektedir. Üye ülkeler için %10 biyoyakıt kullanımını hedeflemektedir.
Biyoetanol sektöründe mevcut durumda 3 üretim tesisi vardır. Ülkemizdeki biyoetanol
tesislerinin en büyüğü Pankobirlik bünyesinde Konya’da kurulan ve şeker pancarından üretim yapan
84 milyon litre kapasiteli biyoetanol tesisidir. Diğer 2 tesisten biri Bursa Kemal Paşa’da kurulu 40
milyon lt kapasitesi olan mısırdan üretim yapan tesistir. 40 milyon lt kapasiteli Adana’da kurulu olan
tesiste ise buğday ve mısırdan üretim yapılmaktadır. Ayrıca Eskişehir Şeker Fabrikası Alkol Üretim
Tesisi de yakıt alkolü üretecek şekilde revize edilmiştir.
Türkiye’de kurulu biyoetanol kapasitesi yaklaşık benzin ihtiyacımızın %8’ini karşılayabilecek
kapasitede olup bu kapasite kullanılamamaktadır. Nedeni ise ÖTV muafiyetinde yaşanan sıkıntıdır.
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 21
Çünkü ÖTV muafiyeti benzinle harmanlanan biyoetanolün sadece %2’lik dilimine uygulanmakta ancak
mevzuat benzine %5 etanol karışımına izin vermektedir. Aynı sorunun benzeri biyodizel için de
geçerlidir. Yapılmış yatırımlar atıl kalmıştır. Uygulamadaki sorunlar çözülebilirse tarım, sanayi,
ulaştırma gibi farklı alanlarda katma değer oluşturacaktır.
Nüfus artışı, açlıkla mücadele tarım alanlarının planlı olarak en verimli şekilde kullanımını
gerektirmektedir. Her ne kadar bugünün teknolojisiyle üretilen biyoyakıt hammaddeleri büyük
oranda gıda ve yem niteliği taşısa da gelecek kuşak biyoyakıt üretim teknolojilerinin pazarda yer
alabilmesi için var olan biyoyakıt teknolojilerinin geliştirilmesi ve Ar-Ge çalışmalarının planlı ve titiz bir
şekilde yürütülmesi gereklidir. Bu da bu günün teknolojisinin ve gelişiminin politikalarla
desteklenmesi ile mümkündür.
Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de doğalgaz niteliğinde biyogaz üretimi ve doğal gaz
kullanılan her alanda; elektrik üretiminin yanı sıra ısı ve ulaştırma yakıtı olarak da biyogaz kullanımı
desteklenmeli, uygulamaların yaygınlaştırılması için gerekli alt yapılar oluşturulmalı ve uygun teşvik
mekanizmaları geliştirilmelidir.
3.5. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Teşvikleri
2010 yılının sonunda yasalaşan yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi amaçlı
kullanımına ilişkin kanunda değişiklik yapılmasına dair kanun ile yenilenebilir enerji yatırımlarına
önemli teşvikler getirilmiştir. Bu fiyatlar 31 Aralık 2015 tarihine kadar işletmeye giren yenilenebilir
enerji yatırımları için 10 yıl süre ile uygulanacaktır. 31 Aralık’tan sonra ise fiyatlar bu fiyatları
geçmeyecek şekilde Bakanlar Kurulu’nca yeniden belirlenecektir.
Tablo 8. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Yatırımlarına Uygulanan Teşvikler
I Sayılı Cetvel Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı
Üretim Tesis Tipi Uygulanacak Fiyatlar
(ABD Doları cent/kWh)
a. Hidroelektrik üretim tesisi 7,3
b. Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi 7,3
c. Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi 10,5
d. Biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) 13,3
e. Güneş enerjisine dayalı üretim tesisi 13,3
Tablo 8’den de görülebileceği gibi en yüksek teşvik güneş enerjisi ve biyokütleye dayalı üretime
verilmiştir. Teşvik sıralamasında jeotermal enerji ikinci sırada hidroelektrik ve rüzgar enerjisi ise
yenilenebilir enerji kaynakları arasında en az teşvik alan enerji türleridir. Alınacak bu teşvikleri yerli
üretime önem vererek Tablo 9’da da görülebileceği gibi mümkündür.
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 22
Tablo 9. Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Sektöründe Yerli Üretime Uygulanan Teşvikler
II Sayılı Cetvel
Tesis Tipi Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat Yerli Katkı İlavesi
(ABD Doları cent/kWh)
a. Hidroelektrik üretim tesisi
1- Türbin 1,3
2- Jeneratör ve güç elektroniği 1,0
b. Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi
1- Kanat 0,8
2- Jeneratör ve güç elektroniği 1,0
3- Türbin kulesi 0,6
4- Rotor ve nasel gruplarındaki mekanik aksamın tamamı (Kanat grubu ile jeneratör ve güç elektroniği için yapılan ödemeler hariç.)
