train history

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995

2-31 AΦIEPΩMA

� H ιστ�ρία των Σιδη-ρ�δρ�μων. Aπ� τη δημι-υργία τυ πρώτυ δι-κτύυ έως τν O.Σ.E.� T� τρέν� στη B�ρει�Eλλάδα. H ε�έλι�η τυσιδηρδρμικύ δικτύ-υ απ� την κατασκευήτης πρώτης γραμμής έωςσήμερα.� Παρ�ν και μέλλ�ν.Πρ�λήματα και πρ-πτικές εκσυγ�ρνισμύτων σιδηρδρ�μων.� Eθνική πρ�σ��ρά. Oρ�λς των σιδηρδρμι-κών και τυ τρένυ στιςμεγάλες στιγμές της ελ-ληνικής ιστρίας.� Στ�υς σταθμ�ύς και τιςγέ�υρες. Eργα πυ εντυ-πωσιά"υν για την άρτιατε�νική και καλαισθησίατυς, �αρακτηρί"υν μιαλ�κληρη επ�ή.� T� τρενάκι τ�υ Πηλί-�υ. Mναδικ� δημιύρ-γημα, σύμ�λ καισ$υγμ�ς της περι�ήςγια περίπυ γδ�ντα�ρ�νια.� Tα Σιδηρ�δρ�μικάM�υσεία. Παλιές ατμά-μα�ες και σπάνια �ή-ματα μετα$έρυν τν ε-πισκέπτη σε νσταλγι-κές επ�ές.� Λ�γ�τε!νία και τρέ-ν�. Eλληνες συγγρα$είςαπτύπωσαν στα έργατυς τη γητεία τυ τα-�ιδιύ με σιδηρ�δρμ.� T� τρέν� στη "ωγρα-�ική. Πηγή έμπνευσηςγια τυς καλλιτέ�νες α-π� τα πρώτα �ρ�νια τηςλειτυργίας τυ.� Aπ� τη "ωή των σιδη-ρ�δρ�μικών. Kαλλι-στεία σταθμών, πρώτεςανέσεις, πρμήθεια �-πλων και άλλα στιγμι�-τυπα επ�ής.

Φωτ�γραία ε�ωύλλ�υ: Aτμάμα�ασε μ�υσειακή επαναλειτ�υργία στη γέ-υρα τ�υ B�υραϊκ�ύ π�ταμ�ύ (Διακ�-τ�), 1992. (Φωτ. A. K�υρμπέλης).

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

H ιστ�ρίατων Σιδηρ�δρ�μων

Aπ� τη δημι�υργία τ�υ πρώτ�υ δικτύ�υ έως τ�ν O.Σ.E.

Aτμ�μη�ανή «Mαρίνα» πρώην Σιδηρ�δρ�μ�υ Aθηνών - Πειραιώς. Kατασκευάστηκε στα τέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα. (Aρ�εί� OΣE).

T�υ Kώστα Aνδρ�υλιδάκη

Mη�ανικ�ύ τ�υ OΣE - Eρευνητή της Iστ�ρίας τωνEλληνικών Σιδηρ�δρ�μων

ΠPIN απ� την ανακάλυψη τ�υ σιδη-ρ�δρ�μ�υ �ι δια �ηράς μετα��ρέςπραγματ�π�ι�ύνταν επί �ιλιετίες κα-τά τ�ν ίδι� σ�εδ�ν πρωτ�γ�ν� τρ�-π�: για την έλ�η είτε επι�ατικών είτε��ρτηγών αμα�ών ε�ρησιμ�π�ιείτ�η μυική δύναμη των "ώων.

Kατ’ αυτ�ν τ�ν τρ�π� �ι �ερσαίεςμετα��ρές εί�αν καταδικαστεί σεμει�νεκτήματα π�υ �αιν�ταν αδύνα-τ� �τι θα υπερνικηθ�ύν: ε�άρτηση α-π� τη "ωική δύναμη, περι�ρισμένητα�ύτητα, έλλειψη ασ�άλειας και α-νέσεων στις μετα��ρές.

Oμως, στις πρώτες δεκαετίες τ�υ19�υ αιώνα παρ�υσιάσθηκε μια α-πρ�σδ�κητη λύση. H �ρησιμ�π�ίησητης κινητήριας δύναμης τ�υ ατμ�ύεί�ε ως απ�τέλεσμα την κατασκευήτ�υ σιδηρ�δρ�μ�υ, � �π�ί�ς υπήρ�ετ� πρώτ� μη�αν�κίνητ� μέσ� �ερ-σαίων μετα��ρών, π�υ ��ι μ�ν� έ-δωσε ιδανικές για την επ��ή λύσεις,αλλά άν�ι�ε και ένα καιν�ύργι� κε-

�άλαι� στην παγκ�σμια τε�ν�λ�γικήε�έλι�η.

Στη �ώρα μας τ� πρώτ� σιδηρ�-δρ�μικ� δίκτυ� λειτ�ύργησε τ�1869, στη διαδρ�μή Aθήνας - Πει-ραιά και ανήκε στην «Eταιρία τ�υαπ’ Aθηνών εις Πειραιά σιδηρ�δρ�-μ�υ». O σταθμ�ς τ�υ Πειραιά �ρι-σκ�ταν στ� �ώρ� τ�υ σημεριν�ύ

σταθμ�ύ τ�υ ηλεκτρικ�ύ σιδηρ�-δρ�μ�υ, ενώ της Aθήνας στ� Θη-σεί�. Mε την πάρ�δ� των �ρ�νων ηδιαδρ�μή επεκτείνεται μέ�ρι τηνOμ�ν�ια και αργ�τερα πρ�ς την κα-τεύθυνση της Kη�ισιάς, ενώ τ� 1904η γραμμή ηλεκτρ�κινείται.

Tην περί�δ� 1870-80 δεν κατα-σκευά"εται καιν�ύργι� δίκτυ�, ω-στ�σ� στην αρ�ή της δεκαετίας τ�υ1880 τ� σιδηρ�δρ�μικ� αίτημα έ�ειπλέ�ν ωριμάσει. Tην Aν�ι�η τ�υ1882, η ��υλή σε διαδ��ικές συνε-δριάσεις ε�ετά"ει λεπτ�μερειακά

την κατασκευή καιν�ύργιων σιδηρ�-δρ�μικών διαδρ�μών μεγάλων απ�-στάσεων. O μεγαλύτερ�ς �ρ�ν�ςτων συ"ητήσεων α�ιερώνεται στη�ασική δια�ωνία ανάμεσα στην κυ-�έρνηση τ�υ X. Tρικ�ύπη και στην α-ντιπ�λίτευση σ�ετικά με τ� πλάτ�ςτων γραμμών. H κυ�έρνηση πρ�τιμάτην κατασκευή «μετρικής» γραμμής,δηλαδή με απ�σταση μετα�ύ τω σι-δηρ�τρ��ιών ίση πρ�ς 1 μέτρ�, ενώη αντιπ�λίτευση πρ�τιμά την λεγ�-μενη πλατιά ή «διεθνή» γραμμή, μεαπ�σταση μετα�ύ των σιδηρ�τρ�-�ιών ίση πρ�ς 1,44 μέτρα.

Aπ� πρώτη ματιά ίσως δίνεται η ε-ντύπωση πως αυτή η διάσταση απ�-ψεων απ�τελεί �υσιαστικά μια λε-πτ�μέρεια, η πραγματικ�τητα �μωςείναι δια��ρετική. H «μετρική»γραμμή έ�ει ως συνέπεια τε�νικά σι-δηρ�δρ�μικά έργα (γέ�υρες, σή-ραγγες, κ.α.) π�λύ μικρ�τερ�υ κ�-στ�υς, ενώ η «διεθνής» υπερτερείσε ευστάθεια και σε ανάπτυ�η μεγα-λύτερης τα�ύτητας. Tελικά επικρά-τησε η άπ�ψη της κυ�ερνήσεως, α-��ύ τα �ικ�ν�μικά πλε�νεκτήματα

Eπιμέλεια α$ιερώματς:

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 3

Σιδηρ�δρ�μικ�ς �άρτης των αρ�ών τ�υ αιώνα μας π�υ δεί�νει κυρίως τ� δίκτυ�των «Eλληνικών Σιδηρ�δρ�μων» διαδρ�μής Aθήνα - Σύν�ρα (της επ��ής). Πάνωαπ� τα σύν�ρα, με διακεκ�μμένη γραμμή σημειώνεται η πρ��λεπ�μενη σύνδεσημε τα μακεδ�νικά δίκτυα.

T� σήμα της εταιρίας των Σ.Π.A.Π. και � σιδηρ�δρ�μικ�ς �άρτης της εταιρίας (ε-κτύπωση των αρ�ών τ�υ αιώνα).

της «μετρικής» γραμμής ήταν ε�αι-ρετικά μεγάλα, ενώ τα μει�νεκτήμα-τά της δεν ήταν τ�σ� έντ�να �σ��αίν�νταν.

T�πικές διαδρ�μές

Παράλληλα, η εδα�ική ιδι�μ�ρ�ίατης �ώρας μας, σε συνδυασμ� με τιςήδη διαμ�ρ�ωμένες συγκ�ινωνιακέςσυνθήκες ως πρ�ς τις θαλάσσιες με-τα��ρές, συντέλεσαν ώστε να μηνπρ�τιμηθεί η κατασκευή εν�ς μεγά-λ�υ και ενιαί�υ πλέγματ�ς σιδηρ�-δρ�μικών γραμμών π�υ θα συνδέειτις περισσ�τερες π�λεις της τ�τεελληνικής επικράτειας, αλλά π�λλώνμικρών τ�πικών και αυτ�ν�μων δι-κτύων τα �π�ία θα συνέδεαν τις π�-λεις και τις πεδινές περι��ές της εν-δ��ώρας με τα πλησιέστερα μεγάλαλιμάνια.

Kι αυτ�, επειδή εί�ε ήδη αναπτυ-�θεί σε π�λύ μεγάλ� �αθμ� η ατμ�-πλ�ϊκή συγκ�ινωνία, η �π�ία σταπλαίσια των δυνατ�τήτων της, ε�υ-πηρετ�ύσε π�λύ ικαν�π�ιητικά.Eτσι, εν ένας επι�άτης ήθελε να τα-�ιδέψει απ� μια π�λη σε άλλη, αρκε-τά απ�μακρυσμένες μετα�ύ τ�υς,�ρησιμ�π�ι�ύσε διαδ��ικά τρέν� καιατμ�πλ�ι�. Tα ανάλ�γα ίσ�υαν και O σταθμ�ς Kαλαμπάκας σε μια επ��ή π�υ στη θύμιση των μεγαλυτέρων είναι ανάμικτη με τη μυρ�υδιά τ�υ κάρ��υν�υ, τα

σ�υρίγματα, τα αγκ�μα�ητά των ατμ�μη�ανών και τη σάλπιγγα τ�υ σταθμάρ�η (αρ�εί� Tάσ�υ K�ρ��έση).


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

για τη μετα��ρά των εμπ�ρευμάτων.Πρέπει επίσης να πρ�σθέσ�υμε �τι�ι μετα��ρές πρ�ς και απ� ε�ωτερι-κ� πραγματ�π�ι�ύνταν απ�κλειστι-κά με ατμ�πλ�ια, δεδ�μέν�υ �τι μέ-�ρι τ� 1920 δεν εί�ε λειτ�υργήσει α-κ�μη η σιδηρ�δρ�μική γραμμή π�υθα ένωνε την Eλλάδα με τις �αλκανι-κές και κατ’ επέκταση με τις υπ�λ�ι-πες ευρωπαϊκές �ώρες.

H κατασκευή των πρώτων μας σι-δηρ�δρ�μικών δικτύων ακ�λ�υθ�ύ-σε κατά καν�να την επ�μενη διαδι-κασία. H κυ�έρνηση επέλεγε τις κα-τάλληλες σιδηρ�δρ�μικές διαδρ�-μές. Πραγματ�π�ι�ταν δημ�σι�ςδιαγωνισμ�ς στ�ν �π�ί� λάμ�ανανμέρ�ς ελληνες και �έν�ι κε�αλαι�ύ-��ι. Στη σύμ�αση π�υ υπ�γρα��τανμετα�ύ τ�υ κράτ�υς και τ�υ τελικ�ύμει�δ�τη περιλαμ�άν�νταν �ι τε�νι-κές πρ�διαγρα�ές, �ι �ικ�ν�μικές υ-π��ρεώσεις των δύ� μερών καθώςκαι �ι συνθήκες της μελλ�ντικής εκ-μεταλλεύσεώς τ�υ υπ� κατασκευήδικτύ�υ.

O εργ�λήπτης-�ρηματ�δ�της π�υαναλάμ�ανε την κατασκευή συνερ-γα"�ταν με α�ι�πιστη �ένη κατα-σκευαστική εταιρία και πρ��ωρ�ύσεστην υλ�π�ίηση τ�υ έργ�υ. Tέλ�ς, �εργ�λήπτης παρέδιδε τ� �λ�κληρω-μέν� πλέ�ν έργ� σε ελληνική εταιρίαεκμεταλλεύσεως, η �π�ία εί�ε ιδρυ-θεί στ� μετα�ύ γι’ αυτ� τ� σκ�π�.Mέτ��ι της εταιρίας ήταν �ασικατράπε"ες αλλά και Eλληνες κε�αλαι-�ύ��ι, �ι περισσ�τερ�ι κάτ�ικ�ι τ�υε�ωτερικ�ύ.

Σιδηρ�δρ�μικά δίκτυα

Eκτ�ς τ�υ δικτύ�υ Aθήνας – Πει-ραιά τ� �π�ί� ήδη ανα�έραμε, τα υ-π�λ�ιπα σιδηρ�δρ�μικά δίκτυα, π�υ

�πως είπαμε ε�υπηρετ�ύσαν τ�πι-κές διαδρ�μές, ήταν τα επ�μενα:

«Σιδηρ�δρ�μ�ι Θεσσαλίας» (Σ.Θ.).Oι γραμμές τ�υς �εκιν�ύσαν απ� τ�B�λ�, έ�θαναν στ� Bελεστίν�, καικατ�πιν διακλαδί"�νταν σε δύ� με-γάλα σκέλη. T� ένα πρ��ωρ�ύσε ��-ρει�δυτικά και κατέληγε στη Λάρισα.T� άλλ� πρ��ωρ�ύσε δυτικά, διερ-��ταν απ� τα Φάρσαλα και την Kαρ-δίτσα, συνέ�ι"ε ��ρει�δυτικά, διερ-��ταν απ� τα Tρίκαλα και κατέληγεστην Kαλαμπάκα. H κατασκευή τ�υδικτύ�υ �εκίνησε τ� 1882, δηλαδή α-μέσως μετά την απελευθέρωση τηςΘεσσαλίας, και τελείωσε τ� 1886. T�μήκ�ς της διαδρ�μής απ� B�λ� μέ-�ρι Λάρισα ήταν 60 �ιλι�μετρα, και α-

π� B�λ� μέ�ρι Kαλαμπάκα 160. Kατ’αυτ�ν τ�ν τρ�π� συνδέθηκε σιδηρ�-δρ�μικά τ� μεγάλ� λιμάνι τ�υ Παγα-σητικ�ύ τ�σ� με τ� ανατ�λικ� �σ�και με τ� δυτικ� τμήμα της θεσσαλι-κής πεδιάδας.

Στ� ίδι� δίκτυ� ανήκει και η σιδη-ρ�δρ�μική γραμμή π�υ ενώνει τ�B�λ� με τ� �ωρι� Mηλιές τ�υ Πηλί-�υ. H γραμμή αυτή είναι π�λύ στενή,με πλάτ�ς μετα�ύ των σιδηρ�τρ�-�ιών 60 εκατ�στά τ�υ μέτρ�υ και κα-τασκευάστηκε σε δύ� �άσεις. T�πρώτ� τμήμα της μέ�ρι τα Λε�ώνια,την περί�δ� 1894–95, και τ� υπ�λ�ι-π� την περί�δ� 1902–03.

«Σιδηρ�δρ�μ�ι Πειραιώς – Aθηνών– Πελ�π�ννήσ�υ» (Σ.Π.A.Π.). Oι σιδη-

ρ�δρ�μικές γραμμές αυτ�ύ τ�υ δι-κτύ�υ �εκιν�ύσαν απ� τ�ν Πειραιά,διέρ��νταν απ� την Aθήνα, Eλευσί-να, Mέγαρα, και ένωναν την Aττικήμε την Πελ�π�ννησ�. Περν�ύσαν τηγέ�υρα τ�υ Iσθμ�ύ, έ�θαναν στηνK�ρινθ� και, κάν�ντας έναν τερά-στι� κύκλ� περιμετρικά της Πελ�-π�ννήσ�υ, κατέληγαν πάλι στην ίδιαπ�λη. K�ρινθ�ς – Aίγι� – Πάτρα –Πύργ�ς – Kαλαμάτα – Tρίπ�λη –Aργ�ς – K�ρινθ�ς. H κατασκευή τ�υδικτύ�υ άρ�ισε τ� 1882 και τελείωσετ� 1904, α��ύ αντιμετώπισε π�λλέςδυσ�έρειες. Oι διαδρ�μές παραδίδ�-νταν στ� επι�ατικ� κ�ιν� τμηματικά.Eίναι �αρακτηριστικ� �τι τ� πρώτ�τμήμα π�υ παραδ�θηκε στην κυκλ�-��ρία είναι η διαδρ�μή K�ρινθ�ς –Kαλαμάκι (1884). Kι αυτ� δι�τι υπήρ-�ε μεγάλη ανάγκη να ενωθεί, έστωκαι σιδηρ�δρ�μικά, � K�ρινθιακ�ς μετ� Σαρωνικ� K�λπ�, ώστε τα ατμ�-πλ�ια π�υ έρ��νταν απ� τ� I�νι� ναμην υπ��ρεών�νται να κάν�υν τ�γύρ� της Πελ�π�ννήσ�υ. Oι επι�ά-τες απ��ι�ά"�νταν στην K�ρινθ�,μετα�έρ�νταν σιδηρ�δρ�μικά μέ�ριτ� Kαλαμάκι �π�υ άλλ� ατμ�πλ�ι�τ�υς μετέ�ερε μέ�ρι τ�ν Πειραιά. Hδιώρυγα τ�υ Iσθμ�ύ άν�ι�ε λίγα �ρ�-νια αργ�τερα, τ� 1893.

H κατασκευή τ�υ δικτύ�υ τα πρώ-τα �ρ�νια πρ��ωρ�ύσε καν�νικά.Aργ�τερα, μερικ�ί εργ�λήπτες δενήταν �ικ�ν�μικά σε θέση να συνε�ί-σ�υν, �π�τε τ� έργ� αναλαμ�αν�ταναπ� άλλ�υς, α��ύ �μως μεσ�λα��ύ-σαν μεγάλα διαστήματα καθυστερή-σεων. Σημειών�υμε ακ�μη �τι η δια-δρ�μή απ� Mύλ�υς Nαυπλί�υ μέ�ριKαλαμάτα πρ��ρι"�ταν να υπα�θείσε εταιρία εντελώς ανε�άρτητη απ�τ�υς Σ.Π.A.Π. με την επωνυμία «Σι-δηρ�δρ�μ�ι Mεσημ�ρινής Eλλάδ�ς»(Σ.M.E.). Ωστ�σ� � εργ�λήπτης π�υανέλα�ε την κατασκευή της δενμπ�ρεσε να ανταπ�κριθεί και έτσι ηδιαδρ�μή αυτή π�λύ γρήγ�ρα ενσω-ματώθηκε στ�υς Σ.Π.A.Π.

T� συν�λικ� μήκ�ς της �ασικήςδιαδρ�μής, μα"ί με τ� τμήμα Πειραι-άς - K�ρινθ�ς είναι 650 �ιλι�μετρα.

T� «θηρί�», τ� «ράθυμ� στ�υς ανή��ρ�υς και γρήγ�ρ� στ�υς κατή��ρ�υς», διασ�ί!�ντας την �δ� 3ης Σεπτεμ�ρί�υ. Aθή-να 1920 (αρ�εί� K. Tρίπ�υ).

Δ�κιμή αντ��ής γέ�υρας των Σιδηρ�δρ�μων Θεσσαλίας (B�λ�υ - Kαλαμπάκας). (Aρ�εί� OΣE).


T� πρ�σωπικ� έλ$ης και τε�νίτες τ�υ μη�αν�στασί�υ Aγί�υ Iωάννη Pέντη, τ� 1955. H ατμάμα$α είναι κατασκευής 1953. (Aρ�εί� Δ. Kαπετσώνη).

Aμα$�στ�ι�ία των Σ.E.K. σε γέ�υρα της διαδρ�μής Aθήνα - Λάρισα. Δεκαετία 1950. (Aρ�εί� K. Aνδρ�υλιδάκη).

Kατά καιρ�ύς πάντως τ� δίκτυ� συ-μπληρώνεται και με μικρές διακλα-δώσεις, �πως �αίνεται στ�ν πίνακα.

Mια τελευταία διακλάδωση απ�τ�ν Iσθμ� μέ�ρι τ� Λ�υτράκι κατα-σκευάσθηκε τη δεκαετία τ�υ 1950.Oλες �ι διακλαδώσεις είναι μετρικήςγραμμής, εκτ�ς της διαδρ�μής Δια-κ��τ�-Kαλά�ρυτα �π�υ η απ�στασημετα�ύ των σιδηρ�τρ��ιών είναι 75εκατ�στά τ�υ μέτρ�υ. H διαδρ�μήαυτή ανήκει μεν στ�υς Σ.Π.A.Π. αλλάλειτ�υργεί εντελώς ανε�άρτητα, μεμη�ανές και �αγ�νια π�λύ μικρ�τε-ρα, πρ�σαρμ�σμένα στ� στεν� πλά-τ�ς. Oι μικρ�σκ�πικ�ί συρμ�ί τηςδιασ�ί"�υν την άγρια �αράδρα τ�υB�ραϊκ�ύ π�ταμ�ύ, πρ�σ�έρ�νταςστ�ν επι�άτη ένα γρα�ικ�τατ� τα�ί-δι. Λ�γω της ιδι�μ�ρ�ίας τ�υ εδά-��υς �ι γραμμές παρ�υσιά"�υν με-γάλες ανω�έρειες και κατω�έρειες,με απ�τέλεσμα να υπάρ��υν σημείατης διαδρ�μής �π�υ �ι τρ��ί τωνσυρμών κινδυνεύ�υν να �λισθή-σ�υν. Για να απ��ευ�θεί αυτ�ς �κίνδυν�ς έ�ει τ�π�θετηθεί, ανάμεσαστις σιδηρ�δρ�μικές γραμμές, μιατρίτη π�υ �έρει �δ�ντωση στην πά-νω της επι�άνεια. Oταν περνά τ�τρέν�, η �δ�ντωση εμπλέκεται σεκατάλληλ� μη�ανισμ� π�υ υπάρ�ει




στ� κάτω μέρ�ς της μη�ανής, και έ-τσι απ��εύγεται η �λίσθηση. H �δ�-ντωτή αυτή γραμμή η �π�ία υπάρ�εισε τρία σημεία της διαδρ�μής είναι ηαιτία π�υ � σιδηρ�δρ�μ�ς Διακ�-�τ�ύ-Kαλα�ρύτων �ν�μά"εται «�δ�-ντωτ�ς».

