POJAM I VRSTE ROBE

SEMINARSKI RAD

Predmet: Transportne osobine robe

Mentor: Doc.dr. Muhamed Sarvan

Travnik, april, 2014.

SADRŽAJ

SADRŽAJ.........................................................................................................................................2

1. UVOD.......................................................................................................................................3

2. POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE ROBE.................................................................4

3. VRSTE ROBE..........................................................................................................................5

3.1. Osnovna podjela robe........................................................................................................5

3.2. Klasifikacija robe..............................................................................................................6

3.2.1. Komadna roba...........................................................................................................7

3.2.2. Rasuta roba................................................................................................................7

3.2.3. Tečna roba.................................................................................................................8

3.2.4. Gasovita roba.............................................................................................................8

3.3. Opasne materije.................................................................................................................8

4. ZAKLJUČAK.........................................................................................................................10

5. LITERATURA........................................................................................................................11

1. UVOD

2

Roba (talijanski robba) čini elementarni ekonomski sastojak tržišnog gospodarstva. Ona je materijalni ili nematerijalno dobro čije je osnovno svojstvo da zadovoljava osnovvne ljudske potrebe. Međutim, takvo dobro dobiva svojstva robe tek kad se do njega može doći zamjenom ili kupovinom na tržištu. Dobro, koje služi za zadovoljavanje vlastitih potreba onog ko ga je proizveo, nije roba.

Iako porijeklo robe seže još u pretpovijesti, robna proizvodnja ostaje u raznim drušvima izuzetak. Tek s pojavom kapitalističkih proizvodnih odnosa, roba postaje određujući ekonomski cilj.

Poznavanje robe dijeli se na:

Opći dio poznavanja robe, bavi se pojmovima koji se odnosi na bilo koju robu, obrađuje njenu sistematizaciju, kvalitet, ambalažiranje, način manipulacije, skladištenje robe, itd.

Posebni dio poznavanja robe, bavi se konkretnom robom ili skupom roba, obrađuje sva pitanja koji proizilaze iz specifičnosti konkretne robe (tekstilna roba, metalna roba, životne namirnice, itd.).

3

2. POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE ROBE

U nastojanju da se definiše roba postupa se na različite načine, najprije se kaže da je ona korisna stvar koja ima sposobnost da podmiri neku ljudsku potrebu, jer ako nije korisna stvar, tj.ako nema upotrebnu vrijednost ona ne može biti roba. Mežutim, iz ovoga ne treba izvesti zaključak da svaka korisna stvar, odnosno svaka upotrebna vrijednost mora biti roba.

Roba je svaki predmet ili stvar kao produkt ljudskog rada koja svojim svojstvima zadovoljava potrebe ma koje vrste, a može da bude predmet robnog prometa. Nije namijenjena za ličnu upotrebu proizvođača, nego za tržište gdje se razmjenom uključuje u društvenu upotrebu.

Najadekvatnije je reći da je roba takva upotrebna vrijednost, takav koristan proizvod ljudskog rada koji je proizveden zato da bude razmijenjen, odnosno sa ciljem da se za njega dobije odgovarajuća protivvrijednost.

Od prvobitne zajednice, do robovlasništva i feudalizma zastupljena je sitna robna proizvodnja. U kapitalizmu se pojavljuje krupna kapitalistička robna proizvodnja.

Roba ima tri bitne karakteristike:

Upotrebna vrijednost, zastupljena u prirodnim karakteristikama robe, koja svojim materijalnim odlikama zadovoljava ljudske potrebe.

Vrijednost robe je društveno svojstvo i izražava se u novu, odnosno cijeni. Prometna vrijednost robe, sposobnost razmjene na tržištu.

U saobraćajno – transportnom smislu, roba kojom se rukuje obično se naziva teret. Bitno je poznavati opće osobine tereta – robe, jer se tada u rukovanju ispravnije postupa.

Teret je roba kojom se manipuliše u saobraćajno – transportnom smislu. Transportuju se sirovine, materijali, gotovi proizvodi, rezervni dijelovi, alati, goriva, maziva itd.

Tereti koji se transportuju pripadaju određenoj vrsti i imaju svoja svojstva, oblik i dimenzije, količinu, masu, zapreminu i brojni iznos. Sve ove podatke potrebno je poznavati da bi se prema vrsti tereta mogao organizovati optimalan unutrašnji i spoljašnji transport.

Standardi i drugi propisi za robu u prometu i transportu su norme kojima su propisana pojedina svojstva i karakteristike robe, metode njihovih ispitivanja, način pakovanja itd.

Ciljevi standardizacije su: zaštita potrošača, tipizacija – sređivanje po vrstama i klasama, unifikacija – ujednačavanje, uvođenje jedinstvene terminologije, uniformno uzimanje uzoraka, tolerancija i dr.