1,3
c. Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi
1- PV panel entegrasyonu ve güneş yapısal mekaniği imalatı
0,8
2- PV modülleri 1,3
3- PV modülünü oluşturan hücreler 3,5
4- İnvertör 0,6
5- PV modülü üzerine güneş ışınını odaklayan malzeme
0,5
d. Biokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil)
1- Radyasyon toplama tüpü 2,4
2- Yansıtıcı yüzey levhası 0,6
3- Güneş takip sistemi 0,6
4- Isı enerjisi depolama sisteminin mekanik aksamı 1,3
5- Kulede güneş ışınını toplayarak buhar üretim sisteminin mekanik aksamı
2,4
6- Stirling motoru 1,3
7- Panel entegrasyonu ve güneş paneli yapısal mekaniği
0,6
e. Güneş enerjisine dayalı üretim tesisi
1- Akışkan yataklı buhar kazanı 0,8
2- Sıvı veya gaz yakıtlı buhar kazanı 0,4
3- Gazlaştırma ve gaz temizleme grubu 0,6
4- Buhar veya gaz türbini 2,0
5- İçten yanmalı motor veya stirling motoru 0,9
6- Jeneratör ve güç elektroniği 0,5
7- Kojenerasyon sistemi 0,4
f. Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi
1- Buhar veya gaz türbini 1,3
2- Jeneratör ve güç elektroniği 0,7
3- Buhar enjektörü veya vakum kompresörü 0,7
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 23
4. TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ’NDE YENİLENEBİLİR ENERJİ
Bölgede sanayi kuruluşlarının sayısının fazla olmasının bir sonucu olarak, bölge toplam elektrik
tüketimi Türkiye toplam elektrik tüketimi içerisinde %7,3’lük bir oranla büyük bir paya sahiptir. Bölge
kişi başına toplam elektrik tüketiminde Düzey-2 bölgeleri arasında 2. sırada yer alırken, Kocaeli iller
sıralamasında 1., Yalova ise 8. sırada yer almaktadır. Bölgede elektrik tüketiminin %71’i sanayi
sektöründe, %12’si konutlarda, %9’u ise ticarethanelerde gerçekleşmektedir.
Tablo 10. Türkiye’de ve Bölgede Enerji Tüketimi Göstergeleri 13
Türkiye TR 42 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova
Toplam Elektrik
Tüketimi (MWh) 193.322.600 14.101.641 9.950.360 2.003.112 705.495 778.295 664.379
Türkiye Elektrik
Tüketimine Oranı - % 7,3 % 5,1 % 1 % 0,4 % 0,4 % 0,4
Kişi Başına Toplam
Elektrik Tüketimi
(kWh)
2.664 4.416 6.536 2.325 2.105 2.866 3.280
Kişi Başına Elektrik
Tüketimi Sırası - 2. Bölge 1. İl 24.İl 34. İl 13. İl 8. İl
Dünya nüfusunun artması ve teknolojinin gelişmesiyle beraber enerji tüketimi artmaktadır.
Dünya enerji ihtiyacı 2003’te 10,6 milyar TEP civarında iken bu değer 2010’da 12,4 milyar, 2020’de ise
15,4 milyar TEP olacağı beklenmektedir. 2003 yılı verilerinde fosil kaynaklı enerji üretimi toplam
üretimin %86’sıdır. Fosil kaynaklardan petrol 41, doğalgaz 62, kömür ise 230 yıl sonra tükenecektir.
Yakın gelecekte tükenecek fosil kaynaklarının verimli kullanılması gerekmekte, aynı zamanda
yenilenebilir enerji kaynaklarının daha etkin ve yaygın kullanılması sağlanmalıdır.
4.1. Bölgede Hidroelektrik Enerji
Hidroelektrik santraller su gücünden faydalanarak elektrik üreten santrallerdir. Devreye alınış ve
çıkarılışları çok kolay ve hızlı olduğundan su rejimine bağlı olarak enerji gereksiniminin yoğun olduğu
saatlerde çalıştırılarak, enerjiye daha az gereksinim olduğu zamanlarda devre dışı bırakılabilirler.
Bölgede bulunan Sakarya havzasında Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin yapmış olduğu etüt
çalışmalarında önemli potansiyel tespit edilmiştir. Bölgede yer alan inşa halinde ve işletmede olan
santrallerin kapasiteleri Tablo 11’de verilmiştir. Aşağıdaki tabloda toplam kısmında görülen 210,5
MW değeri inşaat ve işletmede olan lisans almış santrallerin toplam kapasitesidir. Mevcut ve inşa
halinde olan santrallerde doğal dengenin korunmasına özen gösterilmesi yerinde olacaktır.
13
TEİAŞ,2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 24
Tablo 11. Bölgede Yer Alan Hidroelektrik Santraller 14
İl Firma Adı Gücü Durumu
Kocaeli Kızkale Elektrik 0,4 MW İşletmede
Sakarya
Karel Elektrik 9,3 MW İşletmede
Elen Enerji 30,5 MW İnşa Halinde
Taşyatak Enerji 11,04 MW İnşa Halinde
Düzce Enerji Birliği 5,34 MW İnşa Halinde
Aksa Enerji 26,4 MW İnşa Halinde
Adasu Enerji 9,6 MW İnşa Halinde
Düzce
Timse Elektrik 3,64 MW İnşa Halinde
Düzce Enerji Birliği 4,67 MW İnşa Halinde
Nuryol Enerji 7,23 MW İşletmede
Düzce Enerji Birliği 5,34 MW İşletmede
AKSU HES 55,2 MW İnşa Halinde
Aycan Enerji 9,7 MW İnşa Halinde
Bolu
Bolsu Enerji 2,15 MW İnşa Halinde
Özgür Elektrik 8,68 MW İşletmede
Bolsu Enerji 3,4 MW İnşa Halinde
Elite Elektrik 14,65 MW İnşa Halinde
İkiler Enerji 3,3 MW İnşa Halinde
Toplam 210,5 MW
4.2. Bölgede Rüzgar Enerjisi
Rüzgâr enerjisi, rüzgârı oluşturan hava akımının sahip olduğu kinetik enerjisidir. Bunun bir kısmı,
mekanik veya elektrik enerjisine dönüştürülebilmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından il
bazında rüzgâr türbini kurulabilecek alanlar incelenmiş, il bazında potansiyeller gösterilmiştir. Buna
göre bölgede 727 MW potansiyel tespit edilmiş olup, Yalova ili 533 MW’lık potansiyeli ile ön plana
çıkmaktadır. Şu anda Yalova’da 54 MW’lık bir rüzgâr enerji santrali inşaat aşamasındadır. Ekonomik
rüzgâr enerjisi santrali yatırımı için rüzgar hızının en az 7m/s ve üzerinde olması ve kapasite
faktörünün %30 ve üzerinde olması gerekmektedir.