«Σιδηρ�δρ�μ�ι Πύργ�υ-Kατακώ-λ�υ (Σ.ΠY.K.). Πρ�κειται για μικρ� δί-κτυ�, μήκ�υς 12,5 �ιλι�μέτρων, π�υσυνέδεσε τ�ν Πύργ� με τ� επίνει�τ�υ τ� Kατάκωλ� και ανήκει σε αυτ�-ν�μη εταιρία. H λειτ�υργία τ�υ άρ�ι-σε τ� 1883, δηλαδή ένα �ρ�ν� νωρί-τερα απ� την έναρ�η λειτ�υργίαςτ�υ πρώτ�υ τμήματ�ς των Σ.Π.A.Π.Tελικά ενσωματώθηκε στ�υςΣ.Π.A.Π. τ� 1951.

«Σιδηρ�δρ�μ�ι B�ρει�-ΔυτικήςEλλάδ�ς» (Σ.B.Δ.E.). T� δίκτυ� αυτ�εί�ε διαδρ�μή Kρυ�νέρι-Mεσ�λ�γγι-Aγρίνι�, με συν�λικ� μήκ�ς 61 �ιλι�-μετρα. Kατασκευάστηκε γύρω στα1890, ενώ μικρές διακλαδώσεις τ�υπρ�ς τ�ν A�ελώ�, πρ�ς τ� εσωτερι-κ� της π�λεως τ�υ Mεσ�λ�γγί�υ καιπρ�ς πλησιέστερα �ωριά κατασκευ-άστηκαν μεταγενέστερα. Xαρακτη-ριστικ� τ�υ δικτύ�υ είναι �τι η εται-ρία των Σ.B.Δ.E. εί�ε στην κατ��ήτης ατμ�πλ�ι� για τη μετα��ρά επι-�ατών και εμπ�ρευμάτων απ� την α-π��άθρα τ�υ �ωρι�ύ Kρυ�νέρι στ�λιμάνι της Πάτρας �π�υ υπήρ�ε επί-σης σταθμ�ς της εταιρίας. OιΣ.B.Δ.E. ενσωματώθηκαν στ�υςΣ.Π.A.Π. τ� 1952.

«Σιδηρ�δρ�μ�ι Aττικής» (Σ.A.). T�δίκτυ� αυτ� κατασκευάστηκε απ�την Eταιρία Mεταλλ�υργείων Λαυρί-�υ τ� 1885, και συνέδεε την πρωτεύ-�υσα με την Kη�ισιά και τ� Λαύρι�.Στην αρ�ή � σταθμ�ς της Aθήνας�ρισκ�ταν στην πλατεία Aττικής, ε-νώ τ� 1889 μετα�έρθηκε στη πλα-τεία Λαυρί�υ.

T� ένα σκέλ�ς της γραμμής π�υ�εκιν�ύσε απ� την Aθήνα και έ�θανεστην Kη�ισιά εί�ε μήκ�ς 15 �ιλι�με-τρα. T� δεύτερ� σκέλ�ς απ�τελ�ύσεδιακλάδωση π�υ �εκιν�ύσε απ� τ�Hράκλει�, διέσ�ι"ε K�ρωπί, Mαρκ�-π�υλ�, Kερατέα και κατέληγε στ�Λαύρι�. H διαδρ�μή Aθήνα-Λαύρι�εί�ε μήκ�ς 64 �ιλι�μετρα. T� 1925 τ�τμήμα Aθήνα-Kη�ισιά αναλαμ�άνε-ται απ� τ�υς ηλεκτρικ�ύς σιδηρ�-δρ�μ�υς, ενώ τ� 1929 ε�αγ�ρά"εταιαπ� τ�υς Σ.Π.A.Π. τ� άλλ� τμήμα,Hράκλει�-Λαύρι�.

«Eλληνικ�ί Σιδηρ�δρ�μ�ι» (E.Σ.).Πρ�κειται για τ� μεγάλ� δίκτυ� «διε-θν�ύς» γραμμής, με διαδρ�μή Πει-ραιάς - Θή�α - Λει�αδιά - Λιαν�κλάδι- Λάρισα - Παπαπ�ύλι (τα τ�τε ελλη-ν�τ�υρκικά σύν�ρα). Mήκ�ς διαδρ�-μής περίπ�υ 400 �ιλι�μετρα. Eκτ�ςαπ� τ� �ασικ� δίκτυ� κατασκευά-στηκαν και δύ� διακλαδώσεις: Σ�η-ματάρι - Xαλκίδα και Λιαν�κλάδι -Στυλίδα με μήκ�ς 22 �ιλι�μετρα ηκάθε μια. Oι εργασίες κατασκευής�εκίνησαν τ� 1900 και �λ�κληρώθη-καν τ� 1909.

H κατασκευή τ�υ δικτύ�υ κρίθηκεαπαραίτητη για δύ� λ�γ�υς. O έναςείναι �τι ήταν αναγκαία, απ� στρα-τιωτική άπ�ψη, η σύνδεση της πρω-τεύ�υσας με τα σύν�ρα, και � άλλ�ςείναι �τι ωρίμα"ε συνε�ώς η ιδέα της

σιδηρ�δρ�μικής συνδέσεως της �ώ-ρας μας με τ� ε�ωτερικ�.

Mε τ�υς Bαλκανικ�ύς Π�λέμ�υςτ�υ 1912-13 απελευθερώνεται η Mα-κεδ�νία, �π�τε τα σιδηρ�δρ�μικάτης δίκτυα, παρά τις δυσ�έρειες ε-�αιτίας της π�λεμικής καταστάσεως,υπάγ�νται �αθμιαία υπ� ελληνική δι-�ίκηση. Aπ�τέλεσμα αυτ�ύ είναι η ά-μεση ανάγκη συνδέσεως των δι-κτύων της ν�τιας Eλλάδας με τα Mα-

κεδ�νικά. Tην περί�δ� 1914-18, κατάτη διάρκεια τ�υ A΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέ-μ�υ, κατασκευά"εται η «ενωτική»γραμμή Παπαπ�ύλι - Kατερίνη - Πλα-τύ, συν�λικ�ύ μήκ�υς 136 �ιλι�μέ-τρων και κατ’ αυτ�ν τ�ν τρ�π� πραγ-ματ�π�ιείται επιτέλ�υς η σιδηρ�-δρ�μική σύνδεση της �ώρας μας μετα δίκτυα τ�υ ε�ωτερικ�ύ.

T� 1920 ιδρύεται η εταιρία των«Σιδηρ�δρ�μων Eλληνικ�ύ Kρά-

τ�υς» (Σ.E.K.) στην �π�ία ενσωμα-τών�νται σιγά σιγά �λα τα επι μέ-ρ�υς σιδηρ�δρ�μικά δίκτυα γραμ-μών «διεθν�ύς» πλάτ�υς, ενώ την1η I�υλί�υ τ�υ ίδι�υ �ρ�ν�υ αρ�ί"ειη κυκλ��ρία της τα�είας αμα��-στ�ι�ίας Aθήνα - Παρίσι.

Mετά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� �ισυγκ�ινωνιακές συνθήκες έ��υν με-τα�ληθεί αισθητά. H λειτ�υργία τωνμικρ�ύ μήκ�υς δικτύων είναι πλέ�ν

Παλαι� τρέν� των ΣΠAΠ στ� σταθμ� Nαυπλί�υ.Δεκαετία 1890.

Aτμ�μη�ανή της Eλληνικής Eταιρείας Mεταλλείων Λαυρί�υ, στην Kαμάρι!α, �γαίν�ντας απ� την πρώτη σιδηρ�δρ�μική σή-ραγγα της Eλλάδ�ς, μήκ�υς 265,25 μ. Aρ�ές τ�υ αιώνα.


H αμα$�στ�ι�ία Simplon Orient Express (Aθήνα-Παρίσι) διασ�ί!ει τη γέ�υρα τ�υ Γ�ργ�π�τάμ�υ. Kαρτ-π�στάλ δεκαετίας 1930.

ασύμ��ρη και ίσως � μ�ν�ς τρ�π�ςδιασώσεώς τ�υς είναι η υπαγωγήτ�υς στα μεγαλύτερα. E�ει ήδη ανα-�ερθεί �τι �ι σιδηρ�δρ�μ�ι Πύργ�υ -Kατακώλ�υ, B�ρει�δυτικής Eλλάδαςκαι Aττικής ενσωματώθηκαν τελικάμε τ�υς Σ.Π.A.Π. Eπίσης, �ι σιδηρ�-δρ�μ�ι Θεσσαλίας ενσωματών�νταιτ� 1955 με τ�υς Σ.E.K. H τελευταίαμετα��λή πραγματ�π�ιείται τ� 1971,με την ίδρυση τ�υ Oργανισμ�ύ Σιδη-ρ�δρ�μων Eλλάδ�ς (O.Σ.E.) στ�ν �-π�ί� υπάγ�νται �λα τα σιδηρ�δρ�μι-κά μας δίκτυα εκτ�ς απ� εκείν� τωνηλεκτρικών σιδηρ�δρ�μων, π�υ ε�α-κ�λ�υθεί να παραμένει ανε�άρτητ�,ως αστικ�.

Aλλες �ρήσεις

Xρειά"εται να συμπληρώσ�υμε �τιεκτ�ς απ� τα δίκτυα π�υ περιγράψα-με, �ρησιμ�π�ιήθηκαν σιδηρ�δρ�μ�ικαι σε �ρισμένες άλλες π�λύ �αρα-κτηριστικές περιπτώσεις:

Tη δεκαετία τ�υ 1870, πριν ακ�μη�εκινήσει η κατασκευή των δικτύων1 ως 6, �ι μεταλλ�υργικές εταιρίεςτ�υ Λαυρί�υ κατασκεύασαν σιδηρ�-δρ�μ�υς π�υ ένωναν τα σημεία ε��-ρύ�εως τ�υ μεταλλεύματ�ς με ταεργ�στάσια επε�εργασίας τ�υ κα-θώς και με τις απ��άθρες τ�υ λιμα-νι�ύ. Oι γραμμές αυτές ήταν μετρι-κ�ύ πλάτ�υς. Aλλες γραμμές πι�στενές εισ�ωρ�ύσαν μέσα στις σή-ραγγες των �ρυ�είων και �ρησίμευ-αν για τη μετα��ρά τ�υ μεταλλεύμα-τ�ς με �αγ�νέτα, απ� τα �άθη των �-ρυ�είων μέ�ρι την έ��δ� τ�υς.

Kατά τη διάρκεια της διαν�ί�εωςτης διώρυγας τ�υ Iσθμ�ύ της K�ρίν-θ�υ �ρησιμ�π�ιήθηκαν τρένα και μά-

λιστα με γραμμές «διεθν�ύς» πλά-τ�υς, για τη μετα��ρά των ά�ρη-στων �ωμάτων στα δυ� άκρα τ�υIσθμ�ύ και απ� εκεί με πλ�ία στη θά-λασσα.

Tα ��ήματα της εταιρίας «Tρ��ι�-δρ�μων (τραμ) Aθηνών - Πειραιώς -Περι�ώρων» στις τελευταίες δεκαε-τίες τ�υ περασμέν�υ αιώνα και στις

αρ�ές τ�υ αιώνα μας, ήταν ατμ�κί-νητα πριν ηλεκτρ�κινηθ�ύν (γραμ-μές μετρικ�ύ πλάτ�υς).

Kατά πληρ��ρίες, μικρ� σιδηρ�-δρ�μικ� δίκτυ� μήκ�υς 6 �ιλι�μέ-τρων με στεν� πλάτ�ς γραμμών λει-τ�ύργησε και στην περι��ή Hρακλεί-�υ Kρήτης, τη δεκαετία 1925-35.

Στις αρ�ές τ�υ αιώνα μας �ρησιμ�-

π�ιήθηκαν τρένα, μετρικ�ύ αλλά καιστεν�τερ�υ πλάτ�υς, στην εταιρίαMαγνησίτη στη λίμνη Eυ��ίας καιστην εταιρία Mαρμάρων (διαδρ�μήKη�ισιά - Δι�νυσ�ς). Tέλ�ς, ατμ�κί-νητα τρένα με γραμμές μετρικ�ύπλάτ�υς �ρησιμ�π�ιήθηκαν και στα�ρυ�εία Aλι�ερί�υ, την εικ�σαετία1950 - 1970.

Kατασκευή της σιδηρ�δρ�μικής γέ�υρας Mπράλ�υ, 1906. (Aρ�εί� κ. Aνδρ�υλιδάκη).


T� τρέν� στη Bρει� EλλάδαH ε�έλι�η τυ σιδηρδρμικύ δικτύυ απ� την κατασκευή της πρώτης γραμμής έως σήμερα

T�υ Δημήτρη Παπαδημητρί�υ

Yπ�πρ�ϊσταμέν�υ Yπηρεσίας OΣE / ΔιεύθυνσηΠερι�ερείας Mακεδ�νίας - Θράκης

H ΠPΩTH κατασκευή σιδηρ�δρ�μι-κής γραμμής στα κατε��μενα απ�την �θωμανική αυτ�κρατ�ρία εδά-�η, π�υ στη συνέ�εια περιήλθανστην Eλλάδα, άρ�ισε τ� 1871 με τηστρώση της γραμμής Θεσσαλ�νί-κης - Σκ�πίων, μήκ�υς 243 �λμ. Hγραμμή �λ�κληρώθηκε τ� 1873.Eναν �ρ�ν� αργ�τερα δ�θηκε στηνεκμετάλλευση και η διακλάδωσητης γραμμής Kωνσταντιν�ύπ�λης= Σεράμπεϋ - Mπέλ�#α (σύν�ραB�υλγαρίας - Aνατ�λικής Pωμυ-λίας), απ� K�ύλελι - Mπ�υργκά$(Πύθι�) πρ�ς τ� Δεδέ - αγάτς (Aλε-&ανδρ�ύπ�λη). H �ρηματ�δ�τησητων έργων κατασκευής ε&ασ�αλί-στηκε απ� την εταιρία π�υ ίδρυσε� Bαρών�ς Maurice de Hirsch, τρα-πε$ίτης με διεθνείς διασυνδέσειςστ�υς �ικ�ν�μικ�ύς και π�λιτικ�ύςκύκλ�υς της επ��ής.

Oι συνδέσεις της Θεσσαλ�νίκηςκαι της Aλε&ανδρ�ύπ�λης με τηνενδ��ώρα, παρέμειναν ενδ�#αλ-κάνιες υπ�θέσεις έως τ� 1888, �-π�τε, με την �λ�κλήρωση των τμη-μάτων των γραμμών π�υ έλειπαν,επιτεύ�θηκε τελικά η ένωσή τ�υςμε τα μεγάλα αστικά κέντρα τηςκεντρικής και δυτικής Eυρώπης.

H σύνδεση, των ακραίων αυτώνσημείων με τ�υς ευρωπαϊκ�ύς σι-δηρ�δρ�μ�υς, υπήρ&ε σημαντικ�γεγ�ν�ς, δεδ�μέν�υ �τι �ι γραμ-μές αυτές απ�τελ�ύν τ�υς κύρι-�υς ά&�νες της μετα��ρικής ε&υ-πηρέτησης στα διά��ρα διαμερί-σματα τ�υ #αλκανικ�ύ �ώρ�υ έωςσήμερα. T� πρώτ� τρέν� στη Θεσ-σαλ�νίκη έ�τασε στις 7/19 Mαΐ�υ1888 μετα�έρ�ντας εκατ� περίπ�υευρωπαϊκές πρ�σωπικ�τητες καινέα ήθη.

Στην εταιρία των Aνατ�λικών Σι-δηρ�δρ�μων (Chemins de FerOrientaux) π�υ εκμεταλλευ�ταν τιςπι� πάνω γραμμές στ�ν �θωμαν�-κρατ�ύμεν� �ώρ�, δ�θηκαν μ�ν�-πωλιακά, στα λιμάνια Θεσσαλ�νί-κης και Aλε&ανδρ�ύπ�λης, μεγάλαπρ�ν�μια για να γίν�υν �ι κυρι�τε-ρες πρ�σ#άσεις της �θωμανικήςαυτ�κρατ�ρίας πρ�ς την Eυρώπηκαι αυτής πρ�ς �λες τις παραμεσ�-γειακές �ώρες. T� 1892 �μιλ�ς κε-�αλαι�ύ�ων της Deutsche Bank α-νέλα#ε τη σιδηρ�δρ�μική σύνδεσητης Θεσσαλ�νίκης με τ� M�ναστή-ρι, δεύτερ� κέντρ� εμπ�ρικής,στρατιωτικής και �ικ�ν�μικής ση-μασίας της Mακεδ�νίας μετά τηΘεσσαλ�νίκη.

H γραμμή μήκ�υς 219 �λμ. �λ�-κληρώθηκε τ� 1894 με πρ�#λέψειςανάπτυ&ης και πρ�έκτασής της έ-ως την Aδριατική. Στα 1896 τ� σι-δηρ�δρ�μικ� δίκτυ� επεκτάθηκε

O σιδηρ�δρ�μικ�ς σταθμ�ς της Bέρ�ιας στις αρ�ές τ�υ αιώνα, �ταν η π�λη ήταν γνωστή και ως «Kαρα�έρια» επί T�υρκ�-κρατίας. (Φωτ: απ� τ� �ι�λί� «Aλε�άνδρεια. Σιδηρ�δρ�μ�ς και π�λη, 1894-1994», εκδ. Δήμ�υ Aλε�ανδρείας, 1994)

Σταθμ�ς Aνατ�λικών Σιδηρ�δρ�μων Θεσσαλ�νίκης. Kατασκευάστηκε μετά την �λ�κλήρωση της γραμμής Θεσσαλ�νίκης -M�ναστηρί�υ (1894) και ήταν έργ� τ�υ αρ�ιτέκτ�να Πιέτρ� Aριγκ�νι. Kατεδα�ίστηκε στη δεκαετία τ�υ ’50.


Παλιά ατμάμα�α επικε�αλής εμπ�ρικ�ύ συρμ�ύ στ� σταθμ� της Eδεσσας. Δίπλα της αυτ�κινητάμα�α κατασκευής δεκαετίας 1960. (Aρ�εί� A. K�υρμπέλη)

απ� τη Θεσσαλ�νίκη στην ανατ�λι-κή Mακεδ�νία και Θράκη για νασυνδεθεί με την γραμμή Aλε&αν-δρ�υπ�λεως-Πυθί�υ. Eτσι η Θεσ-σαλ�νίκη ε&ασ�άλισε κατευθείανσύνδεση με την Kωνσταντιν�ύπ�-λη μέσω των μεγάλων �ικ�ν�μικώνκέντρων, Σερρών, Δράμας, 0άν-θης, K�μ�τηνής.

EπίτευγμαH σιδηρ�δρ�μική σύνδεση τ�υ

πι� πάνω δικτύ�υ με την πρ� τωνBαλκανικών π�λέμων Eλλάδα κα-θυστέρησε, α��ύ για τ� �θωμανικ�κράτ�ς πρυτάνευε η στρατιωτικήθεώρηση των πραγμάτων. T� #αρυ-σήμαντ� αυτ� σιδηρ�δρ�μικ� επί-τευγμα πραγματ�π�ιήθηκε μετάτην εδα�ική επέκταση της Eλλάδ�ς(19112-1913), μέσα στην τρ�μερήθύελλα τ�υ 1�υ Παγκ�σμί�υ Π�λέ-μ�υ, στις 26-5-1916. H σιδηρ�δρ�-μική �μως συγκ�ινωνία μετα&ύ ν�-τιας και #�ρειας ελληνικής επικρά-τειας λειτ�ύργησε τ� Mάρτι� τ�υ1918, λ�γω τ�υ π�λέμ�υ. Eκτ�τε ηγραμμή Θεσσαλ�νίκης - Aθηνών α-π�τελεί τη σπ�νδυλική στήλη των�ερσαίων συγκ�ινωνιών της �ώρας.

Στη διάρκεια τ�υ A΄ Παγκ�σμί�υΠ�λέμ�υ �ι σύμμα��ι της Entente(Aγγλ�γάλλ�ι) κατασκεύασαν στηMακεδ�νία γραμμές στεν�ύ πλά-

τ�υς 01,60 Decauville για την ε&υ-πηρέτηση των αναγκών τ�υ π�λέ-μ�υ. Oι γραμμές αυτές στην περί�-δ� της ειρήνης περι�ρίστηκαν στιςδιαδρ�μές Σαρακλή - Σταυρ�ύ 66�λμ. και Σκύδρας - Aριδαίας 28 �λμ.απ�τελώντας τη #άση διακίνησηςανθρώπων και αγαθών στην ακτίναδράσης τ�υς. H εκμετάλλευση τηςγραμμής Σαρακλή - Σταυρ�ύ διακ�-πηκε στις 17-8-1947, η δε Σκύδρας -Aριδαίας τ� 1936.

AπελευθέρωσηH επίσημη ε&αγ�ρά απ� τ� ελλη-

νικ� δημ�σι� των δικτύων π�υ πε-ριήλθαν στην κατ��ή τ�υ, μετά τηναπελευθέρωση τ�υ #�ρει�ελλαδι-κ�ύ �ώρ�υ, πραγματ�π�ιήθηκε ωςτ� 1925. Mε ε&αίρεση τη γραμμήAλε&ανδρ�υπ�λεως - Σ#ίλενγραδ,π�υ παρέμεινε σε ιδιωτική εταιρίαμε τ� �ν�μα Γαλλ�ελληνικ�ί Σιδη-ρ�δρ�μ�ι, για να ε&αγ�ρασθεί τελι-κά τ� 1954 σε κατάσταση πλήρ�υςεγκατάλειψης.

Στα 1926 παγιώνεται νέα σιδηρ�-δρ�μική π�λιτική με τ� σ�εδιασμ�νέων σιδηρ�δρ�μικών γραμμών με-τα&ύ των �π�ίων η γραμμή Θεσσα-λ�νίκης-Mυρρίνης, μέσω των ν�-τίων ακτών των λιμνών Aγί�υ Bασι-λεί�υ και B�λ#ης, για τη μείωσητ�υ �ρ�ν�υ διαδρ�μής πρ�ς την

Aλε&ανδρ�ύπ�λη. Tα πρώτα έργατης γραμμής άρ�ισαν τ� 1937 μετην �λ�κλήρωση κατασκευής τ�υτμήματ�ς Aμ�ίπ�λης-Mυρρίνηςμήκ�υς 26 �λμ. και άλλων τε�νικώνέργων, για να διακ�π�ύν λ�γω τ�υB΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ. T� 1937άρ�ισε και η κατασκευή τ�υ νέ�υ ε-πι#ατικ�ύ σταθμ�ύ Θεσσαλ�νίκηςπ�υ έμελλε να �λ�κληρωθεί μετά30 �ρ�νια.

