predgovorProizvodnja koksa u sklopu kompleksa Koksno-hemijskog kombinata, sada kompleksa GIKIL, pokrenuta je polovinom 2004. godine i to revitalizacijom i putanjem u rad samo V- koksne baterije, sa kapacitetom od 700.000 tona koksa na godinu.

Pokretanjem proizvodnje koksa, uglavnom su pokrenuti svi proizvodni kapaciteti -pogoni i to:

pogon za pripremu uglja,

pogon za koksovanje,

pogon kondenzacije koksnog plina,

pogon katrana,

pogon amonijum sulfata,

pogon anhidrida maleinske kiseline,

pogon azotnih ubriva i

pomoni proizvodni pogoni (Pogon energane i HPV i Pogon pripreme industrijske i pitke vode).

Meutim, zbog optimizacije proizvodnih kapaciteta pojedinih postrojenja ali i nametnutih trinih uvjeta, dolo je do odreenih izmjena u pojedinim tehnolokim procesima, prije svega kod proizvodnje anhidrida maleinske kiseline i proizvodnje azotnih ubriva, u odnosu na ranije stanje. Uvedene izmjene u pojedine tehnoloke procese kao i smanjenje proizvodnih kapaciteta veine proizvodnih postrojenja, odrazile su se na potronju industrijske vode i karakteristike otpadnih voda i po koliinama i po kvalitetu voda.

Otpadne vode u kompleksu GIKIL-a, kontinuirano ili povremeno nastaju u svim proizvodnim pogonima. Bitno je naglasiti da kod veine tokova otpadnih voda dolazi do oscilacija i po kvalitetu i po koliinama, to je posljedica postojeih tehnolokih procesa u proizvodnim postrojenjima.

Pri kompleksu postoji, od ranije izgraeni separatni kanalizacioni sistem za prikupljanje i odvodnju svih otpadnih voda: tehnolokih, sanitarno-fekalnih i povrinskih. Ukupne otpadne vode otvorenim kanalima ili cjevovodima isputaju se u glavni kolektor (obodni kanal) kojim se sve prikupljene otpadne vode isputaju u rijeku Spreu kao recipijent.

Po pitanju predtretmana i tretmana otpadnih voda, treba naglasiti slijedee:

(1) u pojedinim pogonima postoje predtretmani na pojedinim otpadnim tokovima, u cilju izdvajanja plivajuih materija (ulja i masnoa) kao i suspendiranih materija;

(2) za otpadne vode koje nastaju u Pogonu amonijum sulfata, i dio otpadnih voda koje nastaju u Pogonu kondenzacije koksnog plina i Pogonu katrana, uglavnom otpadnim vodama koje sadre znaajnije koncentracije fenola, izgraeno je i u funkciji je Postrojenje za preiavanje amonijano-fenolnih voda.

Postrojenje je koncipirano na biolokom procesu preiavanja u dva stepena, sa koritenjem povratnog adaptiranog mulja za bioloku razgradnju fenola.

Osnovni cilj u ovom radu je bio da se prikae efikasnost rada postrojenja te da se utvrdi da li kvalitativni sastav smjese ugljeva za koksovanje utie na efikasnost rada postrojenja za bioloko preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda.

1. TEORETSKI DIO

2.1.Preiavanje otpadnih voda

Svako odstupanje kvalitata vode od postavljenih zakonskih normi zahtijeva njeno preiavanje. Mogunost i efikasnost preiavanja ovisi o vrsti prisutnog zagaenja, uspjehu primjenjene tehnologije, a cijena o vrsti i intenzitetu zagaenja i zahtjevanom kvalitetu efluenta. Uz sav tehniki napredak, efikasnost preiavanja esto ne zadovoljava niti u industrijski naprednim zemljama dok zakonski propisi svakim danom postavljaju sve otrije zahtjeve za kvalitet efluenta.

Najtee i najproblematinije je preiavanje vode zagaene novostvorenim anorganskim, a posebno organskim hemijskim materijama od kojih su mnoge opasne za ovjeka i ostali ivi svijet. Ovdje spadaju teki metali, neorganski tetni spojevi i itav niz sintetskih organskih spojeva. Posebno su opasni hlorirani i organski spojevi nitrogena zbog svojih kancerogenih efekata. U vode dospijevaju otpadnim vodama koksara, rafinerija nafte, rafinerija biljnih ulja, hemijskih industrija i dr. Takoe, opasne materije mogu dospijeti u vode i iz bolnica, zanatstava, sa saobraajnica, poljoprivrednih povrina pa i iz domainstava.

2.1.1.Procesi preiavanja otpadnih voda

Preiavanje otpadnih voda predstavlja postupke i procese kojima se vri smanjenje prisutnog zagaenja do onih koliina ili koncentracija s kojima preiene otpadne vode isputene u prirodne vodne sisteme postaju neopasne za ivot i ljudsko zdravlje i ne uzrokuju neeljene promjene u okolini.

U tom cilju, preiavanje otpadne vode obuhvaa niz operacija i postupaka kojima se iz vode uklanjaju materije koje plivaju, suspenzije, koloidi i otopljene materije, odnosno sve one materije koje mijenjaju svojstva vode.

Osnovni postupci preiavanja su fizikalno-hemijski i bioloki postupci. Ovim postupcima najee prethodi tzv. predtretman (prethodna obrada) ili preliminarno ienje u smislu uklanjanja onih materija koje bi mogle otetiti ureaje za naknadno fizikalno-hemijsko i bioloko preiavanje. Ovdje se podrazumjeva uklanjanje plivajuih i suspendiranih materija i ulja, kao i neutralizacija i egalizacija otpadne vode. Ovi postupci se nazivaju fizikim, iako neki od njih imaju karakteristike fiziko-hemijskih postupaka.

Uklanjanjem zagaenja iz otpadne vode dobiva se koncentrirani otpad koji se naziva mulj. Sirovi mulj je neugodna mirisa i izgleda, opasan za ljudsko zdravlje i okoli jer sadri patogene mikroorganizme i mora se obraditi i uiniti nekodljivim prije odlaganja. Za tretman mulja sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda postoje takoe fizikalno-hemijski, bioloki i termiki postupci.

Izbor postupka ili metode preiavanja otpadne vode zavisi od:

porijekla i karakteristika otpadne vode,

zahtjevanog kvaliteta preiene vode,

planiranog poboljanja standarda kvaliteta isputene vode i cijene i raspoloivosti zemljita.

Postupci za obradu otpadnih voda su dati u tabeli 2.1. Kombinacija raznih postupaka obrade moe dati eljeni kvalitet efluenta za bilo koji problem preiavanja. Meutim, samo jedna od ovih alternativa moe biti ekonomski najpovoljnija.

Za preiavanje otpadnih voda danas koriste:

mehaniki ili fiziki procesi,

bioloki procesi,

fiziko-hemijski procesiNa slici 2.1. su prikazane tipine sheme preiavanja otpadne vode.

Tabela 2.1.Procesi (postupci) za obradu otpadnih vodaPolutant

Postupak

Biorazgradljive organske materije (BPK )Aerobni bioloki postupak (aktivni mulj), aerirane lagune, filteri prokapnici, stabilizacioni bazeni, anaerobni bioloki postupci (lagune, anaerobni kontaktori), duboke buotine

Suspendirane materije (SM)Taloenje, flotacija, cijeenje

Otporne organske materije (HPK, TOC)Adsorpcija na uglju, duboke buotine

Azot

Polja za dozrijevanje, stripovanje

amonijaka, nitrifikacija-

denitrifikacija, jonska izmjena

Fosfor

Taloenje sa kreom, taloenje sa Al i Fe

Teki metaliJonska izmjena, hemijsko taloenje

Otopljene neorganske materijeJonska izmjena, reverzna osmoza,

elektrodijaliza

Mehaniki ili fiziki procesi obrade otpadnih vodaMehaniki ili fiziki procesi obrade otpadnih voda se koriste kao predtretman (prethodno preiavanje) ili primarno preiavanje u cilju uklanjanja plivajuih i suspendiranih materija uz eventualno potrebnu egalizaciju i neutralizaciju za dalju (bioloku) obradu ili isputanje u vodotok. Neutralizacija spada u fiziko-hemijske procese obrade otpadnih voda.

U mehanike ili fizike procese preiavanja otpadnih voda spadaju:

cjeenje kroz reetke,

uklanjanje pijeska,

taloenje,

separacija ili uklanjanje ulja i masti, flotacija i egalizacija.

Takoe, ovdje se mogu ubrojati i postupci filtriranja, odvajanja u hidro-ciklonima, centrifugiranje i sl. Meutim, isti se u obradi otpadnih voda rijetko koriste.

Bioloki procesi preiavanja otpadnih vodaGradske otpadne vode kao i otpadne vode iz mnogih industrija, sadre znatne koliine biorazgradljive organske materije. Ako se ova organska materija ispusti u vodu prijemnika - rijeku, jezero ili more, mikroorganizmi koji ive u vodi e ih koristiti kao izvor hrane. Sadraj otopljenog kisika u vodi e se brzo potroiti na raun oksidacije organske materije od strane mikroorganizama. Vii organizmi kao ribe, koljke i rakovi nee moi da ive u sredini bez oksigena. U talogu na dnu gdje e nastati potpuno odsustvo oksigena, doi e do nastanka hidrogen sulfida i organskih sumpornih spojeva, kao i pojave neugodnih mirisa.