Şekil 9. Bölge Rüzgar Enerjisi Haritası 15
14
EPDK ve TEİAS, 2011 15
EİE İdaresi Genel Müdürlüğü, 2011
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 25
Şekil 10. Kocaeli İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı
Kocaeli ilinde 7m/s rüzgar hızı ve %30 kapasite faktörü baz alındığında Gebze, Körfez ve
Karamürsel ilçelerinin rüzgar enerjisi yatırımları açısından kullanılabileceği söylenebilir. Rüzgar
yatırımları için arazi bedellerinin de dikkate alınması gerekmektedir.
Şekil 11. Kocaeli İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 26
Şekil 12. Kocaeli İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar
Kocaeli ili için rüzgâr santrali kurulabilecek alanlar haritada gösterilmektedir. Gri renkli alanlara
rüzgâr santrali kurulamayacaktır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından hazırlanan rüzgar enerjisi
atlasına göre Kocaeli’nde toplam 15,57 km2 alanda 77,84 MW’lık rüzgar enerjisi santrali yatırımı
yapılabileceği belirtilmiştir.
Şekil 13. Sakarya İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 27
Sakarya ilinde 7m/s rüzgar hızı ve %30 kapasite faktörünün üzerinde değerlerin yer aldığı yerler
Pamukova, Kaynarca ve Ferizli ilçeleridir. Bu ilçelerde yatırım kararlarında bağlantı hatlarının uzaklığı
arazi maliyeti, çevresel unsurlar göz önüne alınmalıdır.
Şekil 14. Sakarya İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı
Gri renkli alanlara rüzgar santralı kurulamayacağı kabul edilmektedir. Sakarya ilinde Elektrik İşleri
Etüt İdaresi tarafından yapılan çalışmalarda toplam 0.4 km2 alanda 2 MW’lık rüzgar enerjisi santralı
kurulabileceği tespit edilmiştir.
Şekil 15. Sakarya İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 28
Şekil 16. Düzce İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı
Düzce ilinde Elektrik İşleri Etüt idaresi tarafından yapılan çalışmada rüzgâr enerjisi yatırımı
yapılabilecek herhangi bir yer bulunamamıştır. Bölge illeri arasında rüzgâr enerjisi açısından en fakir il
Düzce ilidir.
Şekil 17. Düzce İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 29
Düzce ilinde Elektrik işleri Etüd İdaresi tarafından tespit edilmiş rüzgar santralı alanı yoktur.
Şekil 18. Düzce İlinde Rüzgar Santrali Kurulabilecek Alanlar
Bolu ilinde 7m/s rüzgar hızı ve %30 kapasite faktörünün üzerinde değerlerin yer aldığı yerler Bolu
ilinin güneyinde yer alan Seben, Kıbrısçık, Mudurnu ilçeleridir. Bu ilçelerde yatırım kararlarında
bağlantı hatlarının uzaklığı, arazi maliyeti, çevresel unsurlar, orman vasfı göz önüne alınmalıdır.
Şekil 19. Bolu İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 30
Şekil 20. Bolu İlinde Kapasite Faktörü Dağılımı
Gri renkli alanlara rüzgar enerjisi santralı kurulamayacağı kabul edilmektedir. Bolu ilinde Elektrik
İşleri Etüt İdaresi tarafından yapılan çalışmalarda toplam 23,42 km2 alanda 117,12 MW’lık rüzgar
enerjisi santralı kurulabileceği tespit edilmiştir.
Şekil 21. Bolu İlinde Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 31
Şekil 22. Yalova İlinde Rüzgar Hızı Dağılımı
Yalova ilinde 7m/s rüzgar hızı ve %30 kapasite faktörünün üzerinde değerlerin yer aldığı bölge
Armutlu Çınarcık ve Termal arasında kalan alanı içine almaktadır. Bu bölgede yatırım kararlarında
bağlantı hatlarının uzaklığı, arazi maliyeti, çevresel unsurlar, orman vasfı göz önüne alınmalıdır.
Şekil 23. Yalova İli Kapasite Faktörü Dağılımı
Gri renkli alanlara rüzgâr enerjisi santrali kurulamayacağı kabul edilmektedir. Yalova ilinde
Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından yapılan çalışmalarda toplam 106,62 km2 alanda 533,12 MW’lık
rüzgar enerjisi santralı kurulabileceği tespit edilmiştir. Bölge illeri arasında en yüksek rüzgar enerjisi
santralı yatırım potansiyeli içeren il Yalova’dır.
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 32
Şekil 24. Yalova İli Rüzgâr Santralı Kurulabilecek Alanlar
Aşağıdaki tablolarda bölge illerindeki rüzgar enerjisi değerlerinin toplam alan ve toplam kurulu
güç açısından özeti yer almaktadır. Bolu ve Yalova illerinin diğer illere nazaran ön plana çıktığı
söylenebilir.
Tablo 12. Bölge Rüzgar Değerleri – Toplam Alan
50m’de rüzgar gücü (W/m
2)
50 m’de rüzgar hızı (m/sn) Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova
300-400 6.8-7.5 15.57 0.4 0 23.42 77.36
400-500 7.5-8.1 0 0 0 0 29.20
500-600 8.1-8.6 0 0 0 0 0.06
600-800 8.6-9.5 0 0 0 0 0
>800 >9.5 0 0 0 0
Toplam 15.57 0.4 0 23.42 106.62
Tablo 13. Bölge Rüzgar Değerleri – Toplam Kurulu Güç (MW)
50m’de rüzgar gücü (W/m
2)
50 m’de rüzgar hızı (m/sn) Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova
300-400 6.8-7.5 77.84 2 0 117.12 386.86
400-500 7.5-8.1 0 0 0 0 146
500-600 8.1-8.6 0 0 0 0 0.32
600-800 8.6-9.5 0 0 0 0 0
>800 >9.5 0 0 0 0 0
Toplam 77.84 2 0 117.12 533.12
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 33
4.3. Bölgede Dalga Enerjisi
Bölge için bir diğer yenilenebilir enerji kaynağı da dalga enerjisi olabilir. Bölgede denize kıyısı
olan alanlarda dalga enerjisi potansiyeli çalışmasının yapılması ve bu potansiyelin değerlendirilmesi
yerinde olacaktır.