Στα 1930-31 κατασκευάστηκε ηδιακλάδωση απ� τ� σταθμ� Φλωρί-νης (Aρμεν��ωρί�υ) της γραμμήςΘεσσαλ�νίκης-M�ναστηρί�υ μέ�ριτης �μωνύμ�υ π�λεως μήκ�υς 6�λμ. Aυτ� συνέ#αλε στ� να αναπτυ-�θεί η Φλώρινα σε σημαντικ� κέ-ντρ� των πρ�ς Aλ#ανία και K�ρυ-τσά περι��ών. T�ν Iαν�υάρι� τ�υ1951 άρ�ισε η επέκταση της γραμ-μής Θεσσαλ�νίκης-Φλώρινας, με-τα&ύ Aμυνταί�υ - K�μάν�υ - K�$ά-νης, πρ�κειμέν�υ να τεθεί σε ε-�αρμ�γή η εκμετάλλευση της εκτε-ταμένης λιγνιτικής περι��ής Πτ�-λεμαΐδ�ς και η �ικ�ν�μική μετα��-ρά των δια��ρων μεταλλευμάτωντης περι��ής.

H γραμμή μήκ�υς 59 �λμ. περα-τώθηκε τ� Δεκέμ#ρι� τ�υ 1954 καιήταν μέρ�ς τ�υ τμήματ�ς τηςγραμμής Kαλαμπάκας-K�$άνης-Aμυνταί�υ, π�υ άρ�ισε τ� 1926 και

πρ��ώρησε πρ�ς τ� μέρ�ς της Kα-λαμπάκας �π�υ στρώθηκε γραμμήσε μήκ�ς 17 �λμ.

T� σημεριν� σιδηρ�δρ�μικ� δί-κτυ� τ�υ #�ρει�ελλαδικ�ύ �ώρ�υ�λ�κληρώθηκε τ� 1964 με την κα-τασκευή της γραμμής Σιδηρ�κά-στρ�υ - K�ύλας, μήκ�υς 15 �λμ., γιατη σύνδεση των σιδηρ�δρ�μικώνδικτύων μετα&ύ Eλλάδ�ς - B�υλγα-ρίας και των πέραν αυτής κρατών(P�υμανία, Pωσία, κ.α.). Πιστεύ�υ-με �τι σύντ�μα θα πρ�στεθεί και ησύνδεση της Φλώρινας με τ� Π�-γραδετς, τελευταί� σταθμ� τ�υ αλ-#ανικ�ύ σιδηρ�δρ�μ�υ, για τη λει-τ�υργία τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ ά&�ναΘεσσαλ�νίκης-Φλώρινας-Π�γρα-δετς-Δυρρα�ί�υ και την ε&ασ�άλι-ση των εμπ�ρικών μετα��ρών πρ�ςτην κεντρική Eυρώπη, μέσω Iτα-λίας, με σιδηρ�δρ�μικ� π�ρθμεί�.

Σήμερα $ωτικά συμ�έρ�ντα πε-ρι�ρί$�υν την ελεύθερη επικ�ινω-νία με την Eλλάδα, παρά τ� γεγ�-ν�ς �τι είναι αναγκαία για την �ικ�-ν�μία των �ωρών π�υ γειτ�νεύ�υνμε τ�ν #�ρει�ελλαδικ� �ώρ�. Aυτά,σε συνδυασμ� με τη #ι�μη�ανική α-νάπτυ&η και επι�ειρηματικ�τηταπ�υ αναπτύσσεται στη Mακεδ�νίακαι Θράκη δίν�υν στ� σιδηρ�δρ�μι-κ� δίκτυ� τ�υ #�ρει�ελλαδικ�ύ �ώ-ρ�υ και πάλι ρ�λ� πρωταγωνιστικ�.


Παρ�ν και μέλλ�νΠρ��λήματα και πρ��πτικές εκσυγ�ρ�νισμ�ύ των σιδηρ�δρ�μων

Σύγ�ρ�νη αυτ�κινητάμα�α της γραμμής Διακ��τ�ύ-Kαλα�ρύτων. (Διακρίνεται η �δ�ντωτή γραμμή μετα�ύ των δύ� καν�νι-κών γραμμών).

Tης Aριστέας Mπ�υγάτσ�υ

ΠEΘANAN αλλά δεν τ �έρ υν, άλ-λες α�ημένες στα «νεκρ τα�εία»τρένων, άλλες σε σταθμ ύς, άλλεςπαρατημένες σε κάπ ια διαδρ μήέ�ω απ� τις ράγες και άλλες στα α-μα� στάσια. O λ�γ ς για τις δη�ε-λάμα�ες, τις αυτ κινητάμα�ες καιτις επι�ατάμα�ες τ υ OΣE, π υ Oργανισμ�ς τις εντάσσει στ «στ�-λ τ υ», αν και σε π σ στ� 70% εί-ναι ηλικίας 20 έως 35 ετών, �ταν μέσ ς �ρ ς �ωής έ#ει πρ σδι ρι-στεί σε 30 #ρ�νια. Mάλιστα, για ναεπιτευ#θεί τ μά�ιμ υμ της μακρ -�ι�τητας η Διεθνής Eνωση Σιδηρ -δρ�μων θέτει ως πρ ϋπ�θεση τησ �αρή επισκευή στην ηλικία των15 ετών.

Πάντως, ι μη#ανές τ υ OΣE καιτα παρατημένα εδώ και εκεί �αγ�-

νια π υ σκ υριά� υν λεηλατ ύμε-να � υν μια νέα δική τ υς ιστ ρία,με τ υς #τύπ υς της �ωής: τωνπαιδιών π υ ακ�μα παί� υν στα α-ραγμένα �αγ�νια κάπ υ στη γειτ -νιά τ υς· των λαθρ μεταναστώνπ υ �ρίσκ υν εκεί κατα�ύγι απ�τ υς κατατρεγμ ύς των ημεδα-πών· των παιδιών π υ πρ στίθενταιστη λίστα των νεκρών απ� ναρκω-τικά και «συνυπ λ γί� νται» στηνακρ αματικ�τητα των M.M.E., τωνηλεκτρ νικών κυρίως.

Στ�λ�ςIσως τ μισ� και παραπάνω απ�

τ στ�λ π υ καταγρά�ει στα μη-τρώα τ υ OΣE να �ρίσκεται σε α-κινησία, μας είπε αρμ�δι ς γενι-κ�ς διευθυντής Eμ. Σάτλας, πρ -σπαθώντας να δώσει μια εικ�να

της πραγματικ�τητας π υ κατα-τάσσει τ τρ #αί υλικ� τ ργανι-σμ ύ στα πλέ ν παρω#ημένα τηςEυρώπης.

Στ στ�λ τ υ OΣE περιλαμ�ά-νει:

� 135 δη�ελάμα�ες π ρείας 12δια� ρετικών τύπων.

� 65 δη�ελάμα�ες ελιγμών 4 δια-� ρετικών τύπων.

� 75 αυτ κινητάμα�ες 10 δια� -ρετικών τύπων.

� 30 συρμ ύς Intercity 2 δια� -ρετικών τύπων.

� 6 συρμ ύς δ ντωτ ύς 2 δια-� ρετικών τύπων.

� 337 επι�ατάμα�ες 20 δια� ρε-τικών τύπων.

� 9.037 � ρτάμα�ες (� ρτηγά�αγ�νια) 100 δια� ρετικών τύπων.

Συνέ�εια στη 12η σελίδα


Aριστερά: H μ�υ-σειακή ατμάμα�αΠελ�π�ννήσ�υ ε-πάνω στην περι-στρ��ική πλάκατ�υ μη�αν�στασί-�υ Πειραιώς. Στιςμπ�ύκες τ�υ μη�α-ν�στασί�υ διακρί-ν�νται δη!ελάμα-�ες. 1993 (Φωτ. A.K�υρμπέλης). Kά-τω αριστερά:Πλημμύρα στ�σταθμ$ τ�υ Πυθί-�υ Θράκης (Φωτ. E.Παπαϊωάνν�υ). Kά-τω: O νε�παραλη-�θείς 5δυμ�ς συρ-μ$ς Intercity (κα-τασκευής 1995) ε-τ�ιμά!εται να �εκι-νήσει απ$ τ� σταθ-μ$ Aγ. Δι�νυσί�υΠειραιώς για τ�πρώτ� τ�υ τα�ίδι.«AIOΛOΣ». Δίπλατ�υ τ� εκθεσιακ$�αγ$νι τ�υ Συλλ$-γ�υ Φίλων Σιδηρ�-δρ$μ�υ με επικε-�αλής δη!ελάμα-�α. 21-6-1995.(Φωτ. M. Bίδ�ς).

Aν στην πρωτ �ανή π λυτυπίατ υ υλικ ύ πρ στεθεί τ #αμηλ� ε-πίπεδ πρ διαγρα�ών και π ι�τη-τας κατασκευής, τ�τε γίνεται εμ-�ανές γιατί OΣE «κινείται» στιςράγες της #αμηλής α�ι πιστίαςπρ ς τ επι�ατικ� κ ιν�.

Bέ�αια, Oργανισμ�ς πληρώνειτις «υπ δεί�εις» υπ υργείων, τα -π ία αντιστάθμι�αν τις εμπ ρικέςσ#έσεις π υ καλλιεργ ύσαν, επι-�άλλ ντας στ ν OΣE αγ ρές τρ -#αί υ υλικ ύ π υ παρήγαγαν κυ-ρίως ι Bαλκανικές και #ώρες τηςBαλκανικής και της Aνατ λικής Eυ-ρώπης. Mάλιστα, σε π λλές περι-πτώσεις έ# υν σταματήσει να πα-ράγ νται ακ�μη και ανταλλακτικάκαι έτσι ι μη#ανές είναι εν α#ρη-στία. T άλλ πρ��λημα της παν-σπερμίας υλικ ύ είναι μεγάλη δα-πάνη π υ πρ καλείται για τη λει-τ υργία και τη συντήρηση.

Mε �λα ταύτα, ένα μέρ ς τ υτρ #αί υ υλικ ύ τ υ OΣE άρ#ισενα ανανεώνεται απ� τ 1983. Eτσι,σήμερα κιν ύνται 30 συρμ ίIntecity, 10 απ� τ υς π ί υς κλι-ματι��μεν ι, 22 πρ αστιακές αυτ -κινητάμα�ες, 35 επι�ατάμα�ες και500 � ρτάμα�ες, με τ μεγαλύτερ μέρ ς τ υς να έ#ει κατασκευαστείστα Eλληνικά Nαυπηγεία και ταNαυπηγεία Eλευσίνας.

T 1997 θα παραλη�θ ύν 15 δη-�ελάμα�ες και 6 ηλεκτράμα�ες τα-#ύτητας 200 km την ώρα, μικρής

κατανάλωσης και υψηλής α�ι πι-στίας. Aλλες 14 ηλεκτράμα�ες και20 αυτ κινητάμα�ες θα αγ ρα-στ ύν μέ#ρι τ 2.000, π�τε θα έ-# υν λ κληρωθεί και τα έργα ηλε-κτρ κίνησης στ ν ά� να Aθήνα -Θεσσαλ νίκη.

Eπειδή �μως τα παθήματα τωνπρ μηθειών στ ί#ησαν αρκετά... έ-γιναν μαθήματα και τώρα OΣEπρ σανατ λί�εται στη σμίκρυνσητης τεράστιας γκάμας υλικών π υαγ�ρα�ε με τ ν περι ρισμ� των τύ-πων μη#ανών στις απ λύτως ανα-γκαίες.

Tελευταία ευκαιρία

H τελευταία ευκαιρία για την α-π κατάσταση τ υ τρέν υ στη συ-νείδηση τ υ επι�ατικ ύ κ ιν ύ έ-#ει ημερ μηνία λή�ης τ τέλ ς τ υ1999, π�τε OΣE θα πρέπει να έ-#ει απ ρρ �ήσει 590 δισ. δρ#. απ�τ B΄ πακέτ Nτελ�ρ. Tαυτ�#ρ να,θα πρέπει να έ#ει λ κληρώσει ταπρ �λεπ�μενα έργα �ελτίωσης τηςυπ δ μής τ υ. O αρ#αι�τερ ς ίσωςδημ�σι ς ργανισμ�ς (1884), π υκινείται ακ�μα στις ράγες τ υ Xα-ρίλα υ Tρικ ύπη, δεν μπ ρεί ναελπί�ει ύτε σε άλλ κ ιν τικ� πα-κέτ , ύτε μπ ρεί πλέ ν να �ασί�ε-ται στις μεγαλ�στ μες διακηρύ�εις�λων των κυ�ερνήσεων, π υ τελι-κά ασκ ύν π λιτική σα�ώς υπέρτ υ αυτ κινήτ υ.

O OΣE, λέει στην «K» γενικ�ς

τ υ διευθυντής Aριστείδης Λά�α-ρης, πρέπει να τρέ�ει αυτή την πε-νταετία, εγκαταλείπ ντας ακ�μακαι την κατεστημένη γρα�ει κρα-τική ενδυμασία τ υ, π υ �ρενάρει�λες τις διαδικασίες υλ π ίησηςτων επενδυτικών τ υ στ�#ων. Πρέ-πει, τ νί�ει κ. Λά�αρης, να αλλά-� υν ι δ μές τ υ OΣE, να αλλά�ει ιδρυτικ�ς τ υ ν�μ ς και να τε-θ ύν σε λειτ υργία ι θυγατρικέςνέων έργων και α�ι π ίησης της α-κίνητης περι υσίας τ υ.

M�ν με ευέλικτες δ μές θα ε�ε-λι#θ ύν τα έργα π υ πραγματ π ι- ύνται στ ν ά� να Aθήνα-θεσσα-λ νίκη-Eιδ μένη, π ί ς μέ#ριτ 1999 στ μεγαλύτερ� τ υ μέρ ςθα διαθέτει διπλή γραμμή, γεγ ν�ςπ υ επιτρέπει την ανάπτυ�η υψη-λών τα#υτήτων. Eτσι, τ τα�ίδι μετρέν Aθήνα-Θεσσαλ νίκη θα μπ -ρεί να πραγματ π ιηθεί σε 4 ώρεςκαι 20 λεπτά. Δυστυ#ώς, δεν μπ -ρ ύμε να π ύμε κάτι ενθαρρυντικ�και για τ δίκτυ της Πελ π ννή-σ υ, �π υ θα διατηρηθεί η μ νήγραμμή εν�ς μέτρ υ, με μικρές�ελτιώσεις...

Eργα

Tα σημαντικ�τερα, ίσως και δυ-σκ λ�τερα, έργα π υ πρ�κειται ναανατεθ ύν εντ�ς τ υ έτ υς είναι:H σήραγγα των Tεμπών και τ υΠλαταμώνα, πρ ϋπ λ γισμ ύ 63δισ. δρ#. H ηλεκτρ κίνηση στ ν ά-

� να Aθήνας-Θεσσαλ νίκης, πρ ϋ-π λ γισμ ύ 60 δισ. δρ#. H σηματ -δ�τηση και τηλεδι ίκηση στα τμή-ματα τ υ ά� να Aθήνας-Θεσσαλ -νίκης π υ δεν έ# υν γίνει, με πρ -τεραι�τητα τ τμήμα Aθήνα-Oιν�η.H δημ πράτηση θα γίνει μέ#ρι τ τέλ ς I υνί υ και θα είναι πρ ϋπ -λ γισμ ύ 40 δισ. δρ#.

Στα σ#έδια τ υ OΣE μετά τ 1999είναι η σιδηρ δρ μική σύνδεσητης K �άνης με τη Bέρ ια (60 #λμ.)και τ υ Aντιρρί υ με την Tιθ ρέα(100 #λμ.). Yπ λ γί�εται �τι σε ση-μερινές τιμές και ι δύ συνδέσειςθα απαιτήσ υν κε�άλαια άνω των100 δισ. δρ#.

Πρ ς τ παρ�ν πάντως OΣE, υ-π #ρηματ δ τ ύμεν ς απ� τ Δη-μ�σι , κατά τ υ π ί υ έ#ει κατα-θέσει τέσσερις αγωγές απαιτώντας173 δισ. δρ#. π υ έπρεπε να εί#ελά�ει απ� τ 1973 μέ#ρι σήμερα,λειτ υργεί με ελλείμματα και δενπρ σδ κά �ελτίωση των εσ�δωντ υ. Aντίθετα, μάλιστα, ι κατ λι-σθήσεις στην περι #ή της Mαλακά-σας σε συνδυασμ� με τ ν π�λεμ στην πρώην Γι υγκ σλα�ία και τ εμπάργκ επέδρασαν αρνητικά σταέσ δα τ υ πρώτ υ τριμήν υ τ υ1995. Oι εισπρά�εις απ� την κίνησητων επι�ατών (Iαν υάρι ς - Mάρ-τι ς) έ�θασαν τ 1,9 δισ. δρ#. ένα-ντι 2,4 δισ. δρ#. πέρσι,ενώ ι εμπ -ρευματικές μετα� ρές τ ίδι διά-στημα απέ�εραν έσ δα 1,2 δισ.δρ#., έναντι 1,6 δισ. δρ#. τ 1994.


Συνέ�εια απ$ την 11η σελίδα

Aμα��στ�ι�ία Intercity σε πέτρινη γέ�υρα στην περι��ή Mπράλ�υ. (Φωτ. A.Kλών�ς).

T� σιδηρ�δρ�μικ$ δίκτυ� μετά την υλ�π�ίηση των έργων τ�υ κ�ιν�τικ�ύ πλαισί-�υ στήρι�ης II και τ�υ Tαμεί�υ Συν��ής. Πηγή: OΣE.

KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στη 14η σελίδα

Eθνική πρσ�ράO ρ�λ�ς των σιδηρ�δρ�μικών και τ�υ τρέν�υ στις μεγάλες στιγμές της ελληνικής ιστ�ρίας

T�υ Zήση Πρωτ�παπά

Yπαλλήλ�υ OΣE, συγγρα�έα-ιστ�ρικ�ύ

ΣHMANTIKOΣ ήταν � ρλ�ς τ�υ σι-δηρ�δρμ�υ στις μεγάλες στιγμέςτ�υ Eθν�υς. T� 1886, κατά τ�ν απ�-κλεισμ της Eλλάδας απ τ�υς στ-λ�υς των Mεγάλων Δυνάμεων, �ιμετα��ρές –π�υ δεν μπ�ρ�ύσαν -λες να γίν�υν θαλασσίως– ε�υπη-ρετήθηκαν απ τα τρένα.

T� 1897, στ�ν ατυ�ή Eλλην�-τ�υρκικ πλεμ� κατά τ�ν �π�ί� ηΘεσσαλία ανακαταλή�θηκε απτ�υς T�ύρκ�υς για ένα �ρν�, �ά-νηκε η σημασία της απ�υσίας σιδη-ρδρ�μ�υ π�υ να συνδέει την Aθή-να με τα σύν�ρα, για την τα�εία με-τα��ρά τ�υ στρατ�ύ. Eλλείψει σι-δηρ�δρ�μικής γραμμής, � στρατςδεν μπ�ρ�ύσε να πρ�λά"ει τις ε�ε-λί�εις, ταν �ι T�ύρκ�ι "ρίσκ�νταν"ρεια της Θεσσαλίας και ήταν εύ-κ�λ� γι’ αυτ�ύς να εισ"άλλ�υν στη�ώρα. Tτε καταδεί�θηκε η α�ίατ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ δικτύ�υ. Kαιείναι γνωστς � λγ�ς για τ�ν �-π�ί� �ι T�ύρκ�ι αντιδρ�ύσαν επίμ�-να στην ένωση τ�υ ελληνικ�ύ δι-κτύ�υ –ταν έ�τασε μέ�ρι Παπα-π�ύλι, τ� 1909– με τ� τ�υρκικ, απΠαπαπ�ύλι έως Πλατύ. Eν�ιωθαντ�ν κίνδυν� π�υ τ�υς απειλ�ύσεκαι γνώρι%αν τι � ελληνικς στρα-τς θα �ρησιμ�π�ι�ύσε αυτήν τηνένωση στην επέλασή τ�υ πρ�ς "�-ράν. Γι’ αυτ και δεν έγινε. Eγινε -μως αργτερα, ταν δεν �ρεια%-ταν πλέ�ν να λη�θεί η έγκριση τηςT�υρκίας...

H αγρ�τική ε�έγερση τ�υ 1910,είναι άλλη μια στιγμή της ελληνικήςιστ�ρίας π�υ συνδέεται με τ�ν σι-δηρδρ�μ� και ειδικτερα με τ� Kι-λελέρ, τ� μικρ αυτ �ωρι επί τηςσιδηρ�δρ�μικής γραμμής Λάρισας -Bλ�υ. Στα τραγικά εκείνα γεγ�ν-τα, � σιδηρδρ�μ�ς �ρησιμ�π�ιείτ�τσ� απ τ�υς επαναστατημέν�υςαγρτες σ� και απ τ�ν στρατπ�υ εκτελ�ύσε διαταγές, σύμ�ωναμε τις επιθυμίες των τσι�λικάδωντης περι��ής. Bασικά σημεία εκκί-νησης υπήρ�αν επίσης �ι σταθμ�ίκαι τα τρένα, κατά��ρτα πτε με α-γρτες και πτε με στρατιώτες, σταγεγ�ντα π�υ πρ�ηγήθηκαν τηςAγρ�τικής ε�έγερσης στην Kαρδί-τσα, στα Tρίκαλα και τη Λάρισα.

Bαλκανικ�ί Π�λεμ�ιH πι� μεγάλη στιγμή τ�υ σιδη-

ρ�δρμ�υ στην ιστ�ρία τ�υEθν�υς έ�θασε τ� 1912, στ�ν A΄Bαλκανικ Πλεμ�, ταν �ι Eλλη-νες κατέλα"αν τη Θεσσαλ�νίκη.Mε τ�ν σιδηρδρ�μ� μετα�έρθη-κε � γκ�ς τ�υ στρατ�ύ πρ�ς "�-ράν, απ τα κέντρα επι"ί"ασηςτης Πελ�π�ννήσ�υ, της Στερεάς

Nυ�θημερ�ν λειτ�υργ�ύσε � σιδηρ�δρ�μ�ς, πρ�κειμέν�υ να ε�υπηρετήσει την πρ�ώθηση τ�υ ελληνικ�ύ στρατ�ύ πρ�ς��ρράν, κατά τ�ν A΄ Bαλκανικ� Π�λεμ�. Πλήρης ήταν η ανταπ�κρισή τ�υ και στ�ν B΄ Bαλκανικ� Π�λεμ�, αυτή τη "�ρά γιατην απώθηση των B�υλγάρων. (Aρ�εί� Tάσ�υ K�ρ��έση)

Θεσσαλ�νίκη. Kατάληψη σιδηρ�δρ�μ�υ απ� τ�ν ελληνικ� στρατ�, κατά τ�ν ελλην�τ�υρκικ� π�λεμ� 1912-1913. (Aρ�εί� Tά-σ�υ K�ρ��έση)


Kατά"�ρτα απ� τραυματίες κατέ"θαναν τα τρένα στην Aθήνα, απ� την επ�μένη της μά�ης τ�υ Kιλκίς. O ελληνικ�ς στρατ�ς ε�ανάγκασε τ�ν ��υλγαρικ� σε υπ��ώ-ρηση και κατέλα�ε την π�λη την 21-6-1913. (Aρ�εί� Z. Πρωτ�παπά)

Eλλάδας και της Θεσσαλίας, ακ-μα και στη γραμμή μετα�ύ Kρυ�-νερί�υ-Aγρινί�υ.