Zato se bioloki razgradljivo zagaenje u otpadnim vodama mora ukloniti prije njihovog isputanja u vodu prijemnika. U otpadnoj vodi se bioloko zagaenje moe nalaziti u rastvorenom, koloidnom i suspendiranom (nerastvornom) obliku. Dio organskog zagaenja uklanja se mehanikim, hemijskim ili fiziko-hemijskim procesima preiavanja otpadnih voda. Meutim, bioloki procesi zbog svoje efikasnosti i ekonominosti, predstavljaju danas najoptimalniji metod za uklanjanje organskog zagaenja iz gradskih otpadnih voda. Takoe, esto i industrijske otpadne vode sadre rastvorene organske materije i metode biolokog ienja su najee jedini nain njihovog preiavanja.

Bioloke metode preiavanja otpadnih voda koriste fundamentalne principe kruenja materije u prirodi. Meutim, dok je u prirodi mikroorganizmima potrebno nekoliko dana da razgrade organsku materiju, u inenjerskom sistemu za preiavanje otpadnih voda taj proces e se zavriti za nekoliko sati. Uz to, smanjujui organsko zagaenje smanjie se i suspendirane materije iz otpadne vode. Na taj nain, biolokim metodama obrade uklanja se preko 90 % organske materije i suspendiranih estica.

Mnoge vrste mikroorganizama su aktivne u razgradnji organske materije vrei tako stabilizaciju organskog otpada. Ovi mikroorganizmi se mogu podijeliti na aerobne, anaerobne i fakultativne. Aerobni mikroorganizmi trebaju molekularni oksigen za svoje procese metabolizma. Anaerobni organizmi ive bez prisustva oksigena i crpe energiju iz organske materije. Fakultativni organizmi mogu djelovati u prisustvu kao i u odsustvu oksigena. Veina mikroorganizama u procesima za bioloku obradu otpadnih voda je fakultativnog tipa.

Mikroorganizmi koji uestvuju u biolokim procesima preiavanja otpadnih voda su:

bakterije,

protozoe i rotatorije,

gljive,

alge.

U ureajima i postrojenjima za preiavanje otpadnih voda mikroorganizmi se mogu nalaziti suspendirani u vodi kao to je tzv. aktivni mulj, ili privreni na neke vrste nosae u obliku filma od bioloke sluzi. Aktivni mulj je graen od bakterija, gljiva, protozoa, rotifera i ponekad nematoda. Bakterije su najvanija grupa mikroorganizama, iz razloga to su one odgovorne za stabilizaciju organske materije i formiranje flokula.

Gljive su obino slabo zastupljene u aktivnom mulju, ali su ipak pronaene pod odreenim uslovima, kao to su niska pH vrijednost, neuobiajene organske komponente, visok nivo ugljikohidratnog otpada. Uglavnom su zastupljene filamentozne forme gljiva koje pospjeuju formiranje flokula.

Protozoe ne uestvuju direktno u stabilizaciji organske materije prilikom biolokog preiavanja otpadnih voda metodom aktivnog mulja. Razlog tome je to to su organske koncentracije previe male da bi podrale razvoj ivotinja. Ali, protozoe se mogu hraniti bakterijama koje su zastupljene u aktivnom mulju. Ovo znai da e Ciliatae biti primarno zastupljene protozoe u aktivnom mulju. Sa visokim procentom slobodno plivajuih bakterija slobodno plivajue cilijatne protozoe e dominirati. Kako se populacija bakterija reducira, slobodno plivajue Ciliatae daju prednost sesilnim cilijatama.

Rotifere su esto zastupljene u aktivnom mulju. One mogu razloiti vee fragmente flokula aktivnog mulja nego to to mogu protozoe, a samim tim i preivjeti nakon to slobodno plivajue bakterije budu pojedene od strane protozoa. Rotifere predstavljaju indikatore izuzetno stabilnog biolokog sistema (McKinney, 1962).Shodno vrstama mikroorganizama koji uestvuju u procesu, u preiavanju otpadnih voda biolokim metodama koriste se:

1. aerobni procesi biolokog preiavanja i

2. anaerobni procesi biolokog preiavanja.Aerobni procesi preiavanja

Danas se u obradi otpadnih voda najee koriste aerobni procesi i to:

postupak aktivnog mulja

bioloka filtracija

bio-diskovi

aerobne / fakultativne lagune

Kada se organska materija uklanja iz otopine putem aerobnih mikroorganizama, deavaju se dva osnovna fenomena:

mikroorganizmi troe kisik za potrebnu energiju i za sintezu novih elija,

dolazi do progresivne autooksidacije u elijama biomase.

Procesi oksidacije i redukcije pomou mikroorganizama omoguuju takoe, oksidaciju eljeza, mangana i sumpornih spojeva, kao i oksidaciju i redukciju nitrogenih spojeva.

Razgradnja azotnih spojeva u biolokom procesu se odvija bakteriolokom oksidacijom (nitrifikacijom) pri emu od organskih spojeva nitrogena i amonijaka nastaju nitriti koji prelaze u nitrate. Kada se u vodi u kojoj je izvrena nitrifikacija znatno smanji sadraj otopljenog oksigena, poinje redukcija nitrata u nitrite, odnosno denitrifikacija. U toku denitrifikacije anaerobni heterotrofni mikroorganizmi daju potrebnu energiju za redukciju nitrata u nitrite i nitrogen. Bioloki postupci su osjetljivi na sastav vode koja se preiava, na koliinu supstrata (hrane), sadraj rastvorenog oksigena, temperaturu, koncentraciju hidrogen iona i prisustvo toksinih materija.

Proces aktivnog mulja

Ideja o mogunosti preiavanja otpadnih voda aeracijom u prisustvu mikroorganizama javila se jo krajem XIX stoljea u Engleskoj. Prvi rezultati meutim, nisu bili zadovoljavajui sve do 1912. godine kada je Amerikanac Clarke na eksperimentalnom postrojenju u Massachussetts-u postigao znatno smanjenje organskog zagaenja kada je otpadnu vodu aerirao u prisustvu mikroorganizama.

Andern i Lockett su u Manchester-u u Engleskoj 1914. godine prvi primjenili bioloku kulturu koju su poslije taloenja ponovo vraali u proces i to se smatra poetkom razvoja procesa preiavanja otpadnih voda metodom aktivnog mulja.

Prva velika postrojenja su izgraena u Americi i Engleskoj u periodu od 1916.- 1926. godine i to u Houston-u, Milwaukes-u, Indianopolis-u i Manchester-u.

Proces sa aktivnim muljem je danas najei nain preiavanja otpadnih voda naselja kao i industrijskih otpadnih voda zagaenih organskim materijama.

Pod procesom aktivnog mulja podrazumijeva se uklanjanje organskog zagaenja iz otpadne vode pomou aerobnih mikroorganizama. Mikroorganizmi, uglavnom bakterije, protozoe i metozoe nalaze se na elatinoznim pahuljicama mulja u bazenu za aeraciju, gdje se uz pomo oksigena u procesu metabolizma mikroorganizama obezbjeuje razgradnja supstrata (organskog zagaenja). U osnovi, mikroorganizmi oksidiraju otopljenu i suspendiranu organsku materiju u ugljik dioksid i vodu u prisustvu kisika. Dio organske materije se sintetie u nove elije ili se koristi za rast postojeih elija; ostatak se sastoji od otpada i vika mulja (slika 2.2.).

Slika 2.2.Princip aerobne bioloke obrade otpadne vode

Tehnoloki, proces ukljuuje primarni tretman otpadne vode i aeraciju mjeavine aktivnog mulja i otpadne vode u aeracionom bazenu nakon ega se u sekundarnom taloniku vri taloenje mikroorganizama (odvajanje vrste od tene faze), kako je prikazano na slici 2.3. Vei dio mulja se vraa u proces u aeracioni bazen, a dio se izdvaja iz sistema i vodi na obradu odnosno odlae na odgovarajui nain. Bistra preiena voda se isputa u prijemnik, ili po potrebi vodi na dodatnu obradu (dezinfekciju, filtriranje i sl). Fizika struktura i hemijski sastav - Aktivni mulj je po izgledu slian pahuljicama eljezo hidroksida. Njegova boja u zavisnosti od karakteristika otpadnih voda, moe biti tamno smea, sivo-mrka, tamno mrka ili ak crna.

Slika 2.3.Proces aktivnog muljaEkosistem aktivnog mulja je sloen ivi sistem i potrebno je obezbjediti povoljne ekoloke uslove (abiotike i biotike ) za rast i razvoj mikrobne populacije aktivnog mulja. Najvaniji faktori u procesu preiavanja su: povoljna temperatura, neutralna pH - vrijednost, sadraj kisika, prisustvo nutrijenata, odsustvo toksinih materija, intenzitet mijeanja, stvaranje pahuljica i dr.

Tokom svoje dugogodinje primjene standardni proces preiavanja sa aktivnim muljem je doivio brojne modifikacije u cilju postizanja vee efikasnosti i ekonominosti, tako da je postao fleksibilan i primjenljiv za gotovo sve vrste otpadnih voda koje sadre organsko zagaenje a redovno se sree u preiavanju gradskih otpadnih voda za naselja iznad 2000 stanovnika.

Fiziko - hemijski procesi obrade Fiziko-hemijskim metodama i procesima se iz otpadne vode uklanjaju polutanti koji se ne mogu ukloniti samo fizikim niti biolokim procesima kao to su fine suspendirane materije, teko razgradljivi i toksini organski spojevi, nutrijenti (azot i fosfor), teki metali i neorganske soli. Uklanjanje ovih polutanata spada i u tzv. napredne ili dodatne procese preiavanja otpadnih voda a esto se koriste kao zasebni procesi preiavanja za specifine industrijske otpadne vode.