4.4. Bölgede Güneş Enerjisi
Dünyanın en önemli enerji kaynağı olan güneş, yeryüzündeki fiziksel oluşumları etkileyen başlıca
enerji kaynağıdır. Güneş kaynaklı enerji, dönüşerek farklı enerji türleri içerisinde kullanılmaktadır.
Türkiye’de gerçekleşen ortalama 1.311 KWh/m2-yıl’lık güneş enerjisi oldukça önemli bir potansiyel
olup, Doğu Marmara TR42 Bölgesi’ndeki 1.168 KWh/m2-yıl olan güneş enerjisi, ülke ortalamasının
altında olsa da Avrupa ile karşılaştırıldığında yüksek bir orandır. Sakarya Üniversitesi bünyesinde
yapılan güneş enerjisine yönelik çalışmalar, bu noktada önemli bir potansiyel olarak
düşünülebilecektir. Bu alana yönelik tanıtım ve yatırımların yapılması önemlidir. Aşağıdaki tablolarda
Doğu Marmara TR42 Bölgesi’ndeki tüm il ve ilçelerin güneş enerjisi potansiyelleri verilmiştir.
Şekil 25. Bölge Güneş Enerjisi Haritası 16
16
http://gepa.eie.gov.tr/, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 34
Şekil 26. Kocaeli ili Kullanılamaz Alanlar Haritası
Kocaeli ilinde güneş enerjisinden yararlanılamayacak bölgeler haritada boyalı olmayan
bölgelerdir. Toplam radyasyon ve güneşlenme sürelerine bakıldığında ilçeler arasında önemli bir fark
yoktur.
Tablo 14. Kocaeli ili ve ilçeleri toplam radyasyon ve güneşlenme süresi değerleri
AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Kocaeli A 1,42 2,27 3,2 4,38 5,59 5,98 5,8 5,23 4,14 2,82 1,68 1,21
B 3,29 4,17 5,2 6,55 8,56 9,79 10,44 9,59 7,96 5,4 3,95 3,06
Derince A 1,47 2,36 3,21 4,4 5,6 5,99 5,82 5,24 4,16 2,8 1,7 1,2
B 3,3 4,19 5,21 6,58 8,58 9,78 10,44 9,59 7,96 5,4 3,97 3,09
Gebze A 1,43 2,33 3,19 4,39 5,6 5,99 5,8 5,23 4,15 2,8 1,69 1,2
B 3,3 4,2 5,28 6,67 8,64 9,88 10,52 9,63 7,94 5,36 3,95 3,08
Gölcük A 1,42 2,18 3,23 4,43 5,63 6,05 5,85 5,27 4,17 2,89 1,7 1,22
B 3,28 4,15 5,17 6,54 8,64 9,76 10,39 9,57 8 5,43 4 3,04
Kandıra A 1,38 2,21 3,15 4,3 5,54 5,91 5,74 5,17 4,06 2,77 1,62 1,2
B 3,3 4,15 5,2 6,51 8,48 9,81 10,49 9,61 7,89 5,36 3,87 3,05
Karamürsel A 1,42 2,24 3,25 4,45 5,62 6,05 5,83 5,29 4,2 2,9 1,7 1,22
B 3,29 4,18 5,22 6,64 8,52 9,8 10,3 9,5 8,03 5,41 4,05 3,09
Körfez A 1,46 2,36 3,2 4,39 5,61 5,99 5,83 5,25 4,16 2,8 1,69 1,2
B 3,3 4,18 5,23 6,6 8,59 9,8 10,4 9,59 7,93 5,37 3,95 3,07
Merkez A 1,43 2,28 3,22 4,41 5,61 6,01 5,82 5,25 4,17 2,84 1,7 1,21
B 3,28 4,17 5,15 6,46 8,56 9,74 10,4 9,57 8 5,45 3,99 3,06
A: Toplam radyasyon (kWh/m2-gün)
B: Güneşlenme süresi (saat)
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 35
Şekil 27. Sakarya İlinde Kullanılamaz Alanlar Haritası
Sakarya ilinde güneş enerjisinden yararlanılamayacak alanlar haritada boyalı olmayan alanlardır.
İlçeler arasında toplam radyosyon ve güneşlenme sürelerinde önemli bir değişiklik yoktur.