Nυ�θημερν λειτ�υργ�ύσε � σι-δηρδρ�μ�ς για να ε�υπηρετήσειτις μα%ικές μετα��ρές στρατ�ύκατά τη γενική επιστράτευση. Kαιανταπ�κρίθηκε πλήρως ώστε ναγίνει άμεσα η συγκέντρωση καιπρ�ώθηση πρ�ς "�ράν. T� ίδι� έ-γινε και στ�ν B΄ Bαλκανικ Πλε-μ�, αυτή τη ��ρά για την απώθη-ση των B�υλγάρων απ τη Mακε-δ�νία. Tα μέσα ήταν γλίσ�ρα και �ιαπαιτήσεις μεγάλες, αλλά τ� συ-νηθισμέν� σε υπερ"�λική απδ�-ση εργασίας πρ�σωπικ, κατέλα-"ε υπεράνθρωπες πρ�σπάθειεςγια να καλύψει τις ανεπάρκειεςτ�υ υλικ�ύ.

Tην σημασία της πρ�σ��ράςτ�υ σιδηρ�δρμ�υ στ�υς π�λέ-μ�υς τ�υ 1912-13, επι"ε"αιώνει ηέκπλη�η των μελών της γαλλικήςαπ�στ�λής, π�υ μετακλήθηκε τ�1919 για την �ργάνωση των ελλη-νικών σιδηρ�δρμων, ταν πλη-ρ��ρήθηκαν πως υπερπηδήθη-καν �ι ελλείψεις σε υλικ και πωςεπιτεύ�θηκε η τα�εία πρ�ώθησητ�υ στρατ�ύ, κατά τ�υς π�λέμ�υςαυτ�ύς.

Στα γεγ�ντα τ�υ 1915-1917, -ταν κηρύ�θηκαν νέα επιστράτευ-ση λγω τ�υ A΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέ-μ�υ (1914-1918) στ�ν �π�ί� ηEλλάδα τά�θηκε στ� πλευρ της

Aντάντ, στ�ν πλεμ� κατά τηςΓερμανίας, �ι μετακινήσεις τ�υελληνικ�ύ και τ�υ συμμα�ικ�ύστρατ�ύ γινταν με τρένα.

Mικρασιατικήεκστρατεία

1921-1922. Στην MικρασιατικήEκστρατεία κατά την πρ�έλασήτ�υ ελληνικ�ύ στρατ�ύ στην Aνα-τ�λική Θράκη, πέρα απ τ�ν E"ρ�,μέ�ρι τα πρθυρα της Kωνσταντι-ν�ύπ�λης, � σιδηρδρ�μ�ς �ρησι-μ�π�ιήθηκε για τις στρατιωτικέςμετα��ρές. Xρησιμ�π�ιήθηκε επί-σης ως μέσ� για την πρ�σ��ρά �ι-κ�ν�μικής και π�λιτιστικής "�ήθει-ας στ�υς ελληνικ�ύς πληθυσμ�ύςπ�υ %�ύσαν κάτω απ τ�ν τ�υρκικ%υγ. Mετά τη Mικρασιατική Kατα-στρ��ή, κατά την υπ��ώρηση τ�υελληνικ�ύ στρατ�ύ, � σιδηρδρ�-μ�ς τέθηκε στη διάθεση τ�υ στρα-τ�ύ και τ�υ πληθυσμ�ύ.

1940. Mεγάλη ήταν η πρ�σ��ράτ�υ σιδηρδρ�μ�υ και στ�ν Eλλη-ν�ϊταλικ Πλεμ�. Mέσα σε ένα μή-να απ την επίθεση της �ασιστικήςIταλίας, στις 28 Oκτω"ρί�υ, � σιδη-ρδρ�μ�ς κατρθωσε να μετα�έ-ρει πρ�ς "�ρράν λ� τ�ν γκ� τ�υελληνικ�ύ στρατ�ύ. H μετα��ράπραγματ�π�ιήθηκε πέντε ημέρεςνωρίτερα απ την πρ�"λεπμενη α-π τ� Γενικ Eπιτελεί� επιστράτευ-ση, γεγ�νς π�υ συνέ"αλε απ��α-σιστικά στην επιτυ�ία των στρατιω-

Mετα"�ράτραυματι-

σμένωνEλλήνων

στρατιωτών,με �αγ�νέ-τα των θεσ-σαλικών σι-

δηρ�δρ�-μων στ�ν α-τυ�ή ελλη-ν�τ�υρκικ�π�λεμ� τ�υ

1897. (Σκί-τσ� ανταπ�-

κριτ�ύ �έ-νης ε"ημε-

ρίδας)

Συνέ�εια απ� τη 13η σελίδα


H πρώτη αμα��στ�ι�ία π�υ έ"θασε στη Xαλκίδα, μετά την απελευθέρωση 1946. (Φωτ. Hνωμέν�ι Φωτ�ρεπ�ρτερ)

τικών επι�ειρήσεων για την απ-κρ�υση τ�υ εισ"�λέα. O μέσ�ς ημε-ρήσι�ς ρ�ς σε αριθμ αμα��στ�ι-�ιών π�υ κυκλ��ρησαν στη γραμ-μή Aθήνας - Θεσσαλ�νίκης ήταν 84.H απδ�ση μ�νής γραμμής πρ�κά-λεσε τ� ενδια�έρ�ν των γερμανι-κών αρ�ών –ταν κατέλα"αν τηνEλλάδα τ�ν Aπρίλι� τ�υ 1941– π�υ%ήτησαν να λά"�υν γνώση τ�υ σ�ε-τικ�ύ πίνακα κυκλ��ρίας.

Kατ��ή

Kατ��ή 1941-1944. H κατάληψητης Eλλάδας απ τ�υς Γερμα-ν�ύς, επε�ύλασσε για τ� σιδηρ-δρ�μ� και τ�υς σιδηρ�δρ�μικ�ύςιδιαίτερ� πατριωτικ καθήκ�ν. Hανατίνα�η της Γέ�υρας τ�υ Γ�ρ-γ�π�τάμ�υ π�υ έκ�ψε στα δύ� τηγραμμή ώστε να μη μπ�ρεί � κα-τακτητής να μετα�έρει στρατκαι ε�δια στη Mέση Aνατ�λή, καιτ� πλήθ�ς των άλλων σαμπ�τά%σε λες τις γραμμές απ την Πε-λ�πννησ� έως τη Θράκη, απ�τε-λ�ύν μια άλλη μεγάλη στιγμή τ�υέθν�υς, στην �π�ία � σιδηρδρ�-μ�ς έ�ει τ� μερίδι τ�υ.

H απελευθέρωση τ� 1944 "ρή-κε τ�υς σιδηρ�δρμ�υς κατε-στραμμέν�υς. T� "άρ�ς της εκ"άθρων αν�ικ�δμησης, π�υ σεπρώτ� στάδι� τελείωσε τ� 1949,έπεσε στ�υς ώμ�υς των σιδηρ�-δρ�μικών. Eπίστρατ�ι περιμέν�υν τ� τρέν� στ� σταθμ� Λαρίσης, τ� 1974. (Aρ�εί� K. Mεγαλ�κ�ν�μ�υ)


Στ�υς σταθμ�ύςκαι τις γέ�υρες

Eργα π�υ εντυπωσιά��υν για την άρτια τε�νική και

καλαισθησία τ�υς, �αρακτηρί��υν μια �λ�κληρη επ��ή

T�υ Γιάννη Kί�η

Aρ�ιτέκτ�να

ΣTHN TEΛEYTAIA εικ�σαετία τ�υ19�υ αιώνα � �ερσαί�ς επαρ�ιακ�ςελλαδικ�ς �ώρ�ς θα γνωρίσει, �ά-ρη στη ραγδαία ανάπτυ�η των σι-δηρ�δρ�μικών δικτύων, ένα νέ�είδ�ς κτιρίων και τε�νικών έργων.Eργων και μ�ρ�ών π�υ �αρακτηρί-��νται απ� την τε�νική αρτι�τητα,τ�ν πρ�σεκτικ� σ�εδιασμ� της κά-θε λεπτ�μέρειας και τη συστηματι-κή ενιαία αντιμετώπιση. Φ�ρείςτων έργων είναι ευρωπαϊκές ε�ει-δικευμένες εταιρίες, με τε�ν�γνω-σία π�λλών δεκαετιών και τυπ�-π�ίηση των κατασκευών τ�υς, π�υθα αλλά��υν τ� σκηνικ� στην ελ-ληνική επαρ�ία εισάγ�ντας, μα�ίμε τ� μη�αν�λ�γικ� «θαύμα» τ�υτρέν�υ, την αλλαγή της ένν�ιαςτ�υ �ρ�ν�υ, της επικ�ινωνίας, της�ικ�ν�μίας και της κ�ινωνικής κι-νητικ�τητας.

Eντυπωσιακές γέ�υρες και σή-ραγγες θα αρθρώσ�υν μια νέα ρα-��κ�κκαλιά στην �ρεινή επαρ�ία,υδατ�πυργ�ι, υπ�στεγα, μη�αν�-στάσια θα �ωντανέψ�υν τ� νέ� ι-στ� και κ�μψά πρωτ�γνωρα κτίριασταθμών θα στ�λίσ�υν με τ�ν κ�-σμ�π�λίτικ� αέρα τ�υς π�λεις και�ωριά, �αρί��ντάς τ�υς κάτι τ� α-πρ�σμεν�: τη νέα τ�υς είσ�δ�, τηνπύλη στ�ν αναπτυσσ�μεν� %ι�μη-�ανικ� κ�σμ�.

Oι σιδηρ�δρ�μικ�ί σταθμ�ί, λ�ι-π�ν, δεν ήταν απλά και μ�ν� ένα α-π�κτημα καθαρά �ρηστικής α�ίαςγια τ�ν δειλά και σταδιακά ε�αστι-��μεν� κ�σμ� της «Παλιάς Eλλά-δας». Tε�ν�υργήματα - σηματ�δ�-τες της ανάπτυ�ης, αλλά και �ώρ�ιπρ�σμ�νής, ελπίδας και αλλαγής,νέ�ι π�λ�ι στ�υς π�λε�δ�μικ�ύςσ�ηματισμ�ύς, αλλά και ιδι�μ�ρ�απεριαστικά τ�πία για περίπατ� καιμέθε�η της νέας διάστασης τ�υ�ρ�ν�υ, της εναλλαγής των εικ�-νων, των ή�ων, των μη�ανών καιτων ανθρώπων.

Σε μια τέτ�ια π�λυλειτ�υργικήπαρ�υσία τ�υ σταθμ�ύ στ�ν κ�-σμ� της «μπελ επ�κ» δεν θα είναιη αρ�ιτεκτ�νική, με την ένν�ια τηςπρωτ�τυπης και μ�ν�σήμαντηςδημι�υργίας, π�υ θα παί�ει τ�νπρώτ� ρ�λ�. Oι σιδηρ�δρ�μικ�ίσταθμ�ί, άλλωστε, δεν είναι τακτίρια: είναι ένας μικρ�κ�σμ�ς δί-πλα και έ�ω απ� την π�λη, συντε-θειμέν�ς απ� ακίνητα και κινητά,τε�νικά έργα και �υσικ� περι%άλ-

λ�ν. Σιδηρ�τρ��ιές, κλειδιά και υ-δατ�πυργ�ι, απ�θήκες, μη�α-ν�υργεία και υπ�στεγα, μη�ανές,παντ�ειδή %αγ�νια και εμπ�ρεύ-ματα, κατ�ικίες υπαλλήλων, %�η-θητικά κτίσματα και κήπ�ι και,πρωτίστως, τ� κτίρι� των επι%α-τών, συναπαρτί��υν περισσ�τερ�μιαν ατμ�σ�αιρα, παρά ένα αρ�ι-τεκτ�νικ� γεγ�ν�ς.

Kαι είναι κυρίως η τε�ν�λ�γικήέκ�ραση των %ι�μη�ανικών κατα-σκευών τ�υ περασμέν�υ αιώνα,π�υ δίνει τη σ�ραγίδα της στην α-τμ�σ�αιρα αυτή και π�υ κατατάσ-σει αυτά τα σύν�λα στ� πλαίσι�της μελέτης της %ι�μη�ανικής αρ-�αι�λ�γίας.

Kεντρικ� κτίρι�

Bέ%αι�, τ� κεντρικ� κτίρι� των ε-πι%ατών κυριαρ�εί και �αρακτηρί-�ει τ�ν κάθε σταθμ� και είναι αυτ�π�υ στ�ι�ει�θετεί τ� μέτωπ� επα-�ής τ�υ στατικ�ύ κ�σμ�υ, της κα-θημεριν�τητας της π�λης, με τ�νάλλ� κ�σμ�, τ�υ τα�ιδι�ύ και τ�υ�νείρ�υ.

Δεν γνώρισε η Eλλάδα τ�υς με-γάλ�υς σταθμ�ύς της Eυρώπης, �-π�υ αναπτύ�θηκε η νέα αρ�ιτεκτ�-νική γρα�ή και η τε�ν�λ�γική πρω-τ�π�ρία, εγγρά��ντάς τ�υς στηνιστ�ρία τ�υ π�λιτισμ�ύ. Eικ�νεςπ�υ σηματ�δ�τησαν τις πύλες τ�υΠαρισι�ύ ή της Σε%ίλλης, τ�υ Λ�ν-δίν�υ ή της Kωνσταντιν�ύπ�λης,�επερν�ύν την κλίμακα της �ικ�-ν�μίας, της κίνησης και των κτιρια-κών μεγεθών τ�υ τ�π�υ μας.

O σταθμ�ς Πελ�π�ννήσ�υ, στηνAθήνα, δεί�νει σαν μικρ�γρα�ίατ�υ Kωνσταντιν�υπ�λίτικ�υ. Oσταθμ�ς Λαρίσης, τ� σημαντικ�τε-ρ� ελλαδικ� σιδηρ�δρ�μικ� κέ-ντρ�, ήταν μια ήπια (ή και �τω�ή),νε�κλασική σύνθεση, καταταλαι-πωρημένη απ� τις εκάστ�τε «ανα-νεωτικές» επεμ%άσεις, π�υ τ�ν έ-��υν καταστήσει αρ�ιτεκτ�νικάδυσδιάκριτ� και άσ�ημ�.

Oι επαρ�ιακ�ί σταθμ�ί, �ωρί��-νται σε τέσσερις τά�εις, ανάλ�γαμε τ�ν πληθυσμιακ� ��ρτ� π�υ ε-�υπηρετ�ύσαν. Συνήθως για κάθετά�η υπήρ�αν τυπ�π�ιημένα σ�έ-δια ε�αρμ�γής. Στην A΄ τά�η ανή-κ�υν �ι σταθμ�ί των κυρι�τέρωνπ�λεων.

E��υν τ� μεσαί� τμήμα τ�υςδιώρ��, υπερυψωμέν� απ� τιςπλευρικές πτέρυγες. H διαρρύθμι-

Συνέ�εια στη 18η σελίδα

Σταθμ�ς Oλυμπίας: μ�ναδική νε�κλασική σύνθεση, �τιαγμένη ειδικά για τ�ν τ�π�.

O σταθμ�ς των «Aνατ�λικών Σιδηρ�δρ�μων» της Kωνσταντιν�ύπ�λης (αριστερά). Y��ς μικτ�, κ�

KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 17κ�σμ�π�λίτικ�υ ακαδημαϊσμ�ύ και απ�ικι�κρατικ�ύ orientalisme. Δε#ιά: O σταθμ�ς Πελ�π�ννήσ�υ στην Aθήνα: � απ�η��ς τ�υ πρ�ηγ�ύμεν�υ με ένδυμα επαρ�ιακ�ύ νε�κλασικισμ�ύ.

O σταθμ�ς τ�υ Φωτ�λί&�υς, στην ανατ�λική Mακεδ�νία. E�αρμ�γή τυπ�π�ιημένων σ�εδίων των ευρωπαϊκών εταιριών. (Φωτ. Δ. Kαρατ�λ�ς)

ση της κάτ�ψης είναι απλή καισυμμετρική. T� κεντρικ� τμήματ�υ ισ�γεί�υ καταλαμ%άνει η αί-θ�υσα υπ�δ��ής τ�υ κ�ιν�ύ, με ταεκδ�τήρια εισιτηρίων. Στις πλευρι-κές πτέρυγες διατάσσ�νται αίθ�υ-σες αναμ�νής και γρα�εία των σι-δηρ�δρ�μικών υπαλλήλων. Στ�ν�ρ�� είναι η κατ�ικία τ�υ σταθ-

μάρ�η. Tα κτίρια B΄ τά�εως ήταν μι-κρ�τερα απ� τα πρ�ηγ�ύμενα, πά-λι με διώρ�� τ� κεντρικ� τ�υςτμήμα, π�υ τ�νί�ει τ�ν ά��να συμ-μετρίας.

H ίδια διαρρύθμιση ε�υπηρετείμικρ�τερ� κυκλ��ριακ� ��ρτ�και λειτ�υργικές ανάγκες. Aκ�μημικρ�τερα τα κτίρια της Γ΄ τά�εως,έ��υν απλ�ύστερη αρ�ιτεκτ�νική

παρ�υσία: απλά διώρ��α κτίσματα,ε�υπηρετ�ύν τις ανάγκες ενδιαμέ-σων σταθμών σε �ωριά. Tα κτίριαΔ΄ τά�εως είναι μ�ν�ρ��α, στεγά-��ντας κυρίως τ� εκδ�τήρι� εισι-τηρίων.

Tα κτίρια των επι%ατών ήταν κα-τά καν�να επιμηκή, τ�π�θετημέ-να παράλληλα στις σιδηρ�τρ�-�ιές, ε�υπηρετώντας, με τη δια-μπερή διέλευση απ� τ� κεντρικ�τ�υς ��λ, την πρ�σ%αση στα τρέ-να. Διαμ�ρ�ών�νται ε�ωτερικάκατά τ�υς ακαδημαϊκ�ύς καν�-νες, με %άση, κ�ρμ� και σκέψη,καν�νικ�τητα και συμμετρία, με ε-πανάληψη τυπ�π�ιημένων στ�ι-�είων και διάθεση έκ�ρασης τηςλειτ�υργικ�τητάς τ�υς στην πρ�-σ�ψη: έτσι συνήθως �ι πτέρυγεςυπ��ωρ�ύν απ� τ� κεντρικ� πρί-σμα και συ�νά τα αν�ίγματά τ�υςδια��ρ�π�ι�ύνται.

T�ν ά��να συμμετρίας της σύν-θεσης τ�νί�ει τ� ρ�λ�ι στη στέγη,συ�νά εντεταγμέν� σε ψευδ�αέ-τωμα ή σε σ��ίτα, ενώ τ� περί-γραμμα, τ�σ� τ�υ συν�λ�υ, �σ�και των επιμέρ�υς στ�ι�είων, τ�νί-�εται με εμ�ανείς καλ�λα�ευμέ-ν�υς γωνι�λιθ�υς ή συμπαγή τ�ύ-

%λα. Στην πρ�σ�ψη, απ� την πλευ-ρά των σιδηρ�τρ��ιών, αναπ�σπα-στ� στ�ι�εί� πρ�στασίας της ανα-μ�νής στην απ�%άθρα, είναι τ�στέγαστρ�. Aλλ�τε �ύλιν�, άλλ�τεσυ�ν�τερα σιδερένι�, με περίτε-�νες λεπτ�μέρειες στις κ�μ%ώ-σεις, υπαινίσσεται τη μετά%αση α-π� τη λίθινη συμ%ατική αρ�ιτεκτ�-νική της π�λης στην ανανεωτική,δυναμική �σ� και διακ�σμητική με-ταλλ�τε�νία της νέας %ι�μη�ανι-κής επ��ής.

A�ί�ει να σκύψει κανείς με πρ�-σ��ή στα τε�νικά %ι%λία τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα π�υ απ�τέλεσαν τα%ασικά εγ�ειρίδια των μη�ανικώνκαι σ�εδιαστών των κτιρίων καιτων τε�νικών έργων των ελληνι-κών σιδηρ�δρ�μων. T�μ�ι �ικ�δ�-μικής, γε�υρ�π�ιίας, αντιστηρί�ε-ων, σιδηρ�δρ�μικής, εντυπωσιά-��υν τ�ν σημεριν� μη�ανικ� με τιςε��νυ�ιστικές τε�νικές λεπτ�μέ-ρειές τ�υς, τ� %άθ�ς γνώσης τωνμυστικών της λιθ�δ�μής, τα ε�αι-ρετικά σ�έδια τε�νικών λύσεων.

Aκ�μη πι� ενδια�έρ�ντα είναι τασ�έδια κτιριακών, τε�νικών και μη-�αν�λ�γικών έργων, π�υ �υλάσ-σ�νται στα αρ�εία τ�υ OΣE. Mε


Συνέ�εια απ� τη 16η σελίδα

Σταθμ�ς K�ρίνθ�υ: συνύπαρ#η λιτ�ύ νε�ελληνικ�ύ κλασικισμ�ύ και ευρωπαϊκών ρ�μαντικών κ�σμημάτων.

Σταθμ�ς Πειραιώς. Σ�εδίαση και σημειώσεις εναλλακτικών μ�ρ�ών, ανάλ�γα μετις τ�πικές μαστ�ρικές συνήθειες.


%άση αυτά έγιναν �ι κατασκευές,άλλ�τε με απ�λυτη πιστ�τητα, άλ-λ�τε με μικρές παραλλαγές ή α-πλ�υστεύσεις.

M�ρ�ές

Στ�υς σταθμ�ύς των θεσσαλι-κών σιδηρ�δρ�μων διακρίνει κα-νείς ένα στιλ απ�ικιακ�, με έντ�νητη ρ�μαντική σ�ραγίδα της επ�-�ής. Στη Στερεά Eλλάδα επικρατείτ� τεκτ�νικ� ύ��ς, με κυρίαρ��στ�ι�εί� την άψ�γη π�λυγωνική λι-θ�δ�μή και τις απ�τ�μες στέγες,ενώ στ�υς περισσ�τερ�υς σταθ-μ�ύς της Πελ�π�ννήσ�υ �ι τυπ�-π�ιημένες κατ�ψεις εκ�ρά��νταιμε μ�ρ�ές συγγενέστερες στ� νε-�κλασικισμ� τ�υ ελληνικ�ύ %ασι-λεί�υ.

Oρισμένες συνθέσεις, �πως αυ-τή τ�υ σταθμ�ύ της Oλυμπίας,�α�νιά��υν με εύμετρ� και λιτ� ύ-��ς, �π�υ τ�υς κυ�ωτ�ύς γωνι�-λιθ�υς, τα τ��ωτά τ�ύ%λινα ανώ-�λια και τις �ύλινες δαντελωτέςστέγες αντικαθιστ�ύν υψίκ�ρμεςπαραστάσεις, έ�εργα νε�κλασικάθυρώματα και τρα%η�τά αετώματαμε πήλινα ακρ�κέραμα. O σταθμ�ςτης K�ρίνθ�υ, πάλι, συνδυά�ει ταδύ� ρεύματα: σ�%ατιστά περιθυ-ρώματα στ�ν �ρ�� και επίπεδεςπαραστάσεις συνυπάρ��υν με �ύ-λινα δαντελένια ε�έ��ντα γείσαστη στέγη και �αμηλωμένα τ��α υ-περθύρων στις αίθ�υσες τ�υ ισ�-γεί�υ.

Tα ίδια τα σ�έδια κατασκευήςτων σταθμών υπεδείκνυαν, π�λλές��ρές, εναλλακτικές διαμ�ρ�ώ-σεις �ψεων: η πρ�σ�ψη τ�υ σταθ-μ�ύ τ�υ Πειραιά είναι κατά τ� αρι-στερ� ήμισυ σ�εδιασμένη με τ�ύ-%λινα περιθώρια, π�λυγωνική λιθ�-δ�μή και �ύλιν� κ�σμημα της σ��ί-τας τ�υ ρ�λ�γι�ύ, ενώ στ� δε�ι�εικ�νί�εται η επένδυση με τρα%η-�τά, κ��τά και πατητά νε�κλασικάεπι�ρίσματα. Στ� σ�έδι� σημειώ-ν�νται �δηγίες ε�αρμ�γής των ε-ναλλακτικών κατασκευών, με πέ-τρα ή με τ�ύ%λ�. Tελικώς, ε�αρ-μ�σθηκε συνδυασμ�ς των πρ�τει-ν�μενων παραλλαγών. Παρ�μ�ιασ�έδια υπάρ��υν και για μικρ�τε-ρ�υς σταθμ�ύς (π.�. Λαμία).

Nα ήταν άραγε η ελευθερία πα-ραλλαγών των τυπ�π�ιημένωνσ�εδίων των �ένων μη�ανικών,π�υ ά�ησαν να δ�θεί η �ε�ωριστήπρ�σωπικ�τητα �ρισμένων σταθ-μών της N�τιας Eλλάδας; `H μήπωςη δραστική παρέμ%αση των Eλλή-νων εμπειρ�τε�νιτών, στ�υς �π�ί-�υς τ� νε�κλασικ� λε�ιλ�γι� εί�εγίνει αυτ�ν�ητη έκ�ραση; Θα ά�ι-�ε να ερμηνεύσει κανείς αυτές τιςδια��ρ�π�ιήσεις. Kαι να ερμηνεύ-σει, ενδε��μένως, μέσω της αρ�ι-τεκτ�νικής έκ�ρασης των σταθ-μών, τη στάση των επιμέρ�υς ελ-ληνικών μικρ�κ�ινωνιών απέναντιστις π�λυπ�ίκιλες εκ�άνσεις τ�υρ�μαντισμ�ύ, κάν�ντας συγκρί-σεις με τ�υς %�ρει�ελλαδικ�ύςσταθμ�ύς, �τιαγμέν�υς απ� τη«Γαλλική Eταιρεία Aνατ�λικών Σι-δηρ�δρ�μων» για τ� Oθωμανικ�κράτ�ς: μεγαλύτερ�ι σταθμ�ί, σαν

της Θεσσαλ�νίκης, μεσαί�ι, σαντης Δράμας ή μικρ�ί σαν τ�υ Φω-τ�λί%�υς, �έρ�υν έκδηλη την κε-ντρ�ευρωπαϊκή σ�ραγίδα, απ�-στασι�π�ιημέν�ι απ� κάθε τ�πικ�ιδίωμα.

Γέ�υρες

Aν τ�υς σταθμ�ύς έ�ει την τάσηνα τ�υς δει κανείς σαν έργα περισ-σ�τερ� τε�νικά και λιγ�τερ� αρ�ι-τεκτ�νικά, την αντίστρ��η διάθε-ση αισθάνεται �ταν παρατηρεί%�ηθητικά κτίρια και τε�νικά έργα:περί�πτα κ�μψά κτίσματα �ώρωνυγιεινής, ραδιν�ί μεταλλικ�ί υδα-τ�πυργ�ι ή αέρινες γέ�υρες μι-λ�ύν για την αισθητική των μη�α-νικών τ�υ περασμέν�υ αιώνα, αι-

σθητική π�υ θα την �ήλευαν �ι ση-μεριν�ί αρ�ιτέκτ�νες.

Oι αναλ�γίες, η αριστ�τε�νικήσυνεργασία της λιθ�δ�μής με τασιδερένια �ευκτά αλλά και τ� ήρε-μ� ταίριασμα τ�υ νεωτερικ�ύ τε-�ν�υργήματ�ς στ� πανάρ�αι�, α-δρ� μωραΐτικ� %�υν�, τρα%ά τ�θαυμασμ� τ�υ τα�ιδιώτη, π�υ απ�την Tεγέα κατη��ρί�ει πρ�ς τ�Aστρ�ς. Oπως δεν θα ’�ηνε κανέ-να αδιά��ρ� σήμερα η σιδηρ�υρ-γική διακ�σμηση τ�υ πυλώνα τηςγέ�υρας Στε�αν�υσίων, στη Θεσ-σαλία, κάτι π�υ για τ�ν μη�ανικ�π�υ τη σ�εδία�ε ήταν αυτ�ν�ητ�:σημάδι περη�άνειας για τ� άρτι�τε�νικ� έργ�, π�υ θα ’πρεπε ναστ�λιστεί και να δηλώσει, έτσι, τηνάρρηκτη εν�τητα τε�νικής και κα-

λαισθησίας της επ��ής. Bλέπει κα-νείς, σε αυτή τη γρήγ�ρη ματιά, τ�πέρασμα της %αθειάς γνώσης τωνεπιστημ�νων της Eυρώπης τ�υ19�υ αιώνα στ�ν τ�π� μας, ακρι-%ώς την επ��ή π�υ ανδρώνεται καισ�ηματ�π�ιεί την εθνική �ικ�ν�μι-κή τ�υ �ντ�τητα.

Eνα πέρασμα �ρήσιμ� και σημα-ντικ�, π�υ θα επηρεάσει την ντ�-πια αρ�ιτεκτ�νική με τις τε�νικέςδυνατ�τητες δυτικής αστικής τε-�ν�γνωσίας, ένας απ�η��ς τωνθρυλικών σ��λών «des ponts etchaussées», μια μαθητεία των δι-κών μας μαστ�ρων στα μεγάλα έρ-γα της επ��ής. Eνα κ�μμάτι απ� τησημαντικ�τερη επ��ή της ιστ�ρίαςτ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς. Aς τ� δια-�υλά��υμε.

O σταθμ�ς Δράμας. Eνα ακ�μα δείγμα της αισθητικής των παλιών μη�ανικών, �ταν η τε�νική ήταν συνταιριασμένη με τηνευαισθησία.

Θεσσαλία, γέ�υρα Στε�αν�υσαίων.


Aπ� την πρώτη επαναλειτ υργία τ υ τρέν υ Πηλί υ (ατμάμα�α Tubize «MHΛEAI», κατασκευής 1903. Γραμμή 0,60 m). O δήμ ς B�λ υ κάλυψε πρ�σ�ατα με άσ�αλτ τη γραμμή εντ�ς της π�λης. H καν νική επαναλειτ υργία τ υ τρέν υ κατέστη αδύνατη, παρ’ �τι η υπ�λ ιπη γραμμή εί�ε ήδη επισκευαστεί έως Aγριά και η επισκευήτης πρ �ωρ ύσε παρακάτω. (Φωτ.: A. K υρμπέλης).

T� τρενάκι τ�υ Πηλί�υM�ναδικ� δημι�ύργημα, σύμ��λ� και σ�υγμ�ς της περι��ής για περίπ�υ �γδ�ντα �ρ�νια

Tης Mηλίτσας Zαρλή - Kαραθάν υ

Συγγρα�έως, Γραμμ. Συλλ γ�υ Φίλ�ι τ�υ Tρέν�υB λ�υ - Πηλί�υ.

TO IΣTOPIKO τρενάκι τ�υ Πηλί�υ,�πως και τ� αντίστ�ι�� των Kαλα-�ρύτων, υπήρ�ε για περίπ�υ �γδ�-ντα �ρ�νια, ένα απ� τα πλέ�ν ανα-γνωρίσιμα σημεία ανα��ράς τηςπερι��ής. O πρ�γραμματισμ�ς τηςκατασκευής τ�υ άρ�ισε αμέσως με-τά την απελευθέρωση τ�υ B�λ�υ,τ� 1881, παράλληλα με τ�υς θεσσα-λικ�ύς σιδηρ�δρ�μ�υς.

Eμπνευστής και κατασκευαστήςτ�υ ήταν � Iταλ�ς μη�ανικ�ς Eυαρί-στ� Nτε Kίρικ�, πατέρας τ�υ διάση-μ�υ !ωγρά��υ T!ι�ρτ!ι� Nτε Kίρι-κ�, � �π�ί�ς με π�λλή γνώση και�αντασία, δημι�ύργησε μια απ� τιςωραι�τερες σιδηρ�δρ�μικές γραμ-μές τ�υ κ�σμ�υ, πάνω στις πλαγιέςκαι τις �αράδρες τ�υ Πηλί�υ, με τε-�νικά έργα (γέ�υρες, σήραγγες, α-

ντερείσματα), τέλεια εναρμ�νισμέ-να με τ� περι�άλλ�ν, π�υ θα θαυ-μά!�νται πάντα για την υψηλή τ�υςαισθητική, τη μ�ρ��λ�γική τ�υςαρμ�νία και την κατασκευαστικήτ�υς τελει�τητα. Tα εγκαίνια τηςγραμμής ως τα Λε�ώνια έγιναν τ�νOκτώ�ρη τ�υ 1895, ενώ τ� έργ� ωςτις Mηλιές �λ�κληρώθηκε τ� 1903.

T� τρενάκι, μ�ναδικ� μέσ� μα!ι-κής μετα��ράς ανθρώπων καιπρ�ϊ�ντων την επ��ή εκείνη, ��ή-θησε τη γρήγ�ρη επικ�ινωνία τωνκατ�ίκων και την ασ�αλή διακίνησητης πηλι�ρείτικης παραγωγής πρ�ςτ� λιμάνι τ�υ B�λ�υ και αντίστρ�-�α, με απ�τέλεσμα τη μεγάλη άν-θηση της π�λης και την ε�έλι�ή τηςσ’ ένα σημαντικ� εμπ�ρικ� και �ι�-μη�ανικ� κέντρ� της �ώρας. Eτσιτ� μικρ� τρέν�, π�υ ε�υπηρετ�ύσεκαι τις ανάγκες της π�λης σαν τρ�-�ι�δρ�μ�ς, γνώρισε μέρες δ��ας,έγινε � σ�υγμ�ς και τ� σύμ��λ�

της περι��ής και αγαπήθηκε απ’ �-λ�υς.

Ωσπ�υ ήρθε τ� αυτ�κίνητ� και σι-γά - σιγά άρ�ισε να τ� εκτ�πί!ει μέ-�ρι π�υ η ��ύντα τ� κατάργησε,σαν αντι�ικ�ν�μικ�, τ� 1971, �ιά!�-ντας έτσι την ιστ�ρική μνήμη τ�υτ�π�υ. Oμως �ι διαμαρτυρίες, η α-ντίθετη επι�ειρηματ�λ�γία και κυ-ρίως �ι αγώνες και �ι συνε�είς πρ�-σπάθειες των ένθερμων �ίλων τ�υ,τ�υ δήμ�υ, κ.α. κατά�εραν να ανα-κινήσ�υν την υπ�θεση. Eτσι τ�1986 �λ�κληρ� τ� δίκτυ� κρίθηκεπαραδ�σιακ� και διατηρητέ�, τ�1987 τ� έργ� εντά�θηκε στα M.O.Π.και τ� 1988 άρ�ισαν �ι εργασίες α-π�κατάστασης, π�υ συνε�ί!�νταιμέ�ρι σήμερα.

H επαναλειτ�υργία τ�υ τρέν�υδεν απ�τελεί μια ρ�μαντική υπ�θε-ση. Aντίθετα πρ�κειται για ένα έργ�ανάπτυ�ης, για ένα π�λύτιμ� δημι-�ύργημα τ�υ πρ�ηγ�ύμεν�υ αιώνα,

με στ�ι�εία παγκ�σμιας μ�ναδικ�-τητας, π�υ θα παί�ει σπ�υδαι�τατ�ρ�λ� στις ανάγκες τ�υ σήμερα, τ�-νών�ντας την τ�υριστική, �ικ�ν�μι-κή, π�λιτιστική αλλά και ιστ�ρική�υσι�γνωμία της περι��ής. H ανά-ληψη δε της �λης υπ�θεσης πρ�-σωπικά απ� τ�ν εκλεγμέν� ν�μάρ-�η Mαγνησίας, εγγυάται, ύστερα α-π� κωλυσιεργίες και καθυστερή-σεις ετών, τη γρήγ�ρη �λ�κλήρωσητ�υ έργ�υ, ώστε τ� τρενάκι, π�λύσύντ�μα, με τις ατμ�μη�ανές και τα�αγ�νάκια τ�υ, να σκαρ�αλώσει καιπάλι ασθμαίν�ντας στ�υς λιλλιπ�ύ-τει�υς πηλι�ρείτικ�υς σταθμ�ύς,στις πανέμ�ρ�ες λιθ��τιστες καιμεταλλικές γέ�υρες, πάνω στις ρε-ματιές και τις ρά�ες τ�υ ��υν�ύ,�αρί!�ντας στ�υς επι�άτες τ�υ, τημ�ναδική αυτή αίσθηση μαγείας και�μ�ρ�ιάς π�υ σπάνια �ρίσκει κανέ-νας σήμερα στην τυπ�π�ιημένη ε-π��ή μας.


Tα Σιδηρ�δρ�μικά M�υσείαΠαλιές ατμάμαες και σπάνια ��ήματα μετα�έρ�υν τ�ν επισκέπτη σε ν�σταλγικές επ��ές

T�υ Γιώργ�υ Nάθενα

Πρ�έδρ�υ Συλλγ�υ Φίλων Σιδηρ�δρμ�υ Aθηνών

TA MOYΣEIA Mετα��ρών ήταν κάτιεντελώς άγνωστ� στην Eλλάδα έ-ως πρ�σ�ατα, σε αντίθεση με τ� ε-�ωτερικ� �π�υ � κλάδ�ς της «�ι�-μη�ανικής αρ�αι�λ�γίας» είναι π�-λύ ανεπτυγμέν�ς και υπάρ��υνδιάσημα «Tε�νικά M�υσεία» και«M�υσεία Mετα��ρών» ή «Σιδηρ�-δρ�μικά και Tρ��ι�δρ�μικά M�υ-σεία», �πως τ�υ M�νά��υ, τηςBιέννης, τ�υ Γι�ρκ, της Mιλ�ύ",της Λ�υκέρνης, κ.ά.

H πλέ�ν �ργανωμένη πρ�σπά-θεια στ�ν τ�μέα αυτ� ανελή�θη τηδεκαετία τ�υ ’70 απ� τ�ν OΣE, μεπρωτ��υλία τ�υ τ�τε εν ενεργείααρ�ιμη�ανικ�ύ έλ�ης κ. Xρ. Xριστ�-δ�ύλ�υ και τη συνδρ�μή μικρής �-μάδας εργα"�μένων και στελε�ώντ�υ Oργανισμ�ύ. Συγκεντρώθηκαν,καταγρά�ηκαν, τα�ιν�μήθηκαν καιάρ�ισαν να απ�καθίστανται παλαι-ές ατμάμα�ες, ��ήματα, ε�αρτήμα-τα και άλλα κειμηλιακής α�ίας αντι-κείμενα των ελληνικών σιδηρ�δρ�-μων, τα �π�ία στη συνέ�εια εκτέ-θηκαν στ� �ώρ� π�υ απ� τ� 1979 α-π�τελεί τ� πρώτ� ελληνικ� σιδηρ�-δρ�μικ� μ�υσεί�, τ� Σιδηρ�δρ�μι-κ� M�υσεί� της Aθήνας. O �ώρ�ςείναι ένα παλαι� αμα��στάσι� δρε-"ινών δίπλα στις σιδηρ�δρ�μικέςγραμμές, στις Tρεις Γέ�υρες (Σιώ-κ�υ 4 και Kωνσταντιν�υπ�λεως).

Σπάνιες ατμάμαες

Στην κύρια σάλα τ�υ μ�υσεί�υ�ιλ��ενείται η παλαι�τερη ατμάμα-�α π�υ σώ"εται στη �ώρα μας: η«Tύρινθα» των Σιδηρ�δρ�μων Πε-λ�π�ννήσ�υ (ΣΠAΠ), κεκ�ρεσμέ-ν�υ ατμ�ύ, με επίπεδ�υς ατμ�σύρ-τες, δύ� συνε"ευγμέν�υς ά��νεςκαι άνευ ε��δι��ρ�υ. Στην ίδιασάλα υπάρ��υν και άλλ�ι σπάνι�ιτύπ�ι ατμαμα�ών, ενώ μ�ναδικήςα�ίας είναι και � ατμ�κίνητ�ς συρ-μ�ς τ�υ �δ�ντωτ�ύ σιδηρ�δρ�μ�υΔιακ��τ�ύ - Kαλα�ρύτων, απ�τε-λ�ύμεν�ς απ� μια �δ�ντωτή ατμά-μα�α Cail (Παρίσι 1899) και ένα �ύ-λιν� θεριν� �αγ�νι με ε�ωτερικ�μαρσπιέ, μέσω τ�υ �π�ί�υ γιν�τανη επικ�ινωνία ανάμεσα στα διαμε-ρίσματα 1ης και 3ης θέσεως τ�υ �-�ήματ�ς.

Aτμ�σ�αιρα «belle epoque» απ�-πνέει και τ� κ�μψ�τατ� �ασιλικ��αγ�νι π�υ πρ�σ�εραν �ι Σιδηρ�-δρ�μ�ι Aθηνών-Πειραιώς (ΣAΠ)στ�ν �ασιλέα Γεώργι� τ�ν A΄, τ�1888, για τα 25 �ρ�νια απ� την α-νάρρησή τ�υ στ� θρ�ν�. H κι�ωτ�ςτ�υ κατασκευάστηκε στ� εργ�στά-σι� Πειραιά των ΣAΠ με σ�έδια τ�υAρ�ιμη�ανικ�ύ Simons, �ρησιμ�-π�ιήθηκαν δε 4 είδη �ύλων: τικ, ε-ρυθρ��υλ�, μαπλ (σ�ένδαμ�ς) και

καρυδιά. T� �αγ�νι ε�ετέθη γιαπρώτη ��ρά στ� Zάππει� στη Διε-θνή Eκθεση τ�υ 1888, συγκεντρώ-ν�ντας π�λλά �λέμματα θαυμα-σμ�ύ λ�γω της πρωτ��αν�ύς, γιατην επ��ή εκείνη, π�λυτέλειάςτ�υς.

T� πι� ιδι�μ�ρ�� μως έκθεματης συλλ�γής είναι τ� ��ημα-Kα-πνιστήρι� τ�υ σ�υλτανικ�ύ συρ-μ�ύ. Πρ�έρ�εται απ� τ�ν τ�υρκικ�σ�υλτανικ� συρμ� και έπεσε λά�υ-ρ� τ�υ ελληνικ�ύ στρατ�ύ τ� 1913.O συρμ�ς εί�ε 5 ��ήματα (κ�ιτώνα,σαλ�νι, καπνιστήρι�, υπασπιστή-ρι�, μαγειρεί�). Kάπ�ια απ� αυτάσώ"�νται στη B�υλγαρία. O συρμ�ςυπήρ�ε δώρ� της αυτ�κράτειραςEυγενίας της Γαλλίας (1826-1920)στ�ν σ�υλτάν� A�δ�ύλ A"ί" (1830-1876). Tα κατασκευαστικά στ�ι�είατ�υ ��ήματ�ς και τα στ�λίδια τ�υ(αρα��υργήματα, σκαλιστή �ρ��ή,στρι�τές κ�λ�νες), πρ�δίδ�υν κα-τασκευή λίγ� μετά τα μέσα τ�υ19�υ αιώνα.

T� τελευταί� έκθεμα της κεντρι-κής σάλας είναι ένα παλι� �αγ�νιτραμ της Παραλίας Πειραιά, κατα-σκευής 1939, τ� �π�ί� μα"ί με τ�

�ασιλικ� ��ημα απ�τελ�ύν ευγενήπρ�σ��ρά των HΣAΠ πρ�ς τ� Σιδη-ρ�δρ�μικ� M�υσεί�.

Διατηρείται σε άψ�γη λειτ�υργι-κή κατάσταση και �σ�ι ανε�αίν�υνπάνω τ�υ �υθί"�νται στη ν�σταλ-γία π�υ πρ�καλεί � ή��ς απ� τ� κα-μπανάκι τ�υ και επιγρα�ές �πως:«Aπαγ�ρεύεται τ� ανέρ�εσθαι καικατέρ�εσθαι των ��ημάτων εν κι-νήσει» και «Zητείτε απ� τ�ν ει-σπράκτ�ρα να σταθμεύσει».

Eκτ�ς απ� την κεντρική σάλα υ-πάρ��υν τέσσερις αίθ�υσες �π�υεκτίθενται: π�δ�κίνητες και �ειρ�-κίνητες δρε"ίνες, μακέτες �ωτ�-γρα�ικ� υλικ�, σπάνια έντυπα, πα-λιές στ�λές, �ργανα, κ.ά.

«Σεμπλ�νOριάν Eπρές»

Στ� πρ�αύλι� τ�υ M�υσεί�υ υ-πάρ��υν δύ� ��ήματα τραμ τ�υΠειραιά και 3 μικρές ατμάμα�ες με-ταλλείων (μια απ� αυτές είναι �κλασικ�ς εκπρ�σωπ�ς των ατμαμα-�ών Decauville, με πρ�ϋπηρεσίαστις στενές στρατιωτικές σιδηρ�-δρ�μικές γραμμές π�υ κατασκεύα-

σαν �ι σύμμα��ι στη Mακεδ�νια κα-τά τ�ν A΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ�). Oιμη�ανές αυτές ανακαλύ�θηκαν α-π� τα μέλη τ�υ Συλλ�γ�υ Φίλων Σι-δηρ�δρ�μ�υ, � �π�ί�ς έ�ει δρα-στηρι�π�ιηθεί ιδιαίτερα για την κα-ταγρα�ή, διάσωση και μ�υσειακή α-�ι�π�ίηση σιδηρ�δρ�μικών ��ημά-των. Eπίτευγμα τ�υ Συλλ�γ�υ απ�-τέλεσε πρ�σ�ατα η κήρυ�η απ� τ�υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ σε διατηρη-τέα μνημεία �ι�μη�ανικής κληρ�-ν�μιάς και της ιστ�ρίας των μετα-��ρών, των ��ημάτων της τέωςΔιεθν�ύς Eταιρίας Kλιναμα�ών π�υεί�αν �ρησιμ�π�ιηθεί στ� θρυλικ�«Σεμπλ�ν Oριάν E�πρές». Σήμερα,�ρισμένα απ� τα ��ήματα αυτά α-π�καθίστανται στην αρ�ική τ�υςμ�ρ�ή, με τις π�λυτελείς μαρκετε-ρί και τ�ν υπ�λ�ιπ� πλ�ύσι� διάκ�-σμ�, πρ�κειμέν�υ να απ�τελέσ�υντμήμα τ�υ «N�σταλγικ�ύ OριάνE�πρές», π�υ πρ�τίθεται να ανα-�ιώσει � OΣE, εν είδει π�λυτελ�ύςσιδηρ�δρ�μικής κρ�υα"ιέρας.

Aπ� τη συνεργασία των Συλλ�-γων Φίλων Σιδηρ�δρ�μ�υ Aθήνας,B�λ�υ και Θεσσαλ�νίκης, με τ�ν

Eκθετήρι� σιδηρ�δρ�μικών κειμηλίων στ� Tε�νικ� M�υσεί� Θεσσαλ�νίκης.



T� σιδηρ�δρ�μικ� μ�υσεί� - πάρκ� Kαλαμάτας. Δημι�υργήθηκε τ� 1986 και διαθέτει α�ι�λ�γη συλλ�γή παλαιών ατμαμα�ών, επι!ατικών και εμπ�ρικών ��ημάτων.

OΣE, τα τελευταία �ρ�νια, πρ�έκυ-ψαν τα �π�ια θετικά απ�τελέσματαέ��υν υπάρ�ει μέ�ρι σήμερα στ�ντ�μέα επισκευής και ανα�ίωσης κά-π�ιων ιστ�ρικών συρμών επ��ής(ατμήλατ� τρέν� στην Πελ�π�ννη-σ�, επισκευή μιας αυτ�κινητάμα�αςΣΠAΠ τ�υ 1950, η ανακατασκευή 2ατμαμα�ών και 6 ��ημάτων απ� τ�τρενάκι τ�υ Πηλί�υ, η επισκευήμιας ατμάμα�ας και κάπ�ιων ��ημά-των στη Θεσσαλ�νίκη κ.ά.).

Σιδηρ�δρ�μικ� M�υσεί� με α�ι�-λ�γη συλλ�γή παλαιών ατμαμα�ών,επι�ατικών και εμπ�ρικών ��ημά-των, δημι�υργήθηκε και στην Kαλα-μάτα απ� τ� 1986 και εντεύθεν, �ά-ρη στις πρ�σπάθειες τ�υ τ�τε δη-μάρ��υ κ. Στ. Mπέν�υ. T� M�υσεί�είναι υπαίθρι�, μέσα σε ένα μεγάλ�πάρκ� π�υ έγινε γιατί απ�τελείπλήρη και πιστή αναπαράσταση ε-ν�ς επαρ�ιακ�ύ σιδηρ�δρ�μικ�ύσταθμ�ύ (με αναπαλαιωμέν� σταθ-μαρ�εί�, πλατ��ρμες, πε"�γέ�υρα,�ανάρια, κ.ά).

Πρ�σπάθειες για δημι�υργία σι-δηρ�δρ�μικ�ύ μ�υσεί�υ έ��υν γί-νει στ� B�λ�, �π�υ � τ�πικ�ς σύλ-λ�γ�ς μα"ί με τ�ν OΣE διαμ�ρ�ω-σαν τ�ν �ρ�� τ�υ θαυμάσι�υ νε�-κλασικ�ύ κτιρί�υ τ�υ σταθμ�ύ σε ι-

στ�ρικ� εκθετήρι� των Σιδηρ�δρ�-μων Θεσσαλίας (και της γραμμήςΠηλί�υ).

Θεσσαλ�νίκη

Στη Θεσσαλ�νίκη η πρ�σπάθειαδημι�υργίας σιδηρ�δρ�μικ�ύ μ�υ-σεί�υ �εκίνησε τ� 1986 απ� τ�υς ι-δρυτές τ�υ συλλ�γ�υ «Φίλ�ι τ�υ Σι-δηρ�δρ�μ�υ - Θεσσαλ�νίκης» (Δ.Παπαδημητρί�υ, E. K�ντ�π�υλ�ς,A. Δεληγιάννης, A. Λιτσαρδάκης,κ.ά.). Oι περισσ�τερ�ι ε� αυτών,στελέ�η τ�υ OΣE στη B�ρεια Eλλά-δα, κατά�εραν να περισώσ�υν μι-κρ� αριθμ� σιδηρ�δρ�μικών κειμη-λίων π�υ εκτίθενται στ� Tε�νικ�M�υσεί� Θεσσαλ�νίκης, καθώς επί-σης και μικρ� αριθμ� ατμαμα�ών καιάλλων σιδηρ�δρ�μικών ��ημάτων.

Πρ�σωρινά τα τ�π�θέτησαν στ�παλαι� μη�αν�στάσι� ατμαμα�ώντ�υ παλαι�ύ εμπ�ρικ�ύ σταθμ�ύΘεσσαλ�νίκης, τ� �π�ί� πρ��ρί-"�υν για πυρήνα τ�υ Σιδηρ�δρ�μι-κ�ύ M�υσεί�υ Θεσσαλ�νίκης. Bε-�αίως για να γίνει αυτ�, θα πρέπει �OΣE να ευαισθητ�π�ιηθεί ανάλ�γακαι με �ρηματ�δ�τηση π�υ θα μπ�-ρ�ύσε να ε�ευρεθεί στ� πλαίσι�τ�υ Πρ�γράμματ�ς Eργων για τηΘεσσαλ�νίκη - Π�λιτιστική Πρω-τεύ�υσα της Eυρώπης τ�υ 1997, να

Tραμ παρα-λίας Πει-ραιά, τέωςEHΣ, κατα-σκευής 1939(Siemensκαι EHΣ) στ�Σιδηρ�δρ�-μικ� M�υ-σεί� Aθή-νας. Aπ�-σύρθηκε α-π� την κυ-κλ�$�ρία τ�1960. (Φωτ.:Γ. Kανελλ�-π�υλ�ς)



επισκευάσει τ� κτίρι� αυτ� και ναδιαμ�ρ�ώσει κατάλληλα τ�ν περι-�άλλ�ντα �ώρ�, ώστε να �ιλ��ενή-σει και άλλα σπάνια ��ήματα (κυ-ρίως ατμάμα�ες, �πως η περί�ημη�σ� και μ�ναδική τύπ�υ «Nτε-γκλέν» π�υ �ρίσκεται στ� σημεριν�Mη�αν�στάσι�), τα �π�ία σήμερασαπί"�υν απ� εγκατάλειψη στις ε-γκαταστάσεις τ�υ OΣE. Oι «�ίλ�ιτ�υ σιδηρ�δρ�μ�υ» στη Θεσσαλ�-νίκη έ��υν πρωτ�στατήσει επίσηςστην καμπάνια για τη διάσωση τωνπερί�ημων ιστ�ρικών σιδηρ�δρ�μι-κών κτιρίων τ�υ Παλαι�ύ Σταθμ�ύ,π�υ απειλ�ύνται με κατεδά�ιση(στην �υσία της ίδιας της ιστ�ρικήςμνήμης) πρ�κειμέν�υ να διαμ�ρ-�ωθεί η Δυτική Eίσ�δ�ς της Π�λης.

H �αρύν�υσα σημασία παρ�υσία-σης της ιστ�ρικής μνήμης τ�υ σιδη-ρ�δρ�μικ�ύ παρελθ�ντ�ς και στ�ν��ρει�ελλαδικ� �ώρ�, σ’ ένα μ�υ-σεί� σύγ�ρ�νης αντίληψης, σε και-ρ�ύς εθνικά ευαίσθητ�υς και κρίσι-μ�υς �πως αυτ�ύς π�υ διανύ�υμε,πιστεύ�υμε πως πρέπει να ευαι-σθητ�π�ιήσει και ενεργ�π�ιήσεικατάλληλα την ελληνική Π�λιτεία,τ�ν OΣE και τ�ν Δήμ� Θεσσαλ�νί-κης, εν �ψει μάλιστα τ�υ 1997.

T� π�λυτελές !αγ�νι – καπνιστήρι� τ�υ σ�υλτάν�υ A!δ�ύλ A&ί&. Eίναι ένα απ� τα πέντε !αγ�νια τ�υ συρμ�ύ π�υ �άρισεστ�ν σ�υλτάν� η αυτ�κράτειρα Eυγενία της Γαλλίας. (Φωτ.: Γ. Kανελλ�π�υλ�ς)

Aπ�ψη τ�υ Σιδηρ�δρ�μικ�ύ M�υσεί�υ Aθήνας με ατμ�μη�ανή και επι!ατικ� !αγ�νι τ�υ �δ�ντωτ�ύ σιδηρ�δρ�μ�υ Διακ�$τ�ύ - Kαλα!ρύτων.


H αναμ�ισ�ήτητη γ�ητεία τ�υ τρέν�υ και τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ τα�ιδι�ύ συγκίνησε ιδιαίτερα τ�υς λ�γ�τέ�νες και γενικ�τερα τ�υς καλλιτέ�νες. Στη �ωτ�γρα�ία α-τμήλατ�ς συρμ�ς στ� σταθμ� Tριπ�λεως, δεκαετία 1930. (Aρ�εί� Π. Kαραμάνη).

Λ�γ�τε�νία και τρέν�Eλληνες συγγρα�είς απ�τύπωσαν στα έργα τ�υς τη γ�ητεία τ�υ τα�ιδι�ύ με σιδηρ�δρ�μ�

T�υ Πρ�δρ�μ�υ Mατ!αρίδη

Mέλ�υς της Eταιρίας Eλλήνων Λ�γ�τε�νών,Πρ�ϊσταμέν�υ Eκπαίδευσης τ�υ OΣE

H ANAMΦIΣBHTHTH γ�ητεία τ�υσιδηρ�δρ�μ�υ και τ�υ σιδηρ�δρ�-μικ�ύ τα�ιδι�ύ, δεν άργησε να συ-γκινήσει και να εμπνεύσει τ�υς λ�-γ�τέ�νες μας και καλλιτέ�νες γε-νικ�τερα. Δέθηκε τ� τρέν� με τηντέ�νη, την ηθ�γρα�ία και τις π�λι-τιστικές δραστηρι�τητες τ�υ λα�ύμας, � �π�ί�ς τ� τ�π�θέτησε π�λύπι� ψηλά και π�λύ πι� μέσα στηνκαρδιά τ�υ, απ� �σ� δικαι�ύται έ-να άψυ�� σιδερένι� μη�άνημα.

Για τ� σιδηρ�δρ�μ�, στα πρώτα�ρ�νια λειτ�υργίας τ�υ, έγραψαναρκετ�ί δημ�σι�γρά��ι και συγ-

γρα�είς. Eνας απ’ αυτ�ύς � Γιώρ-γ�ς Σ�υρής, � κ�ρυ�αί�ς σατυρι-κ�ς μας π�ιητής. Nα πώς περιγρά-�ει έμμετρα ένα τα�ίδι τ�υ με τρέ-ν� στην K�ρινθ�, π�υ δι�ργάνωσεη Πιστωτική Tράπε%α τ�ν Aπρίλι�τ�υ 1885, με την ευκαιρία της επε-τεί�υ εν�ς �ρ�ν�υ λειτ�υργίαςτων σιδηρ�δρ�μων Πελ�π�ννήσ�:«Kαι ανε�ώρησε λ�ιπ�ν περί ενάτην

ώραν� σιδηρ�δρ�μ�ς Πατρών πρ�ς τ�υ

Iσθμ�ύ την �ώρανκαι μετά τρίωρ�ν σ�εδ�ν λαμπράν α-

τμ�π�ρίανα!ίκετ� εις K�ρινθ�ν κατά την με-

σημ"ρίαν.Eδώ σπ�υδαί�ν πρ�γευμα τ�ν κ�-

σμ�ν περιμένει

και τρώγ�υν τετρακ�σι�ι σ�εδ�ν πρ�-σκεκλημέν�ι.

Kαι τώρα στην Πιστωτικήν καθείς η-μών �!είλει

θερμά συγ�αρητήρια εμμέτρως ν’ α-π�στείλει,

δι�τι ως γνωρί#ετε κε!άλαια σπ�υ-δαία

της απερρ�!ησεν αυτή η εθνική ιδέα.Πλην τ�ύτ�υ εις τ� γεύμα της �ι καλε-

σμέν�ι μ�ν�ι"ε"αίως θα της έ!αγ�ν �λ�κληρ�ν

"αγ�νι».Oι πρώτες αυτές απλές και εύθυ-

μες ανα��ρές στ� τρέν�, �ι ηθικ�-γρα�ικές και ρ�μαντικές περιγρα-�ές, σύντ�μα θα δώσ�υν τη θέσητ�υς σε α�ι�λ�γα λ�γ�τε�νικά κεί-μενα, πε%ά και π�ιητικά.

O Kώστας Oυράνης θα μας συ-γκλ�νίσει με τ�υς π�λυδια&ασμέ-ν�υς στί��υς απ’ τ� π�ίημά τ�υ«Περαστικές».«Γυναίκες π�υ σας είδα σ’ ένα τραίν�τη στιγμή π�υ εκιν�ύσε γι’ άλλα μέρη

...........................................................μ’ ένα μαντήλι αργά να �αιρετάτε:να %έρατε με π�ση ν�σταλγίαστα δειλινά τα "ρ��ερά και κρύασας %ανα!έρνω στην ανάμνησή μ�υ,ω εσάς π�υ επεράσατε μιαν ώρααπ’ τη #ωή μ�υ μέσα και π�υ τώραστα %ένα έ�ετε πάρει τη ψυ�ή μ�υ».Στ�ν απαισι�δ�� και μελαγ��λι-

κ� Kαρυωτάκη, τα τρένα θα θυμί-%�υν τα �αμένα �νειρά τ�υ:«Eνα τραίν� π�υ !εύγει για μι’ άγνω-

στη �ώρα


τα �αμένα �νειρά μ�υ».T�ν Γιάννη Σκαρίμπα τ�ν έ��υμε

ταυτίσει με τ� «σπασμέν� καρά&ι»τ�υ. Ωστ�σ� δεν τ�ν ά�ησε ασυ-γκίνητ� και μια άλλη εικ�να. Aυτήτ�υ τρέν�υ στ� σταθμ� ή στ� τα�ί-δι. Σε αντίθεση, δε, με τ� σπασμέ-ν� καρά&ι στ� «Tραίν�» τ�υ Σκαρί-μπα δεν είναι �λα τελειωμένα καιαπ�τυ�ημένα. Yπάρ�ει και ελπίδα.«Kι �πως "ρ�ντάν εντ�ς τ�υ �ι κρ�-

τ�ι,π�τε σταματημέν� και π�τε �ωρίς

!ρέν�,με ανα!τ�ύς τ�υς !άρ�υς τ�υ στα

σκ�τηάπιαστ�, σερπετ� και νυ�τωμέν�...

Kι �λ� κυλάει στ�υ ν�υ τη ρ�δα(σε τέρμα ή επιστρ�!ή ή αιωνι�τη;)κι είναι σαν ανθ�στ�λισμέν� με τα ρ�-

δα,τραίν� π�υ μετα!έρει μ�υ τη νι�τη».Πάντως και πάει και πάει κι είναι τ�

τραίν�και πάει μα#ί τ�υ η #ωή με τα !τερά

της...

Στην π�ίηση τ�υ Γιάννη Pίτσ�υτ� τρέν� είναι δεμέν� με τ�υς α-γώνες τ�υ λα�ύ για ελευθερία καικ�ινωνική δικαι�σύνη. Στ� «Kαπνι-σμέν� τσ�υκάλι», κάθε δείλι, π�υτα πράγματα κ�κκινί%�υν πριν σ&ή-σ�υν κι � θάνατ�ς �αίνεται να ’ναιπι� κ�ντά, �ι κρατ�ύμεν�ι στα κε-λιά, έ�ω απ’ τα κάγκελα, τις �ωνέςτων παιδιών ακ�ύνε και τ� σ�ύριγ-μα τ�υ τρέν�υ:«E%ω απ’ τα κάγκελαείναι �ι !ωνές των παιδιών και τ�

σ!ύριγμα τ�υ τραίν�υ».H ανάσα τ�υς:

«είναι � καπν�ς εν�ς τραίν�υ π�υ πά-ει μακριά π�λύ μακριά».Tα ��ντρά τ�υς παπ�ύτσια:«είναι σα "αγ�νια με κάρ"�υν�»Kαι τα δακτυλικά τ�υς απ�τυπώ-

ματα:«είναι �ι πυκνές σιδηρ�δρ�μικές

γραμμές π�υ διασ�ί#�υν τ� μέλ-λ�ν».O κριτικ�ς Aνδρέας Kαραντώνης

εργάστηκε τέσσερα �ρ�νια στ�υςσιδηρ�δρ�μ�υς και δε γιν�ταν ναμην έγρα�ε κι αυτ�ς κάτι για τατρένα. Eγραψε για τ�ν μη�αν�δη-γ�. Περιέγραψε τις εντυπώσεις, τασυναισθήματα και την απ��ασήτ�υ, παρά τη μεγάλη απ�γ�ήτευσηαπ� τη �αμένη �μ�ρ�ιά τ�υ κ�-σμ�υ, να συνε�ίσει τ� τα�ίδι της%ωής τ�υ.Kι ενώ τ� τραίν� �ρμ�ύσε μες στ�

τ�ύνελκαι θα μπ�ρ�ύσε � μη�αν�δηγ�ς με

μια μ�νά�α κίνηση τ�υ μ��λ�ύνα σταματήσει τη #ωή τ�υ εκεί στ� σύ-

ν�ρ� τ�υ κ�σμ�υκαι τ�υ �νείρ�υ, με άτρεμ� �έρι κρά-

τησε την ίδια ρύμηκαι κλείν�ντας τα μάτια τ�υ στε!α-

νωμέν�ς απ� ασπρ�μαυρ�υς κα-πν�ύς

μπήκε με τ� "ρ�ντερ� τ�υ τραίν�στων ημερών τ�υ

τ� ά"γαλτ� πια κι απέραντ� τ�ύνελ».Aπ� τ�υς νε�τερ�υς λ�γ�τέ-

�νες, � Πειραιώτης π�ιητής Γιώρ-γ�ς Mετσ�λης. Γι�ς Mικρασιάτησιδηρ�δρ�μικ�ύ. T�υ καλ�ύ Σταθ-

μάρ�η της Δαύλειας –�πως τ�ν έ-λεγαν στ� �ωρι�– π�υ σταματ�ύσετα τρένα και ρωτ�ύσε τ�υς πρ�-σ�υγες αν γλίτωσαν απ� τη σ�αγή�ι αδελ�ές τ�υ και π�υ μια παγερήνύ�τα τ�υ �ειμώνα τ�ν &ρήκαν νε-κρ� στην υγρή πλατ��ρμα τ�υσταθμ�ύ, κρατώντας στα �έρια τ�υτ� κ�κκιν� �ανάρι. O Γιώργ�ς Mε-τσ�λης μπ�ρεί να μην εκπλήρωσετην επιθυμία τ�υ πατέρα τ�υ «ν’ α-κ�λ�υθήσει τ� α�ι�πρεπές επάγ-γελμα τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ υπαλ-λήλ�υ» αγάπησε ωστ�σ� π�λύ τ�σιδηρ�δρ�μ�. Kαι συ�νά στα κεί-μενά τ�υ ανα�ερ�ταν σ’ αυτ�ύς:«Yπ�δε��μαστε κάπ�ιες !�ρές ένα

σκ�τειν� τραίν�κατά!�ρτ� τραυματίες, αι�μαλώτ�υς,!έρετρα σκεπασμένα με σημαίεςκι ανα"άλλ�υμε, με "αθύτατη συντρι-

"ή,την ανα�ώρησή μας».

Πε��γρα�ία

Oσ�ν α��ρά την πε%�γρα�ία, �περι�ρισμέν�ς �ώρ�ς δεν μ�υ επι-τρέπει να ανα�ερθώ παρά μ�ν� σεδύ� κείμενα σύγ�ρ�νων λ�γ�τε-�νών μας. T� μυθιστ�ρημα «K�ντάστις ράγες» της Aλκης Zέη είναι τ�πρώτ�. Aπ� την αρ�ή τ�υ &ι&λί�υαυτ�ύ διαλέγω ένα μικρ� απ�σπα-σμα:

«Kάθ�μαι κ�ντά στ� παράθυρ� καικ�ιτά#ω τις ράγες τ�υ τραίν�υ π�υτρα"άνε πέρα μακριά. Tις ίδιες ράγες,π�υ περνάνε εδώ μπρ�στά μ�υ, αν τιςπάρεις ίσια-ίσια !τάνεις ίσαμε τηνΠετρ�ύπ�λη.

H μαμά κάθε τ�σ� λέει:

— N’ αλλά%�υμε σπίτι. Δεν μπ�ρώμέσα στη νύ�τα �ταν σ!υρί#ει τ�τραίν�.

Eμένα μ�υ αρέσει και μέσα στη νύ-�τα ακ�μα να ακ�ύω τ� σ!ύριγμα τ�υτραίν�υ, μα πι�τερ� απ’ �λα να κ�ιτά-#ω τις ράγες, έτσι γιαλιστερές, γιαλι-στερές π�υ τρα"άνε πέρα μακριά».

T� δεύτερ� πε%� κείμεν� είναιτ� διήγημα τ�υ Mι�άλη Φακίν�υ«Tα τραίνα να σ�υρί%�υν τρεις ��-ρές». Δανεί%�μαι ένα μικρ� απ�-σπασμα:

«Xρ�νια π�λλά μετά την ιστ�ρίατ�υ Ψαρ�π�υλ�υ, �ιλιάδες τραίνα κύ-λησαν στις ράγιες. Bαγ�νια, σιδερ�-γραμμές και τρα"έρσες πάλιωσαν κιαλλά�τηκαν. Mετανάστες, ίππ�ι καιστρατιώτες μετακινήθηκαν, �ι τα�ύ-τητες αυ%ήθηκαν, αλλά � γνώριμ�ς ή-��ς τ�υ τραίν�υ π�υ περνάει ε%ακ�-λ�υθεί να τρα"άει σαν μαγνήτης κ�-ντά στις γραμμές π�λλ�ύς ανθρώ-π�υς».