Fiziko-hemijskim postupcima se iz otpadne vode mogu izvlaiti korisne komponente kao to su teki i plemeniti metali kod preiavanja otpadnih tokova iz galvanizacija, prevlaenja metala i plastike i sl.

U praksi preiavanja otpadnih voda najee se koriste:

koagulacija/flokulacija,

neutralizacija,

oksidacija,

adsorpcija,

jonska izmjena,

uklanjanje tekih metala,

stripovanje zrakom,

filtracija na aktivnom mediju.

Takoe, koristi se i:

reversna osmoza,

elektrodijaliza,

uparavanje i dr.

2.1.2.Obrada i odlaganje mulja

U procesima preiavanja otpadnih voda nastaju odreene koliine taloga ili mulja koji sadri znatnu koliinu organske materije i veliki postotak vode. Kako su ovi muljevi podloni daljem razlaganju i sadre patogene mikroorganizme i klice, potrebno je uiniti ih nekodljivim po okolinu te smanjiti zapreminu prije koritenja ili konanog odlaganja. U tom cilju, vri se obrada muljeva koja u zavisnosti od sheme obrade i konane dispozicije moe iznositi i do 30 % od ukupnih trokova za preiavanje otpadne vode. Zato je veoma vano pravilno projektovati i eksploatisati sistem obrade i odlaganja mulja. Obraeni mulj se moe spaljivati, odlagati na deponiju ili uslovno koristiti kao ubrivo.

Vrste i karakteristike mulja

Koliine i karakteristike nastalog mulja zavise od karaktera ulazne vode, tipa postrojenja za preiavanje, stepena preiavanja i koliine vode.

Muljevi se mogu svrstati u tri grupe:

Primarni mulj koji nastaje kod primarnog taloenja vode. Sadraj suhe materije u ovom mulju iznosi 3-7 %.

Sekundarni ili viak aktivnog mulja koji nastaje pri biolokom preiavanju otpadnih voda razmnoavanjem mikroorganizama. Sadri 0,5-2 % suhe materije u emu je preko 50 % organska materija.

Tercijarni mulj koji nastaje pri dodatnoj obradi vode kao to je hemijska precipitacija ili filtracija. Karakteristike ovog mulja zavise od primijenjenog procesa tretmana vode.

Osnovni sastojci u mulju su:

organska materija,

nutrijenti (N,P),

mikroorganizmi ( bakterije, virusi, protozoe, patogeni i dr.),

metali,

toksine organske materije.

Metode obrade mulja

Obrada otpadnog mulja ima dva osnovna cilja:

Smanjenje zapremine koje se ostvaruje u nekoliko faza i

Smanjenje sklonosti ka truhljenju i raspadanju koje se ostvaruje stabilizacijom mulja.

Ova dva cilja se ostvaruju primjenom odgovarajue kombinacije faza obrade. Osnovni procesi i operacije koji se primjenjuju pri obradi otpadnih muljeva su brojni i raznovrsni i mogu se svrstati u slijedee grupe obrade:

stabilizacija mulja,

smanjenje sadraja vode u mulju,

spaljivanje mulja.

Uklanjanje vode iz mulja putem filtracije je dosta oteano. Ovo se moe poboljati dodatkom koagulanata, ali ekonomika procesa trai da se iznau alternativna rjeenja za uklanjanje vode iz mulja. Zato se kod razmatranja naina tretmana mulja moraju posmatrati i koliine i karakteristike mulja u smislu njegovog uguivanja i uklanjanja vode. Odlaganje mulja

Krajnja dispozicija mulja obino se odnosi na odlaganje na zemljite, u more ili spaljivanje. Kad se posmatra spaljivanje, toplotna vrijednost mulja i koncentrisanje putem uklanjanja vode utiu na ekonomiku procesa.

Metode odlaganja mulja mogu biti:

odlaganje na zemljite ili deponije,

odlaganje u mora i okeane.

2.2.GIKIL kao proizvodni sistem

Produkcija koksa u GIKIL-u, bivem Koksno-hemijskom kombinatu Boris Kidri datira od 1952. godine sa prekidom u ratnom i poratnom periodu. Od 2004. godine u GIKIL-u je u eksploataciji V-koksna baterija; prve tri su naputene, a reaktiviranje IV-koksne baterije, koja je identina sa V-baterijom, predmet je ozbiljnih poslovnih analiza.

Do rata Koksno-hemijski kombinat je imao sve atribute sloenog Koksno-hemijskog kompleksa jer se pored produkcije koksa, kao finalnog proizvoda, vrila separacija koksnog gasa, kao nusproizvoda, na komponente koje su koritene kao sirovinska osnova za proizvodnju azotnih ubriva i anhidrida maleinske kiseline i komponente koje su kao roba prelazile granicu Koksno-hemijskog kompleksa (slika 2.1.).

Slika 2. 1.Globalna struktura Koksno-hemijskog kompleksaNaputanjem sinteze amonijaka, zbog fizike dotrajalosti pogona, i supstitucijom benzena sa butanom, u sintezi anhidrida maleinske kiseline, izgubljena su obiljeja kompleksa budui da produkcija azotnih ubriva i malein anhidrida nemaju nikakvu organsku vezu sa produkcijom koksa (slika 2.2.).

2.3.Uzimanje i koritenje vode u GIKL-u

Konceptualna shema ulaznih tokova vode u GIKL u prikazana je na slici 2.3.

Najvei protok ima tok industrijske vode. Ovaj tok predstavlja tok dekarbonizirane vode koja se priprema obradom vode iz vjetake akumulacije Modrac. Priprema industrijske vode izvodi se u pogonu filter stanice koja je u organizacijskoj strukturi GIKIL-a, ali se fiziki nalazi van proizvodnih pogona.

Slika 2.2.Aktuelna procesna struktura GIKIL-a

Slika 2.3.Konceptualna shema ulaznih tokova vode u GIKIL

U filter stanici se vri priprema i sanitarne vode koja se koristi za potrebe GIKIL-a i snabdjevanje grada Lukavca.

S kamenim ugljem, kao sirovinom, dospijeva voda kao vlaga uglja i voda koja e nastati kao jedan od produkata visokotemperaturnih pirolitikih reakcija.

Industrijska voda se u proizvodnim pogonima GIKIL-a koristi kao:

procesna voda,

rashladna voda i

voda za generiranje vodene pare.

Uzimanje i koritenje industrijske vode kao i nastajanje otpadnih voda prezentirano je preko slijedeih proizvodnih cjelina:

priprema vode na filter stanici;

priprema uglja i koksovanje;

kondenzacija isparljivih komponenata koksnog gasa;

frakcionisanje katrana;

produkcija amonijum sulfata;

produkcija azotnih ubriva;

produkcija malein anhidrida

produkcija toplinske i elektrine energije;

produkcija eksploziva i

bioloki tretman otpadnih voda.

2.3.1.Filter stanica

Filter stanica predstavlja podsistem, sloenog sistema GIKIL-a, ija je funkcija vezana za pripremu:

a) industrijske i

b) sanitarne vode za GIKIL i grad Lukavac.

Blok shema procesne strukture filter stanice predstavljena je na slici 2.4.

Slika 2.4.Blok shema filter stanice

Filter stanicu poje tri toka povrinske vode:

tok iz akumulacionog jezera Modrac (I), rezervni tok iz rijeke Spree (II) i

tok bunarske vode (III).

U filter stanici se odvijaju slijedei procesi:

procesi u kojima se vri ukrupnjavanje finodisperznih suspendiranih i koloidnih estica, prisutnih u vodi, u aglomerate koji imaju zadovoljavajue separabilne osobine;

procesi sa hemijskom reakcijom u kojima se u vodi otopljene soli kalcijuma i magnezijuma transformiraju, uz dodatak reaktiva, u netopive spojeve;

procesi sedimentacije vrste faze iz reakcijske mase;

procesi filtriranja bistrog toka iz reaktora;

procesi bakterioloke pripreme sanitarne vode.Mjesta generisanja otpadnih tokova

U podsistemu pripreme dekarbonizirane vode generiu se slijedei otpadni tokovi (slika 2.5.):

Slika 2.5.Mjesta generisanja otpadnih tokova u filter stanici1 tok iz talonika; 2 tok sa mjesta uzorkovanja; 3 tok od propiranja filtera;

4 tok od pripreme reaktiva; 5 tok od propiranja suda za reaktive; 6 tok od pripreme otopine koagulanta 7 tok od hlaenja pumpi.

Tok nastao kao rezultat fiziko hemijskih procesa u reaktoru taloniku i predstavlja sistem vrsto teno. Tok ima diskontinuirani karakter i iz reaktora se izvodi kad se u njemu postigne zahtjevani sadraj vrste faze. Uestalost izvoenja toka je funkcija mutnoe sirove vode i u prosjeku se izvodi dva puta dnevno uz vrijeme trajanja isputanja od 150 s.

Efikasnost procesa sedimentacije dispergiranih estica, u reaktoru taloniku, se prati mjerenjem distribucije vrste faze po visini reaktora. Ovo se izvodi uzorkovanjem sadraja reakta po visini/dubini reakcione mase, kontinuiranim izvoenjem toka preko pet prikljuaka.