Tablo 15. Sakarya ili ve ilçeleri toplam radyasyon ve güneşlenme süresi değerleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sakarya A 1,42 2,29 3,28 4,41 5,64 6,01 5,84 5,27 4,19 2,86 1,69 1,23
B 3,2 4,23 5,01 6,33 8,39 9,72 10,35 9,56 8,01 5,53 4,05 3,09
Akyazı A 1,43 2,32 3,35 4,46 5,71 6,07 5,94 5,32 4,27 2,89 1,71 1,24
B 3,1 4,25 4,87 6,28 8,48 9,72 10,39 9,62 8,07 5,6 4,1 3,06
Ferizli A 1,4 2,23 3,19 4,3 5,54 5,9 5,73 5,19 4,08 2,8 1,6 1,2
B 3,2 4,2 5,19 6,42 8,42 9,8 10,49 9,6 7,95 5,49 3,97 3,1
Hendek A 1,41 2,28 3,28 4,39 5,62 5,98 5,84 5,26 4,19 2,85 1,69 1,22
B 3,14 4,23 5,02 6,32 8,4 9,71 10,39 9,61 8 5,54 4,04 3,05
Karapürçek A 1,43 2,19 3,31 4,44 5,67 6,05 5,89 5,29 4,22 2,9 1,7 1,22
B 3,12 4,21 4,86 6,25 8,51 9,72 10,38 9,59 8,04 5,56 4,07 3,03
Karasu A 1,36 2,19 3,19 4,29 5,54 5,91 5,74 5,16 4,06 2,8 1,6 1,2
B 3,2 4,2 5,17 6,41 8,38 9,79 10,48 9,63 7,91 5,49 3,94 3,08
Kaynarca A 1,37 2,21 3,17 4,3 5,53 5,9 5,72 5,16 4,05 2,79 1,6 1,2
B 3,28 4,2 5,21 6,49 8,44 9,8 10,5 9,62 7,91 5,41 3,92 3,09
Kocaali A 1,33 2,19 3,22 4,32 5,59 5,94 5,8 5,19 4,09 2,8 1,61 1,21
B 3,18 4,19 5,13 6,32 8,3 9,76 10,44 9,64 7,9 5,5 3,96 3,04
Merkez A 1,41 2,25 3,23 4,38 5,58 5,96 5,78 5,24 4,15 2,83 1,7 1,2
B 3,24 4,23 5,11 6,4 8,51 9,78 10,42 9,6 8,04 5,52 4,04 3,1
Sapanca A 1,43 2,18 3,25 4,42 5,64 6,04 5,86 5,27 4,19 2,9 1,7 1,22
B 3,21 4,15 5,03 6,32 8,41 9,71 10,27 9,49 8,02 5,45 4,01 3,03
Söğütlü A 1,4 2,29 3,2 4,31 5,56 5,9 5,75 5,23 4,1 2,8 1,65 1,2
B 3,22 4,24 5,14 6,4 8,46 9,78 10,45 9,6 7,99 5,5 4 3,1
A: Toplam radyasyon (kWh/ m2-gün)
B: Güneşlenme süresi (saat)
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 36
Şekil 28. Düzce İli Kullanılamaz Alanlar Haritası
Gri renkli alanlar Düzce ili haritasında güneş enerjisinden yararlanılamayacak alanları
göstermektedir. İlçeler arasında radyasyon ve güneşlenme değerleri bakımından kayda değer bir fark
görülmemektedir.
Tablo 16. Düzce İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sakarya A 1,42 2,29 3,28 4,41 5,64 6,01 5,84 5,27 4,19 2,86 1,69 1,23
B 3,2 4,23 5,01 6,33 8,39 9,72 10,35 9,56 8,01 5,53 4,05 3,09
Akyazı A 1,43 2,32 3,35 4,46 5,71 6,07 5,94 5,32 4,27 2,89 1,71 1,24
B 3,1 4,25 4,87 6,28 8,48 9,72 10,39 9,62 8,07 5,6 4,1 3,06
Ferizli A 1,4 2,23 3,19 4,3 5,54 5,9 5,73 5,19 4,08 2,8 1,6 1,2
B 3,2 4,2 5,19 6,42 8,42 9,8 10,49 9,6 7,95 5,49 3,97 3,1
Hendek A 1,41 2,28 3,28 4,39 5,62 5,98 5,84 5,26 4,19 2,85 1,69 1,22
B 3,14 4,23 5,02 6,32 8,4 9,71 10,39 9,61 8 5,54 4,04 3,05
Karapürçek A 1,43 2,19 3,31 4,44 5,67 6,05 5,89 5,29 4,22 2,9 1,7 1,22
B 3,12 4,21 4,86 6,25 8,51 9,72 10,38 9,59 8,04 5,56 4,07 3,03
Karasu A 1,36 2,19 3,19 4,29 5,54 5,91 5,74 5,16 4,06 2,8 1,6 1,2
B 3,2 4,2 5,17 6,41 8,38 9,79 10,48 9,63 7,91 5,49 3,94 3,08
Kaynarca A 1,37 2,21 3,17 4,3 5,53 5,9 5,72 5,16 4,05 2,79 1,6 1,2
B 3,28 4,2 5,21 6,49 8,44 9,8 10,5 9,62 7,91 5,41 3,92 3,09
Kocaali A 1,33 2,19 3,22 4,32 5,59 5,94 5,8 5,19 4,09 2,8 1,61 1,21
B 3,18 4,19 5,13 6,32 8,3 9,76 10,44 9,64 7,9 5,5 3,96 3,04
Merkez A 1,41 2,25 3,23 4,38 5,58 5,96 5,78 5,24 4,15 2,83 1,7 1,2
B 3,24 4,23 5,11 6,4 8,51 9,78 10,42 9,6 8,04 5,52 4,04 3,1
Sapanca A 1,43 2,18 3,25 4,42 5,64 6,04 5,86 5,27 4,19 2,9 1,7 1,22
B 3,21 4,15 5,03 6,32 8,41 9,71 10,27 9,49 8,02 5,45 4,01 3,03
Söğütlü A 1,4 2,29 3,2 4,31 5,56 5,9 5,75 5,23 4,1 2,8 1,65 1,2
B 3,22 4,24 5,14 6,4 8,46 9,78 10,45 9,6 7,99 5,5 4 3,1
A: Toplam radyasyon (kWh/ m2-gün)
B: Güneşlenme süresi (saat)
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 37
Şekil 29. Bolu İli Kullanılamaz Alanlar Haritası
Bolu ilinde güneş enerjisinden yararlanılamayacak alanlar haritada gri renkli bölümlerdir. İlçeler
arasında radyasyon değerleri ve güneşlenme süreleri açısından önemli bir fark tespit edilememiştir.