Oznake za kvalitet robe moraju biti istaknute na upadljiv, tj.vidljiv način. Označavanje kvaliteta se vrši na razne načine: ispisanim riječima, brojnim znakom porijekla, oznakom proizvođača, oznakom sastava robe, itd.

Kakva će se oznaka upotrijebiti, zavisit će od vrste robe.

4

Zaštitni znak u privrednom pravu je oznaka vezana za porijeklo i kvalitet robe. On može biti u obliku žiga, vinjete, šifre ili drugih oznaka.sve vrste zaštitnih znakova se nazivaju markom proizvoda.

U okviru zakonskih regulativa vezanih za transport robe (međunarodna i domaća), najveća pažnja se obraća na transport opasne robe. Pored zakonskih regulativa vezanih za transport opasne robe, pažnja se posvećuje i transportu lako kvarljive robe, transportu živih životinja itd.

3. VRSTE ROBE

3.1. Osnovna podjela robe

Podjela robe se može izvršiti na više načina, zavisno od usvojenih pokazatelja.

Prema ekonomskoj namjeni roba se može podijeliti na proizvode za reprodukciju, na proizvode za investicije i na proizvode za široku proizvodnju.

Proizvodi za reprodukciju su sirovine, pogonska goriva i razni gotovi proizvodi za reprodukciju.

Proizvodi za investicije su razne mašine – pogonske, poljoprivredne, transportna sredstva itd.

Proizvodi za široku potrošnju su prehrambeni artikli, tekstilna roba, metalna roba, pokućanstvo itd.

Podjela se može izvršiti i na proizvode industrije, poljoprivrede i šumarstva. Navedeni proizvodi se dalje dijele na proizvode odgovarajućih privrednih grana koje se označavaju proizvodima.

Po načinu pakovanja i transporta roba se može podijeliti na

komadnu robu koja je upakovana u manje ili veće jedinice pakovanja, rinfuznu robu koja dolazi u promet bez posebnog pakovanja (pšenica, ugalj

itd.).

Prema stepenu obrade roba se može podijeliti na sirovine, poluproizvode, gotove (finalne) proizvode.

Podjela robe prema porijeklu na:

neorgansku (mineralno neorganski materijali), organsku (biljni i životinjski svijet), sintetičku (proizvodi nastali sintetičkim putem u laboratorijama,

fabrikama, dobivena iz anorganskih ili organskih tvari.)

Agregatno stanje robe može biti čvrsto, tečno i gasovito.

5

Prema kvalitetu roba se dijeli na pravu, surogate i falsifikate.

Prava roba je ona koja posjeduje sve elemente kvaliteta, pa se još zove i originalna.

Surogati su proizvodi koji zamjenjuju pravu robu, ali je po vrijednosti ova roba slabija i na tržištu se obično javlja kada nedostaje prave robe. Prodaja i upotreba surogata je zakonom dozvoljena uz uslov da na ambalaži moraju biti vidno obilježeni podaci kako bi potrošač bio upoznat da je u pitanju surogat, a ne prava roba.

Imitacija prave robe samo svojim vanjskim izgledom i eventualno nekim drugim obilježjima sliči pravoj robi (npr.umjerni mramor, koža ili krzno) i izrađuje se po uzoru na pravu robu.

Falsifikovana roba se nezakonito javlja na tržištu s ciljem da se potrošač obmane i prevari i na taj način stekne protivpravna zarada. Načešći slučajevi falsifikata su plemeniti metali, drago kamenje i sl.

Prema funkciji koju obavljaju roba se dijeli na amorfnu (roba bez oblika) i oblikovanu robu.

Prema karakteristikama proizvoda – robe koje određuju njenu vrijednost:

Tehničko – tehnološke, Funkcionalno estetske, Ekonomske.

3.2. Klasifikacija robe

Postoji veliki broj klasifikacija robe koje se mežusobno razlikuju po svrsi kojoj služe, odnosno zbog koje su formirane (po vrijednosti, osjetljivosti, obliku i sl.).

Srećemo klasifikaciju robe prema vidovima saobraćaja:

Drumski, Željeznički, Vazdušni, Vodni.

Različite klasifikacije robe koriste se i u okviru carine, transportnih i drugih statistika, trgovine itd.

Kako postoji veoma veliki broj različitih roba, sa isto tako velikim brojem različitih karakteristika, koje direktno utječu na tehnologiju realizacije logističkih procesa uopće, to je neophodno da se formiraju grupe homogene po određenim obilježjima. Otuda i potreba za razvrstavanjem i formiranjem homogenih grupa roba, odnosno potreba za razvojem određenih klasifikacionih sistema.