Bistri tok vode iz reaktora se, u pjeanim filterima, oslobaa poneenih vrstih estica. Filterska masa se diskontinuirano oslobaa od zadranih neistoa pranjem sa dekarboniziranom vodom. Pranje se izvodi jedan puta u smjeni i prosjeno vrijeme pranja filtera je 90 min. Otpadni tok se sa filtera izvodi dok ne postane potpuno bistar.

Otpadne vode od pripreme reaktiva. Ovo su diskontinuirani tokovi koji potiu od propiranja bazena za pripremu reaktiva, krenog mlijeka i flokulanta (aluminijum sulfata). Propiranje bazena se izvodi prosjeno jedan put u smjeni i traje trideset minuta. Otpadni tok od hlaenja pumpi. Tok je kontinuiran. Na osnovu dugogodinje eksploatacije postrojenja, za prosjeni kapacitet od 550 m3/h dekarbonizirane vode, utvrene su slijedee vrijednosti protoka otpadnih tokova:

1. otpadni tok od odmuljenja reaktora - talonika 25 m3/dan;

2. otpadni tok od uzorkovanja 85 m3/dan;

3. otpadni tok od pranja pjeanih filtera 350 m3/dan;

4. otpadni tok od pripreme reaktiva i koagulanata 5.0 m3/dan; i

5. otpadni tok od hlaenja pumpi 8.5 m3/dan.

Sumarni otpadni tok se preko zajednikog kanala K N, u koliini 473.5 m3/dan, odvodi u rijeku Jalu. Otpadni tok se ne podvrgava nikakvom tretmanu.2.3.2.Pogon kondenzacijeKoksovanje je visok temperaturni pirolitiki proces u kome se, iz kamenog uglja, producira koks, kao finalni produkt, i koksni gas kao sporedni produkt.

Pojednostavljena procesna struktura podsistema koksovanja predstavljena je na slici 2.6.

Slika 2.6.Globalna procesna struktura procesa koksovanjaLegenda:1 -- Tok ugljene mjeavine; 2 Tok suhog koksa; 3 Tok finalnog proizvoda (koks);

4 Tok koksnog gasa; 5 Tok vode za gaenje koksa; 6 Tok generisane vodene pare.Ulaz vode u podsistem koksovanja:

Voda u podsistemu koksovanja ulazi preko slijedeih tokova:

tok vlane mjeavine ugljeva za koksovanja, kao vlaga iz uglja i

voda za hlaenje/gaenje koksne mase.

Iz podsistema koksovanja voda izlazi preko tokova:

koksnog gasa; voda kao vlaga iz mjeavine ugljeva i voda nastala kao produkt pirolitikih reakcija (pirogena vlaga) i

finalnog produkta; voda kao vlaga u koksu.

Iz globalne procesne strukture, podsitema koksovanja, proizilazi da je koksni gas, kao sporedni produkt koksovanja, nosilac vodene pare koja e, u procesu kondenzacije, producirati otpadne tokove. U osnovi otpadni tok koji se producira u podsistemu tretmana koksnog gasa predstavlja sumu toka vodene pare, fiziki prisutne u toku koksnog gasa, vode koja se kao tehnika voda i vodena para moraju uvoditi u procesima tretmana koksnog gasa.

Koksni gas kao procesni tok koji producira otpadne vode

Koksni gas kao viekomponentni gasnoparni system

Koksni gas predstavlja viekomponentni sistem u iji sastav ulaze komponente koje se izdvajaju pri ambijentalnim uslovima:

vodena para;

katranske pare;

benzenski ugljikovodici;

amonijak;

sumporvodik i

komponente tzv. suhog koksnog gasa: vodik, metan, ugljik dioksid, ugljik monoksid, azot, kisik, CnHm, azotni oksidi itd.

Parametri toka koksnog gasa su, u osnovi, funkcija sastava mjeavine koksujueg uglja i uslova voenja procesa u koksnoj bareriji. Naime, razliite vrste koksujuih ugljeva produciraju razliit prinos koksnog gasa (tabela 2.1.), a voenje procesa koksovanja, za istu sirovinu, pri razliitim temperaturama takoe daje razliit prinos koksnog gasa (tabela 2.2.).

Tabela 2.1.Prinos hemijskih produkata koksovanja, za koksovanje u jednakim uslovima, u zavisnosti od marke uglja

Marka

ugljaPrinos produkata koksovanja, %

KoksGasKatranPirog. vlagaSirovi benzolFenoli

I97,3518,006,106,201,650,70

II87,600,001,901,100,300,10

III82,4010,853,002,800,800,15

IV77,7012,004,105,001,000,20

V72,0016,004,305,801,450,45

Tabela 2.2.Prinos produkata koksovanja u zavisnosti od temprature reimaProdukti

koksovanjaPrinos produkata koksovanja (mas; %) za razliite temperature C

50060070080090010001100

Koksni gas5,008,8012,413,0014,1016,2017,80

Sir. benzol0,380,460,510,690,830,940,77

Katran 7,548,407,306,825,995,003,60

Amonijak i pirogena vlaga4,815,766,706,105,804,864,01

Iz podataka, koji su svedeni u tabelama 2.1. i 2.2., sasvim eksplicitno proizilazi direktna zavisnost koliine producirane otpadne vode od vrste upotrebljenog uglja za koksovanje i tehnolokog reima voenja procesa koksovanja.

Tok koksnog gasa, koji naputa koksnu bateriju, podvrgava se parcijalnoj separaciji. Ona podrazumjeva izdvajanje iz koksnog gasa:

katrana,

amonijaka i

benzenskih ugljikovodika.

Koksni gas koji naputa procese parcijalne separacije koristi se kao energent u samoj koksnoj bateriji i za generisanje toplinske i elektrine energije.

Globalna procesna struktura separacije koksnog gasa predstavljena je na slici 2.7.

Slika 2.7.Globalna procesna strktura podsistema kondenzacije komponenata koksnog gasa

Procesi parcijalne sepracije koksnog gasa, sa stanovita produciranja i koritenja vode/vodene pare, imaju slijedea obiljeja:

1. Koksni gas, kao viekomponentni gasno-parni sistem, ima relativno visoku temperature (t 700C) i u cilju njegovog jednostavnijeg transporta tok se podvrgava hlaenju. Hlaenjem toka dolazi do otekuivanja praktino ukupne koliine prisutnih katranskih para i glavnine prisutne vode u koksnom gasu. Ovaj dvofazni teni sistem predstavlja smjeu katrana i nadkatranske vode. U procesu kondenzacije u vodi se iz koksnog gasa otapaju: amonijak, fenoli, rodanidi, tiocijaniti, cijanidi, sumporvodik, ugljik dioksid itd. Nadkatranska voda u osnovi se smatra amonijanofenolnom otpadnom vodom.

2. Koksni gas na izlazu iz podsistema kondezacije katrana ima temperature 20-30C, zasien je vodenom parom i upuuje se u podsistem amonijanih ispiraa. U navedene procesne jedince uvodi se svjea, dekarbonizirana voda, koja u direktnom kontaktu sa koksnim gasom otapa amonijak. Pored amonijaka u ispiraima se iz koksnog gasa izdvaja izvjesna koliina sumpor vodika i ugljik dioksida. Teni tok koji naputa amonijane ispirae predstavlja tzv. obogaenu amonijanu vodu koja se zajedno sa tokom nadkatranske amonijane vode upuuje na predtretman produkciju amonijum sulfata.

3. Tok koksnog gasa, koji naputa ispirae amonijaka, i dalje je zasien vodenom parom i usmjerava se u benzolske ispirae. U njima, u direktnom kontaktu ispirnog ulja i koksnog gasa, dolazi do apsorpcije benzenskih ugljikovodika. Izdvajanje sirovih benzenskih ugljikovodika, iz isparnog ulja, izvodi se direktnim uvoenjem vodene pare. Kondenzat vodene pare predstavlja tok otpadne vode (separatorna voda).

Koksni gas koji naputa podsistem kondenzacije zasien je vodenom parom koja e, preko toka dimnih plinova kao produkata izgaranja koksnog plina, dospjeti u atmosferu.

Prema mjestu generisanja otpadnih voda i uvoenja vode u proces, za podsistem kondenzacije se ima slijedee:

Otpadna voda koja se generie u procesu hlaenja koksnog gasa. Sav otpadni tok predstavlja vodu koja je nastala kondenzacijom iz toka koksnog gasa. U osnovi to je amonijano-fenolni otpadni tok koji se, u daljem procesu, tretira u odnosu na navedene komponente. U procesu hlaenja koksnog gasa voda se ne uvodi u proces. Otpadna voda koj se generie u procesu izdvajanja amonijaka iz koksnog gasa. Izdvajanje amonijaka podrazumjeva uvoenje u proces svjee vode, a kao produkt se javlja otpadna voda koja je po sastavu slina otpadnom toku nastalom u procesu kondenzacije.

Otpadna voda koja se generie u procesu izdvajanja benzenskih ugljikovodika iz koksnog gasa. Ova voda u osnovi predstaljva kondenzovanu vodenu paru koj se uvodi u proces pri regeneraciji ispirnog ulja u proces apsorpcije. Otpadna voda koja se genrie u procesu skladitenja sirovog katrana. Sirovi katran nakon kondenzacije iz koksnog gasa i separacije od nadkatranske vode u bistraima prebacuje se u prihvatne rezervoare na skladite katrana. U rezervoarima se odrava povieni temperaturni reim (t 70C) i u njima se izvode mehaniki raslojene vodene faze (odvodnjavanje rezervoara). Ova voda je, po svom sastavu, identina nadkatranskoj vodi. Odvodnjeni katran se do 2008. godine preraivao u posebnom pogonu za frakcionu destilaciju u slijedee proizvode: antracensko ulje, teko ulje, srednje ulje, fenolno ulje i lahko ulje. Zbog rigoroznih zahtjeva vezanih za zatitu okolia i same dotrajalosti opreme prestalo se sa destilacijom i sirovi katran se prodaje na tritu kao poluproizvod. Jedini otpadni tok od nekadanjeg pogona katrana je otpadni tok od odvodnjavanja rezervoara skladita sirovog katrana. Sadraj vode u sirovom katranu je 5.0 mas.%, a odvodnjavanjem se sadraj vode smanjuje na 2.0%.Funkcionalna procesna struktura podsistema kondenzacije predstavljena je na slici 2.8.2.3.3.Postrojenja za produkciju amonijum sulfata

Potrojenje za produkciju amonijum sulfata predstavlja proizvodni podsistem u kome se izvodi predtretman generisanih otpadnih voda pri hlaenju i kondenzaciji hemijskih komponenti iz koksnog gasa. U postrojenju se izvodi deamoniziranje otpadne vode, u direktnom kontaktu generisanih amonijanih para, sa sumpornom kiselinom. Pojednostavljena procesna struktura produkcije amonijum sulfata predstavljena je na slici 2.9.

Slika 2.8.Procesna struktura podsistema izdvajanja hemijskih komponenata koksnog gasa

Slika 2.9.Globalna procesna struktura produkcije amonijum sulfataTok amonijane otpadne vode napaj vrh destilacijske kolone u kojoj dolazi do koncentrisanja parnog toka, koji naputa kolonu, u odnosu na amonijak. U skladu s navedenim teni tok koji se kree niz kolonu osiromauje se u odnosu na sadraj amonijaka i kao tzv. deaminizirana voda naputa procesnu jedinicu. Ovaj tok predstavlja deaminiziranu fenolnu otpadnu vodu koja se upuuje u postrojenje za bioloki tretman.

Generisane amonijano - vodene pare, u saturatoru, barbotiraju kroz vodenu otopinu sumporne kiseline pri emu, u rezultatu hemijske reakcije amonijaka i sumporne kiseline, nastaje amonijum sulfat kao kristalni produkt. Nastala suspenzija kristala, u matinoj otopini, vodi se na centrifugu u kojoj se separira na tok vlanih kristala i tok matine otopine koji se vraa u saturator. Tok vlanih kristala se, sa centrifuge, vodi u sunicu i kao osueni tok predstavlja robu koja se plasira na tritu.

Sa stanovita bilansa vode podsistem produkcije amonijum kristala karakteriziraju slijedei tokovi:

tok amonijane otpadne vode;

tok vodene otopine natrijum hidroksida koji se u kolonu uvodi u cilju razlaganja soli vezanog amonijaka;

tok vodene pare, kao energenta, koji direktno kontaktira sa tokom otpadne vode u

destilacijskoj koloni; tok sekundarne vodene pare koja naputa saturator; tok vode, koji kao vlaga u osuenom amonijum sulfatu, naputa sunicu.

Sa stanovita bilansa vode odnosno produkcije otpadnih voda baznu procesnu jedinicu predstavlja destilacijska kolona. Naime, u destilacijskoj koloni se generie deamonizirana fenolna otpadna voda, koja se vodi na bioloki tretman i tok amonijano - vodene pare.

Voda iz toka amonijano - vodene pare, nakon reakcije u saturatoru, naputa sistem kao tok vodene pare koji se odvodi u atmosferu.

Kapacitet pogona amonijum sulfata nije bio mjerljiv s kapacitetom V-koksne baterije u kojoj se produciraju otpadne vode. Naime, ovaj pogon je imao kapacitet od 25 m3/h otpadne vode i izgraen je za utiliziranje amonijaka iz I, II i III-koksne baterije. Stari saturatori su 2006. godine zamijenjeni novim prokromskim saturatorima, a instalirana je i nova sunica sa centrifugom, tako da sada sistem amonijum sulfata ima kapacitet od 50 m3/h otpadne vode i zadovoljava potrebe za preradu svih voda koje produkuje V-koksna baterija (38 m3/h).Odvoenje otpadnih voda iz pogona sirovog benzola

Otpadni tokovi generirani pri separaciji benzenskih ugljikovodika se uvode u ciklus nadkatranske amonijane vode. Ovim se postiglo da ukupan hemijski trakt izdvajanja komponenata iz koksnog gasa naputa samo jedan otpadni tok (slika 2.10.).

Slika 2.10.Odvoenje otpadnih voda iz sistema hlaenja i izdvajanja hemijskih komponenata iz koksnog gasa Svi otpadni tokovi, koji produciraju kompozitni otpadni tok, pripadaju klasi amonijano-fenolnih otpadnih tokova. Hemijski sastav navedenih otpadnih tokova u 2007. Godini prikazan je u tabeli 2.4.Tabela 2.4.Sastav amonijanih otpadnih vodaKomponenta

(g/l)Otpadna voda

NadkatranskaObogaenaSeparatorska iz sirovog benzola

Ukupni NH37,00-8,808,74-9,742,01-5,20

Slobodni NH34,10-5,406,94-7,674,85-4,91

Vezani NH32,90-3,401,80-2,070,16-0,29

Cijanidi 0,02-0,0420,002-0,00260,265-0,397

Rodanidi 0,166-0,2850,23-0,3050,32-0,335

Fenoli 0,910-1,2430,445-0,8820,051-0,059

H2S2,60-2,702,80-3,102,10-2,20

2.3.4.Produkcija anhidrida maleinske kiseline

Do 2005. godine produkcija malein anhidrida, u GIKIL-u, bazira se na benzenu kao osnovnoj sirovini. Reinovacijom procesnog sistema malein anhidrida benzen je supstituiran sa n-butanom tako da malein anhidrid vie nema nikakvu organsku vezu sa procesom izdvajanja hemijskih produkata koksovanja.

Rezultat osnovne katalitike reakcije oksidacije n-butana pored baznog produkta maleinanhidrida je i voda:

C4H10 + 3.5O2 C4H2O3 + 4H2O

Pored osnovne protiu i sekundarne reakcije destrukcije n-butana:

C4H10 + 4.5O2 4CO + 5H2OC4H10 + 6.5O2 4CO2 + 5H2O

Male koliine butana se oksidiraju do siretne odnosno akrilne kiseline

C4H10 + 2.5O2 2CH3COOH + H2O

3C4H10 + 7.5O2 4CH2=CHCO2H + 7H2O

Globalna procesna struktura sinteze malein anhidrida predstavljena je na slici 2.11.

Slika 2.11.Globalna procesna struktura produkcije anhidrida maleinske kiseline I-katalitiki reaktor; II-sistem hladnjaka; III-separator; IV-apsorpciona kolona; V-destilacijska kolona; VI-separator tenih faza vode i ksilola; VII-pastilacijaSeparacija procesnog toka produkata izvodi se u skladu sa slijedeom procesnom putanjom. Efluent iz reaktora se hladi u sistemu hladnjaka, na temperaturi 60-62 C, pri emu se obezbjeuje kondenzacija malein anhidrida. U ovim uslovima se kao otekueni tok pojavljuje tok sirovog malein anhidrida koji sadri 99.38% malein ahidrida, a ostatak je voda. Nakon izdvajanja tene od gasne faze gasni tok iz separatora se upuuje u apsorpcionu kolonu u kojoj se u direktnom kontaktu, sa tokom procesne vode, izvodi apsorpcija malein anhidrida pri emu se producira maleinska kiselina. Pored malein anhidrida u apsorpcionoj koloni se, iz gasnog toka, izdvaja i odreena koliina prisutne siretne i akrilne kiseline.

Teni tokovi separatora i apsorpcione kolone, se mijeaju i kao mijeani tok usmjeravaju u destilacijsku kolonu u kojoj se izvodi separacija. Destilacijski podsistem, u produkciji malein anhidrida, funkcionira diskontinuirano. Proces separacije podrazumiejva dva arna destilacijska procesa u kojima se najprije, pomou ksilola kao pomone komponente, azeotropno predestilira voda a potom se izvodi, u novom destilacijskom ciklusu, izdvajanje ksilola i vode, iz produkta dna kolone produciranog u prvoj ari.

Tok preienog malein anhidrida se upuuje na finalnu operaciju pastiliranja a voda se kao recirkulacioni tok vraa u apsorpcionu kolonu.

Gasno parni tok, koji naputa apsorpcionu kolonu u kojoj se producira maleinska kiselina, predstavlja tok preko koga se iz sistema izvodi sva voda nastala uslijed proticanja hemijskih reakcija. Ovaj tok sadri, sem malein anhidrida, sve komponente koje su prisutne u procesnom toku produkata reaktorskog podsistema.

Ukupno nastala koliina vode, uslijed provoenja hemijskih reakcija oksidacije n-butana, i voda koju sa sobom unese, kao vodenu paru, tok zraka biva iz procesa izvedena preko toka gasnoparne smjese. Ovaj tok je zasien vodenom parom, pri barometarskom pritisku i temperaturi 44 C, i ima slijedei sastav (mol.%) : N2 -74.95; CO 1.06; O2 - 14.11; CO2 0.77; n-C4H10 0.19; H2O 9.12; siretna kiselina 0.02 i akrilna kiselina 0.02.

U procesu katalitike oksidacije n-butana, kao sporedni produkti nastaju siretna i akrilna kiselina, i budui da je uspostavljen recirkulacioni krug procesne vode, za apsorpciju malein anhidrida i ostalih organskih produkata iz reaktorskog gasa, to se u cilju izvoenja navedenih produkata iz sistema vri pranje postrojenja.

Kako je proces destilacije arni to se, nakon dvije do tri are, vri pranje destilacijskog sistema sa demineraliziranom vodom. Proces pranja se izvodi na toplo i njegove osnovne karakteristike su slijedee: prosjeno vrijeme trajanja are je 40 sati destilacijski sistem se zapunjava sa 50 m3 vode po ari za 8000 sati pogonskog vremena postrojenja, za godinu, ima se dvije stotine ari.

Za pranje destilacijskog sistema nakon prosjeno 2.5 ari, ima se potronja demineralizirane vode od 500 kg/h.Za sluaj projektnih veliina za koliine produciranih sporednih spojeva, siretne i akrilne kiseline, od 22.5 odnosno 18.5 kg/h i s obzirom na injenicu da preko gasno parnog toka procesni sistem napusti 19.2 osnosno 15.5 kg/h siretne i akrilne kiseline ima se slijedei sadraj organskih kiselina u otpadnom toku od pranja destilacijskog sistema od 1.3%.:

Otpadni tok se, nakon pranja, prihvata u jamu otpadne vode iz koje se preko kolekcionog kanala odvodi u rijeku Spreu.

Pri podizanju, postrojenje malein anhidrida, je kompletirano i sa podsistemom za tretman otpadnih voda. Meutim, pe za spaljivanje otpadnih voda, nikad se nije mogla uvesti u normalnu eksploataciju tako da je, po izgradnji postrojenja, vrlo brzo naputena.

Prema tome, otpadne vode sa prosjenim protokom 0.5 m3/h i 1.3 % organskih supstanci

direktno se isputaju u vodotok.

2.3.5.Produkcija azotnih ubriva

Nakon poslijeratne revitalizacije produkcije ubriva procesna ema je umnogome pojednostavljena budui da je sinteza amonijaka izostavljena iz pogona. Tako, u aktuelnu procesnu strukturu, ne ulaze podsistemi za frakcioniranje vazduha, pranje koksnog gasa, frakcioniranje koksnog gasa, sinteza amonijaka i likvefakcija amonijaka.

Produkcija amonijum nitrata se zasniva na uvoznom amonijaku koji se, u odreenoj koliini, prevodi u azotnu kiselinu a ostatak se sa produciranom azotnom kiselinom, transformira u amonijum nitrat. U skladu sa navedenim u azotari su u eksploataciji slijedei pogoni: proizvodnja azotne kiseline; proizvodnja krenog amonijum nitrata; proizvodnja krenjakog praha i proizvodnja demineralizirane vode.

Produkcija azotne kiseline

Azotna kiselina je jedna od sirovina u produkciji krenog amonijum nitrata i sintetizira se u procesu oksidacije amonijaka i apsorpcije, nastalih azotnih oksida, demineraliziranom vodom. U procesu proizvodnje azotne kiseline ne produkuju se otpadne vode.

Tok demineralizirane vode, kojom se vri apsorpcija azotnih oksida i vri produkcija 53.0% kiseline, pojavie se kao otpadni tok u produkciji krenog amonijum nitrata. Ovaj tok demi vode dolazi iz energane.

Produkcija krenog amonijum nitrata

Amonijum nitrat se producira u rezultatu reakcije gasovitog amonijaka i vodene otopine azotne kiseline:

NH3 + HNO3 NH4NO3Globalna procesna struktura produkcije krenog amonijum nitrata predstavljena je na slici 2.13.

Slika 2.13.Globalna procesna struktura produkcije krenog amonijum nitrata

I reaktor ; II podsistem isparavanja ; III sunica ; IV mokri cikloni ; V mjea

U procesu su prisutna dva toka otpadne vode:

- otpadna voda nastala kondenzacijom vodene pare generisane u procesu koncentriranja (to je voda koja je u sistem ula preko toka vodene otopine azotne kiseline) i

- tok vode koja se koristi, u mokrim ciklonima, za izdvajanje finih estica amonijum nitrata iz toka izraenog zraka. Oba toka su kontinuirana.

Otpadni tok sa mokrih ciklona se preko, zemljanih talonika bijelog mora, odvodi u rijeku Spreu.Pogon za pripremu krenjakog praha

U pogonu pripreme krenjakog praha otpadna voda se generie uslijed hlaenja kompresora, drobilica i leaja mlinova. Ovaj tok predstavlja praktino tok dekarbonizirane vode sa procijenjenom potronjom od 3.5 m3/h.

Tok otpadne vode, u ekscesnim sluajevima, moe biti oneien mazivim uljem i sadravati suspendirane materije. Za ovaj tok se moe uzeti da je uslovno ist. Tok se preko kolektorskog kanala isputa u rijeku Spreu.

2.3.6.Produkcija energijeU energani GIKIL-a u eksploataciji su dva kotla, za generisanje pare, u kojima se kao energent koristi koksni gas.

Pored produkcije vodene pare i elektirne energije u djelokrug rada energane spada i eksploatacija sistema za hlaenje industrijske rashladne vode u krunom roku. Tako se moe rei da pri proizvodnji energije i pripremi industrijskih voda nastaju slijedee otpadne vode:

otpadna voda iz rashladnih sistema uslijed odsoljavanja vode iz krunog toka; otpadna voda nastala pri regeneraciji jonoizmjenjivakih filtera; otpadne vode od odsoljavanja parnih kotlova i otpadne vode od odmuljivanja gasovoda.

Sistem rashladne vode sa krunim tokom u GIKIL-u je izveden kao decentralizirani sistem koji se sastoji od etiri zasebna podsistema:

rashladni sistem Koksare; rashladni sistem Azotare; rashladni sistem malein anhidrida i

rashladni sistem energane.

Zajedniko za sva etiri rashladna sistema je to da to nisu zatvoreni sistemi. Naime, prilikom hlaenja vode u rashladnim tornjevima dio vode ispari a dio se istovremeno izgubi iznoenjem kapljica vode u struji izlaznog zraka. Uslijed gubitaka isparavnjem i mehanikih gubitaka dolazi do koncentriranja otopljenih soli u rashladnoj vodi.

Sadraj otopljenih soli ne smije prei odreenu granicu jer u suprotnom dolazi do nastajanja depozita na ogrijevnim povrinama sa kojima kontaktira rashladna voda.

Zbog navedenog se iz sistema sa krunim tokom stalno ili povremeno isputa odreena koliina vode; vri se odsoljavanje sistema u cilju odravanja soli u vodi unutar dozvoljenih limita.

Pri produkciji demineralizirane vode, koja se izvodi prevoenjem dekarbonizirane vode preko jonoizmjenjivakih filtera, nastaju otpadne vode vezane za regeneraciju jonoizmjenjivakih masa. Otpadni tok je diskontinuiran i nastaje u procesu regeneracije koji se izvodi jedanput, u 24 sata, po jonoizmjenjivakoj liniji. Regeneracija traje 2-3 sata. Osnovni parametri otpadnog toka iz regeneracije jonoizmjenjivakih masa predstavljeni su u tabeli 2.7.Tabela 2.7.Osnovni parametri otpadnog toka od regeneracije jonoizmjenjivakih filtera Parametar Vrijednost

1. Temperatura C23,0

2. Ukupna potronja vode u m3170

3. pH10,1

4. Ukupne suspendirane materije, mg/l0,0

5. Ukupne otopljene materije, mg/l1693

6. Sulfati, mg/l509

7. Hloridi582

8. p-alkalitet2,2

9. m-alkalitet3,4

Ako se uzme vrijeme pranja jonoizmjenjivakih masa od 3 sata onda je prosjean protok generisanih otpadnih voda 102.5 m3 u odnosu na sat radnog ciklusa, odnosno 14.6 m3/h kontinuiranog otpadnog toka.

Otpadni tok od regeneracije katijonskih i anijonskih izmjenjivakih masa se, preko neutralizacionog bazena, kolektorskim kanalom odvodi u rijeku Spreu.

Koliina otpadne vode iz hemijske pripreme vode Energane iznosi 13.0 m3/h.

Za otpadne vode energane se moe zakljuno rei da su to vode koje su obavile jedan ili vie ciklusa hlaenja i koje se mogu smatrati istim.

Zagaene vode, ali u relativno malim koliinama, nastaju u kondenzacionim loncima gasovoda koksnog gasa. Koliine ovih voda je nemogue izmjeriti jer su kondenzacioni lonci rasporeeni na izuzetno dugoj trasi. Iako su ove vode zagaene one, zbog istine da u vrlo malom odjelu uestvuju u otpadnim vodama, ne predstavljaju teret u zagaenju. Naime, vie od 90% otpadnog toka otpada na vode od odmuljivanja rashladnog sistema.

Parametri otpadnih tokova GIKIL-a, koji se preko kolektorskih kanala, uvode u rijeku Spreu, prestavljeni su na slici 2.14.Slika 2.14.Parametri otpadnih tokova koji se isputaju u rijeku Sprecu

2.4.Otpadni tokovi otpadnih voda u GIKL-uPri kompleksu GIKIL-a, u Filter stanici koja je locirana u neposrednoj blizini Akumulacije Modrac vri se priprema industrijske vode za tehnoloke potrebe kao i vode za pie za potrebe samog kompleksa i naselja Lukavac.