Tablo 17. Bolu İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Bolu A 1,55 2,62 3,5 4,56 5,94 6,21 6,23 5,46 4,46 2,96 1,77 1,31
B 3,28 4,41 5,19 6,53 8,31 9,73 10,44 9,74 8,15 5,78 4,26 3,12
Dörtdivan A 1,61 2,74 4,24 4,61 6,08 6,3 6,4 5,54 4,55 2,99 1,8 1,32
B 3,48 4,49 5,48 6,71 8,32 9,76 10,54 9,84 8,19 5,87 4,31 3,17
Gerede A 1,49 2,77 3,56 4,59 6,05 6,28 6,38 5,53 4,55 2,95 1,8 1,33
B 3,57 4,55 5,66 6,81 8,26 9,76 10,56 9,87 8,17 5,88 4,34 3,18
Göynük A 1,52 2,55 3,5 4,61 5,89 6,22 6,15 5,44 4,44 2,99 1,8 1,31
B 3,07 4,41 4,51 6,2 8,54 9,76 10,42 9,72 8,31 5,81 4,33 3,19
Kıbrıscık A 1,63 2,8 3,6 4,64 6,06 6,3 6,4 5,57 4,58 3,02 1,81 1,37
B 3,42 4,52 5,48 6,65 8,36 9,75 10,5 9,86 8,27 5,94 4,36 3,18
Mengen A 1,51 2,44 3,41 4,43 5,8 6,09 6,09 5,37 4,32 2,9 1,71 1,27
B 3,36 4,35 5,34 6,65 8,12 9,69 10,46 9,74 7,95 5,63 4,16 3,04
Merkez A 1,55 2,61 3,48 4,53 5,94 6,2 6,25 5,44 4,43 2,93 1,74 1,3
B 3,29 4,4 5,32 6,57 8,28 9,73 10,47 9,76 8,09 5,77 4,21 3,11
Mudurnu A 2,03 2,58 3,49 4,57 5,89 6,19 6,18 5,44 4,43 2,96 1,77 1,31
B 3,08 4,29 4,96 6,37 8,27 9,69 10,23 9,54 8,09 5,65 4,2 3,04
Seben A 1,63 2,64 3,55 4,6 5,94 6,22 6,22 5,5 4,5 3,01 1,8 1,34
B 1,55 2,62 3,5 4,56 5,94 6,21 6,23 5,46 4,46 2,96 1,77 1,31
A: Toplam radyasyon (kWh/ m2-gün)
B: Güneşlenme süresi (saat)
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 38
Şekil 30. Yalova İli Kullanılamaz Alanlar Haritası
Yalova ilinde kullanılamayacak alanlar gri renkli olarak gösterilmiştir. İlçeler arasında radyasyon
değerleri ve güneşlenme süreleri açısından bir fark yoktur.
Tablo 18. Yalova İli ve İlçeleri Toplam Radyasyon ve Güneşlenme Süresi Değerleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Yalova A 1,4 2,23 3,24 4,44 5,63 6,05 5,82 5,3 4,2 2,9 1,7 1,22
B 3,27 4,25 5,41 6,84 8,78 9,96 10,7 9,75 8,15 5,53 4,05 3,04
Altınova A 1,4 2,21 3,21 4,43 5,61 6,03 5,79 5,28 4,18 2,89 1,7 1,2
B 3,28 4,2 5,29 6,7 8,64 9,87 10,44 9,57 8,08 5,44 4,04 3,09
Armutlu A 1,41 2,39 3,29 4,49 5,69 6,1 5,9 5,34 4,26 2,9 1,71 1,27
B 3,39 4,34 5,54 6,96 8,86 10,04 10,87 9,89 8,23 5,62 4,11 3,13
Çınarcık A 1,36 2,16 3,23 4,44 5,64 6,06 5,83 5,3 4,18 2,9 1,7 1,2
B 3,19 4,24 5,46 6,91 8,87 10,13 11,03 9,92 8,28 5,61 3,99 2,96
Çiftlikköy A 1,4 2,22 3,21 4,42 5,62 6,03 5,82 5,29 4,19 2,9 1,7 1,21
B 3,27 4,24 5,35 6,77 8,74 9,88 10,5 9,63 8,09 5,47 4,06 3,07
Merkez A 1,41 2,21 3,23 4,44 5,62 6,05 5,82 5,31 4,2 2,9 1,7 1,21
B 3,21 4,23 5,37 6,79 8,75 9,9 10,56 9,68 8,08 5,49 4,04 3,01
Termal A 1,4 2,2 3,23 4,45 5,63 6,05 5,83 5,3 4,21 2,9 1,7 1,21
B 3,19 4,24 5,41 6,85 8,79 9,94 10,74 9,78 8,12 5,53 4,02 2,97
A: Toplam radyasyon (kWh/ m2-gün)
B: Güneşlenme süresi (saat)
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 39
4.5. Bölgede Jeotermal Enerji
Yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde sıcaklığı sürekli 200oC’den fazla olan ve erimiş mineral,
tuzlar ve gazlar içeren sıcak su ya da buhar, jeotermal kaynak, bunlardan üretilen enerji ise jeotermal
enerji olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’nin teorik jeotermal enerji potansiyeli 31.500 MW ile
Dünya’da 7. sıradadır. Bugün ülkemizin jeotermal enerjiyi doğrudan kullanım kapasitesi 1229
MW’dur. Doğrudan kullanım açısından dünyada 5. sıradadır. Türkiye’nin toplam 1229 MW’lık
doğrudan kullanımının 696 MW’lık kısmı 12 değişik ilde konut ısıtmacılığında (102.000 konut
eşdeğeri), 131 MW’lık kısmı 635.000 m2 sera ısıtmasında, 402 MW’lık kısmından ise 215 adet termal
tesiste yararlanılmaktadır. Doğu Marmara TR42 Bölgesi’nde Bolu ilinde jeortermal kaynakların
bulunduğu alanlar Sarıot, Karacasu, Kesenözü Aktaş, Mudurnu, Göynük, Dereköy, Salur, Akkaya ve
Seben’dir. Düzce ilinde Efteni ve Berdin jeotermal alanlardır. Sakarya ilinde Kuzuluk, Taraklı ve Geyve
bölgelerinde jeotermal kaynaklar bulunmaktadır. Kocaeli’de Yeniköy ve Bahçecik alanında jeotermal
kaynak tespit edilmiştir. Yalova’da ise Termal ve Armutlu’da jeotermal kaynak vardır. Maliyeti ve sera
gazı salınımı düşük olan bu enerji türü, potansiyelinin yüksekliği de göz önünde bulundurularak
yatırım yapılması gereken bir alandır. Bölgede jeotermal kaynakların ısıtma amaçlı kullanılması
gerekmektedir. Bu kapsamda yapılacak projelerin ve araştırma geliştirme faaliyetlerin desteklenmesi,
sektörün önemi düşünüldüğünde gelişmesinde yararlı olacak faaliyetler olarak ifade edilebilir 17.