Kείμενα μαθητών

Δεν μπ�ρώ να απ��ύγω τ�ν πει-ρασμ� να ανα�ερθώ, π�λύ επιλε-κτικά και σε παιδικά λ�γ�τε�νικάκείμενα π�υ, με την ευκαιρία πα-νελλήνιων μαθητικών διαγωνι-σμών τ�υ OΣE, έτυ�ε, σαν μέλ�ςτων κριτικών επιτρ�πών, μα%ί μετ�υς Στέλι� Γεράνη, Γιώργ� Kάρ-τερ και Πάν� Παναγιωτ�ύνη, ναδια&άσω και να θαυμάσω.«Δίψασα ένας ή��ς τρέν�υ να μ�υ πει

�υραν�ςκαι να τα%ιδέψω μα#ί τ�υ πρ�ς τ�

σταθμ� των ελπίδων.»θα γράψει � Tάσ�ς Γιανν�ύ%ης,

μαθητής λυκεί�υ. Kαι � 17�ρ�ν�ςΓιάννης Γιανν�παπας θα μας ε-ντυπωσιάσει με τ�υς στί��υς τ�υγια την ενωτική επίδραση π�υ α-σκεί τ� τρέν� πρ�ς τ�υς τα�ιδιώ-τες τ�υ:«Aσύμπτωτες καταστάσεις κάν�υν τα

πρ�σωπα �μ�ια.H π�ρτα τ�υ τρέν�υ αν�ίγει και κλεί-

νει.Tα%ιδιώτες έρ��νται και !εύγ�υν.O ή��ς της ράγιας αυστηρή ρ�υτίνα.T� τρέν� –ανύπτ�τ�ς υπηρέτης στ�

συναίσθημα– ενώνει».A��ύ ανα�έρω πως για τα τρένα

έ��υν επίσης γράψει και �ι Mι�ά-λης Περάνθης, Hλίας Bενέ%ης, I.M. Παναγιωτ�π�υλ�ς, Tάκης Δ�-�ας, Παύλ�ς Nιρ&άνας, Στέ�αν�ςΔά�νης, Πάν�ς Παναγιωτ�ύνης,Xρήστ�ς K�υλ�ύρης, Aιμιλία Δά�-νη και άλλ�ι λ�γ�τέ�νες, λιγ�τερ�γνωστ�ί, θα κλείσω τ� κείμεν� μεστί��υς τ�υ Nικη��ρ�υ Bρεττά-κ�υ απ’ τ� π�ίημά τ�υ «Tα τραίνα».«Aν�ίγ�υν τις γραμμές �ι σηματ�δ�-

τες,τα τραίνα περνάνε τα σύν�ρα πρ�ς τα

δω,τα σύν�ρα πρ�ς τα κεικι εγώ "ρίσκ�μαι στ� παράθυρ� τα%ι-

δεύ�ντας πάντ�τε.E%ετά#�υν �ι ελεγκτές τα �αρτιά μ�υ,κ�ιτά#�ντας πρ�σεκτικά τ� "αθιά ρυ-

τιδωμέν� μ�υ πρ�σωπ�,τ� γι�μάτ� υπ�γρα!ές και σ!ραγί-

δες: «περάστε...»Kαι συνε�ί#ω, ωσ�τ�υ δεν %έρω π�ύ,

π�τε και πώςθα μ�υ α!αιρέσει � μεγάλ�ς σταθ-

μάρ�ης τ� δια"ατήρι�».

Mέσα στ� τρέν� π�υ έτρε�ε πάντα με ρυθμ�, μέσα σε γειτ�νιές και σε �ωρά�ια, πάνω σε ��υνά και δίπλα σ’ ακρ�γιάλια, �ε-τυλίγ�νταν συ�νά κάπ�ιες ιστ�ρίες, καημ�ί και �αρές, η ίδια η !ωή. Δεν είναι τυ�αί� π�υ � λα�ς τ� τ�π�θέτησε π�λύ πι� ψη-λά και π�λύ πι� μέσα στην καρδιά τ�υ, απ� �σ� δικαι�ύται ένα άψυ�� σιδερένι� μη�άνημα. (Aρ�εί� OΣE).


T��ρτ�ι� ντε Kίρικ�: «O μεγάλ�ς τρ��αδ�ύρ�ς», λάδι, 1938. Στέλι�ς Mαυρ�μάτης: «Σύνθεση», Mικτή τε�νική (1,00 X 0,80), 1982.

T� τρέν� στη ωγρα ικήΠηγή έμπνευσης για τ�υς καλλιτέ�νες απ� τα πρώτα �ρ�νια της λειτ�υργίας τ�υ

T�υ Kώστα Aνδρ�υλιδάκη

Mη�ανικ�ύ τ�υ OΣE. Eρευνητή της Iστ�ρίας τωνEλληνικών Σιδηρ�δρ�μων

H ΠPOΣΦOPA τ�υ σιδηρ�δρ μ�υπρ�ς τ�ν άνθρωπ� δεν περι�ρί�εταιμ ν� στην αλματώδη ανάπτυ�η των�ερσαίων συγκ�ινωνιακών μέσων.Mε α�ετηρία αυτήν την πρ�σ��ρά,τ� τραίν� κατά�ερε σιγά-σιγά να ε-πηρεάσει π�λλές ανθρώπινες δρα-στηρι τητες και να απ�τελέσει τ� ε-πίκεντρ� της �ικ�ν�μικής και κ�ινω-νικής �ωής σε κάθε περι��ή απ -π�υ περνάνε �ι γραμμές τ�υ. Iδιαίτε-ρα στην Eλλάδα, κατά τη διάρκειατης εκατ�ντά�ρ�νης και πλέ�ν σιδη-ρ�δρ�μικής μας ιστ�ρίας, τ� τραίν�δένεται στενά με διά��ρα ιστ�ρικάσυμ"άντα, με τ�υς εθνικ�ύς μας α-γώνες, με κ�ινωνικές διεκδικήσειςκαι με γεγ�ν τα της π�λιτικής μας�ωής.

Eκτ ς μως απ αυτά, � σιδηρ -δρ�μ�ς, παρ’ λ� π�υ είναι καθαράτε�ν�λ�γικ επίτευγμα, ωστ σ�, μετ� σ�ήμα τ�υ, την κίνησή τ�υ και γε-

νικά με λη τη λειτ�υργία τ�υ, μας �-δηγεί �ωρίς να τ� καταλά"�υμεπρ�ς κατευθύνσεις αλληγ�ρικής ση-μασίας. Για παράδειγμα: η θέα τ�υσυρμ�ύ π�υ τρέ�ει, με τη μη�ανήμπρ�στά και τ� ατέλειωτ� πλήθ�ςτων "αγ�νιών πίσω της, δίνει μιαν ει-κ να της ίδιας της �ωής μας π�υ κυ-λάει μέσα στ� �ρ ν�, με τ� πλήθ�ςτων ημερών π�υ ακ�λ�υθ�ύν �μ�ι -μ�ρ�α, η μία πίσω απ την άλλη, γε-μάτες απ τ�υς θ�ρύ"�υς της καθη-μεριν τητας, π�υ μως σ"ήν�υν π�-λύ γρήγ�ρα, αμέσως μετά τη διέλευ-ση τ�υ τραίν�υ.

Aλλά και διά��ρ�ι ρ�ι παρμέν�ιαπ τη σιδηρ�δρ�μική �ρ�λ�γία -πως γ.π. σταθμ ς, διασταύρωση, ε-κτρ��ίαση, σύγκρ�υση, σηματ�δ -της, σήμα κινδύν�υ, ελεύθερη γραμ-μή, κ.α., έ��υν έντ�νες αλληγ�ρικέςπρ�εκτάσεις.

Πηγή έμπνευσηςMετά απ σα ανα�έραμε, πι-

στεύ�υμε τι ε�ηγείται � λ γ�ς π�υτ� τραίν� ενέπνευσε π�ικιλ τρ�πα

π�λλ�ύς λ�γ�τέ�νες και καλλιτέ-�νες. Oσ�ν α��ρά στη λ�γ�τε�νία,π�λλά έργα κλασικών συγγρα�έωνθα ήταν �τω� τερα ή και δεν θα εί-�αν καν δημι�υργηθεί αν δεν υπήρ-�ε τ� τραίν�. Στη �ωγρα�ική η α-νταπ κριση είναι ανάλ�γη. Yπάρ�ειένα τεράστι� εύρ�ς εμπνεύσεων,απ τις ρωμαλέες και εντυπωσια-κές ρεαλιστικές απεικ�νίσεις, μέ�ριτις πι� μ�ντέρνες και πρωτ�π�ρια-κές εικαστικές εκ�ράσεις.

Στη �ώρα μας � σιδηρ δρ�μ�ς ε-μπνέει τ�υς καλλιτέ�νες απ ταπρώτα κι λας �ρ νια της λειτ�υρ-γίας τ�υ. O μεγάλ�ς νε�έλληνας�ωγρά��ς Kωνσταντίν�ς B�λανά-κης σταματάει κατά καιρ�ύς ναδ�υλεύει τις περί�ημες θαλασσ�-γρα�ίες και ναυμα�ίες τ�υ και μαςπαρ�υσιά�ει, σ�εδ ν απρ�σδ κητα,πίνακες με τραίνα, πως τη «Διά-ν�ι�η τ�υ Iσθμ�ύ της K�ρίνθ�υ» καιτ� «Λιμάνι τ�υ B λ�υ».

Eκτ ς απ τ�ν B�λανάκη υπάρ-��υν �υσικά και π�λλ�ί άλλ�ι �ω-γρά��ι, Eλληνες και �έν�ι, π�υ έ-

��υν πλ�υτίσει τη νεώτερη τέ�νημε μ�ρ�α, «σιδηρ�δρ�μικά» κ�μ-μάτια. Eπειδή μως � περι�ρισμέ-ν�ς �ώρ�ς εν ς άρθρ�υ δεν μας ε-πιτρέπει να επεκταθ�ύμε, διαλέ�α-με ως λύση να παρ�υσιάσ�υμε μ -ν� δύ� καλλιτέ�νες, των �π�ίων τ�έργ� είναι �αρακτηριστικ τατ� καισυνδέεται π�λύπλευρα με σιδηρ�-δρ�μικά θέματα, τ σ� π�υ πιστεύ-�υμε πως η επιλ�γή αυτή θα πρ�-σ�έρει ένα π�λύ επαρκές δείγμα.

O ένας είναι � π�λύ καλ ς σύγ-�ρ�ν�ς �ωγρά��ς μας, Στέλι�ςMαυρ�μάτης και � άλλ�ς είναι �μεγάλ�ς, ιταλικής καταγωγής, �ω-γρά��ς T�ι ρτ�ι� ντε Kίρικ�, π�υγεννήθηκε στ� B λ� και έ�ησε στηXώρα μας μέ�ρι τα δεκα�κτώ τ�υ�ρ νια.

Στέλι�ς Mαυρ�μάτης

O Mαυρ�μάτης γεννήθηκε τ�1930 στην Πτ�λεμαΐδα. Π�λύ γρή-γ�ρα εγκαταστάθηκε μ νιμα στηΘεσσαλ�νίκη. Γύρω στα 1960 κα-


τ�ικ�ύσε κ�ντά στις εγκαταστά-σεις τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ σταθμ�ύκαι επ�μένως �ι εικ νες της σιδη-ρ�δρ�μικής �ωής απ�τελ�ύσανμεγάλ� μέρ�ς των καθημερινώντ�υ εμπειριών.

Iδιαίτερα έντ�νη εντύπωση τ�υεί�αν πρ�καλέσει �ι ατμ�μη�ανές,έτσι ώστε τ� τραίν� απ�τέλεσε"αθμιαία τ� "ασικ στ�ι�εί� τ�υέργ�υ τ�υ. Oταν � Mαυρ�μάτηςάρ�ισε να �ωγρα�ί�ει τα πρώτατ�υ τραίνα απ�δέ�θηκε ταυτ �ρ�-να τ� διπλ ��ρτί� τ�υ σιδηρ�-δρ�μικ�ύ ρεαλισμ�ύ και συμ"�λι-σμ�ύ. Eτσι, �ι πρώτ�ι τ�υ «σιδηρ�-δρ�μικ�ί» πίνακες είναι κι λας ιδι-αίτερα ��ρτισμέν�ι.

Oι πίνακες τ�υ καλλιτέ�νη δια-κρίν�νται σε τέμπερες και σ’ εκεί-ν�υς π�υ έ�ει �ιλ�τε�νήσει με«μικτή τε�νική». H τε�ν�τρ�πίατης μικτής τε�νικής συνίσταταιστη δημι�υργία ανάγλυ�ων παρα-στάσεων με τη �ρησιμ�π�ίηση μι-κρών κ�μματιών απ διά��ρα υλι-κά τα �π�ία � καλλιτέ�νης έ�ει ε-πε�εργασθεί απ πριν δίν�ντάςτ�υς τ� κατάλληλ� σ�ήμα και τα �-π�ία στη συνέ�εια κ�λλά στ�ν πί-νακα, �αρί��ντας στ� �ωγρα�ικ επεισ δι� μιαν εντυπωσιακή τρίτηδιάσταση.

Tα �ρώματα είναι σκ�τεινά: κα-�ετί, πρασινωπ , γκρί��, �ρώματαθα λέγαμε μιας ώρας μυστικής,κρυμμένης απ τ�ν ήλι�. Στ� έδα-��ς λασπ νερα, υπ�λείμματα κά-π�ιας πλημμύρας. Kαι �ι "ασικές�ιγ�ύρες: ατμ�μη�ανές, "αγ νια,γραμμές, τηλεγρα�ικ�ί στύλ�ι, γε-ραν�ί υδρεύσεως, �υλάκια, κλει-διά γραμμών. Kαι ακ μη, τα σήμα-τα κυκλ��ρίας, τα μ να π�υ έ-��υν �ωηρ�ύς �ρωματισμ�ύς.

Παρά τη λεπτ�μερειακή και ρεα-

λιστική απεικ νιση των σιδηρ�-δρ�μικών στ�ι�είων, �ι μετα�ύτ�υς συνδυασμ�ί και συσ�ετισμ�ίσε πείθ�υν τι απ�τελ�ύν ένα εί-δ�ς συμ" λων π�υ για να τα ερμη-νεύσεις �ρειά�εται να ανακαλύ-

ψεις τ�ν μυστικ τ�υς κώδικα.Oι τέμπερες τ�υ Mαυρ�μάτη, και

ιδίως �ι πι� πρ σ�ατες, �δηγ�ύνπι� γρήγ�ρα στ�ν κ σμ� των συμ-" λων. Eδώ παρατηρ�ύμε εσκεμ-μένη ασά�εια στα επεισ δια, περί-

γραμμα σ�ημάτων π�υ ρέει, κυ-ριαρ�ική παρ�υσία έντ�νων �ρω-ματισμών. Σιγά σιγά, τ� σιδηρ�-δρ�μικ υλικ μετατίθεται πρ�ς τακατώτερα μέρη τ�υ πίνακα και μ�ι-ά�ει σαν να απ�τελεί τα θεμέλιαπάνω στα �π�ία στηρί�εται ένας ε-κρηκτικ ς �υραν ς, γεμάτ�ς και-ν�ύργια πλέ�ν π�ικιλ μ�ρ�α σύμ-"�λα, π�υ κυριαρ�εί τ� κ κκιν�,σε ματωμέν�υς σταυρ�ύς, αριθ-μ�ύς και συνθηματικές λέ�εις.

O Mαυρ�μάτης αγκαλιά�ει τ σ�π�λύπλευρα τ� τραίν� και τ� απ�-δίδει με τ σες εκ�ράσεις, π�υ ανδεν γνωρί�αμε τ� έργ� τ�υ θα ή-ταν αδύνατ� να τις υπ�ψιαστ�ύμε.

T�ι�ρτ�ι� ντε Kίρικ�

O T�ι ρτ�ι� ντε Kίρικ� ήταν γι ςτ�υ Iταλ�ύ μη�ανικ�ύ E"αρίστ�ντε Kίρικ� � �π�ί�ς κατασκεύασετ�υς Σιδηρ�δρ μ�υς Θεσσαλίαςκαι κατ πιν υπήρ�ε διευθυντήςτ�υς και μέλ�ς τ�υ δι�ικητικ�ύτ�υς συμ"�υλί�υ.

O καλλιτέ�νης γεννήθηκε στ�B λ� τ� 1888 και έ�ησε στην Eλλά-δα μέ�ρι τ� 1906, ένα �ρ ν� μετάτ� θάνατ� τ�υ πατέρα τ�υ. Mα�ί μετην �ικ�γένειά τ�υ, κατά τη διάρ-κεια της παραμ�νής τ�υ στη �ώραμας, διέμενε άλλ�τε στ� B λ� καιάλλ�τε στην Aθήνα.

O T�ι ρτ�ι� ντε Kίρικ�, θεωρείταιένας απ τ�υς μεγαλύτερ�υς �ω-γρά��υς τ�υ αιώνα μας. H πρ�-σ��ρά τ�υ στη σύγ�ρ�νη τέ�νη έ-γκειται στ� τι δημι�ύργησε τη λε-

T��ρτ�ι� ντε Kίρικ�: «H ώρα της σιωπής» με τ� άγαλμα της Aριάδνης, τ� τρέν� και τ� κτίρι� τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ σταθμ�ύ.

Kωνσταντίν�ς B�λανάκης: «T� λιμάνι τ�υ B�λ�υ» (Λεπτ�μέρεια). Λάδι σε μ�υσαμά. Aθήνα, Iδιωτική Συλλ�γή. (Φωτ.: απ� «T�πλ�ί� στην ελληνική τέ�νη», εκδ. KAΠON). Συνέ�εια στην 28η σελίδα



γ μενη «μετα�υσική» �ωγρα�ική(� ρ�ς είναι δικ ς τ�υ). Πρ κειταιγια μια καθαρά πρ�σωπική τ�υ τε-�ν�τρ�πία, σύμ�ωνα με την �π�ίαπαραθέτει στ�υς πίνακές τ�υ, σερεαλιστική απεικ νιση, διά��ρα α-πλά αντικείμενα τα �π�ία δεν ται-ριά��υν «λ�γικά» μετα�ύ τ�υς, ω-στ σ� ως �λική σύνθεση πρ�κα-λ�ύν μιαν έντ�νη αλλά και παρά�ε-νη εντύπωση.

Δίν�υν την αίσθηση τι μετα�ύτων αντικειμένων αυτών υπάρ�ειμυστική σ�έση και τι σημασία δενέ�ει αυτ π�υ �αίνεται αλλά αυτ π�υ κρύ"εται κάτω και πέρα απ τη �αιν�μενική πραγματικ τητα.

Σε άλλη εν τητα «μετα�υσικών»πινάκων παρ�υσιά��νται έρημεςπλατείες με ένα σιντρι"άνι ή έναάγαλμα στη μέση και με λιγ�στά ήμεμ�νωμένα κτίρια στ�ν περίγυρ�.Σε άλλες συνθέσεις �επρ�"άλλ�υντεράστιες καπν�δ ��ι ή μ�ν�κ μ-ματ�ι αυστηρ�ί πύργ�ι.

Aλλ�ύ πάλι κυριαρ�εί τ� ανδρεί-κελ�, μια πρωτ τυπη, πρ�δρ�μικήμ�ρ�ή ανθρώπιν�υ ρ�μπ τ, καθα-ρά πρ�σωπικής εμπνεύσεως τ�υκαλλιτέ�νη, με π�λλ�ύς μεταγενέ-στερ�υς μιμητές.

H απλ τητα της �ωγρα�ικής, η�ωτειν τητα τ�υ �ώρ�υ και �ι με-γάλες πλαγιασμένες σκιές επιτεί-ν�υν την αίσθηση τ�υ κεν�ύ καιτ�υ ανε�ήγητ�υ. Kαι �α�νικά, σεπ�λλ�ύς «μετα�υσικ�ύς» πίνακες,�επρ�"άλλει απ κάπ�ια γωνιά η�ιγ�ύρα μιας ατμ�μη�ανής. Eίναι�ιγ�ύρα μικρή αλλά �ωγρα�ισμένημε σκ�ύρ� �ρώμα, π�υ έρ�εται σεέντ�νη αντίθεση με τ� αν�ι�τ -�ρωμ� περι"άλλ�ν και γι’ αυτ δια-κρίνεται εύκ�λα.

Kατά καν να �ι μελετητές τ�υντε Kίρικ� δεν γνωρί��υν σ�εδ ντίπ�τα για τα παιδικά τ�υ �ρ νιαστην Eλλάδα, γι’ αυτ ε�άλλ�υ τα�ν�μά��υν «σκ�τεινά �ρ νια». Aνγνώρι�αν, θα διαπίστωναν τι λατα ετερ κλητα αντικείμενα τ�υ�ωγρα�ικ�ύ τ�υ κ σμ�υ απ�τε-λ�ύν κ�μμάτια παιδικών τ�υ ανα-μνήσεων απ τη �ώρα μας.

Iδιαίτερα, �ι αναμνήσεις π�υσ�ετί��νται με τα τραίνα, πρ�έρ-��νται απ τ� B λ�, ταν την τριε-τία 1896-98 ��ύσε απ κ�ντά τη σι-δηρ�δρ�μική �ωή, α��ύ � πατέραςτ�υ υπηρετ�ύσε ως Διευθυντήςτ�υ θεσσαλικ�ύ δικτύ�υ.

Oι αναμνήσεις αυτές πρ�έρ��-νται τ σ� απ τις γρα�ικές ατμ�-μη�ανές, σ� και απ τις άλλες σι-δηρ�δρ�μικές εγκαταστάσεις. Tακτίρια στις έρημες πλατείες τ�υμ�ιά��υν συ�νά με κτίρια των σι-δηρ�δρ�μικών εγκαταστάσεωντ�υ μεγάλ�υ θεσσαλικ�ύ λιμανι�ύ.Oι καμάρες π�υ �ρησιμ�π�ιεί π�λ-λές ��ρές μας θυμί��υν έντ�νατις καμάρες των μεγάλων πέτρι-νων γε�υρών τ�υ μικρ�ύ τραίν�υτ�υ Πηλί�υ.

Oσ�ν α��ρά στις �ιγ�ύρες τωνατμ�μη�ανών τ�υ, �ρειά�εται νασημειώσ�υμε μια �αρακτηριστικήλεπτ�μέρεια. Mέσα στην απ λυτηακινησία των μετα�υσικών τ�υ πι-νάκων ίσως είναι τα μ να �ωγρα�ι-

κά στ�ι�εία π�υ πρ�σδίδ�υν στ��ώρ� κάπ�ια κίνηση, καθώς σε με-ρικές απ αυτές � καπν ς, "γαίν�-ντας απ την καπν�δ ��, παρ�υ-σιά�εται να έ�ει μια κλίση, σαν να�εύγει πρ�ς τα πίσω, καθώς � συρ-μ ς πρ��ωρεί μπρ�στά.

T σ� τα τραίνα σ� και τα άλλα«σιδηρ�δρ�μικά» στ�ι�εία των πι-νάκων είναι τ σ� απλά και "ασικά,�ωρίς ιδι�μ�ρ�ίες, ώστε θα μπ�-ρ�ύσαν να πρ�έρ��νται απ σιδη-

ρ�δρ�μικ�ύς �ώρ�υς π�υ � καλλι-τέ�νης γνώρισε σε μεταγενέστε-ρες επ��ές. Aσ�αλώς αυτ μπ�ρείνα είναι αλήθεια, αλλά πιστεύ�υμεπως �ι μεταγενέστερες εντυπώ-σεις δεν υπερισ�ύ�υν έναντι τωναρ�ικών, �ι �π�ίες �αρά�θηκανπρώτες και κατά τρ π� ανε�ίτηλ�στ� υπ�συνείδητ� τ�υ μικρ�ύT�ι ρτ�ι�.

Aργ τερα, ταν πρ�στέθηκανκαι �ι μεταγενέστερες, παλιές και

νέες εντυπώσεις �υμώθηκαν και ηδημι�υργική �αντασία τ�υ ντε Kί-ρικ� τις ε�έ�ρασε με την εσκεμ-μένα απλ�π�ιημένη μ�ρ�ή τωνπερί�ημων «μετα�υσικών» τ�υσυμ" λων.

Σημείωση: Λεπτ�μέρειες για τις δραστηρι�-τητες τ�υ μη�ανικ�ύ E�αρίστ� ντε Kίρικ�ανα�έρ�νται στ� άρθρ� «Θεσσαλικ�ί Σι-δηρ�δρ�μ�ι» τ�υ α�ιερώματ�ς των«Eπτά Hμερών» της «Kαθημερινής» γιατ� B�λ�, στις 30 Iαν�υαρί�υ 1994.

Στέλι�ς Mαυρ�μάτης: «Tα κλειδιά» Mικτή τε�νική (1,40X1,00) 1983 (#ωτ.: απ� «Tα τρένα στ� έργ� τ�υ Mαυρ�μάτη» τ�υ K.Aνδρ�υλιδάκη εκ. Δι�γένης, Aθήνα 1985).

H OPΓANΩΣH των πρώτων μας σι-δηρ�δρ�μικών εταιριών ήταν υπ�-δειγματική. Mε την έναρ�η λει-τ�υργίας των δικτύων τ�υς εί�ανήδη συντα�θεί λεπτ�μερειακ�ί αυ-στηρ�ί καν�νισμ�ί �ι �π�ί�ι κατευ-θύνανε κάθε υπηρεσιακή δραστη-ρι�τητα. Δεν είναι τυ�αί� τ� γεγ�-ν�ς �τι �ι σιδηρ�δρ�μικ�ί υπάλλη-λ�ι "�ρ�ύσαν �μ�ι�μ�ρ"ες στ�-λές και �ι #αθμ�ί τ�υς, διακρίν�-νταν απ� τα σειρήτια και τα άστραπ�υ έ"εραν στ� πιλίκι� και στα πέ-τα τ�υς. H ασ"άλεια της κυκλ�"�-ρίας των τραίνων απαιτ�ύσε στρα-τιωτική �ργάνωση και πειθαρ�ίαπ�υ εκ"ρά$�νταν και με τα διακρι-τικά των στ�λών.

Xαρακτηριστικ� επίσης της υπ�-δ�μής των σιδηρ�δρ�μικών αυτώνεταιριών είναι �τι εί�αν π�λύ κα-λές τα�υδρ�μικές, τηλεγρα"ικέςκαι αργ�τερα τηλε"ωνικές υπηρε-

σίες. Oι σιδηρ�δρ�μικ�ί σταθμ�ί α-π�τελ�ύσαν ταυτ��ρ�να και τα�υ-δρ�μικά γρα"εία σε π�λεις και �ω-ριά �π�υ δεν εί�αν ακ�μη ιδρυθείτα�υδρ�μεία τ�υ δημ�σί�υ.

Tα τηλεγρα"ικά δίκτυα των σι-δηρ�δρ�μων ήταν τ�σ� καλά ώ-στε, π�λλές "�ρές, �ταν πάθαιναν#λά#η τα κρατικά τηλεγρα"εία�ρησιμ�π�ι�ύσαν τις τηλεγρα"ι-κές γραμμές των σιδηρ�δρ�μικώνσταθμών. Σε εμπ�λεμες καταστά-σεις π�υ �ι ανάγκες για επικ�ινω-νία ήταν ε�αιρετικά αυ�ημένες, τατηλεγρα"εία των σιδηρ�δρ�μων�ρησιμ�π�ι�ύνταν και απ� τ�στρατ�. Aνάλ�γης π�ι�τητας ήτανκαι τα τηλε"ωνικά δίκτυα των τρέ-νων π�υ κατασκευάστηκαν και λει-τ�ύργησαν μεταγενέστερα.

Aνε�άρτητα �μως απ� τις αυστη-ρές υπηρεσιακές διαδικασίες, τ�πρ�σωπικ� των εταιριών, πρ�ερ-

��μεν� ��ι μ�ν� απ� διά"�ρεςκ�ινωνικές τά�εις αλλά και απ�διά"�ρες �ώρες, με δια"�ρετικήμ�ρ"ωση και συνήθειες, $�ύσε μιακαθημερινή πραγματικ�τητα έ�ωαπ� τα στενά �ρια των καν�νι-σμών. Hταν η απλή $ωή των αν-θρώπων τ�υ τρέν�υ, με τις �αρέςκαι τις λύσεις της, τα σ�#αρά καιτα ευτράπελά της.

Σ’ αυτή τη $ωή ανα"έρ�νται �ι ι-στ�ρίες π�υ ακ�λ�υθ�ύν, �πωςαυτή των «δυ� Aνέστηδων». Tηνδιηγι�ταν � μαστρ�-Xρήστ�ς, σεένα κα"ενεί� της Aθήνας, �π�υσύ�να$αν συντα�ι�ύ��ι σιδηρ�-δρ�μικ�ί.

Oι δυ� Aνέστηδες

O ένας Aνέστης ήταν νυ�τ�θερ-μαστής στα Φύ�τια. Σκληρ�κ�κα-λ�ς και πεισματάρης. Δ�ύλευε

σκυλίσια. Kαι �ταν εί�ε ελεύθερ��ρ�ν�, τ�ν πέρναγε κ�ντά στ�νάλλ� Aνέστη, τ� άλ�γ� τ�υ. A�ώρι-στ�ι ήταν εκείνες τις ώρες. Aγά-πες, παι�νίδια, τρέ�ιμ�. O Aνέστηςδεν έ�ανε ευκαιρία να μιλάει για τ�$ώ� τ�υ. Για την κ�ρμ�στασιά, τη�αίτη, τ�ν καλπασμ� τ�υ. Aυτ� δενήταν άλ�γ�, ήταν μυθικ� �ν.

H σ�έση αυτή έγινε α"�ρμή γιαπειράγματα. Kαι ένα #ράδυ εκείπ�υ � Aνέστης επαναλάμ#ανε γιαπ�λλ�στή "�ρά στ�υς συναδέλ-"�υς τ�υ «να δείτε πώς κάλπα$εσήμερα � Aνέστης» κάπ�ι�ς πέτα-�ε την πρ�κληση. «Mπ�ρεί να συ-ναγωνιστεί στ� τρέ�ιμ� τ� τρέν�;».

T� μ�ν� εύκ�λ�, απάντησε αγέ-ρω�α � νυ�τ�θερμαστής. Συμ"ω-νήσανε λ�ιπ�ν τ�ν αγώνα στ� άψεσ#ήσε. Tην άλλη μέρα τ� πρωί �λ�

KYPIAKH 15 OKTΩBPIOY 1995 - H KAΘHMEPINH 29Συνέ�εια στην 30η σελίδα

Aπ� τη �ωή των σιδηρ�δρ�μικώνKαλλιστεία σταθμών, πρώτες ανέσεις, πρ�μήθεια �πλων και άλλα στιγμι�τυπα επ��ής

Mάθημα στη σ��λή εκπαιδεύσεως των Σ.E.K. Aθήνα, δεκαετία τ�υ ’50. (Aρ�εί� K. Aνδρ�υλιδάκη).


O Σταθμ�ς B�λ�υ. T� 1930 κέρδισε τ� τρίτ� �ρα�εί� τ�υ EOT στ� διαγωνισμ� ε�ωραϊσμ�ύ σταθμών. (Φωτ. A. Φιλιππ�υπ�λίτη).

τ� �ωρι� #ρισκ�ταν στ� σταθμ�.T� τρέν� έ"θασε στις 9. A"ησε κ�-σμ�, πήρε κ�σμ� και με τ� σήματ�υ σταθμάρ�η, �εκίνησε πάλι.Mα$ί τ�υ �εκίνησαν και �ι δυ� Aνέ-στηδες π�υ ήταν παρατεταγμέν�ιδίπλα στη σιδηρ�δρ�μική γραμμή.

H αμα��στ�ι�ία #αριά, � δρ�μ�ςανή"�ρ�ς. Tσα"-τσ�υ", πρ��ω-ρ�ύσε π�λύ αργά. Mη�αν�δηγ�ςήταν � μαστρ�-Xρήστ�ς π�υ μαςδιηγείται την ιστ�ρία. T� τέρμα ή-ταν λίγα �ιλι�μετρα πι� πέρα, στηNεμέα. Oι Aνέστηδες ήταν στα κέ-"ια τ�υς. Θα ’�αν πρ��ωρήσει δια-κ�σια μέτρα και τ� τρέν� ήταν κι�-λας π�λύ πίσω.

O νυ�τ�θερμαστής, επειδή �θρίαμ#�ς τ�υ διαγρα"�ταν εύκ�-λ�ς, έστρεψε τ� άλ�γ� π�τε δε�ιά,π�τε αριστερά, τ� γύρναγε πρ�ςτα πίσω, έ"τανε στην ατμ�μη�ανή,την �επερν�ύσε, ανέ#αινε στ�υςγειτ�νικ�ύς λ�"�υς και κατρακυ-κλ�ύσε �ανά μέ�ρι τις σιδηρ�δρ�-μικές γραμμές.

O μαστρ�-Xρήστ�ς παρακ�λ�υ-θ�ύσε �αμ�γελαστ�ς τ�υς Aνέ-στηδες και καραδ�κ�ύσε να δικαι-ώσει την α�ία της μη�ανής. Πεντα-κ�σια μέτρα πριν τ� τέρμα �ι δυ�Aνέστηδες πλησίασαν γι’ άλλη μια"�ρά την ατμ�μη�ανή. T�ύτ� �-

μως τ� πλησίασμα ήταν �,τι καλύ-τερ� επιθυμ�ύσε � μαστρ�-Xρή-στ�ς. Kαθώς τα πλευρά τ�υ αλ�-γ�υ άγγι$αν σ�εδ�ν τα πλευρά τηςμη�ανής, � μη�αν�δηγ�ς πέρασεσε απρ�σδ�κητη αντεπίθεση. Mεκ�"τή κίνηση τρά#η�ε τ� κ�ρδ�νιτης σ"υρί�τρας και η μη�ανή σ"ύ-ρι�ε δυνατά. O γύρω κ�σμ�ς τρα-ντά�τηκε. Tαυτ��ρ�να τρά#η�ε τ�μ��λ� και η μη�ανή �ε"ύση�ε απ�-

τ�μα. Eνα τεράστι� σύννε"� α-τμ�ύ �ε�ύθηκε $εστ� και τύλι�ε ά-λ�γ� και κα#αλάρη.

T� άλ�γ� τρ�μα�ε. Xλιμίντρισε,τινά�τηκε στα πισινά τ�υ π�δια,πέτα�ε τ�ν κα#αλάρη και πήρε τ�δρ�μ� α"ηνιασμέν�. O μαστρ�-Xρήστ�ς �εκαρδίστηκε στα γέλια#λέπ�ντας τ�ν δίπ�δ� Aνέστη νασηκώνεται σιγά σιγά, πιάν�νταςτ�υς γ�"�ύς τ�υ, για να κυνηγήσει

τρικλί$�ντας και με κωμικές κινή-σεις, τ�ν τετράπ�δ� "ίλ� τ�υ.

Πρ�μήθεια �πλων

H πρ�μήθεια �πλων ήταν απ� τιςκύριες "ρ�ντίδες των πρώτων σι-δηρ�δρ�μικών μας εταιριών. H ι-καν�τητα, δε, στη �ρήση των �-πλων απ�τελ�ύσε συ�νά κριτήρι�για την πρ�σληψη ατ�μων, ως στα-σιαρ�ών ή ως πρ�σωπικ�ύ τωνσταθμών. Γιατί αυτή η... "ρενίτιδατων ε��πλισμών;

Tα �ρ�νια εκείνα, τις απρ�σιτες�ρεινές περι��ές μαίν�νταν λη-στές. Aναπ�"ευκτα στις στάσειςαπ�μακρυσμένων περι��ών, �ιστασιάρ�ες ήταν υπ��ρεωμέν�ινα αμυνθ�ύν με �πλα. Oπως δεί-�νει �μως τ� δημ�σίευμα της ε"η-μερίδας «Γ�ρτυνία» (91-1-1907),μερικές "�ρές έκαναν κατά�ρησητων υπηρεσιακών τ�υς αρμ�δι�-τήτων, κατατρ�μ�κρατώντας μετη σειρά τ�υς, τ�υς κατ�ίκ�υς τηςπερι��ής.

O X�υρσίτ πασάς εν Mπ�λέτα

Kύριε εργ�δηγέ Kα��αδίαΔιατελ�ύμεν υπ� τ� κράτ�ς τ�υ

��υρσίτ πασά Πέτρ�υ M�σ��π�υ-λ�υ �ύλακ�ς της σιδηρ�δρ�μικήςγραμμής Mπ�λέτας.

Mας ��ρ�λ�γεί κε�αλικ�ν ��-

O σιδηρ�δρ�μικ�ς σταθμ�ς Kη"ισιάς των Σιδηρ�δρ�μων Aττικής, στις αρ�ές τ�υαιώνα μας. Tα �μ�ρ"α κτίρια και �ι περιπ�ιημέν�ι κήπ�ι μετέτρεπαν τ�υς σταθ-μ�ύς της επ��ής εκείνης σε π�λυσύ�ναστ�υς �ώρ�υς περιπάτ�υ και αναψυ�ής.



ρ�ν (�αράτσι) 5 ή 6 δρα�μάς άλευ-ρα ή τυρ�ν ή �ίν�ν, ή �,τι άλλ� έ-��μεν. Eν εναντία περιπτώσει καιδεν πληρώσωμεν ταύτα αμέσως,στρέ�ει την κ�υμπ�ύραν τ�υ. Kα-θημερινώς μεθύων επισυνάπτειμά�ας, λαμ�άνει τ�ν γκρα τ�υ, έρ-�εται εν καιρώ νυκτ�ς εντ�ς των�ικιών μας ίνα μας ��νεύσει... Δενν�μί!ετε �τι είναι καιρ�ς να απαλ-λα�θώμεν ε" αυτ�ύ τ�υ τέρατ�ς α-παλλάσσ�ντες αυτ�ν της υπηρε-σίας;

Kάτ�ικ�ι Mπ�λέτα(Eπ�νται υπ�γρα"αί)

Kαλλιστεία σταθμών

Σε αντίθεση με τ�υς σταθμ�ύςτων �ρεινών �ωριών �π�υ η $ωήτων σιδηρ�δρ�μικών ήταν σκληρή,στ�υς πεδιν�ύς ή παραθαλάσσι-�υς η $ωή κυλ�ύσε σε μια ευ�άρι-στη, ειδυλλιακή ατμ�σ"αιρα.

Oι σταθμ�ί αυτ�ί �ε�ώρι$αν γιατην αρ�ιτεκτ�νική και την πρ�σεγ-μένη τ�υς εμ"άνιση και απ�τελ�ύ-σαν τ� επίκεντρ� της εμπ�ρικής,�ικ�ν�μικής και κ�ινωνικής $ωής.O σταθμάρ�ης ήταν μία απ� τιςπρ�σωπικ�τητες της περι��ής μα$ίμε τ� δήμαρ��, τ�ν παπά και τ� δά-σκαλ�.

Σε π�λλές περιπτώσεις � �ώρ�ςτων σιδηρ�δρ�μικών σταθμών έ-σ"υ$ε απ� κ�σμ�π�λίτικη $ωή.Eκεί έκαναν �ι κάτ�ικ�ι τ�υς κλα-σικ�ύς περιπάτ�υς κατά τα καλ�-καιρινά και αν�ι�ιάτικα απ�γεύ-ματα. Π�λύ συ�νά �αρ�ύμενεςσυντρ�"ιές εκδρ�μέων έπαιρναντ� τ�πικ� τρέν� και περν�ύσαν τα#ράδια τ�υς στ� σιδηρ�δρ�μικ�σταθμ� κάπ�ι�υ πρ�αστί�υ, �πως�ι Aθηναί�ι στ� σταθμ� της Kη"ι-σιάς.

T� θέαμα π�υ παρ�υσία$αν ήτανγρα"ικ�. Aριστ�κρατικές κυρίες α-

π� «τ$άκια», κακ�γ�υστ�ι έμπ�ρ�ι,νεαρ�ί κ�μψευ�μεν�ι, α�ιωματικ�ίμε "αντα�τερές στ�λές κ.ά., συ-νωστί$�νταν στα «ωδικά κα"ε-νεία», ή «κα"ωδεία» των σταθμών,�π�υ η μ�υσική της λατέρνας ήτης μπάντας ανακατευ�ταν με τις

ατελείωτες συ$ητήσεις των λ�γίωντης επ��ής.

H πρ�τίμηση των εκδρ�μέων γιατ�υς σταθμ�ύς είναι απ�λύτως κα-ταν�ητή εάν λά#�υμε υπ�ψη τιςπρ�σπάθειες π�υ κατέ#αλαν �ι σι-δηρ�δρ�μικές εταιρίες για τ�ν ε-

�ωραϊσμ� των σταθμών και των γύ-ρω περι��ών. Aπ�δει�η �ι δενδρ�-"υτεύσεις κατά μήκ�ς των γραμ-μών, ακ�μα και σε περι��ές π�υδεν εί�αν ιδιαίτερη τ�υριστική ση-μασία καθώς επίσης και �ι πανέ-μ�ρ"�ι κήπ�ι π�υ κ�σμ�ύσαν τ�νπερίγυρ� των σταθμών κ.α. H δ�υ-λειά αυτή γιν�ταν με μεράκι. Aυτ�μαρτυράει η ύπαρ�η της ειδικ�τη-τας τ�υ σιδηρ�δρ�μικ�ύ κηπ�υ-ρ�ύ και η θέσπιση κινήτρων γιατ�ν καλλωπισμ� των σταθμών, �-πως η απ�"αση τ�υ EOT να #ρα-#εύσει τ� 1930 τ�υς τρεις πι� �-μ�ρ"�υς σταθμ�ύς της �ώρας. Nι-κητές στ� διαγωνισμ� των «καλλι-στείων σταθμών» ήταν �ι σταθμ�ίBελεστίν�υ, Στε"αν�σσαίων καιB�λ�υ, στ�υς υπαλλήλ�υς των �-π�ίων απ�νεμήθηκαν �ρηματικά#ρα#εία και έπαιν�ι.

Oι πρώτες ανέσειςTην επ��ή της κυκλ�"�ρίας των

πρώτων τρένων, �ι σιδηρ�δρ�μι-κές εταιρίες κατέ#αλλαν μεγάλεςπρ�σπάθειες για την άνεση των ε-πι#ατών. Δύ� #ασικά καθήκ�ντατ�υ �δηγ�ύ ήταν � "ωτισμ�ς (μελάδι, κεριά, πετρέλαι� ή γκά$ι) καιη θέρμανση.

Oπ�ι�ς και αν ήταν � "ωτισμ�ς,απ�τελ�ύσε για τ�ν �δηγ� μεγάλ�μπελά. H ά#�λη διαρρύθμιση τ�υεσωτερικ�ύ των #αγ�νιών δεν τ�υεπέτρεπε να ανά#ει τις λάμπες �-ταν εκινείτ� η αμα��στ�ι�ία. Για ναπάει στα σημεία �π�υ ήταν κρεμα-σμένες, ή για να τις κρεμάσει στηθέση τ�υς �ταν τις συγκέντρωνεγια να τις ανάψει �λες μα$ί, έπρεπενα σταματήσει η αμα��στ�ι�ία. Φα-ντά$εστε τα μικρά πρ�#λήματαπ�υ πρ�έκυπταν �ταν έσ#ηνε μίααπ� αυτές. Eκτ�ς απ� τ� �τι έπρε-πε να την ανάψει πάλι, συ�νά τ�#αγ�νι μύρι$ε πετρέλαι� ή γκά$ι.

Aλλά η μεγαλύτερη ταλαιπωρίατ�υ �δηγ�ύ ήταν η θέρμανση καισυγκεκριμένα δύ� είδη: η θέρμαν-ση με #ραστήρες, δηλαδή μεμπ�υγι�τες $εστ�ύ νερ�ύ τις �π�ί-ες � �δηγ�ς τ�π�θετ�ύσε στα π�-δια των επι#ατών και η θέρμανσημε μικρές θερμάστρες π�υ τ�π�-θετ�ύνταν κάτω απ� τα καθίσματα.Δεν είναι δύσκ�λ� να "ανταστ�ύ-με τις σκηνές π�υ διαδραματί$�-νταν μέσα στα #αγ�νια τις κρύες�ειμωνιάτικες νύ�τες, �ταν τύ�αι-νε να σ#ήσ�υν �ι λάμπες ή νακρυώσει τ� νερ� στις μπ�υγι�τες.

Oταν τύ�αινε να καπνί$ει η θερ-μάστρα κάτω απ� τ� κάθισμα κά-π�ι�υ ιδι�τρ�π�υ επι#άτη, να σ#ή-σει, ή τ� �ειρ�τερ�, να καίει πι�π�λύ απ’ �,τι έπρεπε. Tέλ�ς, αςμην ε�αιρέσ�υμε την περίπτωσηπ�υ θα μπ�ρ�ύσε να αρπά�ει "ω-τιά τ� "αρδύ "�ρεμα κάπ�ιας κυ-ρίας.

Σημείωση: Διασκευή ιστ�ριών απ� τ� περι�-δικ� «Tρένα και άνθρωπ�ι».

Yπάλληλ�ς των πρώτων σιδηρ�δρ�μικών μας δικτύων, στις αρ�ές τ�υ αιώνα.

Eσωτερικ� τ�υ εργ�στασί�υ σιδηρ�δρ�μων Σ.E.K. Πειραιάς, δεκαετία τ�υ ’50. (Aρ�εί� K. Aνδρ�υλιδάκη).

Eυ�αριστ�ύμε ιδιαιτέρως τ�ν κ. KώσταAνδρ�υλιδάκη για τη συνδρ�μή τ�υστην �λ�κλήρωση τ�υ α�ιερώματ�ς.Eπίσης τ�ν Σύλλ�γ� Φίλων τ�υ Σιδη-ρ�δρ�μ�υ Aθηνών.

train history

Documents