U Filter stanicu, kao sirova voda, dovodi se voda direktno iz Akumulacije Modrac ili se voda zahvata internim zahvatom iz rijeke Spree.

U Filter satnici, nakon tretiranja postupcima: dekarbonizacije, sedimentacije, filtracije i dezinfekcije, voda kao preiena poslije mijeanja sa dijelom podzemnih voda (bunarskih voda) transportira se prema kompleksu GIKL-a i naselju Lukavac.

2.4.1.Otpadne vode iz filter stanice

U Filter satnici, pri postojeem tretmanu sirove vode do kvaliteta tehnoloke vode i vode za pie, otpadne vode nastaju uglavnom u postupcima:

odmuljivanja talonika,

pranja pjeanih filtera i pripreme reaktiva.

Otpadne vode u procesu pripreme vode nastaju povremeno, s tim da najvee koliine otpadnih voda nastaju u postupku pranja pjeanih filtera, koje se u normalnim uvjetima rada vri do 10 puta dnevno sa koliinom vode oko 30 m3/po jednom pranju. Ukupne koliine otpadnih voda koje nastaju na Filterr stanici u prosjeku iznose oko 0,0042 m3/s.

2.4.2.Otpadne vode iz energane i hemijske pripreme vode

U Pogonu energane i hemijske pripreme vode (HPV) u procesu proizvodnje pare i elektrine energije, nastaju slijedee otpadne vode:

u rashladnim sistemima,

pri regeneraciji jonoizmjenjivakih filtera,

kod odsoljavanja parnih kotlova i

otpadne vode od odmuljivanja plinovoda.

Ove otpadne vode, sistemom kanalizacije, odvode se prema glavnom kolektoru odnosno prema rijeci Sprei.

2.4.3.Otpadne vode iz pogona amonijum sulfata

U Pogonu amonijum sulfata, gdje se dovode amonijane otpadne vode sa Pogona kondenzacije, u postupku proizvodnje amonijum sulfata (uz pomo: otopine NaOH, vodene pare i sumporne kiseline) nastaju najzagaenije otpadne vode u kompleksu GIKIL-a sa koje sadri znaajne koliine prije svega fenola i amonijaka ali i drugih zagaujuih materija. Ove otpadne vode, zbog prezagaenosti organskim materijama (fenolima), odvode se na Postrojenje za preiavanje otpadnih voda procesom bioloke razgradnje.

2.4.4.Otpadne vode iz pogona kondenzacije

U Pogonu kondenzacije, postupcima parcijalne separacije, iz koksnog plina izdvaja se: katran, amonijak i benzenski ugljovodonici, gdje nastaju slijedee otpadne vode:

u postupku hlaenja kosksnog plina (nadkatranska voda),

u postupku izdvajanja amonijaka iz koksnog plina (amonijano-fenolna voda) i

u postupku izdvajanja benzenskih ugljovodonika.

Sve ove otpadne vode, sa jaim zagaenjem od amonijaka, fenola i benzenskih ugljovodonika, odvode se jednim tokom prema Pogonu amonijum sulfata. Pri ovom Pogonu, kao posljedica od hlaenja, curenja i rasipanja, nastaju otpadne vode neto manje zagaene koje se uputaju u kanalizacioni sistem i odvode se prema glavnom kolektoru odnosno prema rijeci Sprei.U procesu skladitenja sirovog katrana otpadne vode nastaju odvodnjavanjem rezervoara sirovog katrana.

Zbog visokog sadraja toksinih materija (benzena, fenola, rodanida, toulena, amonijaka i dr.) ove otpadne vode se ne isputaju u sistem kanalizacije nego se vraaju u proces primarne kondenzacije gdje se spajaju sa nadkatranskim amonijanim vodama.

2.4.5.Otpadane vode iz pogona anhidrida maleinske kiseline

U Pogonu anhidrida maleinske kiseline, zbog uinjenih izmjena u tehnolokom procesu (umjesto benzena kao osnovne sirovine uveden je n-butan), zvanino ne nastaju otpadne vode.

Jedino kao posljedica pranja postrojenja, posebno destilacionog sistema, nastaju manje koliine otpadnih voda koje se sistemom kanalizacije odvode u glavni kolektor otpadnih voda, odnosno u rijeku Spreu.

2.4.6. Otpadne vode na ulazu u postrojenje za bioloki tretman voda

U cilju smanjenja ukupnog tereta zagaenja otpadnih koje nastaju GIKIL-u, jo iz ranijeg razdoblja postoji i u funkciji je Postrojenje za preiavanje otpadnih voda procesom bioloke razgradnje, namijenjeno za preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda, kapaciteta 50 m3/h.

Na postrojenje se dovode amonijano-fenolne vode iz Pogona amonijum sulfata, koje su veim dijelom u procesu proizvodnje amonijum sulfata osloboene sadraja amonijaka.

2.4.7.Otpadne vode na izlazu iz postrojenje za bioloki tretman voda

Preiavanjem amonijano-fenolnih voda na Postrojenju, procesom bioloke razgradnje uz pomo adaptiranih mikroorganizama za razgradnju fenola, prema rezultatima ispitivanja preienih otpadnih voda postiu se znaajni efekti.

Poslije preiavanja amonijano-fenolnih voda na Postrojenju, preiene otpadne vode imaju daleko bolje karakteristike. Preiene amonijano-fenolne otpadne vode kanalizacionim sistemom isputaju se u glavni kolektor, odnosno u rijeku Spreu.

2.4.8.Otpadne vode iz pogona azotnih ubriva

U sadanjem Pogonu azotnih ubriva za proizvodnju amonijum nitrata, umjesto amonijaka dobivenog sintezom iz koksnog plina koristi uvezeni amonijak, to se znaajno odrazilo na nastajanje otpadnih voda.

U sadanjem procesu proizvodnje otpadne vode nastaju iskljuivo u procesu proizvodnje krenog amonijum nitrata, i to:

kao otpadni tok kondenzata,

kao otpadni tok sa mokrih ciklona i

kao tok iz postupka regeneracije jonoizmjenjivakih filtera.

Sva tri otpadna toka se, poslije predtratmana otpadnog toka sa mokrih ciklona u cilju izdvajanja suspendiranih materija, sistemom kanalizacije isputaju u glavni kolektor i odvode u rijeku Spreu.

2.4.9.Sanitarno-fekalne i povrinske vode

U sklopu obavljenih ispitivanja u GIKIL-u na otpadnim vodama nisu obavljena ispitivanja sanitarno-fekalnih i povrinskih voda koje nastaju pri ovom kompleksu.

Obzirom, da se ove vode prikupljaju postojeim kanalizacionim sistemima i isputaju u glavni kolektor u koje se isputaju i sve tehnoloke otpadne vode, za iste je neophodno naznaiti osnovne podatke.

Prema raspoloivim podacima za ove vode mogu se dati slijedei podaci:

(1) za sanitarno-fekalne otpadne vode imaju se slijedei podaci:

u kompleksu GIKIL-a zaposleno je 1.200 radnika,

u postojeem restoranu priprema se oko 1.200 obroka dnevno,

kupatila koristi oko 400 radnika,

potronja vode za sanitarne potrebe, prema dobivenim podacima, u prosjeku je oko 60 litara po radniku na dan.

Prema naznaenim podacima proizilazi da pri kompleksu GIKIL-a nastaju sanitarnofekalne vode;

u koliini od 0,0008 m3/s i

sa organskim zagaenjem, izraeno preko BPK5, oko 300 do 500 mg O2/l.

Sanitarno-fekalne vode nastaju u vie mokrih vorova u krugu kompleksa GIKIL-a, i bez preiavanja preko vie ispusta isputaju se u glavni kolektor otpadnih voda.

(2) Za povrinske vode imaju se slijedei podaci:

Ukupna povrina kruga GIKIL-a, prema dobivenim podacima, iznosi oko 250.000 m2, od ega je manji dio asfaltiran-betoniran a vei dio je zatravnjen ili pokriven tucanikom,

U vrijeme padavina na veem dijelu povrine kruga nastaju povrinske vode koje, zbog veliine kompleksa i karakteristika proizvodnih procesa, mogu nastati u veim koliinama i mogu biti zagaene sa raznim zagaujuim materijama.

I ove otpadne vode, bez predtretmana, postojeom kanalizacijom za povrinske vode uputaju se u glavni kolektor otpadnih voda.

2.4.10. Zbirne otpadne vode iz GIKIL-a na ispustu u rijeku Spreu

Prema datim konstatacijama u glavni kolektor otpadnih voda (obodni kanal) uputaju se

slijedei otpadni tokovi otpadnih voda:

potok Hrvati,

otpadne vode iz Pogona katrana (vode od hlaenja),

otpadne vode iz Energane i HPV-a,

otpadne vode iz Pogona kondenzacije (dio otpadnih voda),

otpadane vode iz Pogona anhidrida maleinske kiseline,

otpadne vode iz Postrojenja za bioloki tretman otpadnih voda,

otpadne vode iz Pogona azotnih ubriva i

sanitarno-fekalne i povrinske vode.

2.5.Tehnoloki postupak preiavanja amonijano-fenolnih otpadnih voda

Amonijano-fenolna voda nastala kao rezultat proizvodnje amonijum sulfata postaje praktino otpadna voda iz koje je nemogue ekonomski opravdanim tehnolokim postupkom izdvojiti bilo kakav poluproizvod ili proizvod. Kao takva amonijano-fenolna tpadna voda se odvodi na postrojenje za bioloko preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda (slike 2.1. i 2.2.) kapaciteta 50 m3/h. Postrojenje je projektovala i izgradila Zapadnonjemaka firma Didier Engineering iz Essena 1976. godine.Otpadna voda koja dolazi na postrojenje za bioloko preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda sadri oko 120 komponenti. Naroito su visoke koncentracije fenola, amonijaka, rodanida i cijanida. Maksimalna koncentracija komponenti koje ulaze u sastav otpadne vode koja ulazi u postrojenje za bioloko preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda iznosi:

Ukupni amonijak150 mg/l

Fenoli

1500 mg/l

Cijanidi

20 mg/l

Rodanidi

300 mg/l

H2S

20 mg/l

Amonijano-fenolna otpadna voda ukoliko zadovolji gore navedene kriterije prolazi kroz kolektor i ulazi u izmjenjiva toplote gdje se hladi na temperaturu od 65-70C.

Izmjenjiva toplote pripada tipu cijevnih izmjenjivaa gdje voda sa Hamon hladnjaka ili svjea tehnika voda prolazi kroz snop cijevi, a kroz plat prolazi otpadna voda, koja se na taj nain hladi na raun grijanja svjee vode koja se cjevovodom transportuje ponovo na Hamon hladnjak.

Poslije izmjenjivaa otpadna voda prolazi kroz dva filtera kapaciteta 25 m3 ispunjenih koksom. Protiui preko ovog punila voda se oslobaa materija koje su nepoeljne u sistemu kao to su: razna ulja, smole, katran, a takoe smanjuje se i sadraj suspendovanih estica.

Slika 2.1.Blok shema postrojenja za bioloko preiavanje amonijano fenolnih otpadnih voda

Slika 2.2.Situaciona shema postrojenja za bioloko preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda

Tako pripremljena voda se usmjerava u rezervoar R-400 zapremine 400m3, gdje se vri egalizacije vode i samim tim sprijeavaju udari na sistem. Poslije rezervoara R-400 otpadna voda se uputa u bazen za predozraivanje.

Bazen za predozraivanje je kapaciteta 50 m3. Bazen se sastoji od ulazne, ventilacione i flotacione komore iji je zadatak da homogenizira sastav vode, te da obogati otpadnu vodu kisikom.

U ulaznoj komori se vri doziranje hemikalija kao to su: NaOH, magnezijum-sulfat, fosforna kiselina, i aluminij sulfat. U ventilacionoj komori se pospjeuje mijeanje hemikalija, te obogaivanje otpadne vode s kisikom. U flotacionoj komori vri se izdvajanje estica ulja i katrana.

Iz predozraivaa otpadna voda dolazi u prvi aeracioni bazen (BB1), duine 30 m, irine 10 m i dubine 5,85 m, zapremine 1800 m3.Aeracija u aeracionom bazenu BB1 se vri uz pomo dva mehanikih aeratora kapaciteta 87,5 kg O2/h. Regulacija unoenja kisika se vri prema potrebi ili promjenom smjera rada aeratora. Nakon prolazka kroz prvi aeracioni bazen, voda odlazi na taloenje u primarni talonik zapremine 275m3, prenika 13 m,dubine 7,8 m. Dio istaloenog mulja se pomou tzv. mamutskih pumpi vraa u aeracini bazen BB1.

Voda iz primarnog talonika ulazi u drugi aeracioni bazen (BB2), istih dimenzija kao i aeracioni bazen BB1. Aeracija u aeracionom bazenu BB2 se vri uz pomo dva mehanika aeratora kapaciteta 62,5 kg O2/h.

Iz aeracionog bazena BB2 voda odlazi u sekundarni talonik zapremine 590 m3, 15,5 m prenika i 10 m dubine. Nakon sekundarnog talonika preiena otpadna voda se isputa u kolektor otpadnih voda GIKL d.o.o. Lukavac. Dio istaloenog mulja u sekundarnom taloniku se pomou tzv. mamutskih pumpi vraa u aeracini bazen BB2.

Problem odlaganja vika mulja iz sistema je projektno rijeen odvoenjem mulja cjevovodom na toranj za gaenje koksa.

Projektovane vrijednosti pojedinih komponenti koje ulaze u sastav vode koja se isputa iz postrojenja za preiavanje amonijano-fenolnih otpadnih voda su slijedee:

Ukupni amonijak 15 mg/l

Fenoli

3 mg/l

Cijanidi

1 mg/l

Rodanidi

10 mg/l

H2S

3 mg/l

Recirkulacija mulja

Viak mulja

Zrak ili isti O2

Preiena voda

AERACIONI BAZEN

Otpadna voda

Talonik

(odvaja mulja od vode)

Novi mikroorganizmi (viak mulja)

Organska materija

(zagaenje u vodi)

Mikroorganizmi (aktivni mulj)

Produkti razgradnje (preiena voda)

CO2

O2

kisik

Reetke

Usitnjivai

Reetke

Usitnjivai

Taloenje

Flotacija

Pjeskolovi

Mostolovi

Pjeskolovi

Mostolovi

Taloenje

Flotacija

Bioloka stabilizacija

Term.obrada

Egalizacija

Neutralizacija

Egalizacija

Neutralizacija

Koagulacija

Kondicioniranje

Koagulacija

Hemijsko obaranje

Taloenje

Flotacija

Koagulacija

Pasterizacija

kondicioniranje

Cijeenje

Taloenje

Filltracija

Flotacija

Bioloko preiavanje

Cijeenje

Spalijivanje

Piroliza

Taloenje

Adsorpcija

Jonska izmjena

Membr.postupci

Suenje

Kompostiranje

Dezinfekcija

Dezinfekcija

Tipini fizikalno hemijski postupci preiavanja otpadne vode

Tipina shema biolokog preiavanja otpadne vode

Shema obrade mulja za odlaganje na zemljite

Shema obrade mulja za energiju

Slika 2.1.Shema procesa obrade otpadne vode

PAGE 48

_1355167385.vsdKoksovanje

Separacija isparljivih komponenti koksnog gasa

Proizvodnja azotnih ubriva

Proizvodnja anhidrida maleinske kiseline (AMK)

Kameni ugalj

n-butan

SuhiKoksni gas

Koksnigas

NH4NO3

Proizvodi separacije

AMK

Koks

Amonijak

_1355169513.vsdIzdvajanje katrana

Izdvajanje benzolskih ugljikovodonika

Izdvajanje amonijaka

Vodena para

Koksni gas

Koksni gas

Koksni gas

Suhi koksni gas

Sirovi katran

Obogaena NH3 voda

Nadkatranska voda

Sirovi benzol

Separatorska voda

Voda

_1355480911.vsd

_1355488361.vsdUlaz otp. vode

Izmjenjiva toplote

Koksni filteri

EgalizatorR-400

Predozraiva

Povrat mulja

Primarnitalonik

Aeracioni bazen (BB1)

Aeracioni bazen (BB2)

Sekundarnitalonik

Izlazni aht

Tok prema tornju za gaenje koksa

Tok prema Sprei

Povrat mulja

_1355489302.vsdHlaenjegasa

Gasni sabira

Apsorpcojaamonijaka

Apsorpcijabenzola

Skladitekatrana

Sirovi katran

Amoniziranaotpadna voda

Koksnigas

Voda

Vodena para

Koksnigas

Benolskiugljikovodici

Reakcioni krug

Nadkatranska voda

_1355483750.vsdI

II

IV

III

V

Kondenzat supare

NH4NO3

Zrak

HNO3

Voda

Koksni prah

Zrak

Otpadni tok

NH3

_1355206690.vsdGIKIL

Voda kao vlaga iz uglja

Industrijska voda

Sanitarna voda

Pirogena vlaga

_1355167588.vsdKoks

Vodenapara

Koksni gas

Kameniugalj

Koksna baterija

Hladnjakkoksa

2

4

1

5

6

3

Rashladna voda

_1355088103.vsdTalonik

Modrac

Flokulanti

Filtracija

Priprema pitke voda

Reaktivi

Sprea

Mulj

Industrijska voda u GIKIL

Bunarska voda

U GIKIL

Prema gradu Lukavcu

_1355166539.vsdUgalj

Koksna baterija

Koks

Gasni sabira

Nadkatranska voda

Predhladnjaci

Elektrofilteri

Konani hladnjaci

Sisai gasa

Amonijani ispirai

Benzolski ispirai

Destilacija benzola

Talonik

Bistra

Sirovi katran

Amonijane vodena amon sulfat

Voda

Ispirno ulje

Koksni gas

Sirovibenzol

Vodenapara

Amonijana voda

Separatorska voda

_1355166704.vsd

_1355088177.vsdPripremaAl2(SO4)3

Posuda za otopinu

Talonik

Prihvatni bazen dekarbonizovane vode

Pjeani filteri

Priprema krenog mlijeka

Posuda za kreno mlijeko

5

6

3

4

1

2

7

Al2(SO4)3

Voda iz vodozahvata

Kre

Kolektor otpadnih voda - prema rijeci Jali

_1355087865.vsdKoksovanje

Separacija isparljivih komponenti koksnog gasa

Proizvodnja azotnih ubriva

Proizvodnja anhidrida maleinske kiseline (AMK)

Kameni ugalj

Benzol

SuhiKoksni gas

Koksnigas

NH4NO3

Proizvodi separacije

AMK

Koks

Azot

DehidrogeniziraniKoksni gas

Separacija isparljivih komponenti koksnog gasa

Vodik