4.6. Bölgede Biyogaz Enerjisi
Yenilenebilir enerji kaynaklarından bir tanesi de biyogazdır. Biyogazın gaz motorlarında
kullanılarak bu şekilde elektrik enerjisi üretilmesi, bu teknolojinin kullanımını artırmıştır. Biyogaz
teknolojisinin yaygın olduğu ülkelerde her türlü organik atık bu tesislerde işlenerek hem enerji elde
edilmekte, hem çevreye zarar verebilecek atıklar sterilize edilerek toprak ve su kirlenmesinin
engellenmesi yoluyla doğal dengeler korunmakta, hem de tesislerde ortaya çıkan atık, bitkisel
üretimde gübre olarak değerlendirilmektedir. Türkiye koşullarına ait bir tesis modeli geliştirilmediği
ve biyogaza gereken önem verilmediği için Türkiye bu alternatif enerji kaynağının faydalarından
mahrum kalmaktadır.
Türkiye’de yıllık olarak yaklaşık 65 Mton tarımsal atık ve 160 Mton hayvansal atık oluşmaktadır.
Bu atıkların kullanılamayan kısmı yakılarak veya çürütülerek bertaraf edilmektedir. TÜBİTAK
desteğiyle İZAYDAŞ tarafından yapılan biyogaz tesisinin bu soruna çözüm teşkil etmesi
beklenmektedir. Tesiste Kocaeli bölgesinin en önemli sorunu olan tavuk atıklarının maksimum
kullanımı hedeflenmektedir.
TÜBİTAK Kamu Araştırma ve Geliştirme Projeleri kapsamında desteklenen ve Kocaeli Büyükşehir
Belediyesi’ni müşteri kurum olarak yer aldığı “Bitkisel ve Hayvansal Atıklardan Biogaz Eldesi ve
Entegre Enerji Üretim Sistemlerinde Kullanımı” projesi kapsamında yapılan biyogaz tesisi bu soruna
çözüm getirecektir. Tesiste; Kocaeli bölgesinde yer alan tavuk üretim çiftliklerinden kaynaklanan
altlıkların işlenerek biyogaz ve toprak iyileştirici üretimi gerçekleştirilecek, böylece söz konusu
atıklardan kaynaklanan çevresel problemlerin faydalı ve çevreci bir yaklaşımla bertaraf edilmesi
sağlanacaktır. Ayrıca bu tesis Türkiye’de biyogaz üretimine yönelik başarılı bir örnek olması sebebi ile
diğer bölgelerde yer alan belediyelerin bu yönde yatırım yapmalarının önünü açacaktır.
17
Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 2001
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 40
Türkiye’de hayvansal kaynaklı atıkların illere göre dağılımı incelendiğinde iki milyon ton ve üzeri
atık bulunduran iller sıralamasında Bolu ilk sıradadır. Türkiye’de hayvansal kaynaklı atıkların illere
göre dağılımı incelendiğinde 45 bin ton TEP ve üzeri enerji potansiyeline sahip iller arasında Bolu ve
Kocaeli yer almaktadır.
Tablo 19. TR42 Doğu Marmara Bölgesi Biyogaz Potansiyeli
İl/İlçe
Küçükbaş Atığından Üretilecek Biyogaz
Miktarı (m3/yıl)
Büyükbaş Atığından Üretilecek Biyogaz
Miktarı (m3/yıl)
Kanatlı Atığından Üretilecek Biyogaz
Miktarı (m3/yıl) Toplam Biyogaz Miktarı (m3/Yıl)
KO
CA
ELİ
Merkez 267.083 5.092.827 13.809.357 19.169.267
Gebze 1.034.595 1.670.164 4.617.109 7.321.868
Gölcük 12.980 649.173 320.450 982.602
Kandıra 303.812 5.367.062 21.281.254 26.952.128
Karamürsel 243.523 813.513 83.599 1.140.635
Körfez 171.223 1.602.474 2.550.338 4.324.035
Derince 56.284 1.594.320 1.668.326 3.318.930
SAK
AR
YA
Merkez 86.841 9.244.448 2.251.920 11.583.209
Ferizli 38.416 1.629.680 7.455.664 9.123.759
Söğütlü 67.960 2.260.837 1.014.684 3.343.481
Akyazı 89.139 4.369.166 2.782.760 7.241.065
Gevye 670.170 3.174.029 1.918.342 5.762.541
Hendek 108.165 2.750.999 2.625.914 5.485.078
Karapürçek 46.574 826.940 507.380 1.380.895
Karasu 41.907 3.804.036 1.453.448 5.299.391
Kaynarca 37.106 4.369.234 5.347.892 9.754.232
Kocaali 13.096 1.245.278 476.068 1.734.442
Pamukova 175.816 775.956 673.608 1.625.380
Sapanca 8.731 361.968 434.397 805.095
Taraklı 194.577 1.683.568 1.581.947 3.460.092
DÜ
ZCE
Merkez 116.241 5.308.118 13.678.727 19.103.086
Akçakoca 18.335 763.565 3.315.475 4.097.375
Cumayeri 5.588 549.186 257.057 811.831
Çilimli 3.056 796.272 270.363 1.069.690
Gölkaya 108.902 895.097 247.555 1.251.554
Gümüşova 20.299 736.268 265.200 1.021.767
Kaynaşlı 71.891 788.619 399.126 1.259.636
Yığılca 79.014 1.508.136 1.227.864 2.815.013
BO
LU
Merkez 426.724 8.490.927 9.987.366 18.905.017
Dörtdivan 183.347 1.569.608 4.264.509 6.017.463
Gerede 77.922 5.615.582 468.244 6.161.748
Göynük 371.509 4.196.478 24.723.926 29.291.913
Kıbrıscık 355.805 811.167 2.652.000 3.818.972
Mengen 59.216 2.109.217 210.234 2.378.667
Mudurnu 532.429 7.771.467 1.699.946 10.003.842
Seben 909.576 2.120.446 210.085 3.240.107
Yeniçağ 6.548 472.602 267.821 746.971
YA
LOV
A
Merkez 83.456 748.932 26.991 859.379
Altınova 80.177 345.341 208.780 634.298
Armutlu 69.292 122.421 2.911 194.624
Çınarcık 29.903 333.668 50.076 413.647
Çiftlikköy 152.892 624.632 9.015 786.539
Termal 59.369 163.816 2.743 225.928
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 41
Bölge illerinde önemli bir sorun olan hayvansal atıklardan biyogaz üretiminden dört farklı gelir
elde edilebilmesi mümkündür. Bu gelirler; üretilen elektrikten, organik gübre satışından, elektrik
üretimi esnasında ortaya çıkan ısının değerlendirilmesinden ve karbon piyasasından elde edilen
gelirdir. Doğu Marmara Bölgesi illerinin Elektrik İşleri Etüt İdaresi tarafından yapılan çalışma
sonuçlarına göre potansiyeli yukarıdaki tabloda yer almaktadır.