Roba se po pravilu razvrstava u odnosu na obilježja koja su od značaja za realizaciju skladištenja, pretovara i transporta, pri čemu je dominantan kriterijum

6

razvrstavanja pojavni oblik robe. Pri tome, pojavni oblik predstavlja kompleksno obilježje sa skupom karakteristika koje opredjeljuju tehnologiju realizacije procesa rukovanja robom (zahvatanje, odlaganje, čuvanje itd.)

Imajući to u vidu roba se razvrstava u sljedeće kategorije:

3.2.1. Komadna roba

Pod komadnom robom podrazumijeva se roba koja se pojavljuje u jedinici koja se može brojati. Postoje izvorno komadne robe (kao što su: košulja, pantalone, električni šporet, televizor i sl.) i robe koje u svom izvornom stanju mogu biti tečne, gasovite, rasute (praškaste, zrnaste i sl.) a koje se pakovanjem u određenu ambalažu dovode u komadni oblik.

Asortiman komadne robe koja se može pojaviti je izuzetno širok. Također, i pojavni oblici robe po svojim relevantnim karakteristikama mogu biti do te mjere različiti, da je praktično nemoguće odrediti uzak broj reprezentanata koji će je prekrivati u cjelosti. Te razlike se odnose na:

Težinu (od nekoliko grama do više tona), Oblik (šipka, prizma, valjak, lopta, nepravilan oblik itd.) Hemijski sastav (vrlo raznolika, a sa aspekta skladištenja homogena i

nehomogena). Gabaritne dimenzije, Otpornost na spoljašnje utjecaje (otporna, djelimično otporna, neotporna).

Ovako raznolik sastav komadnog tereta ne može biti uključen u procese distribucije, bez određenih intervencija kao što su: pakovanje, ukrupnjavanje do paketa pogodnog za ručno rukovanje, palatizacija, kontenerizacija itd. Danas se rijetko koja proizvodnja ne završava a da se roba ne ripremi na adekvatan način za sve operacije koje će se nad njom dešavati do konačne potrošnje. Najčešća priprema robe se obavlja njenim pakovanjem u odgovarajuću ambalažu. Operacijom pakovanja obično se ostvaruje uobičajena količina robe koja je najprihvatiljivija za krajnjeg korisnika.

3.2.2. Rasuta roba

Pod rasutom robom podrazumijeva se roba koja se pojavljuje kao rastresit materijal, sa glavnom karakteristikom da se može grabiti ili sipati. Rasuta roba po pravilu se pojavljuje kao rasuta, dakle prisutna u velikim količinama, a po strukturi može biti krupnije ili sitnije granulacije.

Rasuti materijali, u odnosu na komadne, tečne i gasovite, posjeduju niz specifičnosti koje podrazumijevaju primjenu specijalizovanih tehnologija za manipulaciju, transport i skladištenje. Pojavni oblik čvrstih komadnih materijala, obezbjeđuje relativno laku manipulaciju i korištenje širokog spektra opreme u procesu skladištenja, sa ciljem da se skladište što bolje iskoristi. Preuzimanje ovih materijala iz procesa koji prethode i

7

njihovo predavanje procesima koji se realizuju nakon skladištenja, po pravilu ne stvara veće teškoće. Slične konstatacije se odnose na tečne i gasovite materijale. Oni su, po pravilu smješteni u odgovarajuće sudove, kojima se, ukoliko je to potrebno, manipuliše na sličan način kao sa čvrstim komadnim robama.

3.2.3. Tečna roba

Tečna roba označava različite vrste materijala u tečnom agregatnom stanju koje se čuvaju u skladišnim rezervoarima, „pretovaraju“ sistemima cijevnog transporta i transportuju u cisternama. Tečne terete, koji se kao takvi u svom prirodnom stanju pojavljuju kao zahtjev za realizaciju skladišno – transportno – pretovarnih operacija, obično karakteriše masovnost, osnosno prisustvo velikih količina. Tipično za tečne robe je i to da se po pravilu radi o opasnim materijama (zapaljive tečnosti: nafta i njeni derivati, otrovne i korozivne materije: kiseline, baze i sl.) za koje važe posebni uslovi čuvanja, manipulacije i transporta, koji imaju za cilj minimizacije rizika od pojave događaja sa neželjenim posljedicama.

3.2.4. Gasovita roba

Robe u gasovitom agregatnom stanju – gasovi, sobzirom na malu gustinu, u procesima skladištenja, pretovara i transporta pšojavljuju se uvijek u nekom od sljedećih oblika: komprimovani, utečnjeni ili smrznuti gasovi, sa ciljem da se poveća količina gasa u jedinci zapremine. I time omogući racionalnije korištenje ovih materijala. Slično tečnim robama, s obzirom da je i kod ovog pojavnog oblika riječ o fluidima, tehnologija realizacije, kako skladišnih, tako i procesa transporta i pretovara je specifična i podrazumijeva primjeni specijalizovanih sistema i opreme. Međutim, za razliku od tečnih roba, koje iako najvećim dijelom jesu, ne pripadaju baš sve kategoriji opasnih materijala, gasovite robe se uvijek svrstavaju u kategoriju opasnih. Takav tretman posljedica je već prethodno iznjete činjenice da se gasovite robe u prometu sreću isključivo kao komprimovane, utečnjene ili smrznute.

3.3. Opasne materije

Prema međunarodnim pravilnicima, opasne robe su materije i predmeti čiji je transport zabranjen, osim ako se ne obavlja pod određenim uslovima koji su tačno definisani tim pavilnicima. Opasne materije pri proizvodnji, pakovanju i korištenju mogu biti opasne i štetne po zdravlje ljudi i mogu dovesti do materijalnih šteta na imovini ukoliko se njima nestručno rukuje.

U prvu grupu ubraka se određen broj opasnih roba koje se smatraju suviše opasnim za prevoz vazduhoplovom, pa je njihov prevoz zabranjem pod bilo kojim uslovima. To su sljedeće grupe: eksplozivi koji se pale i eksplodiraju na temperaturi od 75° u roku od 48

8

sati, eksplozivi koji sadrže hlorate i amonijumove soli, ekspolozivi u čvrstom stanju koji su izuzetnoosjetljivi na mehaničke udare, tečni eksplozivi koji su umjereno osjetljivi na mehaničke udare, kartikli ili supstance koji razvijaju opasnu toplotu ili opasne gasove u uobičajenim uslovima, zapaljive čvrste materije i organski peroksidi koji imaju ekspozivna svojstva i koji su pakovani tako da se zahtijeva obilježavanje naljepnicom za eksplozive, kao i naljepnicom za dodatni rizik.

U drugu grupu ubrajaju se opasne robe, koje su zabranjene za prevoz vazduhoplovima, osim ako je njihov prevoz dozvoljen od strane država. To su: inficirane životinje, tečnosti sa inhalacionom toksičnošću isparenja, supstance u tečnom stanju sa temperaturom od 100°C i višom ili u čvrstom stanju sa temperaturom od 240°C i više, radioaktivni materijali.

U grupu opasnih materija sa skrivenom opasnošću se ubrajaju: automobilski dijelovi, dijelovi mašina, električna oprema, farmaceutski proizvodi, hemikalije, laboratorijska oprema, frižider, fotografski materijal, zamrznuto voće i povrće, oprema za bušenje i miniranje, vakcine i sl.

Opasne materije koje su izuzete po propisima su: predmeti i materije koji bi inače bili klasifikovani kao opasne materije, ali za koje se zahtijeva da se utovare u avion u skladu sa pravilima prevoznika, alkoholna pića, parfemi i kolonjske vode za upotrebu ili prodaju u avionu tokom leta, suhi led za hlađenje hrane i napitaka, alkoholna pića (najviše 5l po putniku), medicinski ili toaletni artikli, male boce pod pritiskom sa gasovitim kiseonikom ili vazduhom za medicinsku upotrebu.

4. ZAKLJUČAK

9

Najjednostavije je reći da je roba takav produkt ljudskog rada čije su najznačajnije karakteristike upotrebna vrijednost, vrijednost i prometna vrijednost i svojim svojsvtima zadovoljava potrebe ma koje vrste.

Podjela robe se može izvršiti na više načina: prema ekonomskoj namjeni, porijeklu, po načinu pakovanja i transporta, prema kvaliteti, funkciji koju obavlja, agregatnom stanju itd.

Kada je u pitanju klasifikacija robe, srećemo klasifikaciju robe prema vidovima saobraćaja (drumski, željeznički, vazdušni, vodeni).

U odnosu na obilježja koja su od značaja za realizaciju skladištenja, pretovara i transporta, roba se razvrstava u sljedeće kategorije: komadna roba, rasuta roba, tečna roba i gasovita roba.

Pored toga, posebnu grupu čine opasne materije čiji je transport zabranjen osim ako se ne obavlja pod određenim uslovima, i koje mogu da izazovu opasnost za ljudsko zdravlje ili materijalnu štetu, ukoliko se njima nestručno rukuje.

5. LITERATURA

10

[1] www.iu-travnik.com/; transportne osobine robe; predavanja;20.04.2014.

[2] www.wikipedia.org; 20.04.2014.

[3] www.znanje.org; 21.04.2014.

[4] www.motorna-vozila.com; 21.04.2014.

11