Kompostlaştırma
Kocaeli ve Bolu için problem olan hayvansal atıklar için kompostlaştırma metodu da alternatifler
arasında yer almaktadır. Araştırmalar kompostun bitkileri hastalıklardan ve zararlı böceklerden
koruduğunu kanıtlamıştır. Kompost, bitkiler için gerekli su ve havanın toprak tarafından
tutulabilirliğini arttırmaktadır. Ayrıca kompost kullanılarak iyileştirilmiş topraklar baharda daha hızlı
ısınarak bitkinin büyüme mevsimini uzatır. Çözünebilir kimyasal gübrelerin aksine kompost, içerdiği
besin maddelerini bitkiye ihtiyaç duyduğu şekilde yavaşça verir.
Kompost toprağı iyileştirmekle beraber gübre yerine kullanılmasıyla önemli bir rol oynar. Gübre
torbalarının üzerindeki besin maddesi değerleri bitkiler için gerekli olan çözünebilir azot (N), fosfor (P)
ve potasyum (K) miktarını gösterir. Gübre olarak satılan kompost paketlerinde ise bu değerler
oldukça düşüktür. Ancak kompost bitki ihtiyaç duyduğunda mikroorganizmalar tarafından açığa
çıkarılacak besin maddelerini de içerir. Besin maddelerinin bu şekilde zamanla ortaya çıkmasının
büyük avantajları vardır. Çünkü kolay çözünebilen gübreler toprak profili boyunca aşağıya veya yüzey
akışı ile eğim boyunca taşınarak topraktan yıkanabilir ve sonuçta yer altı yüzey suları için tehdit
oluşturabilir. Kompostun bünyesindeki besin maddeleri ise bitkiler tarafından oluştukları yerde
kullanılır ve yıkanma kayıpları minimize edilir. Tarımsal üretim amaçlı kimyasal gübre
uygulamalarında, bitkilerin gerçekte ihtiyaç duyduğu miktarlardan çok daha fazla mineral madde
uygulanmaktadır. Bu durum bitkilerin gereğinden fazla besin tüketmesine neden olmakla birlikte fazla
azot beslenmesinde olduğu gibi hastalık ve zararlılara davetiye çıkartmaktadır. Kompostun içindeki
ayrışmış organik madde mineral besin maddeleri ile organik şelatlar oluşturarak besin maddelerinin
topraktan kolayca yıkanmadan uzun süre tutulabilmesini, bitki ve toprakta faaliyet gösteren
organizmaların besin elementlerinden daha etkin şekilde faydalanmasını sağlar. Tüm bu önemli
özelliklerinin yanı sıra kompostlaştırma ile önemli bir çevre sorunu da bertaraf edilmiş olacaktır. Aynı
zamanda verimli tarım arazileri için kompost gübre temini de gerçekleştirilecektir 18.
18
Öztürk ve Diğerleri, 2010
T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU
TEMMUZ 2011 Sayfa 42
KAYNAKÇA
- EİE İdaresi Genel Müdürlüğü, Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası,
http://www.eie.gov.tr/duyurular/YEK/YEKrepa/REPA-duyuru_01.html
- EİE İdaresi Genel Müdürlüğü, Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası,
http://www.eie.gov.tr/duyurular/YEK/gepa/GEPA-duyuru_01.html
- Enerji Raporu,2010 Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
- Enerji verimliliği çalışmaları raporu, Temmuz 2010, TEVEM (Türkiye enerji Verimliliği Meclisi
Üyeleri)
- Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 2001
- Öztürk İ,Demir, İ, Altınbaş M, Arıkan O, Çiftçi T, Çakmak İ, Öztürk L, Yıldız Ş, Kiriş A (2010)
Kompost El Kitabı
- www.dsi.gov.tr, erişim tarihi: 29.06.2011
- www.eie.gov.tr, erişim tarihi: 29.06.2011
- www.tureb.com.tr, erişim tarihi: 29.06.2011
- http://www.sedas.com/, erişim tarihi: 29.06.2011
- http://www.teias.gov.tr/, erişim tarihi: 29.06.2011
- http://www.epdk.gov.tr/, erişim tarihi: 29.06.2011
- Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun