TRÁI TIM CỦA BỤT

HT.Nhất Hạnh Phiên tả và hiệu đính:Chân Đoan Nghiêm,

Chân Văn Tâm Phước và

Diệu Chánh Nhà xuất bản Tôn giáo - Hà

Nội 2005---o0o---Nguồn

http://thuvienhoasen.orgMục Lục

01 - Phật Pháp Căn BảnPHẢI HỌC KINH ĐIỂN MỘT

CÁCH KHÔN NGOANHAI CÁCH NHÌN SỰ THẬT:

SỰ PHÂN BIỆT TỤC ĐẾ VÀCHÂN ĐẾ

TỨ TẤT ĐÀN: BỐN TIÊUCHUẨN VỀ SỰ THẬT

BỐN ĐIỀU Y CỨCÂY ĐUỐC DUYÊN KHỞINHẬN DIỆNTIẾP XÚC

02 - Phật Pháp Căn BảnHỌC PHẬT PHẢI THẤY

LÒNG NHẸ NHÀNGKHÔNG CẦN CHẤT CHỨA

KIẾN THỨCKHẾ LÝ CŨNG LÀ KHẾ CƠDUYÊN KHỞITƯƠNG TỨC VÀ TƯƠNG

NHẬP03 - Phật Pháp Căn Bản

PHÁP THOẠI ĐẦUBỐN SỰ THẬTBỐN SỰ THẬT TƯƠNG TỨC

TRUNG ĐẠOTÍNH CÁCH NỀN TẢNGTÍNH CÁCH NHẬP THẾNGHỆ THUẬT NGHE PHÁP

THOẠIKHỔ VÀ LẠCTỨ DIỆU ĐẾ LÀ PHÉP THỰC

TẬPTỊCH DIỆT.

04 - Phật Pháp Căn BảnNIỀM VUI TƯƠNG ĐỐIKHỔ THỌNĂM THỦ UẨNHÀNH TRÌ THỊ CHUYỂNRÁC VÀ HOANIỀM VUI XUẤT THẾ

05 - Phật Pháp Căn Bản

CHÁNH KIẾNCHÁNH KIẾN VỀ TỨ DIỆU

ĐẾHẠ THỦ CÔNG PHU

06 - Phật Pháp Căn BảnQUÁ TRÌNH VĂN TƯ TUĐẠO VƯỢT TRÊN NGÔN

NGỮKINH CHÁNH KIẾNBỐN LOẠI THỨC ĂNTƯỚI TẨM HẠT GIỐNG

CHÁNH KIẾN07 - Phật Pháp Căn Bản

BÁT CHÁNH ĐẠO TƯƠNGSINH TƯƠNG TỨC

CHÁNH TƯ DUY VỀ VÔTHƯỜNG, VÔ NGÃ

TƯ DUY Ở TRÌNH ĐỘ XUẤTTHẾ GIAN

08 - Phật Pháp Căn BảnÁI NGỮHẠT GIỐNG CỦA CHÁNH

NGỮBÀI THỰC TẬP CHÁNH NGỮHẠNH LẮNG NGHE

09 - Phật Pháp Căn BảnTHỰC TẬP CHÁNH NIỆM VÀ

CHÁNH NGỮPHÉP TU IM LẶNGCHÁNH NIỆM LÀM CƠ BẢNNHƯ LÝ TÁC Ý

10 - Phật Pháp Căn BảnSỐNG GIÂY PHÚT HIỆN TẠICHÁNH NIỆM LÀM SỰ SỐNG

CÓ MẶTCHÁNH NIỆM LÀ NUÔI

DƯỠNGCHÁNH NIỆM LÀM VƠI ĐAU

KHỔ11 - Phật Pháp Căn Bản

CHÁNH NIỆM LÀ TỰ LÀMCHỦ

NHẬN DIỆN ĐƠN THUẦNCHÁNH NIỆM LÀ TRỞ VỀKINH NGƯỜI BIẾT SỐNG

MỘT MÌNHQUÁN NIỆM THÂN TRONG

THÂNRỬA CHÉN HAY CHÉP KINH

TRONG CHÁNH NIỆMHIỆN PHÁP LẠC TRÚ

ĐÂU CHẲNG PHẢI LÀ NHÀ12 - Phật Pháp Căn Bản

TIẾP XÚC VỚI SỰ SỐNGNHIỆM MẦU

CHUYỂN HÓA XẢ THỌTHÀNH LẠC THỌ

CHÁNH NIỆM NUÔI DƯỠNGCÁC PHẦN KHÁC CỦA THÁNHĐẠO

NĂM GIỚI13 - Phật Pháp Căn Bản

NHƯ LÝ TÁC ÝMỘT BÀI TẬP QUÁN NIỆM

HƠI THỞTỊNH ĐỘ LÀ Ở ĐÂYHỌC ĐỜI SỐNG CỦA BỤTHẠNH PHÚC Ở TRONG TA

14 - Phật Pháp Căn BảnQUÁN CHIẾU CẢM THỌNHẬN DIỆN CÁC TÂM HÀNHQUÁN CHIẾU VỀ TƯỞNG ĐỂ

VƯỢT THOÁT MÊ LẦMNIỀM TIN PHẢI VỮNG MẠNH

15 - Phật Pháp Căn BảnQUÁN PHÁP TRONG PHÁPCHÁNH TINH TẤN

16 - Phật Pháp Căn BảnCHÁNH ĐỊNHTHẢNH THƠIBỤT ĐANG CÓ MẶTCHÍN ĐỊNHDIỆT TẬN ĐỊNH

17 - Phật Pháp Căn BảnPHÁP ẤN

VÔ THƯỜNG LÀ VÔ NGÃKHÔNG, GIẢ VÀ TRUNGNIẾT BÀN VÀ VÔ TÁCTÁM CHỮ THÁO TUNG

18 - Phật Pháp Căn BảnCHUYỂN HÓA TẬP KHÍTHỰC TẬP NĂM LỄLỄ THỨ NHẤTLỄ THỨ HAILỄ THỨ BALỄ THỨ TƯLỄ THỨ NĂM

19 - Phật Pháp Căn BảnQUÁN KHÔNG TRONG NĂM

LỄQUÁN KHÔNG TRONG KHI

ĂN

QUÁN VÔ TƯỚNGÁP DỤNG QUÁN VÔ TƯỚNG

TRONG CUỘC SỐNG20 - Phật Pháp Căn Bản

QUÁN VÔ TÁC VÔ NGUYỆNÁP DỤNG BA CỬA GIẢI

THOÁTCÁC CÁCH TRÌNH BÀY

KHÁC VỀ PHÁP ẤN21 - Phật Pháp Căn Bản

BỐN DUYÊN VÀ SÁU NHÂNMƯỜI HAI NHÂN DUYÊNLIÊN HỆ GIỮA 12 NHÂN

DUYÊNMẶT TÍCH CỰC CỦA MƯỜI

HAI DUYÊNTHÂN THỊ HIỆN

22 - Phật Pháp Căn BảnHỘ TRÌ SÁU CĂN BẰNG

CHÁNH NIỆMTỨ VÔ LƯỢNG TÂM

23 - Phật Pháp Căn BảnTU TẬP TỪ QUÁNQUÁN CHIẾU ĐỂ TỰ

CHUYỂN HÓATỪ BI LÀ HÀNH ĐỘNGTỨ VÔ LƯỢNG TÂM VÀ

THIỀN QUÁN24 - Phật Pháp Căn Bản

TĂNG THÂN VÀ PHÁP THÂNTAM BẢO LÀ ĐỐI TƯỢNG

TU HỌCTU TẬP TRONG TÍCH MÔN

THẤY ĐƯỢC BẢN MÔN

25 - Phật Pháp Căn Bản---o0o---

01 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ nhấtHôm nay là ngày 21

tháng 11 năm 1993, chúngta khai giảng khóa tu mùaĐông ở tại Xóm Hạ, LàngHồng. Khoá học của chúngta là Phật Pháp Căn Bản(Basic Buddhism). Tuy gọilà căn bản nhưng chúng taphải hết sức dụng tâm tuhọc thì mới hiểu được đến

chỗ sâu sắc. Trong bài mởđầu này, tôi sẽ trình bàyvới quí vị về cách chúng tanên học Phật Pháp như thếnào.

PHẢI HỌC KINH ĐIỂNMỘT CÁCH KHÔNNGOAN

Chúng ta biết rằng hơn400 năm sau khi Bụt nhậpdiệt, kinh điển mới đượcchép thành văn. Trước đó,kinh điển chỉ được truyềntụng bằng miệng, từ thế hệnày sang thế hệ khác, docác vị gọi là kinh sư. Các vịkinh sư ngày xưa thuộc hết

các kinh điển và có nhiệmvụ tụng đọc lại cho đạichúng nghe. Có những vịthuộc lòng tất cả tạng kinh.Ngoài các vị kinh sư còn cócác vị luật sư. Các vị kinhsư thuộc kinh, những vịluật sư thì nhớ luật. Sựtruyền thừa kinh và luậthoàn toàn căn cứ vào trínhớ. Mãi đến thế kỷ thứnhất trước Tây lịch, kinhđiển mới được ghi chép. Vì

vậy, trong thời gian bốn,năm trăm năm truyềnthừa, nhiều điều sai lầmcũng được chép lại, lý do lànhiều thế hệ Phật tử đãnhớ sai, hiểu lầm và hànhtrì không đúng.

Chúng ta biết rằng ngaychính trong thời Bụt còn tạithế mà nhiều người vẫnkhông hiểu được lời Bụtdạy, vẫn diễn giải lời Bụtmột cách sai lầm. Nhiều

khi Bụt phải gọi người đótới hỏi: “Thầy nghe như thếnào mà thầy nói như vậy?”.Không những người ngoàiđời hiểu lầm giáo lý củaBụt, mà cả trong giáo đoàncũng có nhiều người hiểulầm nữa. Đọc kinh Ngườibắt rắn, chúng ta đã thấychính đệ tử của Bụt đãhiểu lầm Bụt, ngay trongkhi Bụt còn tại thế. Vậy thìtrong 400 năm, 500 năm

sau ngày Bụt nhập diệt,truyền thừa lại những lờicủa Bụt bằng trí nhớ, bằngcách truyền miệng, thế nàocũng có sai lầm. Sai lầmkhông những vì nhớ lầmmà thôi, mà còn vì cáchhiểu và hành trì khôngđúng. Khi hiểu sai rồi hànhtrì sai, thì những lời Bụtdạy truyền lại cũng sailuôn.

Vì vậy, chúng ta phải rất

cẩn thận trọng khi học đạoBụt, và đừng bị kẹt vàonhững câu những chữ ởtrong kinh. Trong truyềnthống Đại thừa có câu ykinh giải nghĩa tam thếPhật oan, nghĩa là nếu quívị nương vào kinh mà giảinghĩa từng chữ, từng câumột thì thế nào cũng nóioan cho các đức Bụt trongba đời. Nhưng cũng phảibiết câu thứ hai ly kinh

nhất tự tức đồng mathuyết, nghĩa là nếu quí vịbỏ một chữ trong kinh đithì những điều quí vị nói sẽcó thể tương tự những điềuma quỷ nói. Một mặt mìnhkhông thể bỏ kinh được,một mặt mình không nênquá chấp vào từng chữtừng câu để cắt nghĩa. Đólà thái độ khôn ngoan củanhững người học Phật. Phảinương vào kinh, nhưng sử

dụng kinh với tất cả sựthông minh và khôn khéocủa mình thì mới không bịkẹt quá vào những câunhững chữ trong kinhđiển.

Theo lời truyền tụng, thìở Tích Lan vào khoảng thếkỷ thứ hai trước ThiênChúa giáng sinh người tađã có ý định ghi chép lạinhững lời Bụt dạy. Nhưngmãi tới thế kỷ trước Thiên

Chúa giáng sinh thì các vịmới thực hiện được việcchép lại kinh điển trên lábối. Và cũng theo lờitruyền tụng trên, thì lúc đóở trong giáo đoàn chỉ cònlại một thầy thuộc lòngđược hết tất cả các kinhtrong Đại tạng. Chỉ có mộtthầy, những thầy kháccũng thuộc nhưng khôngthuộc hết. Điều này chongười ta thấy nguy cơ thất

truyền kinh điển, nên vộitìm cách chép kinh. Ngườita cũng kể rằng thầy đó tuythuộc hết tất cả các kinhnhưng tính tình không dễthương. Tuy nhiên, mọingười đành phải chịu đựng,chiều chuộng hết mực đểthầy ấy ngồi tụng lại tất cảcác kinh mà thầy thuộc chongười ta ghi chép trên lábối. Khi nghe câu chuyệnđó tôi rất buồn cười. Vì nếu

thầy đó tính tình khó chịuthì có lẽ thầy hiểu và thựctập kinh cũng không hay gìmấy, do đó kinh thầy thuộccũng không thể đúng hoàntoàn.

Đó là câu chuyện trongĐạo Bụt Nam Truyền.Trường hợp của đạo BụtBắc Truyền, các kinh điểnbằng tiếng Prakrit, bằngchữ Sanskrit cũng đượcchép lại vào khoảng cùng

một thời gian. Có nhiềukinh nguyên bản Sanskrithiện giờ không còn nữa vàchúng ta phải căn cứ trênnhững bản dịch chữ Hánhay Tây Tạng.

Đạo Bụt Nam Truyền cómột truyền thống rất lâudài và không đứt đoạn.Đạo Bụt Nam Truyền đã sửdụng tiếng Pali để ghi chépkinh điển và giáo lý. Trongkhi đó thì Đạo Bụt Bắc

Truyền, chẳng hạn họcphái Thuyết Nhất ThiếtHữu Bộ (Sarvastivada), gọitắt là Hữu Bộ, lại sử dụngtiếng Sanskrit. Hữu Bộ đãđược truyền thừa khá lâu,tới 1.000 năm, ở vùngKashmir, Đông Bắc Ấn độ.Các kinh điển của Hữu Bộđược tuần tự dịch ra chữHán và truyền vào TrungHoa.

Đạo Bụt Nam Truyền ở

Tích lan được gọi làTheravada. Thật ra đó làmột tông phái tên là XíchĐồng Diệp Bộ, gọi tắt làĐồng Diệp Bộ(Tamrasatiya) có nghĩa làmôn phái những vị xuất giađắp y màu đồng, màu hỏahoàng. Cố nhiên cái têncũng không có nghĩa gìmấy và vì ai cũng muốn tựnhận mình là Đạo Bụttruyền thống, nên đã từ lâu

Đạo Bụt ở Tích Lan tự gọilà Theravada. Thượng ToạBộ, tức là Đạo Bụt chínhthống, nguyên thủy. CònĐạo Bụt ở Kashmir đượcgọi là Đạo Bụt của ThuyếtNhất Thiết Hữu Bộ.

Khi Đạo Bụt chia làmnhiều bộ phái, 18 hoặc 20bộ phái, một bộ phái đixuống phía Nam, ở tại TíchLan, một bộ phái đi lênmiền Bắc ở Kashmir, còn

các bộ phái kia tản máckhắp nơi ở Ấn Độ. Nếu sosánh kinh điển của hai bộphái Đồng Diệp Bộ và HữuBộ, mà thấy những điểmgiống nhau, thì chúng tabiết rằng những điểm đồngđó là Đạo Bụt trước khiphân phái. Và nếu chúng tathấy những điểm dị, nhữngđiểm khác nhau, điều đó cónghĩa là từ ngày tách rờihai bộ phái bắt đầu có

những cách thấy khácnhau, những cách hiểukhác nhau. Thành ra sựnghiên cứu để so sánh kinhđiển của phái Theravada(Đồng Diệp Bộ) và của pháiHữu Bộ giúp chúng ta biếtđược những gì có trước khiphân phái, và những gì bấtđồng sau khi phân phái.

Tuy nhiên, trước khichia ra nhiều phái đạo Bụtcũng đã biến hình rồi.

Chúng ta biết ngay trongthời đại Bụt đang còn tạithế đã có sự hiểu lầm vềgiáo lý đạo Bụt, thì cốnhiên sau khi Bụt nhập diệtvà trong mấy trăm nămtruyền thừa thế nào cũngđã có những chuyện hiểulầm và truyền thừa sai lạc.Cho nên khi học chúng taphải cẩn thận so sánh.Nhất là chúng ta phải tìmmột cái nhìn có tính cách

nhất quán, một cái nhìnthấu suốt xuyên qua tất cảnhững điểm khác biệt.Giống như là khi có nhiềuviên ngọc chúng ta dùngmột sợi dây xâu lại hết tấtcả để tạo thành một chuỗingọc vậy.

Cái nhìn nhất quán cónghĩa là cái nhìn hệ thốnghóa và vượt khỏi nhữngmâu thuẫn trên bề mặt.Trên bề mặt có thể thấy

những điều trái ngượcnhau. Nhưng nếu chúng tacó cái nhìn nhất quán thìnhững mâu thuẫn biến đi.Khi học kinh không đượchướng dẫn thì ta có thểthấy lộn xộn lắm. Có khimột kinh nói thế này, khithì một kinh khác nóingược lại, ta không biếtđường nào mà theo. Khi thìkinh nói có sinh và có tử,khi lại nói không có sinh,

không có tử. Thành rachúng ta không biết là cósinh có tử là đúng, haykhông sinh không tử làđúng. Vì vậy, chúng ta phảitìm ra phương pháp để cóđược cái nhìn nhất quán vàthấu triệt và có tính cáchhệ thống hóa. Phươngpháp đó dựa trên nguyêntắc Nhị Đế, Tứ Tất Đàn,Bốn Điều Y Cứ, Tương Tứcvà tính chất thực chứng

của đạo Bụt mà chúng ta sẽ lần lượt duyệt qua.

---o0o---

HAI CÁCH NHÌN SỰTHẬT: SỰ PHÂN BIỆTTỤC ĐẾ VÀ CHÂN ĐẾ

Trong đạo Bụt có quanniệm về nhị đế. Nhị đế cónghĩa là hai loại sự thật, sựthật tương đối và sự thậttuyệt đối. Sự thật tươngđối gọi là tục đế (samvrti-satya), tức sự thật trongcuộc đời thế tục, có khi gọilà thế đế hay thế tục đế.

Bụt luôn luôn nói sự thật,không bao giờ Ngài khôngnói sự thật. Nhưng có khiNgài nói về sự thật tươngđối và có khi Ngài nói về sựthật tuyệt đối. Nếu khôngbiết điều đó, nếu không cótiêu chuẩn để phán xét,chúng ta có thể thấy nhiềuđiều Bụt nói trái ngượcnhau. Xin nói lại: chân lýtương đối, chân lý ở ngoàiđời, gọi là tục đế, thế tục

đế hay thế đế. Còn chân lýtuyệt đối gọi là chân đế,thắng nghĩa đế hay đệnhất nghĩa đế (paramartha-satya). Thắng nghĩa tức làcao hơn hết. Vậy khi nghelời Bụt, chúng ta phải cókhả năng nhận diện đó làmột lời tuyên bố về chân lýtương đối hay là một lờituyên bố về chân lý tuyệtđối, thì chúng sẽ không bịlộn xộn.

Trong kinh có bài kệ nàyrất nổi tiếng:

Chư hạnh vô thường Thị sinh diệt pháp Sinh diệt diệt dĩ Tịch diệt vi lạc Trong kinh Đại Niết Bàn

bản chữ Hán, chúng tathấy bài này, là bài kệ Bụtnói trước khi nhập diệt.

Chư hạnh vô thường làtất cả mọi hiện tượng màchúng ta thấy và tiếp nhận

đều là vô thường cả. Dịchsang tiếng Anh: Allformations areimpermanent. Chữ hạnh(samkara) này có nghĩa làformation. Ví dụ cái bìnhtrà này là một hạnh. Vìbình trà này do đất, nước,lửa, gió, con người, thờigian, không gian cấu hợplại mà thành, cho nên nó làmột hạnh, một formation.Cái bông hoa kia cũng là

một hạnh, tại vì trong hoacó đám mây, có mặt trời,có đất, có nước, nhữngđiều kiện phối hợp lại làmra bông hoa. Chư hạnh vôthường là tất cả mọi hiệntượng của thế gian đều làvô thường. Bình trà vàbông hoa là hai hạnh thuộcvề sắc, về vật chất, nhưngcơn giận của mình hoặc nỗibuồn của mình cũng lànhững hạnh, chúng cũng

vô thường. Giận và buồngọi là tâm hạnh hay tâmhành (citta samskara). Cótâm hạnh và có sắc hạnh.

Chư hạnh vô thường,thị sinh diệt pháp : Tất cảmọi hiện tượng đều vôthường, chúng đều lànhững pháp có sinh và códiệt.

Sinh diệt diệt dĩ: Khi cáisinh và cái diệt đã bị diệt đirồi thì lúc bấy giờ, sự tịch

diệt, niềm yên lặng đó làniềm vui chân thật: Tịchdiệt vi lạc.

Hai câu đầu nói về thếgiới hiện tượng, nói về tụcđế, về chân lý tương đối,diễn tả thế giới trong đó cósinh và có diệt. Nhưng haicâu sau đã đưa ta đi quabình diện của chân đế tứclà thực tại vượt thoát cáisinh và cái diệt. Khi mà cáisinh và cái diệt không còn

nữa, khi mà cái sinh và cáidiệt đã diệt rồi thì sự vắnglặng đó là niềm vui chânthật. Trong thế giới này cósinh và có diệt. Nhưngtrong thế giới kia mà ta cóthể gọi là pháp giới thìkhông có sinh và không códiệt. Nếu ta nghĩ hai lờituyên bố này trái chốngnhau thì không đúng. Thếgiới của hai câu đầu là thếgiới hiện tượng

(phenomenal world), thếgiới của Tích Môn. Đứng vềphương diện tướng, ta thấycó sinh có diệt; đứng vềphương diện tính, ta thấykhông có sinh cũng khôngcó diệt. Đây là thế giới củaBản Môn.

Khi quán sát những đợtsong, ta thấy sóng cónhững cái tướng, nhưtướng cao, tướng thấp,tướng bắt đầu, tướng chấm

dứt, tướng đẹp, tướng xấu,tướng có, tướng không. Mỗiđợt sóng mang theo tướngcó và tướng không. Trướckhi đợt sóng vươn lên thìhình như là nó không có.Khi nó bắt đầu rồi thì hìnhnhư là nó có. Khi nó chấmdứt thì hình như là nókhông có nữa. Tướng có,tướng không, tướng sinh,tướng diệt, tướng thấp,tướng cao, tướng đẹp,

tướng xấu, là những tướngthuộc về thế giới hiệntượng.

Nhưng có một thế giớikhác nằm ngay trong thếgiới hiện tượng này màkhông bị những cái tướngđó ràng buộc. Thế giới đógọi là thế giới của pháptánh, thế giới của bản thể(noumenal world) mà ở đâyta có thể ví dụ với nước.Sóng thì có không, có có,

có cao, có thấp, có đẹp, cóxấu. Nhưng nước thì khôngnhư vậy. Những cái tướngkia, những danh từ, nhữngkhái niệm mà mình dùngđể mô tả sóng kia, takhông thể sử dụng để môtả nước được. Đối với nướcthì ta không thể nói là đẹphay xấu, cao hay thấp, cóhay không, theo nghĩanhững tiếng đã dùng đểnói về sóng. Và thế giới

thứ hai này là thế giới củatánh. Như nước đối vớisóng, thế giới này khôngtách rời ra khỏi thế giới củatướng. Nó đồng thời là thếgiới của tướng. Không thểdùng các khái niệm về thếgiới của tướng để nói vềthế giới của tánh, cho nênta nói nước không đẹp,không xấu, không có,không không, không thấp,không cao.

Ta hãy cùng đọc lại bàikệ: Chư hạnh vô thường,tất cả mọi hiện tượng đềuvô thường. Thị sinh diệtpháp, chúng là những hiệntượng có sinh và có diệt.Đó là sự thật mà thế giancông nhận và Bụt cũng nóinhư vậy. Đó là thế đế, làthế tục đế. Nhưng nếu tiếptục quán sát cho sâu sắcthêm thì chúng ta đi sâuvào đằng sau thế giới sinh

diệt, và chúng ta có thểtiếp xúc được với thế giớibất sinh bất diệt, thế giớicủa thể tánh. Và khi tiếpxúc được với thế giới nàyrồi thì ta không còn thấysinh diệt nữa. Cái sinhcũng diệt mà cái diệt cũngdiệt. Sinh diệt diệt dĩ, tịchdiệt vi lạc, tức là khi nhữngý niệm về sinh diệt khôngcòn nữa thì sự vắng lặngcủa những ý niệm ấy chính

là niềm an lạc thật sự. Khi một đợt sóng lên

cao, xuống thấp, dạt vào,trôi ra, nó có thể đau khổ,đó là vì nó chỉ tiếp xúcđược với những tướng cao,tướng thấp, tướng đẹp,tướng xấu, tướng có, tướngkhông của nó mà thôi.Nhưng nếu đợt sóng tiếpxúc được với bản chất củanó, tức là nước, thì sự tìnhkhác hẳn. Nó không còn sợ

hãi nữa. Nó không còn mặccảm nữa. Nó biết nó lànước. Và khi nó tự đồngnhất mình với nước rồi thìnhững tướng có, không,đẹp, xấu, thấp, cao kiakhông còn làm nó đau khổnữa, không làm nó sợ hãinữa. Do đó nó đạt tới đượcniềm vui chân thật.

Chìa khóa của giải thoátlà khi ta từ thế giới hiệntượng mà đi được tới thế

giới của pháp tánh. Đi tớiđược, thì ta đạt được anlạc chân thật.

Vậy thì nói có sinh códiệt là đúng, hay khôngsinh không diệt là đúng?Hai cách nói có thể đềuđúng cả. Một câu đúng vềtục đế, một câu đúng vềchân đế. Khi cần phát biểuvề sự thật tương đối, taphải dùng tục đế, khi phátbiểu về sự thật tuyệt đối ta

phải dùng chân đế. Khi quívị hướng dẫn một bài thiềntập về sinh diệt thì thườngthường quí vị bắt đầu nóirằng “ta thế nào cũng phảigià, ta thế nào cũng phảichết”. Ta thực tập trongcảnh có sinh, bệnh, già vàchết. Đến khi quí vị bắt đầuhướng dẫn người khácquán chiếu về không sinh,không diệt, họ có thể ngạcnhiên. Họ nói: “vừa rồi nói

có sinh có diệt mà bây giờthầy lại nói không sinhkhông diệt, tại sao?”. Vì họkhông biết rằng thực tậptrong phạm vi có sinh, códiệt sẽ đưa ta tới cái thấyvề sự thật không sinhkhông diệt. Câu hỏi đặt raở đây là thực tậ p về sựthật tương đối (tục đế) cóliên hệ tới sự thực tập vềsự thật tuyệt đối (chân đế)như thế nào?

Hai sự thật có liên hệvới nhau. Nếu ta nắm vữngtục đế mà đừng vướng vàotục đế, nếu tiếp xúc với tụcđế cho thật sâu sắc, thì tựkhắc ta tiếp xúc được vớichân đế. Từ tục đế ngườita có thể đi tới chân đế,không cần bỏ tục đế ta vẫntới được chân đế nhưthường.

Hai cách nhìn sự thật.Tục đế và chân đế không

đưa tới cái thấy trái ngượcvới nhau. Chúng ta có thểlấy những thí dụ ở ngoàiđời: đứng trước cùng mộthiện tượng ta có thể dunghai cách nhìn khác hẳnnhau. Cách nhìn này khôngchối bỏ cách nhìn khác, haicách nhìn sẽ bổ túc chonhau.

Thí dụ khi ta đi máy baytừ thành phố A đến thànhphố B. Rời điểm A đi tới

điểm B thì, theo một lốinhìn, ta càng ngày càng đxa điểm A, ta nghĩ mình sẽkhông bao giờ trở lại Anữa. Nhưng sự thật nếu đimãi, đi mãi thì, vì trái đấttròn, sẽ có lúc ta trở lạiđiểm A. Cho nên theo mộtcách nhìn thì rời điểm A làđi xa A, theo cách nhìnkhác thì rời A đi cũng làquay về với điểm A.

Ai cũng nghĩ là ánh

sáng luôn luông truyềntheo đường thẳng. Nhưngkhoa học ngày nay đã chothấy rằng khi đi ngang gầnmột vật thể lớn trongkhông gian, ánh sáng sẽ đicong. Đó là hai sự thậtkhác hẳn nhau về cùngmột hiện tượng.

Khi ngồi nhìn lên chúngta nghĩ đó là phía trên,nhìn xuống ta nghĩ đó làphía dưới. Nhưng cùng một

lúc đó, đồng loại ta ở phíabên kia địa cầu sẽ thấyngược lại. Phía mình nghĩ làtrên thì họ coi là dưới. Ýniệm về trên và dưới ápdụng cho mặt đất thì đúng,áp dụng cho không giantrong vũ trụ thì sai. Trongvũ trụ cái không trên khôngdưới là một sự thật. Sựthật đó không hẳn chốngđối với sự thật có trên códưới ở trên mặt đất.

Ngày nay các nhà khoahọc tin vào thuyết vũ trụbung nở, nghĩa là cả vũ trụđang trương ra, bất tận. Từmột điểm trong vũ trụđứng quan sát ta thấy tấtcả các điểm khác đều chạyra chỗ ta đang đứng, và tốcđộ rời xa tăng theo khoảngcách từ chỗ ta đang đứng.Một tinh hà cách ta hai tỷnăm ánh sáng di chuyểnvới tốc độ gấp hai lần một

tinh hà ở cách một tỷ nămánh sáng. Quan sát nhưthế, ta sẽ có cảm tưởngchỗ ta đứng là trung tâmcủa vũ trụ. Nhưng sự thậtlà ngược lại. Chính vì vũ trụnở theo tốc độ gia tăngnhư vậy mà phải kết luậnvũ trụ không có trung tâm.Vì đứng từ bất cứ điểm nàota cũng thấy cùng một hiệntượng đó. Thuyết vũ trụ nổbung (big bang) có thể

khiến ta tưởng vũ trụ cómột sự khởi đầu, tin sựsáng thế do một đấng hóacông. Nhưng sự thật làchính thuyết đó chứng tỏtrước sự nổ bung thì khôngcó không gian và thời gian,do đó không thể nào cókhái niệm trước và sau,sinh và diệt, nghĩa là khôngcó sự khởi đầu, sự sángthế. Ta biết thời gian cũnglà một giả tưởng do tri giác

của ta tạo ra mà thôi. Gỉatưởng đó không thể táchrời giả tưởng không gia vàvật thể.

Sự thật tương đối và sựthất tuyệt đối liên tục,không chống báng lẫnnhau. Nếu chúng ta tiếpxúc sâu sắc với sự thậttuơng đối thì chúng ta sẽtiếp xúc được với sự thậttuyệt đối. Khi nào chúng tathấu hiểu sinh tử một cách

sâu sắc thì chúng ta cũngtiếp xúc được với thực tạikhông sinh không tử. Điềuđó trong đạo Bụt gọi làtùng tướng nhập tánh,theo lối đi từ tướng để vàocõi của tánh. Người khônghiểu điều đó khi nghe nóinhững điều về chân đế lạilấy tiêu chuẩn tục đế ra đểphê phán. Giả sử có ngườinghe tụng Tâm Kinh BátNhã thấy nói không có mắt,

tai, mũi, lưỡi v.v.. bèn tớinắm mũi người tụng kinhvặn đùa một cái. Người kiala lên: “Sao lại vặn mũi củatôi?”. “Vì anh nói không cómũi, thành thử tôi muốnthử xem có đúng là anhkhông có mụi thật chăng?”Đó là một cách nhìn sailầm, mang cái thước đocủa sự thật tương đối đểluận bàn về sự thật tuyệtđối.

Hai cách trình bày sựthật đều có giá trị cả. Nếuta quán chiếu, tiếp xúc vàđi sâu vào sự thật tươngđối thì sẽ khám phá ra sựthật tuyệt đối.

---o0o---

TỨ TẤT ĐÀN: BỐN TIÊUCHUẨN VỀ SỰ THẬT

Liên hệ với nhị đế (haisự thật) còn có bốn tiêuchuẩn để trình bày sự thậtgọi là tứ tất đàn(siddhantas).

Thứ nhất là thế giới tấtđàn. Đó là các tiêu chuẩncăn cứ trên những nhậnthức phù hợp với cuộc sốngở thế giới này. Ví dụ người

ta chia thời gian một nămra mười hai tháng, mỗitháng ba mươi ngày. Sắpđặt công việc, ta phải căncứ trên ngày tháng tronglịch cho tiện, đó là thế giớitất đàn. Nhiều khi Bụt phảinói theo những tiêu chuẩncủa thế gian cho thuậntiện, chứ không hẳn vì đólà chân lý tuyệt đối. Nếu tahỏi Bụt Ngài sinh ở đâu, lúcnào, thì Ngài cũng nói tôi

sinh ở Ca Tỳ La Vệ trongthế kỷ thứ sáu trước Ki Tô.Nhưng kỳ thực cái thấy củaNgài là cái thấy bất sinhbất diệt, không phải là Ngàichỉ bắt đầu có từ ngày nàyvà sẽ tịch vào ngày kia.

Thứ hai là vị nhân tấtđàn. Vị nhân tức là vì conngười mà nói như vậy. Conngười là một trong nhữngloài sinh vật ở trên trái đất.Con người có bộ óc như

vậy, có lề lối suy nghĩ nhưvậy, có hiểu biết như vậy,cho nên phải nói làm saocho con người hiểu được.Những người ở Paris sốngtrong hoàn cảnh đặc biệt ởParis, có những mối lo lắng,những thao thức, nhữngbận rộn của đời sống Paris.Họ có những vấn đề củahọ. Khi giảng pháp cho họ,hướng dẫn họ, ta phải biếtnhững hoàn cảnh đó, để có

thể thành công. Sự thậtphải được nhìn thấy quangôn ngữ và hoàn cảnhcủa thính chúng. Phải hiểuđiều đó mới hiểu đuợcngôn ngữ Bụt sử dụng. Sởdĩ Bụt nói như vậy tại vì thếgiới tất đàn ở đó nó nhưvậy, con người thời đó nhưvậy. Thành ra lời nói khôngphải chỉ phản ảnh nhậnthức của Bụt mà còn phảnảnh cả hoàn cảnh của

người nghe nữa. Thứ ba là đối trị tất đàn.

Mỗi người có căn bệnhriêng, có những lo sợ,những mặc cảm, nhữngbuồn khổ riêng. Khi nóipháp Bụt nhằm chữa trịtâm bệnh của người nghe.Cách nói đó gọi là đối trị tấtđàn. Nghe Bụt thuyết phápta phải nhớ điều đó. Tôinhớ cách đây chừng 25, 26năm trong một chuyến đi

Anh tôi có đi thăm viện bảotang. Tôi bước vào với mộtcô bé 5, 6 tuổi người Anh.Tới một phòng kia chúngtôi thấy một xác người hóathạch chứa trong tủ kính.Con người đó chết cáchđây năm ngàn năm, mànhững sợi tóc, những móngtay, những nếp nhăn ở trênda vẫn còn được giữnguyên vẹn. Đó là xác mộtngười đàn ông nằm khum

khum, ở đấy ngày xưa họchôn như vậy. Sức nóng samạc đã bảo tồn thân thểđó, và thời gian đã làm nóhóa đá. Tôi đứng nhìn rấtlâu, duy trì thiền quán củamình, và quên mất cô béđang đứng bên. Cô bé lúcđó đang run sợ, đang kinhhoàng mà tôi không biết.Lúc cô bé cầm áo tôi kéogiật, tôi mới tỉnh. Với cặpmắt hoảng hốt, nó hỏi:”Will

it happen to me?” (Con sẽbị như vậy hay không?).Đối với một em bé, mìnhphải trấn an nó trước đã,nên tôi lắc đầu: “Đâu có,con đâu có thể bị như vậy,con không bao giờ bị nhưvậy.” Nói xong tôi biết rằngmình đã nói dối. Nhưngnếu nói sự thật sinh lãobệnh tử cho một em bé 5,6 tuổi nghe thì tàn nhẫnquá. Khi ra khỏi phòng, tôi

chợt nhớ ngày xưa khi tháitử Tất Đạt Đa đi với Xa Nặcthì Xa Nặc đã nói thật. Khithấy xác người chết nằmcong queo, thái tử hỏi: “Tasau này có như vậykhông?” Xa Nặc nói: “Cóchứ sao không. Ngài đâu cóthể trốn thoát khỏi cảnhđó.” Xa Nặc đã nói hết sựthật. Còn tôi thì không. Chonên, để đối trị với vấn đềtrước mắt của người nghe,

Bụt phải dung thứ ngônngữ mà đôi khi ngườikhông hiểu sẽ nghĩ là nóisai. Bệnh như vậy thì phảidung phương thuốc nhưvậy để đối trị.

Tất đàn thứ tư là đệnhất nghĩa tất đàn. Đệnhất nghĩa cũng như làthắng nghĩa. Tất đàn nàytức là tiêu chuẩn sự thậttuyệt đối, thuộc về chânđế. Không có ngã thì nói

không có ngã, dầu người taphản đối vẫn nói là khôngcó ngã. Trái đất nó tròn thìnói là nó tròn, dầu bị dọatreo ngược cũng cứ nóitròn. Nói thẳng sự thậtkhông ngại gì cả.

Đó là ý niệm về tứ tấtđàn, giúp ta nhớ khi đọc lờicủa Bụt thì hãy tìm hiểu lờiđó Ngài nói theo tiêu chuẩntất đàn nào.

Ngoài hai điều trên, khi

học kinh sách chúng ta còndung tiêu chuẩn tứ y, tứclà bốn sự y cứ. Phép tứ ynày do các tổ đặt ra để soisáng cho chúng ta khi họcđạo Bụt.

---o0o---

BỐN ĐIỀU Y CỨ

Thứ nhất là y pháp bấty nhân, tức là căn cứ vàogiáo pháp mà đừng căn cứvào người. Có ông thầy ởTích Lan hai ngàn nămtrước, ông thuộc tất cả tamtạng kinh điển nhưng tínhtình khó chịu. Muốn cóPhật pháp thì đừng chấpvào người, phải chiều ông,miễn thế nào học đuợc

Phật pháp thì thôi. Cónhững ông thầy khôngthực tập điều mình dạy.Nhưng không tìm ra thầykhác nên ta phải cố chịuđựng để được học giáopháp của Phật từ nhữngông thầy kia, đó là y phápbất y nhân. Xưa, trong lớpsơ đẳng Phật học mà tôitheo học ở chùa Bảo Quốc,có một thầy đã đem ví dụthùng rác để nói về điều

này. Thùng rác tuy hôi,nhưng có viên bảo châunằm dưới đáy, muốn lấyviên bảo châu thì phải chịudơ tay.

Về tiêu chuẩn y phápbất y nhân này, chúng taphải cẩn thận. Người thầydạy không làm những điềuông ta dạy, thì học tròkhông có niềm tin. Khi làmthầy ta phải dạy bằng thângiáo. Thân giáo là dạy bằng

cuộc sống hàng ngày củachính mình. Tuy nhiên, nếuchúng ta đòi hỏi phải cóthân giáo thật thì có lẽ khótìm ra thầy lắm. Đôi khi takhông nên vì ông thầy làmsai mà mất niềm tin nơigiáo pháp của Bụt.

Thứ hai là y liễu nghĩakinh, bất y bất liễu nghĩakinh. Liễu nghĩa kinh tức lànhững kinh nói về đệ nhấtnghĩa. Bất liễu nghĩa kinh

là những kinh phương tiện,chỉ nói về chân lý tươngđối. Nếu hai kinh nói khácnhau thì cuối cùng mìnhphải nghe theo liễu nghĩakinh. Điều y cứ thứ hai nàycũng phải áp dụng dè dặtvà khôn ngoan. Vì tiêuchuẩn này không cho tathấy liên hệ giữa liễu nghĩakinh với bất liễu nghĩa kinh.Nhờ thực tập bất liễu nghĩakinh nên ta mới có thể

thấu triệt liễu nghĩa kinh.Nhiều người căn cứ vàocâu này sẽ chỉ muốn họcnhững kinh như kinh HoaNghiêm hay kinh Pháp hoa,để nói những chuyện caoxa. Họ không chịu họcnhững kinh nói về nămgiới, tam quy, vốn lànhữngt kinh căn bảnnhưng rất quan trọng.

Thú ba là y nghĩa bất yngữ tức là căn cứ vào

nghĩa lý chứ đừng chấp vàongôn ngữ nhiều quá. Đừngquá chấp vào từng chữ,phải nương vào nghĩa lýnúp đằng sau các chữ.

Cuối cùng là y trí bất ythức. Trí (prajna) và thức(vijnana) thuộc hai trình độkhác nhau. Thức là cái hiểubiết còn phân biệt, kỳ thị,nghi hoặc. Trí là thứ hiểubiết vượt trên phân biệt, kỳthị, nghi ngờ. Trong khi học

kinh điển không nên dungóc phân biệt mà tiếp thụ vàchia chẻ, phải tập dùng trítuệ để quán chiếu.

Phương pháp tứ y docác tổ đặt ra để giúp chúngta, nhưng chúng ta phảidung óc phán đoán thôngminh khi áp dụng. Điều nàyđúng với cả bốn nguyên tắcchứ không phải chỉ có một.Hiểu sai và áp dụng tùytiện là phụ ơn các thầy, các

tổ.---o0o---

CÂY ĐUỐC DUYÊN KHỞI

Chúng ta đã bàn về nhịđế, tứ tất đàn, và về tứ y,những chiếc chìa khóa phảidùng khi học kinh điển. Tôithiết tưởng hai khái niệmvề nhị đế và về tứ tất đànđủ giúp ta đi vào kinh tạngmà không sợ lạc đường.Khi nghe Bụt giảng dạygiáo lý mà có một cái nhìnnhất quán thì ta sẽ không

cảm thấy những lời Bụt nóitrái ngược nhau. Hai kháiniệm nhị đế và tứ tất đàngiúp ta hiểu được cách nóicủa Bụt. Nếu không quenngôn ngữ của Bụt thì ta sẽkhông thể lãnh hội đượcthông điệp của Bụt.

Nhưng sau khi vượt quahàng rào ngôn ngữ, để tiếpthu bài học của Bụt, chúngta cần hiểu qua nguyên lýDuyên Khởi để tập soi sáng

về nội dung. Duyên khởitức là sự phát khởi, hìnhthành của các hiện tượng,căn cứ trên nguyên tắcduyên sinh, mỗi hiện tượngdo nhiều điều kiện phốihợp nhau mà thành. Cómột cái nhìn duyên khởi vềsự vật thì chúng ta bắt đầucó chánh kiến. Bụt nói rằngduyên khởi là một giáo lýrất mầu nhiệm, người nàothấy đuợc tính duyên khởi

là có thể thấy được Bụt.Một lần sau khi nghe vềduyên khởi, thầy A Nanthưa: ”Bạch đức Thế Tôn,lý duyên khởi hay quá màcũng thật đơn giản, dễhiểu.” Bụt nói: “Thầy đừngnghĩ như vậy. Lý duyênkhởi rất sâu sắc, rất mầunhiệm. Thầy chưa hiểu hếtđược đâu. Người nào thấyđược tính duyên khởi tức làthấy được Như Lai.” Câu

nói đó ta phải thuộc lòng.Tất cả giáo lý của đạo Bụtđều lấy duyên khởi làm nềntảng. Trong khi học, chúngta có thể thấy những giáothuyết nghe rất hay nhưngchưa chắc đã là đích thựcPhật pháp. Bất cứ giáo lýnào trái với tính duyên khởithì không phải là giáo lýcủa Bụt. Cho nên trước khiđi vào kinh tạng ta phảihọc qua về lý duyên khởi.

Dùng cái thấy về duyênkhởi soi vào tam tạng kinhđiển, là ta có một ngọn đènchiếu sáng cho ta tìmđường. Một mặt dungphương pháp nhị đế và tứtất đàn thì hiểu được ngônngữ của Bụt. Một mặt dùngđạo lý duyên khởi để thấyđược con người của Bụt.Thấy được con người củaBụt và nghe được ngônngữ của Bụt thì mình hy

vọng đi vào kho tang tamtạng kinh điển mà khôngsợ bị lạc đường.

---o0o---THIỀN HÀNH

Nhưng chúng ta khôngphải chỉ học giáo lý thôi.Đây không phải là khóa họcgiáo lý mà là một khóa tu.Cho nên quý vị phải thựctập đàng hoàng, tinhchuyên. Những bài tập đưara, quý vị phải làm. Trong

khi ở tại Làng Hồng, dầuquý vị ở một tháng, hay làhai, ba tháng, cũng phảithực tập cho vững chãi vàtinh tấn.

Trước hết là thực tậpthiền hành. Mỗi ngàychúng ta đi thiền hànhchung một lần. Tất cả mọingười trong đại chúng đềunên tham dự thiền hànhchung. Và trong ngày, khicó thời giờ rảnh ta đi thiền

hành riêng. Thiền hànhriêng thường xuyên tronghai trường hợp. Một là khicó 15 hay 20 phút rỗi rảnh,ta đi thiền hành một mìnhđể nuôi dưỡng thân tâm.Hai là mỗi khi cần đi đâunhư đi ra nhà bếp, đi rửatay, hay di về phòng mình,ta đều thực tập thiền hànhcả. Thiền hành là công phucủa chúng ta. Khi cần đi,dầu chỉ năm bước hay

mười bước thôi ta cũng đithiền hành. Tại Làng Hồngchỉ có một kiểu đi là thiềnhành (the walkingmeditation style), không aiđi cách khác. Tới LàngHồng nếu quý vị không tậppháp môn đặc biệt này củaLàng thì giống như quý vịchưa hề tới Làng Hồng.

Thiền hành là mộtphương pháp rất mầunhiệm giúp ta nhận diện

tâm mình. Tâm ta như convượn chuyền cành. Vì vậyta phải có những phươngpháp để theo dõi tâm mình.Trong ta có một thứ thóiquen ẩn sâu bên dưới tầngý thức gọi là tập khí (habitenergy). Tập khí thườngđẩy ta vào những nẻođường của khổ đau, hờngiận, trầm luân. Tập khíchủ động, nó kéo ta đi đâuthì ta theo đó. Cơn giận,

nỗi buồn, sự sợ hãi và niềmthất vọng đều do nhữngtập khí tạo ra. Tập khí đôikhi không phải do ta nhiễmthành mà khi ta sinh ra đãcó, do tổ tiên, ông bà vàcha mẹ truyền trao. Biếtmình có tập khí tiêu cựccũng không phải là lý do đểmang mặc cảm thua người.Miễn là ta học được cách tựnhìn thấy tập khí đểchuyển hóa chúng. Phương

pháp đối trị tập khí là mỗikhi một tập khí ló đầu ra thìta phải biết nhận diện. Takhông cần phải tự tráchmình sao còn nặng nghiệp!Ta cũng không chống đốihoặc trấn áp tập khí nhưthù địch.

---o0o---

NHẬN DIỆN

Mấy năm trước có mộtthiền sinh người Mỹ tớiLàng Hồng. Thực tập ba,bốn tuần lễ, anh nói cóthấy tiến bộ. Một bữa, anhđi ra thành phố Ste-Foy LaGrande để mua thức ăn vềnấu cỗ cúng lễ Tạ ơn(Thanksgiving). Trong khiđang chọn lựa mua hàng,tự nhiên trong anh cái tập

khí cuống quít hớt hải từđâu bỗng xuất hiện trở lại.Trong mấy tuần qua ở LàngHồng, vì sống có tăng thân,nên những lúc đi, đứng,nằm, ngồi anh đều thảnhthơi, có chánh niệm. Hômnay một mình ra thànhphố, chỉ trong vòng nửagiờ, tự nhiên anh thấymình đang hấp tấp vàquýnh quáng. Nhờ mấytuần lễ thực tập hơi thở, đi

thiền hành và ăn cơm yênlặng, cho nên anh thấyđược cái cuống quit củachính mình. Anh bỗng nhớhình ảnh mẹ anh. Anhnhận ra đây là một tập khícủa mẹ, và anh đã tiếpnhận tập khí đó do mẹ anhtruyền trao. Mẹ anh cótánh lật đật và cuống quit,bà ít bao giờ thư thái được.Và khi nhận ra tập khí củamẹ đang sống trong mình,

anh thở một hơi chậm vàdài. Anh chào :”Hellomummy! Mẹ đó ư mẹ?” Vàanh cười. Trạng huốngcuống quit của anh liền tanđi. Anh tiếp tục chọn muacà rốt và khoai tây. Và lòngrất an nhiên.

Chúng ta không cầntrấn áp tập khí. Tập khíluôn luôn ở trong ta. Ngườinào cũng có cả. Có thứđược un đúc từ thời thơ

ấu, có cái được trao truyềntừ ông bà và cha mẹ. Tathường hay phản ứng theosự thúc đẩy và điều độngcủa tập khí. Tu có nghĩa làtập nhận diện tập khí mỗikhi chúng phát hiện.

Cách tập nhận diện haynhất là đi thiền hành. Đithiền hành là đi với chủđích bước đi, chứ không aibắt phải đi, hay bị kéo đi.Trong đời sống hàng ngày,

ta thường bị lôi kéo, đi làđể tới một chỗ nào đó, đểlàm gì đó, còn hành độngbước chân đi không quantrọng. Khi đi thiền hành, tabước từng bước chân có ýthức, mỗi bước chân đềuđược theo dõi bởi hơi thở.Trong khi đi thiền hành, talàm chủ mình. Nếu tập khíphát hiện, ta thấy liền lậptức, ta mỉm cười, ta thở.Còn nếu không đi theo kiểu

thiền hành thì ta không cócơ hội tập nhận diện do đótập khí vẫn tiếp tục hoànhhành trong ta và dẫn tađến những lối đoạn trường.Ma đưa lối quỷ dẫn đường,lại tìm những chốn đoạntrường mà đi. Đi thiềnhành giỏi, ta tập nắm vữngđược thân tâm. Sau đó,trong khi ngồi thiền haynhững lúc làm việc, ta sẽdễ dàng tiếp tục thực tập

phương pháp theo dõi hơithở. Đang rửa chén, ta ýthức được những động táccủa mình trong khi rửachén.

Chúng ta cũng có thểtheo dõi hơi thở với nhữngbài thi kệ. Ví dụ bài Vào, ra,sâu, chậm hay Đã về, đãtới mà chúng ta sẽ làmquen trong những ngày tới.Nguyên tắc của sự thực tậpcũng đơn giản. Đó là thiết

lập cán cân thăng bằng.Một bên là khổ đau, mộtbên là hạnh phúc. Phầnbuồn đau hơi nặng thìmình phải làm sao chophần hạnh phúc tăng lênđể phần buồn đau nhẹxuống.

Có hai phương pháp táitạo cân bằng. Thứ nhất làtrong khi thiền hành, làmviệc hay ngồi thiền, ta theodõi hơi thở để nhận diện

được tập khí trong ta. Chỉnhận diện thôi chứ khôngđàn áp. Thấy được tập khí,tự nhiên tập khí đó tan đi,ta tiếp tục theo dõi hơi thởchánh niệm. Nếu tập khí lạixuất hiện nữa thì ta lạinhận diện lần nữa. Đó làmột thực tập rất quantrọng ở Làng Hồng. Ngườinào trong chúng ta cũngphải thực tập.

---o0o---

TIẾP XÚC

Phương pháp thực tậpthứ hai là tiếp xúc. Tiếp xúcvới những niềm vui, nhữnggì mầu nhiệm để tự nuôidưỡng. Có những cái rấtmầu nhiệm ở trong ta vàxung quanh ta. Ví dụ ta cóhai con mắt, đó là một điềurất mầu nhiệm. Ta có tráitim đang đập bình thường.Ta không sợ đứt mạnh

máu. Ta có một lá ganđang làm việc bình thường.Ta có hai chân để đi thiềnhành. Ta có khả năng cười,khả năng vui. Ta có khảnăng thưởng thức cái hay,cái đẹp trong cuộc đời. Tấtcả những thứ đó ở trongcon người ta, phải biết tiếpxúc. Tự ta tiếp xúc chođược, hoặc ta nhờ các bạngiúp ta tiếp xúc. Ai cũng cótrong tâm thức mình những

hạt giống của hạnh phúc,của thương yêu chỉ chờnẩy mầm. Mùa xuân nhẹhạt, đất tâm ướt, hạt đậunăm xưa hé miệng cười.Hạt đậu năm xưa tức lànhững hạt giống của niềmvui, của hạnh phúc, của tàinăng, của thương yêu nằmsẵn trong tâm thức ta. Lâunay trời không mưa nênhạt đậu không nẩy mầmlên được. Còn mùa xuân ở

đây là giáo pháp và tăngthân. Sống với tăng thânthì ta có cơ hội tiếp nhậncơn mưa chánh pháp. Sựthực tập của đại chúnggiúp ta tưới tẩm những hạtgiống lành trong con ngườita. Khi đi thiền hành, ngắmtrăng hoặc trồng rau, rửachén, ta phải sử dụngnhững cơ hội ấy để tiếpxúc với những mầu nhiệmcủa sự sống. Đó là tiếp xúc

một cách chọn lọc(selective touching). Ta chỉchọn tiếp xúc với những gìtích cực thôi. Chỉ tiếp xúcvới những thứ có khả năngtrị liệu, có khả năng nuôidưỡng. Hãy nhìn bông hoa,ngắm vầng trăng, đ dướinắng, nghe chim hót, ngồiim lặng uống trà với mộtngười bạn, tất cả nhữngthứ ấy đều có giá trị nuôidưỡng.

Tóm lại, chúng ta có haiđiều cần thực tập. Vớinhững hạt giống đau buồnvà với tập khí, ta thực tậpnhận diện. Với những hạtgiống hạnh phúc, ta phảitiếp xúc để nuôi dưỡng. Đólà phép tu ở Làng Hồng.Nếu ta thực tập được haiđiều này trong một thờigian thì tự nhiên cán cângiữa hạnh phúc và khổ đausẽ thăng bằng lại và những

đau buồn dần dần sẽ đượcchuyển hóa.

Quý vị nên nhớ trongnhững buổi pháp đàm vềgiáo lý tứ diệu đế, bátchánh đạo, ngũ căn, ngũlực, thất bồ đề phận, tanên nhớ rằng giáo lý nàocũng phải đặt trong mạchsống của sự thực tập.Những bài học Phật phápphải có dính líu tới sự hànhtrì và đời sống hàng ngày

của mình. Sự hành trì củata rất quan trọng cho tăngthân của ta. Mỗi ngườitrong chúng ta đều cótrách nhiệm liên đới vớinhau trong việc tu học. Khimột người biết đi thiềnhành và biết sống chánhniệm thì người đó giúp chotăng thân rất nhiều. Mỗingười trở thành một tiếngchuông chánh niệm nhắcnhở cho tất cả những

người khác. ---o0o---

Phụ lục : Hai bài kệ để thực tập

thở, đi thiền hành và ngồithiền:

1. Đã về

Đã tới Bây giờ Ở đây

Vững chãi Thảnh thơi Quay về Nương tựa

2. Quay về nương tựa

Hải đảo tự thân Chánh niệm là Bụt Soi sáng xa gần Hơi thở là pháp Bảo hộ thân tâm

Năm uẩn là tăng Phối hợp tinh cần Thở vào Thở ra Là hoa Tươi mát Là núi Vững vàng Nước tính Lặng chiếu Không gian Thênh thang

---o0o---

02 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai

Hôm nay là ngày 25 tháng11 năm 1993, chúng ta ởtại Xóm Thượng, trongkhóa tu mùa Đông. Hômnay tôi muốn trình bàythêm về cách thức tu họcPhật, sau đó sẽ nói về lýduyên khởi.

HỌC PHẬT PHẢI THẤYLÒNG NHẸ NHÀNG

Khi học Phật pháp,chúng ta phải làm cách nàođể giáo lý của Bụt giúp chotâm tư ta nhẹ nhàng hơn,chứ không làm cho ta nặngnề thêm. Những bài phápthoại có thể khiến cho đầuóc chúng ta thêm nặng nềnếu chúng ta chỉ học giáolý với mục đích chất chứa

thêm kiến thức. Phươngpháp đó không hay. Tráilại, trong khi học mà tacảm thấy càng ngày càngnhẹ nhàng hơn thì như thếchúng ta đang theo đúngđường. Nhẹ nhàng hơn vìnhững điều ta học có tácdụng tháo gỡ và phá bỏnhững thấy nghe và hiểubiết sai lầm. Nghe tới đâu,học tới đâu, ta cảm thấynhẹ nhàng và thoải mái tới

đó.Trong chúng ta vốn có

nhiều mối vướng víu, nhiềuchỗ bế tắc. Những cái kẹtvà bế tắc ấy do tri giác sailầm hoặc sự hiểu biết thiếusót gây ra. Tri giác và hiểubiết sai lầm luôn luôn tạora những bế tắc, rồi từ đósinh ra những thành kiến,những ngộ nhận, khiếntâm tư nặng nề thêm. Vìtâm tư nặng nề cho nên

ngay trong đời sống hàngngày chúng ta đau khổ, rồilại gây đau khổ cho nhữngngười chung quanh. Chonên học Phật không cốtchứa nặng thêm nhữngkiến thức. Học là để có mộtcơ hội đưa giáo lý vàotrong tâm, phá những bếtắc, dẹp những vướng mắc.Như khi ánh mặt trời lên thìtuyết băng tan. Sau khinghe một bài giảng, học

một cuốn kinh mà tâm tưcảm thấy nhẹ nhàng, thoảimái hơn, thì chúng ta đãthừa hưởng được bài họctừ cuốn kinh hay từ bàigiảng đó.

Lần trước chúng ta họcvề nhị đế, hai loại chân lý,và tứ tất đàn, bốn tiêuchuẩn về sự thật trong kinhđiển. Sau bài học đó, nhiềungười có thể nghĩ rằng họmới học thêm được hai

khái niệm lý thuyết là nhịđế và tứ tất đàn. Nhưngbiết hai điều đó rồi màkhông cảm thấy lòng nhẹnhàng hơn, tức là chưahọc. Cảm thấy lòng thưthái nhẹ nhàng hơn, làchúng ta đã học và đã cóthêm hạnh phúc. Bài giảngvề nhị đế và tứ tất đàn đãphá vỡ, đã dẹp bỏ chochúng ta nhiều mối nghihoặc và bối rối trong lòng.

Chúng ta thở phào ra, nóirằng: Thảo nào, ngày xưamình bị kẹt, ngày xưa mìnhthấy lộn xộn, ngày xưamình còn chấp điều nàyđiều kia. Bây giờ mình thấytrong lòng khoẻ khoắn, khinghe, khi nói, mình có tháiđộ rộng rãi hơn, tâm hồnnhẹ nhõm hơn. Học Bụt đểtâm ta thư thái nhẹ nhàngmới đúng. Trong đời sốnghàng ngày, khi nghe và khi

nói, chúng ta sẽ có mộtthái độ ung dung, một tinhthần cởi mở và nhẹ nhàng,thì trong cách tiếp xửchúng ta mới không tạo rathêm khổ đau cho mình vàcho người.

Chúng ta biết rằng Bụt làmột người có tuệ giác vàbiện tài. Vậy mà trong thờiđại của Ngài, nhiều ngườivẫn hiểu lầm. Nhiều khi Bụtcũng chỉ mỉm cười, không

nói gì được nữa. Những sựthật Bụt muốn dạy chúngta, Ngài phải diễn bày quacác trường hợp cụ thể. Bụtđã dùng tuệ giác của mìnhđể quán chiếu căn cơ ngườiđương thời, và Ngài đã đưara những lời dạy có côngdụng tháo gỡ cho họ. Cốnhiên khi Bụt nói với ngườinày thì người khác cũngnghe và có thể họ khôngtiếp nhận được vì không ở

trong cùng hoàn cảnh. Vìvậy nên đã có người hiểulầm Bụt.

Một hôm có một nhàtriết học tới hỏi Bụt nhiềucâu hỏi nhưng Ngài khôngtrả lời. Ông ta hỏi rằng:”CóNgã không?” Bụt không nóigì. “Hay là không có Ngã?”Ngài cũng im lặng. Sau khiông khách đi rồi, Thầy ANan mới hỏi:”Bạch đức ThếTôn, tại sao Ngài không trả

lời nhà thông thái đó? Ngàithường dạy chúng con vềvô ngã, tại sao Ngài khôngnói với ông ta là không cóngã ?” Bụt trả lời rằng :” Vịnày tới để tìm một lýthuyết, để chờ tôi xác nhậnlý thuyết vô ngã. Điều tôidạy không phải là lý thuyết.Tôi dạy phương pháp giảithoát khỏi khổ đau. Nếunhìn phương pháp của tôinhư một lý thuyết thì rất

nhầm. Cho nên khi ông tahỏi có ngã không, tôi khôngtrả lời, mà khi ông ta hỏi cóphải vô ngã không, tôi cũngkhông trả lời.” Thái độ imlặng của Bụt phát xuất từnhận xét của Ngài là ngườikia không đi tìm phươngpháp tu học, người kiađang đi tìm một chủthuyết. Xác nhận một chủthuyết CÓ NGÃ hay chủthuyết VÔ NGÃ, đều có thể

có hại cho ông ta. Thà rằngđừng nói gì cả.

Một lần các đệ tử củaBụt đàm luận với nhau, nóiBụt dạy như thế này, Bụtdạy như thế khác. “Không,Bụt dạy như thế này này,không phải như anh vừanói đâu!” Chắc Bụt cũnghơi nhức đầu nên Ngài bảo:”Tôi có nói gì đâu! Trong45 năm thuyết pháp tôi cónói gì đâu!” Câu nói đó nó

chứng tỏ Ngài cũng ý thứclắm, nói ra cái gì cũng cóthể làm cho người ta kẹtvào cái đó, rồi cứ chấp vàođó mà tranh luận với nhau.Thành ra Ngài bảo:” Tôiđâu có nói gì đâu mà cácông cãi nhau như vậy?”

Cho nên ta phải có tháiđộ mềm mỏng, phóngkhoáng, không cố chấp thìmới tiếp nhận được giáo lýcủa Bụt. Khi chúng ta học

về nhị đế hay tứ tất đàn,chúng ta biết rằng mỗi lờiBụt nói nhắm vào mục tiêutương đối nào đó, tháo gỡmột cái kẹt của một ngườihoặc nhóm người nào đó.Chúng ta phải thấy đượchoàn cảnh của họ mớimong hiểu được lời tuyênbố của Bụt.

---o0o---

KHÔNG CẦN CHẤT CHỨAKIẾN THỨC

Có một thiền sinh sốngđã ba năm trong thiền việnrồi nhưng chưa bao giờđược thầy dạy câu gì gọi làcao siêu như chân như,bản thể, niết bàn,v.v.. Dạynhững chuyện như ăn cơmtrong chánh niệm, đi đứngtrong chánh niệm, rửachén trong chánh

niệm,v.v.. một hồi chúchán quá. Chú mới thưavới thiền sư: “Bạch thầy,con ở đây ba năm rồi, thầychưa dạy cho con cái gì sâuxa hết. Thầy chỉ dạy nhữngchuyện đi, đứng, nằm,ngồi, nói chuyện, thở vàcười thôi”. Ông thầythương quá, mới nói:” Chúnhìn kìa, nhìn cây tùngphía trước sân kia kìa.” Rồithầy không nói gì thêm

nữa. Sư chú chắc là thấtvọng lắm.

Trong đời sống hàngngày, nếu ta không thựctập chánh niệm, nếu takhông tiếp xúc sâu sắc vớinhững gì ở trong ta vàxung quanh ta, thì làm saota có thể nói được nhữngchuyện chân như, bản thể?Những lời đó trống rỗng,chỉ là những danh từ,những ý niệm trừu tượng

mà thôi. Cho nên thiền sưbảo sư chú hãy nhìn câytùng ở ngay trước mặt.Hình ảnh cây tùng trướcsân về sau trở thành mộtđề tài đàm luận của tăngchúng trong thiền viện.Tiếng đồn đi xa, các vị họcgiả ở các nơi cũng nghe nóiđến chuyện cây tùng trướcsân. Và mấy chục năm sauvẫn có một vị từ phương xatrở về, cố hỏi cho ra ý

nghĩa chuyện cây tùngtrước sân. Khi tới tu việnthì thiền sư đã viên tịch,ông ta phải tìm một vị caođồ của ngài để hỏi. Vị hànhgiả đó mới đi gặp tu việntrưởng, hỏi về vụ cây tùngtrước sân ngày xưa. Tuviện trưởng nghĩ: Tại sao vịhành giả này, từ mấy ngàncây số tới, không nói vềnhững chuyện trước mắtmà lại phải lôi một đề tài

xưa mấy chục năm ra hỏi?Ông mỉm cười nhìn hànhgiả đó, nói:” Thầy tôi cóbao giờ nói tới cây tùngtrước sân đâu? Đừng nóioan cho thầy tôi”. Vị cao đệmuốn chấm dứt nhữngđàm thoại lăng nhăng vềmột câu chuyện cách đâybốn, năm chục năm, đểmọi người có thể đối diệnvới những vấn đề trực tiếp,cụ thể, ngay bây giờ. Vị cao

đệ đó biết rõ chuyện câytùng trước sân năm xưa cóthật. Nhưng ông muốnchấm dứt chuyện đó, cắtđứt, coi như nó không có.Cho nên ông mới nói mộtcâu giống như là nói dối :”Thầy tôi có nói chuyện câytùng trước sân hồi nàođâu?” Đó là ngôn ngữthiền, nhằm chặt đứtnhững hý luận. Cây tùngtrước sân là câu chuyện

giữa thiền sư và đệ tử cáchđây 40 năm. Và chỉ trongvăn mạch giữa hai thầy tròlúc đó thì câu chuyện mớicó ý nghĩa. Còn đứng ởngoài nhìn vào thì nó cóthể trở thành một câuchuyện triết học. Nếu mìnhhiểu được hoàn cảnh củahọ thì mình hiểu luôn đượccả lời của thiền sư và tháiđộ của vị cao đệ. Thầy đãsinh ra cây tùng trước sân,

và trò nhất định thanh toáncây tùng trước sân, khôngđể cho người ta bị kẹt vào.Hai thầy trò cùng đi mộtđường, đều đúnghết.

Cách đây chừng 20 năm,lúc đang ở Hòa Lan, có mộtvị linh mục hỏi tôi:”Thưathầy, trong cuốn Hoa SenTrong Biển Lửa thầy đã nóirằng...” Rồi ông đọc lênmột câu trong Hoa Sen

Trong Biển Lửa, hỏi có phảicâu đó có nghĩa như thếnày, nghĩa như thế kiakhông, v.v.. Lúc đó tôibỗng dưng trả lời: “Tôi cóviết cuốn Hoa Sen TrongBiển Lửa bao giờ đâu?” Ôngta ngạc nhiên vô cùng.Cuốn sách đó đề tên tácgiả Nhất Hạnh rõ ràng, màông thầy này cũng tênNhất Hạnh. Tại sao ông tanói như vậy? Lúc đó tôi

hoàn toàn không nhớ tớichuyện thiền sư và câytùng, nhưng tự nhiên tôi cóphản ứng như thế. Có lẽ làtrong máu mình có hạtgiống của ngôn ngữ thiềntông, thành khi mở miệngra mình nói rất tự nhiên.“Tôi đâu có viết cuốn đó?’

Mà sự thật lúc đó ở sâutrong lòng tôi, tôi thấy cáiông Nhất Hạnh tác giảcuốn Hoa Sen Trong Biển

Lửa đã đi sang kiếp khácrồi, còn đây là một NhấtHạnh khác đang sống. Tạisao không bàn côngchuyện với ông Nhất Hạnhđang sống đây mà lại chỉmuốn nói chuyện với ôngNhất Hạnh ngày xưa? Họckinh điển mà không sống ởtrong giây phút hiện tại,không đối diện với nhữngvấn đề của hiện tại, cứ bịràng buộc vào những câu

chuyện và những ý niệmngày xưa, chúng ta sẽkhông đi tới đâu cả. Vị linhmục kể trên cũng đã từnghọc thiền, nghe tôi nói ôngkhựng lại và không hỏinữa. Câu trả lời phũ phàngquá. Linh mục là một conngười mới, sống trong giờphút hiện tại. Tôi cũng làmột con người mới, tronggiờ phút hiện tại. Tại saochúng ta không tiếp xúc và

đối thoại với nhau trên cănbản đó, mà phải lôi ra mộtcuốn sách mấy chục nămvề trước.

Sở dĩ tôi kể chuyện nàylà vì trong giới học Phật,chúng ta có khuynh hướngchất chứa kiến thức quánhiều, và càng học cáihành trang khái niệm càngnhiều, làm cho chúng tamất hết tự do và không cònnhẹ nhàng nữa. Bởi vậy tôi

đã nói chúng ta phải họcnhư thế nào để con ngườicủa chúng ta càng ngàycàng nhẹ nhàng hơn. Khiquý vị học về tứ diệu đế thìđiều quan trọng nhất làquý vị hiểu được tứ diệu đếđể đem ra áp dụng trongsự tu tập. Còn chuyện quývị có thể nói được đế thứnhất là cái này, đế thứ hai,thứ ba, thứ tư là cái kia; vàtrong đế thứ nhất có thể

chia làm bốn cái, cái thứnhất của bốn cái đó lạiđược chia làm bảy mónnữa, vân vân.. Mấy cái đóquý vị có thuộc hay khôngthuộc, điều này khôngquan trọng. Điều quantrọng là quý vị hiểu phươngpháp tu tập. Hiểu xong thìquên hết đi. Nếu muốn nhớlại một điều gì thì lật cuốnsách hay cuốn kinh là tìmra chứ khó gì đâu. Không

cần phải nhớ đủ thứ. Cànghọc càng nhẹ, càng họccàng vui, càng học ta càngthấy ta bao dung không cốchấp, như vậy mới hay.

Khi nghe về nhị đế và tứtất đàn là chúng ta bắt đầuthấy nhẹ nhàng rồi. Chúngta không chấp nữa. Ta biếtta sẽ rất cẩn thận trong khinói năng để lời nói của tacó tác dụng tháo gỡ chongười đối diện. Và khi nghe

chúng ta cũng phải nghenhư vậy. Điều người kiađang nói với ta có thể chỉnói cho ta nghe thôi, lập lạicho người khác khôngđược. Ngày xưa thiền sưTriệu Châu nói với đệ tử vềPhật tánh: Con chó có Phậttánh hay không? Kinh điểnnói rằng cái gì cũng có Phậttánh cả. Những loài hữutình có Phật tánh đã đànhmà đến các loài vô tình

như đất đá, cây cỏ cũng cóPhật tánh nữa. Cố nhiên,theo lý luận đó, con chóthế nào cũng có Phật tánh.Mấy hôm sau có một vịthiền sinh lên hỏi: “Thưathầy, con chó có Phật tánhhay không?” Thiền sư TriệuChâu nói:” Không, con chólàm gì có Phật tánh.” Cũngchính ông thầy đó ngàyhôm trước nói con chó cóPhật tánh, hôm nay ông lại

nói không. Thiền sinh nàysau khi nghe tiếng không (vô) chắc đã thất điên bátđảo. Vì đã tin chắc rằngcon chó có Phật tánh rồi,nên chú đã lên hỏi thầy cốtđể chứng tỏ mình cũng biếtvề giáo lý sâu sắc đó, aingờ thầy lại nói không. Tạivì sư chú quen lối chấtchứa kiến thức và muốnkhoe thầy là mình cũnghiểu được giáo lý. Thấy

được cái kẹt của chú, thầymới tặng cho chú một tiếng“không”. Và đó là ngôn ngữthiền. Nó có tác dụng tháogỡ cho người bị vướngmắc. Nếu chúng ta căn cứvào lời nói mà bảo rằngthiền sư này nói thế nàyđúng, thiền sư kia nói thếkia sai, là trật cả. Đúng làđúng với ai? Sai là sai vớiai? Có khi nó đúng vớingười này mà nó sai với

người khác. Đó là ý niệmvề bốn tất đàn. Nói vớitừng người một, mỗi ngườicó căn cơ, có hoàn cảnhriêng, gọi là các các vị nhântất đàn. Muốn giúp mộtngười bằng Phật pháp, taphải thấy được căn cơ củangười đó. Nếu không biếtcăn cơ thì ta không thểgiúp ai được.

---o0o---

KHẾ LÝ CŨNG LÀ KHẾCƠ

Trong đạo Bụt có thêmkhái niệm về nhị khế, khếlý và khế cơ. Khế lý nghĩalà phải phù hợp với căn bảnđạo Bụt, không chống lạivới giáo lý vô thường, vôngã và niết bàn. Thứ hai làkhế cơ, có nghĩa là phù hợpvới hoàn cảnh, với tâm lý,với trường hợp của người

ta đang muốn giúp đỡ.Khi đứng ra thuyết pháp

cho một nhóm người, taphải quán chiếu xem họ lànhững người nào, bối cảnhvăn hóa và tôn giáo của họnhư thế nào, họ mangnhững khổ đau nào, nhữngvướng mắc nào, lúc đó tamới nói về giáo lý cho họđược. Còn nếu đến với mộtthính chúng mà không có ýniệm gì về họ, thì ta không

nên nói pháp, vì ta khôngcó thể quán cơ, không thấycăn cơ của người nghe.Một pháp sư giỏi là mộtpháp sư biết quán cơ.Không phải mình có mộtmớ kiến thức Phật học rồimình cứ thao thao bấttuyệt, người ta tiếp nhậnđược hay không cũng mặc.Đó là không biết khế cơ,mà lại thiếu cả từ bi. Độngcơ thuyết pháp như thế

không phải là lòng từ bi.Trước hết, ta phải thấy

những con người với nhữngkhổ đă, vướng mắc và khaokhát của họ. Sau khi quáncơ, ta mới biết cần phảiđưa ra và hiến tặng giáo lýnào. Dầu trong ta có chấtchứa 2690 bài pháp thoạiđã được chế biến sẵn, đócũng chưa phải là Phậtpháp. Vì Phật pháp đíchthật phải có hai tính chất là

khế lý và khế cơ. Nếukhông khế cơ thì chưa chắcđã là khế lý, vì bài giảng đóvô ích, không trị được bệnhnào cho ai cả. Một ông thầythuốc trước khi cho thuốcphải chẩn mạch, phải biếtđược tình trạng cơ thể củangười bệnh. Người thuyếtpháp cũng vậy, phải thấyđược căn cơ của ngườinghe để đưa ra những giáopháp thích hợp. Nói rằng

“bài thuyết pháp này khế lýnhưng không khế cơ” làsai. Vì khi không khế cơ thìnó cũng không khế lý, dùnó chứa đầy danh từ Phậthọc, dù không ai bác bẻđược những lý luận trongđó. Lấy ngay cả đoạn kinhra đọc, không thay đổi mộtchữ nào cũng chưa chắc làgiáo lý đích thật. Vì khikhông giúp được ai an lạcthì nó không phải là giáo lý.

Nghĩ cho kỹ ta thấy rằngkhi nào khế cơ thì tất phảikhế lý, mà khi nào thật sựkhế lý thì đã khế cơ rồi.Cho nên khế lý bao hàmkhế cơ, mà khế cơ cũngbao hàm khế lý ở trong.Ngay trong một buổi phápđàm cũng vậy. Một buổipháp đàm gồm một sốngười với những kiến thứccủa họ. Những điều ta nóitrong buổi pháp đàm là nói

cho những người đó nghe,chứ không phải nói chonhững người ở chỗ khácnghe. Vì vậy ngôn ngữ củata cũng phải theo nguyêntắc nhị đế và tứ tất đàn. Cóthể có nhiều điều khôngnói được, vì thính chúngnày không phải là thínhchúng để nghe chuyện đó.Có những điều ta thấy rõ,đã chứng nghiệm là sựthật, nhưng chưa thể nói

cho họ nghe. Ví dụ như khita nói người cộng sản hayngười tư bản cũng làngười, người cộng sảncũng như người tư bảncũng cần được thương,cũng cần được giúp, cũngcần được chuyển hóa, họkhông phải là kẻ thù củata. “Kẻ thù của ta là vôminh, là bạo động, là thamtàn, là cố chấp, kẻ thù củata không phải là con người.

Con người, dầu là conngười tư bản hay con ngườicộng sản đều đáng thương,đáng giúp đỡ cả. “ Nhữngcâu nói trên rất đúng vớitinh thần đạo Bụt. Nhưngkhi quý vị nói điều đó ragiữa những người đã đaukhổ nhiều quá vì chiếntranh, vì bị đấu tố hoặc bịtù đầy, thì câu nói đó cóthể khiến tâm hồn họ bịmột bức tường ngăn lấp, và

họ không thể nào nghe tiếpđược nữa.

Những điều ta nói màngười khác không ngheđược thì không nên nói, vìnói ra họ cũng không hiểu.Nói những chuyện mà họtiếp nhận được thì họ hiểuliền. Cho nên không phảibất cứ kiến thức nào mìnhcho là đúng đều có thể nói,bất cứ ở đâu, bất cứ lúcnào. Đó là nguyên tắc tứ

tất đàn. Cho nên thuyếtpháp cũng như pháp đàmkhông phải là một dịp phôdiễn kiến thức, mà phảilàm sao cho những ngườihiện diện được lợi lạc. Cóthể nói rằng một bài giảng,một câu nói phù hợp vớichánh pháp thì đồng thờiphải phù hợp với căn cơcủa người nghe. Nếu khôngphù hợp với căn cơ củangười nghe, nếu không

giúp tháo gỡ được chongười đó, nếu không đemlại lợi ích, thì chưa hẳn đóđã là chánh pháp. Vậychúng ta đã học được gìvới bài pháp thoại về nhịđế, tứ tất đàn và hai quytắc khế hợp, khế cơ và khếlý? Chúng ta học được rằngphải thực tế, phải baodung, đừng cố chấp. Chúngta phải như không khí, ởđâu cũng thong thả ra vào,

không còn vướng mắc nữa.

---o0o---

DUYÊN KHỞI

Hôm nay chúng ta họcsơ qua về khái niệm duyênkhởi rồi, trong những bàisau chúng ta sẽ đi vào sâuhơn. Duyên khởi còn gọi làduyên sinh. Trong đạo Bụt,có khi ta dùng danh từ đạolý nhân quả, có khi ta dùngđạo lý duyên khởi hay đạolý duyên sinh. Danh từ nàocũng được, nhưng có

những danh từ dễ gâynhiều hiểu lầm hơn.

Ví dụ như hai chữ nhânquả. Có nhân thì có quả,trồng bắp thì ra bắp, trồngđậu thì sinh đậu. Nhân đưatới quả. Nghe như vậy,chúng ta có khuynh hướngnghĩ rằng nhân phải cótrước, và quả sẽ đến sau.Nghĩ như vậy thì ý niệmnhân quả đã bị đặt trongkhuôn khổ thời gian và

không gian. Đứng về mặtkhông gian, nhân khác,quả khác; đứng về phươngdiện thời gian, nhân cótrước, quả có sau. Và đó làmột điều chưa chính xác.Sự thật nhân quả khôngphải đơn giản như vậy.

Nói đến nhân quả ta lạicòn có khuynh hướng nghĩrằng chỉ một cái nhân nàođó cũng có thể sinh ra quả.Điều đó cũng không đúng,

vì không bao giờ một cáinhân duy nhất có thể đưatới quả được. Khi nói duyênsinh, chữ duyên có nghĩa làđiều kiện. Dịch sang tiếngAnh là conditions, luôn luônviết số nhiều, giúp ta tránhđược ý tưởng một nhânsinh một quả. Chữ sinhtrong từ duyên sinh cónghĩa là phát khởi ra. Mộtvật phát khởi có thể khôngcần sinh ra, có thể nó đã

có sẵn rồi, giờ mới biểuhiện ra cho ta thấy. Chữkhởi này dịch là arising,biểu hiện ra, dấy lên.Conditioned co-arising làcùng phát hiện ra. Cóngười dịch là conditionedproduction, gần với chữsinh hơn. Phát có nghĩa làcó sẵn rồi bây giờ chỉ cầnbiểu lộ ra. Chữ khởi rấthay. Ví dụ như khi mộtniềm vui phát khởi thì niềm

vui đó không hẳn là mớiđược sinh ra, nó chỉ pháthiện thôi. Hạt giống củaniềm vui có sẵn trong tarồi. Nhưng lâu nay khôngcó tăng thân, không cóthầy có bạn nên hạt giốngniềm vui đó không đượctưới tẩm. Bây giờ nhờ cótăng thân, có tu học, mưaxuân nhẹ hạt đất tâm ướt,hạt đậu năm xưa hé miệngcười, thì niềm vui đó như

hạt nẩy mầm, biểu hiệnlên. Như vậy gọi là sinhcũng không đúng, dùngchữ khởi sẽ thích hợp hơn.

Trong kinh điển Bụtdùng một thí dụ rất hay lànhững cọng lau nương vàonhau. Ví dụ có ba cọng launương vào nhau mà đứng,nếu lấy đi một cọng thì cáccọng lau kia sẽ ngã xuống.Cái này nương vào cái kiamà có, cái kia nương vào

cái này mà có. Hình ảnhgiao lô rất nổi tiếng ở trongđạo Bụt. Giao lô là nhữngcọng lau dựa vào nhau màđứng vững.

Trong đạo lý mưới haiduyên khởi mà chúng ta sẽhọc sau, thì vô minh duyênhành, hành duyên thức,thức duyên danh sắc, v.v..Chữ duyên ở đây có thểdịch là condition. Thức làmđiều kiện cho danh sắc

phát khởi, ta nói “thứcduyên danh sắc”. NhưngBụt cũng nói ngược lại:danh sắc làm điều kiện chothức tồn tại. Nghĩa là thứcduyên danh sắc và danhsắc duyên thức. Phải thấyhai thứ nương vào nhaumà tồn tại, không có thứnày thì cũng không có thứkia. Cho nên phải vượtthoát khỏi khuôn khổ thờigian, không nghĩ rằng thức

có trước rồi danh sắc cósau. Điều này rất quantrọng. Thấy sâu sắc vềduyên khởi là vượt khỏi ýniệm không gian và thờigian. Thức không tồn tạibiệt lập với danh sắc vàdanh sắc không tồn tại biệtlập với thức. Trong phạmtrù không gian, hai cáidung lẫn nhau, trong cáinày có cái kia, và ngược lại.Cho nên ý niệm về tương

tức đã có sẵn ở trong cáigiáo lý của đạo Bụt nguyênthủy.

Trong thế giới khái niệmcủa chúng ta, ta nghĩ rằngcái nhân nằm ngoài cái quảvà nhân có trước quả. Ví dụnhư có con gà rồi mới cóquả trứng. Khi con gà sinhra trứng rồi, quả trứng táchkhỏi con gà. Đó là cái thấytrong khuôn khổ thời gianvà không gian. Trong giáo

lý nguyên thủy, Bụt đã nóirất rõ về thí dụ giao lô, khihai cọng lau nương vàonhau, lấy một cọng này đithì cọng kia đổ, lấy cọngkia đi thì cọng này cũng đổ.Cọng này là điều kiện tồntại cho cọng kia và cọng kialà điều kiện tồn tại chocọng này. Ví dụ mẹ và con.Làm sao một người đượcgọi là mẹ nếu người ấykhông có con? Và làm sao

người đó được gọi là connếu không có mẹ? Mẹ vàcon cùng sinh với nhau mộtlần. Giờ phút người nàyđược làm mẹ thì người kiađược làm con. Mà đồngthời mẹ cũng là con. Tại vìmẹ cũng là con của bàngoại. Vì vậy, nhân đồngthời là quả, quả đồng thờilà nhân. Cho nên khi thầyA Nan nói: “Bạch đức ThếTôn, tính nhân quả rất rõ

ràng, mình có thể hiểu mộtcách dễ dàng được”, thì Bụtdạy: “Đừng có nói như vậy,thầy A Nan. Tính nhân quảsâu xa lắm. Đừng nói là cóthể hiểu được dễ dàng.”

Khi nhìn bằng con mắtkhông phân biệt, ta khôngthấy trên hay dưới, trái hayphải. Khi nhìn một cây bút,ta nghĩ đầu này là trên thìthế nào cũng phải có đầudưới, không thể nào có

trên mà không có dưới.Đầu trên là do đầu dướiphát khởi ra và đầu dưới dođầu trên sinh ra. Trên lànhân, sinh ra quả là dưới;dưới là nhân sinh ra quả làtrên. Bỏ một cái đi thì cáikia cũng mất. Ý niệm trênphát sinh ra ý niệm dưới vàdưới sinh ra trên, hai cáiđồng thời sinh ra, nên ta cóthể dịch ra tiếng Anh là co-arising. Co-arising là cùng

có mặt, nương vào nhaumà có mặt. Bây giờ để câybút nằm ngang thì ta thấycó phía trái và có phía phải,cũng vậy. Hễ có trái là cóphải, hễ có phải là có trái.Phía phải và phía trái tươngsinh, tương duyên, tươngkhởi, không thể loại bỏ mộtphía mà giữ phía kia được.

Bụt đã diễn bày sự thậtvề lý duyên khởi bằng mộtcâu nói hết sức đơn giản:

“Cái này có cho nên cái kiacó.” Không thấy lời tuyênbố triết học nào về nguyêndo vũ trụ mà đơn giản đếnnhư vậy. “Thử hữu tức bỉhữu”, câu này chúng ta đọchàng trăm lần trong cáckinh, Nam tông cũng nhưBắc tông. This being, thatis. Cái này có vì cái kia có.That being, this is. Cái kiacó thì cái này có. Vì có tráicho nên có mặt, vì có mặt

cho nên có trái. Lấy một cáiđi thì cái kia mất luôn.“Nhược thử hữu tức bỉ hữu,nhược thử vô tức bỉ vô,nhược thử sinh tức bỉ sinh,nhược thử diệt tức bỉ diệt”.Đến cuối thế kỷ thứ 20,thầy Nhất Hạnh thêm mộtcâu nữa: “cái này như thếnày vì cái kia như thế kia.”Mình nhăn mặt cho nênngười kia nhăn mặt. Mìnhkhó chịu cho nên người kia

khó chịu. Soi gương thìthấy. This is like thisbecause that is like that.Con của Bụt phải làm giàuthêm cho Bụt, đó là cánhmọc từ thân cây, không cógì mới lạ.

Các kinh Nidana dạy vềnhân duyên nói có mườihai duyên khởi, từ vô minhcho đến lão tử. Trong cáckinh này Bụt luôn luônnhấn mạnh rằng cái này có

thì cái kia có, cái kia có thìcái này có, cả hai nươngvào nhau mà hiện hữu.Nhận thức về duyên khởitrong đạo Bụt vượt lên trênkhái niệm thời gian vàkhông gian, sau này ta sẽthấy rõ thêm. Ý niệm vềsinh nương vào ý niệm vềdiệt mà có mặt. Ý niệm vềdiệt nương vào ý niệm vềsinh mà phát hiện. Vì vậy,thỉnh thoảng kinh chỉ nói

rằng mục đích của sự tuhọc là đạt tới vô sinh. Đạttới vô sinh có nghĩa là đạttới vô diệt. Không cần nóitới vô diệt vì vô sinh đã cónghĩa là vô diệt rồi. Nếungười ta hỏi: đạo Bụt nói gìvề sự sinh khởi của thếgiới, của con người thì tachỉ cần trả lời :”cái này cóvì cái kia có, vạn vật nươngnhau mà phát hiện.“ Rấtđơn giản mà có tinh thần

khoa học, không đòi hỏimột niềm tin siêu hình nàohết. Thử hữu cố bỉ hữu.Câu đó xuất xứ từ kinh số300 trong Tạp A Hàm.Samyukta Agama, Đại TạngĐại Chánh, tập 2, trang 85.Đó là kinh nói về TrungĐạo.

Đạo lý duyên khởi đượctrình bày rất chi li trong cáctông phái đạo Bụt sau này.Trong bộ phái Sarvastivada,

tức là Thuyết Nhất ThiếtHữu Bộ, chúng ta thấy có ýniệm về tứ duyên và lụcnhân. Tứ duyên, mà trongDuy Biểu học chúng ta cóhọc, gồm nhân duyên, tăngthượng duyên, sở duyênduyên và đẳng vô giánduyên. Sáu nhân là năngtác nhân, câu hữu nhân,đồng loại nhân, tương ứngnhân, biến hành nhân và dịthục nhân. Và trong bộ

phái Đồng Diệp Bộ,Tamrasatiyah sau gọi làTheravada, phân biệt ra 24duyên, pattaya. Đó là cănbản duyên, cảnh giớiduyên, tăng thượng duyên,vô gián duyên, đẳng vôgián duyên, câu sanhduyên, phổ vi duyên, yduyên, cận duyên, tiền sinhduyên, hậu sinh duyên,tương tục duyên, nghiệpduyên, dị thục duyên hay là

báo duyên, thực duyên(thực là ăn), căn duyên,thiền duyên, đạo duyên,tuơng ứng duyên, bấttương ứng duyên, hữuduyên, phi hữu duyên, lyduyên và phi ly duyên, tổngcộng 24 duyên. Nhưng điềuta học hôm nay là tập quánchiếu, để có thể thấy đượctánh duyên khởi của vạnsự vạn vật, để có thể vượtthoát được ý niệm về

không gian và thời gian.Chúng ta không cần họcthuộc 24 duyên đó. Chúngta phải sống và quán sáttrong đời sống hàng ngàyđể thấy được cái nhân ởtrong quả, và cái quả ởtrong nhân. Thấy được cáinày ở trong cái kia, thấyđược cái kia ở trong cáinày, thấy mỗi cái chứađựng được tất cả, và thấytất cả mọi cái đều chứa

đựng mỗi cái.Điều này rất quan trọng

cho sự học hỏi và tu tậpcủa chúng ta. Để chúng tathấy được rằng niềm vuichúng ta có hôm nay cóliên hệ với tất cả những gìđang và đã xảy ra ở trongta và trong đại chúngquanh ta. Một liên hệ tớitất cả. Học về khế lý và khếcơ, chúng ta đã thấy ngayrằng có khế cơ thì đồng

thời có khế lý và khi đãthật sự khế lý rồi thì chắcchắn khế cơ. Hai cái làmột. Sau này trong khi họcvề tứ diệu đế, bát chánhđạo, ngũ căn, ngũ lực, thấtbồ đề phần, bát chánh đạophần, chúng ta đều sẽ thấynhư vậy cả. Đây là mộtcách thức rất mầu nhiệm,mà chìa khoá do chính Bụtđưa ra, đó là thuyết duyênsinh (conditioned co-

arising). Trong 24 duyêncủa học phái Theravada, cótiền sinh duyên và hậu sinhduyên. Tiền sinh là cái phátkhởi trước và hậu sinh làcái phát khởi sau. Có mộthiện tượng, thì trước đó cótiền sinh duyên và sau đócó hậu sinh duyên. Hai cáiđều là duyên cho hiệntượng ấy cả, không có tiềnsinh duyên không được,mà không có hậu sinh

duyên cũng không được.Cái hậu sinh đã là duyêncủa cái hiện hữu, cho nênta nói tiền và hậu khôngphải là ý niệm trước và sautrong thời gian. ThuyếtDuyên khởi trong đạo Bụt,xin nhắc lại, vượt ra ngoàiý niệm về thời gian vàkhông gian.

---o0o---

TƯƠNG TỨC VÀ TƯƠNGNHẬP

Ý niệm về tương tức vàtương nhập đã bao hàmtrong thuyết duyên khởicủa đạo Bụt nguyên thỉ.Tương tức là interbeing vàtương nhập làinterpenetration. Thí dụtrong khế lý có khế cơ,trong khế cơ có khế lý. Khếlý là khế cơ, khế cơ là khế

lý, đó là nguyên tắc tươngtức tương nhập của đạo lýduyên khởi. Không nhữngkhi học kinh điển và giáo lýchúng ta phải sử dụng cáichìa khóa tương tức vàtương nhập, trong đời sốnghàng ngày, chúng ta cũngphải tập nhìn để thựcchứng tương tức và tươngnhập. Nỗi buồn vui củachúng ta, trong mỗi giâyphút hàng ngày, liên hệ tới

nỗi buồn vui của tất cảnhững người khác. Khichúng ta nở được một nụcười, chúng ta biết rằng nụcười đó từ đâu tới: từ chamẹ, ông bà, tổ tiên, vàcũng nhờ có các thế hệtương lai, nhờ tăng thântrong hiện tại. Hiểu nhưvậy chúng ta thấy được vaitrò của chúng ta khi làmphát khởi một niềm vui haymột nỗi buồn nơi người

khác. Chúng ta có thể vươnmột cánh tay dài để gỡ mộtmối kẹt từ 3500 năm vềtrước, trong chính ta haytrong một người bạn củata. Chuyện đó có thể làmđược. Tại vì tất cả đều ởtrong ta.

Trong Tạp A Hàm, kinh288, Samuytta II, 112, vềví dụ giao lô, Bụt nói rằng:“ Người nào thấy được tínhduyên khởi là thấy được

Bụt, thấy được Bụt trongbản chất.” Cho nên phảidùng đạo lý duyên khởinhư là một cây đuốc để đivào trong kho tàng giáo lýđạo Bụt. Khi thấy nhữngđiều truyền tụng sai lầm thìnhờ hiểu đạo lý duyên khởita có thể chỉnh lại.

Chúng ta bắt đầu khóatu bằng các bài học về nhịđế, về tứ tất đàn, để hiểungôn ngữ của Bụt. Nhờ thế

chúng ta không bị kẹt vào ýniệm và danh từ. Chúng tahọc tiếp về đạo lý duyênkhởi để thấy bản chất củagiáo lý đạo Bụt. Một mặt làhọc để thấy một chút vềngôn ngữ của Bụt, một mặthiểu được một chút về đạolý duyên khởi. Với hai ngọnđuốc đó, chúng ta có thể đivào ba tạng kinh điển trongmột chuyến viếng thăm rấtthích thú để khám phá đạo

Bụt. Sau này, những khinói pháp thoại, nghe phápthoại, hay phát biểu trongcác buổi pháp đàm, ta phảinhớ đem những dụng cụđó theo. Như trong mộtchuyến đi thám hiểm rừngsâu, chúng ta phải đemtheo con dao rựa, đôi găngtay hay là một cái đèn pin.Khi chúng ta đi vào rừnggiáo lý của đạo Bụt, truyềnlại từ 2500 năm nay, chúng

ta phải có vài hành trang,như nguyên tắc về nhị đế,về tứ tất đàn và về duyênkhởi.

Nói, phải ý thức đượcnhững điều mình đang nói.Quán chiếu, phải ý thứcđược điều mình đang quánchiếu. Luôn luôn áp dụngnhững nguyên tắc đó.Nghe cũng vậy, phải nghebằng những nguyên tắc đó.Sử dụng những nguyên tắc

đó thì ta có thể nhận ranhững điều đã truyền tụngsai, những điều đã bị hiểulầm. Tuệ giác của ta vềduyên khởi, về nhị đế sẽhướng dẫn ta trong chuyếnđi này.

---o0o---

03 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ baHôm nay là ngày 28

tháng 11 năm 1993, ở tạiXóm Hạ, chúng ta học vềTứ đế, tức là bốn sự thật.Tứ đế có khi gọi là tứ diệuđế hay là tứ thánh đế, tứchân đế. Chữ Phạn satya làĐế. Aryasatya là chân đếhay là thánh đế hoặc diệu

đế. Chữ arya nghĩa là caoquý. Chữ Đế trong chữ Hángồm chữ ngôn, lời nói, vàchữ đế nghĩa là vua. Diệuđế có nghĩa là sự thật mầunhiệm. Tứ Diệu Đế (catvaryaryasatyani) là bốn sự thậtrất quan trọng, mầu nhiệmvà chân thật. Tứ Diệu Đế làđề tài giảng pháp chínhthức đầu tiên của Bụt saukhi thành đạo mà nay cònchép lại. Và chúng ta sẽ

thấy, đó là những điểm cănbản của đạo Bụt.

PHÁP THOẠI ĐẦU

Sau khi thành đạo dướigốc cây bồ đề, Bụt nghĩđến chuyện đi giảng dạy. VìNgài biết việc tu hànhkhông nhằm giải thoát choriêng mình, mà còn giảithoát cho mọi người vànhững loài chúng sanhkhác. Bụt lưu lại nơi cây bồđề một thời gian khá lâu,nhiều tuần lễ, để chứng

nghiệm trạng thái an lạc,tự do của người đạt đạo.Đồng thời Ngài cũng nghĩcách mang tuệ giác củamình hiến tặng cho mọingười, trong đó sẽ có chamẹ, có những người thân,và những người đang đaukhổ hoặc sẽ đau khổ.Trong thời gian đó Bụt ởtrong xóm Uruvela, tiếp xúcvới người dân trong xóm,người lớn cũng như trẻ

con. Ngài chia xẻ nhữngđiều chứng ngộ của mìnhvới các thí chủ nuôi Ngàitrong những tuần lễ đó.

Bài pháp thoại chínhthức đầu tiên Ngài đã giảngở một khu vườn gọi làVườn Nai, Lộc Uyển, phíaBắc thành Ba la nại(Benares). Ngài giảng chonăm người bạn tu khổhạnh cũ của Ngài, trong đócó Kiều Trần Như,

Kondanna. Lúc đầu Ngàimuốn tìm gặp hai vị thầycũ của mình. Vì Ngài nghĩnếu gặp những vị thầytừng dạy mình về tứ thiền,tứ vô sắc định, thì có thểgiúp họ đạt tới quả vị A Lahán rất nhanh chóng.Nhưng sau khi thăm hỏi,Ngài biết cả hai vị thầy đềuviên tịch, cho nên Ngàinghĩ tới năm người bạn đãcùng tu khổ hạnh với Ngài

trước đây. Trước đây khithấy Ngài bỏ lối tu khổhạnh và bắt đầu trở lại ănuống bình thường thì họ rấtbuồn. Họ cho là Ngài đãthoái chí, bỏ cuộc, nên họlìa bỏ Ngài mà đi. Nghĩ cóthể giúp họ được nên Ngàivượt sông lên miền Bắc tìmtới Vườn Nai. Khi Bụt tới,năm người bạn cũ khôngmuốn gặp. “ChínhSiddhatta này trước đã bỏ

cuộc, bây giờ còn tới đâylàm gì?” Vì thế họ khôngchào đón, niềm nở nhưngày xưa. Nhưng lúc nhìnthấy dáng điệu, phong tháicủa Ngài khi bước vào, họkhông thể tiếp tục thờ ơđược. Rồi người nào cũngtự động ra đón tiếp vồn vã.Người thì lấy nước cho Ngàirửa chân, người thì cầmgiúp bình bát cho Ngài,người thì đỡ áo cho Ngài,

và mọi người ngồi xuốngchung quanh Ngài. Lúc đóNgài mới nói rằng:

- Này các bạn, tôi sẽ dạycho các bạn đạo giải thoát.

Năm người bạn hỏi:- Siddhatta, làm sao anh

có thể dạy đạo cho chúngtôi trong khi anh đã bỏ lỡdở đời tu học?

Bụt nói:- Tôi đã giác ngộ đạo giải

thoát và tôi có thể dạy lại

cho các bạn.Những người kia hỏi lại

để biết chắc Bụt đã chứngngộ thật hay không, thì Bụtnói:

- Này các bạn, các bạnbiết tôi rất nhiều, tôi đãtừng nói dối các bạn lầnnào chưa?

- Chưa, Siddhatta chưabao giờ nói dối chúng tôicả.

- Ngày xưa đã bao giờ tôi

nói là tôi giác ngộ chưa?Bây giờ tôi nói tôi đã đạtđạo, tôi đã giác ngộ, và tôisẽ dạy cho các bạn.

Nghe xong câu đó tất cảnăm người bạn cũ đều quỳxuống sẵn sàng nghe lờiBụt.

Bài giảng này được coi làbài thuyết pháp đầu tiên,nói về tứ diệu đế, chéptrong Chuyển Pháp LuânKinh, Đại Chuyển Pháp

Luân Kinh hay Tam ChuyểnPháp Luân Kinh. Pháp luânlà cái bánh xe giáo pháp,và chuyển pháp luân cónghĩa là bắt đầu quay bánhxe pháp. Bánh xe giáo phápvốn có sẵn rồi nhưng cầnphải chuyển. Bụt nói bàithuyết pháp đầu tiên, giốngnhư hành động nắm lấybánh xe giáo pháp mà xoaymạnh, và từ giờ phút đó thìbánh xe pháp tiếp tục

quay. Cho đến ngày hômnay bánh xe pháp vẫnquay. Và những người họctrò của Bụt có bổn phậnphải giúp cho bánh xe phápđó tiếp tục xoay chuyển.Pháp Luân Thường Chuyểnnghĩa là bánh xe pháp luônluôn chuyển động.

---o0o---

BỐN SỰ THẬT

Kinh này có nhiều bản,bằng tiếng Pali, chữ Hán,chữ Phạn. Một trong nhữngbản chữ Hán là PhậtThuyết Tam Chuyển PhápLuân Kinh, kinh số 110trong Đại Tạng Đại Chánh.Trong Đại Tạng Đại Chánhcó thể đọc thêm kinh số109 tức là Chuyển PhápLuân Kinh và kinh 99 tức là

kinh Tạp A Hàm. Trong TạpA Hàm thì kinh thứ 379 làkinh nói về Tứ đế. Trongtạng Pali, ta có thể đọcSamyutta Nikaya số 420.

Chuyển Pháp Luân Kinhlà Dharma – cakra pravartana (Pravartana tứclà chuyển, Dharma – cakralà bánh xe pháp). Kinh nàynói về bốn sự thật mầunhiệm, bốn sự thật caoquý. Tiếng Anh gọi là The

Four Noble Truths. Trongkinh này Bụt nói về bốn sựthật là khổ, tập, diệt và đạo(duhkha, samudaya,nirodha, marga). Khổ tức làsự thật thứ nhất mà chúngta phải nhận ra, phải tìmhiểu. Tập tức là nhữngnguyên do đưa tới khổ,những thức ăn vật chất,tinh thần đã được tiêu thụvà đã đưa tới đau khổ. Đólà sự thật thứ hai cần phải

nhận diện, cần phải chuyểnhóa. Sự thật thứ ba là Diệt.Diệt ở đây là sự vắng mặt,sự trừ diệt của các nguyêndo đã đưa tới khổ. Và sựthật thứ tư là Đạo. Đạo tứclà con đường, là thức ăn, làcác phương pháp thực tậpdẫn tới cái sự vắng mặt củanhững nguyên nhân gâykhổ. Theo văn pháp chữHán, Khổ là sự thật thứnhứt, duhkha. Sự thật thứ

hai là Tập, nói cho đủ làkhổ - tập. Khổ - tập tức lànhững nguyên do, nhữnggốc rễ, những thực phẩmđã tập thành, dẫn tới đaukhổ. Phạn ngữ là duhkhasamudaya (the making ofthe suffering). Và Diệt làkhổ - tập - diệt, tức là sựvắng mặt, sự tiêu diệt củanhững nguyên do đưa tớikhổ đau. Và sự thật thứ tưlà Đạo, con đường. Con

đường nào? Con đườngđưa tới sự tiêu diệt củanhững nguyên nhân gâyđau khổ, nói đầy đủ theovăn pháp Hán là khổ - tập -diệt - đạo. Vậy muốn nóicho đầy đủ, ta nói: Sự thậtthứ nhứt là khổ. Sự thậtthứ hai là khổ - tập. Sựthật thứ ba là khổ - tập -diệt. Sự thật thứ tư là khổ-tập - diệt - đạo.

---o0o---

BỐN SỰ THẬT TƯƠNGTỨC

Tiếng Phạn cũng có thểviết như vậy: duhkha,duhkha samudaya, duhkhasamudaya nirodha, duhkhasamudaya nirodha marga.Khi trình bày như vậy tathấy được tính nhất quáncủa tứ diệu đế, tức là bốnsự thật liên hệ với nhau.Đạo có liên hệ tới khổ. Mà

nếu sự thật về đạo khôngliên hệ tới sự thật về khổthì đó không phải là cáiĐạo mà Bụt đã nói. Dầuhay cách mấy nhưng nếukhông có khả năng chuyểnhóa đau khổ thì đạo đó takhông cần. Mà hễ đạo liênhệ tới khổ thì tất liên hệ tớikhổ - tập, tức là nhữngnguyên do gây ra đau khổ.Và nếu liên hệ tới khổ - tậpthì tất liên hệ tới khổ - tập -

diệt, tức là ước muốn làmcho khổ đau vắng mặt.Muốn cho khổ đau vắngmặt thì những nguyên docủa khổ đau phải vắngmặt.Vì vậy Diệt có nghĩa rõràng là sự vắng mặt củakhổ đau và của nhữngnguyên do đưa tới khổ đau.Muốn hết khổ đau mà cứtiếp tục duy trì nhữngnguyên nhân gây khổ thìlàm sao khổ hết được? Cho

nên sự tiêu diệt, sự vắngmặt của những nguyên dogây đau khổ sẽ đưa tới sựvắng mặt của khổ. Và Bụtdạy có một con đường, cócác phương pháp dẫn đếnsự vắng mặt của nhữngnguyên nhân tạo khổ đau,gọi là Đạo. Do đó, phápthoại về Tứ Đế, về ChuyểnPháp Luân, là một tiếng nóicủa hy vọng, của tinh thầnlạc quan. Giáo lý Tứ Diệu

Đế xác nhận sự có mặt củađau khổ, nhưng đồng thờixác nhận sự có mặt của anlạc, xác nhận khả năngchuyển hóa đau khổ đểdẫn tới hạnh phúc. Vì sựvắng mặt của khổ đau chỉcó nghĩa là sự có mặt củaan lạc mà thôi. Hai diệu đếKhổ, Tập miêu tả tình trạnghiện thực; hai diệu đế Diệt,Đạo miêu tả tình trạng lýtưởng, niềm hy vọng cho ta

hướng tới. Sự thật về Khổđối chiếu với sự thật vềDiệt, tức là an lạc, sự vắngmặt của Khổ. Tiếp theo làTập, nguyên do đưa tớikhổ, đối chiếu với Đạo, conđường thực tập giáo lý đưatới diệt khổ và khởi sinh anlạc. Trong Tứ đế có hai cặpnhân quả. Sự thật thứ hailà nhân của sự thật thứnhứt. Sự thật thứ tư lànhân của sự thật thứ ba.

Ngay trong bài pháp thoạiđầu tiên, chúng ta đã thấygiáo lý của Bụt tích cực vàlạc quan, đầy tin tưởng vàokhả năng giải thoát của conngười.

Bài pháp đầu tiên nàynói về bốn sự thật mầunhiệm và con đường củatám sự hành trì chân chính.Cho nên bài thuyết phápnày đã chứa đựng nhữngtinh ba tuệ giác của Phật

giáo rồi, không cần đợi tớihàng trăm hàng ngàn bộkinh mà Bụt nói sau này.Và trong những kinh kếtiếp, nói ra trong suốt 45năm hành đạo của Bụt, tứdiệu đế vẫn là nguyên tắcchỉ đạo cho sự tu học củagiáo đoàn. Và con đườngcủa tám sự hành trì chânchánh, bát chánh đạo vẫnlà con đường căn bản choviệc tu tập. Do đó kinh này

chúng ta phải học rất kỹlưỡng.

---o0o---

TRUNG ĐẠO

Trong kinh Chuyển PhápLuân, chúng ta cần nhấnmạnh vài điểm. Thứ nhất làBụt đã nêu ra giáo lý Trungđạo. Đây là một điểm cầnthiết để gỡ rối cho năm đệtử đầu tiên thoát khỏi quanniệm cố hữu là phải sốngkhổ hạnh thì mới tu tậpđàng hoàng được. Trướchọ vẫn nghĩ người nào

không khổ hạnh, người nàotu mà còn đang vui cười làkhông tu đàng hoàng. Bụtđã có kinh nghiệm về sự tukhổ hạnh với năm thầy kiarồi. Bụt thấy rằng cáchsống ép xác và khổ hạnhđó không đưa tới đâu cả.Và Ngài biết rằng nếp suytư của năm người bạn vẫncòn kẹt ở ý tưởng tự hànhxác, nên Bụt muốn giúp họthoát ra. Vì vậy, khi mở

đầu pháp thoại, Bụt nóirằng: ” Này các thầy, cócon đường trung đạo. Conđường trung đạo đó giúpchúng ta khỏi kẹt vào haithái cực. Thái cực thứ nhất,đắm mình trong dục lạc, thìđạo nghiệp không bao giờthành tựu được. Chỉ lohưởng thụ các dục lạc,chôn lấp cuộc đời trongtiền tài, sắc dục, danhvọng, ăn uống và ngủ nghê

(tài, sắc, danh, thực, thụy)là kẹt vào một cực đoan.Cực đoan thứ hai là ép xác,khổ hạnh, hủy hoại sứckhoẻ và năng lượng tinhthần của mình, cũng khôngthể thành đạo. Cho nênngười tu hành phải tránhxa hai cực đoan trên. Đógọi là trung đạo.”

---o0o---

TÍNH CÁCH NỀN TẢNG

Điểm thứ hai nên chú ýlà giáo lý về bốn sự thật vàvề bát chánh đạo có tínhcách nền tảng, phổ quát,bao trùm tất cả Phật pháp,vượt cả thời gian. Suốt 45năm hành hoá, giáo lý vềtứ diệu đế và bát chánhđạo tiếp tục được xiểndương như xương sống củađạo Bụt. Hồi Bụt sắp nhập

diệt, Ngài nằm dưới hai câysala, có một người tên làSubadha tới tỏ ý muốn trởthành đệ tử xuất gia củaNgài. Subadha tới năn nỉthầy A Nan. Thầy A Nannghĩ Bụt gần tịch diệt màcòn có người tới muốn xinxuất gia thì mệt cho Ngàiquá, thầy không muốn chovào. Trong khi thầy A Nanvà ông Subadha nói qua nóilại thì Bụt nghe thấy. Bụt

bảo thầy A Nan cho ông ấyvào, và Subadha được Bụtcho xuất gia. Subadha hỏi;“ Bạch Đức Thế Tôn, conmuốn biết các vị đạo sư nổitiếng đương thời tại cácnước Ma Kiệt Đà, hayKosala, các vị đó đã thậtchứng ngộ chưa ?” Chúngta nhớ rằng lúc đó thời giờcủa Bụt còn rất ngắn, cóthể chỉ mấy chục hơi thởnữa thôi, vậy mà ông ta lại

hỏi những câu như vậy.Bụt trả lời: “ Này Subadha,chuyện mấy ông đó có giácngộ hay không nó khôngquan trọng, vấn đề quantrọng là thầy có muốn giácngộ hay không? Nếu thầymuốn tu hành để giác ngộthì thầy phải thực tập conđường bát chánh đạo. Vì ởđâu có bát chánh đạo thì ởđó có tuệ giác và an lạc. “

Câu nói đó chứng tỏ bát

chánh đạo, giáo lý giảngtrong bài pháp thoại thứnhất, được nhắc lại trongpháp thoại sau cùng củaBụt. Bài pháp thoại cuốicùng rất ngắn, chỉ mấyphút trước khi Bụt nhậpniết bàn mà thôi. Cho nênchúng ta hiểu và nhớ rằngcon đường của tám sựhành trì chân chính, bátchánh đạo, là xương sốngcủa giáo lý đạo Bụt.

---o0o---

TÍNH CÁCH NHẬP THẾ

Điểm thú ba chúng ta đểý trong bài pháp thoại đầutiên là tính cách nhập thếcủa đạo Bụt. Trong bátchánh đạo có chánh ngữ,chánh nghiệp, chánhmạng,v.v.. Chánh ngữ tứclà sử dụng ngôn ngữ từ ái,trung thực. Chánh mạngtức là sử dụng các phươngtiện sinh sống chân chính,

không vi phạm đức từ bi.Nếu Bụt tính chỉ dạy chomột số người sống ở trongrừng, xa lìa thế tục, khôngcần nói chuyện với ai,không phải làm nghềnghiệp gì để sống ở đời, thìchắc Bụt không cần dạy vềchánh ngữ và chánh mạng.Nhưng Bụt đã giảng giáo lýchánh ngữ, chánh nghiệpvà chánh mạng. Nghĩa làgiáo lý này không phải chỉ

để giành cho mấy vị thầytu sống với nhau trên núi,giáo lý này là cho cả thếgian. Vì sống trong xã hộinên ta phải sử dụng ngônngữ, phải có nghề nghiệpsinh sống chân chính.Người xuất gia cũng phảicó phương tiện sinh sốngchân chính, là sự tu học, vàcông việc hoằng hóa, cứuđộ của mình. Đi bộ tronghình thức thiền hành để

xin ăn, đó là phương tiệnsinh sống và hoằng hóacủa người xuất gia. Ngườitại gia cũng phải có nhữngphương tiện sinh sống hợppháp, phù hợp với từ bi vàtrí tuệ. Bát chánh đạo cóchánh ngữ, có chánhmạng, chứng tỏ rằng đạoBụt là để dạy cho tất cảmọi người trong xã hội. Vànhư vậy đạo Bụt là đạo đivào cuộc đời, đạo nhập

thế, chứ không phải là đạocủa người chán đời, từ bỏcuộc đời. Đó là những điềuta phải thấy được trongKinh Chuyển Pháp Luân,bài pháp thoại đầu tiên củaBụt.

---o0o---

NGHỆ THUẬT NGHEPHÁP THOẠI

Khi học Kinh chúng taphải cẩn thận lắm. Chúngta phải dùng trí tuệ, dùngkinh nghiệm, dùng khổ đaucủa chính ta để học, chứđừng dùng trí năng(intellect) mà thôi. Trí năngmà chúng ta thường dùngđể học ở các trường trunghọc, đại học, nếu tiếp tục

đem dùng thì không hiểuđược Kinh. Chúng ta phảiđể cho lời Kinh thấm sâuvào trong tâm thức thì mớicó thể thâm nhập kinh tạngđược. Nghe pháp thoại làtu tập. Có người nghĩ rằngnghe pháp thoại là học giáolý, còn thực tập là việckhác để làm sau. Sự phânbiệt đó không đúng. Nóipháp thoại cũng vậy. Cónhững người giảng pháp

nhưng không nói từ nhữngkhổ đau có thật, từ cácđiều chứng đắc, từ kinhnghiệm riêng của chính họ.Những bài pháp thoại nếuchỉ hoàn toàn dùng trínăng, chỉ gồm kiến thứcsách vở, thì người nghecũng chỉ tiếp nhận bằng trínăng của họ mà thôi. Mộtngười nói pháp thoại chânthật phải nói từ kinhnghiệm của mình, từ khổ

đau của mình, từ tuệ giáccủa mình. Nói như vậy cóthể khơi động những hạtgiống khổ đau, những kinhnghiệm sống, những hạtgiống tuệ giác có sẵn trongngười nghe. Người nghecũng phải nghe bằngphương pháp đó. Không chỉdùng đến trí năng. Ngườinghe phải để lời pháp thoạinhư hạt mưa rơi xuống vàthấm vào mạch đất tâm

của mình. Lời pháp thoạikhơi mở những khổ đau,kinh nghiệm, và các hạtgiống nơi mình. Mưa xuânnhẹ hạt đất tâm ướt, hạtđậu năm xưa hé miệngcười. Hạt đậu năm xưa tứclà những hạt giống của khổđau, của tuệ giác, của kinhnghiệm. Cho nên tại LàngHồng, chúng ta ngồi nghepháp thoại như một phépthực tập, chứ không phải

dự một lớp học lý thuyết. Vìnếu chúng ta biết nghe,biết phơi mở mảnh đất tâmcủa mình cho pháp thoạithấm vào như những giọtmưa, thì những hạt giốngcủa kinh nghiệm, của khổđau và của tuệ giác sẽđược tưới tẩm. Chúng ta cóthể thấy, có thể đượcchuyển hoá ngay trong khinghe. Trong thời của Bụtđã có những người biết

nghe như vậy, nên đượcchuyển hoá, đạt tới giácngộ ngay trong khi nghepháp. Vậy chúng ta khôngnên nghĩ rằng nghe phápthoại là học lý thuyết, saukhi nghe lý thuyết rồi mớibắt đầu tu.

Nghe lại bài pháp thoạiđầu tiên của Bụt ta thấy bađặc tính nêu trên rất rõ.Thứ nhất là Bụt đưa ra conđường trung đạo. Tu học

không phải là do ép xác màthành công. Tu học cũngkhông phải hưởng thụ dụclạc. Nét thứ hai là giáo lývề bốn sự thật mầu nhiệmvà con đường của tám sựhành trì chân chính có tínhcách vượt thời gian, baotrùm tất cả đạo Bụt. Và nétthứ ba là giáo lý đạo Bụtngay từ đầu đã có tínhcách nhập thế, áp dụngcho tất cả mọi người. Và

qua những đặc tính đó,chúng ta thấy được tấmlòng từ bi của Bụt. Bài phápthoại này chứng tỏ Bụt đãquán chiếu, đã thấy rõ tâmý của năm người bạn cũ,nên Ngài nói rất sát vớitâm lý của họ. Lòng từ biấy chúng ta thấy rất rõtrong bài pháp thoại này.Tính cách khế cơ của giáopháp, chúng ta cũng thấyngay trong bài pháp thoại

này. Cố nhiên Bụt thấynhững hạt giống tiềm ẩntrong lòng năm người đệ tửđầu tiên, cho nên khi Ngàinói Ngài biết rằng cơn mưachánh pháp sẽ thấm vàotâm họ.

---o0o---

KHỔ VÀ LẠC

Học mà không cẩn thậnchúng ta có thể có khuynhhướng lý thuyết hóa giáopháp của Bụt. Lý thuyếthóa giáo pháp là một điềukhông có lợi cho đạo, chobản thân mình, hay chongười khác. Rất nhiềungười trong chúng ta thíchlý thuyết hoá. Chúng tamuốn chứng minh giáo lý

này là đúng, là hay, là chânlý, chứ không thao thức tìmhiểu và hành trì giáo lý ngõhầu đem lại an lạc chomình và cho người. Chúngta chỉ muốn làm những nhàtruyền giáo. Chúng ta chỉmuốn khoe với người khácrằng ta có một tôn giáo rấtđặc biệt, rất hay ho; rồi tìmmọi cách để chứng minhrằng tất cả những điều Bụtnói đều là chân lý tuyệt đối

cả. Ví dụ Bụt nói sự thậtthứ nhất là khổ. Ta bèndùng tất cả tài năng củamình, ngôn ngữ của mìnhđể chứng minh rằng tất cảđời này đều là khổ hết. Vàcứ thế, tốn biết bao nhiêugiấy mực, bao nhiêu thờigiờ để chứng minh một sựthật mà Bụt không cầnchứng minh, là cuộc đờinày có khổ. Nhưng đời cókhổ mà cũng có vui. Bụt

cũng nói có khổ thọ và cólạc thọ. Các lý thuyết giamới tìm cách chứng minhthêm rằng cái lạc thọ đóchẳng qua chỉ là khổ thôi.Khuynh hướng muốn giảithích, muốn chứng minh,biện luận và bênh vực nàynằm trong tất cả chúng ta,và nhiều thế hệ liên tiếp đãlàm công việc lý thuyết hoáđó.

Có sự phân biệt ba loại

khổ là khổ khổ, hoại khổ vàhành khổ. Có người khônghiểu chữ khổ khổ, nói rằngđã khổ rồi lại chồng chấtthêm cái khổ nữa, cuộc đờichỉ có khổ thôi, không có gìlà niềm vui nữa. Thực rađây chỉ là cách phân loại cóthể giúp ta dễ tìm cănnguyên của khổ. Loại đầutiên, khổ khổ (duhkhaduhkhata) có nghĩa là mộtcảm thọ khó chịu

(unpleasant feeling). chữHán là khổ thọ. Như đaurăng, cảm giác đau nhức vìrăng hư, hoặc khi bị ngườita chọc giận, chúng ta đỏmặt tía tai, tức muốn vỡngực, đó là những khổ thọ.Trời lạnh quá mà không cóđồ ấm, không có lò sưởi, tarun lên cầm cập, cảm thọđó là một khổ thọ. Khổ thọlà loại khổ thứ nhất, khổkhổ.

Loại khổ thứ hai là hoạikhổ (viparunamamduhkhata). Hoại khổ nghĩalà có những thứ vốn khôngkhổ, nhưng khi tiêu hoại thìsẽ tạo ra khổ. Ví dụ lá gancủa ta, bây giờ không cóbệnh, nhưng thế nào cũngsẽ yếu, cũng sẽ già, cũngsẽ mất khả năng làm tiêuchất cholesterol, thì lá ganđang hàm chứa hoại khổ.Từ ý tưởng này người ta dễ

đưa tới những cách nhìn biquan. Những thứ bây giờtốt cách mấy cũng mangsẵn mầm khổ ở trong, vì đócũng là hoại khổ. Bây giờanh cười đó, anh vui đó,nhưng một ngày kia anhcũng khóc, cho nên nỗi vuicủa anh không có thật, chỉnỗi khổ có thật mà thôi. Đógọi là hoại khổ. Tất cả cácpháp có sinh có diệt, chonên khổ là tính chất phổ

biến của vạn pháp. Thứ ba là hành khổ

(samskara duhkhata).Hành là các hiện tượng kếttập mà thành, dịch tiếngAnh là formation. Chúng tađã học “chư hạnh vôthường” (all formations areimpermanent). Vô thường,thay đổi thì thế nào cũngđưa tới sự tan rã, vì vậynên khổ. Trong các hành,các hiện tượng, đều chứa

sẵn hạt giống của khổ đaucả, đó gọi là hành khổ.

Cắt nghĩa như vậy thìngười ta thấy tất cả đều làkhổ, và những thứ chúngta gọi là lạc, là không khổ,đều không có thật. Cáchgiải thích đó đem một đámmây u ám che phủ cả giáolý tứ diệu đế. Khổ bao trùmtất cả. Nhưng nếu đem bóđuốc của đạo lý duyên khởimà soi chiếu, thì chúng ta

thấy thế nào ? Ta sẽ thấyrằng khổ cũng là một hiệntượng được tập thành,được kết tạo bởi những thứkhông phải là khổ. Trongnhững thứ đó tất nhiên cólạc. Chúng ta đã biết, nếukhông có bên trái thì khôngcó bên mặt, nếu không cótrên thì không có dưới, đólà lý duyên khởi. Làm saochúng ta có thể công nhậnchỉ có mặt khổ thôi, và bỏ

mặt không khổ ? Nguyên lýduyên khởi sửa chữa nhậnthức sai lầm này. Khổ cũngdo duyên sinh. “Thử hữutức bỉ hữu, thử vô tức bỉvô”, nếu không hề có cáikhông khổ thì làm sao cócái khổ ? Nếu không cóngày thì làm sao có đêm ?Nếu chưa bao giờ biết ấmthì ta biết thế nào là lạnh ?Chưa bao giờ no cả thì làmsao biết thế nào là đói ? Vì

vậy sự có mặt của khổchứng tỏ có tình trạngkhông khổ. Đó là giáo lýduyên khởi, rất đơn sơ vàrõ ràng.

Hơn nữa, sau khi nói sựthật thứ nhất là khổ. Bụt lạinói sự thật thứ ba là Diệt.Diệt là sự vắng mặt củakhổ đau, tức là không khổ.Tại sao người ta lại muốnbảo hoàng hơn vua, và nóitất cả chỉ có khổ thôi ? Sự

thật thứ ba là hết khổ, tứclà an lạc. Bụt có nói về anlạc rất nhiều. Ngài nói tớihiện tại lạc trú, nghĩa là trútrong an lạc ngay ở đây,ngay giờ phút hiện tại. Đólà một lời tuyên bố rấtmạnh mẽ. Cho nên chúngta phải dẹp bỏ khuynhhướng tìm cách lý luận,chứng minh tất cả chỉ làkhổ, là một điều Bụt khôngchủ trương. Bụt chỉ muốn

nói rằng ta phải công nhậnsự có mặt của những khổđau, phải tiếp xúc trực tiếpvới những đau khổ, phảiquán chiếu chúng thì mớitìm ra đường thoát. Bụtkhông bao giờ nói rằng:”Tất cả đều là khổ, anhkhông có đường thoát !”

Về sự thật thứ nhất, Bụtnói khổ cần được nhậnthức, cần phải được côngnhận. Đây không phải chỉ

là một lời diễn tả thực tại,mà chính là một ánh đuốcsoi đường. Kinh ChuyểnPháp Luân nói: đây là khổ,cái này là khổ. Nghĩa làphải nhận diện cái khổ.Đây là một lời khuyên thựctập chứ không phải là mộtlý luận. Nếu anh khổ màkhông nhận diện được thựctrạng đau khổ thì anh làmsao đi xa hơn được. Nếuanh bị ho lao mà không

biết rằng anh có cái khổ holao thì bệnh lao sẽ càngtrầm trọng. Vì vậy, việc đầutiên là phải nhận thức tìnhtrạng khổ của anh. Nỗi khổcủa anh là nỗi khổ nào,anh phải nhận diện. Ngườisay thường nói rằng :” Tôiđâu có say!” Người đanggiận thì nói: “Tôi đâu cógiận !” Thái độ thôngthường của chúng ta lànhư vậy. “Việc gì đâu mà

tôi phải giận ? Tôi như thếnày mà anh nói tôi say à ?”Thường thường chúng tacũng không mấy ai côngnhận nỗi đau khổ củamình. Muôn nhận diện khổđau chúng ta phải sử dụngnăng lượng của chánhniệm. Chúng ta phải sửdụng tuệ giác. Chúng taphải nhờ đến tăng thân.Chúng ta phải biết nươngvào thầy, vào bạn và vào

sự quán chiếu của chúngta, để có thể nhận diệnniềm đau, nỗi khổ củachúng ta. Phải biết đó làniềm đau, nỗi khổ nào. Đólà hành động đầu tiên đểchuyển bánh xe pháp.

---o0o---TAM CHUYỂN

Đối với mỗi sự thật có babước hành động; trongkinh gọi là tam chuyển.Thứ nhất là thị chuyển,

nghĩa là nhận diện cái khổ:đây đích thực là cái khổcủa tôi! Nếu muốn giúp đỡmột người bạn, ta nói: “đâyđích thực là cái khổ củaanh. Anh nhìn lại xem cóphải không?” Công việc đầutiên của bác sĩ là chỉ chobệnh nhân biết anh ta cóbệnh. Và bệnh nhân phảicông nhận anh ta có bệnhthì bác sĩ mới có thể cộngtác được. Không phải tự

dưng mà nhận diện đượccái khổ. Phải có kiến thức,phải có kinh nghiệm, phảithực tập. Phải lắng nghe,phải nhìn kỹ thì mới nhậndiện được cái khổ thật củamình.

Hành động thứ hai làkhuyến chuyển, nói rằng:nỗi khổ này tôi muốn đượcliễu tri. Liễu tri là hiểuthấu. Ta biết rằng mình cóchứng bệnh đó rồi, cần

phải thấy rõ bản chất củabệnh. Hành tướng củabệnh như thế nào? Bệnhnặng tới cấp độ nào rồi?Căn bệnh phát tác buổisáng như thế nào? Buổitrưa như thế nào? Buổichiều như thế nào? Tronggiấc ngủ bệnh phát hiện rasao? Đó là liễu tri về cáikhổ. Đã nhận diện rồinhưng phải tìm hiểu rõhơn. Đó là hành động thứ

hai để bánh xe pháp quaythêm, gọi là nhị chuyển.

Và thứ ba là chứngchuyển, là chứng nghiệmrằng cái khổ này đã đượcliễu tri. Chứng ở đây cónghĩa là đã tu tập, đã thấyđược, đã liễu tri được cáikhổ. Chuyển thứ nhất đưatới cái chuyển thứ hai,chuyển thứ hai đưa tới cáichuyển thứ ba.

Tóm lại, đối với sự thật

thứ nhất ta phải đi qua bagiai đoạn hành trì. Giaiđoạn hành trì đầu tiên lànhận diện. Giai đoạn hànhtrì thứ hai là phải phát tâmsâu sắc muốn hiểu, muốnchuyển hóa. Và thứ ba làhiểu được bản chất, hànhtướng của niềm đau khổ.Đó là tam chuyển.

Đối với sự thật thứ hai làkhổ tập, cũng có tamchuyển. Trước hết là thực

tập nhận diện nhữngnguyên do xa gần đã đưatới khổ. Phải quán chiếumới thấy được các yếu tốkết tập. Có thầy có bạngiúp đỡ thì ta quán chiếuđược rõ hơn. Đây là sựhình thành của khổ đau: vìtôi ăn, tôi uống món đó, vìtai tôi nghe tiếng đó, mắttôi nhìn ngắm cái đó, tôihấp thụ những thực phẩmđó hàng ngày, nên bây giờ

tôi có căn bệnh này, niềmđau khổ này. Phải thấy đâylà một việc thực tập.

Khuyến chuyển tức làphát khởi tâm niệm đoạntrừ những căn nguyên trên.Tôi biết thân thể tôi bệnhhoạn đau đớn như vậy là vìtôi đã ăn như vậy, đã uốngnhư vậy, đã ngủ như vậy,đã làm việc như vậy. Bâygiờ phải ngưng đừng ănnhư vậy, đừng uống như

vậy, đừng sống đời sốnghàng ngày theo kiểu đónữa. Tập này cần phảiđoạn, đó là khuyến chuyểncủa sự thật thứ hai. Nếuước muốn đó không đủmạnh thì không bao giờthực hiện được chuyện diệtkhổ. Ý muốn tiêu diệt mầmmống của đau khổ phải rấtmạnh. Phải cương quyếtchấm dứt. Tiếp theo, chứngchuyển là thực chứng Tập

này đã được đoạn. Diệt cũng có ba chuyển.

Diệt là sự vắng mặt củađau khổ, tức là hạnh phúc,là xác nhận sự có mặt củaan lạc. Trước đây, ta khôngmang nỗi đau khổ mà tađang mang bây giờ. Chungquanh ta có những ngườikhông mang nỗi đau khổnày. Đó là xác nhận cótrạng thái không bệnh, cótình trạng giải thoát, an

lạc, có hạnh phúc. Nếukhông nhận diện được nỗikhổ thì ta không có nănglực diệt khổ. Người mắcbệnh nhức đầu, biết xácnhận mình có đau đầu, đólà sự thật thứ nhất. Rồi xácnhận nguyên do vì saomình bị nhức đầu là sự thậtthứ hai. Xác nhận rằng cótình trạng không đau đầuchính mình đã hưởng trongquá khứ và mình sẽ được

hưởng trong tương lai nếumình chịu chữa bệnh, xácnhận có những ngườikhông đau đầu xung quanhmình đó là sự thật thứ ba.Sự an lạc này, sự thật vềdiệt này, cần phải đượcchứng, cần phải được thựchiện. Tôi muốn trở lại trạngthái an lạc cũ, tôi muốnsống trong trạng thái an lạcnhư anh, vì anh đangkhông có căn bệnh như tôi,

đó là khuyến chuyển. Vàthứ ba, chứng chuyển, làtrạng thái diệt bệnh đãđược chứng nghiệm. Đây,tôi đã đạt tới trạng thái anlạc rồi, tôi không còn đauđầu nữa.

Và Đạo cũng có bachuyển. Chuyển thứ nhấtlà nhìn thấy đây là conđường, đây là phương pháp diệt khổ. Xác nhận cómột con đường, một

phương pháp, nhận rõ conđường đó và phương phápđó giúp cho ta thoát khổđau và đạt tới an lạc.Chuyển thứ hai là đạo nàycần được tu tập, đó làkhuyến chuyển. Thao thức,ước muốn thực tập, vì tabiết rằng chỉ có thực tậpmới đưa tới chuyển hóa.Không thể cầu một đấngthiêng liêng nào tu hộ chomình chuyển hóa, ta phải

tự mình tu. Nếu muốn tớithì ta phải đi bằng hai châncủa ta. Thứ ba là tu chứngđạo. Đạo đã thực tập rồi thìcố nhiên diệt đã chứng, tậpđã đoạn và khổ đã liễu tri.

Trong bài pháp thoại đầutiên của Bụt, chúng ta thấyngay đạo Bụt không phải làmột tôn giáo thờ cúng.Không cầu xin một đấngthiêng liêng nào ban hạnhphúc và cởi bỏ khổ đau cho

mình, ta phải tự đi bằnghai chân ta trên con đườngdiệt khổ. Mỗi diệu đế có bahành động, nhân với bốnsự thật thành mười hai. Gọilà Tam chuyển và Thập nhịtướng.

Bụt nói với năm vị đệ tửrằng: “ Các thầy, ngày xưakhi tôi chưa rõ diện mụccủa khổ, tập, diệt và đạo,thì tôi chưa nói tôi là ngườihoàn toàn giác ngộ. Nhưng

giờ đây, tôi đã nhận rõđược diện mục của khổ, tôiđã liễu tri khổ. Tôi đã nhậndiện được tập, tôi đã đoạntrừ tập. Tôi đã nhận diệnđược diệt, tôi đã chứngđược diệt. Tôi đã nhận diệnđược đạo, tôi đã tu thànhđạo. Bây giờ tôi mới nói tôilà người chứng ngộ.” Đó làmột câu trong Kinh TamChuyển Pháp Luân. Phật lạinói: ” Này năm thầy khất

sĩ, vì tôi có thể thấy đượcbằng thực chứng bachuyển và mười hai tướngtrong bốn sự thật này, cáithấy và sự tu chứng đó đãđem lại trí tuệ, đem lại ánhsáng, cho nên tôi mớituyên bố trước tất cả cácchư thiên, các loài ma, cácbậc sa môn, các vị bà lamôn trong tất cả các thếgian, là tôi đã diệt hếtphiền não và đã được giải

thoát, chứng ngộ quả vịgiác ngộ hoàn toàn.” Câunói đó cũng ở trong KinhTam Chuyển Pháp Luân. Tacó thể thấy ban đầu năm vịđệ tử không tin Bụt đã giácngộ, nhưng sau họ phải tinrằng Bụt đã giác ngộ vì Bụtđã nhận thức sâu sắc vềbốn diệu đế. Không phảiNgài nhận thức bằng trínăng, mà bằng kinhnghiệm và thực chứng, vì

Ngài đã đi qua tam chuyển,thập nhị tướng.

Muốn giảng về tứ diệuđế, chúng ta cũng phải trảiqua tam chuyển và thậpnhị tướng. Như vậy thìngười nghe không nhữngtin ngay mà còn có thể giácngộ ngay. Câu này đượclập lại hai lần: “ Này quý vị,khi tôi chưa thấy biết thựcsự tam chuyển và thập nhịtướng của bốn sự thật thì

tôi chưa bao giờ nói rằngtôi giác ngộ hoàn toàn.Nhưng giờ đây tôi đã thấybiết thực sự tam chuyển vàthập nhị tướng của bốn sựthật, cho nên tôi mới tuyênbố trước tất cả mọi loàirằng tôi là bậc giác ngộhoàn toàn.” Thấy biết thựcsự là một câu trong Kinh,như thực tri kiến. Tri làbiết, kiến là thấy. Biếtkhông phải bằng trí năng,

mà biết bằng kinh nghiệm,biết bằng cái thấy củamình. Understanding andseeing things as they are,gọi là như thực tri kiến.Như thật là yathabhutam.

---o0o---

TỨ DIỆU ĐẾ LÀ PHÉPTHỰC TẬP

Tứ diệu đế không phải làmột lý thuyết, tứ diệu đế làmột công trình thực tâp.Khi chúng ta nói: “Cái khổcó thật”, chúng ta khôngđưa ra một lời tuyên bốsuông. Đây là cái khổ, đâylà hành tướng của cái khổ.Cái khổ này cần phải đượcnhận diện, cái khổ này cần

phải được liễu tri. Cái khổnày tôi muốn thấy rõ vàhiểu rõ bản chất, nội dungvà hành tướng của nó. Cáikhổ này tôi đã thấy rõ, tôiđã thấy được hành tướng,nội dung và bản chất củanó. Đó là những bài thựctập chứ không phải lànhững lời tuyên giảng. Nếukhông cẩn thận, chúng tasẽ chỉ lập lại những lời nóisuông, chúng ta có thể sẽ

nẩy sinh ý muốn chứngminh và lý luận rằng trongđời tất cả đều là khổ. Việcđó tốn thì giờ, tốn cả cuộcđời chúng ta, và phí côngBụt dạy.

Sự thật thứ nhất, khổđế, là một phép thực tập.Sự thật thứ hai, tập đế, làmột phép thực tập. Sự thậtthứ ba, diệt đế, là mộtphép thực tập. Sự thật thứtư, đạo đế, là một phép

thực tập. Và Bụt đã thựctập qua ba chuyển và mườihai tướng cho nên Bụt nóibài pháp thoại này với tấtcả sức mạnh của mộtngười giác ngộ.

Trong một Kinh khác,Kinh Tập Sanh, Bụt nói nhưsau: “Cái gì đã xảy ra chota, nếu ta quán chiếu sâusắc vào tự thân nó, là ta đãbắt đầu đi trên con đườnggiải thoát.” Câu này có

nghĩa là khi ta nhận diệnkhổ, khi thấy được khổ tậprồi, là con đường đưa tớian lạc bắt đầu. Khổ cóchứa đựng tập, khổ chứađựng diệt, và khổ chứađựng đạo. Đó là nguyêntắc tương tức ta phải dùngvào bài học tứ diệu đế.

Đạo Bụt nói tới khổ,duhkha, nhưng chữ khổ nóitới trong đạo Bụt khônggiống ý niệm khổ những

người khác nói. Vì cái khổBụt nói liên hệ tới tập, diệtvà đạo. Có thể nhiều tôngiáo và truyền thống kháccũng nói tới khổ. Nhưngnghĩa chữ khổ họ nói tớicũng không cùng nghĩa vớichữ khổ trong đạo Bụt. Nếukhông hiểu gì về tập, diệtvà đạo thì ta chưa hiểuđược chữ khổ mà Bụt nóiđến. Đó là nguyên tắctương tức phải nắm vững

trong khi học giáo lý. Khigiảng dạy về khổ đế màkhông làm cho người tathấy được trong khổ đế cóchứa đựng hạt giống củadiệt, của đạo và của tậpđế, thì cái khổ đó khôngphải là cái khổ mà Bụt nóiđến. Ta phải dùng ngọnđuốc nhân duyên soi vàođể hiểu được giáo lý chânthật của Bụt.

Chúng ta phải hiểu rằng

khổ đế được trình bàytrong quá trình tu tập vàchuyển hóa chứ không phảilà để than thở. Rất nhiềukinh điển như Kinh TậpSanh đã nói rõ, là diệt vàđạo nằm sẵn trong sự quánchiếu về khổ và khổ - tập.Một sự thật chứa sẵn đủ basự thật kia, hiểu như vậymới đúng nguyên tắcduyên khởi của đạo Bụt.Ngày xưa khi còn trẻ, tôi

nói rằng tứ đế là nguyêntắc của sự thực tập, theonguyên tắc trị liệu của ykhoa. Điều đó đúng. Nhưngnay tôi thấy tứ diệu đếkhông phải chỉ là nguyêntắc của sự thực tập. Tứdiệu đế là bản thân của sựthực tập.

NHỊ ĐẾChúng ta mới chỉ dùng

ngọn đuốc duyên khởi đểsoi sáng bốn sự thật. Còn

ngọn đuốc thứ hai nữa lànhị đế. Những điều chúngta vừa nói ở trên về tứ diệuđế nằm trong phạm vi tụcđế. Đó là lãnh vực của sựthật tương đối, trong đó cókhổ, có lạc, trong đó có ýtưởng, khái niệm và ngôntừ được sử dụng. Đứngtrên phương diện chân đếthì chúng ta phải hiểu tứdiệu đế cách khác. Trongthế giới của sự thật tuyệt

đối thì không có khổ màcũng không có lạc. Nói cáchkhác, cái vui của chân đếkhông phải là cái vui củatục đế. Nhưng chúng ta đãbiết chân đế không tráingược với tục đế. Khi thựctập trong phạm vi tục đếmột cách sâu sắc rồi, ta sẽthấy chân đế tự nhiên hiểnlộ.

Trong phạm vi tục đế, sựthực có giá trị tương đối.

Khổ là ngược lại với vui, cáivui đó có thể trở lại thànhcái khổ, rồi khổ đó trở lạithành vui,v.v.. Trong phạmvi tục đế, chúng ta thườngnói sinh ra là khổ, già làkhổ, chết là khổ, thươngnhau mà không được gầnnhau là khổ, ghét nhau màcứ phải nhìn mặt nhau mỗingày là khổ, đó là nhữngcách diễn tả về cái khổ.Nhưng đó là thuộc lãnh vực

tục đế. Chúng ta nên nhớtục đế chỉ là những sự thậtcó giá trị tương đối. Ví dụsinh ra là khổ. Đó là một sựthật khi chúng ta nhìn vàocuộc đời một con người từkhi sinh ra cho đến khichết. Nhưng ngược lại, tacũng thấy khi một ngườimẹ sinh con ra thì cả nhàhọ đều mừng vui. Khi mộtngười như là Siddhata đượcsinh ra là cả hoàng cung

làm lễ ăn mừng. Như vậythì sinh cũng có thể là vuichứ không phải chỉ là khổvà sinh nhật vốn là mộtngày vui. Trong phạm vitục đế, tùy theo cách nhìncủa chúng ta mà một hiệntượng được nhận thức làvui hay là khổ.

Trời lạnh có thể làmchúng ta bị cảm, chúng takhổ, chúng ta chết, thì tanói lạnh là khổ. Nhưng nếu

chúng ta biết đốt lò sưởi,biết cách mặc áo cho ấm,thì không khí lạnh kia sẽtrở thành dễ chịu, có thểlàm cho ta vui. Cũng mộtcâu nói kia mà người nàynổi sung, còn người khácmỉm cười, thì không phảicâu nói đó gây khổ, màcách tiếp nhận làm cho takhổ hay không khổ. Thànhra khổ không phải chỉ lànhững thực tại khách quan

mà còn là những thực tạichủ quan. Có những điềuchúng ta cho là khổ nhưngngười khác không coi làkhổ. Có những điều chúngta cho là vui nhưng ngườikhách không cho là vui. Đólà phạm vi của tục đế, củasự thật tương đối.

Đứng trong phạm vituyệt đối, cái vui và cái khổcó một kích thước khác. Vídụ hai con gà sắp bị nhốt

trong lồng để đem làm thịt.Ở trong lồng, hai con đangtranh nhau những hạt ngô,hạt lúa. Con này nói vớicon kia:” Ăn cái hạt lúa nàyngon hơn. hạt bắp này hôiquá.” Hai anh bàn nhau cáigì là vui, cái gì là khổ,không biết cái khổ thật sựcủa cả hai là sắp bị cắt tiết.Mà đối với một con gà thìsự kiện không bị đem ralàm thịt là niềm vui lớn

nhất. Triết lý về khổ vuicủa hai con gà nằm tronggiới hạn tương đối. Chúngta nhìn từ quan điểm khácđể thấy được cái mà haicon gà không thấy. Thoátra khỏi lồng, không bị làmthịt, đó mới là niềm vuithật sự.

---o0o---

TỊCH DIỆT.

Chúng ta đọc lại nhữngcâu kệ:

chư hạnh vô thườngthị sinh diệt phápsinh diệt diệt dĩtịch diệt vi lạc Các hiện tượng đều là vô

thường, đều là những hiệntượng có sinh và có diệt.Khi cả sinh và diệt đềuđược diệt hết, thì trạng thái

tịch diệt đó là niềm an lạcchân thật. Trong thế giới cósinh diệt, trong hiện tượnggiới, thế giới của tích môn,sinh là một niềm vui, diệttạo ra khổ đau.

Nhưng trên quan điểmchân đế, khi cả sinh và diệtđều biến mất thì cảnh tịchdiệt này mới là niềm vuiđích thực. Chữ diệt trongcặp đôi sinh diệt chắc chắnkhông cùng nghĩa với chữ

diệt trong tịch diệt. Cái diệtcủa chân đế vượt ra ngoàicả sinh lẫn diệt, khác cáidiệt trong phạm vi tục đế.Nên chữ diệt ở trong chânđế không cùng một nghĩanhư chữ diệt trong tục đế.Trong phạm vi chân đế, đôikhi ta không thể dùng ngônngữ thông thường. Điềunày rất quan trọng, chúngta phải thấy rõ.

Tâm Kinh Bát Nhã nói

không khổ, tập, diệt, đạo.Kinh Tam Chuyển PhápLuân nói có khổ, tập, diệt,đạo. Tâm Kinh nói ngượclại điều Kinh Tam ChuyểnPháp Luân nói vì Tâm Kinhđứng trên bình diện chânđế mà nói. Như vậy TâmKinh không đối nghịch vớiKinh Tam Chuyển PhápLuân. Kinh Tam ChuyểnPháp Luân nói trong phạmvi tục đế, nhưng khi ta

thực tập sâu sắc thì cũngnhìn thấy như Tâm Kinh, làkhông có khổ, tập, diệt,đạo.

Chúng ta hãy nhớ khổ làmột cái tướng, một pháp,mà tất cả các pháp tướngđều có tính vô thường vàvô ngã. Hiện tượng khổkhông thể có nếu không cóhiện tượng tập, không cóhiện tượng diệt, hiện tượngđạo. Chúng ta biết rằng cái

khổ nói tới trong đạo Bụthàm chứa tập, diệt và đạo.Nếu không có tập, diệt vàđạo thì khổ cũng không có.Cho nên Tâm Kinh đã nóicái khổ tự nó không có,nghĩa là không có cái khổnhư là một thực tại độc lậpvới diệt, với tập và vớiđạo.

Chúng ta hãy nhìn bônghoa. Bông hoa này khôngthể có mặt nếu không có

ánh sáng mặt trời, đámmây, cơn mưa và trái đất.Mặt trời, đám mây, trái đấtvà tâm thức của chúng tađều có trong bông hoa này.Bông hoa riêng biệt, độclập, chính nó không thể có,nên nói là không. Khi nóikhông khổ, tập, diệt, đạo làTâm Kinh nói trên bình diệnchân đế.

Nếu chúng ta thực tậpsâu sắc bài học trong tục

đế thì tự nhiên sự thậttrong chân đế hiện ra. Nếuthực tập sâu sắc tamchuyển và thập nhị tướngcủa tứ diệu đế thì ta cũngthấy được sự thật nói trongKinh Bát Nhã: Không khổ,tập, diệt, đạo, không trícũng không đắc vì khôngcó sở đắc.

Đã nhìn rõ về chữ khổnhư vậy, thì hiểu diệt cũngnhư vậy. Đứng trên bình

diện chân đế thì cái diệttrong tịch diệt không phảichỉ là sự vắng mặt của cáikhổ tương đối mà cũng làsự vắng mặt cả cái vuitương đối. Thực tập sâu xathì cái diệt nói trong tứ diệuđế là cái diệt vượt thoát racả khổ và không khổ. Diệtđó là tịch diệt, không phảichữ diệt đối lại với chữ sinhtrong câu thứ hai, mà làsự vắng mặt của cả hai cái

sinh và diệt. Tịch diệt vi lạclà chân đế.

Khi học tứ diệu đế vàgiảng giải tứ diệu đế,chúng ta có thể bắt đầubằng tục đế. Rồi trong quátrình tu học và giải bày,chúng ta từ từ đi sangphạm vi chân đế. Mà chânđế với tục đế tiếp nối vớinhau, chứ không phải tráingược nhau. Nếu ta thấycó chống đối, có mâu

thuẫn, là tại vì chúng tachưa thấy được tính cáchnhất quán của tục đế vàchân đế.

Học tứ diệu đế mà dùngđạo lý duyên khởi và nhị đếsoi sáng thì ta sẽ không đilầm đường. Đây là phươngpháp học mới, dù đã truyềnlại từ ngàn xưa, mộtphương pháp rất cần thiết.Sau này học về bát chánhđạo, ngũ căn, ngũ lực, thất

bồ đề phận ta cũng sẽ họctheo phương pháp đó. Tôiđã học phương pháp này từnhững lời Bụt dạy. KinhTạp A Hàm S.N.5, 436. gọilà Gavampati Sutra, kểchuyện một số vị khất sĩđang nói với nhau rằng: “Người nào thấy được sâusắc sự thật về khổ thì cóthể thấy luôn sự thật vềtập, về diệt, về đạo.” Khithầy Gavampati nghe như

vậy thì thầy xác nhận rằng:“Này các thầy, chính tai tôinghe đức Thế Tôn nói: aithấy rõ được cái khổ thìthấy luôn cả tập, cả diệt, cảđạo. Ai thấy rõ được tập thìthấy cả khổ, diệt và đạo. Aithấy rõ được đạo thì thấyđược khổ, tập và diệt.”

Kinh đó chứng tỏ rằngduyên khởi là phương phápta phải sử dụng trong suốthành trình học hỏi và tu

tập. Nếu người ta hỏi trongđạo Bụt có nói về khổ,nhưng cái ý nghĩa về khổnhư thế nào thì quý vị biếtcâu trả lời rồi. Không hiểu ýnghĩa của tập, diệt, đạo thìkhông hiểu được ý nghĩachữ khổ trong đạo Bụt. Đócũng gọi là phương pháptương tức.

---o0o---

04 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ tưHôm nay là ngày mùng 2

tháng 12 năm 1993, chúngta ở tại Xóm Thượng vàchúng ta học tiếp về tứdiệu đế.

Trong tiếng Hán - Việtkhổ nghĩa là đắng, là khôngngọt. Như vậy, hạnh phúcđược so sánh như vị ngọt,

khổ đau như vị đắng.Nhưng giữa ngọt và đắngcòn có trạng thái trungtính, không đắng cũngkhông ngọt. Tam thọ là khổthọ, lạc thọ và xả thọ; xảthọ là không khổ cũngkhông lạc. Đắng khôngnhững là không ngọt màcũng có nghĩa là khôngđược trạng thái trung tínhnữa. Vậy thì khổ có nghĩalà không lạc mà cũng

không xả. Trong tiếng Phạnchữa duhkha cũng có nghĩalà không dễ chịu, khôngbình thường. Tiếng Anh cóthể dịch là ill –being. Ill –being có nghĩa là trạng tháibế tắc, không dễ chịu.Ngược lại là well – being,tức là trạng thái trong đó tacảm giác thư thái, nhẹnhàng, dễ chịu.

---o0o---

NIỀM VUI TƯƠNG ĐỐI

Chúng ta phải sử dụngnguyên tắc nhị đế vàduyên khởi để học hỏi vềtứ diệu đế. Trong bước đầutu học chúng ta đi vào quangưỡng cửa tục đế. Càngquán chiếu và tiếp xúc sâuxa với sự thật tương đối, sẽtới lúc chúng ta tiếp xúc vớichân đế. Trong tục đế, khổđối lập với vui. Như vậy,

công nhận sự có mặt củakhổ cũng là công nhận sựcó mặt của vui. Theothuyết duyên khởi, thì cáikhổ được làm bằng nhữngthứ không phải là khổ,trong đó có vui. Chúng tađừng vội vàng nói rằng việctu học là vượt cả khổ cảvui. Muốn bước ngay vàosự thật chân đế mà khôngđi ngang qua con đường tutập trong tục đế là một sai

lầm nguy hiểm. Thí dụ tađọc bài thơ sau đây:

Thiên hạ đua nhau nóikhổ, vui

Có chi là khổ, có chi vui?Vui trong tham dục, vui

là khổKhổ để tu hành, khổ ấy

vui…Nếu biết có vui là có khổThà rằng đừng khổ cũng

đừng vui. Bài thơ muốn đứng trên

bình diện chân đế mà nói,nhưng không có lợi ích gì,vì đó chỉ là lời nói suôngthôi. Tuyên bố “thà rằngđừng khổ cũng đừng vui”rất dễ, nhưng đi tới trìnhđộ đó bằng cách nào? Vàtuyên bố xong, trong bụngta có thể vẫn còn thích vuivà sợ khổ như thường,không làm sao dứt được.Chưa đi ngang qua tục đếmà đã muốn nhảy tới chân

đế là sai lầm.Hãy khoan nói vượt

thoát cả vui lẫn khổ, chúngta hãy nói chuyện trong thếgiới có khổ có vui. Trongthế giới tương đối đó chúngta biết đời sống có nhiềunỗi khổ. Chúng ta muốnchuyển hóa những nỗi khổnày để đạt tới những niềmvui, dầu chỉ là những niềmvui tương đối. Nếu chưađạt được niềm vui tương

đối thì làm sao ta có thểđạt tới niềm vui tuyệt đối,vượt cả khổ lẫn vui?

Ví dụ hôm nay chúng tacảm thấy một nỗi khổ màhôm qua không có. Chúngta công nhận ngày hômqua ta không khổ mà hômnay ta khổ rồi ta so sánhtrạng thái không khổ hômqua với trạng thái khổ hômnay. Rồi ta tâm nguyệnmuốn trở lại sống trạng

thái không khổ, bằng cáchhọc hỏi những phươngpháp thực tập. Đó là bướcđầu học hỏi và tu tập.

Chúng ta không nên nóilý thuyết rằng khổ khôngcó thật, khổ chỉ là giảtưởng mà thôi. Nói như vậychỉ là tự an ủi và trốntránh. Vui cũng giả, khổcũng giả, nói vậy rồi thôi,ta không chịu làm gì hết !Sự thật là ta phải làm một

cái gì, phải thực tập đểchuyển hóa cái khổ chothành không khổ. Trong khithực tập ta mới tiếp xúc,quán chiếu và dần dầnthấy được tự tánh của khổcũng như tự tánh củakhông khổ. Nhờ đó ta sẽđạt tới sự thật chân đế,vượt trên khổ và vui.

Cũng như khi ta có bệnhnhức đầu. Ta công nhậnbệnh nhức đầu này là khổ,

ta nhất định chữa trị, đểđạt tới cái trạng thái khôngnhức đầu, không khổ. Chứta không thể nói rằng nhứcđầu là giả tưởng, không cóthật, thôi đừng lo nghĩ vềchuyện nhức đầu nữa.Không lo chuyện nhức đầuthì đầu vẫn nhức nhưthường. Tu tập là phải làmcái gì để chuyển hóa bệnhnhức đầu, để trở về tìnhtrạng không nhức đầu. Dầu

cái khổ là tương đối và cáivui cũng là tương đối,nhưng trước hết ta phảicông nhận có khổ, có vuiđể tìm đường chuyển hóa.Phương pháp của chúng talà nhìn vào hiện tượng khổnhư một khổ thọ.

---o0o---

KHỔ THỌ

Vào khoảng 100 nămsau khi Bụt nhập diệt, cóphái Ẩm Quang Bộ, hay CaDiếp Di Bộ (Kasyapiya), cókhi gọi là Ca Diếp Nhi Bộ.Phái này chủ trương rõràng rằng khổ trước hết làkhổ thọ. Pain, first of all ispainful feeling. Điều này rấtdễ hiểu. Chúng ta biết thọlà một trong năm uẩn. Ta

hãy vẽ lên bảng một tráiquít và chia trái quít ra làmnăm múi. Múi thứ nhất làsắc, tức là cái thân thể củachúng ta. Múi thứ hai làthọ, tức là những cảm giáccủa chúng ta. Múi thứ ba làtưởng, tức là các tri giáccủa chúng ta. Múi thứ tư làhành và múi thứ năm làthức. Chúng ta biết trongcác cảm thọ có khổ thọ,chúng ta phải tìm trong

năm uẩn xem những căndo nào tạo ra khổ thọ, vàcó thể thấy ngay các căndo đó trong sắc và tưởng.

Trước hết ta thấy nếu cơthể mất quân bình thìchúng ta có khổ thọ. Máutrong đầu chảy không đềulàm chúng ta nhức đầu,răng bị hư thì nhức răng.Những khổ thọ bắt nguồntừ sắc uẩn, ta thấy rất dễ.Tình trạng mất thăng bằng

trong cơ thể, tự nó là khổhay không, chúng ta chưabiết, nhưng đó là nguyêndo tạo ra khổ, ít nhất làkhổ thọ. Nhưng nhiều khichúng ta thấy khổ thọkhông phát xuất từ thânthể mà từ tâm. Mà tâmgồm đủ thọ, tưởng, hành,thức, trong đó Tưởng làphần rất quan trọng khi tađi tìm căn do của khổ.

Chữ Tưởng trong năm

uẩn là nhận thức, là tri giáccủa ta. Tri giác gồm chủthể tri giác và đối tượng trigiác. Tri giác sai lầm gọi làvọng tưởng. Viễn ly điênđảo vọng tưởng, là xa lìanhững tri giác sai lầm. Điênđảo nghĩa là trên dưới lộnngược, up side down, trắngthấy là đen, người tathương mà tưởng người taghét. Những tri giác sai lầmlà nguyên do của khổ thọ.

Nhìn sợi dây thành con rắnnên sợ, sợ cho nên khổ.Không phải sợi dây làm takhổ, mà chính con rắnkhông có thật làm ta khổ,nghĩa là tri giác cũng có thểlàm ta khổ.

Ngoài sắc thân và tri giáccòn có thiên nhiên, có xãhội. Ngoại giới cũng tácđộng tới năm uẩn tạo nênkhổ thọ. Khi nói con ngườiđược tạo tác bằng năm uẩn

thì ta dễ hiểu lầm rằng đólà năm uẩn của mỗi người,tách biệt với thế giới, với xãhội bên ngoài. Hiểu nhưvậy là sai giáo lý đạo Bụt.Năm uẩn không có nghĩa làmột hợp thể của riêng mộtcon người. Vì tưởng cónghĩa là tưởng về một cáigì. Tri giác là tri giác về mộtđối tượng. Khi nhìn thấytrời xanh thì trời xanh làđối tượng của tri giác. Vì

vậy trời xanh, mây trắng,núi cao, sông dài, conngười, con thú, tất cả đềulà đối tượng của Tưởng,đều ở trong Tưởng hết. Khithực tập bài năm uẩn làtăng, phối hợp tinh cần, tađừng tưởng năm uẩn là cáigì nằm ở trong con ngườicủa mình mà thôi. Mỗi uẩnđều gồm có chủ thể và đốitượng. Thân thể của chúngta chẳng hạn có liên hệ

trực tiếp với thế giới, vớikhí hậu, với mặt trời, mặttrăng. Vì vậy, sắc uẩn củata khi đưa tới một khổ thọlà đã phối hợp với các điềukiện vật lý ở bên ngoài.Tưởng cũng vậy. Tưởng làtri giác, mà tri giác là trigiác về trời đất, thiênnhiên, xã hội, con người…Đối tượng của tri giác là tấtcả vũ trụ. Năm uẩn củachúng ta đều có đối tượng

bao gồm cả vũ trụ. Khôngthể nói năm uẩn của tatách biệt ra khỏi vũ trụ.

Nhắc lại quan điểm củaphái Ca Diếp Di Bộ chorằng khổ trước hết là mộtkhổ thọ. Khổ là đối tượngcủa Thọ, nhưng khổ cũnglà đối tượng của Tưởng vàcủa Sắc. Thí dụ trong Kinhnói sinh ra là khổ. Chúng tathử xét sinh có phải là khổhay không. Chúng ta có

một ý niệm về sinh, một trigiác về sinh. Tùy theo trigiác đó như thế nào màchúng ta khổ nhiều haykhổ ít. Nhìn lại cuộc đời củachúng ta, cuộc đời của một số người mà ta biết,chúng ta thấy từ khi sinh racho đến khi chết đi, đaukhổ rất nhiều, hạnh phúcrất ít. Nhận xét đó đưa tớiý niệm sinh ra là khổ. Ýniệm đó căn cứ trên kinh

nghiệm thật của con người.Nhưng đó không phải là

sự thật duy nhứt, vì ngoàinó ra, còn có những sựthật khác. Như khi thái tửSiddharta thì người takhông có cảm tưởng khổ,tất cả hoàng cung đều mởtiệc ăn mừng, người tathấy rằng sinh là một hiệntượng rất mầu nhiệm. Tấtcả tuỳ tri giác của chúngta, tùy thuộc Tưởng của

chúng ta.Rồi khi chúng ta tu tập,

đạt tới cái thấy của chânđế, chứng nhập sự thậtkhông sinh không diệt, thìlúc đó tri giác của chúng tahoàn toàn thay đổi. Khi ýniệm sinh đã mất rồi, hiệntượng mà trước đó ta gọi làsinh không làm ta sợ hãinữa. Đó là ta đã tiếp xúcđược với chân đế, ta đãvượt thoát cái tưởng về

sinh diệt.Cho nên khổ thọ tùy

thuộc rất là nhiều vào trigiác, nghĩa là vào nhậnthức của chúng ta. Từ 2500năm nay người ta thườngđặt câu hỏi là: khổ chỉ làkhổ thọ, hay khổ bao trùmcả các đối tượng của sắc,tưởng, hành, thức? Nhiềutrường phái chủ trươngkhông phải chỉ khổ thọ mớilà khổ, tất cả mọi hành đều

là khổ. All formations areduhkha. Chỉ có Ca Diếp DiBộ cho rằng khổ chỉ là khổthọ. Những phái khác, saunày rất đông, chủ trươngrằng sắc, tưởng, hành,thức đều là khổ hết. Ví dụPháp Uẩn Túc Luận củaHữu Bộ, và Phân Biệt ĐếLuận (Sacca Vibhanga)của tạng Pali đều quảquyết tất cả là khổ. Tất cảnhững hiện tượng vật chất,

sinh lý; tất cả những sắc,tưởng, hành, thức; tất cảcác nghiệp, nghiệp thiện,nghiệp ác, nghiệp không áckhông thiện, đều là khổhết. Sắc, thọ, tưởng, hành,thức đều là đối tượng củatưởng. Trời xanh, núi cao làđối tượng của tưởng; sắcthân, xã hội là đối tượngcủa tưởng; tất cả nhữngnhận thức đó đều là khổhết. Cái bàn là khổ, con

sông là khổ. Tất cả nhữnghiện tượng nào được gọi làhữu vi đều là khổ. Đó làkhuynh hướng chính trongđạo Bụt từ thế kỷ thứ haisau khi Bụt nhập diệt chotới bây giờ. Thời đó, riêngchỉ có Ca Diếp Di Bộ chủtrương khổ chỉ là khổ thọ,và các thứ khác có thể đưatới khổ thọ vì nhận thức sailầm của chúng ta về chúng.

Để biết thêm về các bộ

phái có quan điểm khácnhau thế nào chúng ta cóthể tham khảo hai tácphẩm. Các tác phẩm nàyghi lại những điểm mà cácbộ phái Phật giáo khôngđồng ý vì kiến giải khácnhau. Ở Bắc Tông thì có DịBộ Tôn Luân Luận của ThếHữu (Vasumitra). Dị Bộ TônLuân Luận ghi chép lạinhững chủ trương khácnhau giữa 18 bộ phái, từ

khoảng 100 năm sau khiBụt nhập diệt. Trong truyềnthống Nam Tông có tácphẩm Kathavatthu, dịch làLuận Sự, ghi lại 219 điểm.Luận Sự (Points ofControvers) tức là nhữngchủ đề đưa ra để đàm luậngiữa các bộ phái khácnhau.

Điểm thứ 111 trong LuậnSự nói: “Sự chứng nhậpkhổ đế có phải là kết quả

của sự lập đi lập lại câu cáinày là khổ phải không?Hành động lập đi lập lạicâu cái này là khổ, đây làkhổ, có tuyệt đối cần thiếtđể chứng nhập sự thật thứnhất hay không?“ Đó là chủtrương của nhiều pháitrong đó có các phái ĐôngSơn Trú Bộ, Tây Sơn TrúBộ, Vương Sơn Bộ và NghĩaThành Bộ. Tư liệu trên chota biết rằng ngay khoảng

100 năm sau khi Bụt nhậpdiệt thì khuynh hướng tụngđọc, lập đi lập lại câu “đờilà khổ, cái này là khổ, cáikia là khổ” đã tràn lan.Khuynh hướng đó tạo nênmột hình ảnh bi quan vềđạo Bụt. Khi hành trì tứdiệu đế trong kinh, nhiềungười bắt đầu bằng thịchuyển, bằng các lập đi lậplại câu “đời là khổ” rấtnhiều lần. Người ta tưởng

làm như vậy sẽ chứngnhập vào chân lý khổ theolời Bụt dạy. Cũng nhưnhiều người cứ niệm “NamMô A Di Đà Phật, Nam MôA Di Đà Phật”, nhưng tronglúc đó thì trong đầu nghĩnhững chuyện khác. Chonên việc lặp câu “cái này làkhổ” trở thành một côngthức rất máy móc. Hồi đó,100 năm sau khi Bụt nhậpdiệt, có một số bộ phái chủ

trương đạo nhân thanh cốkhởi, tức là sự chứng nhậpđạo là do âm thanh màphát khởi ra. Như vậy lập đilập lại câu: cái này là khổ,đời là khổ, họ hy vọngchứng đạo. Chủ trương nàyđã được nói tới trongnhững lời phê bình của mộtvị xuất gia tên là Đại Thiên(Mahadeva). *

Những điểm phê bìnhcủa Đại Thiên cho thấy

trong thời đại đó nhiềungười thực tập thị chuyểntứ diệu đế bằng các lập đilập lại và nhắc đi nhắc lạivới nhau về cái sự thực gọilà khổ. Có thể từ phép thựctập này nên có chủ trươngtất cả là khổ. Khuynhhướng đó ảnh hưởng đếncả kinh điển về Tam PhápẤn. Cho nên trong Phậtgiáo Nam truyền ba phápấn gồm có: vô thường, khổ,

và vô ngã trong khi ở Phậtgiáo Bắc truyền , đó là vôthường, vô ngã, niết bàn.**

Pháp ấn là những bảntính của sự thật trong thếgiới này. Thực tại như làcái bàn, mà nói cái bàn nàyvô thường, vô ngã thì hiểuđược. Nói cái bàn này làkhổ thì khó hiểu lắm. Ta cóthể nói rằng cái bàn có tácdụng gây đau khổ, thí dụ

khi ta ham muốn cái bànquá, không có nó thì takhổ. Nỗi khổ đó do nhậnthức của mình về cái bàn,do sự thèm khát của mìnhvề cái bàn mà sinh ra, chứkhông phải là tự thân củacái bàn.

Vậy khổ trước hết là khổthọ. Các pháp khác, đốitượng của tưởng, có thể làtăng thượng duyên tạo nênkhổ thọ, nhưng không phải

là khổ thọ. Các pháp khácđi qua nhận thức sai lầmcủa tưởng thì thành khổthọ, nhưng nếu tưởngkhông sai lầm thì các phápkhông phải là khổ. Vậy tacó thể nói rằng các pháphữu vi có tính vô thường,vô ngã và có tác dụng gâyđau khổ. Nếu chúng tanhìn qua cái tưởng sai lầm,tất cả các pháp hữu vi đềucó thể gây ra đau khổ.

---o0o---

NĂM THỦ UẨN

Trong lý luận cho rằngtất cả đèu khổ người tathường nói gốc của khổ làdo năm uẩn. Hầu hết cácbộ phái nói rằng khổ khôngphải là đối tượng của thọmà là đối tượng của tưởng.Khổ không phải chỉ là khổthọ, khổ là do tất cả cácuẩn. Năm uẩn có phải làkhổ hay không? Năm uẩn

có phải là nguyên do trựctiếp của khổ hay không?Trong kinh Tam ChuyểnPháp Luân Bụt nói vướngmắc vào năm uẩn là khổ.Người ta căn cứ vào câunói đó, nhưng quên đinhững chữ “vướng mắc vào“ ! Nếu năm uẩn là khổ thìdiệt hết năm uẩn là hếtkhổ chăng? Nghĩ như vậyrất nguy hiểm. Trong kinhĐại Bảo Tích có một đoạn

rất hay, Bụt kể :” Có mộtông kia cầm cục đá némcon chó. Con chó đau quá,chạy theo cục đá mà sủa.Nó không biết rằng nguyênnhân làm nó đau là ngườiném đá, chứ không phải làcục đá. Cũng vậy, nhữngngười mê tưởng năm uẩnlà nguyên do của khổ,không biết nguyên nhâncủa khổ là nhận thức sailầm của họ về năm uẩn.”

Trước sự bất đồng quanđiểm của các bộ phái, nếumuốn thiết lập lại tư tưởnggốc của đạo Bụt chúng tanên theo lối những nhàkhảo cổ. Họ đi đào xới, họtìm ra được những bứctượng hay những tác phẩmđã gãy nát, đã bể vỡ ranhiều miếng. Họ đem sựhiểu biết và óc thông minhcủa họ mà ráp lại, và họ cóthể tái tạo được hình dạng

của pho tượng ngày xưa.Đôi khi pho tượng mất mộtphần thì họ căn cứ vàophong cách nghệ thuật củanhững phần khác, của thờiđại đó, để tạo lập lại phầnbị mất cho phù hợp vớinghệ thuật của toàn thể.Trong khi học Kinh, chúngta cũng phải làm như vậy.Chúng ta dùng hai dụng cụlà nhị đế và duyên khởitrong khi đọc kinh thì có

thể thiết lập lại đượcnguyên văn hoặc nguyên ýcủa Bụt. Nhiều khi do sựtruyền tri mà có nhữngKinh bị biến dạng, giốngnhư những pho tượng đã bịvỡ.

Một trong năm uẩn làTưởng, tức là tri giác, màtri giác gồm đối tượng củatri giác và chủ thể của trigiác. Đối tượng của tri giáclà tất cả vũ trụ, tất cả năm

uẩn. Những đối tượng đókhổ hay không là tùy theoTưởng, theo tri giác của ta.Trong Kinh Tam ChuyểnPháp Luân Bụt có đưa ramột vài ví dụ về khổ: sinhra là khổ, già là khổ, bệnhlà khổ, chết là khổ, muốnmà không được là khổ,ghét nhau mà phải gầnnhau là khổ, thương nhaumà phải xa nhau là khổ.Tóm lại, chính sự vướng

mắc vào năm uẩn là khổ.Có danh từ thủ uẩn,upadana skandhas. Thủ cónghĩa là vướng mắc. Khivướng mắc vào năm uẩnthì những đối tượng đó tạokhổ đau, còn nếu đối vớinhững uẩn ấy mà chúng takhông bị thủ thì không sao.Không phải thủ uẩn thìchúng ta có thể gọi một tênmới là xả uẩn (upeksaskandhas).

Một người phát tâm xuấtgia là phải từ bỏ cả giađình, cha mẹ và anh emcủa mình. Khi nhìn vào tacó thể coi đó là khổ, vìnhững người mình thươngmà mình không được sốnggần là khổ. Thương cha mẹvà anh em mà phải bỏ chamẹ và anh em ra đi là khổ.Nhưng có thể người đóthấy rằng xuất gia có nghĩalà sẽ có một cơ hội giúp bồ

đề tâm của mình pháttriển, do đó sau này mìnhsẽ độ được những ngườithân của mình. Với tâmniệm như vậy thì trong lòngkhông đau khổ gì nữa, màniềm hy vọng lớn hơn. Chonên tất cả đều do Tưởng,do nhận thức của ta. Nhiềungười không xuất gia, họlấy chồng, lấy vợ, sinh con,rồi không có thì giờ đểchăm sóc cho cha mẹ.

Không xuất gia cũng đâuđược gần gũi cha mẹ? Cónhiều người xuất gia đượcthảnh thơi, nhẹ nhàng, họcó nhiều cơ hội gần gũi,giáo hóa cho cha mẹ, anhem họ. Những người đóđâu phải là những ngườikhổ? Cho nên cái khổ tùythuộc vào nhận thức và trigiác. Cũng vậy, nguyên docái đau khổ của con chókhông phải là cục đá, mà là

người ném đá. Chúng tađọc Kinh, đọc Luận, phải sửdụng những dụng cụ nhị đếvà duyên khởi để tìm hiểu,đừng đọc gì tin ngay đó; ykinh giải nghĩa, tam thếPhật oan.

---o0o---

HÀNH TRÌ THỊ CHUYỂN

Vậy chuyển hóa cái khổnhư thế nào? Khi chúng tathấy không an lạc thì phảibiết quán chiếu và nhậnthức được thực chất cáikhổ của mình. Cách thựctập đó gọi là thị chuyển.Chúng ta nhận thức bằngchánh niệm. Phải nhậnthức được bản chất và nộidung niềm đau khổ. Như

người đau bụng thì phảibiết đó là chứng bệnh đaubụng nào. Nếu ho lao thìphải biết là bệnh ho laođến thời kỳ nào. Đó lànhận diện khổ, thực tập vềchân lý thứ nhất, khổ đế.Chân lý thứ nhất liên hệvới chân lý thứ ba là diệt,tức là hạnh phúc. Tiếp tụcbằng việc so sánh khổ vàkhông khổ: ngày xưa tôikhông bệnh, bây giờ tôi có

bệnh này. Người kia khôngkhổ, tôi có nỗi khổ này.Nhìn vào cái này khổ, tathấy cái kia là diệt. Đó lànhận thức duyên khởi. Phảinhìn sâu bằng chánh niệmchứ không phải chỉ nóisuông là đủ.

Có chánh niệm rồi, nhìnvào khổ một cách sâu xa tathấy được tập. Trong Kinhnói tập là sự vướng mắc,tham ái. Nhưng quán chiếu

ta sẽ thấy rằng không chỉcó ái nhiễm là nguyên dogây khổ. Ham muốn,vướng mắc tạo ra khổ,nhưng còn có nhữngnguyên do khác. Si mê vàgiận dữ cũng là nhữngnguyên do gây khổ. Đi tìmnguyên do của khổ, chúngta thấy có ái dục, sân hận,nghi ngờ, kiêu mạn, ác kiến(tham, sân, si, mạn, nghi,kiến). Khổ do tri giác sai

lầm của chúng ta mà có.Tri giác sai lầm là vọngtưởng, vô minh. Vì vô minhcho nên mới có sân giận,nghi ngờ, mới có ác kiến,có kiêu mạn và ái dục. Chonên vô minh là gốc rễ củakhổ đau, gây ra nhữngphiền não khác như tham,sân, si, mạn và ác kiến.

Dùng ánh sáng củaduyên sinh soi chiếu, khinhìn trong khổ ta phải thấy

lạc. Lạc là mặt bên kia củathực tại khổ. Nhức đầu,đau răng là khổ. Những lúckhông nhức đầu, khôngđau răng có thể gọi là diệt,tức là sự vắng mặt củanhức đầu và đau răng. Khinhức đầu hay đau răngchúng ta muốn trở lại trạngthái diệt, không nhức đầu,không đau răng. Nhìn lại,đôi khi cái diệt ở sẵn trongta mà ta không thấy, cho

nên có diệt cũng nhưkhông, có hạnh phúc mànhư không có hạnh phúc.Khi nhức đầu ta đau khổ,mà khi không nhức đầu talại không thấy hạnh phúc,không biết đấy là diệt.Những lúc đau răng là khổvà ta nghĩ không đau rănglà sướng. Nhưng đến khikhông đau răng ta vẫnkhông biết sung sướng.Con người thường sống

trong quên lãng như vậy.Sống trong hạnh phúc cũngkhông nhìn thấy hạnhphúc, và sống trong khổđau cũng không biết đó làkhổ đau. Không nhận diệnđược đau khổ nên ta gánhcái khổ suốt đời.

Khi đưa ánh sáng chánhniệm vào khổ ta nhận diệnđược khổ, đưa ánh sángchánh niệm vào diệt thìnhận diện được hạnh phúc.

Đây là sự thực tập hàngngày. Trong những bài tậpở Làng Hồng có một câuhỏi: “có những niềm vuinào trong đời sống hàngngày mà chúng ta có thểsử dụng để nuôi dưỡngthân tâm của mình, tạonên hạnh phúc cho mìnhvà cho mọi người? Trongđời sống hàng ngày cónhững cơ hội để ta nuôidưỡng mình và nuôi dưỡng

người bằng những niềm vuiđó hay không?” Đó là thựctập quán chiếu về diệt.Không nên nghĩ rằng trongta không có sẵn diệt. Trongta vốn có diệt, tức là vốn cóhạnh phúc, có những điềukiện của hạnh phúc. Ta cóhai mắt đang sáng, có haichân đang khoẻ, ta có hailá phổi không bị ung thư, tacó thể đi thiền hành, có thểthở, có thể mỉm cười. Nếu

không cảm thấy hạnhphúc, là vì ta coi thườngtrạng thái diệt mà ta đangcó. Chỉ khi nào hạnh phúcmất đi, cái diệt không cònnữa, thì lúc đó ta mới thantrời than đất. Vì ta khôngđể tâm chú ý tới, nên cáidiệt có đó cũng như không.Thật sự là đã có mặt củachân đế thứ ba, có mặt củadiệt, của niềm vui, của anlạc bây giờ và ở đây. Vì

không có chánh niệm nênta không tiếp xúc được vớihạnh phúc. Đó là bi kịchlớn của cuộc đời: con ngườiđánh mất khả năng sốnghạnh phúc. Con người chỉbiết than khổ thôi. Conngười không có khả năngtiếp xúc với hạnh phúc,thưởng thức hạnh phúc, vìkhông biết sống trongchánh niệm. Có chánhniệm ta có thể tiếp xúc với

hạnh phúc đang có sẵn đểngày mai không hối tiếc.Trong cuốn Bông Hồng CàiÁo, tôi nói có bà mẹ là mộttặng phẩm mầu nhiệm mànếu ta không thấy sungsướng thì dù có làm ngọchoàng thượng đế chắccũng không sung sướng.Có mẹ nhưng không ý thứcrằng mình có mẹ, thì cũngnhư là không có mẹ. Vậynên chánh niệm chiếu sáng

sự thật thứ nhất là Khổ vàcũng chiếu sáng cả sự thậtthứ ba là Diệt. Cho nên sựtu tập của chúng ta khôngphải chỉ là tiếp xúc với khổ,nhận thức cái khổ vàchuyển hoá cái khổ màthôi. Chúng ta phải tiếp xúcvới cả trạng thái khôngkhổ, nuôi dưỡng cái khôngkhổ, và tự nuôi dưỡngmình bằng những trạngthái không khổ. Phải thực

tập chuyển hóa khổ vàthực tập an lạc cùng lúc.Khi nói chuyện với các nhàtrị liệu tâm lý, tôi thườnghỏi: tại sao khi gặp ngườibệnh thì các ông, các bàchỉ nói về những chuyệnkhổ đau của người ta thôi?Tại sao quý vị không tìmcách tiếp xúc với những hạtgiống hạnh phúc của ngườibệnh? Hãy giúp cho họ tiếpxúc được với những hạt

giống của niềm an lạc trongnội tâm và trong đời sốngchung quanh họ, như vậytrị liệu dễ hơn. Tại sao quývị không mời bệnh nhâncủa quý vị đi thiền hành,dự thiền trà hay giúp họtiếp xúc được với nhữngniềm vui sẵn có? Đó cũnglà một cách thực tập trịliệu.

---o0o---

RÁC VÀ HOA

Khi chúng ta quán chiếu,khi chúng ta dùng nănglượng của chánh niệm đểtiếp xúc với khổ và vớitrạng thái không khổ củamình, thì bắt đầu từ nhữngniềm vui và nỗi khổ hờihợt, chúng ta dần dần thấytrong khổ có thể tìm thấyvui, và trong vui có khổ.Nhờ thế mà tiếp xúc được

với mặt kia của thực tại,tức là chân đế. Do đó, càngđi sâu trong quá trình quánsát ta càng đạt tới niềm vuichân thật.

Ngoài khổ thọ và lạc thọ,chúng ta có những xả thọ.Khi nói đến diệt ta có thểphân biệt hai trạng thái:vui và không khổ, tức là lạcthọ và xả thọ. Trong đờisống hàng ngày, chúng tarất lơ là, quên lãng những

xả thọ. Dùng chánh niệmđể tiếp xúc với xả thọ, tựnhiên chúng ta biến xả thọthành lạc thọ. Trạng tháikhông nhức răng, khôngđau đầu, hành động bướcnhững bước chân trên tráiđất, thở không khí tronglành, đó là những xả thọ cóthể biến thành lạc thọ. Đólà tạo tác niềm vui đểchuyển hóa khổ đau.

Hãy ví khổ như rác, và

hạnh phúc như những đóahoa. Chúng ta biết rằnghoa để đó lâu ngày sẽ trởthành rác. Hạnh phúc, anlạc của chúng ta nếu khôngđược nuôi dưỡng sẽ biếnthành đau khổ rất dễ dàng.Và đứng trên bình diện tụcđế, thì hoa nào một ngàykia thế nào cũng thành rác.Ngược lại, chúng ta có thểdùng rác để bón cho cây nởhoa. Chuyển hóa khổ đau

chính là biết cách biến ráctrở lại thành hoa. Một mặtphải bảo vệ hoa, mặt khácphải chuyển hóa rác, chúngta cần thực tập đồng thờicả hai. Có những điều kiệncủa hạnh phúc thì chúng taphải nhận thức, nuôidưỡng, bảo trì. Mặt khác,khi hoa trở thành rác, vì tấtcả đều vô thường, thìchúng ta phải tìm cáchchuyển hóa rác trở lại

thành hoa. Bụt Thích CaMâu Ni vốn cũng có một cơthể, cũng có một đời sốngtâm lý như mọi người.Nhưng Ngài khác với chúngta ở chỗ là khi những đoáhoa ở trong Ngài biếnthành rác thì Ngài biếtchuyển hóa chúng lạithành hoa. Chúng ta khôngbiết bảo trì hạnh phúc,không biết chuyển hóa khổđau. Bụt không sợ hãi, còn

chúng ta sợ hãi.Trong quá trình tu tập và

chuyển hóa trên, chúng tathấy được một điều, là hoavới rác không rời nhau. Cóhoa thì có rác, có rác thìphải có hoa. Đó là nguyênlý bất nhị. Do đó, chúng tanhìn hoa và rác bằng conmắt không phân biệt,không sợ hãi. Bụt nhìnphiền não Ngài thấy bồ đề.Chúng ta chạy trốn khổ

đau để tìm hạnh phúc,chạy trốn thứ này đi tìmthứ khác, vì chúng ta dùngcon mắt nhị nguyên. Chúngta chưa thấy được rằng sởdĩ có hạnh phúc vì có khổđau, và có khổ đau vì cóhạnh phúc. Trong khi đóBụt nhìn bằng con mắt bấtnhị, Ngài thấy rõ ràng hạnhphúc với khổ đau nươngvào nhau, vì cái này có nêncó cái kia.

Thực tập bảo trì hoa vàchuyển hóa rác, chúng tahọc được tính cách bất nhị.Nhìn vào trong hoa, chúngta sẽ thấy những cọng ráctương lai, nhìn vào đốngrác, chúng ta thấy nhữngbông hoa sẽ được tưới bón.Hạnh phúc và khổ đaucũng vậy. Quá trình tu tậpquán chiếu về khổ đế vàdiệt đế giúp chúng ta dầndần tiếp xúc được với chân

đế. Ta không thấy sợ cáigọi là khổ nữa. Mà cũngkhông vướng mắc vào cáigọi là lạc nữa. Chúng tavốn là những người phàmphu, muốn chạy trốn khổ,muốn đuổi theo lạc. Nhưngkhi thực tập đạo Bụt chúngta tìm ra một sự thật, đó làhoa và rác nhất thể, khổđau và hạnh phúc nươngnhau mà hiện diện. Chúngta tiếp xúc được với chân

đế của khổ và của diệt. ---o0o---

NIỀM VUI XUẤT THẾ

Tóm lại việc thực tập củachúng ta bắt đầu từ quánchiếu khổ và lạc trongphạm vi tục đế. Nhờ quátrình thực tập đó, dần dầnchúng ta tiếp xúc được vớichân đế của khổ và lạc. Khithấy được bản chất tươngtức và duyên sinh của khổvà lạc rồi, chúng ta đạt tớiniềm an vui, sự vững chãi

và thảnh thơi mà lúc đầuchúng ta không có.

Bụt là bậc giác ngô, đãnhìn thấu suốt được bảnchất của khổ nên khôngcòn sợ khổ nữa, đã nhìnthấu suốt bản chất của lạcrồi thì không bị vướng mắcvào lạc nữa. Ngài đạt tớiniềm vui thanh thoát, vữngchãi và an nhiên, không sợhãi. Niềm vui đó là niềmvui chân thật, niềm vui của

niết bàn: Sinh diệt diệt dĩ,tịch diệt vi lạc. Lạc trongcâu này, là lạc ở bình diệnchân đế, siêu việt khổ vàlạc của tục đế rồi.

Nhưng chúng ta khôngquên rằng chân đế khôngxa lìa tục đế. Và cũngkhông nên quên rằng ngườibình thường không thể bỏquá trình tu tập ở cõi tụcđế, không thể nhẩy thẳngvào vùng ánh sáng hiểu

biết của chân đế. Trongđạo Phật có nhiều danh từnói về hai mặt của thựctại: một mặt thuộc về tụcđế, một mặt thuộc về chânđế. Tông Thiên Thai códanh từ tích môn để chỉ tụcđế, và bản môn chỉ chânđế. Chúng ta có danh từhữu lậu nói về tục đế. Hữulậu (Asrava) có nghĩa lànước còn chảy ra, còn rỉ ra,bị sa xuống, còn đi vòng

quanh. Ngược lại là vô lậu(Anasrava). Ngoài ra còndùng các từ thế gian vàxuất thế gian. Hữu lậuthuộc về thế gian, vô lậuthuộc về xuất thế gian.

Do sự thực tập nên niềmvui thế gian chuyển hóa từtừ, trở thành vững chãihơn, thảnh thơi hơn, đểsau cùng trở thành niềmvui xuất thế gian. Niềm vuixuất thế gian không còn là

vui đối nghịch với khổ nữa.Sự giải thoát này khiếnnhững thứ mà trước đây tagọi là khổ, là sinh, lão,bệnh, tử, thì nay đượcnhận ra không còn là khổnữa. Nhận thức của ta đãthay đổi, ta đã phá tungphiền não. Nếu cần sinh rathì sinh, đến lúc già thì già,nếu phải bệnh thì bệnh, rồikhi chết thì chết. Ngườigiác ngộ thấy trên bề mặt

tục đế có sinh, lão, bệnh,tử nhưng trong chiều sâuchân đế thì không còn sinh,lão, bệnh, tử nữa.

Cho nên khi tụng TâmKinh, chúng ta đọc nhữngcâu rất khó hiểu như là:không có mặt, tai, mũi,lưỡi, thân, ý; không có sắc,thanh, hương, vị, xúcpháp; không có khổ, tập,diệt, đạo; không có trí,không có đắc, không có sở

đắc. Đó là từ sự thật thếgian đã đi sang xuất thếgian, từ thế giới hữu lậuchuyển qua cõi vô lậu.

Chân lý thứ ba ban đầuđược nhận thức như là sựvắng mặt của khổ đau. Khinhìn trên bình diện sự thậtxuất thế gian thì Diệtkhông phải chỉ là sự vắngmặt của khổ đau mà thôi,nó là sự vắng mặt của cảcái ngược lại với khổ đau,

nó vượt thoát tính cách nhịnguyên giữa khổ và vui.Trong Kinh thường nói cácvị bồ tát cưỡi trên các đợtsóng sinh tử mà đi, là ýnghĩa như vậy.

Tu tập đạo lý tứ đế vềphương diện thế gian chođủ sâu sắc thì có thể đạttới đạo lý tứ đế trênphương diện xuất thế gian.Đạo lý tứ đế có thể diễnbày như là đạo lý thế gian

hướng thượng, đạo lý tứ đếcũng có thể diễn bày nhưlà đạo lý xuất thế gian siêuviệt. Nhưng hai mặt đókhông chống đối nhau.Thực tập trong cõi tục đế làcon đường dẫn tới chân đế.

---o0o---

CHÚ THÍCH* Đại Thiên nêu ra năm

nhận xét để phê bình vềmột vị A la hán, ông đã tạo

ra sóng gió lớn trong tăngđoàn.

Phê bình thứ nhất là dưsở dụ. Dư sở dụ có nghĩa làtuy thầy chứng quả A lahán rồi nhưng mà vẫn cóthể bị những loài khôngphải loài người, tới dụ dỗtrong giấc mơ. Dầu thầychứng quả vị A la hán rồi,ông nói, mà trong giấc mơvẫn còn thấy ôm một nàngtiên và vẫn bị xuất tinh.

Một bậc A la hán vẫn cóthể bị kẻ khác dụ dỗ, gọi làdư sở dụ.

Phê bình thứ hai là vôtri. Tuy rằng đã chứng A lahán rồi nhưng còn nhiềuthứ thầy không biết. Ví dụtôi đưa bông hoa này ra hỏitên gì, thầy đâu có nóiđược. Cũng như trên đời cónhiều cái thầy không biết,vậy một vị A la hán cónhững cái không biết, gọi là

vô tri. Các thầy phíaThượng toạ bộ bác bỏ lờiphê phán trên bằng sựphân biệt hai loại khôngbiết. Một thứ là nhiễm ô vôtri, thứ hai là bất nhiễm ôvô tri. Nhiễm ô vô tri làkhông biết do sự mê mờ,vô minh. Nếu tôi không biếttên bông hoa này, điều đókhông dính líu gì tới sự giácngộ của tôi, không phải vìvô minh mà không biết, đó

chỉ là bất nhiễm ô vô tri. Ala hán có thể còn nhữngbất nhiễm ô vô tri màkhông vướng nhiễm ô vôtri.

Phê phán thứ ba là dodự. Do dự tức là vẫn cònnghi ngờ. Nơi con ngườicủa A la hán vẫn cònnhững điểm nghi hoặc,chưa giải quyết được hếtnhững nghi ngờ.

Thứ tư là tha linh nhập.

Tha linh nhập nghĩa là thầyđắc quả A la hán rồi mà tựmình không biết, phải cóngười khác chỉ cho mớibiết.

Điểm thứ năm là đạonhân thanh cố khởi, tức làthầy phải lập đi lập lạihoài:” đời là khổ, cái này làkhổ” nếu không thì khôngthấy giải thoát.

Câu đạo nhân thanh cốkhởi được truyền lại trong

lời phê phán trên, cho thấycách hành trì này rất phổbiến trong thời đại đó.Cách hành trì phổ thôngnày có thể ảnh hưởng tớiviệc lập thuyết của các luậnsư đương thời, và việc saochép kinh điển có thể vìvậy nên bị sai lạc đi.

** Ba pháp ấn theo đạoBụt Bắc truyền là vôthường, vô ngã và niếtbàn. Nhưng theo đạo Bụt

Nam truyền là vô thường,khổ và vô ngã. Pháp ấn tứclà những tính cách đíchthực của thế giới thực tạitheo giáo pháp của Bụt.Trong Kinh có một đoạnđược nhắc lại ở nhiều nơi:

- Này các vị khất sĩ, sựvật là thường hay là vôthường?

- Bạch đức Thế Tôn, sựvật là vô thường.

- Sự vật vô thường, vậy

là khổ hay là không khổ?- Bạch đức Thế Tôn, sự

vật vô thường cho nênchúng là khổ.

- Sự vật là vô ngã haykhông vô ngã? Nếu sự vậtlà khổ thì ta có thể nói cáinày là ngã được không?

- Bạch đức Thế Tôn,không được. Sự vật là khổthì ta không thể nói rằngcái này là ngã được.

Lý luận trong đoạn trên

“vì vô thường cho nênkhổ,” “vì khổ cho nên vôngã.” Đoạn kinh trên đượcnhắc lại hàng mấy trăm lầntrong Kinh điển bộ pháiTheravada cũng như bộphái Sarvastivada. Đoạnnày có thể đã bị ảnh hưởngcủa tư trào thời đại đó, khiý niệm về khổ trở thànhquá quan trọng. Kết quả làTam Pháp Ấn thay vì gồmvô thường, vô ngã, niết

bàn đã trở thành vôthường, khổ và vô ngã,trong Phật giáo Namtruyền.

Nhưng cũng có nhữngkinh bản trong đó nói TamPháp Ấn gồm Vô Thường,Vô Ngã và Niết Bàn. Trongbộ Kinh A Hàm, truyềnthống Bắc Tông, còn lạimột Kinh định nghĩa TamPháp Ấn là vô thường, vôngã và niết bàn, định nghĩa

này được lập lại bốn, nămlần. Chỉ còn lại một Kinh đóthôi, tất cả những Kinhkhác đều nói là vô thường,khổ và vô ngã.

Ngoài ra, ngài Long Thọ(Nagarjuna), sống vào thếkỷ thứ hai sau Thiên Chúa,đã nói tới Tam Pháp Ấn, vàthầy cũng nói gồm vôthường, vô ngã và niếtbàn. Ngài Long Thọ đãtham khảo đầy đủ rất

nhiều các văn bản kinhtạng Phật giáo nguyênthuỷ. Ngài sinh trước thầyPhật Âm (Buddhaghosa) vàthầy Thế Thân(Vasubangdu) 300 tuổi. Haitác phẩm luận nổi tiếngnhất trong giới Phật họcbấy giờ là Thanh Tịnh ĐạoLuận (Visuddhi Maga) dothầy Phật Âm trứ tác, vàtác phẩm A Tỳ Đạt Ma CâuXá Luận (t. Phạn) của thầy

Thế Thân. Ta biết rằng ĐạiTrí Độ Luận(Mahaprajnaparamita) củathầy Long Thọ ra đời 300năm sớm hơn hai cuốnkia.

---o0o---

05 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ năm Hôm nay là ngày

mùng 5 tháng 12 năm1993. Chúng ta ở tại XómHạ và học tiếp về tứ diệuđế. Hôm nay vì đã đi đếnphần Đạo đế, nên chúng tasẽ học về Bát Chính Đạo.

Đạo tức là con đường(marga là con đường), con

đường chuyển hóa, conđường đưa tới giải thóat vàan lạc. Muốn tìm conđường giải thoát, conđường chuyển hóa, ta phảitìm ở đâu? Nhiều người đãtrả lời và có những câu trảlời rất mạnh mẽ. Một vịthiền sư Việt Nam, trongkhi thuyết pháp đã nói:“Mục đích quan trọng nhấtcủa người xuất gia là vượtthoát sinh tử.” Một vị đệ tử

mới hỏi: “Bạch thầy, tìm sựvượt thoát sinh tử ở đâu?’Vị thiền sư trả lời :”Tìmngay ở trong sinh tử.”Thiền sư đó tên là ThiệnHội, và thiền sinh ấy tên làVân Phong, sống ở thế kỷthứ mười.

Tìm cái không sinh tử ởngay trong sinh tử. Đạokhông tách rời khỏi cuộcsống hiện thực của chúngta, trong đó có những khổ

đau mà chúng ta đã vàđang trải qua. Đạo khôngphải tự trên trời rơi xuốngđất. Đạo tức là con đườngtìm ra ngay trong hoàncảnh đau khổ. Nếu khôngcó hoàn cảnh đau khổ củachúng ta thì không có đạo.Cho nên đạo đế được làmbằng khổ đế. Điều này chothấy, một lần nữa, nguyêntắc duyên khởi và bất nhịcủa đạo Bụt. Nếu không

nhìn vào cuộc đời thực tạivới những đau khổ, vớinhững vấn đề của nó, thìta không thể tìm ra đạo.Tìm đạo ngay trong khổ vàtrong tập.

Cho nên khi nói về bátchánh đạo chúng ta phảinhớ rằng đạo là phươngpháp hành trì liên hệ mậtthiết đến những khổ đaucó thực của chúng ta.Trong giới Tiếp hiện có một

giới nói về chuyện cần thiếttiếp xúc với đau khổ, khôngđược trốn tránh đau khổ,phải trực diện với đau khổ.Cũng như hoa sen khôngcó thể mọc trên đá mà phảimọc trong bùn, đạo giảithoát phát sinh từ vũng lầycủa đau khổ. Không nhữngđạo đế liên hệ với khổ đếmà còn liên hệ mật thiếtvới tập đế và diệt đế.

---o0o---

CHÁNH KIẾN

Bụt nói tới con đườnggiải thoát như là con đườngcủa tám sự hành trì chânchính, gọi là bát chánhđạo. Sự hành trì chân chínhđầu tiên là chánh kiến.

Kiến là cái nhìn, cái thấy.Chánh kiến là cái thấy, cáinhận thức xác thật. Chữchánh trong tiếng Hán Việtcó nghĩa là thẳng, còn khi

nghiêng ta gọi là tà. Chánhkiến có thể dịch là rightunderstanding hay rightview (samyak drsti). ChữPhạn Drsti là cái thấy,Samyak là chính.

Trong văn mạch của tứdiệu đế thì chánh kiếntrước hết là cái nhìn rõ rệtvề bốn sự thật căn bản.Phải hiểu thế nào là khổ,tập, diệt và đạo. Tu tậpchánh kiến có hai giai

đoạn, hữu lậu và vô lậu, cócái thấy phản ảnh chân lýtương đối và có cái thấyphản ảnh chân lý tuyệt đối.Tuy nhiên ta phải ghi nhớcâu Nhị đế dung thông tammuội ấn trong nghi thứctụng niệm hàng ngày. Nhịđế có nghĩa là tục đế khôngtrái chống với chân đế,chân đế bao gồm tục đế ởtrong. Dung có nghĩa làchứa đựng được, có thể

bao trùm được. Tươngdung có thể dịch là inter-embrasing, bao dung lẫnnhau. Thông có nghĩa là cáinày truyền với cái kia,inter-penetration. Phải thấyđược tính cách dung thôngcủa nhị đế trong mỗi giáolý của đạo Bụt. Nói rằngchánh kiến là cái thấy đúngđắn về tứ diệu đế, nhưngcái thấy tới mức nào mới làđúng đắn? Sự hiểu biết và

nhận thức của chúng tagần với chân đế nhiều hayít là tùy theo sự tu tập củachúng ta.

Trong sự tu tập, học hỏi,chúng ta có ba giai đoạn:văn, tư, tu. Văn tức là nghegiảng, đọc sách, nghe giáolý, học giáo lý, pháp đàmvề giáo lý. Tư là dùng tríthông minh, kinh nghiệmcủa mình mà chiêmnghiệm. Không vâng tin

theo một cách ngây thơnhững gì mình nghe, mìnhhọc. Tu là đem ra thực tập.Thực tập bằng thiền hành,thiền tọa, ăn cơm, im lặng,làm việc, nói năng. Thựctập để có cơ hội xétnghiệm lại, để có thểchuyển đổi tự thân cho sâusắc hơn, đứng đắn hơn,vững vàng hơn. Đó gọi làquá trình văn, tư, tu(learning, reflexing,

practicing). Văn, tư, tu luônluôn bắt đầu bằng tục đế,tức là bằng sự thật thôngthường, có thể dùng óc suyluận, có thể dùng kháiniệm và ngôn ngữ để diễnbày, để chuyên chở. Chúngta dùng những danh từ vànhững khái niệm như khổ,tập, diệt, đạo mà tu tập.Càng tu tập bao nhiêu thìchúng ta càng có kinhnghiệm trực tiếp bấy nhiêu,

và dần dần chúng ta khôngcòn bị trói buộc bởi nhữngdanh từ và khái niệm nữa,nghĩa là bước sang lãnhvực chân đế.

Trong bước đầu văn, tưvà tu, tuy rằng chúng tađang ở trong tục đế nhưngsự tu tập đã hàm chứachân đế rồi. Và khi đạt tớisự chứng ngộ, có được cáithấy tuyệt đối. thì chúng tabiết rằng sự chứng ngộ đó

có chứa đựng tất cả cáchạt giống, những thànhquả đã đi qua từ nhữngbước đầu tu tập. Nói nhưvậy để nhắc lại một lầnnữa quy tắc Nhị đế dungthông, hai loại chân lýkhông chống đối nhau. Chonên, cái hiểu và cái biếtcủa chúng ta về tứ diệu đếdù còn nhỏ bé tới đâu, dùchưa đúng hẳn với lời Bụtdạy, nhưng trong đó đã có

hạt giống của chân đế.Trong Kinh thỉnh thoảng

Bụt và các thầy có nói tớithế nào là chánh kiến. Sựdiễn tả chánh kiến luônluôn bắt đầu ở trình độ dễdàng để mọi người có thểhiểu được. Ví dụ như nóichánh kiến là cái thấy vềthiện, ác, về nhân quả:gieo đậu sẽ được đậu, làmlành thì sẽ có phúc, làm dữthì sẽ bị tai họa, v.v. tất cả

đều thuộc về chánh kiến.Tất cả mọi người đều cầnnhững ý niệm sơ khởi nhưvậy thì mới biết đường đi.Như niềm tin nơi Bụt, mộtbậc giác ngộ; niềm tin nơiPháp, con đường giải thoátvà niềm tin nơi Tăng, đoànthể tu tập. Đó là chánhkiến. Tin rằng có thểchuyển hóa đau khổ, rằngcó những bậc A la hán, nhờtu tập mà đã thoát được

những phiền não và sinh tửluân hồi… những điều đóđều thuộc về chánh kiến.Hễ lời nói nào, ý niệm nàomà chứa đựng được mộthạt chân lý của Phật pháptrong đó là có chứa đựng ítnhiều chánh kiến rồi, dầuchưa phải cái thấy tuyệtđối.

Chúng ta hãy đọc mộtđoạn trong Kinh ThánhĐạo. Kinh nói: “ Có bố thí,

có cúng dường, có cha cómẹ, có các loài hóa sanh,có các vị sa môn, bà lamôn, có người tu họcthành công, có sự tu hànhđể chứng đạt được trongđời này.” Đó là một cáchtrình bày chánh kiến đểmọi người thấy và có đứctin. Với đức tin, người ta sẽđi theo con đường chuyểnhóa, bỏ những hành độngsai lầm gây khổ đau, bắt

đầu tạo an lạc và hạnhphúc. Nhưng chánh kiếntrước hết là thấy bốn sựthật mầu nhiệm, tại vì đó làcăn bản của Phật pháp. Màthấy được bốn sự thật chorõ ràng thì điều này khôngphải là chuyện dễ. Côngnhận sự thật về khổ, tập,diệt và đạo, tức là chấpnhận tứ diệu đế. Nhưng tacần có công phu học hỏi, tưduy và công phu thực tập

rất nhiều mới có thể cóđược cái nhìn sâu sắc vàvững chãi về tứ diệu đế.Sau đây chúng ta thử tậpquán chiếu để có một cáithấy về tứ diệu đế.

---o0o---

CHÁNH KIẾN VỀ TỨDIỆU ĐẾ

Chúng ta biết rằng conđường thoát khổ mà chúngta tìm, con đường đưa tớisự an lạc mà chúng ta tìm,chúng ta phải tìm ngay ởtrong cái khổ. Đó là nguyêntắc thực tập: phải trực tiếpđối diện với khổ. Cái khổ cóthể là nỗi sợ hãi, có thể làniềm lo âu, bất an. Cái khổ

có thể là mối hận thù, giậndữ, là buồn rầu, chán nảnhay tuyệt vọng. Chúng taphải trở về tiếp xúc và tìmhiểu những nỗi khổ đó vớitất cả sự can đảm củamình. Chúng ta phải nângnỗi khổ lên, ôm vào tronghai tay và quán chiếu sâuxa vào nó. Nếu không làmđược chuyện đó thì khôngdễ gì ta thấy được tập, diệtvà đạo.

Khi quán chiếu về khổ,trước hết chúng ta thấymột sự thật là nhiều ngườiđang khổ mà không biết làmình khổ. Họ luôn luôn tìmcách trốn chạy, tìm cáchlãng quên cái khổ của họ.Cũng như người bị bệnh holao mà không nhận biếtmình bị bệnh ho lao.

Nhiều người mang mộtniềm thất vọng, một nỗiđau khổ quá sâu kín trong

lòng mà không tự biết. Họchỉ cảm thấy không an lạc,cảm thấy không muốn đốidiện với chính mình. Vì thếhọ tìm sự quên lãng, vùilấp đời họ trong nhữngquán rượu, vũ trường, bàibạc, hay chôn nỗi khổ củamình trong những phimvideo,v.v. Bụt dạy rằng cáikhổ của con lạc đà hay conlừa phải chở hành lý nặngnề trên lưng, cái đó chưa

phải là khổ. Ngu si khôngbiết mình là khổ, khôngbiết có đường đi thoát khổ,đó mới là cái khổ thật. Đólà tình trạng của ngườikhông tu, không biết tu.Bắt đầu vào con đườngvăn, tư, tu ta nhận diện cáikhổ, quán chiếu cái khổ,gọi tên cái khổ của mìnhmà không còn sợ hãi nữa.Và nhờ đó ta thấy đượcbản chất của cái khổ, thấy

được tập, thấy được diệt vàthấy được đạo ở trong cáikhổ.

Thấy Tập tức là thấyđược những gốc rễ gần xa,nguyên do của cái khổ.Chúng ta đã sống như thếnào, đã ăn uống như thếnào, đã thở như thế nào,đã tiêu thụ như thế nào?Đã sống đời sống cá nhânvà xã hội của chúng ta nhưthế nào? Ta nhận diện cái

khổ, gọi tên nó, quán chiếuvà thấy được bản chất củanó. Và khi thấy được bảnchất của khổ thì ta sẽ thấytập. Tập tức là nguyên docủa khổ, những nguyên doxa gần trong quá khứ vàtrong hiện tại. Cái thấy đóchỉ có thể đạt được bằngsự quán chiếu. Chúng ta cónhững phương pháp đểquán chiếu. Chúng ta cầnsự yên lặng, cần có thì giờ,

chúng ta cần thiền toạ,thiền hành, chúng ta cầnbạn tu để giúp đỡ, chúngta cần thầy để hướng dẫn.Một ông bác sĩ trị bệnhcũng làm như vậy thôi. Bácsĩ mà quán chiếu sai lầm,đưa thuốc sai lầm thì cóthể làm hại bệnh nhân.Trong sự tu học, chúng taphải làm công việc thầythuốc cho chính bản thân.Chúng ta phải có đủ thì giờ

quán chiếu, phải can đảmtiếp xúc với cái đau khổcủa mình. Phải tìm ranhững nguyên nhân củakhổ đau hàng ngày. Nhưvậy, không những ta thấyđược tập, mà còn thấyđược diệt nữa.

Diệt tức là khổ diệt,nghĩa là sự vắng mặt củakhổ. Hôm nay cái khổ cómặt cũng có nghĩa là ngàyhôm qua, hay trong quá

khứ, nó đã từng không cómặt. Nếu chúng ta biếtchuyển hóa thì ngày mainó có thể cũng không còncó mặt nữa. Đó là sự ướcao của chúng ta. Diệt tức làkhổ diệt, có nghĩa là an lạc,hạnh phúc. Ta thấy là ngàyxưa ta có những trạng tháivô tư, an lạc, có sức khoẻ,nhưng ta đã không biếtquý, không biết hưởng vàkhông biết bảo hộ.

Diệt cũng được thực tậpqua ba giai đoạn. Thứ nhấtlà tiếp xúc với cái hạnhphúc bình thường trước khinó mất. Ví dụ có một bàmẹ yêu quý mà không biếtđó là hạnh phúc nên khônghưởng niềm vui có mẹ, khimẹ mất đi thì thấy khổ. Cólúc chúng ta không đaurăng mà không thấy mốihạnh phúc của ngườikhông đau răng, đợi tới khi

răng đau nhức thì mới thấyrằng lúc không đau răng làhạnh phúc. Vì vậy khi nhìnvào khổ thì thấy được thếnào là diệt. Thấy tập rồi làthấy diệt. Không đau răngtượng trưng cho biết baonhiêu là an lạc mà mình đãdẫm đạp, đã tàn phá bằngsự quên lãng và dại khờcủa mình. Khi hai chânmình đang còn khoẻ, cònchạy được, còn đi được thì

mình không biết hưởng,mình không có hạnh phúc.Đến lúc già yếu, chân đikhông vững, mình mới thấyrằng có hai chân khoẻ làhạnh phúc lớn.

Tình trạng khổ mà khôngbiết là mình khổ cũngtương tự như tình trạngdiệt, có yên vui mà khôngbiết là mình yên vui. Đó làvì mình không có khả năngtiếp xúc với hạnh phúc. Có

hai con mắt mở ra để thấytrời xanh, nhưng ta khôngbiết rằng đó là hạnh phúc.Khi khổ đau mà quán chiếucái khổ và tiếp xúc với cáikhổ, ta thấy được cái diệt.Trong một ngày, nếu thựctập quán chiếu bằng chánhniệm, ta sẽ thấy mình cósẵn rất nhiều điều kiện củahạnh phúc ngay trong hiệntại. Nhưng vì không tu tậpchánh niệm, ta tự dẫm đạp

lên trên những điều kiệnhạnh phúc. Sống trong mộttâm trạng chán nản rồi đểcho tâm trạng đó trùm lấpmình, ta không còn khảnăng tiếp xúc được với bấtcứ sự mầu nhiệm nào trongđời sống hiện tại. Tại saongười khác đang đi thiềnhành an lạc, đang tự nuôidưỡng bằng hơi thở vàbằng bước chân hạnhphúc, thì ta tuy cũng đi

thiền hành với họ mà lại tựchôn mình trong đau khổ,buồn bực, giận hờn?

Trong khi quán chiếukhổ, ta thấy được diệt, làtrạng thái không khổ và tựnhiên đạo phát khởi. Ta cóthể nhận ra rằng cái khổbắt nguồn từ sự quên lãngvà những tri giác sai lầm.Quên lãng tức là không cóchánh niệm (the lack ofmindfulness). Khi ganh tị,

khi giận hờn, ta khổ đau.Mà những ganh tị và giậnhờn ấy bắt nguồn từ vọngtưởng. Có thể người kháckhông có chủ ý làm khổ ta,nhưng ta cứ nghĩ rằngngười ấy có chủ ý. Khi thấynguyên do gây khổ, ta thấyđược tập, và nguyên do đótại ta. Nếu thấy nguyên dođó không đáng cho ta khổ,thì cái khổ tan biến, và tựnhiên ta có nụ cười và ta

an lạc. Khổ, tập, diệt vàđạo có mặt đồng thời trongmột giây phút.

Đạo, là con đường chánhniệm phá tan quên lãng, làcon đường chánh kiến phátan vọng tưởng. Cái khổcủa ta vốn chứa hạnh phúctrong tự thân của nó,nhưng vì cách nhìn sai lầmcủa ta nên ta không thấyhạnh phúc. Hạnh phúc củamình, chính mình vứt bỏ nó

đi, mình đẩy nó đi. Biết baonhiêu thanh thiếu niên đãdại dột như vậy. Trong mộtcơn giận dữ, trong mộtphút đam mê, họ khôngcòn nhìn thấy được hạnhphúc lớn lao sẵn có, và họtự chấm dứt đời họ. Cái màmình gọi là khổ có thểđang chứa đựng cái diệt,có khi ta chỉ cần một thựctập nho nhỏ là có thể tựchuyển hóa, khôi phục

được tình trạng diệt.Phương pháp khôi phục đôikhi rất đơn giản. Khổ haylạc đều tùy theo cách mìnhnhìn. Một người bạn tu làmột người có thể giúp mìnhnhìn lại và thấy đượcnhững gì mình chưa thấy.Ta nên nhìn tận mặt cáikhổ của ta và hãy chào cáikhổ ấy: Buồn ơi chào mi!Chán nản ơi chào mi! Giậnơi chào mi!... Quán chiếu

trực tiếp vào cái khổ tathấy ở trong khổ có tập, códiệt và có đạo. Có ngườitưởng rằng đạo phải dothầy dạy, phải được họctrong Kinh. Ai ngờ nhìn sâuvào trong nỗi đau khổ củata, ta đã có thể thấy đạorồi.

Bụt đã làm như vậy. Bụtcó bao giờ học Kinh? Ngàikhông học Kinh Pháp Hoa,cũng không học Kinh Hoa

Nghiêm, cũng không họcKinh A Hàm… Ngài chỉquán chiếu cái khổ củamình mà tìm ra con đườngvà Ngài đã dạy chúng ta.Chúng ta cũng phải nhìnvào sự thật khổ đau, khôngnên tìm cách quên lãng,trốn chạy, che dấu, xô đẩy,chống đối lại khổ đau. Chỉcó sự quán chiếu khổ đaumới giúp ta tìm ra đượcnhững nguyên do khiến

cho ta không hạnh phúc,rồi sau đó tìm ra con đườngchuyển hóa khổ đau thànhhạnh phúc. Quán chiếu vàokhổ thì thấy tập, diệt vàđạo. Một cái chứa đựng tấtcả các cái khác. Giáo lýduyên sinh của Bụt rất màunhiệm.

Trong quá trình quánchiếu, nhận diện và gọi tênnhư vậy, ta thấy được bảnchất của khổ, thấy tập,

thấy diệt, thấy đạo. Nhờ tanhìn thấy tập, thấy diệt,thấy đạo trong khổ, tựnhiên khổ sẽ giảm bớt, cácnguyên do tập thành tựngưng, đạo hiện ra. Thấytập thì ngưng tập. Thí dụthấy vì uống rượu mà đaugan thì ta sẽ tự ngưnguống rượu. Thấy phổi yếuvì hút thuốc ta tự ngưnghút thuốc. Tập càng ngàycàng bớt đi và sự chuyển

hóa sẽ tới. Đạo càng ngàycàng hiện rõ. Quá trình tutập đó là văn, tư và tu.

Khi mức chuyển hóa đãcao, thì cái khổ trước đâybây giờ không còn là khổnữa. Những cái gọi là chết,bệnh, già, hay giận, buồn,ghen, không làm cho mìnhsợ hãi nữa. Quán chiếu sâuxa hơn ta sẽ thấy rằngnhững cái gọi là sanh vàdiệt chỉ là những ý niệm

trong đầu mình. Không cósanh cũng không có diệt,chỉ có sự biểu hiện và sựẩn tàng. Cho nên nhữngcái mà thế gian gọi là khổđã được Bụt và các vị bồtát cho là lý thường nhiên.Một chiếc lá sanh ra, lớnlên, ve vẩy trên cành rồirụng xuống, đó là chuyệnthường. Chuyện ta sinh ra,lớn lên, già và chết, cũngthường nhiên như một

chiếc lá. Nhìn sanh, lão,bệnh, tử với con mắt bìnhthản, ta sẽ không lo sợ.

Vô khổ, tập, diệt, đạo làmột lời tuyên bố của TâmKinh. Ta đi vào phạm vi củachân đế, của vô lậu, củaliễu nghĩa kinh: không cókhổ, tập, diệt và đạo. Cácvị bồ tát dạo chơi trongbiển sinh tử để cứu người.Nơi ta gọi là biển khổ chínhlà môi trường hành đạo của

họ. Họ không còn bị nhữngđợt sóng còn, mất, tử, sinhvùi dập. Ranh giới giữa khổvà diệt, giữa khổ và vui đãmất đi. Chính bằng chấtliệu khổ mà họ tạo ra anlạc, bằng phân rác mà họtạo ra được bông hoa.Phiền não tức bồ đề làngôn ngữ siêu việt khổ vui.Hoa và rác tương tức.Chúng ta biết rằng cái khổmà chúng ta thấy là ngược

với cái vui, nhưng sau mộtthời gian tu tập và quánchiếu sâu sắc, khổ vui sẽtương tức. Sau khi vượt ra,không còn sợ hãi và trốnchạy cái khổ, không cònmê đắm trong cái vui tươngđối. chúng ta đạt tới niềmvui chân thật và vô lậu, đólà niết bàn. Cái vui này siêuviệt cả cái khổ và cái vuithông tục: Sanh diệt diệtdĩ, tịch diệt vi lạc. Giai đoạn

quán chiếu khổ và tập tuycòn là trong cõi hữu lậunhưng giai đoạn đó đãchứa đựng những hạtgiống của vô lậu. Khi nghengôn ngữ của chân đế,chúng ta phải thấy ngônngữ đó không nói ngược lạisự thật tục đế.

Bây giờ ta nói chánhkiến về tập, tức là nhữngnguyên do gần xa gây rakhổ. Cứ để khổ đau tràn

lấp, làm cho đen tối cuộcđời. Đó là một câu trongbài Sám Nguyện. Hàngngày, những ý tưởng, lờinói và hành động của ta cóthể đang nuôi dưỡng cáikhổ mà ta không biết. Bâygiờ tu học, ta phải nhậndiện, quán chiếu, thấyđược những điều ta đã làmvà đã nói thường gây đổ vỡtrong đời sống hàng ngày.

Bụt dạy nhiều phương

pháp giúp ta nhìn thấy bảnchất của khổ và tập, thấyđược bản chất của diệt,thấy ta có thể đạt tới diệt,tức là hạnh phúc. Nếu làmđúng phương pháp Bụtdạy, nếu chuyển hóa thànhcông, ta sẽ phát khởi đượccái nhìn vô lậu. Lúc đó tasẽ không còn kẹt vào cáckhái niệm khổ, diệt và đạonữa. Tư tưởng ta có thể bịkẹt. Ví dụ như nghĩ rằng

diệt là không còn gì nữahết cho nên hết khổ, đó làmột quan niệm sai lầm.Chứng đạo rồi ta không cònchấp trước nữa, dù cả vàosự tu tập. Trong cửa thiềnta gọi là đói ăn khát uống:Tôi đói thì tôi ăn, tôi khátthì tôi uống, mà khi làmtheo điều mong muốn, tôikhông gây đau khổ cho tôivà cho người. Khổng tư nóitùng tâm sở dục bất du củ.

Tùng tâm sở dục có nghĩalà lòng mình muốn gì thìmình làm cái đó, và mìnhkhông còn bị kẹt vào hìnhthức. Bất du củ là vẫn đúngkhuôn phép *. Đó là tìnhtrạng thảnh thơi, an lạc nơiTịnh độ. Theo ngôn ngữcủa mười bức tranh chăntrâu là thõng tay vào chợ.Cũng đi vào chợ, cũng nóicũng cười, cũng mua cũngbán như người khác,

nhưng mình vẫn là conngười giải thoát. Khôngtuyên bố nghiêm trọng: Tôiđang tu đây. Đi thiền hànhthảnh thơi như không. KinhTứ Thập Nhị Chương nói”ngã pháp hành vô hànhhạnh, tu vô tu tu.”

Ở trình độ “tùng tâm sởdục” - muốn làm gì cũngđược, thì hành động sẽkhông còn gây thêm tập,không tạo thêm những

nguyên do của khổ. Nhưngnếu chưa đạt tới trình độđó mà ta bắt chước thì đólà điều nguy hiểm. Khi xưa,Hoà thượng Nhất Định,chùa Từ Hiếu, xin vua đượctừ chức tăng cương về trụtrì ở núi Diên Xuân với haivị đệ tử. Ngài lập một cáiam, gọi là Am An Dưỡng,rồi Ngài mời bà mẹ vềđể được dịp sống gần mẹgià.

Các quan trong triều tớithăm, xin cất một ngôichùa. Ngài nói: “Thôi, thôi,tôi đã trụ trì nhiều chùa rồi,mục đích của tôi xin vua vềnghỉ là để khỏi phải giữchùa, không lý bây giờ cácvị lại bắt tôi làm chùa nữa?Từ đó ngài sống nhữngngày rất an lạc cùng bàmẹ. Có một hôm mẹ ngài bịbệnh nặng, bà nói :”Con,sao mẹ muốn ăn cháo cá

quá.” Ngài đi xuống chợBến Ngự, thản nhiên xinmột con cá đem về nấucháo cho mẹ ăn. Ngài xáchcon cá trong tay, đi từ dướichợ lên núi. Nhiều ngườinói :” Sao thầy tu mà làmnhư vậy?” Nhưng vì Ngàikhông còn nệ vào hìnhthức nữa, thành ra Ngàithản nhiên:” Làm cái gìcũng được hết ”, trongthiền học gọi là đói ăn khát

uống. Người ta chỉ làmđược như vậy khi đã đạt tớitự do và vượt thoát thườngtục.

Diệt tức là sự chấm dứtnhững nguyên do gây khổđau. Người ta sống có hạnhphúc, an lành và thảnh thơimà không tự biết. Trướckhi bị khổ đau trấn ngự tađã có tình trạng diệt,nhưng ta không biết quý.Vì dại dột, ta có thể tự phá

hoại hạnh phúc tự nhiênsẵn có của ta. Nguyên do làta sống không chánh niệm,ta thiếu thầy, thiếu bạn đểchỉ cho ta thấy hạnh phúcta đang có. Những điềukiện hạnh phúc có thểđang có mặt trong ta vàxung quanh ta nhưng takhông có khả năng tiếp xúcđể sống hạnh phúc.

---o0o---

HẠ THỦ CÔNG PHU

Tu tập cũng là quánchiếu để nhận diện hạnhphúc bằng những bài thựctập chánh niệm. Ví dụ: “Tôiđang thở vào và tôi biết làtôi có hai con mắt. Tôiđang thở ra và tôi mỉm cườivới hai mắt của tôi.” Đó làmột trong những bài tậpgiúp ta tiếp xúc được vớinhững điều kiện hạnh phúc

đang có của mình. Ta làngười đã tiếp nhận nhiềuđiều kiện hạnh phúc ấy từcha, mẹ, ông, bà, tổ tiên vàtrời đất nhưng ta đã khôngbiết thừa hưởng kho tànghạnh phúc đó. Kinh gọi đólà người cùng tử. Trong lúcquán chiếu như vậy ta thấyngay trong diệt cũng đã cósẵn mầm khổ. Cách sốnghàng ngày của ta có thểtiêu diệt hạnh phúc của ta

và tạo ra khổ đau. Rõ rànglà quán chiếu hạnh phúcthì ta thấy khổ đau nằmsẵn trong ấy. Và khi thấyđiều đó, ta thấy được đạo.

Bụt dạy phép an trútrong hiện tại (hiện tại lạctrú), tức là sống tỉnh thứctrong từng giây phút, biếtquý trọng từng giây phútcủa đời sống. Con đường rõràng như vậy, chỉ có điềuta thực tập hay không mà

thôi. Nghe Bụt ta biết là lờiBụt hay lắm, cần đem rarao giảng cho thế gian,nhưng chính ta lại khôngchịu học hành. Cho nên taphải quyết chí thực tập chứkhông nói lý thuyết suông,đó gọi là hạ thủ công phu(get down to the realpratice). Thiền hành mỗingày, tụng kinh mỗi ngày,thực tập mỉm cười và hơithở ý thức mỗi ngày, và tập

nhìn mọi người bằng conmắt hiểu và thương. Tanấu cơm, rửa chén và quétnhà như thế nào để có thểcó hạnh phúc ngay trongkhi ta nấu cơm, rửa chénvà quét nhà. Đó là côngphu. Trong khi rửa chén, nấu cơm, kê bàn, dọn ghế,uống nước và cưa cây, tatự hỏi: “Ta đang làm gìđây? - What am I doing?”Ta tự trả lời: Ta đang rửa

chén. Rửa chén như thếnào để có an lạc, quét nhànhư thế nào để có an lạcđó là điều quan trọng. Khita tự hỏi: Ta đang làm gìđây? Ta sẽ rửa chén mộtcách khác và quét nhà mộtcách khác. Trong chánhniệm ta thấy hạnh phúctràn lan. Ta sẽ không cònxem rửa chén và quét nhàlà những công tác nặngnhọc và muốn làm cho

xong. Ta đang làm gì đây?Hỏi xong ta mỉm cười, vàchuyện rửa chén quét nhàbỗng tạo ra một niềm vuitrong đời sống hàng ngày.Đó gọi là hạ thủ công phu.

Ngoài việc thực tập trongcuộc sống cá nhân, chúngta còn thực tập trong đờisống chung với mọi người.Giả dụ vì xung khắc mà haingười cùng đau khổ. Chúngta có cơ hội thực tập để

làm giảm bớt khổ đau. Cơhội thứ nhất là cả hai ngườicùng thực tập. Hai ngườiđều quán chiếu, hai ngườiđều dùng mắt thương nhìncuộc đời.

Cơ hội thứ hai là ngườinày thực tập nếu người kiakhông thực tập. Khi ta thựctập và nhìn người kia bằngcon mắt từ bi thì khôngnhững ta thay đổi màngười đó cũng sẽ thay đổi.

Ta không cần hai ngườimới ký được hòa ước, mộtmình ta ta đã có thể ký hòaước rồi. Trong tự tâm ta cóthể hoà giải, ta tự bắt đầutrước, và sự chuyển hóasâu xa và chân thật của tasẽ đưa tới sự chuyển hóacủa người kia.

Cơ hội thứ ba: nếu ngườinày không thực tập thìngười kia bắt đầu thực tập.

Thành ta lúc nào ta cũng

có ba cơ hội để tạo niềmthông cảm. Tình trạngkhông phải là một tìnhtrạng tuyệt vọng. Xungquanh ta, bất cứ một lờikinh, một tiếng mõ, mộttiếng chuông, một bướcchân nào cũng nhắc tarằng ta có ba cơ hội đó. Hạthủ công phu là việc ta cóthể làm được và có thể làmngay. Ta có thể thành côngtrong mấy phút đồng hồ,

chứ không hẳn phải chờngày này sang ngày khác.

Nếu ta biết thay đổi cáchnhìn thì tự nhiên bể khổcuộc đời sẽ tiêu tan. Mắtthương nhìn cuộc đời làmột phương pháp rất mầunhiệm. Chính ta có thểthay đổi được tình trạng.Đừng nói rằng nếu ngườikia không thay đổi thì talàm sao thay đổi.

Phương pháp tu tập này

là tiếp xúc với an lạc và tạotác niềm vui trong mỗi giâyphút của cuộc đời. Đây làthực tập hiện tại lạc trú,thực tập phép lạ. CuốnPhép Lạ Của Sự Tỉnh Thứcbản dịch tiếng Pháp nhanđề là Le Miracle, c’est demarcher sur terre – Phép lạlà đi trên mặt đất. Đi trênmặt đất đã là thần thông.Phép lạ là biết mình đangsống. Chỉ đi bộ thôi cũng

đã là thần thông. Chỉ cầnrửa chén, chỉ cần nhìn mộtthân cây thôi, cũng đã làmột phép thần thông. Phéplạ là biết rằng hễ mở mắtthì thấy đuợc trời xanh.Phép lạ ấy, ta có thể thựchiện trong từng giây phútđể nuôi dưỡng và chuyểnhóa, để an lạc tăngtrưởng, và để thấy đạo.Đạo không phải chỉ đượcthấy nhờ học Kinh và nghe

giảng mà nhờ thực tập.Càng thực tập ta càng thấyrõ đạo. Theo công phu tutập này, những niềm vuihời hợt và giả tạo sẽ đượcchuyển hóa thành nhữngniềm vui đích thật và sâusắc.

Tuy biết rằng cái gì cũngvô thường, cũng thay đổi,nhưng ta không còn sợ hãi,vì ta đã biết cách tạo niềmvui. Thực tập như vậy, ta

sẽ đạt tới mức độ vữngchãi, sẽ không sợ hãi vôthường, sợ hãi thay đổi, đólà tự do, là không vướngbận. Không phải chờ tớimột trình độ cao nào đó tamới đạt được vững chãi vàthảnh thơi. Công trình tutập càng ngày liên tục đemlại cho ta thảnh thơi. Chođến khi ta đạt tới sự vữngchãi và thảnh thơi vượt lêntrên những khổ vui thông

tục thì diệt đế có tên là niếtbàn (nirodha trở thànhnirvana). Diệt không phảichỉ là sự vắng mặt của đaukhổ. Sự vắng mặt tạm thờicủa khổ đau sẽ dẫn tới sựvắng mặt vĩnh viễn của khổđau. Tục đế sẽ đưa tớichân đế. Đó là chân như,có khi gọi là pháp giới tánhhay là pháp thân(dharmakaya). Và niềm vuilớn này, ta không thể diễn

tả bằng lời nói được nữa, vìnó đã vượt ra khỏi ngônngữ của tục đế.

Niềm vui lớn này, Bụt vàcác vị bồ tát đã thực chứngđược. Các vị có thể gật đầuxác nhận rằng niềm vui đócó mặt, nhưng họ diễn tảkhông được, và chính taphải tự tìm lối vào. Khôngthể diễn tả được niết bàn(nirvana). Cho nên tronglĩnh vực này thì diệt đế là

ngôn ngữ đạo đoạn: conđường của ngữ ngôn đã bịcắt đứt. Không có ngữngôn nào có thể diễn tảđược niết bàn, được niềmvui lớn, được sự vững chãivà thảnh thơi của người đãđạt tới cái niềm vui lớn.Không những ngôn ngữkhông chuyên chở được màcác ý niệm cũng khôngchuyên chở được. Khôngsuy tưởng được, không

khái niệm được, gọi là tâmhành xứ diệt. Nó khôngthuộc về lãnh vực của tưtưởng nữa. Niết bàn khôngthể suy tư, không thể sosánh, không thể tưởngtượng được. Niết bàn chỉ cóthể tự thân tác chứng.

Vậy thì sự thật thứ ba,diệt, cũng có hai phần.Phần thứ nhất là phần hữulậu và phần thứ hai là phầnvô lậu. Hữu lậu là asvara,

như nước rỉ ra. Vô lậu làanasvara. Trong lãnh vựchữu lậu, chúng ta còn tuỳthuộc vào ngôn ngữ vàkhái niệm. Tới lãnh vực vôlậu rồi thì không còn ngônngữ và khái niệm nữa.Nhưng trong quá trình văn,tư và tu, chúng ta đã cóthể thấy được những hạtgiống vô lậu trong cõi hữulậu rồi. Cũng như khôngphải đợi chấm dứt sóng thì

mới có nước. Ngay trongkhi sóng là sóng thì đồngthời nó cũng đã là nước rồi.

---o0o---Chú thích

* Đức Khổng Tử nóirằng: ”Năm 30 tuổi, tôi đãcó thể đứng vững. Đến 40tuổi, tôi bỏ được tất cảnhững điều nghi hoặc. Đếnnăm 50 tuổi, tôi biết đượclẽ vận hành của trời đất.

Tới năm 60 tuổi, thì tainghe đã xuôi. Tuổi 70, tôimuốn làm gì thì làm màkhông trái với đạo lý. (Tamthập nhi lập, tứ thập nhibất hoặc, ngũ thập tri thiênmệnh, lục thập chi nhĩthuận, thất thập tùng tâmsở dục bất du củ).

---o0o---

06 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ sáu

Hôm nay là ngày mùng 9tháng 12 năm 1993, chúngta ở tại Xóm Thượng vàhọc tiếp về tứ diệu đế.Chúng ta đang nói vềchánh kiến, tức là cái thấychính xác, trước hết là cáithấy về bốn sự thật là khổ,

tập, diệt và đạo. Hôm naychúng ta quán chiếu về sựthật thứ tư là đạo.

Đạo tức là con đường(marga). Có con đườngđưa chúng ta thoát khổđau, có con đường chuyểnhóa khổ đau. Dịch ra tiếngAnh một cách đơn giản thìkhổ là ill hay là ill-being(duhkha). Tập là sự tậphợp của những nguyên dođưa tới khổ, có thể dịch là

arising (samudaya). Diệt làcessation, tức là chấm dứt,không tạo tác ra khổ nữa.Đạo là the way. Có thấyđạo thì mới có chánh kiến.

Chúng ta đã biết rằngkhi quán chiếu về khổ mộtcách sâu sắc ta có thể thấytập, diệt và thấy đạo. Khinhìn vào tập, chúng tacũng thấy khổ, thấy diệt vàthấy đạo. Nhìn vào diệt,chúng ta cũng thấy khổ,

thấy tập và thấy đạo. Vàbây giờ nhìn vào đạo,chúng ta cũng thấy rõ khổ,tập và diệt. Cho nên đạochỉ có thể thấy được từ sựđau khổ. Nếu không nhậnra khổ thì không thể nàotìm ra đạo.

Người ta thường khônghiểu đúng về đạo. Họ nghĩrằng có một con đường tuhành, nhưng bây giờ còntrẻ, mình chưa tu làm gì

vội. Đợi khi nào 60 hoặc 70tuổi rồi tu cũng khôngmuộn. Hoặc nghĩ rằng đạolà để dành cho nhữngngười già cả và những kẻchán đời. Họ không biếtrằng đạo là con đườngchuyển hóa, giúp mọingười thoát khổ. Đạo vốncó nghĩa là con đường đi. ỞĐông Phương chúng ta nóiđến đạo làm người, đạolàm cha, đạo làm thầy.

Người con có đạo làm con,người vợ có đạo làm vợ,người chồng có đạo làmchồng.v.v.. Trong sáchMinh Tâm Bảo Giám có câu“mạc đãi lão lai phương họcđạo, cô phần đa thị thiếuniên nhân”, nghĩa là đừngcó đợi đến già rồi mới họcđạo, tại vì cứ nhìn vàonghĩa địa thì biết, ở trongấy có rất nhiều nấm mồcủa những thiếu niên. Như

vậy, dù ở tuổi tác nào,chúng ta cũng cần học đạo.Và đạo mà Bụt dạy là đạogiải thoát, đạo sống an lạc.

Nhầm lẫn quan trọnghơn nữa là nhiều người nóivề đạo như một lý thuyết,hay những hý luận cho vui.Nghĩ rằng về già mới cầnhọc đạo, đó không phải làchánh kiến. Hý luận về đạolại là một tà kiến khác.Nhiều người nói về đạo rất

lưu loát, nhưng các lýthuyết họ nói không dínhlíu gì đến đời sống của họcả. Trong giới Phật tử ViệtNam có rất nhiều người nóitới đạo một cách say mê,nhưng đạo ấy không thểhiện trong đời sống vàtrong sự tu học của họ. Bàihát đạo ca: ”Tôi là thiền sưbuồn, ngồi tụng dưới ánhtrăng..” dùng những danhtừ đạo Bụt, kỳ thực không

có nội dung đạo, chẳng quachỉ là những ý tưởng ủy mị,lãnh mạn về thiền, về đạomà thôi. Có rất nhiềutrường hợp trong đó chúngta hiểu lầm về đạo nhưvậy.

---o0o---

QUÁ TRÌNH VĂN TƯ TU

Cái nhìn về Đạo chânchính bắt đầu từ văn, tư vàtu, gọi là tam học. Văn làhọc hỏi. Những đệ tử củaBụt gọi là thanh văn(sravaka), là người nghegiáo lý để tu học. Khi nghegiảng dạy về giáo lý, khiđọc Kinh, khi pháp đàm, tathực tập văn học. Văn họctức là học nghe. Học nghe,

ta phải có thái độ cởi mở,phải thao thức muốn hiểu,muốn thực hành, như thếgọi mới là văn học. Cònnếu nghe để đàm luận,nghe chỉ để phê phán vàchỉ trích, nghe để chứachấp kiến thức rồi khoekhoang, đó chưa phải làvăn học.

Tư là suy gẫm, tư duy,quán chiếu những điềumình nghe. Ta nghe một

điều gì, dù điều đó từ mộtvị đạo sư nổi tiếng nói ra tacũng phải tư, tức là phảithẩm xét giá trị ứng dụngcủa những điều đó. Takhông mù quáng nghe theovô điều kiện. Sau khi ngherồi, phải tư. Trong khi đangnghe, không tư, nghe lànghe mà thôi. Nghe xongrồi lúc đó mới quán chiếu,mới suy tư (reflecting). Tưlà đem kinh nghiệm, đem

trí tuệ, đem khổ đau củamình ra để mà xét nghiệm.Xem thử những điều mìnhnghe có thể trả lời đượcnhững nỗi đau khổ, nhữngthắc mắc, những thao thứccủa đời mình hay không,như thế gọi là tư học.

Nghe giống như giao hạtgiống vào đất. Thực tập làtưới tẩm cho hạt giống cóthể nẩy mầm. Thực tập làtu, giai đoạn thứ ba gọi là

tu học. Nếu không đem rathực tập thì việc nghekhông có lợi ích nào cả.Trong quá trình văn, tư, tuvề đạo ta sẽ thấy được bảnchất của đạo là làm bằngkhổ, ta thấy khổ ở trongđạo. Đạo Bụt phát sinh là vìcuộc đời khổ đau, cho nêncuộc đời khổ đau là chấtliệu làm ra đạo. Sự tỉnhthức, sự thương yêu phátsinh từ khổ đau. Đạo và

khổ tương tức. Trong quátrình văn, tư và tu chúng tathấy khổ và tập ở trongđạo. Chúng ta biết rằngtập, những nguyên do làmra khổ, nếu chuyển hoáđược, thì khổ sẽ vắng mặt.Ba yếu tố khổ, tập và diệtcó thể nhìn thấy trong đạo.Tâm Kinh nói: ”Không đạo”,có nghĩa là đạo không có ởngoài khổ, tập và diệt.Không có cái này thì không

có cái kia. Năm chữ “không khổ, tập, diệt, đạo “thuộc về chân đế, đó là sựthật vô lậu. Ngay trong quátrình tiếp xúc với mặt tụcđế, ta đã thấy được bảnchất của đạo, và chuyểnhóa được tập. Nếu thấycho rõ thì ta ngưng lạingay, tự nhiên đi tới diệt.Chuyển hóa tập, thành tựudiệt sẽ làm vơi khổ, khiếncho cái khổ biến đi.

Nhờ quá trình văn, tư vàtu mà lời nói và hành độngcủa ta mỗi lúc mỗi tươngứng. Ví dụ một người giảnggiải rất hay về năm giới,nhưng vẫn chưa thực tậpnăm giới một cách vữngchãi. Nhờ quá trình văn, tưvà tu nên sự thực tập nămgiới càng ngày càng vững;và lời nói của ta đi đôi vớihành động, ngôn hànhtương ưng. Nói theo Vương

Dương Minh là tri hành hợpnhất.

---o0o---

ĐẠO VƯỢT TRÊN NGÔNNGỮ

Đạo bắt đầu bằng văn,tức là nghe, đọc và thâunhận một số kiến thức. Rồinhờ quán chiếu, suy gẫmvà áp dụng trong đời sốnghàng ngày nên những kiếnthức và ý niệm ban đầu tanbiến dần thành tuệ giácthực sự. Vì vậy chúng tatránh nói tới đạo như là

một chủ thuyết. Nhìn vàomột con người có văn, cótư và có tu thì ta thấy sựthể hiện của đạo. Ta thấyngười đó sẽ đạt tới diệt,buông bỏ được tập, vàchuyển hoá được khổ. Quátrình tu học lúc đầu dựa vàngôn ngữ, dựa vào ý niệm.Nhưng sau khi thực chứng,chúng ta sẽ không còn kẹtvào ngôn từ và ý niệm, sẽtiếp xúc trực tiếp với bản

môn. Đạo siêu việt ngữngôn, như trong Đạo ĐứcKinh có câu: đạo khả đạo,phi thường đạo, (đạo màcó thể đàm luận thì chưaphải là đạo chân thường).Có những người tới hỏi đạocốt để chất vấn và cãi lý vềđạo, ta chỉ nên mỉm cười.Lý luận về đạo mất thì giờ,không có lợi ích gì. Ngồiuống trà với nhau còn cóđạo vị hơn.

Bước đầu học đạo cầnphải có những khái niệm vềvô thường và vô ngã, vềkhổ, tập và diệt. Ban đầuta cũng có thể dùng lý luậnđể dẹp trừ những tàthuyết. Nhưng sau đó ngôntừ và lý luận cũng đượcvượt luôn và lúc đó ngườitu học sử dụng chính sựsống của mình. Ta sống đờisống hàng ngày cách nàođể cho người khác thấy

chánh ngữ, chánh nghiệp,chánh mạng, chánh tinhtấn, chánh định và chánhkiến trở nên có mặt. Kinhthường kể những câuchuyện về những nhà triếthọc cứ muốn đàm luận vàcãi lý với Bụt về những đềtài như vô thường, vô ngãvà niết bàn. Mỗi lần Bụtthấy một nhà triết học tớingồi sẵn sàng để đấu lýnhư vậy thì Ngài chỉ mời

ngồi uống trà. Hỏi thì Ngàikhông nói. Chúng ta nhớ lạicâu chuyện một nhà triếthọc tới hỏi Bụt về vấn đềcó ngã hay không có ngã.Bụt ngồi im không nói gì.Sau đó ông ta đi mất. ThầyA Nan thắc mắc, thì Bụtbảo: “Ông ấy đi tìm mộthọc thuyết để chống đốihoặc ủng hộ, chứ không đitìm pháp môn tu học. Nóikhông có ngã, ông sẽ bị

kẹt, mà nói có ngã ôngcũng bị kẹt. Không nói làđỡ cho ông ta hơn.”

Đạo vượt lên trên ngữngôn, ý niệm và lý luận.Nói như vậy không cónghĩa là ngữ ngôn và kháiniệm không có ích lợi. Khingười ta thao thức học hỏiđể tu tập thì ngữ ngôn vàkhái niệm là những bảngchỉ đường có thể sử dụngđược. Cũng như bản đồ

của một thành phố tuykhông phải là thành phốnhưng có thể giúp ta đitrong phố xá mà không lạcđường. Khi đạo đã là sựthật trong đời sống hàngngày rồi thì sự tu học trởthành rất tự nhiên, rất nhẹnhàng, không nặng về hìnhthức. Đạo có tính cách vôhành. Vô hành là khônglàm gì cả. Kinh Tứ Thập NhịChương, xuất hiện ở Việt

Nam vào thế kỷ thứ ba, cócâu: ngã pháp hành vôhành hạnh, tu vô tu tu,chứng vô chứng chứng,(cái pháp của ta là hành cáihạnh vô hành, tu cái tu vôtu và chứng cái chứng vôchứng. Ý nghĩa của câu đólà đạo vượt thoát các hìnhthức và ý niệm.

Đạo đế cũng có phầnhữu lậu và vô lậu. Phầnhữu lậu là thế gian (lokya)

là phần hướng thượng, dầndần bớt khổ thêm vui. Phầnvô lậu là xuất thế gian(lokottara) là phần vượtthoát hoàn toàn biên giớicủa ngôn từ, ý niệm, khổvà vui.

---o0o---

KINH CHÁNH KIẾN

Chánh kiến thường đượcdiễn tả là thấy được tambảo, thấy được thiệnác,v.v.. Nhưng trước hếtchánh kiếtn là phải thấyđược bản chất về bốn sựthật. Cái thấy về bốn sựthật là căn bản của chánhkiến. Trong tam tạng kinhđiển có nhiều Kinh nói vềchánh kiến, cái thấy chân

thật (samyak drsti). Có mộtKinh do thầy Xá Lợi Phấtgiảng: gọi là Kinh ChánhKiến (Samaditthi sutta).Kinh này là kinh thứ 9 ởTrung bộ (M.9). Thầy XáLợi Phất đã nói nhiều Kinhvề đề tài tứ diệu đế, trongđó có Kinh gọi là Dấu ChânVoi, Tượng Tích Diệu Kinh.Con voi chúa đi trước để lạinhững dấu chân rất lớn.Những con đi sau có thể

bước lên trên dấu chân đitrước: nhưng không có dấuchân con thú nào lớn hơndấu chân con voi. Giáo lýtứ diệu đế cũng vậy, baogồm tất cả các giáo lý khác.Kinh Chánh Kiến ở TrungBộ có một Kinh tươngđương bằng Hán văn, đó làKinh 344 ở Tạp A Hàm. HọcKinh này ta thấy thầy XáLợi Phất dạy một sư em tênlà Ma Ha Câu Thi La và một

số thầy khác về cái thấychân chính.

Theo thầy Xá Lợi Phấtchánh kiến trước hết là sựphân biệt những gốc rễlành và những gốc rễkhông lành, thiện căn vàbất thiện căn (wholesomeroots and unwholesomeroots). Quán chiếu thìchúng ta sẽ thấy có ba loạigốc rễ lành là: vô tham(absence of greed), vô

nhuế (absence of anger) vàvô hại (absence ofviolence), tức là cái rễkhông tham đắm, cái rễkhông giận hờn và cái rễbất bạo động. Bất bạo động(ahimsa) tức là vô hại. Vôhại tức là không muốn gâyđổ vỡ cho mình, cho ngườivà cho thiên nhiên. Nhữnggốc rễ bất thiện là tham,nhuế và hại. Chữ tham cónhiều nghĩa. Nó có nghĩa là

vướng mắc, là thèm khát,không bao giờ thỏa mãn.Ngược lại với tham là tritúc, tức là bằng lòng vớitình trạng vừa đủ, để cóthể an lạc cho thân tâm.

Các thầy khác hỏi: Cóchánh kiến về các phươngdiện khác không? Thầy XáLợi Phất trả lời: Có chứ, vídụ chúng ta nói chánh kiếnvề phương diện các loạithức ăn. Chúng ta phải

phân biệt bốn loại thức ăn.

---o0o---

BỐN LOẠI THỨC ĂN

Loại thức ăn thứ nhất làđoàn thực, tức là nhữngthức ăn đi vào miệng củachúng ta. Chánh kiến cũnglà biết phân biệt nhữngđoàn thực có hại và nhữngđoàn thực không có hại.Chúng ta phải biết nhữngthức ăn thức uống nào gâytàn phá và làm mất sự điềuhoà trong cơ thể. Khi

chúng ta ăn những mónhiền lành và bổ dưỡng thìchúng ta cũng biết. Đó gọilà chánh kiến. Ta thực tậpchánh kiến ngay trong đờisống hàng ngày, trên bànăn và trong khi nấu ăn, chứkhông phải chỉ thực tậptrong thiền đường mà thôi.Trước khi ăn chúng ta nói:”chỉ xin ăn những thức ăncó tác dụng nuôi dưỡng vàngăn ngừa tật bệnh”, đó là

chánh kiến áp dụng khi ănvà khi nấu ăn.

Nói về đoàn thực, Bụt đãdùng hình ảnh của hai vợchồng nhà kia ăn thịt con.Hai vợ chồng này mangđứa con trai duy nhất quasa mạc. Họ nghĩ rằng sốlương thực đem theo là đủcho chuyến đi. Nhưng chưara khỏi sa mạc họ đã hếtthực phẩm. Hai vợ chồngbiết rằng cả ba người sẽ

chết đói. Cuối cùng họ phảiđành tâm ăn thịt đứa conđể có thể sống mà ra khỏisa mạc. Họ vừa ăn thịt convừa khóc. Bụt hỏi rằng:“Này các thầy. Khi hai vợchồng đó ăn thịt đứa conthì họ có thấy thích thú gìkhông?” Các thầy thưa: “Bạch đức Thế Tôn, làm saothích thú được khi biếtmình đang ăn thịt con.” Bụtdạy: “Trong đời sống hàng

ngày, trong khi tiêu thụ,chúng ta cũng phải biếtthức ăn của mình đã có thểtạo ra bằng sự đau khổcùng cực của kẻ khác, củanhững loài sinh vật khác.”Hai tay nâng bát cơm đầy,dẻo thơm một hạt đắng caymuôn phần.

Ăn không có chánhniệm, ta tạo khổ đau chomọi loài và khổ đau chochính bản thân ta. Khi ta

hút thuốc, uống rượu, ănnhiều thức ăn béo vào, làta đang ăn bộ phổi của ta,đang ăn buồng gan, tráitim của ta, tự đang ăn thịtta. Nếu là cha, là mẹ thì lúcđó ta đang ăn thịt con tatại vì các con cần có chamẹ mạnh khoẻ, tươi vui.Và nếu cha mẹ trong khi ănuống mà tàn hại thân thểcủa chính mình thì chínhcha mẹ đang giết con.

Thành ra ăn như thế nàođể đừng tạo ra những khổđau cho các loài và đừngtạo khổ đau cho chínhmình, đó là chánh niệm vàchánh kiến. Đạo Bụt trongcả Nam Tông và Bắc Tôngđều tin rằng chúng sanh từđời này sang đời khác thayphiên lần lượt làm cha làmmẹ của nhau. Vì vậy mỗikhi ăn thịt, chúng ta hãy cóý thức rằng có thể ta đang

ăn thịt cha mẹ hay con cáicủa ta. Do đó chúng ta đãtập ăn chay và tập khôngsát sanh.

Loại thức ăn thứ hai làxúc thực. Chúng ta có sáucăn là mắt, tai, mũi, lưỡi,thân và ý. Chúng tiếp xúcvới sắc, thanh, hương, vịxúc và pháp. Ta phải thấyrằng việc tiếp xúc đó cóđem chất độc vào ngườihay không. Ví dụ như khi ta

xem truyền hình, mắt tatiếp xúc với hình sắc. Phảithực tập chánh kiến xemchương trình truyền hìnhkia có đưa vào trong tâm tanhững độc tố như sợ hãi,căm thù và bạo động haykhông. Có những phimmang lại cho lòng ta sựhiểu biết, lòng từ bi, chíquyết tâm muốn giúpngười, quyết tâm khônglàm những điều lầm lỗi. Ta

biết ta có thể xem phim đó.Ấy là ta thực tập chánhkiến. Người lớn cũng nhưtrẻ em, trong khi xemphim, phải biết thực tậpchánh kiến. Phải biết rằngcó những chương trìnhtruyền hình chứa đựng rấtnhiều độc tố như bạo động,căm thù và dục vọng. Ngaycả những phim quảng cáocũng khơi động thèm khát,dục vọng hay sợ hãi của

người ta. Khi xem một tờbáo không có chánh niệm,chúng ta có thể tiếp nhậnrất nhiều độc tố. Đọc xongta có thể mệt nhoài vìnhững điều ta đọc có thểkhiến chúng ta chán nản,lo lắng và ghê sợ. Chínhnhững câu chuyện hàngngày cũng có thể mangnhiều độc tố. Đó là xúcthực.

Chánh kiến phát sinh ra

chánh niệm và chánh niệmcũng làm phát sinh chánhkiến. Tôi biết rằng nhìn,nghe và tiếp xúc với nhữnggì thì thân tôi sẽ khoẻkhoắn, nhẹ nhàng và anlạc và tôi quyết định mỗingày tiếp xúc với nhữngchất liệu đó. Còn nhữngthứ làm tôi mệt, tôi buồn,tôi lo, tôi giận thì tôi sẽtránh không tiếp xúc. Đó làchánh niệm về xúc thực, có

được nhờ chánh kiến vềxúc thực. Bụt dạy rằng conngười rất dễ bị thương tích,trên cơ thể cũng như trêntâm hồn. Bụt đã dùng hìnhảnh một con bò bị lột dadẫn xuống sông. Dưới sôngcó hàng vạn loài sinh vật liti bu lại hút máu và rỉa thịtcon bò. Và khi ta đưa conbò tới đứng gần một bứctường hay một thân cây cổthụ, cũng có những sinh

vật li ti sống trên bứctường và trong cây cổ thụbay ra, bám vào con bò đểhút máu. Nếu chúng takhông giữ gìn thân và tâmbằng chánh kiến và chánhniệm thì các độc tố trongcuộc đời cũng bám lại vàtàn phá thân tâm ta. Nămgiới mà chúng ta tiếp nhậnvà hành trì là bộ da baobọc thân thể và tâm hồnta. Nếu không hành trì năm

giới là chúng ta không thựctập chánh kiến. Và trongmỗi chúng ta vốn đã có hạtgiống của chánh niệm.Thực tập chánh niệm cũngnhư tạo ra những khángthể để chống lại sự xâmnhập của các độc tố kia.

Loại thức ăn thứ ba là tưniệm thực. Đó là những nỗiước ao ta muốn thực hiệncho đời ta. Mong muốn làmgiám đốc một hãng buôn

lớn, hay mong muốn đậubằng tiến sĩ, những mongmuốn như thế thâm nhậpvào người ta giống nhưmột thức ăn. Mong muốn làmột loại thực phẩm gọi làtư niệm thực. Ước muốnmạnh sẽ giúp ta nănglượng để thực hiện hoàibão. Nhưng có những loạitư niệm thực làm cho takhổ đau suốt đời. Nhưdanh, lợi, tài và sắc. Muốn

được mạnh khoẻ và tươivui, được giúp đỡ cho giađình và xã hội, muốn bảovệ thiên nhiên, tu tập vàchuyển hóa, để thành mộtbậc giác ngộ độ thoát chođời v.v.. thì đó là loại tưniệm thực có thể đưa tớian lạc, hạnh phúc. Về tưniệm thực, Bụt kể chuyệnmột người bị hai lực sĩ kéoxềnh xệch trên mặt đất đểđi tới một hầm lửa. Hai lực

sĩ khiêng người kia némxuống hầm lửa đang bốccháy. Bụt nói rằng khi ta bịnhững tư niệm thực bấtthiện chiếm cứ, bị danh,lợi, tài và sắc lôi cuốn thìcũng như ta bị nhữngchàng lực sĩ kéo đi liệngxuống hầm lửa. Do đó,người tu học phải có chánhkiến, phải nhận diện loại tưniệm thực trong ta là loạinào.

Loại thức ăn thứ tư làthức thực. Chúng ta là sựbiểu hiện của thức, gồm cóy báo và chánh báo. Chánhbáo là con người gồm nămuẩn của ta và y báo thuộchoàn cảnh chung quanh ta.Vì hành động tự nhiều kiếpxưa nên bây giờ ta cóchánh báo này, với y báonày. Chánh báo và y báođều là sự biểu hiện củatâm thức. Khi làm công việc

nhận thức, tâm cũng giốngnhư cơ thể đón nhận cácmón ăn. Nếu trong quá khứtâm thức ta đã tiếp nhậnnhững thức ăn độc hại, thìnay tâm thức ta biểu hiệnra y báo và chánh báokhông lành. Những gì tathấy, nghe, ngửi, nếm, tiếpxúc, suy tư, tưởng tượng,tất cả những thứ ấy đềunhư muôn sông chảy vềbiển tâm thức. Và những

vô minh, hận thù và buồnkhổ cúa ta đều trôi về biểncả của tâm thức ta. Vì vậyta phải biết mỗi ngàychúng ta nhận vào tâmthức của ta những món ănnào. Chúng ta cho tâmthức ăn Kinh Kim Cương,Kinh Pháp Hoa hay làchúng ta cho nó ăn tham,sân, si, mạn, nghi và tàkiến? Chúng ta cho nó ăntừ, bi, hỷ, xả hay là chúng

ta cho nó ăn trạo cử, hôntrầm, giải đãi, phóng dật?

Về thức thực, Bụt đãdùng hình ảnh một ngườitử tù và ông vua. Buổi sángvua ra lệnh lấy 300 lưỡi daocắm vào thân thể của mộttử tội. Tới buổi chiều vuahỏi: ”Người tù đó bây giờ rasao?”. “ Tâu bệ hạ, nó cònsống.” “ Vậy thì đem nó ra,lấy 300 lưỡi dao đâm quangười nó một lần nữa.” Và

buổi tối, vua hỏi:” Kẻ đóbây giờ ra sao?” “Cònsống.” “Hãy lấy 300 mũidao đâm qua thân thể nómột lần nữa!” Bụt dùng vídụ đó để nói chúng ta cũngđang hành hạ tâm thứccủa ta y như thế. Mỗi ngàyta đâm 300 mũi dao độc tốvào trong tâm thức ta.Những mũi dao của thamlam, giận dữ, ganh tỵ, hờngiận, thù oán, vô minh.

Bốn ví dụ kể trên đượcchép trong Kinh Từ Nhục.Từ nhục là thịt của đứacon. Bốn ví dụ nghe rất ghêsợ, có tác dụng răn bảochúng ta phải tỉnh táo giữgìn chánh kiến.

Thầy Xá Lợi Phất nói: “Người có chánh kiến làngười hiểu được bản chấtcủa bốn loại thực phẩmnhư trên”. Nếu anh chưabiết được cái bản chất của

bốn loại thực phẩm là anhchưa có chánh kiến. Saukhi thầy Xá Lợi Phất nói vềbốn loại thực phẩm, cácthầy khác lại hỏi tiếp:” Cóthể nói về chánh kiến dướimột phương diện khác nữahay không?” Thầy Xá LợiPhất trả lời: “Có, chánhkiến là cái thấy của chúngta về bốn sự thật, gọi là tứđế. Phải thấy được khổ,phải thấy được tập, phải

thấy được diệt, phải thấyđược đạo.” Các thầy hỏithêm, thì thầy Xá Lợi Phấtnói tiếp về chánh kiến quamười hai nhân duyên. Cácthầy lại hỏi thêm nữa, vàthầy Xá Lợi Phất nói rằngchánh kiến có thể nhìndưới khía cạnh hữu lậu vàvô lậu. Phần hữu lậu là thếgian và phần vô lậu là xuấtthế gian. Phần thứ nhất làhướng thượng, phần thứ

hai là lậu tận. Khi nào diệthết phiền não thì gọi là lậutận, tức là vượt ra khỏibiên giới của khổ đau.Những điều này cũng đượcnói tới trong nhiều Kinhkhác *.

Chúng ta phải bắt đầubằng phần thế gian. Chánhkiến (right view) là cái đingược lại với tà kiến(wrong view). Tà kiến là nóirằng không có nhân quả,

không có thiện ác, khôngcó cha mẹ, không có tìnhnghĩa. Chánh kiến là biếtcó nhân có quả, có phânbiệt thiện ác, có đời trướcđời này, có cha có mẹ, cótình có nghĩa,v.v.. Chúng taphải bắt đầu từ phần đạođức thế gian, theo lời thầyXá Lợi Phất dạy. Chánhkiến gồm khả năng nhậndiện những thiện căn vànhững ác căn ở trong ta,

khả năng thấy được bảnchất của tứ diệu đế, khảnăng có thể thấy được bốnloại thực phẩm, và khảnăng có thể thấy đượcmười hai duyên khởi.

---o0o---

TƯỚI TẨM HẠT GIỐNGCHÁNH KIẾN

Làm thế nào để đạtđược chánh kiến? Trướchết chúng ta phải học. Quátrình văn, tư, tu (nghe –suy nghiệm - thực tập) bắtđầu bằng văn, nghĩa làphải học, phải tập lắngnghe. Chánh kiến có thểtrao truyền được không,hay là tự mình phải đạt

lấy? Ta nhớ rằng chánhkiến đã có sẵn hạt giống ởtrong mỗi người. Thầy giỏivà bạn giỏi là những ngườicó thể khơi động được hạtgiống của chánh kiến ởtrong ta. Người dạy ta cóchánh kiến không, và đãchứng đạt tới mức nào?Chánh kiến của người ấyđã vững chãi chưa hay chỉlà một số khái niệm họcđược từ các thầy khác hay

trong Kinh sách? Họckhông phải là thâu thậpkiến thức. Học lý thuyết màkhông chứng nghiệm thìcũng như con tằm ăn ládâu mà không làm được tơ,không có ích lợi gì cả.

Chánh kiến có thể thụnhận, có thể trao truyền.Nhưng việc trao và nhậncần nhiều điều kiện. Ngườidạy ta về chánh kiến, cuốnsách ta đọc, cuốn Kinh ta

tụng phải có khả năng thứcđộng những hạt giốngchánh kiến trong ta. Hạtgiống chánh kiến có sẵn.Bụt dạy tất cả mọi ngườiđều có hạt giống của tuệgiác. Cho nên khi đượcnghe, được tiếp xúc vớinhững dấu hiệu của chánhkiến thì tự nhiên ta sẽ hiểu.Những kinh nghiệm khổđau của ta cũng giúp tatiếp nhận chánh kiến.

Chánh kiến chỉ có thể traotruyền trong những thờigian và địa điểm thích hợp,bằng ngôn ngữ từ ái, khếcơ, những ngôn ngữ có khảnăng đánh thức được hạtgiống chánh kiến có sẵntrong ngưòi nghe. Ngườinghe lúc đầu có thể chỉhiểu bằng trí óc thôi, điềunghe chưa thấm vào tâmthức hoặc chưa thể nghiệmđược, vì còn thiếu kinh

nghiệm sống. Nhưng hạtgiống chánh kiến chứa sẵntrong tâm một ngày kia sẽnẩy mầm. Khi kinh nghiệmđau khổ đã chín mùi thì chỉcần nghe một câu nói haymột bài pháp thoại là ngườiấy đã có thể chuyển hóa.Cho nên tạo ra những điềukiện giúp ta tiếp nhậnchánh kiến là điều rất quantrọng.

Nhiều người thấy mình

đã sẵn sàng để tiếp nhậnchánh pháp, nhưng vẫnphải chuẩn bị một thái độthích đáng. Nghe một bàipháp, phải để cho giáopháp có cơ hội thấm sâutrong tâm thức để tiếp xúc,đánh thức và tưới tẩmnhững hạt giống chánhkiến ở trong mình. Nếu chỉdùng trí năng để tiếp nhậnchánh kiến thì sẽ không cókết quả bao nhiêu. Tôi

thường nói với thiền sinh lànghe pháp thoại (văn) làmột phép thực tập mà việcthực tập thì không phải chỉcần đến trí năng. Phải thựctập với thân, tâm và cảtàng thức của mình. Tàngthức như mặt đất, gọi làđất tâm (tâm địa). Trongđất tâm của ta có nhữnghạt giống của chánh kiến.Khi nghe pháp đừng dựnglên những bức tường trí

xảo. Không suy đoán,không so sánh, không bìnhluận.

Trong giai đoạn văn tachưa cần tư. Khi nghe phápthoại hãy khoan dùng trínăng phân biệt, mà phảiđưa cả thân tâm ra. Khinghe pháp, ta phải để mặtđất tâm mở rộng thênhthang cho mưa pháp thấmnhuần. Mưa xuân nhẹ hạtđất tâm ướt, hạt đậu năm

xưa hé miệng cười. Đấttâm thấm ướt thì hạt giốngtuệ giác ở trong ta mới nẩymầm được. Cho nên ngồinghe pháp thoại phải nhưngồi thiều, phải ngồi chochững chạc, thanh thản, vàchỉ lắng nghe thôi. Mở rộngtấm lòng không thành kiếnđể tiếp nhận lời pháp thoại.Nghe mà đã có định kiếnrồi thì không tiếp nhậnđược nữa. Lúc nghe chúng

ta đừng đem so sánhnhững lời đang nghe với ýkiến có sẵn của mình.Đừng vừa nghe vừa phêphán: giống, khác, đúng,sai và lấy các định kiến củamình làm tiêu chuẩn. Bịbức tường trí não và thànhkiến ngăn chận, nhữngđiều ta nghe không thấmvào lòng ta được nữa. Chonên bí quyết của nghe(văn) là lòng trống, là

không tâm. Nghe, tiếpnhận và thấu hiểu rồi, suđó mới tư và tu, nghĩa làmới suy ngẫm, chiêmnghiệm và đem vào cuộcsống.

Vào thời Bụt còn tại thế,nhiều người tới nghe Bụtgiảng lần đầu, trong khinghe đã thức tỉnh ngay. Họgiác ngộ tức thời trong khinghe Bụt nói, nhờ họ đãtừng đau khổ và đã dày

công tu tập. Chỉ văn thôi làđã chứng. Ba việc văn, tưvà tu diễn ra trong cùngmột khoảnh khắc. Vì ởtrong con người của nhữngkẻ ấy những cơ năng củagiác ngộ đã đầy đủ rồi, chỉcòn một chỗ nào đó còn bịkẹt mà thôi. Bây giờ nghemột bài pháp thoại thì tựnhiên chỗ bị kẹt đó đượctháo gỡ, và sự thật bungra.

Chánh kiến có thể đượcnói tới như là nhân hay làquả. Chánh kiến tiếp nhậnvào là nhân. Tư và tu lạimang chánh kiến tới nhưkết quả của sự thực tập.Khi tiếp thụ chánh kiến nhưlà nhân, thì phần ý niệm vàdanh từ còn quan trọng.Khi thành tựu kết quả thìchánh kiến là tuệ giác,vượt khỏi danh từ và kháiniệm, chánh kiến tức là

giác ngộ, là bồ đề.Vào buổi khuya thành

đạo, Bụt đạt tới cái thấyhoàn toàn, vô thượngchánh đẳng chánh giác, thìcái thấy của Ngài là tuệgiác xuất thế gian. Nhưngkhi bắt đầu giảng cho cácthầy về tứ diệu đế là Bụtbắt đầu phải dùng ý niệmvà ngôn từ. Ý niệm về khổ,về tập, về diệt, về đạo. Đọctrong Kinh chúng ta thấy

rằng sau khi Bụt thành đạoNgài đã ở lại bờ sông NiLiên Thuyền 49 ngày.Trong 49 ngày đó, Ngàisống trong vô ngôn và vôniệm, nhưng đồng thờiNgài cũng bắt đầu thiết lậpcác ngôn từ và ý niệm đểchuẩn bị giảng dạy. Chúngta thấy bài thuyết phápđầu tiên về tứ đế và bátchánh đạo đã được xâydựng một cách rât kỹ

lưỡng, rất đẹp đẽ và rấtthích hợp với năm người đệtử đầu. Nhưng đó chỉ là cáibình để đựng nước thôi.Nước chánh kiến đã có sẵnrồi. Muốn hiến nước chongười, phải đem tặng trongmột cái bình. Và tứ diệuđế, bát chánh đạo là bìnhnước đầu tiên mà Bụt đemchia xẻ cùng nhân loại.

Thầy Thái Hư, sống đầuthế kỷ này bên Trung quốc

đã dùng các danh từ giáo lýbản chất và giáo lý ảnhtượng. Giáo lý ảnh tượng làgiáo lý được trình bày quangôn từ và khái niệm, còncái giáo lý mà ta sống làgiáo lý bản chất. Thầy dùnghình ảnh của một thân cây.Trời nắng, cây chiếu bóngtrên mặt đất. Chỉ cho ngườikia cái bóng cây: đây làbóng cây, nếu anh tìm tớigốc và nhìn lên anh sẽ thấy

cây. Giáo lý ảnh tượng nhưbóng cây, giáo lý bản chấtlà cây. Cây là tuệ giác chânthật, bóng cây là khái niệmvà ngôn từ diễn tả tuệ giác.Nhất thiết tu đa la giáo nhưtiêu nguyệt chỉ, tất cả giáolý trong các kinh điển đềulà ngón tay chỉ mặt trăng.Ngón tay chỉ mặt trăngkhông phải là mặt trăngnhưng nếu không có ngóntay chỉ thì ta không biết

phương hướng nhìn về mặttrăng. Khi nương vào giáolý ảnh tượng để tu tập, mộtngày kia ta thấy được giáolý bản chất.

Duy Biểu Học (thườnggọi là Duy Thức Học) nói vềcác phiền não như tham,sân, si, mạn, nghi và kiến.Không cần dùng chữ tàkiến, vì kiến đã có nghĩa làcái thấy sai lầm rồi. Kiếnnghĩa là một cái thấy phiến

diện, thấy một mặt. Đứngvề phương diện thế gianmà nói thì có chánh kiến,có tà kiến. Nhưng khi đạttrình độ xuất thế gian thìtất cả mọi kiến đều là tàkiến. Ví dụ như vô thườnglà chánh kiến, thường là tàkiến; ngã là tà kiến, vô ngãlà chánh kiến. Nhưng đứngvề phương diện xuất thếgian thì thường là tà kiếnmà vô thường cũng trở

thành tà kiến. Vô thường làthứ thuốc trị bệnh giúp takhỏi vướng vào cái thấy vềthế giới mà ta nghĩ làtrường tồn. Nhưng nếu talại vướng mắc vào ý niệmvô thường thì vô thườngcũng là một cái thấy (kiến)sai lầm. Vô thường là cáithấy ta chứng nghiệmtrong đời sống, không phảichỉ là một khái niệm. HọcPhật, chúng ta hay bị

vướng vào những ý niệmvô thường và vô ngã. Vớituệ giác siêu việt thì ý niệmvề thường phải được vượtqua mà ý niệm về vôthường cũng phải đượcvượt qua. Ý niệm về ngãphải vượt mà ý niệm vôngã cũng phải vượt. Cũngnhư trong Kinh Bảo Tíchnói: “thà rằng bị kẹt vào ýniệm hữu, còn hơn bị kẹtvào ý niệm không”. Không

là một thứ thuốc để trịbệnh hữu nhưng nếu làbệnh không thì không cònthuốc nào để chữa. Tómlại, tu tập chánh kiến trướchết là học hỏi và tiếp nhậnnhững ngôn từ và nhữngkhái niệm chuyên chở tuệgiác. Rồi nhờ quá trình văn,tư và tu mà tuệ giác đó lớnlên dần dần. Và khi đã đạtđược tuệ giác thì khôngnhững tất cả các khái niệm

về tà kiến mà cả nhữngkhái niệm về chánh kiếncũng được thắng vượt.Kinh Pháp Môn Căn Bản(Mula pariyaya, Trung Bộ 1)nói rất rõ về sự vượt thắngý niệm và tà kiến, đứngtrên lập trường xuất thế.Không những ý niệm “ta cótự ngã” là một tà kiến màcả ý niệm ”ta không có tựngã” cũng là một tà kiến.

Tuệ giác đạt được nhờ

chánh kiến càng lớn thìhành động của chúng tacàng sáng. Chánh tư duy,chánh ngữ, chánh nghiệp,chánh tinh tấn, chánh địnhv.v.. tất cả đều tùy theochánh kiến. Phẩm chất củabảy phần kia trong bátchánh đạo đều tùy thuộcphẩm chất của chánh kiến.Cho nên Kinh Tạp A Hàm785 cũng như trong KinhThánh Đạo, Majjhima

Nikaya 117, đều nói rằngchánh kiến đứng hàng đầu.Việc tu tập chánh kiến lúcđầu giúp ta phân biệtchánh kiến và tà kiến. Cuốicùng nhờ chánh kiến tabiết rằng tất cả các kiếnđều là tà kiến. Cho nênchánh kiến là vốn liếng tuhọc, vốn liếng hành trì của chúng ta. Nếu vốn liếng đóphong phú thì tất cả nhữngsự hành trì trong các lãnh

vực chánh tư duy, chánhngữ, chánh nghiệp, chánhmạng, chánh tinh tấn,chánh niệm và chánh địnhcũng sẽ giàu có. Học hỏinhư thế nào để cho nhữnghạt giống chánh kiến trongtâm được đánh thức, đượcnẩy mầm, thì lúc đó nhữngđiều chúng ta học hỏi mớithực sự là chánh kiến.

---o0o---

Chú thích* Các Kinh căn bản nói

về bát chánh đạo đều phânbiệt hai mặt của bát chánhđạo. Hai mặt ấy là hữu lậuvà vô lậu. Xin tham khảoKinh Thánh Đạo (Trung AHàm 189), Kinh Tạp A Hàm785 và Kinh Mahacattarisaka (Trung Bộ 117).Kinh Tạp A Hàm 785 rõnhất.

Theo gốc chữ, lậu tức là

cái sự rỉ chảy, sự trôi lăn.Vô lậu tức là chấm dứt sự rỉchảy, sự trôi lăn. Lậu cóthể dịch là sự đi vòng,asrava. Lậu do đó có nghĩalà phiền não, thành raasrava là klesa (phiền não).Khi nào mà chúng ta diệthết tất cả phiền não thì gọilà lậu tận, tức là hoàn toàngiải thoát, vượt ra khỏi biêngiới của khổ đau. Trongsáu phép thần thông thì lậu

tận thông là cao nhất. Lậutận thông tức là gột sạchhết tất cả phiền não, còncác thần thông khác nhưthiên nhãn thông và thiênnhĩ thông thì không quantrọng bằng.

---o0o---

07 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ bảyHôm nay là ngày 12

tháng 12 năm 1993, chúngta ở Xóm Hạ và học tiếp vềtứ diệu đế. Lần trước ta đãhọc về chánh kiến, hômnay chúng ta sẽ học vềchánh tư duy. Trong khihọc về chánh kiến, chúngta đã thấy rằng trong quá

trình tu học, chánh kiến cóthể là nhân và cũng có thểlà quả. Bất cứ một hiệntượng nào trong vũ trụ, dùlà vật lý, tâm lý hay sinh lý,đều phải được nhìn thấyđồng thời là nhân và làquả. Không có một hiệntượng nào chỉ đóng vai trònhân hay quả mà thôi.Theo lý duyên khởi, chúngta biết rằng tự tính củachúng ta là nhân mà cũng

là quả.Do đó dù trong Kinh nói

chánh kiến đứng hàng đầu,nhưng chúng ta không nênhiểu chánh kiến là nguyênnhân đầu tiên từ đó phátkhởi ra các chánh đạokhác. Theo đạo lý duyênkhởi thì không có nguyênnhân đầu tiên, không cómột cái gì thuần túy lànhân hay là thuần túy làquả. Một nhân không bao

giờ đủ đưa tới quả mà phảicó rất nhiều nhân để tạonên một quả. Mỗi hiệntượng đều do tất cả nhữnghiện tượng khác phối hợpvà biểu hiện ra và mỗi vậtcó mặt trong tất cả các vậtkhác.

---o0o---

BÁT CHÁNH ĐẠOTƯƠNG SINH TƯƠNGTỨC

Vậy chánh kiến khôngphải là nguyên nhân đầutiên của các chánh đạo.Tám sự hành trì chânchánh tương sinh tươngtức, mỗi phần đều là nhânvà quả của các phần kia.Bảy sự hành trì kia cũng lànguyên nhân đưa tới chánh

kiến. Bát chánh đạo cònđược gọi bằng một từ kháclà bát thánh đạo phận. BátThánh Đạo Phận là támthành phần của con đườngcao quí. Trong tiếng Phạn,thánh đạo phận là aryamarga anga, thánh đạo cótất cả tám chi phần. Thứnhất là Chánh kiến màchúng ta đã bàn. Rồi tớiChánh tư duy (rightthinking) là sự tư duy đúng

đắn. Chánh ngữ (rightspeech) là lời nói có tácdụng chuyển hoá, tháo gỡ,đem lại hạnh phúc và đánhtan mê lầm. Chánh nghiệp(right action) là hành độngkhông tạo khổ đau, đưa lạihạnh phúc. Chữ nghiệp ởđây chỉ thân nghiệp, làhành động do thân thể talàm. Còn khẩu nghiệpthuộc về chánh ngữ và ýnghiệp thuộc về chánh tư

duy. Tiếp theo là Chánhmạng (right livelihood).Mạng tức là phương tiệnsinh sống. Chánh mạng lànghề nghiệp, là phươngcách sinh sống không gâyđau khổ và mê lầm cho conngười, không tàn hại thiênnhiên. Chi phần thứ sáu làChánh tinh tấn (rightenergy). Tinh tấn là sựsiêng năng. Thứ bảy làChánh niệm (right

mindfulness) và sau cùnglà Chánh định (rightconcentration).

Về sự phát triển của tuệgiác, giáo lý luôn luôn nóitới niệm, định và huệ. Tutập chánh niệm dẫn tớichánh định và có chánhđịnh thì đạt tới tuệ giác.Tại sao trong bát chánhđạo không nói chánh tuệmà lại nói chánh kiến? Suynghĩ về điều này giúp

chúng ta phân biệt rõ hơný nghĩa chữ chánh kiếntrong phạm vi tục đế vàphạm vị chân đế. Đồng thờita cũng thấy rõ hơn bảychánh đạo khác góp phầnvào sự chuyển hóa chánhkiến từ phạm vi thế giansang phạm vi xuất thế giannhư thế nào.

Chánh kiến bắt đầu bằngnhững giáo lý, chưa phải làtuệ giác. Hiểu biết về tứ

diệu đế, về bát chánh đạo,về lý nhân quả mới chỉ lànhững hiểu biết có tínhcách lý thuyết mà thôi. Nhờcó văn, tư và tu mà nhữngý niệm và ngôn từ đó trởnên tuệ giác chân thật.Trong quá trình văn, tư, tuchúng ta phải thực tậpchánh tư duy, chánh ngữ,chánh mạng,v.v.. mà nếukhông thực hành bảy thánhđạo kia thì những lý thuyết

trong kinh sách không baogiờ biến thành tuệ giác cả,mãi mãi chúng sẽ chỉ làmột mớ ý niệm trong đầu,hoặc để nói cho vui thôi.Những điều ta học hỏi bằngkhái niệm và ngôn từ cóchứa chất những hạt giốngcủa chánh kiến, của tuệgiác; nhưng không có văn,tư, tu thì chúng chưa thểtrở thành tuệ giác được.Người học đạo bắt đầu tiếp

nhận những kiến thức,ngôn từ và khái niệm từtrong kinh sách, từ thầy vàtừ các bạn tu. Sau đóngười ấy phải thực tập bátchánh đạo để biến cái vốnliếng nghèo nàn đó thànhtuệ giác đích thật, phátsinh từ nội tâm của mình.

Bụt nói tất cả chúng sinhđều có sẵn giác tánh, tức làhạt giống của chánh kiến,của tuệ giác. Giác tánh đó

bị che lấp vì vô minh, buồnkhổ và sầu hận, cho nênkhông phát triển được.Được nghe pháp, được gầngũi bạn lành và được họchỏi thì chánh kiến có cơ hộinẩy mầm và nở hoa: hạtđậu năm xưa hé miệngcười. Cho nên chánh kiếnlà nhân nhưng cũng là quả,và khi chánh kiến thànhkết quả đó chính là tuệtrong bộ ba niệm, định, tuệ

(smrti, Samadhi, prajna).Nhờ tu tập bảy chi phầnkhác của bát chánh đạonên tuệ nẩy nở. Sau đó,tuệ giác lại nuôi dưỡng tưduy, ngôn ngữ, chánhnghiệp, chánh mạng,chánh tinh tấn, chánh niệmvà chánh định.

Cho nên chánh kiến tuylà mẹ của bảy chi phầnkhác, nhưng cũng là concủa bảy chi phần khác.

Cũng như là lá cây. Có thểnói thân cây, rễ cây, cànhcây là mẹ, còn lá cây làcon. Nhưng lá cây cũngđóng vai trò mẹ. Vì lá câycó bổn phận phải tiếp nhậnthán khí, dùng ánh sángmặt trời thực hiện diệp lụchóa. Mỗi chiếc lá chính làmột viện bào chế, nhờ thếnhững khoáng chất ở trongđất đi lên. từ nhựa nguyênbiến thành nhựa luyện để

nuôi cây. Thành ra tất cảcác chiếc lá tuy là con củacây nhưng cũng đều là mẹcủa cây. Giống như vậy,chánh kiến nuôi dưỡngchánh tư duy, chánhnghiệp, chánh mạng,chánh ngữ, vân vân, nhưngđồng thời cũng được chánhtư duy, chánh nghiệp,chánh mạng, chánh ngữ,v.v.. nuôi dưỡng. Chúng tacàng thấy rõ tính duyên

khởi có thể áp dụng trongbát thánh đạo phần.

Với chánh kiến, chúng taphân biệt thế nào là cănlành và căn không lành;chúng ta hiểu bốn sự thậtkhổ, tập, diệt, đạo,v.v.. Cóchánh kiến thì tự nhiên tưduy sẽ đi đúng đường,chúng ta suy nghĩ khỏi sailầm. Có chánh kiến vềduyên sinh thì chúng tabiết rằng hạnh phúc của

chúng ta tùy thuộc vàohạnh phúc của người khác,như giữa anh chị em, vợchồng hay cha con. Thấyrồi, mỗi người sẽ không đitìm hạnh phúc cho riêngmình nữa. Vì khi cha khổthì con không thể nào hạnhphúc được, chồng khổ thìvợ không thể nào có hạnhphúc được, anh khổ thì emkhông thể nào có hạnhphúc được. Chánh tư duy

là tư duy xem ta phải làmthế nào để cho người kiacó hạnh phúc thì lúc đó tamới thực sự có hạnh phúc.Người đi tìm hạnh phúcriêng rẽ là người không cóchánh kiến, vì chánh kiếnlà cái thấy của đạo lýduyên khởi.

Nói về chánh ngữ cũngvậy. Nếu chúng ta cóchánh kiến thì tự nhiênngôn ngữ của chúng ta sẽ

đi vào đường chánh. Chúngta sẽ không nói những điềugây hiềm khích và đổ vỡ.Nếu thấy được tính khí củata, những ưu, nhược điểmcủa ta và của người khác,thì ta sẽ không nói ranhững câu tạo ra địa ngụcgiữa hai người. Trongtương giao xã hội, thấy rõđược ưu điểm và nhượcđiểm của mình và củangười khác là có chánh

kiến. Có chánh kiến thì tưduy và ngôn ngữ sẽ chánh,sẽ không gây thêm đaukhổ. Điều đó cũng đúng vớichánh nghiệp, chánhmạng, chánh tinh tấn,chánh niệm và chánhđịnh.

---o0o---

CHÁNH TƯ DUY VỀ VÔTHƯỜNG, VÔ NGÃ

Chánh tư duy tiếng Phạnlà samyak samkalpa, KinhA Hàm dịch là chánh trí,tiếng Pháp có thể dịch làconception correcte. Tư duycó hai loại là tầm (vitarka)và tứ (vicara). Tầm lànhững ý nghĩ đơn thuần.Còn tứ là suy đi nghĩ lạisâu xa hơn. Suy nghĩ tới

lui, quanh quẩn, khôngdừng được, như cái máy vôtuyến truyền hình mở giờnày sang giờ khác không aitắt, không có mục đích nàocả, thì sự suy nghĩ đókhông phải là chánh tưduy. Chánh tư duy giúp chota nhìn thấy rõ, làm phátsinh chánh ngữ, chánhnghiệp và chánh mạng.Còn tà tư duy thì càng nghĩcàng gây đau khổ. Có

chánh kiến, nhìn thấy bốnsự thật, duyên khởi, vôthường và vô ngã thì tưduy sẽ đi vào đườngchánh. Tà tư duy phát sinhdo cái nhìn không đúng vềsự vật, về bản thân vàhoàn cảnh của mình và củangười. Chánh tư duy phátsinh căn cứ trên chánh kiếnvà nuôi dưỡng chánh kiến,hai phần nuôi dưỡng lẫnnhau.

Chánh tư duy là suy nghĩdựa trên sự thật, khôngphải là tư duy trên mây,không dính líu gì với thựctế. Sự thật hiện rõ ra lànhờ chánh kiến, Nhiềungười suy nghĩ và đi lạctrong vòng luẩn quẩn củalý thuyết, nói thao thao bấttuyệt, và với những cuốnsách dài tràng giang đạihải. Nếu không có chánhkiến, họ vẫn chỉ nói chuyện

trên mây. Chánh tư duycăn cứ trên chánh kiến,trên tuệ giác, nhờ đó tathấy bản chất của sự vật làvô thường và vô ngã. Suytư mà ngược lại với nguyêntắc vô thường và vô ngã làtà tư duy. Thí dụ nuôi conta cứ nghĩ là đứa con nhỏcủa mình sẽ như vậy suốtđời là sai. Sự thật là lên 12tuổi nó đã khác, lên 14 tuổinó đã có thể có những ý

kiến ngược với mình, lên 16tuổi nó đã có thể tranhluận với mình rồi.

Chánh tư duy là phảithấy được bản chất của vôthường trong con ngườicủa ta, của kẻ khác và củasự vật. Mọi người bây giờrất dễ thương nhưng mộtngày kia có thể trở thànhdễ ghét và có thể trở thànhkẻ thù. Mỗi chúng ta đềucó đủ loại hạt giống, có hạt

giống của sự trung thànhmà cũng có hạt giống củasự phản bội. Bụt và các vịbồ tát đều như vậy hết.Nhờ ta tu tập nên hạtgiống của sự phản bộikhông có môi trường pháttriển. Khi một người phảnbội ta thì chính ta cũng tướitẩm những hạt giống phảnbội nơi họ từ ngày nàysang ngày khác. Có ngườinói “Thôi đi tu cho xong!”

nhưng nếu hạt giống xuấtgia trong người ấy khôngđủ lớn thì chắc người ấykhông đi được tới quyếtđịnh. Tuy vậy hạt giốngkhông xuất gia, hạt giốngmuốn lập gia đình nó vẫncòn trong con người đãxuất gia. Nếu sống với thầyvới bạn mà vẫn thấy khổthì tự nhiên hạt giốngkhông xuất gia, nghĩa làniềm ước muốn lập gia

đình, có vợ, có con, hạtgiống đó sẽ lớn lên. Trongđời sống xuất gia nếu ta cóhạnh phúc, nếu ta tự thấymình có chuyển hóa và đãgiúp ích được nhiều người,thì cái hạt giống khôngxuất gia kia, có thể lâu lâuphát hiện một lần tronggiấc mơ nhưng không baogiờ lớn lên được cả. Ngườitại gia cũng vậy. Người đãquyết định thành lập gia

đình cũng có cái hạt giốngxuất gia ở trong tâm. Đôikhi cũng nằm mơ thấymình đi tư, và nếu trongcuộc sống lứa đôi gặpnhiều khổ đau, thì lại cảmthấy tiếc ngày xưa mình đãkhông đi tu.

Trong ta, tàng thức chônnhiều hạt giống, có khinhững hạt giống ấy chốngđối với nhau. Nhìn sâu, tathấy tâm ta là mảnh đất

chứa đựng tất cả mọi hạtgiống. Người bạn hôn phốicủa bạn cũng mang sẵn đủloại hạt giống như vậy.Người sư anh, người sư chịvà người sư em của tacũng vậy. Tất cả đều cónhững hạt giống trái ngượcnhau ở bên trong. Nếu tabiết tưới tẩm, biết giúp đỡthì các hạt giống tốt sẽphát triển, hạt giống tiêucực sẽ càng yếu, càng nhỏ,

dù không bao giờ biến mất.Vì vậy, tâm thức gọi là nhấtthiết chủng thức(sarvabijaka), nghĩa là “tấtcả các loại hạt giống”.

Chúng ta phải tập nhìnmình, nhìn người và nhìnxã hội chung quanh cho rõ.Mỗi ngày cái thấy của taphải sáng thêm, phải mạnhthêm, đó là tuệ giác. Nếucái thấy không sáng thêm,không mạnh thêm thì sự tu

hành của ta chưa có kếtquả. Tình trạng tuệ giáccòn ốm yếu được kinh gọilà liệt tuệ. Tuệ giác ốm yếuthì không thể giúp nuôidưỡng bảy chi phần kháccủa bát chánh đạo.

Một em bé 12 tuổi vềLàng Hồng, đã hỏi một câulàm cho Sư ông thươngquá. Em hỏi: “Bạch sư ông,một người mình thươnghôm nay, làm sao mình có

thể biết trước rằng ngàymai mình còn thương nữahay không?”

Người mình thương hômnay, ngày mai mình có thểghét, đó là một sự thật màem bé này đã chứng kiến.Ba mẹ nó ngày xưa khiquyết định lấy nhau, đã bịcả hai gia đình chống đối.Ba đã tranh đấu, đã tháchđố cả gia đình và cả xã hộiđể cưới được mẹ. Vậy mà

bây giờ hai người coi nhaunhư thù nghịch. Ba và mẹđang thù ghét nhau nên bérất đau khổ. “Bạch Sư ông,làm sao mình biết cái ngườimình thương hôm nay,ngày mai mình vẫn cònthương?” Làm sao chúng tabiết được! Vì lòng củachúng ta cũng vô thường.Nơi tâm người kia có nhữnghạt giống khác nhau, nơitâm ta cũng có những hạt

giống khác nhau. Cái thấyvề vô thường cho ta biếtrằng ta phải cẩn thận trongđời sống hàng ngày. Nếukhông biết vun bón nhữnghạt giống tích cực mà cứhàng ngày tưới tẩm nhữnghạt giống tiêu cực nơi mìnhvà nơi người, thì tự nhiênngười mình thương hômnay, ngày mai có thể mìnhsẽ ghét; cái người hôm naythương mình sẽ có thể

ghét mình ngày mai. Đó làchánh kiến dẫn ta tớichánh tư duy. Nếu tư duykhông căn cứ trên tuệ giácvề vô thường thì đó là tà tưduy.

Vô ngã là một nhận thứccăn bản khác của chánh tưduy. Nếu tư duy của chúngta không căn cứ trênnguyên tắc vô ngã thì vẫnlà tà tư duy. Vô ngã cónghĩa là mỗi hiện tượng tùy

thuộc nhiều hiện tượngkhác, không một hiệntượng nào có một tự thểriêng biệt và độc lập với tấtcả những hiện tượng khác.Các hiện tượng đều donhân duyên mà sinh khởi.

---o0o---

TƯ DUY Ở TRÌNH ĐỘXUẤT THẾ GIAN

Trong Kinh có nói đến sơthiền, nhị thiền, tam thiềnvà tứ thiền. Trong trình độthiền thứ nhất có tư duy,có tầm (vitarka) và tứ(vicara) nghĩa là còn cónhững ý nghĩ. Nhưng vàothiền bậc thứ hai, đệ nhịthiền, thì không còn tầm vàtứ nữa. Càng tiếp xúc trực

tiếp với thực tại thì càngthoát khỏi ý niệm và ngônngữ. Ý niệm và ngôn từ tuyđược sử dụng để chỉ bày sựvật, nhưng cũng có thể làmcho ta xa cách thực tại.Vượt khỏi hàng rào của ýniệm và ngôn từ ta mớitiếp xúc sâu sắc được vớisự thật. Như khi nói đếnngười Mỹ, người Pháp,nhiều người có sẵn nhữnghình ảnh, ý tưởng, tình

cảm vốn có về người Mỹ,người Pháp. Đến khi gặpmột người Mỹ hay mộtngười Pháp, nếu chúng tavẫn giữ nguyên các ý niệmcũ, như những định kiến,để nhìn họ thì chúng takhông thể thấy và tiếp xúcđược với con người thậttrước mắt mình. Như vậy ýniệm và ngôn từ ban đầucó thể giúp ta biết có cácsự vật, nhưng sau đó có

thể trở thành chướng ngạivật ngăn không cho ta tiếpxúc với bản thân của thựctại. Cho nên trong quátrình tu tập ta phải dần dầnhọc tiếp xúc với thực tạimột các trực tiếp khôngqua trung gian ngôn từ vàý niệm.

Tư duy phải dùng đến ýniệm và ngôn từ. Nhưngtrong quá trình văn, tư, tu,chúng ta phải tập vượt ý

niệm về ngôn từ để đi vàobản chất của sự vật. Banđầu của sự học hỏi thì tứđế, bát chánh đạo, vôthường, vô ngã, thiện căn,ác căn, đều là những ýniệm và ngôn từ. Và khi đãbắt đầu thấy được bản chấtcủa tứ đế, của bát chánhđạo, của vô thường, vô ngãthì ta không cần đếnnhững danh từ và ý niệmấy nữa. Như thế gọi là thực

chứng (direct experience).Trong phái Tào Động cócâu châm ngôn về ngồithiền: tư lương cá bất tưlương để, bất tư lương đểnhư hà tư lương. Phi tưlương thị thiền chi yếu giả.Viết là tư lượng, đọc là tưlương. Tư là tư duy, lượnglà đo lường, so sánh. Tưlương cá bất tư lương để làsuy tư và đo lường cáikhông thể suy tư và đo

lường, tư duy về cái khôngthể tư duy được. Bất tưlương để như hà tư lươnglà cái không thể suy tư thìlàm sao mà suy tư được.Cho nên, phi tư lương thịthiền chi yếu giả: khôngsuy tư, đó là yếu chỉ củathiền.

Người ta thường hay hỏikhi ngồi thiền ông suy nghĩvề cái gì? Ngồi thiền cốtyếu là không suy nghĩ gì

cả. Lúc ban đầu trong sơthiền thì còn suy nghĩ, còndùng khái niệm và ngôn từ.Sau đó, phải vượt kháiniệm và ngôn từ.

Khi ta thực sự sống vớimột người hay trong mộthoàn cảnh nào thì dần dầnnhững ý niệm và ngôn từsẵn có về hoàn cảnh và vềngười đó tự nhiên rơi rụng.Từ đó có thể kết luận rằngkhi ta đã bước sang lãnh

vực chân đế, xuất thế gian,thì tất cả mọi tư duy đều làtà tư duy. All thinkings arewrong thinkings.

Khi học về chánh kiến,chúng ta cũng đi từ lãnhvực của thế gian sang lãnhvực xuất thế gian. Lãnhvực thế gian là thấy cóchánh kiến, có tà kiến. Khiđi sang lãnh vực xuất thếgian tất cả các kiến đều làtà kiến. All view are wrong

views. Chánh tư duy cũngvậy, ban đầu thì ta phânbiệt có chánh tư duy và tàtư duy. Nhưng sau quátrình văn tư tu, ta an trútrong thực tại nhiệm mầucủa pháp thân. Lúc đókhông thể nào diễn tả thựctại bằng ngôn từ và ý niệmnữa. Gọi là tâm hành xứdiệt. Tâm hành xứ tức làcái chỗ đi về của tâm ý.Nẻo về của mọi tâm hành

không còn. Cái gọi là chánhtư duy cũng không còndiễn tả được sự thật, nóchẳng qua chỉ là ngón taychỉ mặt trăng. Chánh kiếnvà bất cứ một chi phần nàocủa Bát chánh đạo cũngđều có hai mặt thế gian vàxuất thế gian như vậy. Chonên Bụt nói giáo pháp tanhư biển, có những bảibiển thoai thoải giúp ta đitừ từ xuống nước, chứ

không bắt buộc ta phải đingay vào chỗ quá sâu.

Học về vô thường, vôngã, lúc đầu chúng ta chỉcó khái niệm và danh từ vôthường và vô ngã. Chúngta có thể nói về vô thường,vô ngã suốt đời mà giáo lývô thường vô ngã khôngảnh hưởng chút nào tới đờisống hàng ngày của chúngta. Đó là những chiếc xevận tải trống rỗng. Trái lại,

nếu chiếc xe có chuyên chởvât liệu xây cất, thì khi xerút lui chúng ta vẫn còn vậtliệu. Và chúng ta khôngcòn bị kẹt vào những chiếcxe hình thức của ý niệm vàngôn từ.

Bụt có dạy các phépquán về bất tịnh và khổ.Bất tịnh nghĩa là khôngsạch sẽ: tuy bề ngoài tathấy sạch sẽ và đẹp đẽnhưng bên trong thì không.

Cảnh thiên nhiên bên ngoàicó thể rất đẹp nhưng bêntrong lại không. Cảnh đồngquê thái bình tươi tốt, chimén lượng bay, thấy rất đẹpnhưng bên trong có thể làchất phân hóa học đanggiết bao nhiêu côn trùng.Những con chim đang liệngbay kiếm sâu để ăn, vànhững con sâu đang runsợ. Ta đừng để cái bềngoài đánh lừa. Những con

người trông rất trong trắng,nhưng bên trong thân tâmcó những yếu tố bất tịnh.Khi khám phá ra được thìcó thể trễ mất rồi. Phảithấy được các yếu tố bấttịnh bên trong chính bảnthân mình, trong ngườikhác và trong vạn vậtchung quanh. Địa ngục cóthể xuất hiện bất cứ lúcnào. Đó là phép quán bấttịnh. Trong đạo Phật có

phương pháp quán cửutưởng, tức là quán sát vềthân thể con người để thấyđược những sự thật về tínhchất bất tịnh. Đó là mộtcách đối trị tham dục.

Quán khổ là để đối trịvới ảo tưởng về vui. Nhìnmột cá nhân, một gia đìnhchúng ta có thể thấy quabề ngoài hình như có sựhòa thuận và vui vẻ nhưngbên trong có thể chứa chất

nhiều khổ đau. Bề ngoài tathấy một gia đình đầm ấmvà tươi vui, nhưng bêntrong có thể là oán giận,ghen ghét và mọi ngườiphải chịu đựng lẫn nhaunhư trong một địa ngục.Bụt dạy quán khổ để ta xoáảo tưởng về những niềmvui giả tạo. Sau này cácthầy nêu ra hai đề tài quánchiếu, khổ và bất tịnh đểchép chung với các phép

quán vô thường và vô ngã.Quán chiếu để thấy bốn tàkiến gọi là bốn điên đảo(viparyasa). Đó là: sự vậtvô thường mà nói làthường, sự vật khổ mà nóilà lạc, sự vật vô ngã mà nóilà hữu ngã, sự vật bất tịnhmà nói là tịnh. Điên đảotức là ngược lại, tiếng Anhlà up side down, quayngược đầu xuống đất. TâmKinh Bát Nhã nói viễn ly

điên đảo mộng tưởng tứclà xa lìa những cái thấyđiên đảo do tri giác sai lầmsinh ra.

Bụt đã cho bốn bài học:vô thường, vô ngã, khổ vàbất tịnh để ta thoát khỏinhững ý niệm và danh từvề thường, lạc, ngã và tịnh.Nhưng có người chỉ nắmbắt được danh từ và ý niệmthôi. Họ bị kẹt cứng trongcác danh từ và ý niệm vô

thường, vô ngã, khổ và bấttịnh ấy. Họ chỉ than đời vôthường quá, đời vô ngãquá, đời khổ quá, đời bấttịnh quá và âm thầm kếtluận: thôi thì chết đi, haybỏ cõi đời này tìm sang mộtcõi khác cho rồi. Đây là mốilầm rất quan trọng, làm họkhông tiến thêm một bướcnào trên đường tu học.

Trong bài “đệ tử chúngcon từ vô thỉ” có câu:

“Cùng tăng thân xinnguyện ở lại cõi đời nàylàm việc độ sinh”, ý nói takhông cần phải lìa bỏ cuộcđời này để đi tìm một cõikhác. Muốn giải thoát khỏibốn cái điên đảo, tìm tớibốn chánh kiến, nhưng nếukhông khéo thì người ta cóthể lại kẹt vào những ýniệm vô thường, vô ngã,khổ và bất tịnh. Như mộtkẻ bị bệnh được người ta

cho thuốc, rồi lại bị bệnhghiền thuốc. Đạo Phật ĐạiThừa gọi những người nàybị bệnh giáo pháp (dharmasickness). Ban đầu bị bệnhkhổ đau, bây giờ bị bệnhthêm vì giáo pháp. Tronggiới Phật tử, những ngườibị bệnh đắm vào các ýniệm vô thường, vô ngã,khổ và bất tịnh rất đông.Tuy họ nói hoài về vôthường, vô ngã, khổ và bất

tịnh, nhưng những giáo lýđó không ích lợi gì cho họtrong đời sống hàng ngàycả. Những chiếc xe vận tảiđó không chuyên chở đượcvật liệu nào cả, chỉ lànhững chiếc xe không. Đólà những hạt thóc lépkhông bao giờ mọc ra đượclúa gạo. Đạo Bụt Đại Thừanói niết bàn là thường, lạc,ngã, tịnh. Lấy ngay tứ điênđảo để làm bốn đức của

Niết bàn. Chúng ta nghemà giật mình. Có người sẽđược chữa lành bởi cáiphương thuốc đó, và cũngcó người sẽ đau nặng thêmvì bốn phương thuốc đókhông tiêu.

Thành ra khi chúng ta đivào bình diện bản môn thìtất cả các kiến đều khôngcòn, dù là chánh kiến. Tấtcả mọi tư duy đều nên bỏhết, dù là chánh tư duy.

(All views are wrong views,all thinkings are wrongthinkings). Phi tư duy thịthiền chi yếu giả, sự vắngmặt của tư duy là tinh yếucủa thiền. Cho nên chúngta biết rằng khi nghĩ vềnhững điều xấu và ác nhưsát, đạo, dâm, vọng là tàtư duy đã đành rồi; nhưngnếu chúng ta nghĩ tới tứđế, vô thường, vô ngã, bấttịnh, khổ mà bị vướng vào

ý niệm và ngôn từ thì đócũng là tà tư duy. Chứkhông phải cứ đang nói vềPhật pháp là chánh tư duy.Tư duy Phật pháp mà tưduy theo kiểu bị vướng mắcvào danh từ và ý niệmcũng là tà tư duy. Nóichuyện về quán rượu, songbạc và sắc dục, cố nhiên làtà tư duy; nhưng nếuchúng ta nói trong chánhniệm. trong ý hướng muốn

chuyển hoá người nghe, đểgiúp họ ra khỏi những hầmhố và địa ngục ấy thì chúngta đang thực tập chánh tưduy và chánh ngữ. Và khiđã chuyển sang bình diệnxuất thế gian thì không cònsự phân biệt, tất cả tư duyđều là tà tư duy.

Trong việc tu tập, uốngtrà hay đi thiền hành thìchúng ta chỉ uống trà vàchỉ đi thiền hành mà thôi.

Nếu chúng ta còn tư duy vềtrà, tư duy về thiền hành,đó cũng vẫn là tà tư duy.Trong khi đi thiền hành tachỉ đi thiền hành thôi; nếusuy nghĩ, dù là suy nghĩ vềthiền hành, là hỏng. Trongkhi uống trà ta chỉ uốngtrà; nếu trong khi uống tràcòn suy nghĩ, so sánh, suytư về trà, có những ý niệmnày, ý niệm khác về trà, thìđâu còn là uống trà nữa?

Trong đời sống hàngngày, trí óc ta luôn luônsuy nghĩ, nghĩ cái này rồinghĩ cái khác. Khi sự suynghĩ đưa chúng ta tới đaubuồn, sợ hãi, lo lắng,chúng ta biết đó là tà tưduy và chúng ta phảingưng lại. Muốn ngưng tậpkhí suy nghĩ ấy lại, ta phảithực tập chánh kiến. Chánhtư duy đưa tới an vui, đưatới quyết tâm muốn tạo

hạnh phúc cho mình và chongười khác. Trong KinhThánh Đạo và Tạp A Hàmkinh thứ 785, chúng tathấy rõ ràng chánh kiến,chánh tư duy và chánhniệm phối hợp lại thànhmột bộ ba rất quan trọng,nhất là trong sự thực tậphàng ngày.

Để có một phương pháptu tập về chánh tư duy, tôiđề nghị bốn mệnh đề này,

quí vị có thể tự đặt chomình như những câu hỏi,áp dụng vào thực tế.

Mệnh đề thứ nhất: Cóchắc như vậy không? Câuhỏi này thuộc phạm vi tưduy và tưởng (thinking andperception). Tư duy liên hệtới tưởng. Tưởng tức là cáinhận thức (perception) haytri giác của mình. Một sợidây mà ta tưởng là conrắn, đó là một nhận thức

sai lầm, wrong perception.Một người không có ý nóiđiều đó mà mình tưởngrằng người ấy muốn nóiđiều đó, một điều giả địnhmà mình tưởng là sự thật:đó gọi là vọng tưởng. Càngnhiều vọng tưởng thì càngnhiều tà tư duy. Cho nênđừng vọng tưởng về mình,về người, về hoàn cảnhxung quanh. Và muốn nhưvậy thì phải có chánh niệm.

Tự hỏi: có chắc như vậykhông? Có chắc cái tri giácmà mình tiếp nhận đó làđúng hay không? Trongmột khóa tu nọ, tôi đề nghịmỗi người viết câu hỏi Areyou sure? dán trong phòngmình. Chúng ta có rấtnhiều nhận thức sai lầmtrong đời sống hàng ngày.Những sai lầm đó tạo địangục cho chúng ta vànhững người sống chung

với chúng ta. Vì vậy muốnchánh tư duy phải biếtquán chiếu và kiểm chứngxem những tri giác của tacó đúng hay không.

Mệnh đề thứ hai mà tanên luôn luôn tự hỏi mìnhlà: Ta đang đi về đâu? Đâylà vấn đề liên quan đến tưduy và thất niệm. Tư duythường lôi ta đi khắp nơi.Nó xỏ mũi mình và kéomình đi như trẻ mục đồng

kéo con trâu đi theo. Nómang chúng ta xuống địangục, chúng ta theo xuốngđịa ngục. Vì vậy cần phảithực tập chánh niệm. Tađang đi về đâu? Khi biếtmình đang để cho thấtniệm hoành hoành, để chotà tư duy kéo mình đi vàođịa ngục, ta nói: tôi biết tôiđang đi vào địa ngục, và tựnhiên ta ngưng lại. Tôi biếttư duy của tôi đang đưa tôi

xuống địa ngục và tôi quyếtđịnh không đi theo nữa.

Mệnh đề thứ ba có liênquan đến tư duy và tập khí.Tập khí là những thói quenta có, từ hồi ấu thơ, có thểđã do các thế hệ ông bàtruyền lại. Khi nhận ra mộttập khí của mình ta hãychào một câu: “À! bạn cốtri đó hả?” Một thói quenmà chúng ta thường nghĩlà hay nhưng có thể là dở.

Ví dụ như cái thói hay làm.Hễ hở tay ra một cái thìkiếm việc ra để làm, nếukhông làm thì không chịunổi. Căn nguyên sâu xa làvì từ đời này sang đời khácdân ta vốn rất nghèo đói.Cho nên ông bà tổ tiên nhàmình khi nào có chút thìgiờ rảnh là phải làm mộtcái gì, để giúp gia đình cóthêm cơm ăn áo mặc. Đó làmột đức tính tốt. Vì thương

gia đình, thương cha mẹcho nên mình chịu khó làmnhư vậy. Nhưng thói quenđó có thể trở thành mộttập khí xấu có thể làm chomình không còn cơ hội đểsống đích thực nữa. Rấtnhiều người trong xã hộicủa chúng ta bị cái bệnhgọi là ghiền công việc(workaholism), tức làkhông làm gì đó thì chịukhông nổi. Họ không có thì

giờ để ngắm nhình trờixanh, mây trắng, không cóthì giờ để đi từng bướcthảnh thơi. Sự sống phải cónhững giây phút thảnnhiên, nhàn hạ để có thểđược ngắm hoa đào nở, đểcó thể nhìn mặt trăng lên,để có thể uống một chéntrà trong thanh tịnh. Chonên ta phải quán chiếu tậpkhí này. Mỗi khi nhận ramình đang hớt hải nhìn

đâu cũng thấy việc chưalàm, việc muốn làm, lo lắngbồn chồn vì công kia việcnọ, chúng ta biết cái tậpkhí, cái thói quen cũ đangchiếm cứ tâm mình. Và tacất tiếng chào: “Kìa, bạn tôiđã trở lại!” Nếu biết tập khíđó ta đã tiếp nhận từ mẹta, thì ta sẽ chào :“ Mẹ ơi,con đã nhận ra mẹ rồi!”

Những tập khí trongcuộc sống với người chung

quanh càng đòi hỏi ta giữchánh niệm hơn nữa. Mộtngười mà nói ra câu gì là taphản ứng lại ngay lập tức.Tập khí tạo ra một phảnứng máy móc không kịpsuy nghĩ. Một trăm lần taphản ứng giống hệt cảtrăm, như một phản ứnghóa học. Một người hễ nóixong câu này thì thế nàongười kia cũng điên đầunổi giận. Một trăm lần nói

là một trăm lần giận. Chonên người sống chung vớita phải biết về tập khí củata và ta cũng phải tự biếtvề tập khí của chính ta.Nhờ vậy, tga có thể tránhđược rất nhiều phiền nãovà khổ đau. Biết như vậytức là thực tập chánh niệm.Mà biết như vậy không phảilà tự ghét mình, giận mình,phạt mình. Ta không cầnphải có mặc cảm tự ti, vì

người nào cũng có tập khícả. Có những tập khí donhiều đời ông bà truyền lại.Cách tu tập của ta là khôngtự trách, không phải tự đàyđọa vì các tập khí đó. Cáchthực tập là phải mỉm cườivới tập khí, mỗi khi thấy nóló đầu ra thì ta mỉm cườinói: “Chào anh! Tôi biếtanh rồi! Hello, I know youare there.” Đó là phươngpháp hay nhất. Và khi ta

nhận diện được tập khí củata thì ta sẽ làm chủ tìnhhình và tập khí đó sẽ từ từchuyển hoá. Trong lúc đó,ta tập thêm những tập khímới, luyện nên những tậpkhí tốt. Ví dụ thiền hành.Nếu ta đi thiền hành chođều và thấy an lạc trongkhi đi thiền hành, thì thiềnhành cũng trở nên một tậpkhí. Mỗi ngày nếu không đithiền hành thì ta thấy thiếu

thốn. Những người tậpyoga cũng vậy. Có nhữngngày không tập yoga họthấy giống như họ chưađược ăn cơm. Đó cũng làmột tập khí tốt.

Và cuối cùng, để chánhtư duy được phát triển vớibồ đề tâm, ta sẽ nhớ tựhỏi: “Ta làm gì, ta nói gì đểthể hiện Bồ Đề Tâm?” Bồđề tâm tức là một ý chí,một ước muốn rất thâm

sâu trong tâm thức của ta.Bồ đề tâm tức là ao ướcđược giác ngộ, được hiểubiết, được có chánh kiến đểcó thể tạo hạnh phúc chonhiều người, cho nhiềuloài. Động lực khiến mộtngười đi tu là bồ đề tâm.Nếu có bồ đề tâm rồi, thìngày đêm ta tâm niệm làmthế nào để có thêm tuệgiác, thêm chánh kiến,thêm năng lượng để tự tu,

tự độ và giúp cho ngườikhác vượt thoát khổ đau.Bồ đề tâm trở thành mộtvùng năng lượng rất lớn.Chính nó đẩy tư duy của tađi tới mục đích. Tự hỏi: “Talàm gì, ta nói gì, ta suynghĩ gì để ước mơ thànhtựu ?” Nuôi dưỡng bồ đềtâm trong đời sống hàngngày bằng chánh niệm thìtư duy của ta sẽ đi vềhướng chánh. Tư duy sẽ

không bị lôi kéo vào nhữngđề tài vẩn vơ không bổ ích.Năng lượng của tâm bồ đềsẽ đưa ta tới chánh tư duymột cách rất nhẹ nhàng.

Quý vị cứ theo bốn tiêuchuẩn trên đây thực tập;sẽ đạt nhiều tiến bộ vềchánh tư duy.

---o0o---

08 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ tám Hôm nay là ngày 16

tháng 12 năm 1993, chúngta ở tại Xóm Thượng vàhọc tiếp về tứ diệu đế.Hôm nay chúng ta nói đếnphần chánh ngữ.

Chánh ngữ tức là lời nóichân chính. Đây là mộtphép thực tập rất quan

trọng. Chúng ta biết rằngchánh tư duy cũng là mộthình thức của chánh ngữ,tư duy là loại ngôn ngữthầm ở trong tâm. Tuyngười khác không nghethấy nhưng trong tâm, tathường thường vẫn đangnói. Tầm và tứ là hai hìnhthức ngữ ngôn ở trongtâm. Như có một cuốnbăng ghi âm phát thanh ởtrong đầu mình một cách

liên tục, ta nghĩ cái này rồinghĩ qua cái khác. Tư duy ởtrong ta, như con tằm tựgiam mình trong kén, lúcnào cũng tự nói mình nghe.Nếu có chánh tư duy thìtầm và tứ sẽ soi sáng chongôn ngữ và cho hànhđộng, và làm giàu chochánh kiến. Ngược lại, tà tưduy sẽ làm giảm bớt chánhkiến, đánh mất chánh ngữ,chánh nghiệp, chánh

mạng,v.v. Có những tư duybị che dấu, thỉnh thoảng tựnhiên ta bật nói ra. Bởi vậychánh tư duy sẽ đưa đếnchánh ngữ. Về tư duy cótầm và tứ, còn về chánhngữ có ngôn và luận. Ngôntương đương với tầm(vitarka), còn luận tươngđương với tứ (vicara). Ngônchỉ là nói, còn luận là cóphân tích, chứng minh, mổxẻ.

---o0o---

ÁI NGỮ

Kinh Tạp A Hàm số 785định nghĩa chánh ngữ bằngcách nêu ra bốn đặc tính:không nói dối, không nóihai lưỡi, không ác khẩu vàkhông nói thêu dệt. Đây làmột định nghĩa phổ thông,thấy trong tất cả các kinhđiển. Thứ nhất là khôngvọng ngữ, nghĩa là khôngnói dối. Vọng là sai. Có nói

là không, không nói là có,trắng nói đen, đen nóitrắng, nói không đúng sựthật, là vọng ngữ.

Thứ hai là không lưỡngthiệt. Lưỡng thiệt tức là hailưỡi (double tongues), vớingười này nói thế này, vớingười khác thì nói khác.Đôi khi nói cho vừa ý mộtngười, rồi lại nói khác đi đểlàm vừa ý một người khác,kết quả là nói lời không

đúng sự thật. Cố nhiêncách nói có thể thay đổicho người ta dễ tiếp nhận,nhưng chánh ngữ là phảinói đúng sự thật.

Thứ ba là không áckhẩu. Ác khẩu tức là nói totiếng, thô tục, quát mắng,chửi thề, nói lời tạo đaukhổ, bực tức, hận thù chongười khác. Có nhữngngười tâm rất tốt, khôngmuốn làm hại ai, nhưng khi

nói ra thì như châm trích vàtàn hại người ta vậy. Đó làkhẩu xà tâm Phật. Tuy gọilà tâm Phật, nhưng thực sựbên trong còn có quá nhiềunội kết cho nên cái miệngmới nói lời ác. Nếu có thóiquen ái ngữ thì ta sẽ khôngnói như vậy. Dầu là tâm takhông có ý hại ai nhưngnếu ta bị tập khí ác ngữmiệng ta vẫn gây ra nhữngđổ vỡ. Lời nói có thể làm

cho người khác thêm mặccảm, lời nói có thể làm chongười ta mất hết ý chí, vàcó khi lời nói có thể làmcho người ta đi tự tử. Khicha mẹ mắng con: “Mày làđồ vô dụng, không ra cáitích sự gì cả!” nói như vậycũng là ác khẩu, vì câu nóiđó tiêu diệt niềm tin củaem bé, làm cho nó có mặccảm tự ti. Cho nên tu tậpchánh ngữ rất quan trọng.

Thứ tu là không ỷ ngữ, ỷngữ tức là nói những lờithêu dệt. Thêu dệt là vẽ vờira cho sự việc thêm đẹp đẽhơn gấp bội, hoặc xấu xahơn gấp bội. Như nói làmthế nào cho mọi chuyệnthê lương hơn, hay mỹmiều hơn, giật gân hơnhoặc hấp dẫn hơn màkhông cần đúng với sựthật.

Nhiều kinh điển định

nghĩa chánh ngữ là khôngnói dối mà phải nói lời chânthật, không nói hai lưỡi màchỉ nói một lời thôi, khôngác khẩu mà chỉ nói nhữnglời dịu dàng, không ỷ ngữ,chỉ nói sự thật không thêmkhông bớt. Trong Trung Bộ(Majjhima nikaya), kinh số117, cũng có định nghĩagiống như vậy. Khi nói vềchánh ngữ, chúng ta trở vềvới giới thứ tư trong năm

giới: không được nói dối,không được nói để mưucầu tài lợi và sự kính phục,không được nói lời gây chiarẽ căm thù, không loantruyền những tin mà mìnhkhông biết chắc là có thật,không phê bình và lên ánnhững điều mình khôngbiết rõ. Phải có can đảmnói ra sự thật về nhữngđiều bất công, và phảidùng lời nói của mình để

thực hiện hoà giải vàthương yêu. Giới thứ tưnhằm duy trì chánh ngữ.

Khi dùng điện thoại,chúng ta có thể thực tậpchánh ngữ. Thiền điệnthoại không những là phépthực tập chánh ngữ, màcòn thực tập chánh tư duy.Trước khi bấm số, chúng tathở theo một bài kệ:

Tiếng đi ngoài ngàndặm,

Xây dựng thêm tin yêu, Một lời là châu ngọc,Một lời là gấm thêu. Lúc bắt đầu thực tập,

chưa thuộc những câu kệ,chúng ta viết kệ xuống mộtmảnh giấy, dán vào chỗđiện thoại. Mỗi khi ta dùngđiện thoại ta lại nhìn thấybài kệ, và bắt đầu tập hơithở chánh niệm : thở vàođọc câu đầu (tiếng đi ngoàingàn dặm), thở ra đọc câu

thứ hai (xây dựng thêm tinyêu). Thở vào đọc câu thứba (một lời là châu ngọc),thở ra đọc câu thứ tư (mộtlời là gấm thêu). Trong khithực tập thở ra và thở vào,ta lập lại lời nguyện ái ngữ,nguyện sẽ nói những lờixây dựng, bồi đắp thươngyêu và hiểu biết. Trong lúcđó, ta cũng đang thực tậpchánh tư duy, nhờ vậy lòngta an tĩnh hơn, ta nhìn thấy

mọi chuyện sáng rõ hơn.Người bên kia cầm ốngđiện thoại lên sẽ được tiếpxúc với một con người tươimát, nghe những lời xâydựng, êm đẹp, không làmhọ đau khổ, có thể giúp họan tịnh trong giây lát.

Dùng ái ngữ, chúng tacó thể tạo hạnh phúc chongười khác. Lời nói củamình có thể khơi dậynhững hạt giống của niềm

tin và an vui nơi ngườikhác. Đó là một hành độngphát xuất từ tình thươngyêu.

Khi thấy hai người khônghòa hợp với nhau, ta có thểdùng lời nói hòa giải đểđưa họ tới gần nhau. Quánchiếu vào tâm trạng, hoàncảnh và nỗi đau khổ củamỗi người, ta có thể luônluôn tìm ra những điểmtích cực. Nói những sự thật

tích cực của người này chongười khác nghe sẽ giúp họhiểu lẫn nhau. Chỉ cần nóisự thật thôi, khi hai bênhiểu nhau hơn họ sẵn sàngtha thứ cho nhau, sẽ dễdàng hòa giải với nhauhơn. Như ở Nam Phi, cómột cộng đồng da trắng,một cộng đồng da đenthường thù ghét, kỳ thị vàchống đối nhau từ lâu. Tabiết rất rõ là cả hai cộng

đồng, dù đen hay trắngđều đau khổ, vì cả hai đềusống trong sợ hãi, lo lắng.Người thực tập chánh ngữtrình bày những nỗi khổđau, sợ hãi, mặc cảm,những ước vọng của cộngđồng này cho người trongcộng đồng kia nghe. Mỗibên bắt đầu thấy an ninhvà hạnh phúc của mình liênhệ tới hạnh phúc của bênkia. Nhờ vậy lòng họ có thể

chuyển hoá. Nếu ta đứngvề một phe thì chỉ làm chotình trạng càng căng thẳng,càng khó khăn hơn.

Muốn thành công trongviệc hòa giải ta cần biết nóinăng khéo léo. Nhưng bảnchất nội tâm của con ngườihòa giải rất quan trọng.Con người đó cần chứađựng sự hiểu biết, thươngyêu, cần được cả hai bêntin cậy, thì lời nói mới có

ảnh hưởng lớn lao hơn. Vìlời nói phát xuất từ chánhtư duy, chánh ngữ, chứkhông phải là do mưu mẹo,và những khéo léo bênngoài mà thôi.

Chánh ngữ là nói sựthật, nhưng sự thật nhiềukhi cũng có thể gây ra đaukhổ. Cho nên sự thật phảiđược diễn tả bằng ngônngữ khôn ngoan để giúpcho người nghe dễ chấp

nhận. Nói một sự thật màgây tan vỡ và hư hại thìkhông phải là chánh ngữ.Khi nói phải biết tâm lý,dùng thứ ngôn ngữ thíchhợp với người nghe, chọnthời gian và hoàn cảnhthuận tiện, và diễn tả cáchnào để họ hiểu được, chấpnhận được, thì mới nênnói.

Kinh Pháp Hoa có nói vềmột vị Bồ tát hiệu là Diệu

Âm. Bồ tát Diệu Âm thànhtựu một tam muội gọi làhiện nhất thiết ngữ ngôntam muội, nghĩa là thể hiệnđược, hiểu và sử dụngđược tất cả các loại ngônngữ. Ngài có thể đối thoạivới bất cứ loài chúng sinhnào, vì ngài hiểu tâm ý củachúng sinh, và nói ngônngữ nào thích hợp với họ.Vì vậy, chánh ngữ cần chấtliệu của chánh tư duy, lại

cần chất liệu của nghệthuật nói năng khônngoan. Chúng ta phải họchỏi nghệ thuật truyềnthông và diễn đạt. Nhưnghình thức khéo léo có nghệthuật phải chứa đựngchánh tư duy. Nịnh nọt, tándương, tâng bốc sai sựthật, hoặc chỉ làm tăngthêm ngã mạn của người,đều là tà ngữ.

---o0o---

HẠT GIỐNG CỦA CHÁNHNGỮ

Không thể hiểu đượcchánh kiến, chánh tư duyvà chánh ngữ nếu khôngbiết rằng tất cả chúng tađều có hạt giống củanhững chánh đạo nàytrong tâm thức. Hạt giốngcủa ngôn ngữ căn cứ trêntưởng. Tưởng là tri giác.

Nhắc lại, năm yếu tố tạo

thành con người là Sắc,Thọ, Tưởng, Hành và Thức.Sắc là phần sinh lý. Thọ làcảm giác. Tưởng là tri giác(perception). Tri giác gồmhai phần : năng tưởng vàsở tưởng. Một là chủ thểcủa tri giác, hai là đốitượng của tri giác. Chúngta thấy một cái bàn, cáibàn mà chúng ta đang thấyvà đang sờ vào là đốitượng của tri giác, của

tưởng. Còn tự thân cái bàncó thể rất khác. Đối với mộtcon mọt đang ăn cái bànthì đó là một kho thức ăn.Cùng một giòng sông, đốivới con cá là nhà cửa, lâuđài của nó mà đối vớichúng ta đó là cái chỗ đểlấy nước tắm và giặt. Khihai người ghét nhau, thìtrước hết họ ghét cái đốitượng tri giác, cái tưởngcủa họ về người kia. Nhưng

tự thân người kia so với ýniệm mình có về người kiathường rất khác nhau. Haikẻ yêu nhau cũng vậy.Người được yêu khác vớihình ảnh trong tri giácngười đang yêu. (Cưới vềba, bốn năm sau mới thấyđược một phần sự thật !).Vậy tri giác có thể rất sailầm, rất khác với cái sởduyên duyên đã giúp tạo rađối tượng của tri giác. Ví dụ

như ta chụp ảnh cây bồ đề.Nhìn hình ảnh ta thấy câybồ đề, nhưng đó chỉ là hìnhảnh cây bồ đề thôi. Cây bồđề thật ở ngoài không phảilà cây bồ đề in trên phimảnh. Chánh kiến tùy thuộcvào tưởng. Vì thế luôn luônta phải dùng chánh niệm,phải trở về khám phánhững thiếu sót, sai lầmcủa tưởng. Đó là phươngpháp duy nhất để cho cái

thấy của ta bớt sai lầm, đểtăng thêm phần chánhkiến. Chánh kiến mạnh thìtư duy mới vững vàngđược.

Uẩn thứ hai là hành(mental formations). Hànhtức là những hiện tượngtâm lý phát khởi trong ta.Vui, buồn, giận, ghen,thương, ghét, đều là hành.Chữ Phạn là citasamskara.Giáo lý Duy Thức của đạo

Bụt Bắc Truyền nói tới 51loại tâm hành. Năm tâmhành phổ biến nhất là xúc,tác, ý, thọ, tưởng, tư, trongđó có thọ và tưởng. Thọ vàTưởng là những tâm hànhrất quan trọng trong sốnăm tâm sở biến hành, nênđược tách ra liệt kê thànhhai uẩn. Đạo Bụt NamTruyền, hệ phái Theravadacũng nói có 50 tâm hành.

Uẩn thứ năm là thức

(vijnana). Tất cả nhữngcảm thọ và tri giác củachúng ta đều có hạt giốngchứa ở trong thức. Thức ởđây phải hiểu là tâm địa, làđất tâm, tức là mảnh vườntrong đó có sẵn tất cảnhững hạt giống của tâmhành, gọi là chủng tử.Chúng ta có chủng tử củatình thương, của sự ghétbỏ, chúng ta có hạt giốngcủa sự trung kiên, hạt

giống của sự phản bội.Chúng ta có đủ các loại hạtgiống, tốt cũng như xấu.Thức ở đây còn gọi là nhấtthiết chủng thức. Nhấtthiết chủng (sarva bijaka)là tất cả các hạt giống.Phật giáo Nam Truyền, hệphái Đồng Diệp Bộ(Theravada, Tamrasatiyah),có nói về Hữu phần thức(bhava anga citta). Đây làcái tương đương với nhất

thiết chủng thức. Còn HữuBộ thì gọi là căn bản thức.Tất cả chứng ta đều có hạtgiống của chánh kiến. Cóchánh kiến, không phải tạivì Bụt trao cho ta, thầy traocho ta, mà vì chúng ta cósẵn hạt giống chánh kiếntrong tâm rồi. Khi chúng tanói «Phật tại tâm » lànghĩa như vậy. Tuệ giác đóđã có sẵn ở trong tâm thứccủa ta. Tuệ giác ấy chỉ cần

người hay hoàn cảnh giúpkhơi mở ra mà thôi. Có thểđó là Bụt, là thầy, là bạn,có thể là một nỗi đau khổcùng cực của ta. Khi ta đaukhổ nhiều tự ta cũng có thểkhơi mở được chánh kiến.

Ngày Bụt thành đạo,Ngài ngồi thiền suốt đêm.Và buổi sáng tinh sương,nhìn lên thấy ngôi sao maimọc, Ngài đạt được quả vịvô thượng chánh đẳng

chánh giác (giác ngộ hoàntoàn). Những lời đầu tiênmà Bụt thốt ra chứa đựngmột chút ngạc nhiên. Ngàinói : « Lạ quá, tất cả mọingười đều có tuệ giác tronglòng. Vậy mà đời này sangđời khác, con người cứ trôilăn trong biển trầm luân,khổ ải. » Câu nói của Ngàicó nghĩa rằng tuệ giác Ngàiđạt tới không phải được từbên ngoài mang vào mà đã

từ trong chiều sâu tâmthức phát hiện lên. Hạtgiống của trí tuệ, hạt giốngcủa từ bi đều có sẵn trongtâm thức mỗi người.

Hạt giống chánh kiến ởtrong tâm thức ta gọi làgiác tánh. Tất cả chúngsanh đều có sẵn giác tánh,nên ta vẫn nói rằng Bụt ởtrong lòng. Phật tức tâm làmột sự thật có thể chứngnghiệm được, chứ không

phải là lý thuyết. Vì nếukhông sẵn hạt giống giáctánh thì có tu, có học gìchúng ta cũng sẽ khôngthành công. Tu học cónghĩa là tạo những điềukiện tưới tẩm cho hạt giốngtuệ giác nở ra. Khi hạtgiống của chánh kiến nẩymầm rồi, tự nhiên tư duysẽ đi vào đường chánh.Càng thực tập chánh tưduy, chúng ta lại càng giúp

cho những hạt giống chánhkiến khác nẩy nở thêm.Chánh kiến nuôi dưỡngchánh tư duy và chánh tưduy khơi mở thêm chánhkiến. Rồi nhờ sự phát triểncủa chánh kiến và chánh tưduy mà chánh ngữ biểuhiện. Bởi vậy khi lời nói củachúng ta còn gây ra đaukhổ thì ta phải biết là cáithấy của chúng ta chưasáng và tư duy của chúng

ta chưa đúng.Ngôn ngữ có hạt giống

trong đất tâm. Những lờinói, kho ngữ vựng, nhữnghình thức diễn tả trongngôn ngữ đều có hạt giốngở đây cả. Tu tập chánh ngữbắt đầu từ tâm, bắt đầu từtưởng, tức là tri giác. Trigiác sai lầm sẽ sinh nhiềutà kiến. Tri giác càng đúngthì càng thêm chánh kiến.Tri giác sai lầm, tư duy

chúng ta sẽ sai lầm. Chúngta thấy mối liên hệ rất mậtthiết giữa chánh ngữ,chánh kiến và chánh tưduy. Cho nên nếu chúng tamuốn tu tập chánh ngữmột cách thật vững chãi thìchúng ta phải dựa trênchánh kiến và chánh tưduy.

Vì vậy, các vị bồ tát saukhi tu tập chánh kiến vàchánh tư duy thì đạt tới

biện tài. « Trí tuệ hoằngthâm đại biện tài. » Biện tàiở đây không phải là nóikhéo. Biện tài chính là «nhất thiết ngữ ngôn tammuội », phát hiện khi bồtát có chánh kiến và chánhtư duy vững chãi. Biện tài ởđây là khả năng nhiếp phụcđược người khác, khả năngkhai thông cho tâm ý, làmcho người ta bỏ con đườngmê tối mà hướng tới con

đường sáng. Đôi khi chỉcần nói một hai câu mà cóthể đưa người khác trở vềvới con đường an lạc. Trítuệ hoằng thâm đại biện tàinghĩa là nhờ trí huệ sâurộng, nên bồ tát đã đạt tớibiện tài vô ngại để thuyếtpháp độ sinh.

Sự tu tập chánh ngữphải căn cứ trên chánhkiến và chánh tư duy.Những hạt giống của tri

giác nằm sâu trong tâmthức, những hạt giống củatư duy cũng nằm sâu trongtâm thức, những hạt giốngngôn ngữ cũng vậy, ba loạihạt giống đó có dính líu vớinhau. Trong tương giaogiữa mọi người, chúng tacần tập nhìn đúng, nghĩđúng về người khác. Muốntập chánh ngữ, ta phải bắtđầu bằng sự quán chiếu vềngười và về mình. Xung đột

giữa vợ chồng, cha con haybạn bè có khi xảy ra chỉ vìlời nói. Tu tập chánh ngữtrở thành một yếu tố rấtquan trọng để gây niềmthông cảm.

---o0o---

BÀI THỰC TẬP CHÁNHNGỮ

Ta hãy lấy một ví dụ vềthực tập chánh ngữ để giảitoả những nội kết gây xungđột giữa hai người bạn.Cũng có thể áp dụng chohai người thân yêu, nhưanh em, vợ chồng,v.v.. Cómột người tên là A và cómột người tên là B, liên hệgiữa A và B không tốt đẹp.

Mỗi khi A nói thì B khó chịuvà mỗi khi B nói thì A khóchịu. Có thể A có lòng tốtkhông muốn làm khổ B, vàB có lòng tốt không muốnlàm khổ A, nhưng haingười vẫn làm khổ nhauhoài. Có thể là A vụng vềtrong khi nói hay B vụng vềtrong khi nói. Muốn giảiquyết, chúng ta không thểchỉ tuyên bố rằng cả haibên đều có lòng tốt cả,

không sao. Nói như vậykhông đủ. Chúng ta phảiquán chiếu sâu xa để thấynguồn gốc từ nơi tưởng,nơi tri giác của mỗi người.

Ở làng Hồng các thiềnsinh đã thực tập viết thưgửi Bụt. Chúng ta thử bắtchước phương pháp đótrong trường hợp này. Mờihai người cùng đại chúngvào ngồi trong một cănphòng, hai người ngồi hai

bàn khác nhau. Đưa cho Avà B mỗi người một tờ giấytrắng. A sẽ viết cho B mộtlá thư, và B viết cho A mộtlá thư. Viết xong hai ngườitrao thư cho nhau. Mỗingười nhận rồi đem thư rađốt, không cần đọc. Trongđại chúng không ai biếttrong thư nói gì cả.

Trước khi thực tập, haingười được hướng dẫnriêng về “mẫu viết thư”.

Mục đích của lá thư là chomỗi người có dịp quánchiếu về tính tình, phảnứng và hành động củamình và của người kia. Thídụ lá thư của A viết nhưsau:

Phần 1 – A biết tánh củaB như thế này (...) Mấy dấuchấm trong ngoặc này lànơi A quán chiếu về B. Nhìnvào người kia, ta thấy tánhkhí và tâm trạng của người

đó, các thói quen, tập khícủa người đó, quá khứ thờithơ ấu lớn lên trong giađình, trong học đường nhưthế nào, v.v.. Như thế gọilà quán chiếu.

Phần 2 – Cho nên mỗikhi B nói hay làm như vậy (như vậy là làm sao, phảinhớ rõ về các hành độngcủa B đã gây đau khổ chomình), thì để tránh gây raxích mích, A phải biết

không nên có những phảnứng như mình thường vẫncó ( kể rỏ những phản ứngthường xẩy ra của chínhmình).

Phần 3 – A cũng biếtrằng tánh A như thế này(tự nói về mình) và hayphản ứng như thế này (làphản ứng ra sao, tự mìnhkể ra cho rõ), nên A đãkhổ, A cũng đã làm cho Bkhổ và không giúp gì được

cho B. Phần 4 - Vậy từ nay để

phá vỡ vòng luẩn quẩn vàtạo cơ hội cho cả haichuyển hoá, A sẽ thực tậpnhững cách sau đây (ghinhững ý kiến về cách thựctập của mình). Tới đây cầnviết một câu quan trọng:“Sự chuyển hoá của A chắcchắn thế nào cũng đưa tớisự chuyển hóa của B”. Câunày nên lập đi lập lại hoài.

Tại vì thường thườngchúng ta hay nghĩ: “ ngườikia không thay đổi tại saomình tôi phải thay đổi?’

Đây chỉ mới là phần thựctập của A thôi, còn phầncủa B là khác. Chúng tahãy thử đọc lại và chiêmnghiệm thêm về mẫu thưtrên một lần nữa.

1- A biết rằng tánhcủa B như thế này (. . . )Mỗi người phải nhìn vào

người kia, dù đó là chamình, thầy mình, anh, emcủa mình. Ba dấu chấmtrong ngoặc đơn đó quantrọng lắm. Nên viết càngnhiều càng tốt. Mỗi ngườiphải tìm hiểu về người kia.Có thể là B sanh ra trongmột gia đình mà bố mẹ cótánh tình như thế, khôngkhí gia đình như thế. Rồilớn lên học ở trường có ôngthầy thế nào, và được đào

tạo theo mẫu mực, lề thóithế nào. Chìa khóa là ở chỗta nhìn thấy như vậy. Phảithấy được, mà thấy rồi thìchúng ta dễ chấp nhậnnhau hơn. Mới chỉ quánchiếu thôi, chưa đòi hỏingười kia phải thay đổi màta đã thấy khoẻ hơn rồi. Láthư không bắt đầu bằngnhững câu như “ Nếu anhmà muốn em thương anhthì phải sửa cái tánh đó đi.”

Mình bắt đầu nghĩ lại làanh mình sở dĩ nói năngnhư vậy (...), hành xử nhưvậy (...), có lề thói phảnứng như vậy (...) là vì đãcó quá trình sinh ra, lớn lênvà được đào tạo như vậy.Hiểu được rồi tự nhiên tacười xòa, không còn bựctức nữa. Phản ứng của tathay đổi. Mà ta thay đổicách phản ứng của ta thì tasẽ giúp được anh của ta

thay đổi.2- Cho nên mỗi khi Ba

nói hay làm như vậy (...)thì A phải biết không nêncó những phản ứng nhưmình thường có (...) Phầngiữa hai ngoặc đơn nàycũng rất quan trọng. Phảiquán chiếu rất lâu. Đoạnnày liên hệ hành động củahai người: vì B như thế đó(...) cho nên A nói hay làmnhư thế này (...). Chỉ trong

ba chấm đó thôi nhưngchúng ta phải thiền hành,thiền tọa rất lâu để tĩnhtâm mà tìm cho ra rõnguồn cơn, “Lắng nghethấu tận nguồn cơn, họcnhìn lại hiểu và thương.”Chìa khóa là quán chiếu.Cho nên mỗi khi B nói vàlàm như vậy (...) thườngthường A bực bội, chốnglại, không chịu nổi. Khi màthấy được, hiểu được tại

sao rồi thì dù người kia vẫncòn nói, vẫn còn làm nhưcũ, A vẫn có khả năngngưng những phản ứngnhư trong quá khứ. Sựchuyển hoá bắt đầu từtrong tâm mỗi người, chứta không đòi hỏi người kiachuyển hoá trước thì tamới chịu thay đổi (peacebegins with me).

3- A cũng biết rằngtánh A như thế đó (...)

Trong đoạn này ta tự tìmhiểu để tự thấy mình. Tađược sinh ra ở một hoàncảnh khác, được lớn lên,dạy dỗ và đào tạo tronghoàn cảnh khác. Ta rấtkhác B nên ta hay có phảnứng như vậy. Do nhữngphản ứng đó chính ta làmcho ta khổ và cũng làm chongười kia khổ. Thấy đượcđiều đó cho nên A mới tìmvà thử có phản ứng khác.

Mình tự thay đổi mìnhtrước, biết rằng người kiasẽ thay đổi sau. Không cónghĩa là mình phải chấpnhận người kia như vậyhoài. Hiểu và thương tức làchấp nhận người kia và hyvọng với sự tu học, vớiphản ứng mới của mình,người kia sẽ thay đổi. Điềuđó sẽ xảy ra. Người nàotrong chúng ta cũng biết làkhi mình thay đổi thì người

kia sớm muộn cũng sẽ thayđổi.

A cũng biết rằng tínhtính của mình như thế đó(...) – “ Như thế đó “ là nhưthế nào? Phải nói ra, phảidám soi gương để nhìn rõtính khí của mình. Mìnhcũng có thể nhờ các bạnthân của mình soi sáng chomình, chỉ bảo cho mình.Mình cũng có lúc nóng nảy,cũng có lúc vội vã, sai lầm.

Và mình hay phản ứng nhưthế này, cho nên mình đãkhổ và làm cho người kiakhổ. Cho nên A quyết lòngtu tập để phá vỡ vòng lẩnquẩn. Trong quá khứ, mỗikhi bên này nói một câu gìlà bên kia nổi điên ngay, vìthế bên này lại giận hơnnữa, và nội kết của hai bênlôi cuốn lẫn nhau. Bẻ gãycái vòng lẩn quẩn đó làthoát khỏi một vòng luân

hồi.Như thế chúng ta tạo cơ

hội cho cả hai chuyển hoá.Và đây công thức của sự tutập trong một tăng thân:sự chuyển hoá của ngườinày sẽ đưa tới sự chuyểnhoá của người khác. Cómột thiếu nữ đến tu tập ởLàng Hồng, sáu tháng rồitrở về Hoa Kỳ. Tự nhiên côcảm thấy có thể bắt đầunói chuyện được với một

người mà từ năm, bảy nămnay cô không thể nào nóichuyện được. Cô cảm thấymột điều rất lạ. Trước kiacô không thể nói chuyện,không muốn nhìn mặtngười kia: thế mà, sau khitu tập ở Làng Hồng sáutháng trở về, tự nhiên côthấy mình có thể nóichuyện được dễ dàng.Ngay trong lần gặp gỡ vàchuyện trò, cô đã thấy

người kia thay đổi. Và sauđó gặp lại nhau trong mấytuần lễ liên tiếp thì sự thayđổi càng rõ rệt. Tình thânái lại nẩy nở, khi chia taythì bịn rịn. Sự thay đổi củahai người không xảy racùng một lúc, vì đã chỉ cómột người bắt đầu. Sự hoàgiải nào cũng vậy. Ta tựhoà giải trong tâm ta trước,không cần người kia biết.Khi trong lòng mình có sự

hoà giải rồi thì tâm bình ancủa mình tỏa chiếu ra,người kia sẽ tiếp nhận vàđến lượt mình người kia sẽđược chuyển hoá.

Khi hai bên thực tập viếtthư và trao cho nhau xong,có thể phép lạ sẽ xảy ratrong những ngày kế tiếp.Mỗi người đã xét mình vàđã quán chiếu để hiểungười kia. Mỗi người tựphát nguyện là sẽ thay đổi,

sẽ không làm, không nóitheo tập khí của nhữngngày trước. Nói và cư xửcách nào để người kia cóthể chấp nhận được, có thểhiểu được. Sau khi quánchiếu, mình sẽ thấy nhiềuđiều lâu nay mình tưởng làđúng, mà quả thực là sai.Có khi điều mình nói là sựthật, nhưng cách mình nóira vụng về và nóng nảycũng có thể tạo ra sự tan

vỡ, vì người kia không tiếpnhận được. Vì vậy ta phảihọc phương pháp thực tậpchánh ngữ. Vì chánh ngữbao gồm chánh kiến, chánhtư duy, nhưng cũng gồm cảnghệ thuật diễn tả. Cáchngôn Trung Hoa có câu làmột lời nói ra bốn con ngựachạy theo cũng không kịp(nhất ngôn ký xuất, tứ mãnan truy). Phải tu tập ngaytừ chánh kiến và chánh tư

duy mới có thể thành côngđược về chánh ngữ.

Phương pháp thực tậpchánh ngữ này rất cụ thể,ai cũng có thể thực hànhngay. Nếu thực tập chođàng hoàng trong một vàituần, ta sẽ thấy kết quả.Tu tập là chúng ta tu tậptrong một tăng thân. Hạnhphúc của một người tùythuộc vào hạnh phúc củangười khác. Đừng nghĩ

người nào tu riêng ngườiđó, ông tu ông đắc, bà tubà đắc. Nghĩ như thế làthất bại. Phải làm chongười khác có hạnh phúcthì mình mới thật sự cóhạnh phúc. Luôn luôn bắtđầu bằng sự thay đổi trongtâm mình. Khi ngồi thiền,thay vì quán chiếu về câytùng trước sân hay là tiếngvỗ của một bàn tay, chúngta hãy quán chiếu về một

đề tài thiết thực. Đó là làmthế nào để thiết lập đượcchánh ngữ, chánh kiến vàchánh tư duy ngày hômnay. Viết lên giấy trắngmực đen có thể giúp chosự tu học. Ngồi xuống, câyviết trên tay, quán chiếu vềtánh khí của người kia vàcủa mình, do môi trường,hoàn cảnh, tập quán nàogây ra. Thấy được rồi tamới hiểu tại sao ta hay

phản ứng như thế này, màngười kia hay nói hay làmnhư thế kia. Ta đi tới kếtluận là từ bây giờ ta muốnáp dụng phương cách mớitrong cách nói và cách làm.Ta nói và làm hai hoặc balần theo phương thức mớithì người kia sẽ bắt đầuthấy và cũng tự chuyểnhoá. Nếu hai người cùngthực tập thì mỗi người đềulàm như vậy cả. Hai người

sẽ trao đổi cho nhau tuệgiác của mình, giúp nhautu tập, và họ là anh em, chịem thực sự. Giữa hai anhem, giữa vợ chồng, giữacha con phương pháp nàyđều có thể làm được, trongcách cư xử tương kính vàthực sự bình đẳng.

Trong truyền thống đạoBụt, tăng thân được tổchức như một gia đình. Vìvậy chúng ta thường gọi

nhau là sư ông, sư chú, sưbác, sư anh, sư chị, sư em.Khi sống chung, chúng taphải hòa hợp những cá tínhlại thành một cọng tính.Không người nào giốngngười nào, sở thích cũngkhác nhau. Những tínhchất đa dạng đó đem lạinhững dáng sắc rất đẹpcho cộng đồng. Tăng thânsống hòa hợp, nhường nhịnnhau được cũng nhờ ở sự

thực tập chánh ngữ. ---o0o---

HẠNH LẮNG NGHE

Trong giới thứ tư củanăm giới, chúng ta học : «Biết rằng lời nói có thể đemlại khổ đau hay là hạnhphúc cho nên tôi thực tậpchánh ngữ để có thể làmvơi bớt khổ đau và manglại hạnh phúc cho người. »Và một điều thực tập cầnthiết là hạnh lắng nghe. Cáinói liên hệ với cái nghe. Nói

mà không biết nghe tức làchưa có chánh ngữ. Muốncho lời nói của ta là chánhngữ thì ta phải lắng nghengười khác. Cho nên tậplắng nghe là một phần củasự thực tập chánh ngữ.Điều này là một ý kiến mớibổ túc cho giới thứ tư. Từnay nói về chánh ngữ taphải nói cả về chánh thính(right listening). Trong kinhta vẫn đọc : « Chúng con

xin học hạnh lắng nghe »,tức là hạnh của bồ tátQuán Thế Âm. Nếu khôngnghe, thì ta sẽ không hiểuvà chánh ngữ sẽ khôngvững vàng. Trong Kinh códanh từ đế thính : Nhữđẳng tỳ kheo đương đếthính, này các tỳ kheo, cácthầy lắng nghe tôi nói đây.Đế thính là lắng nghe chokỹ. Chữ đế này giống nhưtrong tứ đế. Đế thính là

nghe với tất cả tấm lòngcủa mình, nghe với mộttâm hồn lắng dịu, khôngsôi động, không thànhkiến. Đế thính là một nghệthuật, nếu tâm hồn cònxao động, còn đầy dẫy tưduy và thành kiến, nếu chỉdùng trí năng (intellect)của mình để nghe, đó chưaphải là đế thính. Có mộtKinh về Bát chánh đạo,thay vì dùng từ chánh ngữ

đã dùng từ đế ngữ vàchánh định thì gọi là đếđịnh. Đế thính cần cho đếngữ. Vậy khi nghe, ta đừngnghe với thành kiến. Taphải nghe bằng cả trái timcủa mình. Phải nghe bằngcái tâm trống không, nghenhư vậy mới có thể hiểuđược. Nghệ thuật nghe làkhông phải chỉ nghe bằngtai. Mắt theo dõi người nói,nét mặt tự nhiên biến đổi

theo những lời phát biểu,ta nghe bằng toàn thể thântâm ta. Nhiều khi chỉ cầnlắng nghe thôi ta đã giúpcho người bớt khổ rồi.

Có những lúc ta chỉ nghebằng tai, còn tâm ta khôngnghe, trong tâm ta vẫnđang nói. Tuy không nóithành lời, nhưng ở tronglòng ta tầm và tứ đầy ắp,không còn chỗ để ta nghenữa. Nghe một câu, trong

lòng ta đã có phản ứng.Tuy không nói ra nhưngtrong tâm ta đã bắt đầuphê bình, lên án, bắtbẻ,v.v.. Như vậy khôngphải là đế thính. Nghe lờidạy của Bụt ta phải đếthính, mà nghe lời củanhững người khổ đau tacũng phải đế thính. Nghelời của bạn hay của thùcũng phải đế thính. Trongtâm lý học Tây phương có

phương pháp nghe gọi làemphatic listening, tức làvừa nghe vừa đồng nhấtmình với người nói, khônglên án, không chê bai,không có thành kiến.Emphatic listening, dịchtiếng Việt là nghe thẩmthấu, nghe và để lời nóithấm vào. Khi lắng nghenhững người khổ đau, nhưbác sĩ tâm lý trị liệu, thì taphải nghe với tất cả tâm

hồn. Lắng nghe như vậyngười nói thấy rằng họ cóthể nói sự thật và họ sẽ nóisự thật. Muốn nghe nhưvậy trong lòng phải đạt mộttrình độ tĩnh lặng, một mứcđộ từ bi. Người bác sĩ tâmlý trị liệu phải có từ bi vàtĩnh lặng, phải có tuệ giácở trong lòng thì phẩm chấtcủa sự trị liệu mới cao. Chonên người bác sĩ tâm lý trịliệu nào cũng phải thực tập

chánh kiến, phải thực tậpđế thính, phải thương yêuthì người nói mới có canđảm nói những lời họ chưabao giờ nói. Chỉ ngồi nghekhông thôi đã làm sứ giảcủa Như Lai rồi. Ở LàngHồng đại chúng có HiệpƯớc Sống Chung An Lạc,một phương pháp rất mầunhiệm. Thực tập Hiệp ƯớcSống Chung An Lạc phảiquán chiếu, nhìn sâu sắc

vào chính ta và người khác,đó là phép thực tập cănbản. Không phải cứ họpnhau, nói qua nói lại là cóthể giải quyết các vấn đề.Cần thực tập chánh ngữ,căn cứ trên sự thực tậpchánh kiến và chánh tưduy. Có chánh kiến vàchánh tư duy thì tự nhiêncó tình thương. Khi tất cảmọi người đều nắm đượcnghệ thuật đế thính và

chánh ngữ, những lời nóira đều mang chất liệu củasự hiểu biết, của lòng thathứ và thương yêu. Danhtừ đế thính (sravana) tađọc thấy trong Kinh TrườngA Hàm, cũng có thể tìmthấy trong Thắng ThiênVương Bát Nhã Kinh. Saunày mổi khi nói đến chánhngữ thì chúng ta phải nóitới đế thính, tại vì nghe làmột phần quan trọng của

nói. Nếu không biết nghethì ta sẽ không biết nói.

Một vài điều ta cần nóithêm để kết luận về phầnthế gian, tức là phần tụcđế, của chánh ngữ. Chúngta biết, cũng như khi thựctập chánh tư duy, muốnthực tập chánh ngữ ta phảiliên hệ với sự thực tậpquán chiếu về tưởng(perception). Thực tậpChánh ngữ, ta phải thấy sự

liên hệ với chánh niệmhoặc thất niệm. Nếu sốngtrong thất niệm mãi thìchúng ta không có hy vọngtiến bộ trên con đườngthực tập chánh ngữ. Nóiphải biết mình đang nói gì.Trước khi nói ta biết ta sẽnói gì, chứ đừng có để lờinói chạy ra trước rồi mìnhchạy theo sau. Tu tậpchánh niệm giúp ta nắmđược thân, tâm và ngôn

ngữ của ta.Thực tập chánh ngữ phải

quan tâm tới tập khí. Ta cónhững tập khí, những thóiquen, cho nên đôi khi lờinói ta chỉ là phản ứng rấtmáy móc. Nghe một điều,ta tự nhiên có những phảnứng tự động và bật nói ra.Đó là do tập khí. Chúng taphải nhận diện các tập khí,mỉm cười mỗi khi chúngxuất hiện, và nói : « tập khí

ơi, chào mi ! » Rồi thực tậpchánh ngữ, tình thương vàbồ đề tâm. Cần quán chiếu,cần thấy nỗi khổ của người, cần thấy hạt giốngcủa niềm vui nơi người,nhờ đó ta có thể tạo hạnhphúc cho những ngườixung quanh ta. Ta có thểban phát rất nhiều hạnhphúc, chỉ cần nhờ thực tậpchánh ngữ. Và cố nhiên khitạo nên hạnh phúc cho

người thì chính ta khôngthể nào không có hạnhphúc.

---o0o---

09 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ chín

Hôm nay là ngày 19 thángchạp năm 1993, chúng tahọc tiếp về bát chánh đạo.Hôm trước chúng ta đã vẽmột trái quit, năm múitượng trưng cho năm uẩn:sắc, thọ, tưởng, hành vàthức. Hôm nay chúng ta vẽ

một cái nhà hai tầng. Tầngdưới là Thức uẩn và tầngtrên là Hành uẩn

CHÁNH NIỆM VÀ 51TÂM HÀNH

Hành uẩn ở trên đâygồm đủ 51 tâm hành, trongđó có Thọ và Tưởng, tức làcảm thọ và tri giác, và 49hành khác.

Thức uẩn là phần cănbản của tâm thức. Đạo BụtĐại Thừa (học phái Duy

Thức) gọi là Thức A lại da(Alaya) hay Tàng thức.Alaya có nghĩa là hàmtàng, kho cất chứa. Ví dụlòng đất chứa đựng các hạtgiống. Khi những hạt giốngở trong đất tâm phát hiệnra, đó là những tâm hành(mental formations). Tứ làmột tâm hành, Tầm là mộttâm hành, Thọ là một tâmhành, Tưởng là một tâmhành. Hành có nghĩa là

phát hiện và lưu hành. Saukhi phát hiện rồi, nhữngtâm hành sẽ biến trở lạithành những hạt giốngmới. Chúng ta thường ví dụThức là cái nhà kho ở dướivà Hành là phòng khách ởtrên. Những hạt giống củatâm thức ở dưới nhà kho,phát hiện lên phía phòngkhách ở trên, tồn tại mộtthời gian rồi nó trở lạixuống dưới, lại mang hình

thức hạt giống.Trong số 51 tâm hành có

Tầm (vitarka) và Tứ(vicara), tức là tác dụngliên tưởng và tư duy, cóhạt giống ở trong tàngthức. Tuệ giác của chúngta cũng tồn tại dưới hìnhthức những hạt giống ởtrong tàng thức. Thườngtiếng Anh dịch Tầm làthought, conception. Tứdịch là the continuing

activity of the mind. Tầmvà tứ là ngữ ngôn của ý,như chúng ta nói thầm ởtrong ý, trong tâm. Trongtrí ta các tâm hành tầm vàtứ luôn luôn đang hoạtđộng mà chúng ta khôngnghe thấy. Ví như chúng tamở máy phát thanh màchúng ta không nghe đượcvì không cắm giây nối vàoloa phóng thanh. Khi tưduy chuyển sang ngữ ngôn

thì tầm và tứ phát hiệntrong tiếng nói, như cắmloa phóng thanh vào thì tựnhiên phát ra tiếng. Nhưngtrong thức của chúng tacũng còn có những hạtgiống khác, đồng thời pháthiện, để chọn lựa nhữngđiều muốn phát thanh ra.Cũng như tầm và tứ đượckiểm soát, được nhuận sắc.Có nhiều người bệnh tớimột bác sĩ tâm lý trị liệu,

biết rằng muốn lành bệnhthì phải nói hết cho bác sĩnghe, nhưng họ vẫn chedấu, hoặc thêm bớt, tôđiểm. Vị bác sĩ giỏi có khibất chợt hỏi một câu, bệnhnhân buột miệng nói. Bácsĩ nhờ câu nói đó mà nắmđược một điều, khám phára những sự thật ẩn chứatrong tâm người bệnh.

Khi có chánh niệm, tabiết ta đang nghĩ gì, ta tự

biết những suy tư đó cóphù hợp với chánh phápkhông, có phù hợp vớinguyên tắc bốn sự thật, vớiquan niệm của bốn loạithức ăn hay không. Chánhniệm giống một cây đènthắp lên trong cái phòngkhách phía trên, phòng củatâm hành, soi rõ hình dángcủa tầm và của tứ. Nhờ đóta biết ta đang suy tưnhững gì và, nếu thực tập

giỏi hơn, biết được nộidung và bản chất của điềuta suy tư. Biết được nhưvậy thì tự nhiên là tầm vàtứ thay đổi, đó là nhờchánh niệm.

Hạt giống chánh niệm làmột hạt giống rất quý trongđất tâm. Biết sử dụng thìhạt giống chánh niệm, khiphát hiện thành tâm hành,sẽ đóng vai trò soi sáng,dẫn đường và chuyển hoá.

Có chánh niệm, ta sẽ biếttư duy của ta là thiện haybất thiện, có tác dụng gâytai hại hay không. Khi tầmvà tứ phát ra thành lời nói,chánh niệm vẫn tiếp tục soisáng để ta biết ngôn ngữcủa ta có phải là ái ngữ haykhông. Phát xuất từ chánhkiến, tầm và tứ là chánh tưduy. Ngôn ngữ phát xuất từchánh tư duy là chánh ngữ.Cho nên ngọn đèn chánh

niệm rất quan trọng.Có khi những khổ đau và

nội kết chìm sâu trong tâmthức quá lớn. Những giậnhòn, bực tức, thất vọng vànhững thèm khát củachúng ta, đôi khi không cầnđi qua trung gian của tầm,tứ mà cũng tự phát thànhngôn ngữ. Những nội kếtcủa ta cũng trực tiếp biểuhiện ra bằng ngôn ngữ khita không đủ chánh niệm,

không đủ sức kiểm soát tấtcả những niềm đau, cơngiận, nỗi buồn phiền, thấtvọng của mình. Chúng àora thành những tiếng gàothét, khóc lóc, chửi rủa,hoặc những lời than vãn vàkể lể. Người bác sĩ tâm lýcó tài có thể làm cho ngườibệnh nói ra được điều họthường che giấu một cáchý thức hay vô thức. Ngườiấy nói một câu làm động

tới một điều sâu kín tronglòng người bệnh; người nàytự nhiên mở ra tất cảnhững điều chất chứa, dùmuốn che dấu cũng khôngđược. Trong câu chuyệnhàng ngày, ta có nhữngbước trượt của vô thức,những câu nói lỡ lời. Taphải thấy mối liên hệ giữachánh ngữ và tri giác, giữachánh ngữ và thất niệm,giữa chánh ngữ với tập khí.

Và cuối cùng chánh ngữliên hệ tới bồ đề tâm và từbi tâm. Khi ta có tìnhthương, có ý chí muốn cứugiúp người thì năng lượngcủa bồ đề tâm sẽ là mộtyếu tố rất quan trọng giúpbiểu hiện ra chánh ngữ.Bằng chánh ngữ chúng tacó thể giúp người khácthấy được nỗi khổ, niềmđau và thấy rõ những khốinội kết của họ. Bằng chánh

ngữ chúng ta có thể giúpcho người khác thấy đượcnhững hạt giống của hạnhphúc và của tài năng họmà họ không thấy. Nhữnghạt giống hạnh phúc và cáctiềm năng ở trong tâm họbị đè nén bởi những lớpkhổ đau và phiền muộncho nên không phát hiện rađược. Với chánh ngữ,chúng ta có thể tưới tẩmnhững hạt giống hạnh phúc

và tài năng ấy để chúng tựkhai mở.

---o0o---

THỰC TẬP CHÁNH NIỆMVÀ CHÁNH NGỮ

Câu chuyện sau đây làmột thí dụ về thực tậpchánh ngữ. Có một phụ nữngười Pháp năm 18 tuổikhông chịu đựng nổi giađình nên bỏ sang nước Anhở. Cô ấy giận mẹ, giận giađình, cô muốn bỏ đi, vĩnhviễn không trở lại. Nhưnghai chục năm sau, một

hôm cái hạt giống quêhương, hạt giống thươngmẹ trong cô nổi dậy. Ngườiphụ nữ đó bắt đầu có ướcmuốn về Pháp và hoà giảivới mẹ. Bà mẹ cũng đã bảymươi mấy tuổi và cũng nhớcon gái. Bà tuy rất giận connhưng trong lòng bà tấtnhiên cũng có hạt giốngthương con. “Giận thì giậnmà thương thì thương”.Trong tâm thức chúng ta

có nhiều hạt giống tráichống nhau cùng một lúc.

Khi nghe nói con gáimình sẽ về, bà mẹ rất vui.Người con gái cũng náonức về gặp để hoà giải vớimẹ. Nhưng đến lúc hai mẹcon gặp nhau, hàn huyênđược vài ba hôm, họ lại cãinhau nữa. Trái bom chứatrong lòng người mẹ nổ.Trái bom trong lòng cô concũng nổ. Mặc dù cả mẹ lẫn

con đều có ý chí muốn hòagiải. muốn tha thứ, nhưngchánh kiến đó chỉ mới phôithai là một ước muốn thôi.Trong khi đó thì trái bomnội kết ở trong cả hai ngườivẫn còn nặng. Khi ngồixuống với nhau, họ lại vô ýtưới tẩm lên những hạtgiống của bao nỗi niềm đaukhổ cũ. Chúng phát hiện,biểu lộ thành ngôn ngữ.Ngôn ngữ nóng giận của

người mẹ tưới lên niềmđau khổ của người kia. Chonên mỗi khi hai mẹ con gặpnhau lại sinh cãi cọ. Baonhiêu lần đến gần nhau đểhoà giải, bấy nhiêu lần họthất bại.

Người thiếu phụ đã tớiLàng Mai, tôi khuyên bà taphải chờ đợi một thời gian.Một thời gian để tu tậpchánh kiến, học sốngchánh niệm trước khi về

gặp mẹ. Trong thời gian đóngười thiếu phụ tập thiềnhành, thiền tọa, ăn cơmyên lặng, sinh hoạt với đạichúng, nấu cơm, xáchnước, giặt áo, v.v.. thamdự vào đời sống của tăngthân. Đây cũng là thời gianbà ta có dịp tưới tẩmnhững hạt giống hạnh phúclâu nay bị bỏ quên. Trongtăng thân thế nào cũng cóngười có nụ cười, có lời nói,

có khả năng giúp đỡ mìnhvén những tấm màn khổđau đang che phủ tâmmình, và giúp mình tướitẩm những hạt giống anlạc. Trong tăng thân thếnào cũng có người soi sángcho mình thấy các sai lầmtrong nhận thức của mình.Và trong thời gian đó,người thiền sinh có thểphát triển chánh niệm. Sựthực tập tại Làng Mai là

thực tập chánh niệm, đitrong chánh niệm, đứngtrong chánh niệm, ngồitrong chánh niệm, nấucơm, giặt áo trong chánhniệm. Chánh niệm giúpmình thấy tâm tư của mìnhnhư thế nào. Chánh niệmcho mình thấy những vậndụng của tầm và tứ. Chánhniệm giúp mình nhận ratầm và tứ của mình đã bắtnguồn từ những hạt giống

nào. Tôi đề nghị ngườithiếu phụ đó cứ mười ngàythì ngồi viết cho bà mẹ mộtlá thư, viết như một bàithực tập chánh niệm. Láthư đó là hoa trái của quátrình tu học chánh niệm ởlàng. Tôi đề nghị rằngtrong lá thư đó người conquán chiếu để thấy conngười của bà mẹ và đồngthời cũng thấy được chínhmình. Nghĩa là thấy những

tập khí, những nỗi khổ,niềm đau, những hy vọngvà thất vọng của chínhmình và của mẹ. Viết làdiễn đạt những tầm và tứcủa mình, một cách antoàn hơn, vì người kia chưaphải nghe. Và khi viết xongcó thể để đó một thời gianrồi đọc trở lại, dùng chánhniệm xem những đoạnmình mới viết bắt nguồn từnhững khối nội kết nào ra.

Bởi vậy viết là một phươngpháp thực tập chánh niệm.Ngồi viết một lá thư haymột bài văn trở thành mộtbuổi thực tập chánh niệm.Đây không còn là một côngviệc nữa, mà là một phépthực tập. Cũng như khi tarửa nồi hay lau nhà, nếuchúng ta biết thực tậpchánh niệm thì đó khôngphải là một công việc nữa.Đó là những phép tu, gọi là

phép tu rửa chén, phép tuchùi nồi. Mà nếu chùi nồichỉ để cho nồi sạch khôngthôi thì rất uổng. Việc chùinồi phải dùng để thực tậpnhư là một phép tu.

Khi ngồi viết một lá thưtrong chánh niệm, ngườithiếu phụ đó đã tự nhìn lạimình, nhìn lại mẹ mình, đãthấy rõ nỗi khổ đau vànhững điều kiện để cóhạnh phúc của cả hai mẹ

con. Đời sống tu tập là cơhội đầu tiên để tự khai mởcho mình và khai mở chomẹ. Lá thư đó là một côngtrình thực tập. Nếu trong láthư đó người con lại cãi lýhoặc phân trần, thì lá thưsẽ không ích lợi gì cả. Lýluận và thanh minh chỉ tướitẩm những hạt giống khổđau của bà mẹ mà thôi.Viết như vậy vô ích. Viếtnhư vậy chứng tỏ trong tư

duy của mình, tầm và tứchưa được chánh niệm soisáng, vẫn phát xuất từnhững hạt giống tiêu cực.Nhưng nếu viết để nói vềnhững điều kiện sẵn có củahạnh phúc mà mẹ chưabao giờ sử dụng tới, thìngười con làm một côngviệc trước đây chưa ai từnglàm. Ông ngoại, bà ngoạichưa làm, trường học, xãhội chưa làm, bè bạn của

mẹ cũng chưa làm. Bây giờngười con gái làm được, vìngười ấy có chánh niệm.Thiếu phụ viết thư kể lể : «Mẹ ơi, con nhớ hồi con cònbé thơ,... » Kể một câuchuyện bình thường,nhưng để gợi ý và chứng tỏcho mẹ thấy là bà cónhững hạt giống của hạnhphúc, của tình thương,những hạt ngọc ở trongtàng thức. Lá thư đó phải

do công trình quán chiếumới viết được.

Quán chiếu vào lúc nào ?Quán chiếu khi rửa chén,khi lau nhà, khi đi thiềnhành, khi ngồi thiền tọa.Viết lá thư là kết quảnhững điều đã thấy trongkhi quán chiếu. Và ta tiếptục quán chiếu trong khiviết thơ, viết xong rồi thì tựnhiên thấy khỏe, và biếtrằng mẹ mình đọc xong

cũng sẽ thấy khỏe. Tadùng ánh sáng của chánhniệm chiếu vào để thấy tácdụng của từng câu, từngchữ. Ta biết rằng lá thơnày phát xuất từ chánhkiến, từ chánh tư duy vàđược thể hiện bằng chánhngữ. Mười ngày sau ngườicon gái viết lá thư thứ hai,cũng tưới tẩm những hạtgiống hạnh phúc của bàmẹ. Trong khi thực tập viết

những lá thư như vậy,người con cũng tự tháo gỡcho mình. Rồi khi bà mẹđọc được một lá thư nhưthế thì bà mẹ cũng đượctháo gỡ. Nếu người conthực tập đồng thời chomình và cho mẹ thì chỉtrong sáu tháng hay mộtnăm là hai mẹ con có thểgặp lại nhau. Lúc đó thì cácniềm đau khổ đã chuyểnhóa, vơi bớt đi nhiều,

những niềm vui trong lòngđã phát triển. Chánh tưduy và chánh ngữ sẽ pháthiện. Hai mẹ con có thể nóichuyện với nhau. Ngườicon không đợi cho mẹchuyển hoá rồi mình mớichuyển hóa. Chúng ta phảibắt đầu từ sự tu tập củachính mình. Một người tumà hai người được lợi ích.

Viết văn, viết thư trongkhi thực tập chánh niệm có

khả năng tưới tẩm, chuyểnhoá, có thể ảnh hưởng trênmình và trên người đọc,nhờ lời văn chuyên chở tuệgiác, chuyên chở chánh tưduy, vì văn đó là chánhngữ. Chúng ta thường nóivăn chương để chuyên chởđạo lý, « văn dĩ tải đạo ».Đó là nguyên tắc của ngườiviết văn ở Đông phương.Viết văn không thể thiếutinh thần trách nhiệm. Viết

văn không chỉ để cào cấunhững niềm đau khổ củamình làm cho người khácđọc cũng lây đau khổ, cũngbị cào cấu. Khơi lên nhữngnỗi bực dọc và chánchường vô ích rồi vung vãicho tất cả độc giả lãnh đủ,văn chương đó không phảilà văn chương có đạo lý.Những bài hát, những bàivăn đầu độc, làm cho conngười hết ý chí sống, mất

niềm tin, những loại vănnghệ như vậy phải xếp vào« Tập Đoạn Trường ». Cónhững thanh niên, thiếu nữnằm ôm máy nghe nhữngbài hát rên rỉ, tưới tẩmnhững hạt giống phiền não,đau khổ của mình. Đó là «văn nghệ đứt ruột », khôngchuyên chở đạo lý. Chonên người có chánh kiến,người có chánh tư duy phảidứt khoát với loại văn nghệ

đứt ruột. Không tiêu thụnhững độc tố làm hại mình,hại người. Sự tu học của tadính líu tới rất nhiều ngườikhác: cha mẹ, anh chịem, bạn bè của ta, rồi xãhội bên ngoài. Những láthư ta gởi cho cha, mẹ,anh, em phải có tác độngchuyển hoá. Sự thành côngtu học của ta trước hếtđược thể hiện qua sựchuyển hoá của gia đình,

của những người thânthuộc. Những lá thư là chấtliệu nuôi dưỡng, là nhữngluồng gió mát, nâng đỡ,khai mở, mà nếu không tutập thì ta không viết được.Cho nên người tu học ởđây viết những lá thư chonhững người mình yêuthương, phải biết rằngnhững lá thư đó có giá trịtưới tẩm và chuyển hoá.Viết thư trong chánh niệm

như vậy là một cách thựctập. Một lá thư như vậy cógiá trị chuyển hoá rất lớn.Dầu chúng ta không gặpkhó khăn với mẹ nhưtrường hợp người phụ nữPháp kể trên, ta cũng nênviết thư cho người thân, 10ngày, 15 ngày một lần, ítnhất một tháng một lá thư.Viết để tu tập và hành đạo.Giá trị của lá thư tùy ởchánh kiến và chánh tư

duy. Viết thư « thuyết pháp» một cách vụng về lại cótác dụng ngược lại. Đừngtưởng cứ thuyết pháp tứclà hành chánh ngữ. Khôngcó quán chiếu thì ngôn ngữsẽ không phù hợp, ngườinhận sẽ không thích đọc,rồi sau này khi thấy thư họsẽ không muốn mở ra nữa.Vì đó không phải là chánhngữ, dù lá thư nói về tứ đế,thập nhị nhân duyên hay

bát chánh đạo. Dù đề tài làphật pháp mà bài thuyếtpháp không khơi động,không chuyển hoá đượclòng người, thì đó cũngkhông phải là chánh ngữ.

---o0o---

PHÉP TU IM LẶNG

Chánh ngữ là một phépthực tập cần đi trên quátrình văn, tư và tu. Đó làphần thế gian, phần hướngthượng. Khi sự thực tậpchín dần chúng ta sẽ thấyđược mặt xuất thế gian.Khi thực tập thiền quán,ban đầu chúng ta còn cầntới tầm và tứ, tư duy vàngữ ngôn. Càng đi sâu vào

thiền quán, chúng ta càngtiếp xúc được với bản môn,càng tự do ra khỏi tư duyvà ngôn ngữ. Tới một lúcnào đó, hoàn toàn được tựdo, chúng ta không còn lệthuộc vào ngôn ngữ nữa.Tuệ giác siêu việt, khôngcần ngôn ngữ nữa, gọi làngôn ngữ đạo đoạn. Đây làmột danh từ thiền. Ngônngữ đạo đoạn nghĩa là conđường ngôn ngữ đã bị cắt

đứt (the way of the speechis cut). Giống như chiếc xelửa thấy đường rầy khôngcần thiết nữa, bởi vì nó đãcất cánh biến thành mộtchiếc máy bay. Nó bay lêntrên không gian, hoàn toàntự do.

Chính tư duy khi đếnmức xuất thế gian thì đạttới tâm hành xứ diệt. Tâmhành xứ diệt là nơi mà cáchoạt động tư duy tâm hành

đều đã bị mất. Tâm hành ởphạm vi chánh ngữ tức làtầm và tứ. Vì chân lý tuyệtđối hay tuệ giác siêu việtđã vượt thoát tất cả mọi tưduy, nên gọi là tâm hànhxứ diệt. Vượt thoát tất cảmọi ngôn ngữ nên gọi làngôn ngữ đạo đoạn.

Ở Việt Nam xưa có thiềnphái Vô Ngôn Thông. Vôngôn thông có nghĩa là sựthông cảm và hiểu biết

đuợc thực hiện không cầnqua trung gian của lời nói.Tổ sư của phái Vô NgônThông trước khi tịch đã đểlại một bài kệ nhấn mạnhđến ý niệm chân lý vượtthoát mọi ngôn ngữ văn tự.Bài đó nó chấm dứt bằnghai câu: trực nhiêu vấnngã, ngã bổn vô ngôn(đừng hỏi tôi nữa, tôi vốnlà vô ngôn). Tên ngài là VôNgôn Thông. Kinh Duy Ma

Cật nói tới sự im lặng, thứim lặng hùng hồn hơn bấtcứ ngữ ngôn nào, gọi là imlặng sấm sét (thunderingsilence), chữ Hán là mặcnhư lôi. Lôi là sấm sét, mặclà im lặng. Trong đạo Nho,đức Khổng Tử cũng có lầnnói: “Trời có nói gì đâu? –thiên hà ngôn tại ?” Trờikhông nói gì cả, vì mìnhkhông biết lắng nghe. Nếumình có chánh niệm, nếu

mình biết lắng nghe thì mỗibông hoa nở, mỗi tiếngchim hót, tiếng thông reo,đều là ngôn ngữ cả (tứ thờihành yên, vạn vật sinhyên). Kinh A Di Đà có câulà: “Mỗi khi gió thổi quanhững hàng cây ở nướccực lạc phát ra những âmthanh kỳ diệu; nếu lắng taithì họ nghe đuợc các giáolý như tứ diệu đế, ngũ căn,ngũ lực, thất bồ đề phần và

bát thánh đạo phần. Tất cảnhững chúng sanh ở nướccực lạc khi nghe những âmthanh đó thì lòng phát sinhchánh niệm về Bụt, Phápvà Tăng. “ (xuất vi diệuâm, kỳ vi diễn xướng ngũcăn, ngũ lực, thất bồ đềphần, bát thánh đạo phần,như thị đẳng pháp; kỳ độchúng sinh, văn thị âm dĩ,giai phát niệm Phật, niệmPháp, niệm Tăng chi tâm).

Điều này cũng đúng ở cõiTa Bà của chúng ta. Nếu cóchánh niệm, khi đi thiềnhành, chúng ta sẽ nghetiếng chim hay tiếng giótrong những cây phong haynhững cây sồi, chúng tacũng có thể nghe đượcgiáo lý ngũ căn, ngũ lực,thất bồ đề phần, bát thánhđạo phần. Nghe tiếng gió,tiếng chim, hay tiếngchuông đồng hồ, chúng ta

có thể trở về với chánhniệm. Chúng ta niệm Phật,niệm Pháp, niệm Tăng vàcó thể sống với cái kinhnghiệm của tịnh độ ngay ởđây và bây giờ. Đừng đợichết rồi mới sống, hãy tậpsống ngay bây giờ kinhnghiệm cõi tịnh độ. TrongThánh Kinh có nói rằngmười điều răn cấm củaChúa (the tencommendements) được

mặc khải cho thánh Moϊsequa những hàng chữ khắctrên đá. Người học đạo Bụtnhìn vào đá cũng phải thấynhững thông điệp. Nhìnvào cây, nhìn vào suối,nhìn vào đất, nghe tiếngchim, tiếng gió đều có thểđọc được và nghe đượcnhững vi diệu âm. Đây làmột phép thực tập chánhniệm.

Có những lúc ta cần im

lặng để thực tập chánhniệm về ngôn ngữ. Chúngta không nói, không tròchuyện, để lắng nghe tiếngnói của tầm và của tứ ởtrong ta, quán chiếu xemnhững tầm và tứ ấy phátxuất từ những thấy biếtnào, những nội kết nào.Thời gian tịnh khẩu là thờigian quán chiếu. Ta tịnhkhẩu không phải vì takhông được phép nói. Khi

tu pháp môn tịnh khẩu,mỗi người xin đại chúngđược sống im lặng trongnăm ngày, mười ngày hoặctrong một tháng. Như vậykhông phải là để tránhxung đột với người khác.Chính đó là cơ hội lắngnghe tiếng nói của tầm vàtứ ở trong chính mình, vàphát hiện nguồn gốc củatầm và tứ đó. Trong mộtkhóa tu thường thường

chúng ta không nóichuyện. Những người chưaquen phương pháp này cóthể sẽ thấy căng thẳng vàngột ngạt. Những người đãquen quán sát tầm và tứcủa mình rồi thì khác.Không nói chuyện là mộtcơ hội rất lớn để mình cóthể nhìn rõ bản chất của tưduy và cái thấy của mình.Đối với họ, sự im lặng trongkhóa tu rất quan trọng.

Nếu không duy trì sự imlặng đó, chúng ta mất cơhội thực tập quán chiếu.Tuy nhiên có những ngườituy bên ngoài im lặngnhưng bên trong tầm và tứcủa họ vẫn rất ồn ào.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀM CƠBẢN

Tới đây ta có thể tạm rờilãnh vực chánh ngữ để bắtđầu bàn về chánh niệm.Trong khi học về chánhkiến, chánh tư duy vàchánh ngữ ta đã thấychánh niệm là điều kiện rấtcần thiết rồi. Không thểnào có chánh kiến, chánhtư duy và chánh ngữ nếu

không có chánh niệm. Vìngay trong chánh nghiệp,chánh mạng và chánh tinhtấn, vai trò của chánh niệmcũng quan trọng khôngkém. Thường thường tavẫn nói theo trình tự niệm,định, tuệ. Chánh niệm đưatới chánh định. Nhưngchánh niệm không phải chỉđưa tới chánh định màthôi, nó dẫn tới cả chánhkiến, chánh tư duy, chánh

ngữ, chánh nghiệp, chánhmạng và chánh tinh tấn.Chúng ta hãy nói sơ lượcvề chánh nghiệp, chánhmạng, chánh tinh tấn đểbàn vào chánh niệm và sẽtrở lại ba chi phần đó sau.

Chánh nghiệp tức làhành động chân chánh,đây là về hành động củathân thể, tức thân nghiệp.Vì khẩu nghiệp thuộc phạmvi của chánh ngữ và ý

nghiệp thuộc phạm vi củachánh kiến, chánh tư duy,chánh định và chánh niệm.Trong Kinh nói sát sanh,trộm cướp và tà dâm là tànghiệp. Không sát sanh,không trộm cướp, không tàdâm là chánh nghiệp. Vìvậy, về chánh nghiệpchúng ta phải nói đến giớithứ nhất, giới thứ hai vàgiới thứ ba của năm giới.Thân nghiệp cũng liên

quan tới giới thứ năm. Giớithứ tư thuộc về chánh ngữvà bốn giới khác có liên hệtrực tiếp tới chánh nghiệp.

Chánh mạng tức là nghềnghiệp hoặc phương tiệnsinh sống chân chánh.Sống bằng những phươngtiện bất chính là tà mạng.Những nghề nghiệp viphạm giới sát sanh, giớitrộm cướp, giới tà dâm,phải sử dụng các chất ma

túy và phải nói dối, đều làtà mạng. Vậy chánh mạngcũng liên hệ tới tất cả nămgiới. Người xuất gia cũngcó thể phạm vào tà mạngnếu sử dụng nhữngphương tiện hành đạokhông phù hợp với chánhpháp. Thí dụ đưa người tavướng thêm vào vòng mêtín. Nếu không tu tập, chỉtụng kinh và làm đám nhưmột nghề sinh nhai, cũng

là tà mạng. Việc tụng kinhvà đưa đám nếu hành trìnhư những phương pháphướng dẫn tu học và chiếuánh sáng của đạo lý vàođời sống của mọi người vàcủa chính mình, thì đó làchánh mạng. Còn tụng kinhvà làm đám chỉ với mụcđích cầu lợi thì đó là tàmạng.

Chánh tinh tấn là nănglực giúp ta tu học một cách

siêng năng. Chánh tinh tấngồm có bốn loại thực tậpliên hệ với chánh niệm.Loại thực tập thứ nhất làvới những hạt giống xấuchưa phát hiện thì cố ngănđừng để cho chúng pháthiện, những chủng tử xấuđừng để cho chúng có cơhội hiện hành. Mỗi lần hiệnhành các hạt giống ấy lạilớn lên ở trong tàng thức.Đừng cho phát hiện không

phải là đè nén, mà chỉ cónghĩa là đừng để ngườikhác hay chính mình tướitẩm những hạt giống xấutrong mình. Ngoài ra, phảitìm cách cho những hạtgiống tốt phát hiện. Đó làphép thực tập thứ nhất.Thứ hai là khi những hạtgiống xấu phát hiện rồi thìphải biết cách làm chochúng trở về gốc càng maucàng tốt, tìm cách cho

chúng trở về nguyên quán,nằm im ở đấy. Đó làphương pháp thay chốt,phương pháp quán chiếu,phương pháp chánh niệm.Thứ ba là những hạt giốngtốt chưa từng được phátsanh thì tìm cách tưới tẩmcho chúng phát sanh. Tựmình tưới tẩm hay nhờ sựcó mặt của tăng thân tướitẩm. Thứ tư là những hạtgiống tốt đã phát sanh rồi

thì tìm cách mời chúng ở lạivà nuôi dưỡng cho chúnglớn lên. Bốn phương phápđó gọi là tứ chánh cần.Thành ra nội dung củachánh tinh tấn là tứ chánhcần, tức là bốn loại hànhđộng siêng năng. Mục đíchlà làm cho những hạt giốngxấu yếu đi và làm chonhững hạt giống tốt lớnlên. Ta thấy chánh tinh tấnliên hệ tới tất cả các chi

phần khác trong bát chánhđạo. Nói chánh tinh tấn làsự siêng năng thì không đủnghĩa. Cần phải có kiếnthức về tâm học, về duythức học thì mới có thểhiểu được nội dung tám chiphần của bát chánh đạo.Chúng ta nói qua như vậyđể bàn tới chánh niệm rồisẽ trở về với ba chi phần ấysau.

---o0o---

NHƯ LÝ TÁC Ý

Chữ niệm nghĩa là nhớ.Chữ Hán viết phần trên làchữ kim, nghĩa là nay,phần dưới chữ tâm, nghĩalà lòng mình. Niệm là điềuta đang nhớ tới, đang nghĩtới. Mà điều ta nhớ và nghĩcó thể là tà, có thể làchính, vì vậy nên có tàniệm và chánh niệm.Chánh là thẳng, tà là

nghiêng. Chánh niệm là đặtnhững điều ngay, thẳng vàđiều tốt đẹp vào trong tâmnhớ nghĩ của mình.

Trong 51 tâm hành cómột tâm hành tên là tác ý(manaskara, Pali làmanasikara). Tác ý tức làkhởi tâm để ý tới một đốitượng nào đó. Trước đóchưa chú ý tới, bây giờ tachú ý tới, gọi là tác ý. Tác ýlà một trong năm tâm sở

biến hành. Và tác ý mở đầucho một niệm. Như khi taxem một truyện phim haynghe một bài hát thì hìnhảnh hay câu hát khiến chota tác ý. Nếu ta biết tu tậpthì ta sẽ tác ý tới một điềuchính, và ta duy trì điềuchính đó lại. Khi nghechuyện hay nhìn hình ảnhta cũng có thể tác ý tới mộtđiều bất chánh. Khi ta tác ýtới một điều chánh đáng,

phù hợp tới tinh thần bốnsự thật, với kiến thức vềbốn loại thực phẩm, vớigiáo lý bát chánh đạo thìđó gọi là như lý tác ý hoặclà như pháp tác ý (yonisomanaskara). Ngược lại làbất như lý tác ý (ayonisomanaskara). Chữ như lýđược dịch từ chữ yoniso.Yoni có nghĩa là tử cung,cái cung của đứa con, mọingười đều sinh ra từ đó. Và

vì thế yoni ở đây có nghĩalà cội nguồn. Khi đưa vềđúng cội nguồn, không lạchướng, thì gọi là yoniso.Đưa đi lạc khỏi cội nguồnthì gọi là ayoniso, dịch làbất như lý hay phi như lýtác ý. Thí dụ ở Làng Mai khinghe tiếng chuông đồnghồ, mọi người trở về vớichánh niệm, thở và mỉmcười. Ta lấy chánh niệm đểsoi sáng và như thế ta thực

tập như lý tác ý. Khi nghemột tiếng hát đưa lòng tatới những thương nhớ vẩnvơ, quên rằng ta đang ởđây để thực tập chánhniệm cùng với tăng thân,thì đó là phi như lý tác ý.Cho nên trong đời sống tuhọc, chúng ta phải tổ chứcnhư thế nào để có thể thựctập được như lý tác ý trongmỗi giây phút. Khi bướcvào nhà bếp, thấy một vị

thiền sinh đang xắt cà rốt,tôi hay hỏi: “Anh đang làmgì đó?” Câu hỏi giống nhưmột tiếng chuông để giúpngười đó như lý tác ý.Trong một tăng thân tu tậpvới nhau chúng ta phảigiúp nhau gióng tiếng nhưlý tác ý cho nhau. Cách đi,cách đứng, cách ngồi, cáchnhìn, cách làm việc của tađều có thể có tác dụnggiúp người khác thực tập

như lý tác ý. Trong tăngthân chúng ta có nhữngngười làm được như vậy.Khi nhìn thấy họ ta tựnhiên trở về với chánhniệm. Sự có mặt của họ cótác dụng như tiếng chuôngtỉnh thức. Xây dựng tăngthân cũng là thực tập đểcho mỗi lời nói, mỗi cáinhìn, mỗi cái động tác củata là một tiếng chuông chochính ta và cho người khác.

Trong thiền viện, từ cáchtrình bày bàn thờ, cắm mộtbình hoa, một góc chùacong, một tiếng chuôngthỉnh đều chủ ý giúp chúngta thực tập như lý tác ý.Cái gì trong thiền viện cũngphải được sắp đặt để nhắcnhở chúng ta phải trở vềnhư lý tác ý. Như lý tác ý làgiây phút khai sanh củachánh niệm. Ngược lại, nếuchúng ta sống trong một

môi trường mà mọi thứ đềukhiến chúng ta quên lãng,ta sẽ bị kéo theo bởi nhữngphi như lý tác ý. Ngồi trongmột quán rượu, tất cảnhững điều chúng ta nghe,thấy và cảm bằng sáu giácquan đều có tác dụng đưachúng ta đi lạc vào phi nhưlý tác ý.

Khi chúng ta nghĩ tớidanh, lợi, tài, sắc, nhớ tớithuốc hút “nhớ ai như nhớ

thuốc lào, đã chôn điếuxuống lại đào điếu lên”, thìniệm đó là tà niệm. Nhớmột người nào đến nỗikhông làm ăn gì được,không tu học gì nổi, đó làtà niệm. Có khi chúng taquán tưởng một dòng nướctrong hay là một bầu trờixanh để cho tâm hồn thưthái, để tự nuôi dưỡngtrước khi trở về đối diệnnhững khó khăn hiện tại,

việc này có thể là như lý vìchúng ta biết mình đanglàm gì. Nhưng thường thìchúng ta không biết làmình đang mơ mộng vàđang trốn tránh. Mà ngườitu học không trốn tránhthực tại. Tu học tức là đemchánh niệm chiếu vào đốitượng khổ đau, để tìm ranhững nguyên do đã đemtới đau khổ. Mà thấy đượckhổ đế và tập đế rồi, tự

khắc ta thấy được đạo đế.Trốn tránh thì suốt đời takhông giải quyết vấn đềđau khổ của ta và củangười.

Chánh niệm là một loạinăng lượng để thắp sángtâm ý. Chúng ta biết trongchiều sâu tàng thức củachúng ta có hạt giốngchánh niệm. Không tu tậpthì hạt giống bị vùi lấp quanhiều lớp thất niệm, khổ

đau phiền não. Tu tập làchạm vào hạt giống chánhniệm để nó nở thành hoa.Ta hãy tìm cách giữ nó lạitrong phòng khách của tâmhành, vì đó là một ngườikhách quý. Người khách đólà Bụt, vì chánh niệm chínhlà Bụt tương lai. Nuôidưỡng chánh niệm là làmcho Bụt ở trong ta càngngày càng sáng tỏ. Ngườitu tập giỏi có thể nuôi

dưỡng ngọn đèn chánhniệm thường xuyên. Ngọnđèn đó sẽ đem chiếu sángbốn lãnh vực, đối tượngcủa thiền quán.

Lãnh vực thứ nhất làthân. Thân tức là uẩn đầutiên trong ngũ uẩn, gọi làsắc uẩn. Có một kinhchuyên trình bày sự thựctập chánh niệm về thân,gọi là Kinh Thân HànhNiệm. Kinh này có trong

Trung Bộ (Majjima Nikaya),và cũng có trong bộ TrungA Hàm. Chánh niệm cũngsoi sáng lãnh vực thứ haigọi là lãnh vực cảm thọ.Thọ là những cảm giác củamình, những cảm giác vui,buồn. Những cảm thọ dễchịu, khó chịu, hoặc khôngdễ chịu cũng không khóchịu, gọi là cảm thọ trungtính. Chánh niệm soi sánglãnh vực thứ ba là tâm ý

hay tâm hành. Bất cứ mộttâm hành nào phát hiện làchánh niệm nhận diệnđược. Thấy tầm thì biết làtầm, thấy tứ thì biết là tứ,thấy tham thì biết là tham,thấy sân thì biết là sân,thấy mạn thì biết là mạn.Chánh niệm nhận diện tấtcả 51 thứ tâm hành mỗi khichúng phát hiện. Sau cùngchánh niệm soi sáng đốitượng của tâm hành, tức là

các pháp. Pháp ở đây là tấtcả mọi hiện tượng tâm lýcũng như vât lý, và sinh lý.Trước hết pháp là đốitượng của tưởng, tức là trigiác. Ở đây các pháp là đốitượng của tâm hành.Chúng ta soi sáng vừa chủthể vừa đối tượng của tâmhành.

Chúng ta thường nghĩnhầm năm uẩn là của mộtngười này hay người kia.

Phải nhớ năm uẩn khôngphải là một cái gì biệt lập,năm uẩn gồm cả chủ thểlẫn đối tượng. Mà đốitượng của năm uẩn baogồm cả vũ trụ.

Người tu học dùngchánh niệm soi chiếu bốnlãnh vực thân, thọ, tâm ývà đối tượng tâm ý. Sự soichiếu này đưa tới tuệ giác,có công năng tháo gỡ vàgiải thoát cho bản thân

người tu học.---o0o---

10 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mườiHôm nay là ngày 23

tháng 12 năm 1993 chúngta ở tại xóm thượng và họctiếp về chánh niệm. Chánhniệm là trái tim của sự thựctập, vì vậy ta phải học tậpvề chánh niệm thật kỹ. Tấtcả những chi phần kháccủa bát chánh đạo sẽ

không thể nào thành tựukhi ta không phát triểnchánh niệm. Trong đờisống hàng ngày nhiều khichúng ta không có mặt,không thực sống trong giờphút hiện tại. Vì vậy, chánhniệm trước hết là sự có mặtcủa chính mình trong đờisống.

Trong nền văn học củanhân loại, tác phẩm đầutiên xuất hiện sớm nhất để

dạy chúng ta trở về đểsóng và an trú trong hiệntại, là Kinh Người Biết SốngMột Mình (Bhaddekarattasutta). Kinh Người BiếtSống Một Mình dạy nghệthuật sống trong từng giâytừng phút hiện tại. Nguồnnăng lượng có thể giúpmình trở về có mặt tronggiây phút hiện tại là chánhniệm. Cho nên chánh niệmlà sự tu tập để mình có mặt

bây giờ, có mặt ở đây. Tâmcủa chúng ta có thể đangnuối tiếc về quá khứ, đangmơ tưởng chuyện tươnglai, hoặc đang bị giam hãmtrong những nỗi lo âu,phiền muộn, giận hờntrong hiện tại. Chúng takhông có tự do, không cókhả năng tiếp xúc với sựsống đang diễn ra. Chánhniệm là yếu tố giải phóngcho chúng ta.

---o0o---

SỐNG GIÂY PHÚT HIỆNTẠI

Trước hết chúng ta địnhnghĩa chánh niệm là thứnăng lượng đem chúng tatrở về với sự sống. Cónhững người chỉ biết lolắng cho tương lai, chỉ mơước về tương lai và vì vậyhọ không có khả năng sốngvới sự sống hiện tại. Cónhững người lại thương

tiếc, vướng víu vào quákhứ, chỉ thấy sự sống ởtrong quá khứ. Cả hai đềukhông tiếp xúc được với sựsống trong giờ phút hiệntại. Do đó, trong cuộc đờicủa họ, sự sống không cómặt, dù họ có đủ sáu cănđể tiếp xúc được với sáutrần. Thất niệm làm cho họkhông có sự sống. Nhà vănAlbert Camus dùng văn ảnh“Sống như một người

chết.” Một người sốngtrong thất niệm, không antrú được trong hiện tại,sống không ý thức thì cũngnhư đã chết.

Tự đánh mất mình trongnhững tham đắm vật dục,đó cũng không phải là đangsống ý thức trong hiện tại.Bị sắc, thanh, hương, vị,xúc, pháp lôi cuốn, mê mờkhông biết mình đang làmgì, không biết mình thực sự

là ai, đó cũng không phải làđang sống. Tự tàn phá đờimình và làm khổ nhữngngười xung quanh màkhông hay, cũng khôngphải đang sống. Tuy khôngbị quá khứ, không bị tươnglai lôi cuốn, nhưng vẫnsống trong mê tưởng, thìcũng chưa biết an trú tronghiện tại. Sống trong hiệntại là sống tỉnh táo. Sựsống ở đây được nuôi

dưỡng bằng chánh niệm.Chánh niệm là hạt giốngquý báu ở trong tâm ta.Việc tu tập hàng ngày củachúng ta là để tiếp xúcđược với hạt giống đó, giúpnó nẩy mầm, nở hoa vàlàm đẹp đời mình và đờinhững người xung quanh.

Kinh Người Biết SốngMột Mình được chú giải vàxuất bản bằng tiếng Anhđã mang tên Your

Appointment With Life,nghĩa là Cuộc hẹn ước củaquý vị với đời sống. Bảndịch sang tiếng Trung Quốclấy tên Dữ Sinh Mạng HữuƯớc, nghĩa là có Ước hẹnvới sự sống. Chúng ta cóước hẹn với sự sống, chúngta phải gặp sự sống, đừngđể lỡ cuộc hẹn hò này “donot miss your appointmentwith life”. Yếu tố giúpchúng ta khỏi bị lỡ hẹn với

sự sống chính là chánhniệm. Mà ta hẹn hò với sựsống ở đâu, vào lúc nào?Câu trả lời là “Chúng ta chỉcó thể gặp gỡ sự sống bâygiờ và ở đây.” Cho nên tutập là tiếp xúc được với sựsống trong mỗi giây, mỗiphút của đời sống hàngngày. Nói như dễ hiểu vàdường như dễ làm. Nhưngnếu không có thầy, khôngcó bạn và không có tăng

thân thì chúng ta sẽ lỡ hẹnliên tiếp với sự sống. Thấtniệm níu ta về quá khứ,kéo ta tới tương lai, lôichúng ta vào những lolắng, giận hờn, ghen tỵ vàbực bội. Chúng ta trở thànhnô lệ của những thứ phiềnnão đó và không còn tự dođể gặp mặt sự sống nữa.

Mỗi buổi sáng thức dậyta hãy tập thở và mỉm cười,nhớ rằng hôm nay chúng

ta có hẹn với sự sống (Ihave an appointment withlife today!). Chúng ta hãythở, mỉm cười và đọc bàikệ:

Thức dậy miệng mỉmcười,

hăm bốn giờ tinh khôi,xin nguyện sống trọn

vên,mắt thương nhìn cuộc

đời. Tôi nguyện sẽ không lỡ

hẹn với sự sống ngày hômnay, bài kệ có nghĩa nhưvậy. Đó là một lời nguyện,là sự bày tỏ một quyết tâm,thực hiện được chừng nàolà tùy công phu tu tập củamình. Trong hăm bốn giờđồng hồ ta có thể tiếp xúcvới rất nhiều điều mầunhiệm của sự sống, trongta và xung quanh ta. Nếuta có đủ năng lượng củachánh niệm thì tất cả

những điều ta thấy vànghe đều có tác dụng giúpta thực tập như lý tác ý, laythức ta dậy để ta trở về vớigiây phút hiện tại. Trướckhi đi ngủ, chúng ta hãythở và kiểm điểm lại xemngày hôm nay chúng ta đãtiếp xúc được với sự sốngtới mức nào. Chúng ta đãđể cho những hờn giận,ganh ghét và buồn phiềntrấn ngự trong tâm đến

mức độ nào? Ta tự hẹnngày mai sẽ làm khá hơn.Giá trị của tăng thân và củakhung cảnh tu học là ở chỗcó thể tạo ra những hìnhảnh và âm thanh giúp tatrở về chánh niệm. Tiếngchuông chùa là một yếu tốhỗ trợ như thế. Tôi trở vềđược với chánh niệm, tôiđược nuôi dưỡng bằngnhững thức ăn lành mạnh,đẹp đẽ và vui tươi của đời

sống, đó là nhờ anh, nhờchị, nhờ em. Tăng thângồm tất cả mọi người vàmọi cảnh vật có tác dụnggiúp ta trở về với chánhniệm.

Vậy thì chánh niệm là cómặt trong cuộc sống. Khithở một cách có ý thức, thởtrong chánh niệm, tự nhiênta thiết lập đuợc sự có mặtcủa ta. Tôi đang thở vào vàtôi biết là tôi đang thở vào.

Tôi đang thở ra và tôi biếtlà tôi đang thở ra. Phép tutập đó tuy đơn giản nhưngcó thể đem ta trở về vớigiây phút hiện tại. Chánhniệm là một ngọn đènchiếu sáng cho ta thấy. Cóbông hoa rất đẹp, có bầutrời rất xanh, có cây bồ đềrất tươi tốt, có nụ cười embé rất ngọt ngào, có ngườisư chị dịu hiền, có người sưem rất tươi vui. Nhưng khi

bị giam hãm trong giận hờnvà trong lo lắng, khi đangphiêu lãng trong quá khứhay tương lai, ta không tiếpxúc được với những vẻ đẹpđó. Nụ cười tươi mát kia,bầu trời xanh kia, vì sao takhông được hưởng? Vì takhông có mặt. Người vàcảnh chung quanh đều cóthể giúp ta thức dậy trở vềvới chánh niệm. Người phátthư đi tới hỏi: “Có ai trong

nhà không?” Ta trả lời: “Có,tôi đang ở đây.” Với câu nóiđó, ta thực tập chánhniệm: Tôi biết tôi đang cómặt bây giờ và ở đây.Người phát thư không biếtta đang thực tập chánhniệm. Nhưng câu trả lời“Tôi đang ở đây” có nghĩalà: “Tôi đang ở đây, tôiđang thực sự có mặt đây,ông phát thư ạ.” Thấy mộtsư chị đang rửa chén,

chúng ta hỏi: Sư chị đanglàm gì đó? Tự nhiên sư chịbiết đây là một người sưem đang đến giúp mìnhvượt thoát ra ngoài thế giớicủa suy nghĩ, của lo lắng,để có thể tiếp xúc lại với sựsống mầu nhiệm. Vì rửachén trong chánh niệm vàthở trong chánh niệm cũnglà một phép tu tập. Rửachén với tâm an lạc cũnggiống như đang tắm cho

một đức Bụt sơ sinh. Tađâu cần trở về 2000 nămvề trước, ta đâu cần đi tớivườn Lâm Tỳ Ni, ta đâuphải đầu thai thành một vịthị nữ của bà Maya mới códịp tắm cho đức Bụt sơsinh? Phép lạ thứ nhất củachánh niệm là làm cho tacó mặt trong sự sống hiệntại.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀM SỰSỐNG CÓ MẶT

Khi thất niệm, vì takhông có mặt nên nhữngcái khác cũng không cómặt. Cái khác đây là bầutrời xanh thẩm, là hoa đàođang nở rộ, là người anhrất ngọt ngào, là người bạnrất tươi mát, là một em bérất xinh đẹp. Nếu ta khôngcó mặt thì tất cả những thứ

ấy đều không có mặt. Chonên sự có mặt của ta đemlại sự có mặt của vũ trụ,của sự sống, của tất cảnhững mầu nhiệm quanhta. Đời sống có những khổđau, những bi lụy; nhưngđời sống cũng có rất nhiềunhiệm mầu. Nếu chúng tachỉ tiếp xúc với khổ đau thìchúng ta sẽ ốm o gầy mòn,nhưng nếu biết cách tiếpxúc với những yếu tố mầu

nhiệm, tươi mát và lànhmạnh của đời sống thì tasẽ tự nuôi dưỡng đượcbằng những chất liệu mầunhiệm, lành mạnh và tươimát. Khi được nuôi dưỡngbởi những yếu tố lànhmạnh, tươi mát và có tínhcách trị liệu rồi, chúng tamới có khả năng tiếp xúcvới khổ đau để chuyển hoákhổ đau. Phép lạ thứ haicủa chánh niệm là xác

nhận sự có mặt của đốitượng, của người, của vậtkhác ở ngoài ta.

Vật ở ngoài kia là bônghoa đào, là bầu trời xanh,là tiếng chim hót. Đó cũnglà sự có mặt của các embé, của anh, của chị, củamẹ, của cha. Nếu ta khôngcó mặt thì những đối tượngđó cũng không có mặt. Chonên phép lạ thứ hai củachánh niệm là xác nhận

được sự có mặt của đờisống, của tất cả nhữngmầu nhiệm trong giây phúthiện tại. Khi nhìn lên mặttrăng với chánh niệm,chúng ta có mặt đích thựcmà mặt trăng đích thựccũng có mặt. Biết mình cóđó, biết có mặt trăng ở đó,đây đã là một phép lạ, mộtphép thần thông rồi. Phépthần thông đó ta có thể tạora trong mỗi giây mỗi phút.

À, ta đang có mặt và mặttrăng kia cũng đang cómặt; sự có mặt nhiệmmầu, sự có mặt đích thực,chứ không phải là một giấcmộng nữa.

Một trong những vấn đềtriết học là ta có mặt hay làkhông có mặt (to be or notto be). Con người có thậtkhông, hay chỉ là một ảoảnh? Triết học đi tìm nhữnglý luận để chứng minh rằng

con người có mặt thực sự.Ngày xưa triết giaDescartes, muốn chứngminh con người có mặt mộtcách rõ ràng và chính xác,sau khi suy nghĩ rất nhiều,đã đi đến một công thứcnổi tiếng, ông viết: “Tôi suynghĩ cho nên tôi có mặt”(Cogito ergo sum, I thinktherefore I am). Đó là dùnglý luận, thứ lý luận toánhọc, để chứng minh : tôi

đang có mặt ở đây. Đặtcâu hỏi ta có mặt haykhông, đó đã là suy tư. Tacó suy tư, và hễ có cái tasuy tư tức là ta đã có mặtrồi. Cho nên ông kết luận:tôi tư duy, vì vậy cho nêncó tôi. Đó là một lý luậnchứ không phải là một kinhnghiệm. Trong khi đó sưchú đứng nhìn mặt trăngkhông tư duy gì cả. Sư chúthấy mình đang có mặt ở

đây, đang tiếp xúc với mặttrăng ở kia, và đó khôngphải là một tư duy. Đókhông phải là một lý luậnnữa, đó là sự sống đíchthực. Nghĩ sâu hơn thì tathấy rằng càng tư duychúng ta lại càng không cómặt. Vì khi tư duy, chúngta đánh mất sự sống trongdòng tư duy. Tư duy trởthành một chướng ngạikhiến chúng ta không tiếp

xúc thực sự được với sựsống. Cho nên càng khôngtư duy càng tốt. Bận tư duyrồi thì làm sao sống! Khi bếmột em bé mà mình cứ tiếptục tư duy thì mình đangôm cái tư duy của mình vàđâu có thực sự ôm em bé?Khi nhìn bông hoa mà tưduy thì mình đâu có thựcsự ngắm hoa? Vì vậy tôi tưduy là tôi không có mặt (Ithink, therefore I am not

there). Phái thiền Tào Độngnói: phi tư duy thị thiền chiyếu giả (không tư duy làđiểm thiết yếu của thiền,non thinking is theessential of zen pratice).

Năm ngoái ở Làng Mai,chúng ta có cơ hội đọctruyện Kiều với nhau, vànghe giảng truyện Kiều quacái nhìn thiền quán. Chúngta nói đến hai câu thơ giờđây đã rất nổi tiếng ở Làng

Mai: Bây giờ rõ mặt đôi ta,Biết đâu rồi nữa chẳng là

chiêm bao? Bác Tư đã viết hai câu

này treo trong thiền đườngCam Lộ. Người đời đi vàosẽ ngạc nhiên: tại sao ởtrong một thiền viện lại cònnói đến chuyện đôi ta? Haichữ đôi ta ở đây còn đượcđọc qua con mắt thiềnquán. Đôi ta là chính mình

và sự sống. Như mình vớimặt trăng, mình với hoađào, mình với em bé. Cóchánh niệm thì tự nhiên sựcó mặt của mình và củacác pháp trở thành hiểnnhiên: Bây giờ rõ mặt đôita. Đó là nhìn rõ sự sống,trong hiện tại, và ở đây.

Nguyễn Du viết hai câunày khi kể lại lúc Thúy Kiềuqua thăm Kim Trọng lầnthứ hai. Hôm đó gia đình đi

ăn giỗ bên ngoại, Kiều đãlấy cớ nhức đầu hay đaubụng gì đó để ở lại nhà.Qua thăm Kim Trọng lầnđầu, Thúy Kiều chỉ ngồimột lúc thôi. Kiều hơi thấpthỏm, sợ ở bên này lâuquá, lỡ bố mẹ với các emvề không thấy mình ở nhàthì hơi quê. Cho nên ThuýKiều phải trở về ngaynhưng khi về nhà thì Kiềuvẫn thưa thấy ai cả. Nàng

bèn vén hàng rào đi quahàng xóm lần nữa để gặplại người yêu. Kim Trọnglúc đó có lẽ vì đã thứckhuya học nhiều thành rathiếu ngủ, anh ta đangngồi gục đầu dựa lên bànđể ngủ. Trăng đã lên, tiếngchân của Thúy Kiều dẫmtrên lối sỏi làm Kim Trọngthức dậy. Mơ mơ màngmàng, chàng thấy ngườiđẹp đi tới. Trong cơn mơ

màng đó, Kim Trọng khôngbiết đây là sự thực haytrong mộng. Chàng nói:Đây có phải là một giấc mơkhông? Em có thực đó haykhông? Thuý Kiều đã trảlời:

Nàng rằng: quảng vắngđêm trường,

Vì hoa nên phải tìmđường tìm hoa,

Bây giờ rõ mặt đôi ta,Biết đâu rồi nữa chẳng là

chiêm bao? Đọc hai câu đó, nếu biết

nhìn bằng con mắt thiềnquán ta sẽ thấy rùng mình.Giờ phút này đây chúng tađang ở bên nhau, đangnhìn thấy mặt nhau, đangnói chuyện với nhau.Nhưng nếu chúng ta khôngcó chánh niệm, không cómặt đích thực thì biết đâu,giây phút đó sẽ chẳng khácgì một giấc chiêm bao. Nếu

ta sống không có chánhniệm, không tiếp xúc thựcsự với giây phút hiện tại,thì tất cả đều trở thànhmột giấc mơ hết. Hai câunày có thể viết treo trongthiền viện để những ngườikhông hiểu sẽ có cơ hộihỏi: Tại sao trong thiềnviện mà lại treo hai câu thơnày?

Khi nhìn mặt trăng, taphải nhìn cách nào để thấy

được mặt trăng và thấyđược chính mình đang cómặt, ý thức một cách sâusắc trong giây phút hiện tạisự hiện diện của mình vàcủa vầng sáng trên cao. Cónhững người sống tới 70năm hay 80 năm mà chưabao giờ biết ngắm trăngtrong ý thức tỉnh táo nhưvậy. Có những người thấyhoa đào nở mỗi năm màđến hết đời chưa bao giờ

nhìn biết ngắm hoa đàomột cách sâu sắc. Cái gìcũng thấy thoáng qua màthôi. Mẹ của mình, cha củamình, mình cũng chỉ thấythoáng qua. Em của mình,chị của mình, thầy củamình, bạn của mình, mìnhcũng chỉ thấy thoáng qua.Cho nên khi nhìn một cànhhoa đào, chúng ta phải thởrất sâu, và chúng ta chỉvào cành hoa: bây giờ rõ

mặt đôi ta, biết đâu rồi nữachẳng là chiêm bao. ỞLàng Mai mỗi tháng tư, hoamai nở đầy hết đồi núi, tôithường đi giữa những hàngmai, bông trắng như tuyết.Tôi thở và tiếp xúc trongtinh thần đó. Trong mộtgiây phút, ta thấy mình vớihoa mai bất diệt. Hãy thựctập với những bông hoakhác nữa, chứ đừng chờ tớitháng tư. Tại Làng Mai,

giữa mùa đông cũng cónhững bông hoa nở rất kínđáo. Những mầu nhiệmcủa sự sống có mặt khắpmọi nơi và bất cứ lúc nào.Đừng bỏ lỡ cuộc hẹn củamình với sự sống. Sự sốngđó được biểu hiện bằngmột bông hoa vàng trongcỏ, hay một trận mưa đầumùa, tất cả đều mầunhiệm. Nếu quí vị mất khảnăng tiếp xúc với mưa, với

gió, với những cành câytrụi lá mùa đông, nếu quývị không thể tiếp xúc đượcvới trời trong, với mây bạc,với trăng tròn thì quý vị đãlỡ hẹn với sự sống. Chonên chánh niệm trước hếtlà đem mình trở về để cómặt trong sự sống. Ý thứcsự có mặt của chính mình,ý thức đó làm cho tất cảnhững cái khác có mặt. Cómặt, luôn luôn có nghĩa là

có mặt vừa chủ thể vừa đốitượng. Chủ thể và đốitượng đó gọi là đôi ta.

Ngày xưa ở Trung Hoacó thiền sư Linh Vân, chỉnhìn hoa đào nở mà giácngộ. Chúng ta có thể cảmnhận được sự giác ngộ củathiền sư. Ngắm hoa đàothôi mà giác ngộ thì ta phảibiết năng lực chánh niệmcủa thầy mạnh như thếnào. Nếu không thường

xuyên tiếp xúc sâu sắc vớisự sống trong hiện tại thìkhông bao giờ ta đạt đượckết quả như vậy. Và đó làmột phép lạ mà tất cảchúng ta đều có thể thựchiện trong mỗi giây phútcủa đời mình. Cho nên 24giờ tinh khôi là một tặngphẩm lớn của đất trời chochính chúng ta. Mỗi buổisáng thức dậy mà khôngbiết mình có 24 giờ đồng

hồ để sống, mà tự để mìnhchết đuối trong giận hờn,buồn bã, ganh tị và lo lắng,tức là sự tu học của mìnhđã thất bại. Người đời chếtđuối đã nhiều, chúng tavào thiền viện, được hướngdẫn để tu tập, được dạythiền hành, thiền tọa, biếtrửa chén, ăn cơm im lặng,nếu ta không tỉnh thứcđược thì thật uổng phí côngtrình của Bụt và của tổ.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀ NUÔIDƯỠNG

Khi tiếp xúc được với sựsống thì chính ta được nuôidưỡng mà đối tượng tiếpxúc của ta cũng được nuôidưỡng. Đối tượng kia cóthể là cây, là lá, là dòngsông, là em bé, là ngườimình thương, hay là ngườimình ghét. Khi ta có mặttrong ý thức, vật kia có sự

chú ý của ta cũng sẽ cómặt. Chánh niệm là sự chúý. Khi có chánh niệm, nhìnvào một khu rừng xanhmát thì ta biết rằng khurừng này đang xanh mát.Nhìn đủ sâu sắc thì ta biếtphải làm gì để giữ cho khurừng này tiếp tục xanhmát. Có những khu rừngbắt đầu chết vì các độc tốcon người tạo ra. Nếu khurừng đang vàng úa thì ta

biết rằng phải làm gì đểkhu rừng có thể tươi máttrở lại. Vì vậy sự có mặtcủa chánh niệm sẽ đem tớiniềm an ủi và cách trị liệucho đối tượng. Đối tượngcủa chánh niệm có thể làmột người hay một sự vật.Người kia đang sầu héo,đang buồn bã, đang nhứcnhối mà nếu có mặt, cóchánh niệm, thì chúng tasẽ nhìn thấy rõ tình trạng

sầu héo và buồn khổ ấy.Và chánh niệm có thể giúpchúng ta biết nói gì, làm gì(hay không nói gì, khônglàm gì) cho người ta bớtkhổ và trở nên tươi tỉnh lại.Nếu người đó đang sốngbình thường, không sầukhổ, không bệnh tật, màchúng ta có mặt với chánhniệm, thì người đó có thểcó hạnh phúc.

Sống mà không được

người thân ở chung quanhchú ý thì khổ. Người sốngbên ta có thể khổ vì ta bậnbịu quá, lo nhiều công việcquá, và vì vậy không cònthì giờ cho người ấy. Takhông đủ chánh niệm đểnuôi dưỡng và ôm lấyngười trong tình thương ta.Ta không cần ôm bằng haicái cánh tay, ta phải biếtôm người thân bằng nănglượng chánh niệm của

mình. Tôi biết anh có đó,tôi không quên sự có mặtcủa anh. Tôi biết em cómặt đó. (I know you arethere). Đó là một món ănrất bổ dưỡng để nuôi nấngngười kia. Thiếu sự chú ýcủa những người mìnhthương, thì mình chết mòn.Tưởng tượng một ông đanglái xe đi cùng vợ. Ông đangsuy nghĩ về chuyện nàychuyện khác, hay đang

hát, đang ngâm nga mộtbài thơ. Nhưng mà ônghoàn toàn không để ý tớingười đàn bà đang ngồibên mình. Có thể ông cảmthấy người này mình đãbiết hết rồi, từ thân tớitâm. Không có gì gọi là mớilạ nơi con người này nữa!Bởi vậy ông chú ý tớinhững thứ khác. Người đànbà ngồi bên cạnh, bà sẽcảm thấy mình bị loại ra

ngoài tâm ý của chồng.Ông ta đang nghĩ tớichuyện làm ăn, buôn bán,chuyện này chuyện khác,và ông ta không muốn nghĩtới mình. Người đàn bà sẽchết dần mòn trong sầuhéo và tủi hờn. Nhưngchúng ta biết trong ngườiđàn bà đó có đủ niềm vui,những hạnh phúc, nhữngkhả năng chưa khai mở.Trong con người nào cũng

có những hạt giống nhưvậy. Cha mẹ có thể đãkhông giúp con phát triểnnhững hạt giống của hạnhphúc, của tài năng, Thầy,bạn cũng chưa giúp được,cả ông chồng ngồi một bêncũng không giúp được.Ngồi trên xe hơi, người vợđó thấy mình hoàn toàn bịlãng quên. Chánh niệm cóthể mang lại niềm vui, nhưchất bổ dưỡng có thể tưới

tẩm cho tâm hồn nhữngngười đang sầu héo.

Phép lạ thứ ba củachánh niệm là nuôi dưỡngchính những đối tượng củachánh niệm. Nếu đối tượnglà dòng sông thì chánhniệm giúp nuôi dưỡng vàbảo vệ dòng sông. Nếu đốitượng là khu rừng thì nónuôi dưỡng và bảo vệ khurừng. Nếu đối tượng đó làem bé, thì nó nuôi dưỡng

và bảo vệ em bé. Vì vậy,chánh niệm là gốc của tìnhthương. Nếu không cóchánh niệm thì anh khôngthể thực sự thương. Nếukhông có sự chú ý thì anhkhông thể thực sự thương,chị không thể thực sựthương. Nếu không có sựchú ý thì không có tìnhthương đích thực. Mộtngười có thể gần gũi ngườikhác vì thuận tiện hoặc vì

nhu cầu, những nhu cầutâm lý, sinh lý, hay nhữngnhu cầu xã hội. Đó khôngphải là tình thương. Tìnhthương đích thực là sự cómặt của chánh niệm, vìchánh niệm có tính cáchnuôi dưỡng.

Năm 1964, tôi làm mộtbài thơ đề là “Vòng taynhận thức”. Bài này có chủđề là đôi ta. Ở đây đôi ta làngười làm thơ và cây bông

sứ tại chùa Trúc Lâm ở GòVấp tỉnh Gia Định. Sáng đótôi dậy rất sớm. Không ngủđược, tôi ngồi dậy, đi racửa sổ. Ngoài cửa sổ tốiđen. Cái thất của tôi, dothầy Châu Toàn làm, nềnbằng đất. Nền đất nên đihai chân không rất mát. Đitừ giường ngủ tới cửa sổ,tôi bước trên mặt đất mấymươi bước thì tự nhiênthấy trong người rất tỉnh

táo. Chuông ngân một đêm

dài không ngủHai bàn chân không, tỳ

tay cửa sổTôi đợi vườn cây, hoa lá

hiện hìnhÁnh sáng chưa vềNhưng trong lòng đêm

thâu tôi biết em còn đó Em ở đây là cây bông sứ

trước của sổ.Ở phần sau bài thơ có

câu: Tôi biết là em còn đó vì

tôi còn đây Hễ có chủ thể tức là có

đối tượng, có đối tượng làcó chủ thể. Khi có chánhniệm ta thấy được sự cómặt của cả hai. Tôi biết làem còn đó vì tôi còn đây cónghĩa là tôi biết rằng sựsống có mặt ở đó vì tôi biếttôi có mặt ở đây. Nhờ tôi cómặt thực sự cho nên em có

mặt. Em tức là sự sống. Khinhìn một người hay nhìnmặt trăng, nếu ta nói: “tabiết ngươi có đó”, thì đồngthời ta xác nhận sự có mặtcủa chính ta. Chánh niệmkhông phải chỉ nuôi dưỡngđối tượng mà cũng để nuôidưỡng chính mình. Thiềnsư thấy được hoa đào,không những làm hoa đàorạng rỡ mà còn làm chongười nhìn hoa rạng rỡ.

Nhìn hoa đào không cóchánh niệm thì hoa khôngrạng rỡ được. Không có cáigì rạng rỡ nếu không cóchánh niệm. Có cũng nhưkhông vậy thôi. Trong đờisống hàng ngày, ta phảinhìn như thế nào, tiếp xúcnhư thế nào, nói như thếnào, sống như thế nào đểcó thể nói, không phảibằng lời mà bằng sự sống,rằng: “Ta biết ngươi có đó”

Darling, I know your arethere. Anh ơi, tôi biết anhcó đó, tôi rất trân quý sự cómặt của anh. Chị ơi, embiết chị có đó, và em rấttrân quý sự có mặt của chị.

Trong đời sống thườngngày chúng ta ít nói nhưvậy, chúng ta ít sống nhưvậy. Đến khi người kia chếthoặc bị tai nạn thì chúng takhóc lóc. Chúng ta chỉ cókhả năng khóc mà thôi, còn

trước đó chúng ta không cókhả năng chia xẻ hạnhphúc. Tất cả mọi vật đềuvô thường. Mặt trăng kiacũng có thể sẽ tan vỡ mộtngày nào đó. Người mìnhđang sống chung, có thểngày mai không còn nữa.Và chính bản thân mìnhchưa chắc đã còn có mặtbên người đó ngày mai.Phải tinh tấn hôm nay, kẻongày mai không kịp. Chánh

niệm giúp chúng ta sốngmột cách sâu sắc, đíchthực ngay trong giờ phúthiện tại, để ngày mai takhông phải tiếc nuối. TậpBông Hồng Cài Áo là mộtbài thực tập chánh niệmmà đối tượng của thực tậplà bà mẹ của mình. Đối vớimẹ ta thực tập như vậy màđối với con ta cũng thựctập như vậy. Sự thực tậprất đơn giản, rất thực tế.

Vậy chánh niệm là nănglượng làm cho ta có mặt,làm cho vật kia hay ngườikia có mặt, và nuôi dưỡngđối tượng đồng thời nuôidưỡng mình.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀM VƠIĐAU KHỔ

Phép lạ thứ tư là, nếungười kia đang chịu khổđau, chánh niệm sẽ cónăng lượng làm vơi nỗi khổcủa người. Khổ trong côđơn, không ai biết tới,không ai để ý tới thì ta khổthêm rất nhiều. Nhưng khicó một người thấy được nỗikhổ của mình, có thể ngồi

với mình, mang chánhniệm ôm lấy niềm đau củamình, và biết hiến tặng chomình sự có mặt của ngườiđó, thì nỗi khổ của ta vơibớt đi nhiều. Vì vậy thựctập chánh niệm bên ngườiđang đau khổ cũng là mộtphương pháp thực tập lòngtừ bi.

Tôi biết anh đang khổ,cho nên tôi đang ngồi đâyvới anh, tôi đang có mặt

đích thực bên anh. Điềunày có thể nói ra bằng cáchnhìn, cách nói, bằng cử chỉcủa ta. Nếu ta ngồi gầnbên người ấy mà ý nghĩ đặtở chỗ khác, nói chuyện nàychuyện nọ, thì ta khôngbiểu hiện được sự có mặtcủa ta. Sự có mặt đích thựcnâng đỡ người ấy và giúpnỗi khổ niềm đau củangười ấy nhẹ đi. Đó là tìnhthương đích thực. Nếu

không có chánh niệm thìkhông có thứ tình thươngđó. Nếu chánh niệm yếu thìtình thương cũng không đủđể giúp người bớt khổ.

Chúng ta biết ngườiđang lìa đời rất cần sự cómặt rất vững chãi của mộthay nhiều người thân bêncạnh. Trong giờ phút lâmchung người ta có thể bị sựsợ hãi và cô đơn làm chođau khổ thêm cả ngàn lần.

Nhưng nếu người đangchết thấy được sự có mặtcủa một người hiểu mình,đang ở đó thực sự với mìnhthì sẽ cảm thấy vững chãitrở lại, cảm thấy được nângđỡ, được an ủi và sẽ ra đimột cách nhẹ nhàng.

Tất cả những điều nàycó thể học được trong kinhđiển đạo Bụt. Bụt đã dạy tahộ niệm cho người lâmchung như thế nào. Các

thầy lớn như thầy Xá LợiPhất, thầy A Nan… đều đãthực tập. Người tu phải biếtthực tập hàng ngày để khicần thì thể hiện sự vữngchãi và đích thực của mìnhtrong những giờ phút nguynan đó. Phép lạ là làm chongười sắp lìa đời cảm thấyvững tâm, cảm thấy đượcan ủi. Họ sẽ thấy các nỗikhổ đau, lo lắng và sợ hãivơi đi, nhờ sự có mặt đích

thực của mình. Sự có mặtđích thực đó được tạo nêntừ chánh niệm. Đó là mộtchân ngôn có hiệu nghiệmrõ ràng. Những câu chânngôn chỉ có thể hiệunghiệm khi thân, khẩu, ýcủa mình hợp nhất, nghĩalà khi ta có chánh niệmvững chãi. Giáo lý của mậttông là khi thân, khẩu và ýhợp nhất thì người ta cóđịnh lực rất mạnh. Định lực

mạnh làm cho chân ngôncó hiệu nghiệm.

CHÁNH NIỆM ĐỂ QUÁNCHIẾU

Công năng thứ năm củachánh niệm là nhìn sâu.Chữ quán trong Quán TựTại, Quán Thế Âm, hay làthiền quán, chỉ quán, cónghĩa là nhìn sâu (deeplooking). Thiết lập chánhniệm và duy trì chánh niệmtrên một đối tượng thì ta sẽ

có thể nhìn sâu vào đốitượng. Nhìn sâu vào bônghoa hay nhìn sâu vào tìnhtrạng của một người, đốitượng của sự quán chiếucủa ta, ta sẽ thấy được bảnchất của những mầu nhiệmvà những khổ đau trongấy. Đó là quán (vipasýana,phiên âm tiếng Hán Việt làtam ma thiền na).

Bốn công năng trên, bốntác động trên là giai đoạn

Chỉ. Chữ chỉ ở đây có nghĩalà làm ngưng tụ lại(samatha). Chánh niệmlàm cho mình ngưng lại, tụvào một điểm. Ekaggata lànhất điểm tụ, tức là đemnăng lượng của chánhniệm quy tụ vào một đốitượng duy nhất. Ngưng tụrồi, có một năng lượngmạnh mẽ, ta có thể nhìnsâu và nhìn kỹ, đó gọi làquán. Nói như trên không

có nghĩa là đến tác độngthứ năm ta mới có quán,mới nhìn sâu. Ban đầu,phép lạ của sự có mặt đã lànhìn sâu rồi. Công nhận sựcó mặt của kẻ kia, nuôidưỡng và làm vơi nỗi khổđau, cũng đã là bắt đầu cóquán. Hễ có Chỉ là cóQuán. Và chỉ càng mạnhthì quán càng sâu. Có nănglượng của chánh niệm,ngưng tụ được tâm ý, ta

chiếu năng lượng ấy trênmột đối tượng, làm đốitượng sáng lên. Ta đượcnuôi dưỡng, đồng thời tabắt đầu nhìn sâu vào đốitượng.

Chiều sâu của các phápgọi là tự tánh. Kiến tánh làthấy được tự tánh, đó làcông năng thứ sáu củachánh niệm. Tự tánh củabông hoa và tự tánh củangười có liên hệ với nhau.

Thấy được tự tánh của mộtbông hoa là thấy được tựtánh của mọi pháp, tức làthấy bản chất chân thậtcủa sự vật (true nature).Bản chất chân thật của mộtbông hoa, là bản chất vôsinh, vô thường, vô ngã vàtương tức. Ta thấy thậtchứ không phải thấy quanhững danh từ này. Nhìnsâu cũng có nghĩa là lắngnghe. Quán Thế Âm, chữ

quán còn có nghĩa là lắngnghe. Ta quán bằng conmắt mà cũng có thể quánbằng lỗ tai. Người học dượcthì phải quán cả hương vàcả vị nữa. Học dược phảinếm đủ các loại cây lá, phảingửi các loại dược thảo đểphân biệt, để nhận diện láhúng là lá húng, lá longnão là lá long não, và đôikhi phải nếm bằng lưỡi. Vìvậy, quán là dùng tất cả

sáu căn, mắt, tai, mũi, lưỡi,thân và ý, chứ không phảichỉ dùng ý mà thôi.

Mục đích của quán lànhìn sâu để thấy được tựtánh. Đối tượng của sựquán chiếu có thể là chínhmình. Ta không biết mìnhlà ai, không biết chỗ yếu,chỗ mạnh của mình, khôngbiết mình có một kho châubáu, không biết mình cónhiều khối nội kết, tất cả

đều là do không biết tựtánh của chính mình. Phảnquán tự tánh tức là đemchánh niệm trở về để nhìnsâu và nhìn kỹ chân tánhcủa mình. Khi đi xem hát tathường thấy người ta chiếumột chùm ánh sáng vàomột nhân vật trên sânkhấu. Chùm ánh sáng đượcchiếu vào người ca sĩ đểchúng ta đừng chú ý tớinhững thứ khác mà chỉ chú

ý vào người đó thôi. Chánhniệm cũng giống như thế,đó là năng lượng phát khởitrong tâm. Chúng ta đưanăng lượng ấy vào mắt đểquán, đưa vào tai để quán.Và khi quán chiếu như vậythì chúng ta tập trung trênmột đối tượng, như thế gọilà định. Vì vậy trong chánhniệm đã có chánh định.Cũng như trong chỉ cóquán, trong quán có

chỉ,v.v.. Vì vậy công năngthứ sáu của chánh niệm làthấy rõ. Và thấy rõ tức làtuệ giác. Chúng ta có thểdịch đơn giản làunderstanding, hiểu. Hiểuđây không phải là kiến thứckhái niệm. Hiểu đây là lúcánh sáng phát sinh, khikhối u mê của chúng ta vỡra.

Ví dụ một bà mẹ đangnấu cơm trong bếp nghe

tiếng con khóc. Trong bàmẹ có hạt giống chánhniệm, bà mẹ bỏ công việcchạy vào. Phép lạ thứ nhấtmà bà mẹ làm ra là có mặtbên con mình. Bà mẹ ẵmđứa con lên: mẹ đây conơi, con đừng khóc nữa.Darling, I am here, I amhere for you. Bà mẹ có mặtvà xác nhận sự có mặt củacon. Em bé có thể chưabiết tư duy rõ ràng, nhưng

em biết bà mẹ đang cómặt. Chỉ có từng ấy thôi,người mẹ chưa làm gì màem bé đã thấy bớt khổ. Cóthể là em bé đang bị đau,nhưng khi được mẹ ẵm vàolòng, thì dầu vẫn còn đau,em bé đã thấy nhẹ. Sự cómặt của bà mẹ nuôi dưỡngem bé và làm vơi đi nỗi khổđau của em. Em bé cònnhức đầu, còn đau bụng,hay còn đói nhưng bà mẹ

chưa thấy. Nhưng sự cómặt của bà mẹ đã đem tớibốn công năng hay bốnphép lạ đầu tiên. Chỉ cầnsự có mặt chánh niệm làbốn công năng đầu đã cóthể xảy ra. Thứ nhất là sựcó mặt của mẹ, thứ hai làem bé được công nhận.Thứ ba là chúng ta nuôidưỡng nhau. Và thứ tư làđứa con cảm thấy mìnhđược an ủi, vì trong lúc

này, người mẹ đã có mặt.Ôm lấy đứa con, bà mẹ

bắt đầu nhìn vào đứa con,nhìn kỹ xem tại sao nókhóc. Và bà mẹ tìm ranguyên do làm em bé khóc.Cái đầu bé nóng, hoặc embé đói, hoặc là cái tã đượcquấn chặt quá. Công năngthứ năm là nhìn sâu, nhìnkỹ. Diễn trình ấy là tiếp xúcvới khổ đế để tìm ra tậpđế. Mà thấy được tập đế

rồi, thấy được nguyên docủa khổ đau rồi thì bà mẹcó thể giúp em bé một cáchdễ dàng. Nếu nó đói thì bàcho nó ăn. Nếu nó nóng thìbà cởi bớt cho nó cái áo.Nếu cái tã chặt quá thì bànới ra. Tất cả đều đượcthực hiện dễ dàng một khicó hiểu biết, tức là có tuệgiác. Trong đạo Bụt, tuệgiác là yếu tố giải phóngcho mình. Sự cứu độ trong

đạo Bụt là sự cứu độ bằngtuệ giác (salvation byunderstanding), chứ khôngphải bằng ơn huệ của mộtđấng thiêng liêng. Trongnhững tôn giáo khác, sựcứu độ có thể tới nhờ ânhuệ của một đấng thiêngliêng. Nhưng trong đạo Bụtsự giải thoát được thựchiện bằng tuệ giác. Mà sởdĩ tuệ giác có được là nhờcông phu thiền quán. Tuệ

giác đó không phải từ bênngoài tới, mà vốn có hạtgiống trong ta. Các vị Bụtvà các vị bồ tát trong bađời và tăng thân mườiphương có thể giúp mìnhchạm tới hạt giống tuệ giácấy, làm cho nó lớn lên vànở hoa. Đó là giải thoát.

---o0o---

11 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười một Hôm nay là ngày 26

tháng chạp năm 1993,chúng ta học tiếp về chánhniệm.

Chữ niệm chúng ta cóthể dịch là nhớ, nhưng ởđây nhớ không có nghĩa làký ức (memory). Kỳ trướcchúng ta đã biết rằng có

chánh niệm tức là tâm tatrú trong giây phút hiện tạivà ta biết được những gìđang xảy ra trong hiện tại.Vì vậy niệm không có nghĩalà nhớ tưởng quá khứ, nhấtlà nghĩ tới quá khứ để đánhmất mình trong đó. Chúngta có thể định nghĩa chánhniệm là năng lượng có khảnăng nhận diện được bấtcứ những gì đang xảy rabây giờ và ở đây.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀ TỰLÀM CHỦ

Những gì xảy ra cũng cóthể được xếp vào mộttrong bốn lĩnh vực. Trướchết là lĩnh vực thân thể.Tiếp theo là lĩnh vực củacảm thọ. Thứ ba là lĩnh vựccủa các tâm hành (mentalformations) (duy biểu họcphân loại 51 thứ tâm

hành). Và lĩnh vực thứ tư làcác pháp. Pháp ở đây tức lànhững hiện tượng làm đốitượng của tâm thức.

Ví dụ trong tâm ta, trongký ức ta có một hình ảnhđã được gieo vào từ 20năm trước. Bây giờ hìnhảnh đó hiện trở lại, và haitrường hợp có thể xảy ra.Thứ nhất là chúng ta cóthể bị cái hình cũ lôi kéovào một cuộc phiêu lưu, và

chúng ta sống lại thế giớicủa quá khứ. Trong trườnghợp này chúng ta đi vàothất niệm. Đó là nhớnhưng không phải là nhớtrong chánh niệm. Một hìnhảnh có thể áp dẫn chúng tatrở về quá khứ, hay lôicuốn tới một tương lai chưahề xảy ra, để mơ tưởng, đểphập phồng, lo âu, sợ hãi,và chúng ta quên lãng,không có mặt trong giây

phút hiện tại nữa. Đó làthất niệm.

Trái lại nếu hình ảnh đótừ tiềm thức hay vô thức(trong tàng thức) phát hiệnra mà chúng ta biết mỉmcười nhận diện, ta nói: “ A,chào ngươi, ngươi đã trởlại”. Trong trường hợp nàychúng ta vẫn còn an trútrong hiện tại. Chúng ta đãkhiến việc nhớ lại hình ảnhquá khứ trở thành một biến

cố xảy ra trong hiện tại. Cóchánh niệm, ta không cầnphải xua đuổi hình ảnh đó.Nó không kéo ta được vềquá khứ, nó không dẫn taphiêu lưu tới tương lai.Trường hợp này là cóchánh niệm.

Có chánh niệm tức làtâm ta giữ được chủ quyền,và thất niệm là đánh mấtchủ quyền. Có thể nói rằngchánh niệm giúp cho ta vẫn

còn là ta, có mặt trongcuộc đời để tiếp xúc với sựsống chân thật. Nếu khôngcó chánh niệm thì ta khôngcòn là ta nữa. Chúng tahãy tưởng tượng có mộtngôi nhà không chủ, ngôinhà đó sẽ tan hoang. Conngười ta gồm có bốn phần:thân, thọ, tâm và pháp.Nếu chúng ta không có mặtthì chúng ta để cho ngôinhà bốn lĩnh vực ấy tan

hoang. Cái thân của chúngta sẽ yếu đuối, cái thọ củachúng ta sẽ đầy những khổđau, cái tâm của chúng tarối ren, và những pháp củata đều là phiền não. Vì vậycho nên khi chúng ta cómặt thì căn nhà của ta haykhu vườn của ta mới trởnên một căn nhà hay khuvườn tươi mát có thể đemlại an lạc. Người Việt Namhay nói vắng như chùa Bà

Đanh. Chắc hẳn chùa BàĐanh là cái chùa không aichăm sóc. Mỗi người tucũng là một ngôi chùa.Đừng để ngôi chùa ta biếnthành chùa Bà Đanh. Trongkhi đi, đứng, nằm, ngồi;trong cảm thọ vui, buồn,giận, ghét; trong khi ănuống, cười, nói ta phải cóchánh niệm. Có chánhniệm thì ngôi chủa chúngta có một vị trụ trì và ngôi

chùa dó không thể trởthành chùa Bà Đanh.

Quán sát một sư anh,một sư chị, một sư emtrong đời sống hàng ngày:đi, đứng, nằm, ngồi, nấucơm, gánh nước, bổ củi, tathấy được người đó cóchánh niệm hay không,ngôi chùa đó có phải chùaBà Đanh không, hay đó làmột ngôi chùa có chăm sócđàng hoàng. Một ngôi chùa

được chăm sóc đànghoàng, cây cảnh tốt tươi,thì đó là nguồn vui lớn chorất nhiều người. Nhận rađiều này cũng không khó.Chỉ cần nhìn người đó quétnhà hay lau bàn là ta cóthể biết được cái chùa nàyđang được chăm sóc hayđang bị bỏ hoang.

---o0o---

NHẬN DIỆN ĐƠNTHUẦN

Chánh niệm là vị trụ trìcủa ngôi chùa. Bốn lĩnh vựccủa quán niệm, thứ nhất làthân thể. Thân thể ta đanglàm gì, có gì đang xảy racho cơ thể ta, ta phải biết.Thứ hai là cảm thọ(sensation, feelings). Khinào có vui, buồn, hoặc sợ,chán hay giận thì chúng ta

đều biết. Ta nhận diện cáccảm thọ đang diễn ra,không cần làm gì khác. Vàchánh niệm chính là khảnăng nhận diện được cái gìđang xảy ra trong giờ phúthiện tại. Hai lãnh vực vừakể gồm những hiện tượngtrong thân thể và trongcảm thọ. Tiếp theo là lãnhvực các tâm hành và cuốicùng là lãnh vực những đốitượng của tâm hành.

Chúng ta cần hiểu chánhniệm là năng lượng giúpchúng ta nhận diện đượcnhững gì đang xảy ra trongbốn lĩnh vực: thân, thọ,tâm và pháp. Chỉ cần nhậndiện thôi, không cần phảilàm gì khác. Thực tậpchánh niệm bắt đầu bằngsự nhận diện một cáchthuần túy tất cả những gìđang xảy ra trong ta vàxung quanh ta. Nhận diện

mà không cần phê phán.Không cần nghĩ rằng điềuđang xảy ra là đáng buồnhay đáng vui. Bông hoatươi thì biết là bông hoatươi, bông hoa héo thì biếtlà bông hoa héo. Tâm đanggiận hờn thì biết đây là nỗigiận hờn đang ở trong ta.Không cần phải công phá,không cần phải đè nén. Bíquyết của sự thực tập là ởchỗ này.

Nếu thấy tâm giận hờnphát khởi mà ta xấu hổ, nổiý muốn dẹp bỏ và đàn ápnó, thì đó chưa phải làchánh niệm. Chánh niệmnhư một bà mẹ: con củamình tươi vui thì mìnhthương, mà nó khóc lóc thìmình vẫn thương. Tất cảnhững gì xảy ra trong bốnlãnh vực đều cần phải đượcnăng lượng chánh niệm ômấp như nhau. Đẹp mình

cũng săn sóc mà khôngđẹp mình cũng săn sóc.Thành ra cái gọi là nhậndiện đơn thuần rất quantrọng, ta phải nhớ kỹ. Chỉcần nhận diện và cười vớihiện tượng ấy thôi, khôngcần lên án, không mangmặc cảm, hay khổ đau,trách cứ hoặc giận hờn. Tấtcả những phản ứng ấy cóthể là chướng ngại cho sựtu tập. Hãy để hạt giống

chánh kiến trong ta hoạtđộng, cứ để những hạtgiống của tình thương vàsự hiểu biết trong ta hoạtđộng. Chúng ta chỉ cầnnhận diện mà thôi.

Trong lĩnh vực thân thểthì trước hết ta nhận diệnrằng có cái thân thể đangsống. Thường thường trướckhi sư cô Chân DiệuNghiêm dạy những độngtác thực tập chánh niệm,

sư cô hay nói chúng ta hãythở vào và thở ra, trong khiphát khởi ý thức về thânthể. Thở vào, tôi biết làthân tôi đang đứng đây,thở ra tôi biết là thân tôiđang đứng đây. Đó là nhậndiện sự có mặt của thânthể. Có nhiều khi ta xacách với bản thân củamình. Trong đời sống,chúng ta có thể như mộtđứa con đau khổ, bỏ nhà ra

đi. Cái nhà của chúng ta làbốn lĩnh vực: thân, thọ,tâm, pháp. Thân của chúngta là một phần căn nhà đó.Nhiều khi ta quên tiếp xúcvới thân ta. Khi thở ra vàthở vào để trở về với thânthể, ta làm quen lại vớithân thể mình, thấy đượcsự có mặt của thân thểmình, đó là một sự thựctập. Đó là thực tập trở về.

Trong lĩnh vực cảm thọ

cũng vậy. Có những cảmthọ làm cho chúng ta đau.Chúng ta chạy trốn nhữngnỗi lo, những nỗi buồn,những nỗi giận, nhữngcảnh khổ. Chúng ta cũngkhông dám trở về để làmquen, để ôm lấy nhữngcảm thọ của chúng ta.Chúng ta luôn luôn muốnchạy trốn. Thành ra chánhniệm trước hết là sự trở về,trở về với thân, rồi trở về

với những cảm thọ của ta.Kinh Thân Hành Niệm

nằm trong Trung Bộ ở tạngPali (Kayasmrti sutta) vàTrung A Hàm nơi Hán tạng.Trong kinh này Bụt dạychúng ta trở về với thân,làm quen với thân, nhậndiện tất cả những thànhphần và động tác của thân.Trước hết ta nhận diệnthân ta trong các tư thếđứng, ngồi, nằm và đi. Đó

là một sự trở về đích thực.Rồi ta nhận diện từng phầntrong thân thể: tôi đangthở vào và tiếp xúc với tóctrên đầu của tôi, tôi đangthở ra và mỉm cười với tóctrên đầu của tôi. Tóc trênđầu tôi đã bắt đầu bạc vàtôi mỉm cười với màu muốitiêu trên tóc tôi. Tất cả đềulà sự trở về để làm quentrở lại với một người bạncũ, với ngôi nhà cũ của

mình. Đó chính là thân thểmình. Rồi ta đi xuống trán:tôi đang thở vào và tiếpxúc với cái trán của tôi, tôiđang thở ra và mỉm cườivới trán của tôi. Trán củatôi còn trẻ chưa nhăn, hoặclà trán của tôi đã bắt đầucó nếp nhăn. Tất cả nhữngthứ đó là đối tuợng củachánh niệm, là ánh sánggiúp ta nhận diện được tóccủa ta, trán của ta. Cứ thế

đi từ đầu tới chân. Kinh cónói tới 36 bộ phận của cơthể cần phải quán chiếu.Ta phải biết tiếp xúc vàcười với từng bộ phận. Đólà một sự trở về để làmquen trở lại, để làm hòa vớicơ thể của mình.

Phương pháp này có thểthực tập trong khi nằm.Chúng ta nằm buông thõnghai tay và hai chân chothật thoải mái, và theo dõi

hơi thở, bắt đầu chú ý tớitóc trên đầu, rồi chú ý tớitrán, rồi lần lượt đi xuống.Ta dùng chánh niệm của tanhư một chùm tia sáng,chiếu rọi từ trên đầu, dichuyển chùm ánh sáng ấytừ từ xuống chân. Ngangtới đâu thì ánh sáng chánhniệm cho ta ý thức rõ ràngphần cơ thể đó. Đồng thờihơi thở có ý thức nuôidưỡng năng lực của chánh

niệm. Miệng mỉm cười vớiđối tượng mà ánh sáng ýthức đang rọi tới. Như quánchiếu hai mắt, nhờ chánhniệm tiếp xúc được hai mắtthì miệng mỉm cười với haimắt. Chánh niệm giốngnhư tia laser trong mộtchiếc máy scanner ở nhàthương.

---o0o---

CHÁNH NIỆM LÀ TRỞ VỀ

Trong chánh niệm cóhành động trở về, có hànhđộng làm quen trở lại, cóniềm thương yêu, chú ý vàchăm sóc. Chánh niệm córất nhiều tính trị liệu.Chánh niệm là trở về. Ngàysư chú Pháp Dụng xin xuấtgia, sư chú đã đi vào phòngtôi. Qùy xuống, ôm lấychân tôi, sư chú nói: “ Bạch

thầy, con đã trở về”. Tu làtrở về, trở về với mình, vớigốc rễ của mình, với chaông của mình, với gia đìnhtâm linh của mình trong đócó thầy, có tổ. Mình là đứacon đã đi lang thang baonhiêu năm tháng, và tu cónghĩa là quyết định trở về.Điều này cũng đúng với sưchú Pháp Ứng, cũng đúngvới sư cô Thoại Nghiêm, vớitất cả những người xuất

gia. Biết rằng trong chuyếnđi hoang mình chỉ có thểlàm tan vỡ thêm. Sự náttan đó có thể xảy ra trongcơ thể, trong tâm hồnmình, mà cũng xảy ra ởtrong gia đình, trong xã hộimình. Tu là trở về hoà giảivới chính thân và tâmmình. Mà trong thân tâmmình, đã có sẵn ông bà chamẹ và thầy tổ. “Bạch thầy,con đã trở về, con xin

xuống tóc để thọ mườigiới”. đó mới chỉ là khởi sựtrở về thôi. Việc trở về phảitiếp diễn trong từng giây,từng phút. Bước đi mộtbước, ngồi xuống, uốngmột chén trà, tất cả nhữnglúc ấy đều là những lúcphải thực tập trở về. Nếukhông có năng lượng củachánh niệm thì việc trở vềấy không thể thực hiệnđược. Bạch thầy, con đã

trở về, có nghĩa như vậy.Đó là một lời nguyện, đó làmột giây phút giác ngộ, màcũng là công việc thực tậpthường xuyên không ngưngnghỉ.

Có nhiều người chánghét thân thể mình, họcảm thấy thân thể là mộtchướng ngại vật, họ giậnhờn thân thể họ. Họ nóithân thể là một cái bìnhchứa đựng tội lỗi, là một

nơi tích tụ khổ đau. Họmuốn đày đọa, dày vò,đánh đập thân thể họ. Đóchỉ là biểu hiện của sự đihoang mà thôi. Đã đihoang rồi, thì không cònnhận ra căn nhà của mìnhnữa, không nhận ra đượcngôi chùa của mình nữa.Cho nên, đứng về mặt tìnhcảm và tâm linh mà nói, ýđịnh muốn hủy hoại thânthể đã bắt nguồn từ

chuyện bỏ nhà ra đi. Khitrở về tiếp xúc với thânthể, mỉm cười với từng bộphận của thân thể, đó làbắt đầu trở về để hòa giảivà tha thứ.

Bụt dạy: ví dụ có mộtngười nông dân leo lên trêngác nhà, khiêng xuống mộtbao hạt giống. Người nôngdân đặt bao hạt giống trênsàn nhà, mở một đầu baora và cầm ngược đầu kia

trút hết hạt giống xuống.Người nông dân nói: đây làhạt bắp, đây là hạt đậu,đây là hạt vừng, đây là hạtnày, đây là hạt kia. Ngườinông dân nhận ra hạt bắplà hạt bắp, nhận ra hạt đậulà hạt đậu, hạt mè là hạtmè. Chúng ta cũng vậy, khitrở về tiếp xúc với thânthể, chúng ta nhận ra đâylà tóc của tôi, đây là haimắt của tôi, đây là phổi tôi,

đây là tim tôi. Đó là sựnhận diện đơn thuần. Đâylà thân thể của tôi, ta chỉnhận diện như vậy.

Trong ví dụ đó, ta thấyđược lòng từ bi của Bụt. Tachỉ cần trở về để nhận diệnthân thể ta, và nhận diệncho thật kỹ từng bộ phậncủa thân thể đó. Chúng talâu nay đã lãng quên chínhthân thể chúng ta. Chúngta lâu nay đã bỏ nhà đi

hoang và bây giờ cần phảitrở về. Nếu không trở vềđược với thân thể thì làmsao trở về được với cảmthọ, với tâm tư? Cho nêntrở về thân thể là quantrọng. Có thể là trongnhững giờ thiền tập, mìnhnằm xuống trong tư thếbuông thư, dùng ánh sángchánh niệm chiếu vào từngphần thân thể, để thấy rõ,tiếp xúc và mỉm cười với

nó. Đó là một phương phápthực tập rất hay.

Tiếp đến là sự dùngchánh niệm chiếu sáng vàonhững cử động và nhữngtư thế. Khi đi thì biết làđang đi. Có một chứngbịnh gọi là thụy du (sleepwalking). Ban đêm tự nhiênngười ta nhỏm dậy, mở cửađi mà không biết là mìnhđi. Đó là biểu tượng của sựvong thân. Năm ngoái,

trong khóa tu chúng ta đãnói về tình trạng cô hồn.Mỗi chúng ta đầu có cái hạtgiống cô hồn trong người.Chúng ta thỉnh thoảng lạicó khuynh hướng bỏ nhà rađi, bỏ cha, bỏ mẹ, bỏ thầy,bỏ bạn mà đi. Hạt giống côhồn nếu lớn lên thì chínhnó sẽ đẩy chúng ta đi.Chúng ta sẽ làm một kẻthụy du, đi mà không biếtlà mình đi đâu. Thuyền ơi

thuyền theo gió hãy lênhđênh. Đi đâu cũng được.

Vũ Hoàng Chương viết: Lũ chúng ta lạc loài năm

bảy đứa, Bị quê hương ruồng bỏ,

giống nòi khinh.Biển vô tận xá gì phương

hướng nữa ?Thuyền ơi thuyền, theo

gió hãy lênh đênh. Nếu nghe bốn câu đó mà

cảm thấy hay, tức là ta biếttrong ta đã có sẵn hạtgiống cô hồn. Ít nhiều,chúng ta đều đã là nhữngđứa con đi hoang. Và quyếttâm tu học tức là quyếttâm trở vềt.

Không phải là chỉ nửađêm thức dậy chúng ta mớimộng du đâu. Ban ngàycũng vậy. Ban ngày, có lúcđi ra nhà bếp. đi lên thiềnđường, đi xuống phòng

riêng, chúng ta cũng đi nhưmộng du vậy. Tức là đikhông có chánh niệm. Đimà không ý thức rằng mìnhđang đi thì không khác gìthụy du cả. Cho nên ngườitu, trong mỗi bước chânphải bước đi trong chánhniệm, mỗi bước chân củaanh đều phải đưa anh vàotịnh độ.

Mỗi bước chân đi vàotịnh độ,

Mỗi cái nhìn thấy đượcpháp thân.

Khi mắt ta nhìn vớichánh niệm, ta thấy đượctính mầu nhiệm của sựsống trong giây phút hiệntại. Khi đi ta biết là mình đi.Chỉ cần có ý thức là mìnhđang đi thôi, tự nhiên bướcchân trở nên thanh thản,đầy an lạc. Không cần làmgì hết, chánh niệm tự nó sẽchuyển hoá tình trạng.

Đang đi như bị ma đuổi màta vừa trở lại chánh niệmthì bước chân ta tức khắctrở thành khoan thai; và sựan lạc thảnh thơi sẽ đến,rất dễ dàng và tự nhiên. Tachỉ nhận diện đơn thuần:“A, mình đang đi như bị mađuổi.” Không cần tự tráchcứ, không cần tự chê bai,mà tự nhiên những bướcchân ta thảnh thơi trở lại.

Khi đứng ta cũng đứng

trong chánh niệm. Nhưđứng xếp hàng để chờ đếnlượt mình múc một bátcanh. Trong khi đứng, takhông phiêu lưu bay tậntrên mây hay trong vùngtrời suy tưởng. Khôngphiêu lưu trong quá khứhay ở tương lai. Tôi đangđứng đây và biết rằng tôiđang đứng đây, chỉ nhưvậy thôi. Chuyện tôi đangđứng đây giữa các bạn tu

của tôi, trong một khungcảnh thanh tịnh đã giúp tôitrở về. Riêng điều đó đã đủđể tạo ra an lạc và hạnhphúc rồi, không cần phảilàm gì khác.

Đi, đứng, nằm, ngồitrong chánh niệm.

Vào ra cười nói tướngđoan nghiêm.

Nếu có chánh niệm trongtâm thì tự nhiên khi đi ra,đi vào, cười, nói thì bên

ngoài tướng mạo sẽ đoannghiêm. Người ngoài nhìnta sẽ thấy đây là một họctrò của Bụt, không phải làmột bóng ma. Còn nếutrong tâm không có chánhniệm mà ngoài cũng khôngđoan nghiêm, thì mình biếtđây là một ngôi nhà bỏhoang, là một con ma.Sống trong đại chúng tuhọc ta phải có nhiều cơ hộiđược nhắc nhở trở về

chánh niệm. Cho nên tiếngchuông điện thoại cũnggiúp ta trở về chánh niệm,tiếng chuông đồng hồ cũnggiúp ta trở về chánh niệm,bàn tay chắp lại chào búpsen của người bạn tu cũnggiúp ta trở về chánh niệm.Dáng đi ra hay đi vào củangười sư anh hay sư chịcũng giúp ta trở về chánhniệm.

Đến lượt ta, ta cũng phải

làm mọi việc trong chánhniệm, cống hiến cơ hội trởvề chánh niệm cho tất cảnhững người ở chungquanh ta. Khi cúi xuống, tabiết rằng ta đang cúixuống. Khi ngẩng lên, biếtta đang ngẩng lên. Đó làchánh niệm về tư thế củathân. Khi cầm một cái ly thìbiết rằng ta đang cầm mộtcái ly. Khi đặt ly xuống thìta biết rằng ta đang đặt cái

ly xuống. Chánh niệm soisáng các động tác của thânthể ta. Khi đánh răng, tabiết rằng ta đang đánhrăng.

Chúng ta phải học KinhThân Hành Niệm, nhưngcác ý chính của Kinh ThânHành Niệm cũng có ở trongKinh Niệm Xứ. Thành rahọc Kinh Niệm Xứ cũngnhư học Kinh Thân HànhNiệm. Kinh Niệm Xứ là kinh

mà chúng ta không thểkhông học được, vì Kinhnày vào thời của Bụt cácthầy và các sư cô đều họcthuộc lòng. Mỗi khi có mộtngười sắp lìa đời, thườngthường người ta đọc Kinhnày. Đến bây giờ trongtruyền thống Nam Tôn, cácthầy phần lớn cũng cònthuộc Kinh Niệm Xứ.

Kinh Niệm Xứ nằm trongTrung Bộ Kinh (Majjhima

Nikaya, kinh số 10), vàcũng có trong Hán Tạng.Tên Pali của Kinh làSatipatthana sutta. Sati tứclà niệm. Đây là sách gốiđầu giường, đây là một bảovật. Tu theo đạo Bụt màkhông biết Kinh này, khônghọc Kinh này, thì không ổn.Giống như người nông phumà không nhận ra hạtgiống hay là không biết càybừa vậy. Kinh này tôi đã

phiên dịch và chú giải,được xuất bản bằng nhiềuthứ tiếng. Tiếng Anh mangtựa đề là Transformationand healing, còn tiếng Việtmang tựa là Con ĐườngChuyển Hoá. Kinh Niệm Xứdạy cho chúng ta thực tậpquán niệm về thân thể,thực tập chánh niệm vềcảm thọ, về tâm hành vàvề các pháp. Và trong thiềnmôn, Kinh Niệm Xứ ít nhất

phải được tụng mỗi tuầnmột lần.

Song song với Kinh NiệmXứ là một Kinh khác, tôinghĩ, không kém phầnquan trọng. Đó là Kinh AnBan Thủ Ý, tức là KinhQuán Niệm Hơi Thở. Kinhnày xuất hiện ở Việt Namchậm nhất là vào đầu thếkỷ thứ ba. Thiền sư TăngHội, gốc người Khương Cưnhưng sinh ở Việt Nam,

xuất gia ở Việt Nam, họctiếng Phạn và tiếng Hán ởViệt Nam, đã viết tựa choKinh An Ban Thủ Ý vào nửađầu thế kỷ thứ ba, trướckhi Ngài đi sang Đông Ngôđể truyền bá đạo thiền.Thiền sư Tăng Hội sốngtrước Tổ Bồ Đề Đạt Ma tới300 năm. Ngài là sơ tổ củaThiền Tông Việt Nam. Bàitựa Kinh An Ban Thủ Ý củathầy Tăng Hội vẫn còn

trong Hán Tạng. Nhờ bàitựa đó nên chúng ta biếtrằng thầy Tăng Hội đã tuhọc và chứng đạt ở ViệtNam, rồi sau mới sangTrung Hoa hoằng pháp.Ngôi chùa đầu tiên thầy lậpra ở kinh đô nước Ngô gọilà chùa Kiến Sơ. Sơ tức làđầu tiên. Kiến Sơ là đầutiên được thành lập. Vai tròcủa thầy Tăng Hội trongđạo Bụt Trung Hoa rất lớn.

An Ban, phiên âm từtiếng Phạn anapana, là hơithở ra và hơi thở vào. Cònthủ ý là nắm lấy tâm ý củamình. Hai chữ thủ ý ngàyxưa dùng để dịch chữniệm. Tên kinh này cónghĩa là “thực tập chánhniệm về sự thở ra, thở vào.“ Kinh An Ban Thủ Ý dịchcho sát nghĩa là Nhập TứcXuất Tức Niệm Kinh, tức làKinh quán niệm về hơi thở

vào và hơi thở ra, chữ tứcnghĩa là hơi thở. Bây giờchúng ta dịch là Kinh QuánNiệm Hơi Thở. Kinh An BanThủ Ý tôi đã dịch ra tiếngViệt và đã chú giải rất kỹlưỡng. Ngày tôi tìm đượcKinh An Ban Thủ Ý, tôimừng như người tìm đượckho vàng. Ta phải biết rằngta may mắn lắm, có nhiềuphước đức lắm mới gặpđược những Kinh như vậy.

Và nhất là khi bản dịch vàchú giải đã được in và đưatới cho mình mà không biếtsử dụng thì thật giống nhưcon nhà giàu mà còn chịunhịn đói.

Cùng với hai Kinh nàycòn có một cái Kinh rấtgần, gọi là Kinh Người BiếtSống Một Mình(Bhaddekaratta sutra). Cóbản dịch là Kinh Nhất DạHiền Giả, nhưng dịch như

vậy là sai. Nhất dạ là mộtđêm. Vị hiền giả một đêm.Biết sống một mình nghĩalà biết nuôi dưỡng chánhniệm, không tự đánh mấtmình. Kinh này có nhiềubản lắm, có tới năm, sáubản cùng một ý. TrongTrung Bộ cũng như là trongTrung A Hàm, mỗi bộ cóbốn hoặc năm Kinh nói vềchủ đề này, tức là chủ đềbiết sống một mình.

---o0o---

KINH NGƯỜI BIẾT SỐNGMỘT MÌNH

Sống một mình là sốngtrong chánh niệm. Cónhững người không thểsống một mình, có nhữngngười chỉ có thể sống khidựa vào người khác, vậtkhác. Người khác ở đây cóthể là phim chưởng, có thểlà tiểu thuyết, có thể là tivi.Nếu không có đối tượng

nào bên ngoài dẫn dắt thìngười ấy không thể sốngđược, nếu ở không thì chắcchết, cho nên người ấyphải cầm điện thoại lên đểnói, nói với bất cứ ai, bấtcứ chuyện gì. Hoặc nếukhông gọi điện thoại cho aiđược thì phải mở truyềnhình ra xem. Nếu trongtruyền hình không có gì đểxem thì phải đi kiếm một tờbáo. Nếu không có báo thì

đi tìm một cuốn tiểuthuyết. Luôn luôn phải cócái gì đó để giúp cho mìnhđứng vững. Nếu không thìngã lăn ra, không sống nổi.

Biết sống một mình(ekavihari) nghĩa là sốngmà không cần đến nhữngthứ trên. Tự mình đã có đủniềm vui, có đủ sự sống.Trong các Kinh ấy, Bụt dạy:Đi vào trong rừng mà sống,xa cách xã hội, không có ai

ở chung với mình, cái đóchưa phải là sống mộtmình đích thực. Nếu ởtrong rừng mà vẫn nghĩvọng về quá khứ, vẫn mơmộng hay lo lắng tới tươnglai, như thế Bụt gọi là sốnghai mình (sadutiyavihari).Chữ này là chữ của Ngài.Dẫu anh ở trong rừngkhông có bóng người màkhông an trú được tronghiện tại thì anh vẫn sống

hai mình như thường. Cònnếu anh đi vào trong chợmà có chánh niệm, biếtđược những gì xảy ra tronggiây phút hiện tại, tinh lựccủa chánh niệm đang tỏasáng và cho anh biết anhđang đi, đang đứng, đangnói, đang cười, lúc đó làanh sống một mình. Đây làmột Kinh rất quan trọng.

Kinh Người Biết SốngMột Mình là văn kiện cổ

nhất của nhân loại nói vềnghệ thuật sống trong giâyphút hiện tại. Kinh này đãđược dịch và chú giải.Trong Kinh có bài kệ rất nổitiếng:

Đừng tưởng nhớ quá

khứ,Đừng lo lắng tương lai, Quá khứ đã không còn,Tương lai thì chưa tới,Hãy quán chiếu sự sống

Trong giờ phút hiện tại,Kẻ thức giả an trúVững chãi và thảnh thơi,Hãy tinh tiến hôm nay,Kẻo ngày mai không kịp:Cái chết đến bất ngờ,Không thể nào mặc cả.Người nào biết an trúĐêm ngày trong chánh

niệm,Thì Như Lai gọi là:Người biết sống một

mình.

Đó là một bài thơ của

Bụt. Bài này được lập đi lậplại nhiều lần ở trong nhữngKinh có chủ đề Biết SốngMột Mình. Có Kinh lập lạibài kệ đó tới hai lần, cóKinh một lần. Có khi đọcbài kệ xong, Bụt đi vào ngồithiền. Các thầy chưa hiểu,đi tìm một thầy khác đểhỏi. Có khi đọc xong rồi Bụtgiảng giải. Như vậy, ngày

xưa Bụt cũng đã dùng thica để mà giảng dạy đạo lý.

---o0o---

QUÁN NIỆM THÂNTRONG THÂN

Khi thực tập chánh niệmvề thân, chúng ta biếtnhững gì đang xảy ra trongthân thể. Chúng ta nhậndiện những bộ phận củathân thể chúng ta. Chúngta nhận diện những tư thếvà những động tác củathân thể ta : đi, đứng,nằm, ngồi, cúi đầu xuống,

co tay lên, lau nhà, rửachén... Và tiếp đến chúngta nhận diện những yếu tốtạo thành ra thân thể tanhư chất đặc, chất lỏng,hơi nóng và không khí, gọilà tứ đại (maha bhuta) :đất, nước, lửa, gió. Tôiđang thở vào và nhận diệnyếu tố đất ở trong tôi. Thởvào như vậy, ta nhận rayếu tố đất trong ta. Đấtnày không phải đất bám

ngoài da khi chưa đi tắmđâu. Đất nằm ngay ở trongmáu, trong tim, trong óc.Sau này ta sẽ nhận diệnyếu tố đất bên ngoài đangnuôi dưỡng ta, để thấy takhông phải chỉ ở bên trong,ta còn ở bên ngoài. Từ đóta sẽ đi tới cái thấy về tínhchất bất sinh và bất diệt.Tôi đang thở vào và thấyyếu tố đất trong tôi, tôiđang thở ra và cười với yếu

tố đất trong tôi. Tôi đangthở vào và nhận diện yếutố lửa trong tôi. Nếu khôngcó sức nóng thì làm gì cósự sống? Ta phải thấy đượcsức nóng ở trong ta, rồithấy năng lượng mặt trời ởngoài đang nuôi dưỡng ta.Tôi đang thở ra và tiếp xúcvới yếu tố nước trong tôi.Trong thân thể ta, ít nhấtbảy mươi phần trăm trọnglượng là nước. Sau này, ta

sẽ nhận diện sự có mặt củayếu tố nước ngoài thânthể, để thấy rằng ta thậtkhông phải ở trong cũngkhông phải ở ngoài. Rồiđến không khí. Tất cảnhững thực tập đó đềuthuộc về lĩnh vực mà trongKinh dạy là quán niệm thânthể trong thân thể (thecontemplation of the bodyin the body).

Quán niệm ở đây không

có nghĩa là nhìn ngắm vớitư cách của một quan sátviên, mà phải đặt mình vàotrong đối tượng quánchiếu. Người quán niệm vớiđối tượng quán niệm làmột.

Nếu ta đóng vai mộtquan sát viên thì sự quánsát vẫn có tính cách nhịnguyên, tức là có sự táchrời giữa người quán sát vàvật được quán sát. Thực

tập theo Kinh Niệm Xứ, taphải quán chiếu như thếnào để ta với đối tượngquán chiếu trở thành một.Cho nên Kinh nhấn mạnhlà quán niệm thân thểtrong thân thể. Chúng tatưởng tượng: có một anh đixin việc. Người chủ hãngngước nhìn anh từ đầu tớichân, đánh giá. Con mắtnhìn đánh giá đó có tínhcách nhị nguyên. Ông chủ

hãng và anh xin việc hoàntoàn khác biệt. Nhưng tacũng có thể có một cáchnhìm khác. Ta nhìn ngườiấy, tự đặt ta vào người ấy.Ông chủ biết rằng ngườixin việc đang run. Mộttiếng “có” hay “không” củaông có thể quyết định sốphận của người ấy. Nếu tađặt ta vào hoàn cảnh củaanh, của gia đình anh, củatâm tư anh, thì ta mới hiểu

được anh. Cách thứ hainày là cách Bụt dạy quánchiếu. Khi quán chiếu, tađừng dùng cái trí năng, cáiintellect của ta, đừng đứngngoài đối tượng của sựquán chiếu. Quán chiếunhư thế nào để chủ thể vàđối tượng trở thành một thìmới đúng là quán chiếutheo tinh thần đạo Bụt. Đógọi là vô phân biệt trí.Tiếng Pháp có động từ

comprendre, tức là hiểu.Động từ đó gồm tiếp đầungữ com và động từprendre. Prendre tức là cầmlấy. Com tức là trở thànhmột với cái đó. Khi hiểumột người nào thì mìnhphải trở thành một vớingười đó, như vậy mới thậtsự là hiểu. Đó là tinh thầnquán chiếu của đạo Bụt.

Quán niệm thân thểtrong thân thể, quán niệm

cảm thọ trong cảm thọ,quán niệm tâm hành trongtâm hành. Luôn luôn Bụtlập đi lập lại như vậy. Cólần tôi đặt câu hỏi: “ Tạisao phải lập lại quán niệmthân thể trong thân thể?”Một vị Phật tử trả lời: “ Nhưvậy để người nghe chú ýrằng đây là thân thể chứkhông phải là tâm hànhhay là cảm thọ.” Nói vậy làkhông hiểu ý Bụt. Theo

phương pháp đạo Bụt, câutrên phải được hiểu làtrong khi quán niệm ta phảixóa bỏ ranh giới giữa chủthể và đối tượng.

Trong phần quán niệmthân thể trong thân thể,Bụt dạy đến việc theo dõihơi thở. Hơi thở thuộc vềlãnh vực của thân, vì hơithở liên hệ tới phổi, tớinhững bắp thịt của hoànhcách mô. Nhưng hơi thở

còn là cây cầu bắc từ thânsang tâm. Vì vậy, theo dõihơi thở giúp ta phát khởi vàduy trì chánh niệm mộtcách kỳ diệu. Người tu họckhông nắm vững phươngpháp quán niệm hơi thở thìrất khó thành công. Trongkhi quán niệm về thân thể,về các bộ phận, các tư thế,các động tác và về tứ đạitrong thân thể, nếu biết sửdụng hơi thở có ý thức, ta

sẽ thành công gấp trăm,gấp ngàn lần. Hơi thở có ýthức (la respirationconsciente) giúp ta duy trìđối tượng đang quán chiếu,và nuôi dưỡng chánh niệm,không để cho tan loãng.

Hơi thở có thể là đốitượng đơn thuần củachánh niệm, hoặc cùng điđôi với một đối tượng khác.Tôi đang thở vào và tôi biếttôi đang thở vào; tôi đang

thở ra và tôi biết tôi đangthở ra. Tôi đang thở vàomột hơi dài và tôi biết tôiđang thở vào một hơi dài;tôi đang thở ra một hơi dàivà tôi biết tôi đang thở ramột hơi dài. Tôi đang thởvào một hơi ngắn và tôibiết tôi đang thở vào mộthơi ngắn; tôi đang thở ramột hơi ngắn và tôi biết tôiđang thở ra một hơi ngắn.Đó là nhận diện hơi thở,

biết được chiều dài ngắncủa hơi thở. Trong trườnghợp này, hơi thở là đốitượng đơn thuần củachánh niệm, gọi là hơi thởchánh niệm (mindfulness ofbreathing). Chúng ta nênnhớ chánh niệm luôn luônlà chánh niệm về một cái gì(mindfulness is alwaysmindfulness of something).Không thể có chánh niệmmà không có đối tượng.

Điều này cũng áp dụngvới tất cả các tâm hành.Niệm là một trong nămmươi mốt tâm hành. Dùngtâm hành chánh niệm taquán chiếu các tâm hànhkhác. Tôi đang thở vào vàlàm an tịnh sự vận hànhcủa thân thể tôi; tôi đangthở ra và làm an tịnh sựvận hành của thân thể tôi.(Breathing in, I calm theactivity of my body.

Breathing out, I calm theactivity of my body). Trongtrường hợp này, đối tượngcủa chánh niệm vừa là hơithở vừa là tình trạng củathân thể. Đối tượng củachánh niệm không cònthuần là hơi thở nữa.Những vận hành của thânthể gọi là thân hành. Dùnghơi thở để làm cho thânthể mình yên tịnh lại, đógọi là an tịnh thân hành.

Đối tượng chánh niệm ởđây tuy là hơi thở nhưnghơi thở đó chuyên chở cảmthọ về thân thể, giúp chothân thể êm dịu lại.

Thân thể ta đôi khi bấtan như trong trạng thái gọilà trạo cử, một trong 51tâm hành. Trạo cử tức làchộn rộn, muốn múa máy,muốn cựa quậy, cả thânlẫn tâm, đứng không yên,ngồi không yên, như trên

đống lửa. Thân và tâm đềunhư đang bốc cháy, tamuốn đứng dậy, muốnnhảy, muốn làm một cái gì.Tâm hành đó gọi là trạo cử.Tâm có thể bị trạo cử, vàthân cũng vậy. Những lúccó trạo cử ta phải dùngphương pháp quán niệmhơi thở để làm cho thântâm an tịnh lại. Theo kinhnghiệm của thiền môn, mỗikhi thân hay tâm bị trạo cử

thì người ngồi thiền tậptrung ý niệm vào nơi rốn.Vừa thở và vừa chú ý tớibụng mình đang lên xuốngtheo. Tôi đang thở vào vàbiết rằng bụng tôi đangphình ra, tôi đang thở ra vàbiết rằng bụng tôi đang xẹpxuống. Tôi đang thở vào vàlàm cho thân tôi an tịnh.Khi ta chú ý vào huyệt đanđiền nơi bụng thì máu sẽdồn xuống đó, và trên đầu

sẽ bớt nóng. Thân và tâmta sẽ bớt lăng xăng. Nhữnglúc buồn ngủ, ta lâm vàotrạng thái hôn trầm(sleepiness). Khi bị hôntrầm thì ta làm ngược lại,nghĩa là đem sự chú ý củamình lên trên chóp mũi.Thở vào, ý thức rằng hơithở đang đi vào cơ thểmình qua lỗ mũi. Thở ra, ýthức rằng hơi thở đang từhai lỗ mũi đi ra. Làm như

vậy, máu sẽ dồn lên phíatrên, sau một vào phút tasẽ thấy tỉnh táo hơn. Đó làphương pháp các thầy từngsử dụng ở chùa lâu nay.Nếu ngồi thiền một mìnhthì ta có thể đứng dậy. đikinh hành. Còn nếu ngồithiền với đại chúng, sợđứng dậy sẽ làm độngchúng, ta nên thực tậptheo cách thức trạo cử đixuống, hôn trầm đi lên.

---o0o---

RỬA CHÉN HAY CHÉPKINH TRONG CHÁNHNIỆM

Kỳ trước chúng ta đã nói

tới như lý tác ý. Như lý tácý là để ý tới những đốitượng có thể giúp ta đi vềhướng chánh niệm, đi vềhướng hiểu biết và thươngyêu. Ví dụ khi nghe tiếngchuông, ta nhớ trở về với

hơi thở chánh niệm và mỉmcười. Tiếng chuông trởthành một yếu tố giúpchúng ta thực tập như lýtác ý. Còn nếu chú ý tớimột hình ảnh hay một âmthanh có công dụng kéo tađi về quá khứ, đưa ta bậpbềnh trên biển tương lai,hay khiến ta bị giam hãmtrong những tâm trạngbuồn khổ, lo phiền, thì đógọi là phi như lý tác

ý. Sống ở trong một tăng

thân, ta phải tạo cho mìnhvà mọi người những cơ hộiđể được thức tỉnh, để ainấy có thêm những giâyphút như lý tác ý. Khi bướcvào bếp thấy anh rửa bát,tôi hỏi: “Anh đang làm gìđó?” Đó là một phươngcách giúp anh như lý tác ý.Nếu anh chỉ biết trả lời:“Thưa thầy, con đang rửa

bát.” thì anh còn dở quá đi!Tôi hỏi như vậy với mụcđích là giúp anh trở về vớihơi thở, để anh thấy đượcrửa chén torng chánh niệmlà một động tác mầunhiệm. Nếu ta rửa chén vớichánh niệm và nụ cười thìviệc rửa chén trở nên mộtniềm vui. Còn nếu ta đangrửa chén với sự bực bội:“Tại sao người ta đi ngủhết rồi mà mình còn đứng

đây?” thì anh đang ở địangục. Câu hỏi của tôi giúpanh thực tập như lý tác ý,trở về với chánh niệm, vớitịnh độ. Còn nếu tôi khôngcó đó thì anh phải tự hỏimình. Nếu anh tự thấyđang thất niệm, đang luẩnquẩn trong nỗi buồn bực vìnghĩ rằng mình rửa bát màngười khác đang ngủ, thìanh phải trở về hơi thở. Hơibực dọc một chút thì anh

tự hỏi: “Ta đang làm gìđây?” Đang rửa bát mà đầuta đang suy nghĩ từ chuyệnnày đến chuyện khác cũngvậy. Đó không phải là nhưlý tác ý. Thực tập chánhniệm là khi rửa bát ta chỉrửa bát mà thôi. Phải rửabát như là ta đang ở trongtịnh độ. Rửa bát với hơi thởvà với nụ cười thì cũnggiống như ta đang tắm chomột đức Bụt sơ sinh.

Cho nên lúc nhận ra làta đang rửa chén vội vàng,ta chỉ muốn làm cho xong,thì ta phải như lý tác ý. Tanói: “Mình đang làm gìđây?” Nếu sư chú khôngthực tập được như vậy thìuổng cả cuộc đời tu! Dầusư chú có rửa được sáu,bảy ngàn cái chén mỗingày thì công đức của sưchú cũng chỉ bằng hạt cát.Cho nên khi vua Lương Vũ

Đế hỏi thầy Bồ Đề Đạt Ma :“Lâu nay tôi làm được baonhiêu chùa, tô bao nhiêutượng, vậy tôi có công đứckhông ?” Thầy Bổ Đề ĐạtMa nói: “Không có côngđức gì hết”. Nếu sư chúhay sư cô làm việc quầnquật suốt ngày, nghĩ rằngmình đang đem hết thânmạng của mình để phụngsự Tam Bảo, nhưng trongkhi làm việc sư chú và sư

cô làm không có chánhniệm và an lạc, thì côngđức của sư chú và sư côcũng rất ít. Quý vị cũngvậy, quý vị có thể là y tá, làbác sĩ, là người bảo vệ sinhmôi. Nếu quý vị làm quầnquật suốt cả đời, nghĩ rằngmình đang cứu vớt nhânloại, mình đang bảo vệ tráiđất, nhưng quý vị khôngsống đích thực, sống khôngchánh niệm, thì quý vị cũng

bị thầy Bồ Đề Đạt Ma sổtoẹt thôi. Điều quan trọnglà trong giây phút hiện tạita có sống hay không? Giâyphút đó có hạnh phúc, cóan lạc, có ánh sáng của Bụtchiếu tới, hay không ? Ánhsáng của Bụt ở đây làchánh niệm. Mỗi khi cóchánh niệm là ta có ánhsáng ấy. Ta không cần phảitrở lui hai ngàn sáu trămnăm trước để gặp Bụt mới

có ánh sáng đó. Ta có thểtiếp xúc với Bụt trong bấtcứ giây phút nào, tại vìchánh niệm là Bụt, là giácngộ.

Chánh niệm nhiều khiđược tạo ra từ thất niệm.Cũng như hoa sen sinh ratừ trong bùn. Muốn cóchánh niệm, muốn nuôidưỡng chánh niệm, ta cóthể sử dụng ngay nhữngchất liệu phiền não. Những

đau buồn và sầu hận củata, cũng như tất cả nhữngrác rến khác ở trong ta,nếu biết cách ta có thể ủchúng làm phân bón. Từphân bón đó có thể sinh ranhững bông hoa chánhniệm rất tươi đẹp. Đó làBụt ở trong tự thân củachúng ta.

Cho nên khẩu quyết đưara rất đơn giản: “Ta đanglàm gì đây ?” là một tiếng

chuông chánh niệm rất lớn.Ta đang phung phí đời tavào việc gì vậy? Ngay tronglúc ta chép kinh hay tụngkinh cũng vậy nữa. Có khita chép kinh và tụng kinhtrong thất niệm, đó cũng làlàm phí cuộc đời. Đừngtưởng chép kinh thì tựnhiên có công đức. Chépkinh không chánh niệm thìcông đức là số không.

---o0o---

HIỆN PHÁP LẠC TRÚ

Câu hỏi :”Ta đang làm gìđây?” là tiếng chuôngchánh niệm đầu. Câu hỏitiếp theo: “Ta làm việc nàyđể làm gì?” Rửa bát khôngchỉ là để có bát sạch mà ăncơm. Nếu quả như vậy thìcông đức rửa chén còn nhỏlắm. Rửa nồi mà chỉ để chocó cái nồi sạch thì công đứccũng nhỏ. Nhưng nếu ta

biết chùi nồi trong chánhniệm, chùi nồi như đangngồi ở cõi tịnh độ nâng niumột đóa hoa sen thì côngđức ta sẽ vô lượng. Hai câuhỏi trên giúp ta an trútrong hiện tại. Tuy rằngcông việc ta làm có thểchậm hơn một chút, nhưngta trở nên thư thái và cóhạnh phúc ngay trong khilàm việc. Những điều nàyrất cụ thể, đơn giản, rất

thực tế, nếu đem ra thựchành sẽ thấy.

Đôi khi ta nghĩ ta chỉmuốn làm những việc rấtquan trọng, như thuyếtpháp, chép kinh, dịch kinh.Nhưng nếu ta không sốngan lạc và thoải mái trongnhững giây phút ấy thìcông đức vẫn không có gì.

Tu tức là một cuộc trởvề. Xuất gia là sự trở vềnhưng xuất gia chưa phải

là tu. Cách đây năm năm,có một ông ở Xóm Thượnghỏi : « Đi tu có dễ không ?» Tôi nói : « Đi tu thì dễ,chỉ tu mới khó. » Thì đi tunghĩa là phát nguyện trởvề. Và con đường về cóđèo, có suối, ta phải leo,phải vượt. Tuy rằng đườngcó đèo, có suối, ta phải leo,phải vượt, nhưng ta vẫn cóthể có hạnh phúc. Chúngmình có thể leo núi Linh

Thứu với nhau. Mỗi bướcchân đi đem tới bao nhiêuan lạc, bao nhiêu hạnhphúc. Mà leo núi Thứu tađâu cần phải qua tận bênẤn độ. Núi Thứu là đây. Đithiền hành với nhau,những bước chân thảnhthơi, có khả năng đưa ta vềan trú trong hiện tại, thìđây là núi Thứu. Điều quantrọng là chúng ta có ý chí,có nguyện vọng muốn trở

về. Trở về với tư cách mộttăng thân thì sẽ dễ dànghơn. Từ khi sinh ra đếngiờ, ta được huấn luyệnphải lo cho tương lai. Mớicó ba, bốn tuổi đã bắt đầuphải lo cho ngày mai, cáiđó đâu chắc đã hay. Khimải miết làm việc này hayviệc kia, ta bị cái tập khí «lo cho hạnh phúc ngày mai» điều khiển. Và đó là mộtchướng ngại rất lớn cho sự

tu học và cho sự an lạc củamình. Làm cái gì cũng là đểxây dựng cho ngày maihết, còn hôm nay chỉ đángđể hy sinh thôi. Nhan nhảnxung quanh ta biết baonhiêu người dạy ta phải hysinh hiện tại cho tương lai.« Ngày nay nước bạc, ngàysau cơm vàng. »

Câu thơ « Vui trongtham dục, vui rồi khổ. Khổđể tu hành, khổ ấy vui »

ngụ ý tu hành thì phải khổ.Tại sao tu hành phải khổ ?Bụt dạy rằng « Pháp củata là an lạc trong hiện tạivà an lạc trong tương lai. »Vì vậy, châm ngôn của đạoBụt là hiện pháp lạc trú.Hiện pháp lạc trú(drstàdharmasu Khavihara)nghĩa là an trú hạnh phúcngay trong hiện tại. Hiệnpháp, drstadharma, tức làbây giờ, ở đây. Nếu chúng

ta đày đọa thân tâm trongkhi tu học là chúng ta đingược lại lời Bụt dạy.Chúng ta phải cố gắng đểthực hiện phương châm tuhọc đích thực của đạo Bụtcho chúng ta và cho nhữngngười xung quanh. Đó làhiện pháp lạc trú.

Quét nhà, gánh nước,nấu cơm, rửa nồi, ta phảitổ chức như thế nào, phảisắp đặt như thế nào để có

thể làm được những côngtác đó một cách thoải mái,không gấp gáp. Và khi đầuóc ta miên man lo lắng vềnhững gì phải làm ngàymai, những lúc chúng tađang có trạo cử, chúng tanên thực tập như lý tác ý.Phải lập tức nhớ bài kệ đểthực tập. Đã về, đã tới, bâygiờ, ở đây. Nhà của ta làhiện pháp, là bốn lãnh vực: thân, thọ, tâm, pháp,

trong hiện tại. Phải trở vềngay lập tức. Bước mộtbước ta thở vào và ta nói:đã về. Bước một bướckhác, thở ra, ta nói : đã tới.Tự nhiên bao nhiêu phiêulưu và rong ruổi của tâm ýđều bị cắt đứt hết. Và tabước những bước chânthảnh thơi trong an lạc.

Phương pháp này phảithực tập trong khi ngồithiền, đi thiền, trong khi ăn

cơm, uống nước. Ta thựctập trong khi làm việc,trong khi ngồi với thầy, vớibạn. Và ta thấy rõ ta cókhả năng an trú trong hiệntại. Khả năng sống hạnhphúc trong hiện tại (thecapacity to be happy in thepresent moment), đó làđiều đáng ca ngợi nhất.Người không có khả năngsống hạnh phúc trong hiệntại, người đó rất nghèo, rất

khổ. Chỉ những người cókhả năng ngồi, đứng, đi,nằm, và mỉm cười vớinhững gì đang xảy ra tronghiện tại, mới là nhữngngười có hạnh phúc thựcsự. Bụt là một người nhưvậy. Người chỉ cần bướcchân đi thôi, mà đi bướcnào là tới bước đó. Đi màkhông cần lo tới, vì mỗibước chân đều đưa ta tớihết. Mỗi bước chân đưa ta

tới hiện tại, đó là phépthiền hành của chúng ta.Cho nên về Làng Mai màquý vị nếu không thực tậpthiền hành thì quý vị đâucó thực sự về Làng. Tuy nóilà ở Làng mà kỳ thực quý vịđang ở chỗ khác. Mỗi bướcchân, dù ta đi vào bếp hayđi sang cầu tiêu, cũng phảibước đi như bước đi trêntịnh độ. Mỗi bước chân đivào tịnh độ, bài tụng đó để

nhắc nhở ta chứ khôngphải là một lời cầu nguyện.Chúng ta phải tu mà đừngnhờ Bụt tu dùm. Khi làm thịgiả cho thầy, ta biết rằngcái lợi lạc nhất là đuợc thấythầy làm việc này, việc kia.Nếu thầy an trú trong hiệntại, nếu thầy có hạnh phúctrong hiện tại, thì ta cũnghọc được phép an trú đó.Không phải làm thị giả đểđược học những điều gì

khác.

---o0o---

ĐÂU CHẲNG PHẢI LÀNHÀ

Đây là một bài thực tập:

Đã vềĐã tớiBây giờỞ đâyVững chãiThảnh thơiQuay vềNương tựa

Đã về, đã tới. Thở vàomột hơi, ta nói : đã về rồi.Không cần phải làm mộtviệc gì khác nữa. Việc làmquan trọng nhất là sự vềnhà. Mỗi bước chân đi đềucó an lạc. Mỗi bước chân đivào tịnh độ. Cùng trên mặtđất này nhưng có ngườiđang bước đi như bướctrong địa ngục. Còn tađang bước trên tịnh độ vìta đã về. Nơi nào cũng là

nhà. « Đại thiên sa giớingoại, hà xứ bất vi gia ? ».Trong tam thiên đại thiênthế giới, chỗ nào khôngphải là nhà của mình ? Đólà hai câu thơ của mộtthiền sư đời Lý, tên làThường Chiếu. Nếu cùng đivới đại chúng mà đi mauhơn, ta có thể trong khi thởvào, bước hai hay ba bước(đã về, đã về, đã về), thởra (đã tới, đã tới, đã tới).

Đi thiền hành là một niềmvui. Leo núi Thứu ta bướcnhư vậy, mà bước trên đồiMeyrac ở Làng Mai, ta cũngbước như vậy. Ta có thểgặp Bụt bất cứ lúc nào nếuta thực tập đã về, đã tới.Chỉ thực tập như vậy, cũngđủ mang lại rất nhiều hạnhphúc rồi, chứ đừng nói là tutập nhiều hơn.

Sau khi thực tập 5 phúthoặc 10 phút, ta có thể tập

đến các câu kế tiếp : bâygiờ, ở đây. Khi thở vào, bâygiờ, bây giờ. Khi thở ra, ởđây, ở đây. Nhưng takhông được lập lại nhữngquán ngữ ấy như một convẹt: bây giờ, bậy giờ, ởđây, ở đây. Ta phải làm saođể cho ta thực sự an trútrong giây phút hiện tại thìđó mới là bây giờ và ở đây.Có những người niệm Bụtmà không đủ chánh niệm.

Niệm Bụt như một con vẹtthì dù có niệm 52 vạntiếng, công đức cũng là sốkhông. Các câu « bây giờvà ở đây » nếu lập lại màthiếu chánh niệm, thì chibằng ta thâu chúng vàobăng cassette để phát racho dễ có công đức! Nhưngchúng ta nhất định khônglàm cái máy cassette. Khithở vào (bây giờ, bây giờ)ta thấy rất rõ ta đang an

trú trong giờ phút hiện tại.Ta an trú ở đây. Ta đang ởLàng Mai thì Làng Mai làtịnh độ. Chừng nào vềHouston, thì Houston làtịnh độ. Còn bây giờ ở Làngthì Làng còn là tịnh độ củata.

Có khi ta thực tập đã về,đã tới, mà mới chỉ về, chỉtới được có 30 phần trămthôi. Vì ta đang còn bị lôikéo bởi quá khứ và tương

lai. Nhưng càng thực tậpthì ta càng về được nhiềuhơn. Đến khi thực tập sangcâu “bây giờ và ở đây,” tacó thể về tới 80 hay 90phần trăm, có khi 100 phầntrăm. Bước chân ta đã thựchiện sự trở về 100 phầntrăm, đó là bước chân củatượng vương, của con voichúa. Bước chân của Bụtbước nào cũng vậy. Mỗibước chân đều vững chãi

như bước chân tượngvương.

Sau khi thực tập và biếtlà mình đang ở đâu rồi, thìhạnh phúc tự nhiên cómặt. Ta sẽ tập tiếp “ Vữngchãi, thảnh thơi”. Đây làhai thuộc tính của niết bàn.Khi nếm được an lạc củaniết bàn thì ta có sự vữngchãi, thảnh thơi. Thảnhthơi tức là không bị ràngbuộc, không làm nô lệ cho

quá khứ, cho tương lai, chosự thèm khát, giận hờn, lolắng, buồn phiền. Ta là conngười tự do. Chỉ cần đitrong hai điều kiện này thôilà ta có hạnh phúc tràn trềrồi. Hạnh phúc đó nuôidưỡng ta và trị liệu nhữngkhổ đau trong ta. Cả nhữngkhổ đau đã được truyền lạitừ nhiều thế hệ tổ tiên, tacũng có thể chuyển hoá.Chúng ta có thể đã tiếp

nhận bao nhiêu khổ đaucủa nhiều thế hệ. Nhưngnếu ta biết phát khởi chánhniệm và dùng năng lượngđể trở về, để tiếp xúc đượcvới những hạt giống an lạc,hạnh phúc trong bản thânta, thì sự vững chãi, thảnhthơi đạt được sẽ chuyểnhoá và trị liệu những nỗikhổ và niềm đau ấy.

Sự thực tập của ta là quyy, nghĩa là quay về nương

tựa. Quay về đây tức làquay về với gốc rễ củamình. Gốc rễ Bụt, Pháp,Tăng vốn có sẵn ở tronglòng ta. Ta không còn sợhãi nữa. Như một đợt sóng.Đợt sóng có lên có xuống,nhưng khi đợt sóng quayvề với nước, biết mình lànước rồi, thì không còn sợhãi nữa. Quay về với bảntánh tự tâm của mình, vớichân như, với giác tính, là

ta không còn sợ hãi. Lêncũng được, xuống cũngđược, sống cũng được,chết cũng được. Không cógì thêm, không có gì bớtcả. Đó gọi là quay vềnương tựa. Đây là một bàithực tập rất đơn giản cùngvới nhiều bài thực tập khácmà chúng ta phải nắm chovững. Bài thực tập này cóthể sử dụng trong khi ngồithiền, trong khi đi thiển

hành, trong khi làm việc,trong khi nấu cơm, trongkhi ăn cơm. Ăn cơm cho cóan lạc, ngồi ăn như ngồi ởtịnh độ. Nếu ăn cơm màkhông có hạnh phúc, khôngcó thảnh thơi thì ta đã thựctập sai. Đừng nói: “ăn chomau xong để còn đi ngồithiền.” Nói thế là khôngđúng. Tại vì ăn cơm cũngcó giá trị tương đương vớingồi thiền. Phải ăn cơm

trong chánh niệm. An lạctừng giây phút, đó là thiền.Cho nên chúng ta có thiềnđi, thiền ngồi, thiền trà,thiền ăn, thiền nói. Cái gìcũng có chất thiền. Thiền ởđây chỉ có một nghĩa thôi,đó là sự có mặt của chánhniệm. Hễ có mặt của chánhniệm thì bất cứ việc gì talàm đều trở thành thiềnhết. Và nếu có chánh niệmtức là ta đang ở cõi tịnh độ,

ta đang tiếp xúc với gốc rễtâm linh của ta.

---o0o---

12 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười hai. Hôm nay là ngày 30

tháng chạp năm 1993,chúng ta ở tại Xóm Thượngvà học tiếp về chánh niệm.

Kỳ trước chúng ta đã nóivề Kinh Niệm Xứ và KinhQuán Niệm Hơi Thở. HaiKinh đều dạy về phươngpháp thực tập chánh niệm

và cho chúng ta những chỉdẫn rất cụ thể. Đó là haicuốn Kinh gối đầu giườngmà chúng ta phải tụng đọcluôn. Kinh Quán Niệm HơiThở (sách tiếng Anh:Breathe, You Are Alive),Kinh Niệm Xứ có in trongcuốn Con Đường ChuyểnHoá (sách tiếng Anh:Transformation andHealing) dạy chúng ta thựctập chánh niệm trong bốn

lĩnh vực. Trước hết là lĩnhvực thân thể, thứ hai làlĩnh vực cảm thọ (feelings),thứ ba là lĩnh vực tâm, tứclà tâm hành (mentalformations) và thứ tư làlĩnh vực pháp, tức là tất cảnhững đối tượng của tâmhành. Nếu các tâm hành có51 thứ thì pháp cũng có 51loại. Kỳ trước chúng ta đãhọc về quán niệm tronglĩnh vực thân thể. Chúng ta

đã học rằng hơi thở có thểlà đối tượng đơn thuần củachánh niệm, nhưng hơi thởcũng có thể đồng thờichuyên chở một đối tượngkhác.

---o0o---

TIẾP XÚC VỚI SỰ SỐNGNHIỆM MẦU

Khi chúng ta tiếp xúc vớihai mắt: “Tôi đang thở vàovà có ý thức về hai mắt củatôi, tôi đang thở ra và mỉmcười với hai mắt của tôi.”thì đối tượng của tâm trongchánh niệm lúc bấy giờ làhơi thở và đồng thời cũnglà đôi mắt. Trong khi thởvào, ta quán chiếu hai con

mắt trong suốt chiều dàicủa hơi thở. Và trong suốtthời gian của thở ra ta mỉmcười với đôi mắt của chúngta. Nếu thành công, nếucảm thấy dễ chịu, ta có thểlập lại. Và chúng ta có thểquán chiếu tất cả những bộphận khác của cơ thể theolối ấy. Thực tập tiếp xúc vàmỉm cười với cơ thể, chúngta nhận biết, phát sinh lòngưu ái, sự săn sóc, và chú ý

đến thân thể mình. Khi tôitiếp xúc, mỉm cười với đôimắt tôi thì tôi biết rằng mắttôi còn đó, mắt tôi cònsáng. Hễ mở mắt ra là tôicó thể thấy được trời xanh,mây trắng, và những ngườisống xung quanh tôi. Chonên tôi vui mừng vì biếtcòn hai mắt sáng. Sự quánchiếu đó có thể đem lạitịnh lạc. Nhiều người trongchúng ta có hai mắt sáng

nhưng có khi phải đợi đếnkhi bị đau mắt rồi mới thấychuyện có hai mắt sáng làmột phép lạ mầu nhiệm.Chánh niệm đánh thứcchúng ta dậy để chúng tatiếp xúc được với nhữngmầu nhiệm của sự sống.Và do đó chúng ta mới biếttrân quý những gì đang cómặt trong giây phút hiệntại. Nhiều người nghĩ rằngđời họ không có gì đáng kể

hết, không có gì đáng gọi làvui hết. Trong khi đó thì họthực sự may mắn hội đủnhững điều kiện có thể chohọ rất nhiều hạnh phúc.Chỉ cần tiếp xúc với nhữngthứ ấy thôi là tự nhiên họcó hạnh phúc. Tiếp xúc vớiđôi mắt chẳng hạn. Biếtrằng có hai mắt sáng mìnhcó thể thấy được bao vẻđẹp, nhìn ra bao ngườithân. Người nào bị mù rồi

mới tiếc rẻ :”Bây giờ nêu cóông bác sĩ nào mổ mắt, làmcho mắt tôi sáng lại, nhìnđược trời xanh mây trắng,thì cũng như là tôi từ địangục mà được đưa lênthiên đường.” Những ngườicó mắt sáng đều đang ởthiên đường cả, nhưng họkhông biết. Chánh niệmgiúp chúng ta ngay tronggiờ phút hiện tại tiếp xúcvới thiên đường của hình

ảnh và màu sắc.Khi ta thực tập “ Tôi

đang thở vào và ý thức vềtrái tim của tôi, tôi đangthở ra và tiếp xúc với tráitim của tôi,” thì trong hơithở ấy, chánh niệm là mộtnăng lượng bao bọc lấy tráitim ta. Tôi có một trái timvà trong đời sống hàngngày tôi ít khi để ý tới nó.Phần lớn chúng ta đều nhưvậy. Chúng ta lo toan đủ

thứ chuyện nhưng trái timcủa ta, chúng ta khôngthèm đoái hoài tới. Đến khinó có vấn đề, lúc đó ta mớinghĩ tới nó và như vậy cókhi đã trễ. Tôi đang thởvào và tiếp xúc với trái timtôi, tôi đang thở ra và mỉmcười với trái tim tôi, đó làmột chuyến trở về. Sự trởvề để tiếp xúc với nhữngđiều kiện của tịnh lạc, củahạnh phúc trong ta. Vì trái

tim ta không có vấn đề gìcho nên ta mới có thể ăn,uống, nói, cười, đi, đứngbình thường. Khi trở về tiếpxúc với trái tim, ta khámphá ra trái tim ta đang hoạtđộng một cách bìnhthường. Nhiều người đêmngày chỉ mong ước trái timcủa họ hoạt động trở lạibình thường. Biết trái timcủa ta đang hoạt động bìnhthường thì ta mừng, đó là

một nỗi vui mừng sinh ranhờ chánh niệm. Bỗngnhiên, ta biết rằng ta phảiđối xử với trái tim ta mộtcách sáng suốt. Trong đờisống hàng ngày ta phải ănthức nào và uống nhữngthứ nào không làm hại tráitim. Ta biết khi châm mộtđiếu thuốc lên hút là ta đãkhông thân thiện, đã khaichiến với trái tim của ta,khai chiến cả với hai lá phổi

của ta nữa. Khi tiếp xúc vớitrái tim bằng chánh niệm,bằng sự tỉnh thức, bằnglòng ưu ái, ta biết rằng tráitim ta đang làm việc ngàyđêm không nghỉ. Trái timngày đêm bơm hàng ngànlít máu để nuôi dưỡng tấtcả những tế bào trong cơthể. Ta sẽ thấy thương,thấy trong lòng biết ơn tráitim, và tình thương và lòngbiết ơn đó là hoa trái do

chánh niệm sinh ra.Từ niềm ưu ái, tình

thương đó, ta nguyện phảisống, phải ăn uống như thếnào, phải kiêng cữ như thếnào để trái tim ta đừng khổnhọc. Chánh niệm đưa tớiý thức về giới, giới đây làsự gìn giữ và bảo vệ tráitim của mình. Anh phải bảovệ được hai mắt, bảo vệđược trái tim của anh, nếukhông anh làm sao bảo vệ

được ai? Khi tiếp xúc vớihai lá phổi và với lá gancũng vậy. Không có lá ganlành mạnh, ta không thểsống. Trong khi đó thì tathất niệm, hàng ngày nuốtvào trong ta những chấtđộc làm hại lá gan. Có thểlà gan đang năn nỉ: “Thôiông ơi, tội tôi lắm mà!Đừng có uống rượu nữa!”Nhưng ta không nghe thấylời năn nỉ ấy, vì đầu ta còn

đang mải nghĩ tới chuyệngì đâu đâu. Chúng ta chưabao giờ trở về lắng nghe lágan của mình. Bây giờnghe Bụt day, ta thực tập:“Tôi đang thở vào và tiếpxúc với lá gan của tôi.”

Chánh niệm về thân thểtrước hết là sự trở về vớithân thể để nối lại tìnhthân thuộc lâu nay đã đánhmất. Đối xử với bạn mình,với anh em, cha mẹ mình,

ta cũng làm như vậy thôi.Không trở về với chánhniệm thì không thể tiếpxúc, không thể hiểu, khôngthể thương. Và cũng khôngbiết mình cần chấm dứtngay những hành động gâyđau khổ. Thực tập quánchiếu thân thể là dùngnăng lượng của chánhniệm để chiếu rọi, để tiếpxúc và mỉm cười với nhữngbộ phận trong cơ thể.

---o0o---

CHUYỂN HÓA XẢ THỌTHÀNH LẠC THỌ

Kinh Quán Niệm Hơi Thởdạy chúng ta bắt đầu tiếpxúc với hơi thở đơn thuần,sau đó dùng hơi thở ấy đểquán chiếu cơ thể, cảm thọvà những pháp khác. Lĩnhvực quán chiếu thứ hai làcảm thọ. Có những cảmthọ dễ chịu, những cảm thọkhó chịu và những cảm thọ

trung tính. Trong ta códòng sông cảm thọ. Cảmthọ này phát sinh, tồn tạivà tiêu diệt, rồi cảm thọkhác phát sinh, tồn tại vàtiêu diệt, mỗi cảm thọ đượcví với một giọt nước tronglòng sông. Trong KinhQuán Niệm Hơi Thở, Bụtcho chúng ta bốn bài thựctập quán niệm về thân, vàsau đó là bốn bài thực tậptiếp xúc với thọ và quán

chiếu về thọ. Chúng ta nêncó Kinh Quán Niệm Hơi Thởđem theo bên mình, mỗikhi cần thì lấy ra để thamcứu và thực tập. NhữngKinh như Kinh này có thểđược nghiên cứu, thực tậpvà khai triển để áp dụnghàng ngày trong đời sốngmới.

Chánh niệm là ý thức vềsự có mặt của những gìđang xảy ra. Trong bước

đầu, ta nhận diện một cảmthọ và biết đó là khổ thọ,lạc thọ hay xả thọ. Khi cómột cảm giác dễ chịu, tabiết đây là một cảm giác dễchịu. Khi có một khổ thọ, tabiết đây là một cảm giáckhó chịu. Khi có một cảmgiác không dễ chịu cũngkhông khó chịu, ta biếtrằng đây là một xả thọ.Nếu ta duy trì được chánhniệm sâu hơn thì chánh

niệm ấy có thể chiếu sâuvào cho ta thấy đượcnhững gốc rễ và bản chấtcủa các cảm thọ đang nhậndiện và quán chiếu.

Chánh niệm có khả năngchuyển hóa từ một xả thọhay một khổ thọ thành mộtlạc thọ. Khi nhức răngchúng ta có một khổ thọ.Khi quán chiếu khổ thọ đó,“Tôi đang thở vào và biếtrằng tôi đang nhức răng,

tôi đang thở ra và mỉm cườivới cái răng nhức của tôi,”ta thấy rằng không nhứcrăng là một hạnh phúc.Bình thường ta cho tìnhtrạng không nhức răng làmột xả thọ. Khi nhức răng,ta mới khám phá ra rằngkhông nhức răng quả làmột lạc thọ. Điều này cóliên hệ tới sự thật thứ bacủa tứ diệu đế: diệt. Diệt làsự vắng mặt của đau khổ.

Sự vắng mặt của đau khổđã là an lạc, đã là hạnhphúc rồi. Niềm an lạc đóchính là một lạc thọ, nhưnglâu nay đã được ta xếp vàoloại xả thọ và ta khôngthấy được giá trị của nó.Trong đời sống thất niệm,chúng ta cứ nhận lầm rấtnhiều lạc thọ là xả thọ. Bâygiờ, khi không nhức răng,ta có thể thực tập: “Tôiđang thở vào và tiếp xúc

với tình trạng không nhứcrăng của tôi, tôi đang thởra và cảm thấy rất hạnhphúc vì không bị nhứcrăng”. Chánh niệm như vậyđã biến xả thọ thành lạcthọ. Kinh Quán Niệm HơiThở dạy: “ Tôi đang thởvào và làm cho thân hànhcủa tôi an tịnh.” Hành ởđây tức là hiện tượng sinhvật lý, và cũng có nghĩa làsự vận hành của thân thể.

Dùng hơi thở chánh niệmta điều hoà thân hành lạivà làm cho thân thể tathoải mái. Ngồi thiền, nằmthiền hoặc đi thiền đều cótác dụng làm cho thân thểthoải mái.

Thở vào, tâm tĩnh lặng.Thở ra, miệng mỉm

cười. Trong thiền quán, thân

với tâm là một. Thân tĩnhlặng thì tâm cũng được tĩnh

lặng. Chánh niệm là cáinăng lượng có thể làm êmdịu thần kinh và làm êmdịu thân thể. Bụt dạy tatiếp đó một bài tập để đemlại an lạc trong cơ thể. “Tôiđang thở vào và cảm thấyan lạc trong thân thể tôi,tôi đang thở ra và cảm thấyan lạc trong thân thể củatôi”. An lạc không phải chỉcó ở tâm mà còn có ở thânnữa.

Khi thực tập tiếp xúc vớithọ, ta cũng dùng hơi thở:tôi đang thở vào và có ýthức tâm hành của tôi. Thọlà một trong 51 tâm hành.Thọ ấy có thể là một lạcthọ, ta tiếp xúc và mỉmcười với nó. Làm như vậynăm hoặc bảy lần, ta sẽthấy được bản chất của lạcthọ ấy. Có thể đó là một lạcthọ đích thực. Có thể đókhông phải là một lạc thọ

đích thực. Một lạc thọ giảtạo sẽ đem tới nhiều khổđau. Chánh niệm cũng làđể nhận diện khổ thọ: tôiđang thở vào và tiếp xúcvới khổ thọ của tôi, tôiđang thở ra và mỉm cườivới khổ thọ của tôi. Đemnăng lượng của chánhniệm chiếu vào khổ thọ tacó thể khám phá được bànchất và nguồn gốc của khổthọ đó. Khi được tiếp xúc

với chánh niệm, khổ thọ cóthể chuyển hóa trong vòngbốn hoặc năm hơi thở, vàkhông còn là khổ thọ nữa.Chánh niệm không vật lộn,không xua đuổi, không đànáp; chánh niệm chỉ cần ômấp và chiếu ánh sáng vàothôi mà cũng chuyển hóađược các cảm thọ.

Sau hơi thở ý thức tâmhành, Bụt dạy hơi thở antịnh tâm hành: Tôi đang

thở vào và làm an tịnh tâmhành tôi. Tâm hành đangđược nói tới ở đây là cảmthọ. Ví dụ ta đang có mộtkhổ thọ vì trong lòng tađang có sự ganh ghét.Năng lượng ganh ghét làcho ta bực tức và mất hếtan lạc. Trước hết, ta phảithở và tiếp xúc với tâmhành ấy. “Tôi đang thở vàovà tiếp xúc với sự bực tứccủa tôi, tôi đang thở ra và

mỉm cười với nỗi khổ trongtôi.” Thực tập như vậy vàilần ta có thể thấy rõ đượcnguồn gốc của khổ thọnày: sự ganh ghét. Khithấy được nó rồi, ta tiếptục quán chiếu và mỉm cườivới nó và sau đó khổ thọ sẽtan đi. Gặp trường hợpkhó, phải thực tập lâu hơnthì khổ thọ mới chuyển hóađược.

Khi cơn giận thiêu đốt,

khói lửa làm ngột ngạt“phòng khách của tâm”.Trước hết, ta phải nắm lấyhơi thở. Ta thở vào và thởra để nhìn nhận sự có mặtcủa khổ thọ ấy. Đó là tiếpxúc. Nhận diện rồi, ta sẽthấy rằng khổ thọ ấy docơn giận đem tới. Thở vàovà thở ra, ta làm cho khổđau êm dịu lại. “Tôi đangthở vào và làm êm dịu khổthọ của tôi, tôi đang thở ra

và làm êm dịu khổ thọ củatôi.” Ta có thể thực tậpthiền ngồi hay thiền đi,miễn là trong khi thực tậpta biết nắm lấy hơi thở vàôm lấy khổ thọ bằng nănglượng chánh niệm. Nhưvậy, tâm hành ta sẽ êm dịutrở lại. Chánh niệm là Bụt,là sự hiểu biết, là lòng từbi, cho nên hễ được chánhniệm bao bọc thì thế nàokhổ thọ cũng sẽ êm dịu

xuống và chuyển hóa đi.Nếu bà mẹ ôm lấy đứa conđang khóc một cách dịudàng thì thế nào đứa concũng sẽ bớt khổ và nínkhóc. Xin quý vị học lạiKinh Quán Niệm Hơi Thở.Dầu đã học rồi quý vị cũngnên học trở lại. Kinh NiệmXứ và Kinh Quán Niệm HơiThở trong tương lai phảiđược cho vào Thiền MônNhật Tụng.

Bụt lại dạy chúng ta dùng hơi thở đưa chánhniệm tới để tiếp xúc vàquan sát những tâm hànhkhác, trong đó có tâm hànhtưởng. Tưởng tức là trigiác. Ngoài thọ và tưởng,ta còn có tới 49 tâm hànhkhác. Cuối cùng, Bụt dạychúng ta đem hơi thởchuyên chở chánh niệm đểquán chiếu đối tượng củacác tâm hành, tức là các

pháp. Thân, thọ, tâm, pháplà bốn lĩnh vực quán niệm,mà thuật ngữ là niệm xứ(satipatthana).

Các thế hệ Phật tử kếtiếp cần học hỏi, nghiêncứu, thực tập, khai triển vàthể nghiệm Kinh QuánNiệm Hơi Thở để phát triểnra thành những phươngpháp hữu hiệu giúp conngười của thời đại hôm naytu tập để vượt thắng khổ

đau mới. Kinh Quán NiệmHơi Thở cũng như KinhNiệm Xứ là những kho tàngcần được khai thác nhiềuhơn nữa. Suốt trong 2.500năm chúng ta chỉ mới sửdụng rất ít những kho tàngvô giá này. Trong lúc dịchKinh An Ban Thủ Ý (KinhQuán Niệm Hơi Thở), tôi đãthí nghiệm và đưa ra mộtsố những bài tập cho ngườiở thời đại chúng ta thực

tập, để đối phó với nhữngkhổ đau và những thaothức của thế giới hiện nay.Nhưng tôi biết rằng Kinhnày còn phải được khaithác một cách tích cực hơnnữa. Có thể chúng ta sẽcần đến 100 năm hay 200năm nữa mới khai thácđược đầy đủ Kinh QuánNiệm Hơi Thở và Kinh NiệmXứ. Ta phải chế tác nhữngpháp môn mới cho những

thế hệ sau này tu tập. Nếuđọc Kinh Quán Niệm HơiThở hoặc Kinh Niệm Xứtrong cuốn Con ĐườngChuyển Hoá, thì quý vị đãđịnh được phương hướngkhai thác ấy. Một conđường trong một khu rừngđã được phát dọn. Các thếhệ tương lai phải biến conđường ấy thành xa lộ đểnhiều người có thể đượccùng đi một lúc: cả gia

đình, cả thành phố hoặc cảquốc dân sẽ có thể cùngthực tập với nhau.

---o0o---

CHÁNH NIỆM NUÔIDƯỠNG CÁC PHẦNKHÁC CỦA THÁNH ĐẠO

Khi thực tập được chánhniệm, ta thấy được vị trícủa chánh niệm trongnhững chi phần khác làchánh kiến, chánh tư duy,chánh ngữ, chánh nghiệp,chánh mạng, chánh tinhtấn và chánh định. Trongkhi tư duy có chánh niệm,

ta biết đang tư duy về cáigì. Có thể là ta đangthương tiếc quá khứ, và khicó chánh niệm, thì ta biếtđang nghĩ về quá khứ.Đang lo lắng tương lai màcó chánh niệm thì tự nhiênta biết tâm ta đang lo nghĩvề tương lai. Biết rồi thì tựnhiên chánh niệm đưa tatrở về an trú trong hiện tại.Do đó ta biết vai trờ chánhniệm trong chánh tư duy

rất quan trọng.Chánh kiến cũng được

nuôi dưỡng bằng chánhniệm. Chánh kiến có thểnhận diện được chánh tưduy. Thầy Xá Lợi Phất nói:“Khi có tà tư duy thì chánhkiến cho ta biết đó là tà tưduy. Khi có chánh tư duythì chánh kiến cho ta biếtđó là chánh tư duy, và nhưvậy đã gọi là chánh kiến.”

Truớc đây ta đã biết

chánh niệm có nhiều côngnăng (function). Công năngthứ nhất là làm cho ta (chủthể) có mặt. Công năngthứ hai là công nhận sự cómặt của đối tượng, củangười kia, của sự vật kia.Công năng thứ ba là nuôidưỡng. Công năng thứ balà tạo ra an tịnh, có khổthọ thì làm cho khổ thọ êmdịu lại, người kia đang đaukhổ thì chánh niệm ta cũng

giúp cho bớt khổ. Côngnăng thứ năm là công năngquán chiếu, nghĩa là nhìnsâu. Công năng thứ sáu làcông năng giác ngộ, nghĩalà thấu hiểu và công năngkế tiếp là chuyển hóa. Vìvậy cho nên chánh niệmquả thực là thức ăn chochánh kiến. Chánh niệmtạo ra chánh định, là thứcăn cho chánh định. Trongniệm có định, trong định có

niệm. Niệm và Định là haithứ gần gũi nhất với chánhkiến.

Có chánh kiến ta biếtrằng ta đang tà tư duy hayđang chánh tư duy. Tà tưduy là tiếp tục gieo rắchoặc tưới tẩm những hạtgiống không lành trong tâmthức. Chánh tư duy giúp tagieo rắc và tưới tẩm nhữnghạt giống tốt trong tâm địa.Khi nói năng có chánh

niệm, ta biết ta đang nói gì.Tự nhiên ngôn ngữ của tasẽ chuyển hướng. Đôi khichánh niệm giúp ta thấyrằng ta đang nói nhữngđiều chính ta không muốnnói. Một con ma ở trong tađang nói. Con ma đó là tậpkhí, là nỗi giận, là niềm đaucó thể đã được trao truyềnlại tự hàng ngàn năm trướccho ta. Khi có chánh niệm,ta tự hỏi: mình đang nói gì

đây? Đó là một tiếngchuông cảnh tỉnh. Đó làmột tia ánh sáng chiếuvào. Tự nhiên ta ngừng lại.Nếu điều đang nói có chứađựng yêu thương và hiểubiết thì chánh niệm cũngcho ta biết. Chánh niệmgiúp ta thêm năng lượngđể tiếp tục nói những lờiyêu thương và hiểu biết ấy.Thành ra chánh niệm nuôidưỡng chánh ngữ, phòng

hộ cho chánh ngữ, là thứcăn của chánh ngữ. Viếtmột lá thư, một bài vănhay một cuốn sách, đócũng là cơ hội thực tậpchánh ngữ. Chánh niệm soisáng cho việc viết lách củachúng ta. Mỗi câu viếttrong lá thư, ta có thể đọclại bằng chánh niệm. Viếtxong một lá thư, ta nênđọc lại lá thư để thực tậpchánh niệm. Đó cũng là

thực tập chánh ngữ. Viếtcâu nào ta biết ta đang viếtcâu đó; viết đoạn nào tabiết ta đang viết đoạn đó.Viết sách và viết báo cũngvậy, tất cả đều có thể traudồi thực tập chánh ngữ.

Chánh nghiệp là hànhđộng của thân thể. Chúngta biết rằng khi quán thânta cũng phải ý thức đượctất cả những động tác củathân thể. Ví dụ như khi hút

thuốc ta phải biết là tađang hút thuốc. Ta nhậndiện đơn thuần: tôi đanghút thuốc và biết rằng tôiđang hút thuốc. Đó làchánh niệm. Còn chuyệnthói quen hút thuốc mạnhhơn ta, và tuy ta đã cóchánh niệm mà ta cứ tiếptục hút, đó là chuyện khác.Điều quan trọng khôngphải ở chỗ anh ngưng hútthuốc ngay lập tức hay

không, mà ở chỗ anh có ýthức là anh đang hút thuốchay không. Chánh niệmtrước hết là sự nhận diệnđơn thuần. Nếu chánh kiếncòn yếu thì ta chưa đủ sứcngưng hút thuốc. Có ngườinói: tôi có chánh niệm rõràng, mà tôi vẫn cứ tiếp tụchút thuốc thì chánh niệmcó lợi ích gì đâu? Nói nhưvậy không đúng. Phép tu làanh phải có ý thức rằng

anh đang hút thuốc và anhbiết anh đang tự làm hạitrái tim và lá phổi của anh.Anh mới thực tập chánhniệm được một vài ngày,trong khi đó hút thuốc làmột tập khí hai ba chụcnăm. Ta nên nhớ thực tậpchánh niệm ở đây khôngphải là ra trận để vật lộnvới thói quen hút thuốc củaanh. Chánh niệm chỉ là ánhsáng chiếu ra, để anh ý

thức rằng anh đang hútthuốc. Nếu anh thực tậpchuyên cần như trong tăngthân thì một ngày nào đóchắc chắn anh sẽ chấm dứthút thuốc. Chìa khóa đemlại sự chuyển hoá nằm ởchánh niệm. Nếu anh uốngrượu thì điều đầu tiên tôiđề nghị với anh thực tập làcó chánh niệm về việc anhđang uống rượu. Cứ thựctập chánh niệm hàng ngày

cho chuyên cần, dầu anhvẫn còn uống rượu. Thựctập chánh niệm, một mìnhhay cùng các bạn, để thấycàng ngày càng rõ rằnguống rượu đem lại nhữnghậu quả nào cho thân, chotâm, cho gia đình và xãhội. Anh cứ tiếp tục nhưvậy, một ngày nào đó anhsẽ đủ sức mạnh để chấmdứt uống rượu. Không nêngây ra cuộc chiến giữa

chánh niệm và mặc cảmyếu đuối. Chánh niệm cóphong thái của một bà mẹ.Biết rằng con mình hư đốnmà vẫn yêu thương, vẫnchăm sóc, vẫn giúp đỡ.Điều này quý vị cần ghinhớ. Chánh niệm là sựnhận diện đơn thuầnnhững gì đang xảy ra.Không lên án, không tráchmóc, không tấn công,không tiêu diệt. Chánh

niệm nuôi dưỡng, ôm ấp vàchuyển hóa. Chánh niệmcũng nuôi dưỡng nhữngphần khác của bát chánhđạo cho đến một ngày nàođó các tập khí có đủ sứcchuyển hoá.

Đây là một điều hết sứcquan trọng. Tu tập theođạo Bụt không có nghĩa làtự biến mình thành mộtchiến trường: phe chánhđánh phe tà. Cuộc tranh

đấu này có thể đúng trongmột vài truyền thống khác,nhưng trong đạo Bụt thìhoàn toàn sai lạc. Đó làcách nhìn nhị nguyên, Đứacon đang khóc và đang khổấy không phải là kẻ thù củabà mẹ. Bà mẹ với đứa conlà một. Đứa con hạnh phúcbà mẹ ôm lấy, đứa con khổđau bà mẹ cũng ôm lấy.Chánh niệm là như vậy.Tình thương là ta mà cái

giận cũng là ta nữa. Nhữngyếu đuối trong ta như ganhghét, nghi kỵ và giận hờnphải được ta chấp nhận làchính ta. Tôi đang thở vàovà biết rằng có sự ganhghét trong tôi, tôi đang thởra và mỉm cười với sự ganhghét trong tôi. Đó là hànhđộng nhận diện và chấpnhận. Trong khi thực tập,nếu quý vị thấy có tìnhtrạng chống đối và tranh

chấp, thì đó chưa phải làthực tập đúng theo tinhthần đạo Bụt. Sự thực tậpấy còn căn cứ trên cái nhìnnhị nguyên. Cũng như rácvà hoa. Những người làmvườn khôn khéo biết biếnrác thành phân bón để nuôihoa. Vì vậy họ không kỳ thịrác, họ gìn giữ rác. Chúngta muốn có tình thương vàcó hạnh phúc mà khôngthấy cần phải xua đuổi và

đàn áp nỗi buồn, cơn giậnvà niềm đau của mình. Nhờchăm sóc nỗi buồn, cơngiận và niềm đau của tađúng mức, ta chuyển hoáchúng. Đó là lối nhìn bấtnhị, là phương pháp bấtnhị.

Kinh thường định nghĩachánh nghiệp là không tànhại, nghĩa là không pháhủy, không làm hư hoại vàđổ vỡ những gì trong ta và

xung quanh ta. Hành độngphá hoại và giết chóc là ácnghiệp. Chánh niệm là đểbiết ác nghiệp là ác nghiệpvà thiện nghiệp là thiệnnghiệp. Có hai người đangngắm một con cá đang bơitrong hồ. Một nhà khoa họccó thể ngắm con cá để tínhtoán làm cách nào áp dụngphưong pháp của cá bơi đểsáng tạo ra loại vỏ tàu thuỷcó cơ năng chạy nhanh

hơn. Trong khi đó, ngườithứ hai có thể đang nhìncon cá để suy tư xem concá này chiên thì ngon, haylà đem hấp thì ngon hơn.Những thái độ đó biểu hiệntùy theo tập khí của mỗingười. Thí dụ như ngườithứ hai đã đến chùa LàngMai tu học, đã ăn chayđược ba, bốn năm rồi. Anhta đã có tập khí ăn chay,đã cảm thấy sung xướng

trong khi ăn chay và đã bỏthói quen ăn mặn. Mộthôm ra hồ, anh nhìn thấycon cá. Tự nhiên tập khí cũnhảy ra : con cá này chiênthì sẽ ngon hơn là hấp! Lạquá ! Anh nghĩ, mình đã ănchay ba, bốn năm rồi, màcái ông bạn cũ tập khí đóvẫn còn nguyên trong tàngthức, bây giờ lại nhảy ra.Trong trường hợp đó, anhphải làm gì? Tự trách hay

không tự trách? Câu trà lờilà ta chỉ nên phát khởichánh niệm, để biết rằngtập khí cũ vẫn còn nấp đâuđó và vừa mới ló đầu ra. «Tập khí ơi, chào mi ! » Mỉmcười thì tự nhiên nó tanbiến. Lần sau nếu nó xuấthiện nữa thì ta cũng làmnhư vậy. Chỉ cần nhận diệnđơn thuần mà không cầnvật lộn với nó. Đến một lúcnào đó, tập khí sẽ được

thực sự chuyển hóa. Phéptu trong đạo Bụt là bất bạođộng (non- violence).Phương pháp bất bạo độngxuất phát từ cái nhìn bấtnhị. Khi ta nổi giận, tađừng tự giận thêm rằng tạisao mình nổi giận. Giậnmình vì mình đang giận thìtrên cơn giận này cònchồng thêm một cơn giậnkhác nữa, nặng nề thêm.

Chánh nghiệp trước hết

là không tàn hại. Chánhnghiệp còn là không trộmcắp và không tà dâm. Đó làhiểu chánh nghiệp mộtcách đơn giản, gồm batrong năm giới. Trong nămgiới có những giới giúp tathực tập chánh ngữ vàchánh tư duy. Tất cả nămgiới đều phát xuất từchánh niệm và chánh kiến.

---o0o---

NĂM GIỚI

Gíới thứ nhất, không tànhại, tức là bảo vệ sự sống :Ý thức được những khổđau do sự sát hại gây ra,con xin học theo hạnh đạibi để bảo vệ sự sống củamọi người và mọi loài. Connguyện không giết hại sinhmạng, không tán thành sựgiết chóc và không để kẻkhác giết hại, dù là trong

tâm tưởng hay trong cáchsống hàng ngày của con.Hành trì giới thứ nhất,chúng ta thực tập nuôidưỡng chánh niệm vềnhững khổ đau do sự tànhại và giết chóc gây ra. Ýthức được rằng quá nhiềukhổ đau đã do hành độnggiết chóc và tàn hại gây ra,con xin nguyện thực tậpyêu thương để bảo vệ sựsống của mọi loài, trong đó

có các loài động vật, thựcvật và khoáng vật. Sự tànphá đất đá cũng đưa tới sựtàn hại những loài thực vậtvà động vật. Con nguyệnbảo vệ sự sống trong mọihình thức. Chánh niệmgiúp cho ta tự biết là tađang có một thái độ hoặcmột hành động có tính bạođộng và tàn hại sự sốnghay không. Bảo vệ sự sống,đem lại niềm vui cho tất cả

mọi loài, đó là chánhnghiệp.

Ý thức được những khổđau do sự sát hại gây ra,con xin học theo hạnh đạobi để bảo vệ sự sống củamọi người và mọi loài. Connguyện không giết hại sinhmạng, không tán thành sựgiết chóc và không để kẻkhác giết hại, trong tâmtưởng hay trong cách sốnghàng ngày của con. Như

vậy giới thứ nhất này baogồm không những mọi thânnghiệp mà còn mọi ýnghiệp nữa. Trong tư duyta nếu có một tâm niệmkhông lành đó cũng là đãphạm giới sát rồi. Nói mộtlời ác độc xúi xiểm đểngười ta giết chóc nhaucũng là giết người bằng lờinói. Chúng ta nên biết rằnggiới thứ nhất có liên hệ vớitất cả những giới khác, và

muốn hành trì giới thứ nhấtcho sâu sắc ta phải vậndụng cả tám chi phần củabát chánh đạo. Chúng tabiết khi còn ôm ấp tà tưduy, người ta có thể giếthại rất nhiều. Khi tin tưởngrằng một chủ thuyết haymột tín ngưỡng nào đó làcon đường duy nhất có thểcứu đời, và những ai chốnglại chủ thuyết hoặc tínngưỡng ấy thì nên chết

hơn là sống, thì đó đã làphạm giới sát bằng tư duy.Sở dĩ ta có tà tư duy vì tacó tà kiến. Tà kiến tức lànhận thức cạn hẹp củachúng ta và sự vướng mắccủa chúng ta vào các ýniệm và chủ thuyết.

Giới thứ hai : Ý thứcđược những khổ đau doluờng gạt, trộm cướp vàbất công xã hội gây ra, conxin học theo hạnh đại từ để

đem lại niệm vui sống vàan lạc cho mọi người vàmọi loài, để chia xẻ thì giờ,năng lực và tài vật của convới những kẻ đang thật sựthiếu thốn. Con nguyệnkhông lấy làm tư hữu bấtcứ một của cải nào khôngphải do mình tạo ra. Connguyện tôn trọng quyền tưhữu của kẻ khác, nhưngcũng nguyện ngăn ngừa kẻkhác không cho họ tích trữ

và làm giàu một cách bấtlương trên sự đau khổ củacon người và của muônloài. Giới thứ hai có liên hệrõ rệt tới chánh nghiệp.Hành động bảo vệ côngbằng xã hội là chánhnghiệp. Chánh kiến vàchánh tư duy giúp cho tathấy được việc tiêu thụhàng ngày của ta có gây rasự tàn hại và bất công haykhông. Thực tập bằng lời

nói, bằng tư duy, bằngchánh kiến, và bằng cáchmưu sinh của ta, tức làchánh mạng. Với giới thứhai, không những ta khôngtrộm cắp, không khai thác,không chiếm hữu những tàivật không phải là của ta,mà ta còn phải học sốngđời sống hàng ngày của tanhư thế nào để cho xã hộicó công bình. Duy trì mộtnhà máy làm ô nhiễm nước

sông và không khí cũng làmột hành vi trộm cắp.Không khí và nước sông làtài sản chung của tất cảmọi người. Làm cho khôngkhí và dòng sông ô nhiễmlà phạm giới thứ nhất(không tàn hại) và cũngphạm giới thứ hai (khôngtrộm cắp).

Giới thứ ba là giới khôngtà dâm : Ý thức đượcnhững khổ đau do thói tà

dâm gây ra, con xin họctheo tinh thần trách nhiệmđể giúp bảo vệ tiết hạnh vàsự an toàn của mọi ngườivà mọi gia đình trong xãhội. Con nguyện không ănnằm với những ngườikhông phải là vợ hay chồngcủa con. Con ý thức đượcrằng những hành động bấtchánh sẽ gây ra đau khổcho kẻ khác và cho chínhcon. Con biết muốn bảo vệ

hạnh phúc của mình và củakẻ khác thì phải biết tôntrọng những cam kết củamình và của kẻ khác. Consẽ làm mọi cách có thể đểbảo vệ trẻ em, không chonạn tà dâm tiếp tục gâynên sự đổ vỡ của các giađình và của đời sống đôilứa. Với giới này khôngnhững chúng ta bảo hộ chochính ta, cho những ngườithân thuộc, mà còn bảo hộ

cho tất cả mọi người. Tabảo hộ các gia đình vàkhông để cho trẻ em bịhãm hại và lợi dụng. Chánhniệm soi sáng trong đờisống hàng ngày để giúp tahành trì vững chãi giới thứba.

Giới thứ tư là nói vànghe với chánh niệm : Ýthức được những khổ đaudo lời nói thiếu chánh niệmgây ra, con xin học theo

hạnh ái ngữ và lắng ngheđể dâng tặng niềm vui chongười và làm vơi bớt khổđau của người. Biết rằng lờinói có thể đem lại hạnhphúc hoặc khổ đau chongười, con nguyện chỉ nóinhững lời có thể gây thêmniềm tự tin, an vui và hyvọng, những lời chân thậtcó giá trị xây dựng sự hiểubiết và hòa giải. Connguyện không nói những

lời sai với sự thật, khôngnói những lời gây chia rẽ vàcăm thù. Con nguyệnkhông loan truyền nhữngtin mà con không biết chắclà có thật, không phê bìnhvà lên án những điều conkhông biết chắc. Connguyện không nói nhữngđiều có thể tạo nên sự bấthòa trong gia đình và đoànthể, những điều có thể làmtan vỡ gia đình và đoàn

thể. Gíới này trực tiếp liênhệ tới chánh ngữ, nhưngnói và nghe luôn luôn cóliên hệ mật thiết với nhau.Nếu không biết nghe màchỉ biết nói thì lời nói sẽkhông khế hợp với hoàncảnh và tình trạng, và cóthể đưa tới ông nói gà bànói vịt, và sự truyền thôngsẽ bị nghẽn lấp. Truyềnthông đã bị nghẽn lấp thìcha không còn nói chuyện

được với con, vợ không cònnói chuyện được với chồng,anh không còn nói chuyệnđược với em, và hạnh phúckhông thể nào có mặt.Chánh niệm cho ta biết tacó đang sử dụng ái ngữhay không và có đang biếtlắng nghe người kia haykhông. Lắng nghe là mộtphép thực tập sâu sắc cóthể làm vơi bớt nỗi khổ củangười nói rất nhiều. Lắng

nghe là pháp môn vi diệucủa Bồ Tát Quán Thế Âm.Đây là bài quán niệm vềpháp môn lắng nghe (đếthính) : « Lạy đức Bồ TátQuán Thế Âm, chúng conxin học theo hạnh ngài,biết lắng nghe cho cuộc đờibớt khổ. Ngài là trái timbiết nghe và biết hiểu.Chúng con xin tập ngồinghe với tất cả sự chú tâmvà thành khẩn của chúng

con. Chúng con xin tậpngồi nghe mà không phánxét, không phản ứng.Chúng con nguyện tập ngồinghe để hiểu. Chúng conxin nguyện ngồi nghe chămchú để có thể hiểu đượcnhững điều đang nghe vàcả những điều không nói.Chúng con biết chỉ cần lắngnghe thôi, chúng con cũngđã làm vơi bớt rất nhiềukhổ đau của kẻ khác rồi. »

Giới thứ năm là thực tậpchánh niệm trong việc ănuống và tiêu thụ, vì vậy rấtquan trọng cho thânnghiệp. Giới thứ năm liênhệ tới các chi phần kháccủa bát chánh đạo : Ý thứcđược những khổ đau do sựsử dụng ma tuý và độc tốgây ra, con xin học cáchchuyển hóa thân tâm, xâydựng sức khoẻ thân thể vàtâm hồn bằng cách thực

tập chánh niệm trong việcăn uống và tiêu thụ. Trongcâu này ta thấy rằng hànhđộng xây dựng sức khỏe vàtâm hồn bao hàm chánh tưduy và chánh kiến. Connguyện chỉ tiêu thụ nhữnggì có thể đem lại an lạc chothân tâm con, và cho giađình và xã hội con. Connguyện không uống rượu,không sử dụng các chất matuý, không ăn uống hoặc

tiêu thụ những sản phẩmcó độc tố, trong đó có cácsản phẩm truyền thanh,truyền hình, sách báo,phim ảnh và chuyện trò.Như vậy, thực tập giới nàycó liên hệ tới việc hành trìchánh ngữ, chánh tư duy,chánh kiến và chánh mạng.Con biết rằng tàn hoại thântâm bằng rượu và các độctố ấy là phản bội tổ tiên,cha mẹ và cũng là phản bội

các thế hệ tương lai. Connguyện chuyển hóa bạođộng, căn thù, sợ hãi vàbuồn giận bằng cách thựctập phép kiêng cữ cho con,cho gia đình con và cho xãhội. Con biết phép kiêngkhem này rất thiết yếu đểchuyển hóa tự thân, tâmthức cộng đồng và xã hội.Hành động tiêu thụ và ănuống phải được chánhniệm soi sáng để ta biết đó

là chánh nghiệp hay là tànghiệp. Trong giới thứ nămnày ta thấy tính cách tươngtức của năm giới, đồng thờithấy tính cách tương tứccủa tám chi phần trong bátchánh đạo. Kỳ sau chúngta sẽ thấy tác động củachánh niệm trên chánhmạng, chánh tinh tấn vàchánh định.

---o0o---

13 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười ba. Hôm nay ngày mùng 6

tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Thượngvà học tiếp bát chánh đạo.Hôm nay ta học về sự thậtthứ tư trong tứ diệu đế.

Chúng ta đã học rằngtrong tinh thần của Tứ diệuđế, một sự thật gồm chứa

cả ba sự thật khác. Khiquán chiếu về một sự thậtta phải thấy được cả ba sựthật kia. Đạo, sự thật vềcon đường, hàm chứa sựthật về khổ đau. Nếu conđường không phải đểchuyển hóa khổ đau thìkhông phải là con đườngđích thực trong tứ diệu đế.Khi quán chiếu và tu tập vềđạo đế, nếu chúng takhông thấy được bản chất

và cội nguồn của khổ đauthì đó chưa đích thực làđạo đế. Cũng vậy, trong khihọc hỏi và thực tập về đạođế mà chúng ta không cảmthấy an lạc và chuyển hóa,nghĩa là chưa sống được sựthật thứ ba là diệt đế, thìđó cũng không phải là đạođế đích thực. Cần nhắc lạirằng sự thật thứ tư là đạođế gồm chứa cả ba sự thậtđầu: khổ đế, tập đế, đạo

đế và diệt đế.Đạo đế có thể diễn tả

bằng những vòng tròn bátchánh đạo. Vòng tròn thứnhất là chánh kiến, rồi đếnchánh tư duy, chánh ngữ,chánh nghiệp, chánhmạng, chánh tinh tấn,chánh niệm và chánh định.Chúng ta đã thấy tính cáchtương tức. tương nhập vàtương dung của tất cảnhững chi phần trong bát

chánh đạo và bốn sự thậtmầu nhiệm. Mỗi chi phầncủa bát chánh đạo cũngbao hàm bảy chi phầnkhác. Mỗi chi phần của bátchánh đạo cũng hàm nhiếptất cả bốn sự thật.

Trong khoá tu này,chúng ta sẽ thấy toàn bộgiáo lý đạo Bụt có thể thâutóm trong bát chánh đạovà tứ diệu đế. Chúng ta đãbiết rằng ngay trong bài

thuyết pháp đầu tiên chonăm thầy khất sĩ. Bụt đãgiảng dạy giáo lý tứ diệu đếvà bát chánh đạo. Đến giờnhập diệt ở rừng Sa la, khidạy người đệ tử cuối cùnglà Subadha, Bụt cũng giảngvề bát chánh đạo. Cho nênchúng ta có thể vững tâmtin rằng bát chánh đạo làtinh yếu của giáo lý đạoBụt. Toàn bộ giáo lý có thểđược học hỏi qua cấu trúc

của bát chánh đạo,Chúng ta đã thấy rằng

càng học về chánh niệmchừng nào chúng ta cànghiểu thêm về chánh kiến,chánh tư duy, chánhnghiệp, chánh mạng,chánh tinh tấn và chánhđịnh chừng ấy. Đây cũng làmột điều chứng minh chotính tương tức của bátchánh đạo.

---o0o---

NHƯ LÝ TÁC Ý

Kỳ trước, chúng ta đãnghe về Kinh Quán NiệmHơi Thở. Kinh này dạy taquán chiếu các lĩnh vực củathân, của cảm thọ, của tâmhành và của pháp, tức lànhững đối tượng của tâmhành. Kinh Quán Niệm HơiThở chỉ dạy mười sáu phépthở. Người hành giả có thểcăn cứ trên mười sáu phép

thở căn bản ấy để sáng chếnhững phương pháp thựctập mới cho cả bốn lĩnhvực.

Thí dụ trong mười sáuhơi thở chỉ có bốn hơi thởđể quán chiếu về thân.Trong khi đó thân ta có rấtnhiều khía cạnh cần đượcquán chiếu. Vì vậy bốn hơithở này cần được thực tập,rồi khai triển để biến thànhvô số phương pháp thực

tập nhằm quán chiếu tất cảnhững bộ phận của thânthể. Bụt lại dạy bốn hơi thởkhác để quán chiếu cảmthọ. Cảm thọ cũng là mộtlĩnh vực rộng lớn. Rồi đếnbốn hơi thở quán chiếu vềcác tâm hành. Tâm hànhcó tới 51 thứ, rất năngđộng, rất phức tạp. Cuốicùng có bốn hơi thở đểquán chiếu về các pháp,tức là đối tượng của tâm

hành.Kỳ trước chúng ta đã

nghe khá đầy đủ về quánniệm thân thể trong thânthể. Trong đời sống hàngngày, khi đi, đứng, nằm,ngồi, làm việc, ta phảichiếu rọi ánh sáng chánhniệm vào để biết ta đanglàm gì, như ta biết ta đangđứng, đang ngồi,v.v.. Tathực tập và giúp nhữngngười khác trong tăng thân

cùng thực tập. Nhữngphương pháp thiết yếu vàcụ thể như vậy mà nếukhông thực tập được thìuổng phí và dại dột lắm.

Về trường hợp cảm thọcũng vậy. Trong đời sốnghàng ngày, chúng ta cónhững cảm thọ vui, buồn,giận, ghét, có những khổthọ, lạc thọ và xả thọ. Taphải chăm sóc cảm thọ củachính ta, nếu không thì ai

chăm sóc những cảm thọấy cho ta? Bụt dạy ta lấyánh sáng chánh niệm soichiếu vào những cảm thọ.Những đau buồn, giận hờn,ganh ghét, nhức nhối, thaothức, sợ hãi, âu lo. Ta ômấp, săn sóc và chuyển hóachúng bằng năng lượngchánh niệm. Không ai làmviệc đó thay ta được. Bằngcách chăm sóc, trị liệu vàchuyển hóa những cảm thọ

của mình, ta có thể giúpngười chung quanh chămsóc, trị liệu và chuyển hóanhững cảm thọ của họ.Những phương pháp Bụtdạy rất cụ thể và rõ ràng.Khi có một nỗi buồn ta biếtta có một nỗi buồn. Khi cómột niềm vui ta biết ta cómột niềm vui. Biết đâykhông phải là một cái cảmtưởng suông, biết đây làdùng năng lượng của

chánh niệm để nhận diệnvà soi xét cảm thọ.

Trong Kinh Trung AHàm, Bụt dạy sau khi đãnghe giảng về tứ diệu đếvà bát chánh đạo, ta nênthực tập như lý tác ý đểđưa chánh kiến vào đờisống hàng ngày. Các chữnhư lý tác ý được sử dụngtrong Kinh Phật ThuyếtTam Chuyển Pháp Luân.Thực tập như lý tác ý tức là

khởi tâm chú ý tới một điềuBụt đã dạy, và bắt đầu ápdụng nó. Mỗi ngày chúngta có hai mươi bốn giờ đểsống. Những việc chúng talàm như nấu bếp, quétnhà, giặt áo và làm vườn,chúng ta đều phải làmtrong tinh thần tu tập.Nghĩa là trong khi làmnhững công việc đó chúngta phải áp dụng phươngpháp chăm sóc thân thể ta

và cảm thọ của ta bằngnăng lượng của sự quánniệm.

Sống trong thiền viện,nếu không thực tập chánhniệm và quán chiếu thânvà thọ của mình, thì khôngkhác gì sống ở ngoài đời.Ngoài đời người ta nấucơm, quét nhà, đun nước,giặt áo, mà ở trong chùachúng ta cũng làm nhưthế. Khác nhau là ở chùa ta

làm những việc đó trongchánh niệm. Chúng ta phảichăm sóc ngôi chùa bảnthân của chúng ta, để ngôichùa quý giá ấy đừng trởthành một chủa Bà Đanh.

Có những cảm thọ rấtđau đớn, có những cảmxúc có thể làm ta tê liệtngày này sang ngày khác,có khi từ tháng này sangtháng khác. Tu học theođạo Bụt ta phải biết săn

sóc những cảm thọ vànhững cảm xúc đó. Ta biếtsở dĩ ta có những cảm xúclàm ta tê liệt như vậy, là vìtrong quá khứ ta đã khôngbiết săn sóc cảm thọ. Khicảm thọ đang còn non yếuta đã không biết xử lý,chúng ta để cho chúngcàng ngày càng có cườngđộ mạnh. Bây giờ nó đanglàm ta tê liệt, nó đanghoành hành trong ta chỉ vì

ta đã không thực tậpnhững điều Bụt dạy. Trongquá khứ, ta đã khinhthường, đã không tu học, ởtrên núi châu báu nhưngchưa bao giờ biết nhậndiện châu báu. Đi, đứng,nằm, ngồi ta không cóchánh niệm. Cảm thọ nổilên thì ta vùng vẫy, chạytrốn, chứ không biết nângniu, chăm sóc, quán chiếuvà chuyển hóa. Khi ngọn

gió cảm thọ đã thổi mạnhthành bão tố, mà ta mớibắt đầu thực tập thì sẽthấy khó khăn. Là nạnnhân cảm thọ, ta khổ đauvà trở thành gánh nặngcho những người xungquanh. Trong một tăngthân, mỗi khi ta bệnh hoạnthì anh chị em ta phảichăm sóc và lo lắng cho ta.Đó là nói về thân bệnh. Khitrong tâm ta có niềm đau

quá lớn thì tăng thân tacũng khổ và cũng phải đưalưng ra để chịu đựng. Nếuta biết chuyên cần tu tậptrong đòi sống hàng ngày,và nếu những người xungquanh ta cũng thực tập, thìsự thực tập của người nàytạo thêm năng lượng chongười kia. Muốn giúp đỡngười khác ta hãy thực tậpcho bản thân. Nếu bảnthân ta không thực tập thì

ta không thể nào giúp chongười khác bớt khổ.

---o0o---

MỘT BÀI TẬP QUÁN NIỆMHƠI THỞ

Thở vào tâm tĩnh lặng, Thở ra miệng mỉm cười.An trú trong hiện tại,Giây phút đẹp tuyệt vời.

Đây là một bài thực tập

ở Làng Mai rất nổi tiếng, đãcó hàng ngàn, hàng chụcngàn người, có thể hàngtriệu người khắp nơi đang

thực tập và đã hưởng rấtnhiều kết quả của sự thựctập ấy. Nó rất đơn giản: nóbắt đầu như sau: Thở vàotôi biết tôi đang thở vào,thở ra tôi biết tôi đang thởra.

Câu này được lấy trựctiếp từ Kinh Quán Niệm HơiThở. Bất cứ lúc nào, khiquét nhà, nấu cơm, ngồi láixe, giặt áo quần, đi thiềnhành hay ngồi thiền tọa, ta

đều có thể thực tập câunày. Từ 2600 năm nay,người nào vào chừa cũngthực tập bài này cả: thởvào biết thở vào, thở rabiết thở ra (Breathing in Iknow I am breathing in.Breathing out, I know I ambreathing out). Tuy bài tậprất đơn sơ nhưng kết quảto lớn ta không thể lườngđược. Bước đầu, ta tập trởvề nắm lấy hơi thở của ta,

biết đây là hơi thở vào, biếtđây là hơi thở ra. Nhưngchỉ trong một vài phút thựctập, ta đã có thể thực hiệnđược thân tâm nhất như (thân và tâm trở thànhmột). Hơi thở nối liền thânvà tâm. Hơi thở giúp ta cómặt thật sự tại chỗ, tronggiây phút hiện tại. Ta làmchủ ta, ta không đánh mấtta nữa. Ta đã bắt đầu trởlại là ta, ta đã về, ta đã tới.

Hơi thở này là hơi thởcăn bản. Chúng ta có thểthực tập hơi thở này mườilần, hai mươi, ba mươi lần.Chúng ta có thể chỉ cầnthực tập hơi thở ấy là đủ.

Tiếp theo chúng ta cóthể thực tập tiếp: Hơi thởvào đã sâu, hơi thở ra đãchậm. (As the in-breathbecomes deeper, the outbreath becomes slower).Hơi thở sâu và chậm không

phải vì ta cố ý làm cho nósâu hơn và chậm hơn. Nếuta thở một cách có ý thức,thở vào biết thở vào, thở rabiết thở ra, thì chỉ sau hai,ba lần thở, hơi thở chúngta đã tự nhiên sâu hơn vàchậm hơn. Ta không cần cốgắng. Xin đừng hiểu là tacố làm cho hơi thở vào sâuthêm, cố làm cho hơi thở rachậm hơn. Hai câu này chỉcó nghĩa rằng: tôi đang thở

vào và nhận thấy rằng hơithở vào của tôi đã sâuthêm, tôi đang thở ra vànhận thấy hơi thở ra củatôi đã chậm lại. Mà một khihơi thở đã sâu thêm vàchậm lại là nó đã có phẩmchất cao hơn. Nó mang lạisự tĩnh lặng, an lạc, tự dovà thảnh thơi. Không cầnphải tu mười năm hoặc haichục năm mới đạt được kếtquả này. Chúng ta chỉ cần

thực tập hai hoặc ba phútthôi là có thể đạt rồi!

Chúng ta cũng không cốý làm cho thân và tâm trởvề làm một, thân tâm nhấtnhư. Chúng ta không cầukhẩn được an lạc. Chúng tachỉ cần “thở vào, biết thởvào, thở ra biết thở ra” thìmột lúc sau tự nhiên thânvà tâm sẽ nhất như, sẽ trởthành một khối. An lạc,nhẹ nhàng, tự nhiên sẽ tới,

không ai phải bắt ép. Trongkhi ngồi thiền hay đi thiềnta cứ tiếp tục thở như vậy.

Ngồi thiền hay đi thiềnmà thở như vậy là mộtniềm vui lớn, một ân sủnglớn. Nếu trong khi tu tậpmà ta có cảm giác là bị épbuộc thì ngồi thiền hay đithiền là một khổ dịch.Trong đời sống tu viện,ngồi thiền và đi kinh hànhphải là những giây phút

sung sướng nhất. Trongnhững giây phút đó, khôngai được quyền động tới ta,không ai được hỏi ta mộtcâu hỏi hay nhờ ta làm mộtviệc gì. Trong những giờphút đó, ta có tự do hoàntoàn. Ta chỉ cần thở vàobiết thở vào, thở ra biết thởra. Đừng bỏ qua nhữngthời khóa. Đó là những giờphút quí báu mà chúng tacó thể sống cùng đại

chúng.Hai câu tiếp theo trong

bài thực tập là: Thở vào tôithấy khỏe, thở ra tôi thấynhẹ. Khỏe và nhẹ đâykhông phải là tự kỷ ám thị(auto-suggestion) - Tự kỷám thị là khi không khỏemà mình cứ nói: “tôi khoẻ,tôi đang khỏe đây,” khikhông nhẹ mà mình cứ nói:“tôi đang nhẹ, tôi đang nhẹđây,” để tự ảnh hưởng vào

lòng mình. Nếu ta thở vàovà thở ra có ý thức vài balần thì tư nhiên hơi thở trởthành sâu và chậm. Rồinếu hơi thở tiếp tục sâu vàchậm, thì tự nhiên ta thấytrong người khỏe và nhẹ.Nói “khỏe, nhẹ” vì ta nhậnthấy có khỏe và có nhẹthật. Đây là sự nhận diện.Và khi khỏe mà biết làmình khỏe thì ta sẽ thấykhỏe thêm. Khi nhẹ mà biết

là mình nhẹ, thì mình sẽthấy nhẹ thêm. Biết ở đâycó nghĩa là có ý thức, là cóchánh niệm. Chánh niệmnâng cao phẩm chất củanhững gì đang hiện diện. Vídụ bông hoa. Bông hoađẹp, nhưng nhờ tôi nhìn cóchánh niệm nên bông hoacàng biểu lộ được cái đẹpcủa nó. Khi quý vị ngắmtrăng trong chánh niệm thìtrăng càng sáng tỏ. Cho

nên khi ý thức rằng hơi thởđang làm cho ta khỏekhoắn và nhẹ nhàng, thì vìcó ý thức, cảm giác khỏevà nhẹ trở thành hiện thựchơn. Nhiều khi ta khỏe vànhẹ, cũng như ta có tự dovà an lạc, nhưng vì khôngcó ý thức nên ta khôngthật sự thừa hưởng đượccái khoẻ và cái nhẹ ấy.

Bài thực tập tiếp tục vớihơi thở chánh niệm:

Thở vào tâm tĩnh lặng,Thở ra miệng mỉm cười.An trú trong hiện tại,Giây phút đẹp tuyệt

vời. Thở vào tâm tĩnh lặng là

một bài tập Bụt dạy trongKinh Quán Niệm Hơi Thở.Tôi đang thở vào và làmcho tâm hành tôi êm dịulại. Tâm hành ở đây có thểlà một cảm thọ không dễchịu, như buồn bực, sợ hãi,

giận hờn hoặc thao thức.Ta sử dụng hơi thở vào đểlàm lắng cảm thọ xuống.Ngay từ đầu quý vị cũng cóthể thực tập liền hơi thở,“thở vào tâm tình lặng”được. Nhưng nếu quý vịtheo thứ tự bài thực tập,mỗi câu thực tập vài baphút. Khi đến đây thì quý vịrất dễ làm cho cảm thọmình lắng dịu.

Thở ra miệng mỉm cười.

Miệng mỉm cười có thể làmột thực tập thuộc lĩnh vựcthân. Mỉm cười ở đây làmột động tác yoga (yoga ofthe mouth). Có nhữngthiền sinh Tây phương nói:“Thưa thầy, trong lúc conkhông có gì vui trong lòngcả mà thầy lại bảo concười? Như vậy là nụ cườigiả tạo sao?” Tôi trả lời:“Tôi đâu có bắt anh cườiđâu, tôi chỉ đề nghị anh tập

yoga miệng thôi mà. Tạisao anh tập yoga tay được,anh tập yoga chân được,chổng ngược đầu được, màlại không tập yoga miệngđược? Tôi chỉ yêu cầu anhnhếch cái mép anh lên mộtchút xíu thôi.” Khi anh mỉmcười, có ba trăm bắp thịttrên mặt anh được thư giãnvà sự căng thẳng trong hệthần kinh của anh tự nhiêntan biến. Tôi không cần

anh giả làm bộ vui, anh chỉcần tập yoga cái miệngdùm tôi thôi thì tự nhiên cơthể anh có thể thư giãn, hệthần kinh anh buông thưvà điều này sẽ vó ảnhhưởng tốt tới tâm anh.

Quỳ xuống hay đảnh lễcũng là những động tácyoga. Muốn bày tỏ sự cungkính tam bảo, ta đâu nhấtthiết phải lạy xuống. Nhưngkhi anh lạy xuống thì tâm

cung kính tam bảo của anhđược bày tỏ một cách dễdàng hơn gấp bội. Khi tutập ta phải biết sử dụngthân thể ta nữa, chứ nóirằng chỉ cần tu tâm thôi thìkhông được. “Tôi tu trongtâm thôi, tôi không cần tubằng hình thức, tôi khôngcần ngồi thiền, đi thiền, tôichỉ cần bỏ ác làm lành thôià!” Quý vị đã từng nghecâu nói ấy chưa?

Các nhà khoa học đãnghiên cứu về nụ cười vàvề tác dụng của nụ cười.Nụ cười mà họ nghiên cứuđây không phải là cái cườivui, mà chỉ là những độngtác của bắp thịt khi miệngta nhoẻn ra cười thôi. Mỉmmiệng cười đưa tới nhữngkết quả rất kỳ diệu. Đangtức bực vậy mà ta mỉmmiệng cười được một cáithì tự nhiên tâm trạng ta

biến đổi hoàn toàn.An trú trong hiện tại,

giây phút đẹp tuyệt vời. Khithở vào, ta đem tất cả thântâm trở về với giây phúthiện tại, bây giờ và ở đây.Khi thở ra, ta thấy đượcgiây phút hiện tại chứađựng tất cả những mầunhiệm tuyệt vời của sựsống. Trở về giây phút hiệntại, ta khám phá đượcnhiều châu báu trong thân

và trong tâm của ta. Trướchết ta khám phá ra sự thậtlà ta đang sống và ta đangthở. Ta đang sống, sự sốngđang có mặt với tất cảnhững mầu nhiệm của nó.Ta tiếp xúc được với Bụt,với Pháp, với Tăng. Tất cảnhững mầu nhiệm đó đềuđang có mặt trong giâyphút hiện tại. Ta chỉ cầntiếp xúc sâu sắc với giâyphút này là có thể tiếp xúc

với những mầu nhiệm ấy.Ta tiếp xúc được với tất cảnhững gì mà lâu nay tatừng đi tìm nhưng chưagặp. Tất cả đều ở ngayđây.

---o0o---

TỊNH ĐỘ LÀ Ở ĐÂY

Có những người tu tịnhđộ hai ba chục năm màkhông có dấu hiệu gì đãtiếp xúc được với tịnh độ.Đó cũng vì họ cứ nghĩ tịnhđộ là ở trong tương lai.Nghĩ rằng tịnh độ chỉ có ởtương lai là một chướngngại lớn. Giáo lý căn bảncủa Bụt là tất cả những gìta tìm kiếm, từ niết bàn

cho đến tịnh độ, đều ởtrong tâm ta, ở trong giâyphút hiện tại. Làng Mai cómột bài hát rất đơn giản:

Đây là tịnh độ,tịnh độ là đây,mỉm cười chánh niệm,an trú hôm nay,Bụt là lá chín,Pháp là mây bay,Tăng thân khắp chốn,quê hương nơi này,thở vào hoa nở,

thở ra trúc lay,tâm không ràng buộc,tiêu dao tháng ngày. An trú được trong hiện

tại, ta hoàn toàn thanhthản. Bụt ta cũng tiếp xúcđược bây giờ, Pháp ta cũngtiếp xúc được bây giờ. Nhặtmột chiếc lá rụng lên, ta đãcó thể thấy Bụt. Ngắm mộtđám mây bay, ta tiếp xúcvới Pháp. Còn Tăng thân làcây, là gió, là chim, là các

bạn tu. Đâu cần phải điđâu? Đâu phải tìm về quákhứ hay mơ tới tương laimới gặp được Bụt, Pháp vàTăng? Thở vào hoa nở. Hoavẫn nở nhưng ta khôngthấy. Thở vào có ý thứcmới thấy được hoa nở. Thởra trúc lay, tâm không ràngbuộc, tiêu dao tháng ngày.Niềm an lạc đạt tới có thểngay bây giờ. Giây phúthiện tại có thể là đẹp tuyệt

vời, đây không phải là mộttriết lý. Đó là hoa trái củasự thực tập tiếp xúc bằngchánh niệm. Bài kệ này làmột pháp bảo rất đơn giản.Mới học ta có thể chưathấy được gì huyền diệu vàuyên áo ở trong. Một embé mười tuổi cũng có thểhiểu được. Nhưng baonhiêu điều sâu xa của Phậtpháp, làm bằng chất liệucủa Kinh điểm và của tuệ

giác đều có thể đang đượcchứa đựng trong đó.

An trú hiện tại là mộtphép tu rất mầu nhiệm. Antrú trong chánh niệm, vàvới năng lượng chánh niệmta tiếp xúc rất sâu sắc vớihiện tại. Những mầu nhiệmcủa sự sống nuôi dưỡng ta.Giờ phút bây giờ và khônggian ở đây trở thành quêhương, ta không cần đi tìmtòi đâu xa nữa, và ta chấm

dứt được cuộc lang thang. Cả hai bài kệ Đây Là

Tịnh Độ và Thở Vào TâmTĩnh Lặng trong khi đượcthực tập đều có thể giúp tatrở về an trú trong hiện tạivà khám phá chiều sâumầu nhiệm của sự sống.Bài Thở Vào Tâm Tĩnh Lặngcó thể được rút ngắn chotiện việc thực tập:

Tĩnh lặng,Mỉm cười,

Hiện tại,Tuyệt vời. Từ năm 1980, tôi đã sử

dụng bài kệ này để hướngdẫn thiền sinh Tây Phươngthực tập thiền ngồi và thiềnđi. Bài dịch tiếng Anh:

Breathing in, I calmmyself

Breathing out, I smile.Dwelling in the present

moment

I know this is awonderful moment.

Rút ngắn để dễ thực tậpnhư sau:

CalmingSmilingPresent momentWonderful moment. Bài kệ này đã được dịch

ra hàng chục thứ tiếng,trong đó có tiếng Nga vàtiếng Hoa. Bài tiếng Hoa đãđược dủng cho các khóa tu

tổ chức ở Đài Loan và Lụcđịa.

---o0o---

HỌC ĐỜI SỐNG CỦABỤT

Chúng ta thường nghenói tới những kỳ nhập thấtba năm, hoặc chương trìnhbốn năm học Phật pháp cơbản hay sáu năm PhậtPháp cao cấp. Chúng ta cóthể học rất nhiều, có thểthuộc rất nhiều kinh, viếtđược những bài giảng rấtdài. Nhưng điều quan trọng

là chúng ta có được thật sựnuôi dưỡng bằng pháp lạchay không? Bụt đã để lạicho ta những gì? Và ta đãthừa hưởng được nhữnggì? Bụt đã để lại cho ta batạng Kinh điển, Bụt đã đểlại cho ta lịch sử của mộtgiáo đoàn. Nhưng trước hếtBụt đã để lại cho chúng tacuộc đời của Bụt.

Cuộc đời của Bụt nghĩalà sự sống của Bụt. Bụt đã

sống như thế nào? Bụt cóphải là một nhà trí thứckhông? Bụt có phải là mộtnhà văn viết hết từ bộ sáchnày sang bộ sách khác haykhông? Hay Bụt chỉ là mộtngười đi bộ, đi từ khu vườnnày sang mái tranh kia, đitừng bước thảnh thơi, tiếpxử với mọi người bằng lòngtừ bi, bằng nụ cười khoanlạc của mình? Bụt là nhưvậy. Bụt không phải là một

nhà trí thức. Bụt khôngphải là một nhà nghiêncứu. Bụt không phải là mộtngười tổ chức. Bụt khôngphải là một uy quyền cầmđầu một giáo hội lớn lao.Bụt chẳng qua là một ôngthầy tu, một ông thầy tu cólòng từ bi lớn và có tuệ giáclớn. Và quanh Bụt cónhững người học trò, cónhững người bạn. Họ cũngmuốn làm như Bụt: đi bộ

từng bước thảnh thơi, đixin thức ăn mỗi ngày đểtiếp xúc và độ đời, thực tậphơi thở, thực tập chánhniệm.

Chính vì thế Bụt đã cứugiúp cho không biết baonhiêu người. Không phảigiúp bằng cách tổ chức cứutrợ có hàng trăm triệu, màgiúp bằng cách dạy chongười ta biết đi, đứng, nói,cười, thở và chuyển hóa.

Và Bụt là một người vuitươi, không rầu rĩ, Ngài cómột nụ cười sống mãi 2500năm cho tới bây giờ.

Đời sống của Bụt làthông điệp của Ngài. Thôngđiệp đó, ta phải tiếp nhậncho được. Còn những hệthống tư tưởng trong đạoBụt liên hệ gì tới đời sốngcủa Ngài, có liên hệ gì vớian lạc, hạnh phúc trong sựsống của Ngài, câu hỏi đó

chúng ta sẽ phải đặt ra.Có những giờ phút nghe

như là huyền sử về cuộcđời Bụt. Ví dụ những giờphút Ngài ngọa bịnh ởVaisali. Bệnh nặng đến nỗithầy A Nan phải ra bênngoài đứng khóc. Nhưngsau đó Bụt lành bịnh vàcho triệu các thầy trongvùng đến để nói chuyện.Bụt biết rằng Ngài sẽ tịchtrong một thời gian ngắn.

Khi gặp các đệ tử Bụt dạy:“ Này các thầy, các thầyhãy thực tập quay vềnương tựa nơi hải đảo củatự thân. Đừng tìm nươngtựa vào một nơi nào khác.Vì nơi hải đảo tự thân vốncó Bụt, có Pháp, có Tăng.Đừng tìm kiếm nơi khác,không cần đi đâu xa. Ởtrong tâm ta đã có đủ hếtnhững gì ta muốn tìmkiếm.” Đó là những giây

phút rất ấm cúng và mầunhiệm, chỉ có thầy với tròngồi với nhau thôi. Lời dạyấy cho ta thấy một tìnhthương rất lớn. Và khi thầytrò lên đường đi về phươngBắc thì có lúc Bụt quay lạivà đưa mắt nhìn thành phốVaisali một lần chót. Bụtnhìn với tất cả chánh niệm.Kinh ghi chép:” Đức ThếTôn ngoái lại nhìn thànhphố Vaisali bằng đôi mắt

của một con voi chúa, rồiNgài mỉm cười hướng vềphía Bắc và bước tới.” Đó làlần chót Đức Thế Tôn nhìnthành phố Vaisali, và ngàiđã nhìn bằng con mắt củachánh niệm, con mắt củamột tượng vương.

Mỗi bước chân đi củaBụt là một huyền sử, mỗicái nhìn của Bụt là mộthuyền sử. Bốn mươi lămnăm trước, vào một buổi

sáng, lúc sao mai mọc, Bụtđã thành đạo. Nhìn sao maivừa mọc, Ngài giác ngộ, vàmỉm cười. Đó là một giâyphút đẹp như một huyềnthoại. Những sự việc xảy ratuy có thật, nhưng đẹp đếnnỗi ta không thể diễn tảđược. Ta chỉ biết nói: mỗigiây phút trong đời sốngcủa Bụt là một huyền sử.Ngồi trên núi Thứu, ăn cơmvới các đệ tử, leo lên núi,

đi xuống núi, từng bướcchân, tất cả những giâyphút đó đều tràn đầy anlạc và hạnh phúc. Mục đíchcủa sự tu học là để sốngđược những giây phút nhưvậy. Chúng ta hãy sốngnhư thế nào để mỗi giâyphút của đời ta trở nên mộtgiây phút linh diệu. Chocon cháu sau này nghĩ tớisẽ tự hào về cha ông.Những điều kiện của hạnh

phúc, của giác ngộ, củathương yêu có sẵn bây giờvà ở đây. Ta làm thể nàođể tiếp xúc, để sống an lạcngay, đừng đợi mười nămsau, đừng đợi phải nghiêncứu hết cả ba tạng giáo lýcủa đạo Bụt rồi mới bắtđầu.

Năm 1968, tôi được leonúi Linh Thứu với thầyMaha Gosananda, sư côChơn Không, thầy Thế Tịnh

và một số người khác. Lênđến đỉnh núi Thứu, chúngtôi chỉ ngồi xuống mà thôi,ngồi cho đến khi mặt trờilặn. Và cũng chỉ muốn lậplại những gì mà ngày xưaBụt đã từng làm. Lên núiThứu chúng tôi không đọcKinh, không pháp đàm,chúng tôi chỉ ngồi xuốngthôi. Ngày xưa Bụt đã ngồiở đó, và bây giờ ta cũng chỉngồi ở đó. Đột nhiên nhìn

về phương Tây, tôi thấymặt trời huy hoàng đanglặn. Chưa bao giờ tôi thấymặt trời lặn đẹp như vậy.Tự nhiên tôi ý thức đượctôi đang nhìn mặt trời bằngcon mắt của Bụt ngày xưa.Ngày xưa, Bụt đã từng ngồinhìn mặt trời lặn. Baonhiêu năm tháng đã trôiqua. Chiều nay mình cũngngồi như thế, cũng nhìnnhư thế. Không có gì khác.

Đức Thế Tôn đã ngồi nhìnmặt trời lặn. Ta sống lạigiây phút huyền sử ấybằng cái nhìn của ta. Khixuống núi, chúng tôi cũngđi từng bước ý thức. Khôngai nói với ai một lời nào.Trong tâm không lo lắng,không gợn một chút buồnphiền hoặc chút giận hờn.Đó là những điều mà hômnay chúng ta có thể làmđược. Bắt đầu từ ngày đó

trở về sau, đi đâu tôi cũngđi theo kiểu thiền hành. Tôiđã hướng dẫn những đoànngười hai chục người, nămchục người, một trămngười, hai ngàn người ởChâu Âu, Mỹ Châu, ÁChâu, Úc Châu, đi nhữngbước thảnh thơi như Bụtđã đi.

Đi như thế nào, ngồinhư thế nào, ăn như thếnào để mỗi giây phút của

đời sống ta có thể trởthành huyền sử. Ngày cácsư cô Chân Đức, ChânKhông và Chân Vị thọ giớitrên núi Thứu, chúng tôicũng đã thực tập ngồi yêntrên ấy. Chúng tôi bắt đầuleo lên núi Thứu tử lúc bốngiờ sáng để kịp chứng kiếngiờ phút mặt trời mọc.Chúng tôi nghĩ nếu mặt trờilặn trên núi Thứu đẹp, thìmặt trời mọc trên núi Thứu

cũng rất đẹp. Thầy trò leonúi rất sớm, có một ôngcảnh sát được mời đi thiềnhành với chúng tôi cho cóthêm an ninh. Quả nhiên làmặt trời mọc trên ấy cũngđẹp không thua gì mặt trờilặn.

Ta phải biết rằng mặttrời ở đâu cũng đẹp nhưmặt trời trên núi LinhThứu. Mặt trời ở bên Úc, ởbên Hoa Kỳ, ở Âu Châu, ở

Á Châu đều đẹp. Chúng tacó con mắt nào để nhìnmặt trời hay không, có haichân nào để tiếp xúc vớimặt đất hay không? TạiLàng Mai có những buổisáng và buổi chiều tuyệtđẹp. Những ngày có sươngrất đẹp, những ngày khôngcó sương cũng đẹp. Trờimưa hay nắng đều đẹp.Cây “bồ đề” trước thiềnđường Chuyển Hoá, mùa

xuân, mủa hạ, mùa đônghay mùa thu gì đều đẹp.Chúng ta chỉ cần nhìn câyvới một chút chánh niệm,là đã có thể tiếp xúc đượcvới cái đẹp ấy.

---o0o---

HẠNH PHÚC Ở TRONGTA

Những mầu nhiệm củasự sống đang được biểuhiện trước mắt ta trong mỗiphút mỗi giây. Chính bảnthân ta là một mầu nhiệm.Chính người bạn tu sốngbên ta cũng là một mầunhiệm. Không có gì ngăncản chúng ta tiếp xúc vớisự sống trong những giây

phút hiện tại để biến chúngta thành những tranghuyền sử. Những điều Bụtdạy ta hết sức đơn giản.Những bài thiền tập cóhướng dẫn nằm ở trongtầm tay mọi người, ai cũngcó thể thực tập được cả.Bài kệ học hôm nay, ta chỉcần thực tập trong vài phútlà đã thấy mình khỏe hơn,nhẹ hơn và có thể đạt đếnhành phúc lớn và sâu. Có

câu chuyện những người đilên núi châu báu, chân đạplên châu báu, nhưng đếnkhi ra về thì không mangđược hạt ngọc nào về.Chúng ta có thể cũng giốngnhư những người ấy vậy.Chúng ta đã có cơ hội gặpđược pháp bảo, gặp đượcBụt, Pháp và Tăng, đã córất nhiều điều kiện để hạnhphúc nhưng chúng takhông có khả năng sống

cái hạnh phúc đó. Chúng tatiếp tục làm nô lệ cho quákhứ, cho tương lai. Chúngta nghĩ hạnh phúc chỉ cóthể đạt tới khi nào xungquanh có sự thay đổi, saukhi mọi người thay đổi. Takhông ngờ rằng hạnh phúcở ngay trong trái tim. Tuhành cũng như là đàogiếng. Nếu chúng ta đàoxuống và gặp được mạchnước thỉ tự nhiên nước

ngọt trào ra. Mạch nướcngọt đó nằm ở ngay trongtâm chúng ta. Nguồn suốichánh niệm đó lưu nhuận ởtrong tâm, do Bụt và tổ tiêntruyền lại. Chúng ta chỉ cầnđào sâu thêm một chút làdòng nước ngọt sẽ phunlên. Ta không cần phải đợitới lúc chuyển hóa tất cảnhững buồn đau và lo sợrồi mới có an lạc.

Thời đại của chúng ta là

thời đại trong đó mọi ngườicó nhiều lo lắng và sợ hãi.Chúng ta đã được đào tạovà huấn luyện để sốngtrong lo lắng. Chúng ta lolắng nhiều quá, đến nỗi đãmất đi khả năng an trútrong hiện tại. Người nàocũng tên là Lê Thị Lo,người nào cũng tên làNguyễn Văn Sợ. Chứngbệnh của thời đại là lo lắngvà sợ hãi. Sở dĩ lo lắng và

sợ hãi nhiều quá cũng chỉvì chúng ta quen sốngphiêu lãng trong tương lainhiều quá. Chúng ta cảmthấy bất an, đi không yên,đứng cũng không yên vàkhi nằm ngủ lại sợ ngủkhông được. Đi học sợkhông học giỏi. Ngồi thiềncũng sợ ngồi thiền khôngthông suốt. Cái lo và cái sợtrấn ngự tâm ta.

Cho nên chúng ta cần

phải học pháp môn Bụtdạy. Nếu anh trở về đượcvới giây phút hiện tại và antrú được trong giây phúthiện tại thì anh không còncần gì nữa mà phải lo.Sang ngày mai, anh đâu cóthể làm gì được thêm đểcho hôm nay có nhiềuhạnh phúc hơn đâu? Trongkhi đó thì trong giây phútnày anh thở vào được, anhthở ra được, anh mỉm cười

được. Anh có đủ tất cảnhững điều kiện để tạo rahạnh phúc. Người ngăn cảnkhông cho anh hạnh phúcchính là anh. Khi anh chùinồi, hay cưa củi hoặc đốtlò, tại sao anh không cóhạnh phúc? Tại vì anh cứnghĩ rằng chùi nồi như vậycốt để làm một cái gì đó,cưa củi như vậy cũng là đểlàm một cái gì đó. Anhkhông thấy rằng cưa củi

trước hết là để cưa củi,được làm việc cưa củi thôicũng đã là hạnh phúc rồi.Học kinh cũng như cưa củi.Khi ta biết làm trong chánhniệm thì cái nào cũng manglại an lạc như nhau. Họcchữ Nho, tiếng Pali, tiếngPhạn làm gì, trong khi mộtbước chân hoặc một hộptrà cũng có thể tạo thànhnhững giây phút huyềnthoại?

Trở về an lạc trong giâyphút hiện tại, anh sẽ thấygiây phút đó nuôi dưỡng vàchuyển hóa anh. Có đượcnhững giây phút như vậy làcó an lạc và thanh tịnh. Bíquyết của sự tu tập là mỗingày sống được những giâyphút như vậy. Đây làphương thuốc đối trị chúngbệnh thời đại của chúng ta,bệnh lo sợ. Những chứngưu uất (stress), những

bệnh tâm thần của ta đềuphát xuất từ áp lực của losợ. Và sự lo sợ của nhữngngười khác lại thúc đẩy nỗilo sợ của ta. Thấy người talo, mình cũng sinh lo, mìnhkhông thể thản nhiênđược. Từ đó phát sinh ramột nỗi lo tập thể. Thế giớichúng ta đang bị thiêu đốtbởi ngọn lửa của lo sợ, củabất an.

Phương thuốc của Bụt

hết sức mầu nhiệm: hãybuông bỏ hết tất cả nhữnglo sợ ấy đi, dầu là lo lắngcho sinh môi, cho tương laithế giới, cho nạn nhânmãn. Hãy trở về, tự nuôidưỡng bằng sự sống tronggiây phút hiện tại. Rồi anhsẽ thấy anh làm được gì đểchuyển hóa tình trạng. Lolắng suông đâu có ích lợi gìmà chỉ làm băng hoại thêmtình trạng. Vô ưu và quán

chiếu là phương thuốc trịliệu cho anh và thời đại củaanh

---o0o---

14 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười bốn.

QUÁN CHIẾU CẢM THỌ

Hôm nay là ngày mùng 9tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Hạ vàhọc tiếp về chánh niệm.Chúng ta đang chiêmnghiệm về Kinh Quán NiệmHơi Thở và Bốn Lĩnh VựcQuán Niệm, tức là thân,thọ, tâm, và pháp.

Lĩnh vực quán chiếu thứhai cảm thọ. Chúng ta phải

tập quán chiếu cảm thọtrong những lúc bìnhthường, khi cường độ cảmthọ chưa mạnh quá. Cónhư vậy, lúc gặp cảm xúcmạnh, ta mới có khả năngquán chiếu thành công.Nếu không, khi những cảmthọ có cường độ mạnh nổilên, ta sẽ không đủ sức vàcó thể bị tràn ngập, áp đảovà tê liệt.

Quán chiếu cảm thọ phải

biết dùng hơi thở. Quánniệm bằng hơi thở phải trởthành một thói quen. Muốnthuần thục, ta phải thựctập ngày này sang ngàykhác, tháng này sangtháng khác. Cho nên khôngthể đợi khi có một cảm xúcmạnh ta mới bắt đầu sửdụng phép quán niệm. Nhờthực tập, phép quán niệmhơi thở trở thành một vốnliếng có sẵn, nhờ kinh

nghiệm tu tập mà thành.Biết áp dụng hơi thở

chánh niệm chưa đủ. Ngoàira ta còn phải biết quánniệm tư thế của thân thể.Trong đời sống hàng ngày,ta luyện cách đi, cáchđứng, cách nằm, cách ngồi.Thân thể là một đối tượngđể quán chiếu, nhờ đó tacó thể chăm sóc và điềuphục được các cảm thọ.Hơn nữa, ngoài cơ thể mà

ta gọi là nhục thân, ta còncó một thân khác cần phảichăm sóc và quán chiếu,đó là tăng thân, nghĩa làđoàn thể tu học của ta. Đócũng là thân ta.

Nhưng tăng thân khôngphải tự nhiên mà có, tăngthân là do chúng ta xâydựng nên. Trong đời sốnghàng ngày, ta phải bồidưỡng tăng thân ta. Mỗi lờinói, mỗi hành động ta, mỗi

cái nhìn và mỗi nụ cười củata đều có thể được sử dụngđể xây dựng tăng thân. Xâydựng tăng thân tức là xâydựng bản thân. Người nàocũng có những lúc gặp khókhăn. Tăng thân là một cáilưới cứu ta khỏi chết đuốitrong những lúc khó khănnhất. Cho nên “con vềnương tựa tăng” là mộtphép thực tập quan trọng.Không cần đó là một thánh

tăng: tăng thân ta nếu chỉlà phàm tăng thì cũng đủquý giá rồi. Nhờ có sự thựctập chánh niệm, nên Bụt vàPháp có mặt trong Tăng,để Tăng có thể được xứngđáng gọi là Tăng bảo.

Quán chiếu hơi thở,quán chiếu thân thể, sửdụng những phương phápnhư đi thiền, ngồi thiền,nằm thiền (totalrelaxation), tất cả đều có

tác dụng đối trị các cảmthọ mạnh. Và nhất là phảibiết sống với tăng thân.Nếu ta sống trong tăngthân mà không hòa hợpđược, nếu ta hành xử nhưmột giọt dầu trong một bátnước, thì tăng thân khôngcó nghĩa gì. Do đó Kinh vàLuật luôn luôn nói tới hìnhảnh tăng thân như nướcvới sữa hoà hợp. Nước vớisữa chứ không phải là nước

với dầu. Hoà hợp tăng cónghĩa là một tăng thân đíchthực mà bản chất là sự hòahợp.

---o0o---

NHẬN DIỆN CÁC TÂMHÀNH

Cảm thọ chỉ là một trongsố 51 loại tâm hành, tức lànhững hiện tượng tâm lý(mental formations). Tâmhành (citta samskara) cókhi được gọi là tâm sở.Giận là một tâm hành, lo làmột tâm hành, buồn là mộttâm hành, thương, ghét vàchán nản là những tâm

hành. Tất cả những tâmhành ấy đều có hạt giốngvà có gốc rễ trong chiềusâu tâm thức ta. Nhữngtâm hành nhẹ nhàng có tácdụng giải phóng, chuyểnhóa và đưa chúng ta lêncao là những tâm sở thiện.Có những tâm hành có tácdụng gây đổ vỡ, gọi là tâmsở bất thiện. Có những tâmhành có tính cách phổ biến,gọi là tâm sở biến hành và

những tâm hành phát hiệntrong những trường hợpriêng lẻ, gọi là tâm sở biệtcảnh. Lại có những tâmhành bất định, có khi thiện,có khi bất thiện, gọi là tâmsở bất định. Ví dụ như tâmhành miên (buồn ngủ) cókhi là tốt, có khi không tốt.Tâm hành hối cũng có khitốt và có khi không tốt.Nếu chúng ta đã làm mộthành động gây đổ vỡ, buồn

đau cho người khác màchúng ta biết hối hận thìtâm hành hối là một tâmhành thiện. Ta tự dặn lòngtừ rày về sau sẽ không nóivà không làm như vậy nữa.Nhưng nếu niềm hối hậnđó biến thành một ám ảnh,gây ra mặc cảm tội lỗi,khiến cho ta tê liệt khôngtiến thêm được nữa trênđường đạo nghiệp, thì tâmhành đó trở nên bất thiện.

Hối trong trường hợp nàyđược coi là tâm hành bấtđịnh.

Một tâm hành bất địnhkhác tên là tầm. Tầm cónghĩa là tư duy. Khi tư duycó thể giúp mình thấy đượcrõ ràng hơn thì tâm hànhtầm là một tâm hành thiện.Nhưng nêu đầu ta cứ miênman nghĩ hết chuyện nàysang chuyện khác, ta cứ tựđể phiêu lưu trong thế giới

tư tưởng suông, khôngthiền tập, không thiềnhành được thì tầm trởthành một tâm hành bấtthiện. Tứ cũng vậy. Tứ làso sánh, quyết trạch, tưlượng. Tứ có khi có ích lợi,có khi lại là chướng ngại.Từ nhị thiền trở đi, các tâmhành “tầm” và “tứ” có thểlàm cho ta không đi sâuvào được thiền quán. Vìthiền quán là tiếp xúc sâu

sắc để chuyển hóa, để nhìnrõ, mà tư duy có thể kéonhững sợi tơ dài làm chođầu ta trở thành một cuộcchỉ rối. Lúc đó tầm và tứ làmột tâm sở bất thiện.

Có nhiều tâm sở thiệnnằm trong chiều sâu tâmthức ta và có thể đã do cácthế hệ cha ông và thầy tổtrao truyền lại. Ví dụ nhưtâm hành bất hại (ahimsa,non – harming). Không

muốn gây ra một đổ vỡ vàhư hại nào trong sự sống,dù một cành cây nhỏ cũngkhông muốn làm gẫy, đó làbất hại. Bất hại là từ bi.Một tâm hành khác là tàm.Tàm tức là hổ thẹn, mắccở, biết thẹn nhờ có chánhkiến. Thấy mình không đápứng được sự trông đợi củathầy. của tổ, của cha mẹ,anh em và bằng hữu thìtrong lòng hổ thẹn, đó là

tàm. Ví dụ khác là tâmhành vô sân. Vô sân tức làsự vắng mặt của giận hờn.Ai nói gì cũng cười hề hểkhông giận, đó là tâm hànhvô sân, đó là sự hoan hỉnguyên chất. Người họctâm lý học Phật giáo thuộclòng những tâm hànhthiện: tín, tàm, quý, vôtham, vô si, cần, khinh an,bất phóng dật, hành xả,bất hại.

Có những tâm hànhđược gọi là bất thiện,chúng làm cho tâm ta rốilên, mê mờ, đen tuối đi, vàtrói buộc ta lại. Tâm hànhbất thiện cũng gọi là phiềnnão, có khi gọi là hoặc, chữPhạn là klesa. Hoặc lànhững phiền não, nhữngmê mờ. Mê hoặc là đưa tađi lầm đường lạc lối. ThơVũ Hoàng Chương có câutrông ra bến hoặc bờ mê.

Hoặc có khi gọi là lậu(astrava). Lậu là ngược đầutrở lại, là đi vòng trở lại, làquanh quẩn. Lậu có nghĩalà nứt rạn, như nước ởtrong bình nứt rỉ ra gọi làlậu. Những tâm hành cótác dụng đi xuống, làm chomình sa xuống thấp, vàquang quẩn trong buồngiận, sầu đau,v.v.. đều gọilà lậu. Khi được chuyểnhóa rồi tình trạng được gọi

là vô lậu. Vô lậu là khôngcòn nứt rạn nữa.

Có những phiền não cănbản, và có những phiềnnão thứ yếu. Những phiềnnão căn bản là tham, sân,si, mạn, nghi, kiến. Nhữngphiền não nhẹ hơn như vôtàm, vô quý, trạo cử, hôntrầm, thất niệm, phóng dật,bất chánh tri. Ngoài cáctâm hành thiện và bấtthiện, chúng ta phải biết

tên năm tâm hành phổquát gồm có tác ý, xúc,thọ, tưởng và tư. Nhữngtâm hành đặc biệt là dục,thắng giải, niệm, định vàtuệ. Các vị đã học Duy BiểuHọc, xưa gọi là Duy Thức,thì đã biết được tên gọicũng như là bản chất củatừng tâm hành đó.

Vậy thì trong lĩnh vựctâm thức, có 51 hiện tượngtâm lý có thể phát hiện

trong ta. Mỗi khi một tâmhành phát hiện, ta phảidùng ánh sáng chánh niệmđể nhận diện nó. Trước hếtlà sự nhận diện đơn thuần.Buồn thì biết mình đangbuồn. Chỉ cần tự biết làmình đang buồn, dùng ánhsáng ý thức để soi rõ vànhận diện nỗi buồn.

Hôm nay trời nhẹ lêncao,

Tôi buồn không hiểu vì

sao tôi buồn. Ban đầu thì tôi không

hiểu vì sao tôi buồn. Nhưngnếu là thực tập chánh niệmvà phát khởi được niệm,định, tuệ, thì ta sẽ biết tạisao ta buồn. Rồi chỉ cầnmỉm một nụ cười thì nỗibuồn đó sẽ tan. Quán chiếutâm hành bắt đầu bằngviệc nhận diện đơn thuần,nhận biết sự có mặt củatâm hành. Nhận diện tâm

hành trên ý thức khôngphải là dễ. Nỗi buồn có thểlôi kéo ta từ bên này sangbên kia, từ suy tư này tớihoài niệm khác. Tâm hànhbuồn lại kéo theo nhữngtâm hành khác tới, như cácdiễn viên qua lại trên mộtsân khấu vắng người.Người tu tập phải có mặtđể nhận diện những tâmhành nào đang xuất hiện,đừng bao giờ để sân khầu

tâm ý bị bỏ trống vô chủ.Cho nên học đi, đứng,nằm, ngồi trong chánhniệm để biết cái gì đangxảy ra là một thực tập cầnthiết. Phương pháp đơngiản là mỗi khi buồn, tadùng hơi thở, dùng bướcchân,v.v.. để phát khởichánh niệm và nhận diệnsự có mặt của tâm trạngbuồn. « Tôi đang buồn vàtôi biết rằng tôi đang buồn

». Tình trạng có thể đổikhác lập tức. Thay vì đểcho tâm hành buồn độcdiễn, ta đưa vào thêm mộttâm hành khác, gọi làniệm. Tâm hành niệm làmột trong năm loại tâmhành biệt cảnh (biệt cảnhlà particular, còn biến hànhlà universal). Đối tượng củachánh niệm bây giờ là nỗibuồn: « Tôi đang thở vàovà tôi biết rằng tôi đang

buồn, tôi đang thở ra và tôimỉm cười với nỗi buồn củatôi ». Buồn ơi chào mi !

Tu tập là như vậy. Thayvì tìm cách đàn áp và triệttiêu cái buồn, ta phát khởinhận thức về sự có mặtcủa cái buồn. Chánh niệmlà một vùng năng lượngbao bọc lấy nỗi buồn và rọiánh sáng vào đó. Nhà cóchủ, chùa không phải làchùa Bà Đanh. Biết chăm

sóc các tâm hành ta sẽchuyển hóa được nhữngtâm hành bất thiện và nuôidưỡng được những tâmhành thiện.

Ý thức là sân khấu, trênđó những tâm hành đượcphát khởi. Phần dưới củatâm, cái phần vô thức, tiềmthức, chúng ta gọi là tâmđịa, đạo Bụt gọi là tàngthức. Tàng có nghĩa là cấtgiữ. Mọi tâm hành đều có

sẵn trong tàng thức vớitính cách những hạt giống,gọi là chủng tử (bija). Cáibuồn, trước khi phát hiện,đã nằm sẵn trong tàngthức rồi. Nghe đọc một câuthơ: « trời nổi gió heo may» chẳng hạn, thì tự nhiêncái hạt giống buồn đượctưới tẩm, và tâm hànhbuồn phát hiện.

Tâm địa, tức là đất tâmcó chức năng gìn giữ tất cả

những hạt giống. Có nhữnghạt giống hạnh phúc bịchôn vùi từ lâu trong đất.Một buổi sáng hạt giốngcủa niềm vui nẩy mầm. Sựphát hiện của niềm vui nàydo công trình thực tập, tướitẩm của chính ta, của tăngthân, bây giờ mới gặp hoàncảnh thuận lợi. Mưa xuânnhẹ hạt đất tâm ướt, hạtđậu năm xưa hé miệngcười.

Quán niệm tâm hànhtrước hết là ý thức, nhậndiện và săn sóc tâm hànhđó. Chánh niệm cho chúngta thấy được sự có mặt củatâm hành không nhữngtrên sân khấu của ý thức,mà cả sau hậu trường củatàng thức nữa. Tàng thứclà phần thâm sâu của ýthức, nói nó là một cũngđược, là hai cũng được. Khinhìn một em bé nói, cười,

đi, đứng hoặc nhảy nhót,ta nhìn vào phần hiệntuợng. Quán sát kỹ cáchem nói, cười, đi và nhảy, tađi sâu được vào những cộinguồn và gốc rễ, và thấyđược những hạt giống màban đầu ta chưa thấy. Tathấy được xã hội em bé đósống, thấy được cha mẹ,ông bà, chủng tộc của embé. Nhìn vào hoa trái tathấy được gốc rễ.

Nghe một bà mẹ hát câuru con, ban đầu ta chỉ cảmthấy man mác buồn thôi,nhưng khi tiếp xúc đượcvới chiều sâu của tiếng rurầu rầu đó, ta có thể thấy,trong âm hưởng của nó, nôlệ và đói khổ. Ta thử nghehai câu của Hoàng Cầm:

Tiếng bà ru cháu buổitrưa,

chan chan nắng hạ võngđưa rầu rầu.

Chánh niệm, thiền quáncho chúng ta thấy và tiếpxúc được với chiều sâu củacác tâm hành. Một nỗibuồn vô cớ, nhẹ nhàng, cóthể là một dấu hiệu củamột nỗi sầu vạn cổ đãđược nhiều thế hệ traotruyền lại.

---o0o---

QUÁN CHIẾU VỀ TƯỞNGĐỂ VƯỢT THOÁT MÊLẦM

Tưởng là một tâm hànhrất quan trọng, đã đượctách riêng ra một yếu tốcủa năm uẩn. Chúng tahãy nhớ lại năm uẩn: sắc,thọ. tưởng, hành và thức.Sắc là hình hài ta. Thọ gồmnhững cảm thọ dễ chịu,khó chịu và trung tính.

Tưởng là tri giác. Thọ làmột tâm hành, tưởng làmột tâm hành khác. Hànhở đây là tất cả 49 tâm hànhcòn lại. Còn thức là phầntàng thức, là tâm địa, chỗchôn giữ hạt giống của tấtcả 51 loại tâm hành.

Tưởng là một tâm hành,cũng có hạt giống ở sâutrong tàng thức. Nghe tiếngbà ru cháu. mười ngườinghe có mười cái tưởng

khác nhau. Người nghe cóthể từ thành phố lại, từthôn quê tới, hoặc từ ngoạiquốc về thăm. Nếu dùngmáy thâu âm, ta có thể xácđịnh được tính cách kháchquan của âm điệu nhữngcâu hát ru. Nhưng nhữngngười cùng nghe câu hát ruđó có thể có những nhậnthức khác nhau. Có ngườitừng nghiên cứu về nhạcdân tộc ở Phi châu, từng

nghe những tiếng ru củacác bà mẹ Phi Châu, bâygiờ trong cái tưởng của họcó sự so sánh những điệuhát ru. Chúng ta chỉ nghevới kinh nghiệm của mộtngười đã từng được mẹ ru.Hoặc ta đã từng nghe tiếngru em của một bà mẹ miềnNam, và bây giờ đây tađang nghe tiếng ru miềnBắc hay miền Trung. Vậycái tưởng, cái tri giác của ta

về tiếng ru đó, có tính cáchchủ quan. Còn nếu đangnghe lời hát ru mà lòng cònmãi lo lắng thì nghe tiếngru đó, ta không để ý tới, takhông thấy thấm thía, tachỉ thấy những âm thanhthoáng qua.

Tri giác của ta có thểchứa đựng nhiều sai lầm.Hành động, lời nói và tâmtrạng, tất cả đều căn cứtrên tưởng. Tri giác mang

nhiều tính chủ quan, trongđó có những chất liệuphiền não như thèm muốn,giận dữ, si mê và tà kiến.Căn cứ trên tri giác ấy, tabuồn, vui, khổ đau và hạnhphúc. Cho nên quán chiếuvề tưởng rất quan trọng.

Nếu chúng ta có một ýniệm về hạnh phúc, thì ýniệm hạnh phúc cũng làmột cái tưởng. Trong đầuta và cả trong tiềm thức

của ta, có một ý niệm làhạnh phúc chỉ có thể có khita đạt được cái này hay cáikia. Trong hầu hết cáctrường hợp, quan niệm cósẵn của ta về hạnh phúcchướng ngại đầu cho chínhhạnh phúc. Có một anhchàng tin chắc nếu khôngcưới được cô gái ấy thì đờianh không còn đáng sốngnữa. Anh tin chắc đến nỗikhông ai có quyền nói

khác. Mấy năm sau anh cóthể sẽ tìm ra sự thật làngười đàn bà kia chỉ có thểlàm cho anh đau khổkhông ngừng trong quátrình yêu thương.

Khi vướng vào một quanniệm về hạnh phúc rồi, tacó thể khổ đau vì quanniệm đó. Nếu không chiếmđược cái này, không thựchiện được cái kia, thì đời takhông có nghĩa gì nữa!

Trong khi có cả hàng ngànhoặc hàng vạn điều kiệncủa hạnh phúc ở ngay đâymà ta không tiếp xúc được,mà ta tiếp tục dẫm đạplên. Thành ra cái ý niệm vềhạnh phúc, cái tưởng vềhạnh phúc của ta, làchướng ngại chặn đườnghạnh phúc của ta.

Tri giác trước hết là trigiác sai lầm, là vọng tưởng.Trong Phật học, kiến hoặc

tà kiến là tiếng dùng để chỉcho tri giác sai lầm. Vì vậy,tưởng thường được đồngnhất với vọng tưởng, cũngnhư kiến thường đượcđồng nhất với tà kiến. Khinhìn thấu được tri giác rồi,ta thoát khỏi tri giác, bấygiờ nhận thức ta được gọilà trí, cái thấy đạt đạo.Trạng thái đó không gọi làtưởng – cũng không phải làphi tưởng. Chánh niệm soi

chiếu để ta nhận diện đượccái tưởng của ta. Tiếp tụcquán chiếu các tâm hành,đến một ngày đó ta sẽ thấyđược gốc rễ sâu xa của cáctâm hành. Và quá trình tutập để nhận diện và quánchiếu là đi thiền, ngồithiền, ăn cơm im lặng, làcông phu, là mỗi bướcchân, mỗi hơi thở, từnggiây phút đều được sốngtrong chánh niệm, trong

tỉnh thức. Và điều đó chínhta phải tự mình làm lấy,người khác không ai làm hộcho ta được.

Chúng ta hãy tưởngtượng hai người hàng ngàysống bên nhau, mỗi ngườicó tri giác (tưởng), nhữngnỗi vui và buồn riêng củamình. Nằm sâu trong tàngthức mỗi người là nhữnghạt giống nhận thức vềhạnh phúc và về khổ đau.

Tiếp xúc với hoàn cảnh vàvới người kia tạo thànhnhững cái tưởng, và căn cứtrên những cái tưởng ấymỗi người đoán định vàhành xử đối với người kia.Người kia cũng có nhữngvui, buồn, và những nhậnthức riêng đưa tới nhữngcái tưởng rất là khác vànhững cái tưởng ấy của haingười có thể chống đốinhau. Những đau khổ của

chúng ta trong đời sốngchung thường được phátsinh ra từ những cái tưởngcủa chính mình và về ngườikia, trong đó có đầy dẫy sailầm.

Công phu tu học bắt đầubằng việc quán chiếu cáitưởng của mình. Cũng nhưphải buông bỏ quan niệmsẵn có của mình về hạnhphúc mới có thể đạt đượchạnh phúc chân thật. Sự

thật là chúng ta đang có đủmọi điều kiện để sống hạnhphúc. Nhưng chính vì cáitưởng cho rằng muốn cóhạnh phúc thì phải đượcthế này, được thế kia, chonên ta bị kẹt và không cóhạnh phúc. Tất cả nỗ lực tuhọc của chúng ta đềunhắm tới phá tan cáitưởng đó. Đối tượng của sựtu học là phá vọng tưởng,vọng tưởng về sanh và

diệt, về có và không, vềđến và đi, về nhiều và một; đó là những vọng tưởngcăn bản. Phải dùng nguồnnăng lượng chánh niệmcủa ta trong đời sống tutập hành ngày để phá vỡnhững cái tưởng ấy. Đó làgiải thoát. Đi thiền, ngồithiền, ăn cơm im lặng, họckinh, thực tập hơi thở đềuđể làm chuyện đó. Tri giácvề mình đầy dẫy sai lầm và

tri giác về người đầy dẫysai lầm. Nếu những tri giácđó vẫn còn nguyên vẹnkhông thay đổi gì, thì đó cónghĩa là ta chưa thực tậpquán chiếu về tưởng.

---o0o---

NIỀM TIN PHẢI VỮNGMẠNH

Trong quá trình tu học,ta cần hiểu biết về chủ đíchvà phương pháp, phải vữngtin vào mục đích cũng nhưphương pháp tu học, phảitin vào thầy và bạn, vàphải chuyên cần trong việcthực tập. Thái độ của ngườitu không khác gì thái độcủa một người vào bệnh

viện: phải tin thầy, tinthuốc. Tôi xin kể cho quý vịnghe chuyện một bệnhnhân theo phương pháprửa ruột trong một dưỡngđường bên Đức, để so sánhvới sự tu tập của mình nhưthế nào.

Mỗi ngày, vào lúc sáugiờ sáng, bệnh nhân thứcdậy uống một ly nước đầypha một thìa sulphate demagnesium đã ngâm suốt

đêm. Uống xong phải vậnđộng để nước muối đixuống ruột già càng maucàng tốt. Cứ một giờ đồnghồ lại uống một cốc nướcđầy. Mỗi ngày uống ít ra làba lít nước. Người ấy nhịnđói hoàn toàn ít nhất làtrong năm ngày đầu. Sangtới ngày thứ ba, những độctố lâu nay bám vào thànhruột bắt đầu tan loãng đểbài tiết ra. Người bệnh mệt

không thể cựa quậy được,có thể nằm trên giường màkhông thò chân xuống đấtđứng dậy được, tưởng nhưmình sắp chết. Mỗi ngàyuống ba hoặc bốn lít nướclà để cho thận và gan lọccho độc tố được tống rangoài bằng nước tiểu. Nhịnđói là để cơ thể có dịp nghỉngơi, để ruột non và ruộtgià có cơ hội phục hồi khảnăng làm việc của chúng.

Bác sĩ cho mình uống thuốctrợ gan và trợ thận. Nếungười bệnh nói: « tôi đâucó đau gan mà phải uốngthuốc gan, đâu có đau thậnmà phải uống thuốc thận,» tức là không hiểu phươngpháp của thầy thuốc. Chữabệnh phải tin thầy, tinthuốc. Phải hiểu biết tạisao bác sĩ yêu cầu mìnhphải uống thuốc trợ thậnvà trợ gan. Tu học cũng

thế. Tại sao ta nên đi thiềnhành chung với đại chúng,tại sao đi riêng một mìnhkhông đủ ? Vì khi đi thiềnhành chung với tăng thân,tác động sẽ khác. Tại saocần phải dự pháp đàm ?Nghe thầy dạy ta hiểu rồi,tại sao phải có mặt trongbuổi pháp đàm làm chi ? Lýdo là ngồi trong pháp đàm,dầu ta không nói, mànhững điều người khác nói

phù hợp với nhận thức tacũng có tác dụng làm lớnniềm tin của ta và giúp tathấy rõ hơn lên. Bác sĩ cònbảo bệnh nhân bơm ruột,đi bộ và tập thở ngoài trờimỗi ngày mấy tiếng. Ăn thìăn rất ít mà nhai thì phảinhai rất kỹ, một miếngbánh mỳ 30 gram mà nhaisuốt cả giờ. Tất cả nhữngviệc đó đều khó làm theo,nhưng bệnh nhân phải hiểu

tác dụng của từng phươngpháp trị liệu, và phải tinchắc rằng thực tập theo lờithầy thuốc dặn là quantrọng. Có niềm tin, ta sẽ córất nhiều chuyển hóa trongcơ thể, còn nếu niềm tinbạc nhược, ta sẽ không làmđúng những lời khuyến cáovà chỉ đạt tới một phần tưhoặc một phần năm kếtquả.

Trong thiền viện cũng

vậy. Các vị giáo thọ biết tacần phải làm gì. Thí dụ họđề nghị hai anh em bạn tutới gặp riêng nhau ít nhấtsáu buổi để trò chuyện, giảitỏa tâm tư theo phươngpháp làm mới (beginninganew). Một sư chú nói: “Không cần, tới gặp ngườiấy làm gì mất công, tôi ởtrong phòng một mìnhquán chiếu còn tốt hơn.”Từ chối không gặp vì ta

nghĩ rằng gặp người ấy takhông cảm thấy dễ chịu,làm sao cảm thấy dễ chịuđược khi cái tưởng của tavề người ấy đã có chấtchứa ác cảm và sai lầm? Tatừ chối vì ta không thấyđược rằng vị giáo thọ, hayvì thầy của cả hai người, đãbiết rằng hai người thực sựcần gặp nhau. Như thế làngười ấy không có đủ niềmtin nơi pháp môn của thầy.

Nếu thầy bảo hai anh emnên thực tập làm mới vớinhau ít nhất là sáu lần thìta phải đi gặp nhau sáulần, chứ không nên ngạimệt.

Mỗi bước chân, mỗi hơithở, mỗi thực tập trong đờisống hàng ngày của ta đềucó mục đích, và ta phải cóđức tin vững chãi vào sựthực tập thì mới dẫn tớinhững chuyển hóa chân

thật. Một bước chân thôi,mà bước được đúng theophương pháp thầy chỉ bảo,cũng đã đem lại kết quả.Niềm tin vững chãi vào sựthực tập, lần lần được biểulộ ra. Khi ta đi, người khácnhìn thấy có chánh tinh tấntrong bước chân của ta đi.Khi ta ngồi, người khácnhìn thấy có chánh tinh tấntrong khi ta ngồi.

Cái tưởng do những điều

kiện trong quá trình pháttriển tâm lý và những điềukiện lịch sử trong xã hội vàtrong gia đình mình đưatới. Cái tưởng của mỗingười là con đẻ của nhữngđiều kiện, những nhânduyên, từ tổ tiên, từ giáodục, từ các thói quen lâuđời. Phải sẵn sàng chiếu rọiánh sáng chánh niệm vàotrong cái tưởng để thấuhiểu được cội nguồn và bản

chất của nó. Trong thiềnviện, phương pháp LàmMới Tăng Thân nếu đượcthực tập đúng cách sẽchuyển hoá cái tưởng củamỗi người và của mọingười. Khi hai người ngồixuống để lắng nghe, mỗingười đã có sẵn cái tưởngđối với người kia và đối vớimình. Cái tưởng nào cũngcó thể rất sai lầm. Haingười cùng ngồi lắng nghe

nhau bằng chánh niệm thìcái thấy mới sẽ phát sinh.Cái thấy đó có thể giải tỏađược cho chính mình vàcho người kia, nhất là khicó người bạn thứ ba haymột vị giáo thọ có mặt.Đem lòng từ bi, đem nụcười , đem thêm sự vữngchãi tới để giúp cho haingười bạn có cơ hội nhìnvào cái tưởng của chính họ,đó là cống hiến quý hóa

nhất của một tăng thân.Làm Mới (beginning

anew) không phải là mộtbuổi họp trong đó ta cốtranh đấu cho ý kiến của tađược mọi người chấp nhận.Nếu trong một buổi họp tachỉ lo chuẩn bị vận độngcho ý kiến của ta, thì thayvì cái tưởng của ta sẽ tanrã trong môi trường ấy nólại sẽ nằm ỳ không chuyểnhóa. Làm thế là đi ngược

lại với tinh thần ”Làm Mới –beginning anew”. Cũng vìsư chú đã chuẩn bị tới họpđể bảo vệ một cái tưởng,trong khi mục tiêu chínhcủa sự thực tập là để phácái tưởng ấy. Phải xemngười anh, người chị hoặcngười em kia là cơ hội giúpcho chính ta chuyển hoá.

Sự thực tập của takhông phải là sẽ có lợi chomột mình ta, mà cho tất cả

mọi người trong đại chúngvà cho những thế hệ Phậttử thực tập trong tương lai.Nếu ta thành công thì baonhiêu thế hệ sau này sẽđược thừa hưởng. Khi tatới với một thiền viện, tứclà ta đã chấp nhận mộttăng thân, chấp nhận mộtgia đình. Khi quý vị tiếpnhận một pháp danh haymột pháp tự, quý vị trởthành con cháu một nhà.

Quý vị tiếp nhận nhữngchâu báu, những truyềnthống, những tinh hoa củađạo pháp để tự nuôi dưỡngmình. Quý vị có bổn phậnphải trao truyền lại nhữngchâu báu ấy cho các thế hệtương lai. Sự mong ước củacác vị tổ sư và các thầy làtrao truyền, chứ khôngphải chỉ là chữa trị chochính bản thân. Sự tiếp nốicủa đạo pháp, của tuệ giác

và của sự chuyển hóa, đólà nơi nương tựa cho tất cảmọi người. Nếu khôngthành công, ta sẽ phụ ơnđức của Bụt, của tổ, củathầy và của tăng thân. Chonên ta đừng bỏ phí mộtgiây phút nào trong đờisống hàng ngày. Chỉ cómình mới có thể đánh mấtđời sống của mình mà thôi.Tuần trước tôi có nói rằngsự thực tập của chúng ta

rất cụ thể. Chúng ta sốngđời sống hàng ngày nhưthế nào để mỗi giây phútcủa đời sống thành một kýsử cho chính chúng ta vàcho các con cháu củachúng ta. Chúng ta khôngcần phải leo lên núi Thứumới có thể sống đượchuyền sử. Chúng ta chỉ cầnđi bộ với nhau ở Làng Mai,ngồi ăn cơm với nhau, rửachén, quét nhà với nhau

trong chánh niệm và an lạclà chúng ta đã có thể tạonên huyền sử. Tôi mongrằng tất cả quý vị ở đâyđều đang tham dự vàotrong huyền sử đó, đừngcó đứng bên ngoài. Bằngbước chân, bằng hơi thở,bằng nụ cười, bằng sựhành trì tu tập hàng ngàycủa mình, ta đóng góp mộtphần xây dựng tịnh độ chochính bản thân, và cho các

thế hệ tương lai.---o0o---

15 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười lăm

Hôm nay là ngày 13 thánggiêng năm 1994, chúng taở tại Xóm Thượng và họptiếp về chánh niệm trongbát chánh đạo. Hôm naychúng ta đi sang lĩnh vựcthứ tư của bốn niệm xứ, làquán niệm về pháp.

Trong Kinh Quán NiệmHơi Thở, Bụt dạy chúng tabốn bài tập dùng hơi thởđể quán chiếu về thân, bốnhơi thở khác để quán chiếuvề thọ, bốn hơi thở quánchiếu về tâm và cuối cùnglà bốn hơi thở để quánchiếu về các pháp. Nói đếnPháp có người hiểu là giáopháp của Bụt, tuy khôngsai nhưng không đúng hẳn.Pháp ở đây là một từ để chỉ

tất cả mọi hiện tướng gồmsắc pháp và tâm pháp, cốnhiên có giáo pháp ở trongđó. Pháp ở đây gồm phápthế gian, pháp xuất thếgian, tất cả các đối tượngcủa tâm. Chúng ta biết có51 tâm hành, vậy cũng có51 loại pháp là đối tượngcủa các tâm hành.

Thí dụ các tâm hànhxúc, tưởng và tác ý. Tác ýthức là chú tâm để ý tới, ví

dụ nghe tiếng chim hót, tanhìn lên, đó là tác ý.Những đối tượng làm chota tác ý là pháp. Xúc cũngvậy. Khi con mắt ta tiếpxúc với trời xanh thì conmắt ta là căn mà trời xanhlà trần. Căn và trần tiếpxúc với nhau phát sinh rathức, vậy xúc cũng có đốitượng của xúc. Xúc luônluôn là xúc một cái gì.Tưởng cũng vậy. Tưởng là

tri giác. Khi ta nhìn vàođèn, hình ảnh của đèntrong mắt ta là một tri giác,đèn là đối tượng của trigiác. Đối tượng của tưởnglà gọi là tướng. Trong từHán Việt, chữ tướng(laksana) viết thêm chữtâm bên dưới thành chữtưởng. Chúng ta tạo tác racác tưởng về sự vật ở trongtâm. Núi, sông, trời, biểnđều là những tướng, đều là

đối tượng của tưởng, vàđều thuộc về phạm vi củapháp. Tất cả những gì màchúng ta nhận thức đượctrong thế giới đều được gọilà pháp. Chúng ta cónhững tâm hành như giận,sợ, hay là buồn. Đối tượngcủa các tâm hành cũng đềugọi là pháp. Tóm lại, pháplà một từ bao hàm tất cảmọi hiện tượng do thân vàtâm ta tiếp xúc, kể cả

những hiện tượng khôngphải là sinh lý và vật lý, gọilà các pháp Không tươngưng, mà ta sẽ nói tới sau.

---o0o---

QUÁN PHÁP TRONGPHÁP

Quán chiếu về pháp tứclà lấy hơi thở có chánhniệm rọi sáng vào đốitượng hiện đang ở trongtâm, gọi là quán pháp ởtrong pháp (contemplationof dharmas in dharmas).Đạo Bụt có danh từ trạchpháp, có nghĩa là khảo sát,nhìn sâu, tìm cho ra bản

chất của các pháp(investigation of dharmas).Trạch pháp là một trongthất bồ đề phận, còn gọi làthất giác chi, bảy yếu tốđưa tới giải thoát (theseven factors ofenlightenment –bodhyanga). Quán niệmpháp trong pháp tươngđương với trạch pháp trongthất bồ đề phận.

Có danh từ nữa là ngũ

đình tâm quán tức là nămpháp quán có tác dụng làmlắng lại cái tâm rong ruổicủa mình. Trong ngũ đìnhtâm quán trước hết ta cóSổ tức quán là phép đếmhơi thở. Nhân duyên quánlà quán về tính cách tươngtức tương nhập của sự vật.Từ bi quán, còn gọi là niệmPhật quán, nhất là trongcác truyền thống tu tịnhđộ. Niệm Phật cho đúng thì

thế nào cũng phát hiện vànuôi dưỡng được chất liệutừ và bi. Bất tịnh quán cónghĩa là quán về tính chấtbất tịnh, mặt trái củanhững chiếc huy chương.Sự vật có thể là danh, cóthể là lợi, có thể là tài, làsắc. Nhìn một bên ta thấyhấp dẫn nhưng phía sau tathấy bất tịnh. Sau chót làGiới phân biệt quán. Giới làcác hiện tượng, các pháp.

Phân biệt là tìm hiểu, quánsát hay quyết trạch.

Vậy thì quán pháp ởtrong pháp tương đươngvới giới phân biệt quán củaNgũ đình tâm quán vàtrạch pháp giác chi trongbảy giác chi. Trong bộTrung A Hàm có Kinh ĐaGiới (Bahudhatuka sutta).Bhahu là đa, dhatuka làgiới. Kinh này cũng có mặtở Trung Bộ Kinh (Majihima

nikaya). Trong Kinh nàyBụt dạy rằng tất cả nhữngsợ hãi, những lo âu vànhững hoạn nạn của chúngta đều phát xuất từ sự ngudốt. Ngu dốt tức là vôminh, sự kiện không thấyđược chân tướng của sựvật. Nếu chúng ta khiếpđảm, nếu chúng ta lo âu,nếu chúng ta thấy đời đầyhoạn nạn thì đó là do takhông thấy rõ được chân

tướng của vạn pháp. Nếuquán chiếu và quyết trạchđược các giới, chúng ta cóthể chuyển hoá vô minh vàsẽ không còn có cảm giácsợ hãi và bấp bênh nữa.Một hôm, trong khi ngồithiền, thầy A Nan phát kiếnra rằng tất cả những sợhãi, lo âu và hoạn nạn củamình đều đã được phátsinh từ sự không thấu hiểucác tâm pháp và sắc pháp.

Thầy A nan lên thưa Bụtđiều đó, Bụt bảo thầy nóirất đúng. Muốn vượt thoátkhỏi lo sợ và sầu bi thì taphải quán chiếu về giới vàBụt dạy thầy A Nam thếnào là giới.

Trước hết giới là mườitám lĩnh vực của hiện hữu.Con mắt là một giới (gọi lànhãn giới), đối tượng củamắt là một giới (gọi là sắcgiới). Cái thấy, là giới thứ

ba, nhãn thức giới. Tronglĩnh vực của thấy, vùng đấtthứ nhất là con mắt, vùngđất thứ hai là đối tượngcủa con mắt và vùng đấtthức là cái biết phát sinh từsự tiếp xúc giữa nhãn giớivà sắc giới. Đó là ba giới.Rồi đến nghe: nhĩ giới,thanh giới và nhĩ thức giới;ta tiếp tục tính như vậy vớitỷ, thiệt, thân và ý, tất cảlà sáu căn. Rồi đến sáu

trần là sắc, thanh, hương,vị, xúc và pháp. Sau đó làsáu thức: nhãn thức, nhĩthức, tỷ thức, thiệt thức,thân thức và ý thức. Cộnglại là mười tám giới. Có thểnói là mọi hiện tượng trongvũ trụ đều bao gồm trongmười tám giới. Bụt dạy nếuchúng ta quán chiếu vềmười tám giới và thấy đượcbản chất của mười tám giớithì chúng ta có thể vượt

thoát vô minh và mọi sợhãi, hoạn nạn và lo buồn.

Thầy A Nan hỏi:” Có thểcó một định nghĩa khác vềgiới hay không?” Bụt nói:”Có thể. Chúng ta có thểquán chiếu về sáu giới: địa,thuỷ, phong, hỏa, không vàthức.”

Trước hết là địa, thuỷ,hoả, phong: đất, nước, lửavà không khí, gọi là bốn đại(mahabhuta). Giới thứ năm

là không, tức là khônggian, giới thứ sáu là thức.Nếu quán chiếu từng giới,chúng ta có thể thấy mỗigiới chứa đựng tất cả nămgiới khác. Trong địa cóthủy, hỏa, phong, không vàthức. Trong thức cũng cóđịa, thủy, hỏa, phong vàkhông,v.v.. Quán chiếu địa, thủy, hỏa, phong, khôngvà thức ở trong tự thân ta,rồi quán chiếu địa, thuỷ.

hỏa, phong, không và thứcở ngoài. Thấy rằng khôngcó biên giới giữa lục xứ bêntrong và lục xứ bên ngoài,chúng ta thoát khỏi ý niệmvề sống chết.

Thầy A Nan lại hỏi:“Bạch Đức Thế Tôn, ngoàicách quán chiếu giới quamười tám loại và qua sáuloại, có thể quán chiếu vềgiới bằng cách khác nữakhông?” Bụt nói: “Có thể

được. Lạc, khổ, hỷ, ưu, xảvà vô minh cũng là sáugiới.”

Nhìn cho kỹ lĩnh vực củalạc, của hạnh phúc, chúngta tiếp xúc, nhận thức chothấu đáo; nhờ công phuquyết trạch và tìm tòi, tabiết được bản chất về lạc.Quán chiếu sâu sắc để tìmra bản chất của lạc, ta biếtrằng có những thức trướckia chúng ta nghĩ là nhu

yếu cần thiết mà kỳ thựcchỉ là những ràng buộc làmcho ta mất hạnh phúc chânthật. Biết như vậy thìchúng ta sẽ tự giải thoátkhỏi những nhu yếu đó. VềKhổ cũng vậy. Quán chiếunỗi khổ, không sợ hãi,không chạy trốn, đi sâu vàoquán chiếu, ta thấy đượcbản chất của khổ. Đó gọi làtrạch pháp, là giới phânbiệt quán. Ưu là sự lo lắng.

Lo lắng là chứng bệnh củathời đại chúng ta. Hỷ làniềm vui (having fun,having a good time). Chúngta nhìn sâu, để xem đó cóphải là niềm vui chân thật,có tính cách nuôi dưỡng vàchuyển hóa ta hay không,hay chỉ là những hiệntượng bên ngoài cốt để chelấp sầu đau. Có cô thiếu nữngười Pháp trong một khóatu ở Paris nói: “Bạch Thầy,

có khi giữa một buổi dạ hộinhảy múa quay cuồng,đang cười cười, nói nói vớicác bạn, tự nhiên conkhựng lại. Con thấy chuyệnnhảy múa chẳng qua chỉ làmột lớp màn mỏng dùng đểche đậy những khối lo lắngvà buồn khổ nằm ở tronglòng con mà thôi.” Cái hỷnày không phải là chân hỷ,không phải là niềm vui đíchthực. Xả tức là sự buông

bỏ. Quán chiếu sâu xa, tathấy rằng xả là điều kiệntất yếu của hạnh phúc.Trong trại tỵ nạn Song Klacó một bà than rằng vàngdấu trong người bị hải tặclấy hết cả. Bà chỉ còn giữđược có một chỉ vàng, lêntới bờ bà khóc: ”Còn mỗimột chỉ vàng làm sao tôisống được đây?” Một ôngkhác cũng bị cướp hết, chỉcòn cái quần đùi. Ông cười,

nói: “Bây giờ chỉ còn cáiquần sà-loỏng tôi làm saosống đây?” Ông ta vừa nóivừa cười rất vui vẻ, trongkhi bà kia, vẫn còn có mộtchỉ vàng, rất đau khổ.Chúng ta có hạnh phúc khikhông bị vướng mắc vàonhững thứ mà ta tưởng làđiều kiện thiết yếu củahạnh phúc. Điều kiện thiếtyếu của hạnh phúc là tựdo. Xả là tự do. Khi trong

tâm còn ôm ấp, tham đắm,vướng mắc, ta không có tựdo, mà không có tự do thìkhông có hạnh phúc.

Bụt lại dạy phương phápquán chiếu về sáu giới kháclà dục, ly dục, sân, vô sân,hại và bất hại. Trước hết làsự quán chiếu về dục, tứclà về sự thèm khát và đốitượng của thèm khát. Rồiquán chiếu ly dục, để đạttới tự do lớn hơn. Vướng

vào năm dục thì ta trở nênnô lệ cho năm sự thèmkhát là: tài, sắc, danh, thựcvà thụy. Rồi ta quán chiếuvề giới thứ ba là sân. Khốilửa sân hận chạy thầmsuốt ngày suốt đêm trongngười làm ta đau khổ. Ômấp một mối giận hờn vàoán trách trong lòng thì talà người đau khổ trước, cònkẻ được xem là đối tượngcủa cơn giận, ta không biết

họ có đang khổ hay không.Vô sân (the absence ofanger) là nền tảng cho từbi. Lĩnh vực thứ năm, hại(harming) tức là làm hưhoại, tan nát, hại mình, hạingười, hại thiên nhiên vànhững hình thái khác củasự sống xung quanh. Ănchay là thực tập bất hại. Cóngười muốn ăn chay chỉ vìmuốn thêm sức khoẻ, vì sợăn chất béo. Nhưng trong

khi ăn chay ta có thể nuôidưỡng đức từ bi. Thấy cắtcổ một con thú để máuchảy ra mà làm tiết canh,ta không chịu nổi. Lúc đầucó thể ta đã chịu nổi, vì khisinh ra và lớn lân ta đãthấy sát sinh nên thànhquen mắt. Nhưng khi tậpquán chiếu, ta thấy rằngtrong trường hợp ta bị cứacổ như vậy, thì ta đau khổlắm. Do đó ta nhìn vào con

vịt, con gà hay con cá đangbị giết, ta thấy trong lòngkhông an ổn. Khi thấyngười ta đẩy từng con bò,con này rồi tới con kia vàolò sát sinh, hoặc khi thấyhàng trăm, hàng ngàn congà đang bị đẩy vào máy đểbị cắt cổ và nhổ lông, tựnhiên ta thấy lòng đau sót.Nhiều người thấy một lầnnhư vậy thì phát nguyện ănchay luôn. Thế giới đầy dẫy

những căm thù, bạo động.Chiến tranh là do chúng takhông nuôi dưỡng lòng từbi. Ăn chay là một trongnhững phương pháp nuôidưỡng lòng từ bi của chúngta. Ăn chay là thực tập bấthại (non harming). Ngoài rachúng ta phải nhìn cây cối,sông nước, bầu không khíđể thấy rằng cây cối, sôngnước, địa cầu cũng cầnđược bảo vệ, vì tất cả đều

có sự sống. Bất hại(ahimsa) là một đức rất lớntrong đạo Bụt. Khi chúng tathiếu tâm bất hại, chứngkiến sự giết chóc và tàn hạiđời sống mà không độnglòng, thì chúng ta không cóhạnh phúc. Không có tìnhthương thì không có hạnhphúc. Ngày xưa có một thisĩ viết về bát canh thịt:

Thiên bách niên lai uyểnlý canh

Oán thâm như hải, hậnnan bình

Dục tri thế thượng đaobinh kiếp

Thí thính đồ môn dạ bánthanh

dịch: Ngàn năm qua một bát

canhOán sâu biển cả hận

thành non caoMuốn hay nguồn gốc

binh đao

Lắng nghe quán thịttiếng gào thâu đêm.

Chỉ cần nhìn vào trongbát canh và miếng thịttrong đó, ta sẽ thấy niềmoán hận của các loài bị tànsát; nỗi oán hận này sâunhư biển, lớn như núi. Nếumuốn biết được bản chấtcủa chiến tranh ở trên thếgiới, chỉ cần nửa đêm thứcdậy lắng nghe tiếng gàothét của những con vật

đang bị sát hại ở nhà đồ tể.Cho nên nếu có nhiềungười biết thực tập ăn chayđàng hoàng thì chiến tranhsẽ giảm. Có rất nhiều nhàchính trị, kinh tế và khoahọc đang nghiên cứunhững cách thức làm giảmbớt chiến tranh. Nhưngchúng ta phải biết rằngchiến tranh chỉ có thể giảmbớt khi tâm từ bi của chúngta phàt triển. Ăn chay để

tâm từ bi và tâm bất hạiphát triển ở torng lòng từtrẻ em đến người lớn, đó làmột trong những phươngpháp hay nhất để mang lạihòa bình. Có người nóirằng: “Trời sinh con cá đểcho người ăn, tại saokhông ăn?” Người ta sẽ hỏilại: “Trời sinh con người đểlàm thức ăn cho vi trùng,hay cọp beo, tại sao khôngđể cho vi trùng hay cọp beo

ăn?”Bụt lại nói với thầy A

Nan rằng ta có thể quánchiếu về ba giới, là dụcgiới, sắc giới và vô sắc giới,tức là ba cái lĩnh vực củahiện hữu. Đừng tưởng rằngta chỉ sống trong dục giới.Chúng ta cũng đang sốngtrong sắc giới, đồng thờicũng sống trong vô sắcgiới. Ba yếu tố đều có mặttrong giây phút, trong cảnh

sống hiện tại. Vì vậy phảichuyển hóa thân tâm thìmới vượt thoát khỏi khổđau của tam giới. Kinh dạyrằng: “tam giới bất an donhư hỏa trạch”, nghĩa làtrong ba cõi không có sựyên ổn, giống như một cáinhà đang cháy. Tam giới làba cõi, tạo tác bằng tâmchúng ta. Khi tâm củachúng ta có dục, có sân, cóhại thì chúng ta tạo ra căn

nhà lửa cháy. Tâm chúngta ly dục, vô sân và bất hạilà chúng ta tạo ra một hồsen tươi mát, dập tắt đượcnhững khổ đau của ba cõi.

Sau đó Bụt dạy thầy ANan rằng ta cũng có thểquán chiếu về hai giới, tứclà hữu vi giới và vô vi giới.Có thể hiểu hữu vi giới làbình diện tích môn, còn vôvi giới là bình diện bảnmôn. Hữu vi tức là lĩnh vực

của những hiện tượngtương đối, có sinh, có diệt,có trước, có sau, có trong,có ngoài, có lớn, có nhỏ. Vàvô vi giới tức là lĩnh vựccủa tự do, thoát khỏinhững ý niệm sinh, diệt,tới, lui, trước, sau, lớn.nhỏ. Hữu vi giới như làsóng, vô vi giới là nước,không phải là hai thể tínhbiệt lập, Nói về sóng, chúngta thấy có cao, có thấp, có

sinh, có diệt, nhưng nhìnvề phương diện nước,chúng ta thoát khỏi các ýniệm cao, thấp, sinh, diệt.Quán chiếu về hai mặt củathực tại, hữu vi và vô vi,chúng ta cũng có thể vượtthắng sợ hãi, lo buồn vàcác hoạn nạn. Vì trong Kinhnày Bụt dạy về nhiều loạigiới để quán chiếu, nênKinh được gọi là Kinh Đagiới. Kinh này là Kinh thứ

115 của Trung Bộ Kinh vàKinh thứ 181 của Trung AHàm. Trong Hán tạng cũngcó một Kinh khác tươngđương, đó là Kinh PhậtThuyết Tứ Phẩm Pháp MônKinh (D.C.776).

---o0o---

CHÁNH TINH TẤN

Tinh tấn có nghĩa là sựsiêng năng, là sự có mặtcủa một nguồn năng lượng,một sức sống trong ta.Năng lượng để làm gì?Năng lượng để đưa chúngta đi tới chánh kiến, chánhtư duy, chánh ngữ, chánhnghiệp, chánh mạng,chánh niệm, và chánhđịnh. Đó là Chánh Tinh

Tấn. Còn năng lượng đẩychúng ta đi về nẻo khác,đó là tinh tấn. Có nhữngngười có đức siêng năng,có nhiều năng lượng,nhưng đó không phảichánh tinh tấn. Họ đượctác động bằng những ướcmuốn không chân chínhnhư tài, sắc, danh,v.v..Càng tinh tấn đi về các nẻoấy chừng nào thì càngvướng mắc, càng mất tự

do. Có khi tuy không bịdanh, lợi, tài và sắc thúcđẩy, vì trong lòng chấtchứa quá nhiều khổ đau,nhưng người ta không thểngồi yên được vì ngồi yênthì những đau khổ ngấmngầm sẽ hiện lên khuấytrộn. Cho nên họ luôn taylàm bất cứ việc gì để quênlãng khổ đau. Không cókhả năng đối diện với bấtan, đau khổ, họ tìm lãng

quên trong công việc, cóthể được khen rằng: “Anhnày siêng năng quá!” Siêngnăng này không phải làchánh tinh tấn. Có nhiềungười vùi đầu vào sáchcũng vỉ họ thiếu bình an vàhạnh phúc. Nhìn vào thìthấy anh này siêng năngquá, tinh tấn quá. Nhưngkỳ thực không phải. Cótrường hợp trong đó ta cầnmẫn và tu tập rất đều đặn,

nhưng có thể là ta đang đisai đường mà ta khôngbiết. Đó cũng không phải làchánh tinh tấn. Đôi khi tậpthiền, ta đi theo một lối tậpcàng ngày càng làm cho taxa lìa cuộc sống thực tếchung quanh. Năng lượngthực tập đó cũng khôngphải là chánh tinh tấn, Dầucó hành trì chuyên cần đếnmấy đi nữa, năng lượng ấycũng không đưa ta tới

chánh kiến, chánh tư duy,chánh ngữ, chánh nghiệp,chánh mạng, chánh niệmvà chánh định.

Chánh tinh tấn phảiđược nuôi dưỡng bằngnhững chi phần khác củabát chánh đạo. Nếu khôngcó chánh kiến, thì không cóchánh tinh tấn. Khi biết conđường tu tập đưa ta tới anlạc đích thật thì tự nhiêntrong lòng ta phát sinh

niềm hân hoan và phấnkhởi. Niềm hân hoan phấnkhởi đó tạo ra năng lượng,đưa ta tới chánh tinh tấn.Hơn nữa, trong khi thựctập ta thấy được kết quảcủa sự chuyển hóa ở chínhmình, thấy được kết quảchuyển hóa nơi nhữngngười chung qaunh, vàniềm tin của ta lớn mạnh.Sau khi đi thiền hành mộtgiờ đồng hồ, ta thấy thân

tâm khỏe hơn trước. Tanghĩ phương pháp thiềnhành này ta phải nắmvững, mỗi khi trong lòngbất an thì ta phải mang radùng. Tin tưởng phươngpháp thiền hành, ta khuyênmột người bạn tu “anh nênđi thiền hành đi, một giờđồng hồ sau ta sẽ nóichuyện!” Người đó đi mộtgiờ đồng hồ về, con ngườitươi mát hơn và nói chuyện

với ta dễ dàng hơn. Tacàng tin vào phương phápthiền hành. Cho nên tathấy chánh tinh tấn đượcnuôi dưỡng bằng chánhkiến, chánh tư duy, chánhngữ, chánh nghiệp, chánhmạng, chánh niệm vàchánh định.

Chúng ta đã có kinhnghiệm là sau khi nghemột bài pháp thoại ta cóthể hân hoan, hăng hái và

niềm tin của ta nơi phápmôn vững vàng hơn.Nhưng có những ngườinghe giảng mà dù cố gắnghết sức cũng vẫn thấybuồn ngủ như thường.Trong thính chúng mộttrăm người, chỉ có mấyngười không buồn ngủ.Mấy người này nghe rấtchăm chú, bởi vì họ ngheđúng phương pháp. Bàigiảng không hào hứng,

không hay. Nhưng nhữngngười này trong khi nghehọ biết quán chiếu để nhìncho thấu suốt. Họ thấy rõđược tâm của người giảng,nên họ khám phá ra đượcnhững điều mà người kháckhông thấy. Cũng như khixem một phim dở, nếu taxem với tư cách một nhàphê bình nghệ thuật, haymột nhà tâm lý học, ta cóthể nhìn thấu rõ kỹ thuật,

học vấn, gốc gác và cả tâmđịa của người làm phim,nhờ đó ta thấy việc coiphim cũng rất hào hứng.Khi có những điều kiện tâmlý như thế, thì tuy không cóai nhắc mà ta vẫn tinh tấn,vì có một niềm vui đã xuấtphát tự bên trong ta.

Nghe một bài giảng haythì tự nhiên dễ dàng đạt tớiđịnh. Định ấy được tạothành, được nuôi dưỡng

bằng niềm vui, bằng cáihay, cái đẹp. Nhưng quanhta có rất nhiều cái có dángdấp nhỏ bé, tầm thường,mà thật ra rất mầu nhiệmvà vĩ đại. Thế mà có khisống cả một đời chúng tacũng không nhìn thấy. Hãynhìn những người quayphim chuyên môn chụp lấynhững hình thái sinh hoạtnhỏ bé của sự sống. Họchụp những bông hoa rất

nhỏ, họ quay phim đờisống của loài kiến, hoặcloài ong. Con mắt của họnhận xét rất tinh tường vàhọ dùng ống kính để chỉcho chúng ta thấy biết baonhiêu chi tiết mầu nhiệmcủa sự sống xung quanhta. Chúng ta cũng có mắtnhư họ nhưng không thấyđược những cái ấy, vì takhông kiên nhẫn, khôngthao thức tìm tòi để tiếp

xúc với những mầu nhiệmđó.

Tóm lại, khi sự tu họccủa chúng ta được dẫn dắtbởi cái thấy đúng, khichúng ta đạt tới đượcnhững kết quả tốt đẹp,chứng nghiệm được nhữngniềm vui trong ta và nơingười xung quanh, thì tựnhiên ta có năng lượng củachánh tinh tấn.

Chánh tinh tấn có thể

hiểu theo nội dung của tứchánh cần. Chữ cần cónghĩa là chăm chỉ (samyakprahàna). Và chúng ta nênhiểu tứ chánh cần theomột quá trình tâm lý. Trướchết, chúng ta tu tập chánhtinh tấn bằng chánh niệm.Khi có một niệm bất thiệnkhởi lên thì chúng ta phảithực tập thế nào để nóđừng phát hiện trở lại trongtương lai. Trong tâm,

chúng ta biết dưới phần ýthức là phần tàng thức.Trong tàng thức đang cónhững hạt giống bất thiện,không lợi ích cho sự giảithoát. Khi một hạt giốngbất thiện được tưới tẩm, nóphát hiện trên mặt ý thứcthành một tâm hành bấtthiện, Nếu chúng ta để tâmhành ấy y nguyên như vậy,hay tiếp tục nuôi dưỡng nó,thì nó càng ngày càng lớn,

và chiếm chỗ thật lâu trongcái phòng khách ý thức.Đến khi rời khỏi ý thức,chìm xuống tàng thức vàtrở lại thành hạt giống thìhạt giống ấy đã được nuôilớn thêm.

Thấy rõ quá trình đó, đểđối trị, ta phải dùng chánhniệm chuyển hóa hạt giốngtừ trước khi nó phát khởi.Thực tập tứ chánh cần làmỗi khi có một tâm niệm

bất thiện, như tham, sân,si, mạn, nghi, hoặc kiếnkhởi lên thì chúng ta phảibiết cách sử lý chúng bằngchánh niệm. Nhận diện mộttâm hành không an lànhvừa mới phát khởi:” tôiđang bực bội và biết là cósự bực bội trong tôi”. Đó làcách nhận diện đơn thuần.Chỉ cần nhận mặt thôi, tacũng có thể làm cho tâmniệm đó tan đi, trở lại tàng

thức, nằm yên nơi gốc củanó. Có trường hợp tâmniệm bất thiện không chịutan đi. Trong Kinh SongTầm (Dvedhavitaka), thuộcTrung Bộ 19 (Majihimanikaya), Bụt dạy chúng tamột phương pháp là thaychốt.

Khi người thợ mộc muốngắn hai cái đà gỗ với nhau,người ấy đục lỗ và cho mộtcon chốt xuyên qua từ

thanh gỗ này sang thanhgỗ kia. Lâu ngày, con chốtbị mục, người thợ muốn rútnó ra, thay nó bằng conchốt mới. Nếu không thìcác cây đà sẽ long ra vànhà sẽ sập đổ. Phươngpháp của người thợ mộc Ấnđộ thời đó là dùng một cáichốt thứ hai, còn tốt, đóngvào đúng nơi đầu cái chốtthứ nhất. Cái chốt mới sẽđẩy cái chốt cũ đi ra ngoài

để tự mình thay thế. Đó gọilà phương pháp thay chốt.Nếu biết làm phát khởi vànuôi dưỡng một tâm niệmthiện thì ta có thể đẩy tâmniệm bất thiện đi ra, giốngnhư người thợ mộc thaychốt. Chúng ta cũng có thểgiúp nhau phát khởi tâmniệm thiện, giúp bạn tu củata thoát khỏi tâm trạngkhông lành bằng cáchkhích lệ, nuôi dưỡng những

tâm niệm lành nơi ngườiấy.

Phương pháp thứ hai làta quán chiếu để nhận diệnnhững hạt giống bất thiện,khi chúng đã phát hiện lêncũng như khi chúng còn ẩnnấp trong tàng thức. Phépđó gọi là bất tịnh quán,trong ngũ đình tâm quán.Giả dụ một người vừa mớitắm, có ai mang tới xácmột con rắn chết mà quàng

vào cổ thì người đó biếtngay. Tâm niệm bất thiệncũng giống như vậy. Phảiquán chiếu và nhận diện ýniệm bất thiện ngay khi nómới sinh khởi.

Ngũ căn và ngũ lực làtín, tấn, niệm, định và tuệ,trong đó có tín, là niềm tin.Ta tin vào Bụt, vào Pháp,vào Tăng, tin vào conđường ta đi. Niềm tin đó từchánh kiến và chánh tư

duy mà phát sinh ra. Nhờniềm tin đó nên chúng tacó năng lực, có niềm vui,có nguồn năng lượng gọi làchánh tinh tấn, Tin nơi conđường ta đang đi, đó gọi làBồ đề tâm, là ước muốnsâu xa muốn đem an lạc vàhạnh phúc để hiến tặngcon người và mọi loài. Niềmtin đó đưa tới sự tinh tấn.

Hai yếu tố khác trongbảy giác chi là hỷ và kinh

an cũng góp phần tạo nênchánh tinh tấn. Hỷ là niềmvui, niềm vui trong đời tuhọc, phát hiện khi ta thấythành quả tu học của mìnhvà của người khác, khi tathấy được con đường sángđang đi. Khinh an là sựthanh thản nhẹ nhàng.Nếu không có niềm vui,không có sự thanh thảnnhẹ nhàng thì chúng takhông thể có tinh tấn. Cho

nên chánh tinh tấn chuyênchở trong bản thân các yếutố khinh an, hỷ và tín.

Chánh niệm và chánhđịnh cũng vậy. Nhờ thựctập chánh niệm mà ta cóhỷ và khinh an nghĩa làtinh tấn, và chánh niệmcủa ta sẽ vững mạnh. Khibiết sống ý thức trong từnggiây phút, tự nhiên ta cóđịnh trong đời sống hàngngày. Định không phải chỉ

có nghĩa là trạng thái tâmnhất cảnh khi ngồi thiền,nghĩa là khi đã đi vào địnhrồi thì trời mưa gió sấm sétta cũng không nghe. Địnhcòn có những nghĩa khác.Sống đời sống hàng ngày,nấu bếp, quét dọn, giặt giũmà ta vẫn ở trong định, vìta đang biết sống trongchánh niệm. Mỗi giây phútcó chánh niệm là mỗi giâyphút có chánh định. Và đối

tượng của định có hai loại.Đối tượng đầu là những gìđang xẩy ra trong giờ phútđó. Ví dụ khi quét nhà thìta có định trong việc quétnhà, khi rửa chén thì ta cóđịnh trong việc rửa chén.Khi chim hót mà ta có địnhthì đối tượng của định làtiếng chim hót. Khi thôngreo thì đối tượng của địnhlà thông reo. Thứ hai là khingồi thiền ta có thể chọn

một đối tượng của định. Vídụ trong hai mươi phút haylà bốn mươi phút đồng hồta chỉ chuyên chú vào mộtđối tượng như hơi thở,hoặc một tâm hành, hoặcphát khởi tâm xót thươngnhững loài đang bị giếtchóc. Trong khi thực tập, takhông cho những đối tượngkhác lọt vào. Đó là Nhấtđiểm hành (ekagata), tâmý ta chỉ nhắm vào một đối

tượng duy nhất mà thôi. ---o0o---

16 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười sáu Hôm nay là ngày 16

tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Hạ, họctiếp về tứ diệu đế.

Hôm trước ta đã bắt đầuhọc về chánh tinh tấn vàbiết rằng năng lượng tinhtấn được phát sinh là dochất liệu của niềm vui và

niềm tin. Nếu thiếu niềmvui và niềm tin, nếu takhông có hăng hái và niềman lạc thì dù ta có cố sứcđó cũng không phải là tinhtấn. Tinh tấn không cónghĩa là cố gắng một cáchmệt nhọc. Khi việc ta làmđem lại kết quả tốt, đem lạiniềm vui và niềm tin thìchánh tinh tấn sẽ đến mộtcách rất tự nhiên. Nếutrong khi thiền hành và

thiền tọa mà ta cảm thấyan lạc, thì tự nhiên ta sẽthích thiền hành và thiềntọa. Nghe chuông báo giờthiền hành hoặc thiền tọathì tự nhiên trong lòng thấyphấn chấn và hân hoan.Lúc đó là ta có chánh tinhtấn. Tôi còn nhớ hồi xuấtgia ở chùa Từ Hiếu, tôi đãđi tu với cả một bầu nhiệthuyết. Tôi đã phải tranhđấu lắm mới được gia đình

cho đi tu. Gia đình cứ nghĩđi tu là khổ, một quan niệmsai lầm của người lớn đãtrở thành thói quen. Trongkhi đó thì mình cứ nghĩrằng chỉ có đi tu mình mớicó hạnh phúc thật sự.Thành ra khi được đi tumình cũng giống như mộtcon chim được tung cánhbay lên giữa trời. Và đếngiờ đi tụng kinh là tôi mừnglắm, đi tụng kinh mà thấy

giống như đi nhạc hội vậy.Tôi rất thích đi tụng kinh,rất thích nghe tụng kinh vàrất muốn được tụng kinhvới đại chúng. Những đêmtrăng từ dưới hồ bánnguyệt nghe tiếng các thầytụng kinh ở trên chủa mìnhcó cảm tưởng là nghe thiênnhạc. Những buổi sáng cótrách vụ phải làm, khôngđược đi tụng kinh, từ xanghe tiếng tụng Lăng

Nghiêm vọng xuống, tronglòng thích thú vô cùng.Những giờ được vào lớpnghe giảng cũng vậy, giờngồi thiền hay khóa tịnh độcũng vậy. Tôi đã đi tu trongkhông khí đó, Khi trongtăng thân mình đã có tìnhbạn rồi thì tất cả đều hănghái trong chuyện tu học.

Nếu trong lúc tham dựmỗi sinh hoạt ta đều hănghái, tin tưởng và có niềm

vui thì đó là ta đang cóchánh tinh tấn. Còn khi tavẫn cảm thấy mệt nhọc,thấy cần phải cố gắngtham dự, thì ta phải xét lạiphép thực tập của mìnhxem có đúng cách haykhông. Chúng ta ngồi thiềntheo cách thức nào đó chonên chứng ta mới chán.Điều này cũng tự nhiên. Vìthực tập mà không có thầychỉ dạy, không có bạn

hướng dẫn, lại không tìmthấy những chất liệu nuôidưỡng thân tâm trong lúcthực tập, thì sự thực tậptrở thành một sự ép buộc.

Nhiều thiếu nhi về LàngHồng, thấy các bạn ngồithiền, đi thiền và ăn cơmim lặng thì cũng làm theo.Vì người ta làm nên mìnhcũng phải làm theo thôi,chứ mình không thích thúgì cả. Đi theo, tuy không

thích, nhưng có bạn còn dễchịu hơn là ra ngoài chơimột mình. Tình trạng đó cóthể kéo dài cả năm, haihoặc ba năm. Cho đếnngày nào đó em lớn lên,thấy thiền hành, thiền tọavà ăn cơm im lặng đềumang lại cho em niềm anlạc, và hạnh phúc. Lúc đóem mới bắt đầu tu thật.Nhiều thiếu nhi đã nói thậtcho sư ông biết là trong

những năm đầu các em chỉlàm cho có hình thức thôi,thấy các bạn làm thì làmtheo, chứ không thấy cóthích thú nào. Cháu ThụcHiền đến Làng Mai nămtám tuổi. rất ngoan ngoãntham dự các sinh hoạt,nhưng chỉ làm theo hìnhthức. Bây giờ Thục Hiền đãlớn, cô ta mới cảm thấy sựthực tập là thiết yếu. Khi loâu, buồn khổ, bực bội cô ta

mới biết rằng nhữngphương pháp thực tập đótháo gỡ được những nỗi lobuồn và đem lại thảnh thơicho mình. Lúc đó cô ta mớibiết quý sự thực tập. Kinhnghiệm đau khổ của chúngta nhiều khi giúp chúng tatới gần sự thật hơn. Nhữnglúc đó ta mới thấy sự quantrọng của những bài tậpnho nhỏ như quay vềnương tựa hải đảo tự thân.

Nếu ta thấy chán nản,không có năng lượng tinhtấn, đó là vì hoặc chưanắm được phương phápthực tập đúng, hoặc chưacó nhu yếu tu tập. Lý dokhác là chúng ta khôngthực sự thích thú trong việctu tập, hay mới chỉ thựctập hời hợt, chưa có cơ hộitự chuyển hóa thực sự.

Đây là bài thi kệ đầu tiêntrong cuốn Từng Bước Nở

Hoa Sen: Thức dậy miệng mỉm

cười,Hăm bốn giờ tinh khôi,Xin nguyện sống trọn

vẹn,Mắt thương nhìn cuộc

đời. Bài này để đọc khi mới

thức dậy, đang còn nằmtrên giường. Ngày xưatrong các tự viện có mộtbài khác bằng chữ Hán:

Thùy miên thỉ ngộĐương nguyện chúng

sanhNhất thiết trí giácChâu cố thập phương Nghĩa là: Ngủ nghỉ mới dậyNên nguyện chúng sanhTất cả trí giácĐoái khắp mười phương Bài mới bằng tiếng Việt

giàu chất liệu Phật pháp,tươi mát và thực tế hơn.

Thức dậy miệng mỉm cười,vì ta thấy hăm bốn giờ mớitinh khôi là một món quàrất lớn trong đời sống.Thường thường ta khôngthấy một ngày của đờimình là châu báu, và cứ đểcho hăm bốn giờ đi quauổng phí. Thức dậy miệngmỉm cười, hăm bốn giờ tinhkhôi. Nụ cười đó đã là nụcười của giác ngộ. Thấyhăm bốn giờ đồng hồ là

một tăng thân lớn ta trânquý từng giây phút một.Hăm bốn giờ đó hư uổnghay hăm bốn giờ mầunhiệm, điều này tùy thuộcvào chính ta. Nếu đểnhững lo âu, phiền giận vàganh ghét làm hư hỏnghăm bốn giờ đồng hồ, đó làmình tự tàn phá cuộc đờimình, chứ không phải là aikhác. Xin nguyện sống trọnvẹn, là lời nguyện không

làm hư uổng hăm bốn giờđồng hồ này. Mắt thươngnhìn cuộc đời là năm chữtrong Kinh Pháp Hoa: từnhãn thị chúng sinh. Nếulấy con mắt của tìnhthương nhìn cuộc đời thì tựnhiên lòng thư thái, cóhạnh phúc, và trong cáinhìn sẽ không còn có sựkhắt khe và giận hờn nữa.

Buổi sáng thực tập bàikệ đó làm cho thế giới tươi

sáng lên. Rồi trong mỗigiây phút, khi rửa chén,quét nhà, đi thiền hành,ngồi thiền tọa, ta đều hớnhở như mới bắt được vàngròng của sự sống. Nhữngngười xuất gia được cơ hộigần gũi thầy, gần gũi bạn,thì luôn luôn có điều kiệnhạnh phúc hơn nhữngngười không xuất gia.Người không xuất gia bị cácgánh nặng của gia đình và

xã hội đè nặng trên vai,không có nhiều cơ hộibằng. Cho nên người xuấtgia phải thể hiện hạnhphúc để tạo hứng khởi chongười tại gia. Nếu ngườixuất gia không thấy hạnhphúc thì không gây đượccảm hứng và niềm tin chongười tại gia. Trong bài vănCảnh Sách của thiền sưQuy Sơn Đại Viên, có câu:thời quang yếm một, tuế

nguyệt ta đà, nghĩa là thờigian đi qua rất mau, ngàytháng như tên bắn, và nếusống hời hợt thì ta sẽ đánhmất cuộc đời của chínhmình, rất uổng.

Tóm lại, tu tập là tạo anvui, mà tu tập càng an vuithì càng thấy phấn khởi, đólà chánh tinh tấn.

---o0o---

CHÁNH ĐỊNH

Sau chánh tinh tấn,chúng ta nói tới chánhđịnh. Năng lượng chánhđịnh đã có mặt sẵn trongchánh niệm, chánh tinhtấn, chánh nghiệp vàchánh ngữ. Chúng ta biếtrằng chánh kiến là hoa tráicủa chánh định, vì nếukhông có định thì sẽ khôngcó tuệ. Tuệ ở đây không

phải một chuyện xa vời.Trong khi ăn cơm chẳnghạn, chúng ta cũng có thểcó định và có tuệ. Một trămngười ngồi trong thiềnđường cùng ăn cơm vớinhau. Có người ăn cơm vớiđịnh và có người không.Tất cả đều ngồi đó, nhưngcó thể có người đang ngồinhư một cái xác khônghồn, họ không thật sự cómặt trong bữa cơm. Họ

vắng mặt, vì những tâmhành trong họ đang kéo họvề nẻo khác. Chúng kéo tavề quá khứ, tới tương lai,kéo sang châu Mỹ, kéosang châu Úc…

Lúc mở đầu bữa ăn,nghe tiếng chuông ta trởvề với hơi thở. Ngồi trêntọa cụ nếu ta biết rằng tađang ngồi với đại chúng,thì lập tức ta có chánhniệm và có chánh định liền,

Nghe người bạn tu đọc lờiquán nguyện đầu của nămquán: thức ăn này là tặngphẩm của đất trời và côngphu lao tác, nếu chánhniệm và chánh định của tavững thì ta có thể có liềnchánh kiến nghĩa lả có tuệgiác. “ Thức ăn này là tặngphẩm của đất trời và côngphu lao tác.” Ta thấy rõtính tương quan, tươngduyên giữa mình với tăng

thân, mình và thế giới. Tathấy ta sống bằng thức ăn,mà thức ăn ấy do mặt đất,bầu trời, do công phu laotác của nhiều người. Tựnhiên những tình cảm thânthiết, biết ơn, hân hoankhởi lên. Đó là tuệ giácphát sinh từ niệm và định.Xin nguyện sống xứngđáng để thọ nhận thức ănnày. Muốn xứng đáng tachỉ cần ăn thức ăn này

trong chánh niệm. Ăn trongthất niệm, nghĩa là trongquên lãng, là vô ơn với đấttrời, với công phu lao tác.Xin nhớ ngăn ngừa nhữngtật xáu trước hết là tậttham ăn. Bụt dạy nhiều lầnvề tính chừng mực khi ănuống. Tham là một trongnhững tâm sở bất thiện,cùng với sân, si, mạn, nghivà kiến. Trong khi ta ăncơm, ta dặn lòng đừng để

những tâm niệm lầm lỗi đótrấn ngự, thì ta đã xứngđáng để được ăn bát cơmnày. Chỉ xin ăn những thứcăn có tác dụng nuôi dưỡngvà ngăn ngừa tật bệnh.Trong khi quán niệm vềđiều thứ tư này, ta biết Bụtdạy ta cẩn thận về ăn uốngvà tiêu thụ. Ngài dạy vềbốn loại thức ăn. Có nhữngthức ăn đem lại độc tố,đem lại sinh, tử, luân hồi.

Và có những thức ăn manglại khỏe mạnh, niềm vui vàgiải thoát.

Năm điều quán nguyện(ngũ quán) đọc trước khiăn có mục đích giúp ta antrú trong chánh niệm,chánh định và chánh kiến.Vì muốn thành tựu đạonghiệp nên thọ nhận thứcăn này. Đó là hạnh củangười tu. Khi ăn một miếngcơm của đàn việt, của tín

thí, của đất trời, ta biếtrằng với thức ăn đó ta cóthể làm nên tuệ giác, anlạc và hạnh phúc. Như thếmới xứng đáng. Có ngườihỏi:” Xin nguyện sống xứngđáng để thọ nhận thức ănnày, vậy phải làm thế nàođể thực sự xứng đáng?” Tôinói: “Chỉ cần ăn trongchánh niệm thôi là đã xứngđáng rồi.” Vì chánh niệmđưa tới chánh định, tức là

hoa trái của tu học. Chỉmột điều đó thôi, nếu takhông làm được thì cònlàm được điều gì? Có chánhniệm tức là có định. Chúngta đã biết rằng chánh niệmtrước hết là có mặt thực sựtrong giờ phút hiện tại.Trong tác phẩm Lục SúcTranh Công có câu:” ngẩnngơ như ốc mượn hồn”, tảtình trạng đang ở đây vàtrong giờ phút này mà

không thực sự có mặt.Chánh niệm trước hết lànăng lượng làm cho ta cómặt lúc này và ở đây. Vàkhi có niệm rồi thì ta cóđịnh: Ta biết mình đang ởđâu, đang làm gì và tasống được sâu sắc giờ phútđó.

Có hai trường hợp vềĐịnh. Thứ nhất là khi ta cómặt bây giờ và ở đây, tiếpxử với giờ phút hiện tại một

cách sáng suốt, duy trìđược chánh niệm thì gọi làđịnh. Ta không cần phảingồi trong tư thế kiết giàmới có định. Đi, đứng,nằm, ngồi, lau chùi, dọndẹp, tiếp xử với người kháctrong chánh niệm thì đã làđịnh. Trường hợp thứ hai làĐịnh mà ta cố tâm duy trìtrên một đối tượng duynhất thôi. Đi thiền hành, tacó thể hoàn toàn tập trung

vào sự tiếp xúc giữa bànchân với mặt đất, thở racũng là để tiếp xúc với tráiđất. Định có thể thực tậptrong tư thế kiết già, tâmchỉ chuyên chú về một đốitượng trong một thời giankhá dài. Có niệm có định vàcó tuệ, càng ngày ta càngsống thảnh thơi, an lạc,không vướng mắc.

---o0o---

THẢNH THƠI

Phong lai sơ trúc,phong khứ nhi trúc bất

lưu thanhh.Nhạn quá hàn đàm,nhạn khứ nhi đàm vô

lưu ảnh.Thị cố quân tử sự lai nhi

tâm thì hiệnSự khứ nhi tâm tùy

không. Dịch:

Gió qua lay trúcGió đi rồi nhưng không

lưu luyến âm thanhNhạn lướt mặt hồNhạn đi mà hồ không

nắm bắt hình ảnhNgười quân tử cũng vậyViệc xảy ra tâm mới tiếp

xửViệc qua rồi tâm lại

thảnh thơi. Cơn gió tới thổi qua lay

chuyển khóm trúc, gió đi

mà trúc không giữ lại âmthanh. Khi gió xào xạc âmthanh thì trúc tiếp xử vớiâm thanh. Nhưng khi gió đirồi thì trúc không cần tiếcnuối âm thanh kía nữa.Con chim nhạn bay ngangqua hồ lạnh mùa thu, nhạnqua rồi thì hồ không cầnlưu luyến hình ảnh củachim nữa. Tiếp theo haihình ảnh trên, thi sĩ kếtluận: cho nên người quân

tử, tức là hành giả, khi sựviệc tới thì tâm đón nhận,không chờ đợi, khôngmong muốn trước; sự việcđi thì tâm lại rảnh rang,trống không. Sự lai nhi tâmthì hiện, tức là chỉ khi sựviệc đến thì mới để tâmnhìn nhận, với tất cả tâmý. Sự khứ nhi tâm tùykhông, tức là sự việc đi quarồi thì cái tâm ta theo đómà trở thành vắng không.

Bài thơ thật hay. Hồi cònlàm chú tiểu, tôi đã đượcđọc bài thơ này treo trênvách thiền viện, nét chữcủa thầy Hoằng Thơ. Sốngđời sống hàng ngày, ta tiếpxử sâu sắc với những gìxảy ra với chánh niệm.Nhưng khi những chuyệnđó qua đi thì ta không lưuluyến, không bị ràng buộcnữa, dầu đó là một cái gìngọt ngào, dầu đó là nỗi

ngậm ngùi hay cay đắng.Người tu hay người đời

cũng đều cần phải có định.Sống ở ngoài đời cần cóđịnh, sống ở trong tự việnphải thực tập định nhiềuhơn. Người lái xe phải cóđịnh. Mạng sống của baonhiêu người tùy thuộc vàoniệm và định của anh ta.Cho nên muốn tu hay anhkhông tu, anh cũng phải cóniệm và có định.

Niệm và Định làm chođời sống sâu sắc hơn vàđẹp đẽ hơn. Các bà mẹthường khuyên con gái:”Con là con gái thì làm cái gìcũng phải có ý có tứ.” (làmnhư con trai không cầnphải có ý có tứ). Khi ngườicon gái đi, đứng, nói vàcười có ý có tứ thì tự nhiênngười con gái đó đẹp lênbội phần. Cái đẹp đó khôngphải là do phấn son, áo

quần luợt là bên ngoài; cáiđẹp đó ở trong tư cách, làdo chánh niệm. Đi, đứng,nói, cười trong chánh niệmlà một món trang sức từbên trong đi ra. Con traicũng vậy. Con trai mà đi,đứng, nói, cười trongchánh niệm thì cũng chắcchắn đẹp hơn. Bà mẹ ViệtNam tuy không nói ngôn từPhật học nhưng bà cũngbiết chánh niệm là một mỹ

phẩm đích thực của conngười. Con bà không cóchánh niệm, không có ý tứthì nó sẽ đi đứng hấp tấp,ăn nói bộp chộp, vô duyên.Không ý tứ thì không phảilà một thiếu nữ đằm thắm,đoan trang, có thể manghạnh phúc cho người xungquanh.

Niệm và định càng caothì nếp sống của ta càng cóphẩm chất. Khi làm một bài

toán khó, anh cần phải cóđịnh và có niệm. Anh phảichú tâm vào mới làm toánđược. Vừa làm toán vừanghe phát thanh vừa xemtruyền hình thì anh khôngthể có định, anh không thểgiải đề toán khó được. Chonên ngay một cậu học sinhcũng cần phải có niệm vàcó định. Nhưng định cũngcó lúc chỉ nhằm tới việc làmquên lãng khổ đau, để ta

trốn tránh những vấn đềthật của mình. Đó là tàđịnh. Trong khi ngồi thiền,cái định của ta làm nênphẩm chất của thiền, nếukhông thì chỉ “ngồi đó nhưhòn bi,” cứng ngắc.

---o0o---

BỤT ĐANG CÓ MẶT

Sự có mặt đích thực của

ta do niệm và định tạo nên.Khi ta thực sự có mặt thìsự sống có mặt, tự nhiêntuệ giác bừng nở. Ngồithiền mà không có niệm,và định thì không phải làngồi thiền. Đi thiền màkhông có niệm và định thìkhông phải là đi thiền. Ăn

cơm im lặng với đại chúngmà không có niệm và địnhthì ăn cơm trong hai ngànnăm cũng uổng thôi, khôngđi tới đâu hết. Khi ta leonúi Linh Thứu, niệm vàđịnh của ta làm cho NúiThứu thành ra Núi Thứuđích thực. Có những ngườiđi hành hương mà rất hamhố, muốn đi cho thật nhiềuthật đủ. Cho nên tới đâuhọ cũng chạy và họ mệt

nhoài. Họ chỉ chụp cái hìnhđể chứng tỏ mình đã từngcó mặt tại chỗ đó. Sự thựcthì họ có thể chưa bao giờtừng có mặt tại chỗ đó. Tuyđứng trên núi Thứu mà họkhông có mặt trên núiThứu, tuy đã tới Khổ HànhLâm, đã lạy sì sụp mườimấy lạy, mà kỳ thực họchưa bao giờ có mặt tạiKhổ Hành Lâm.

Khi có định và tuệ rồi thì

ở đâu cũng là núi Thứu, ởđâu cũng là Khổ Hành Lâm.Thiền hành một giờ đồnghồ ở Làng Mai cũng có giátrị tuyệt vời của một huyềnsử, mà bất cứ lúc nàochúng ta cũng có thể thựchiện được. Núi Linh Thứulà đây, mặt trời mà BụtThích Ca nhìn thấy nămxưa, ngày hôm nay chúngta vẫn còn nhìn thấy được.

Thiền sư Vô Ngôn

Thông, người đã thành lậpphái thiền ở Việt Nam vàothế kỷ thứ chín, trước khitịch đã để lại một bài kệtrong đó có mấy câu:

Tây thiên thử độ,Thử độ Tây thiên.Cổ kim nhật nguyệt,Cổ kim sơn xuyên. Dịch: Đây là Tây trúcTây trúc là đây

Trời trăng năm xưaTrời trăng năm nay Tây thiên thử độ, thử độ

Tây thiên nghĩa là ThiênTrúc là chính nơi đây, nơiđây chính là Thiên trúc,đừng nghĩ là anh phải đitận đâu đâu mới qua đượctới Thiên Trúc. Ngôn ngữcủa thầy giống như ngônngữ Tâm Kinh Bát Nhã. NóiTây thiên thử độ đủ rồi, lạicòn láy thử độ Tây thiên,

giống như sắc tức thịkhông, không tức thị sắc.Cổ kim nhật nguyệt, cổ kimsơn xuyên, mặt trời, mặttrăng của thời xưa chính làmặt trời, mặt trăng củangày hôm nay. Và sông núicũng vậy, không có gì mấtđi cả. Bụt Thích Ca còn đóvà mặt trời Bụt Thích Canhìn cũng còn đó. Nếu cóniệm và có định chúng tacũng có thể khám phá và

tiếp xúc được với núi Thứuvới mặt trời trên núi Thứu,ngay khi chúng ta đang ởđây.

Cuộc đời một trăm năm,hay sáu bảy chục năm, làmột cuộc leo núi. Ngọn núiđó là một thế kỷ, người leotrước, người theo sau, Mỗibước leo núi của chúng taphải tạo thành một truyềnký, một huyền sử tronglòng chúng ta và cho con

cháu chúng ta. Nếu sốngsâu sắc được một ngàynhư vậy thì chúng ta có thểsống được một năm nhưvậy. Và sau khi leo ngọnnúi thế kỷ này rồi, ta vẫncó thể tiếp tục leo ngôn núithế kỷ của các thế hệ concháu chúng ta, tiếp tụchoài hoài không dứt.

Mỗi khi quý vị bước đượcmột bước chân an lạc làBụt Thích Ca đang đi trên

núi Thứu. Đi mà miệng nởđược nụ cười là ta đang đicho Bụt. Bụt sống mãitrong sự tu tập của chúngta. Có nhiều vị cứ thanphiền là chúng ta sinh raquá trễ, ra đời vào lúc Bụtđã tịch hai ngàn sáu trămnăm trước mất rồi. “Khứthánh thời diêu” là cáchthời đại của Bụt xa lắc xalơ. Than thân trách phậnnhư vậy là vì chúng ta

không có niệm và định. Vào thời Bụt còn tại thế,

nhiều người có khả năngngồi với Bụt rất sâu sắc, vàchỉ cần ngồi cạnh Bụt thôilà hạnh phúc đã tràn đầy.Nhiều người tới ngồi cạnhBụt nhưng vẫn không thựcsự có mặt. Cũng có nhiềungười tới để cãi nhau vớiBụt. Họ chuẩn bị trướcnhững câu hỏi hóc búa đểhỏi. Nhiều khi Bụt cười,

nhiều khi Bụt không trả lời.Và có những người đã từnghọc với Bụt, tu với Bụtnhưng cuối cùng lại bỏ Bụtmà ra đi. Thành ra dầu tacó sanh ra cách đây haingàn sáu trăm năm, khôngở xa thành Vương Xá,không ở xa thành Ca Tỳ laVệ bao nhiêu, được ngồibên Bụt mà chưa chắc tađã thật sự gặp Bụt. Cónhiều người đã từng ngồi

với Bụt nhưng đã khôngthật sự có mặt, và khôngtiếp nhận được sự có mặtcủa Bụt. Ngồi như vậy cóhơn gì sanh ra cách Bụt haingàn sáu trăm năm đâu?Học được phương phápngồi, ngồi một mình hayvới các bạn, trên núi Thứuhay ngay ở Làng Mai, ta cóthể ngồi với Bụt trong giờphút hiện tại.

Ngay bây giờ, chúng ta

đang có thầy, có bạn và cótăng thân. Đối với nhiềungười, Làng Mai là mộttruyền ký, mà không baogiờ họ có thể tới được. Màcũng có người đang ngồingay giữa Làng Mai nhưngkhông tham dự được vàocuộc leo núi. Hành trangcủa giận hờn, của ganh tỵ,của bực bội, của lười biếnglớn quá, khiến cho họkhông tham dự vào cuộc

hành trình mầu nhiệm. ---o0o---

CHÍN ĐỊNH

Định luôn luôn là địnhvào một đối tượng nào. Khita đi thiền hành lấy đốitượng là mặt đất thì mặtđất là đối tượng của định.Khi đi thiền hành lấy hơithở làm đối tượng thì hơithở là đối tượng của định.Và chúng ta đừng tưởng cóđịnh mà không có đốitượng của định. Nhìn vào

đối tượng của thiền quán,chúng ta khám phá ra bảnchất chân thật, cội nguồnvà gốc rễ của nó. Khámphá ấy gọi là chánh kiến.

Đạo Bụt nói tới cửu thứđệ định, tức là chín loạiđịnh nối tiếp nhau, Theothứ tự trước hết là sơthiền, nhị thiền, tam thiềnvà tứ thiền. Tiếp theo làkhông vô biên xứ định,thức vô biên xứ định, vô sở

hữu xứ định, phi tưởng phiphi tưởng xứ định, và thứchín là tận diệt định.

Thiền nhất là sơ thiền,trong ấy còn có tư duy, sauđó dần dần tư duy khôngcòn nữa. Những giáo pháikhác ngoài đạo Bụt cũngthực tập tứ thiền và tứ vôsắc định. Nhưng mục đíchvà lề lối thực tập của họkhác. Họ có thể đi tìmnhững cái khác hơn là mục

đích giải thoát. Có thể họchỉ tìm cách xoa dịu khổđau. Nhiều người đau khổquá muốn tìm một ítphương thức để làm dịukhổ đau thôi. Họ có thể tìmkiếm sự quên lãng, trốntránh chính mình, trốntránh hoàn cảnh, trốntránh những vấn đề có thậtcủa mình. Đôi khi chúng tacũng cần sự lẩn trốn nhưvậy trong một thời gian

ngắn. Những phương phápđó không phải là chánhniệm và chánh định, có thểđó là tà định. Sự khác nhaugiữa định thế gian và địnhxuất thế gian là phép thiềnđịnh của chúng ta nhắm tớimục đích giải thoát màkhông phải là để trốntránh.

Tới trình độ thứ năm thìđối tượng của định làkhông vô biên xứ. Đối

tượng này là hư khôngkhông có biên giới. Chúngta đã học hư không là mộttrong sáu đại: địa, thủy,hỏa, phong, không và thức.Chúng ta lấy hư không làmđối tượng, nhưng quánchiếu để thấy tính cáchtương tức tuơng nhập củahư không với tất cả nhữngyếu tố kia, tức là địa, thủy,hỏa, phong và thức. Trongthức vô biên xứ định

(limitless consciousness)thỉ đối tượng của định làthức, chỉ có thức thôi.Nhưng thức cũng tuơng tứctương nhập với năm yếu tốkia là địa, thuỷ, hỏa, phongvà không. Rồi đến Vô sởhữu xứ. Vô sở hữu làkhông có gì cả, nhưngkhông phải là hư không, Trigiác của chúng ta nhậnthấy có các sự vật ở ngoàinhau, độc lập với nhau. Đối

tượng của tuởng là (trigiác) tướng. Nhưng đi sâuvào tính tương duyêntương tức của sự vật,chúng ta thấy rằng mỗi vậtchứa đựng tất cả vạn hữuvà vũ trụ. Cái này có vì cáikia có. Cho nên chúng tavượt khỏi tướng, thấy đượckhông sự vật nào hiện hữuriêng biệt, gọi là Vô sở hữu.Định này có công nănghiển lộ sự hiểu biết đó.

Định thứ tám là phitưởng phi phi tưởng. Tưởngđây là tri giác. Mọi hiệntượng phát hiện ra quatưởng, qua tri giác củachúng ta. Nhưng ta biết trigiác không phản chiếu sựthật. Muốn vượt thoát vọngtưởng, để có thể tiếp xúcvới thực tại, ta không thểnương vào tưởng nữa.Nhưng nếu bỏ tưởng đi thìta thành vô tri vô giác, như

gỗ đá, ở trạng thái phitưởng. Cho nên không dựavào tưởng mà cũng khôngở trong phi tưởng, gọi làphi tưởng phi phi tưởng.Trong Trung A Hàm vàTrung Bộ, có nhiều kinhtrong đó Bụt nói với thầy ANan và thầy Xá Lợi Phất vềtưởng. Một lần thầy A Nanhỏi:” Bạch đức Thế Tôn, khichúng ta quán chiếu vềđất, quán chiếu một cách

sâu sắc thì chúng ta có thểthấy rằng đất không phải làđất nữa, có đúng không?”Bụt nói:” Đúng như vậy.Khi quý vị quán chiếu vềkhông, về thức, về địa,thuỷ, về hỏa, về phongcũng như vậy. Nếu quánchiếu cho thật sâu sắc thìđất không còn là đất nữa.Đất cũng là hỏa, là thuỷ, làphong, là không, là thức.Đất không phải là một thực

thể độc lập đối với nhữngcái khác. » « Bạch đức ThếTôn, khi chúng ta quánchiếu về đất, chúng ta cóthể nhận thấy là không cóđất nữa chăng ? » Bụt nói:« Có thể được. » Thầy ANan hỏi tiếp: « Nhưng màvẫn có tưởng ? » Bụt nói: «Vẫn có tưởng. » Vì tưởngtức là cái tâm của ta trongđó có tướng, ở đây tướnglà đất. Cái tướng đất biến

mất, tuy nhiên, vẫn cótưởng, nghĩa là nhận thứcvẫn còn. Trước đó tưởng làmột vọng tưởng, nhưngsau đó trở thành một thứtưởng khác, tạm gọi làchân tưởng (corectperception), và có thể gọilà trí (prajna). Cho nên ởmức thiền thứ tám nàyngười ta gạt bỏ tất cảnhững tri giác có tác dụngchia cắt thực tại ra từng

phần nhỏ. Nhờ thế takhông còn bị lừa gạt bởitướng sanh, tướng diệt,tướng nhiều, tướng ít,tướng có, tướngkhông,v.v.. và thoát ly khỏitưởng, gọi là phi tưởng(non – perception). Nhưngta biết rằng đó cũng khôngphải là trạng thái vô tri vôgiác, cho nên tuy ta gọi nólà phi tưởng mà cũng gọinó là phi phi tưởng – không

phải tưởng, cũng khôngphải phi tưởng.

Cuối cùng người tu họcđạt tới một trạng thái gọi làdiệt tận định, có khi gọi làdiệt thọ tưởng định. Chúngta cần phân biệt thật rõdiệt tận định với vô tưởngđịnh. Cả hai đều gọi là vôtâm định.

Vô tưởng định là địnhcủa thế gian, nhằm mụcđích thoát khổ bằng cách

triệt tiêu tri giác, tức làtưởng, để không còn khổđau nữa, nhưng chưa phảilà giải thoát. Vô tưởngthiên là cõi trong đó có sựsống nhưng không có trigiác. Cõi trời đó ở ngayxung quanh chúng ta, cóhình thái của sự sống màkhông có tri giác. Đi từ sựsống phức tạp của các loàithú vật, đến sự sống củanhững sinh vật đơn bào

(chỉ có một tế bào) nhưcon amíp, thì chúng ta thấyrằng tưởng cũng thay đổitừ tình trạng rất phức tạptới vô cùng đơn sơ. Tớiranh giới giữa động vật vàthực vật, có những loài cóthể gọi là thực vật mà cũngcó thể xếp vào loại độngvật. Những loài này cótưởng hay không có tưởng.Vậy sự sống của cõi vôtưởng ở ngay trong cơ thể

chúng ta, ở cả xung quanhchúng ta. Trong cõi vôtuởng có chắc là không cònkhổ não chăng?

Tưởng, hay tri giác, làmột trong những gốc rễcủa đau khổ. Cụ NguyễnDu nói trong cõi người tanhiều khổ đau quá, chỉ cầnmở mắt ra đã thấy khổ rồi.Mở mắt tức là có tri giác, cótưởng:

Những điều trông thấy

mà đau đớn lòng. Cho nên thà rằng không

thấy, không nghe, khôngcó tri giác, cuộc sống chắckhỏe khoắn hơn, nhưNguyễn Công Trứ ước ao:

Kiếp sau xin chớ làmngười

Làm cây thông đứnggiữa trời mà reo

Đây là một khuynhhướng tự nhiên, người ta đitìm một cõi trong đó mình

không cần tri giác, đi tìmsự sống vô tưởng. Mộttrong những cách đi vào cõivô tưởng là phương phápthiền định gọi là vô tưởngđịnh. Không thấy, khôngnghe gì nữa, vì thấy vànghe chỉ thêm khổ thôi.

Trong sáu thức: nhãn,nhĩ, tỉ, thiệt, thân và ý,thức thứ sáu phối hợp vớinăm thức đầu có côngnăng làm phát khởi tưởng

(xúc, tác ý, thọ, tưởng, tư).Vào cõi trời vô tưởng, haytrong vô tưởng định, thứcthứ sáu ngưng hoạt động.Vì vậy, không còn tri giác,không còn tưởng. Nhưngtrong ánh sáng tâm lý họcPhật giáo, và qua kinhnghiệm tu tập, thì giai đoạnvô tưởng chỉ là một cuộchưu chiến với đau khổ màthôi. Khi chấm dứt trạngthái vô tưởng định, lại trở

về sự sống có tưởng, đaukhổ lại hiện hành.

---o0o---

DIỆT TẬN ĐỊNH

Để hiểu trạng thái diệttận định (còn gọi là diệt thọtưởng định), cần hiểu chữdiệt theo nội dung diệt đếcủa tứ diệu đế, như đã giảithích trong những bài đầu.Để thấy Diệt tận định khácVô tưởng định như thếnào, ta cần đi sâu hơn vềphía tàng thức, theo phântích của Duy Biểu học.

Trong Duy Biểu học,trước gọi là Duy Thức học,sau các thức Nhãn, Nhĩ, Tỷ,Thiệt, Thân, Ý, còn có thứcMạt Na (manas) thườngđược gọi là thức thứ bảy vàthức thứ tám, là Tàng thức(alaya). Khi một người đivào định vô tưởng tuy rằngthứ thứ sáu đã ngưng làmviệc, nhưng các thức thứbảy và thứ tám vẫn hoạtđộng. Những vô minh và

nội kết vẫn còn nguyêntrong tàng thức và biểuhiện trong Mạt na thứcbằng sự phân biệt mình vàngười. Thức Mạt Na là mộtnăng lượng phân biệt daidẳng và âm thầm: đây làta, đây không phải là ta.Vào định Vô tưởng hay vàocõi trời vô tưởng thì cũngchỉ hưu chiến được mộtthời gian thôi. Khi ra khỏivô tưởng định và vô tưởng

thiên thì tất cả nguồn gốccủa khổ đau. từ trong thứcthứ tám cũng sẽ hiện hànhtrở lại. Chỉ có các vị a lahán đã vượt ra khỏi địnhthứ tám và đi vào định thứchín mới chuyển hoá đượcmạt na thức và gột sạchđược những nội kết ở trongtàng thức.

Những nội kết trong tàngthức rất nhiều, nhưng nộikết lớn nhất là vô minh. Vô

minh tức là sự si mê,không biết được tự tánhchân thật của sự vật. Sựvật là vô thường mà nghĩ làthường, sự vật vô ngã mànghĩ là hữu ngã. Trên cáivô minh căn bản đó sinh ranhững nội kết tham, sân,si, mạn, nghi, kiến v.v..Người tu học phải tinhchuyên, quán chiếu đểchuyển hóa khối vô minh.Những hạt giống chấp ngã,

chấp pháp, những hạtgiống tham, giận và si mêphải được chuyển hóa. Saukhi chúng được chuyển hóarồi thì tàng thức được tựdo, những khối vô minh tanbiến. Lúc đó thức mạt nakhông còn tác dụng nữa,trở thành trí tuệ gọi là bìnhđẳng tánh trí. Bình đẳngtánh trí nghĩa là thấy đượctính cách tương tức tươngnhập của mọi sự vật, thấy

cái ta với cái không ta làmột. Khi đó tàng thức(alaya) trở thành đại viêncảnh trí, một tác dụng trítuệ chiếu rọi như một tấmgương tròn sáng lớn, phảnchiếu được sự thật. Thứcthứ sáu trở thành một tácdụng gọi là diệu quán sáttrí, tức là trí tuệ có thểquán sát được một cáchmầu nhiệm tất cả nhữnghiện tượng mà không còn

bị kẹt vào vô minh nữa.Năm thức đầu (mắt, tai,mũi, lưỡi và thân) trở nênthành sở tác trí. Có bốn loạitrí tuệ. Đại viên cảnh trílàm trí tuệ soi sáng. Bìnhđẳng tánh trí chiếu rọi tínhtương tức của các pháp.Diệu quán sát trí phân biệtvà quyết trạch các pháp màkhông bị kẹt vào kỳ thị vàcố chấp. Thành sở tác trívận dụng sắc, thanh,

hương, vị và xúc mà khôngbị nô lệ cho năm trần. Vọngtưởng và vọng thức nhờ tutập được chuyển hóa thànhtứ trí. Trong trạng thái diệttận định, tuy gọi là diệt thọtưởng nhưng với tứ trí làmcăn bản tất cả các thức vẫncòn, vẫn có tưởng, vẫn cóthọ, nhưng không là thọ vàtưởng do vô minh tácthành nữa. Diệt hiểu theonghĩa diệt của tứ diệu đế.

Thọ và tưởng vẫn cònnhưng hoàn toàn được soisáng trong tứ trí. Cảm thọvốn do sự tiếp xúc giữa sáucăn với sáu trần, thườngvẫn đưa tới ái, đưa tới thủ,là sự vướng mắc trôi nổitrong sinh tử. Nhưng trongánh sáng của tứ trí, thọbây giờ đưa tới từ và bi,không vướng mắc. Từ, bivà đại nguyện không đưatới thủ, mà đưa tới cứu độ.

Cho nên ta phải hiểu diệtthọ tưởng định không cónghĩa là không còn thọ vàtưởng. Phải hiểu là thọ vàtưởng không còn là vọngthọ và vọng tưởng nhưtrước, vì tất cả những khốivô minh trong tàng thức vàtrong mạt na thức đã bịquét sạch. Đó mới đíchthực là diệt tận định.

Có ba phép quán, batrạng thái định rất quan

trọng, gọi là tam tam muội(tam muội là samadhi).Tam tam muội có khi gọi làtam giải thoát môn, bacánh cửa vào giải thoát(the three gates ofliberation). Tam tam muộilà không tam muội, vôtướng tam muội và vô táctam muội. Chúng ta sẽ códịp học thêm khi trở lại nóivề chánh kiến.

Nói tóm lại, Định không

phải là chỉ có mặt trong khita ngồi thiền, định có thểđạt được trong mỗi giờphút của đời sống hàngngày. Cho nên phươngpháp thực tập của chúng talà khi đi, đứng, nằm, ngồi,nói, cười và làm việc ta đềuphải có định. Ta phải cómặt trong giây phút hiệntại, phải xử lý những gì xảyra trong giây phút hiện tạivới chánh niệm. Làm việc

có giỏi cách nào đi nữa mànếu trong đời sống hàngngày không có chánh niệmvà chánh định thì ta khôngphải là một thành phần tốtcủa tăng thân. Đóng gópcho tăng thân bằng cáchngồi cho ra ngồi, đi cho rađi, giặt áo cho ra giặt áo,ăn cơm cho ra ăn cơm.Ngồi yên tiếng Hán Việt gọilà tĩnh tọa. Thân ngồi yênổn và vững chãi được thì

tâm sẽ yên vững được. Nếuthân không yên thì làm saotâm yên ? Không cần phảicó thiên nhãn, chỉ cần nhìnmột người đi, đứng, nói,cười là ta biết người đó cóan trú trong niệm và địnhkhông. Không có niệm vàđịnh là sống hời hợt, rấtuổng phí sự sống.

Không có niệm và định,tâm ta vẫn còn nguyênnhững khối giận hờn, buồn

bực và ganh tức. Ta sẽkhông thực hiện được hoàibão chuyển hóa thân tâm,đem lại hạnh phúc chochính mình và cho nhữngngười mình thương yêu.Khi ta sống có chánh niệmvà chánh định, tự nhiên trítuệ phát sinh, và ta thấyđược chân tướng của cácpháp là vô thường, vô ngãvà niết bàn. Thấy được tínhduyên sinh của sự vật, tự

nhiên trí hiểu biết, lòngkhoan thứ và tình thươngyêu sẽ tới. Năng lượng củaniệm và của định đưa tớichánh kiến, tức là cái thấyvô thường, vô ngã và niếtbàn. Cho nên trong đờisống hàng ngày nếu tasống trong chánh niệm, vàchánh định thì ba tự tánhgọi là tam pháp ấn sẽ hiệnrõ. Kỳ sau chúng ta sẽ trởlại bàn về chánh kiến, và

chúng ta sẽ hiểu rằng vôthường, vô ngã và niết bànlà những giáo lý Bụt đưa rađể hướng dẫn chúng tathiền quán, tiếp xúc, quánchiếu các sự vật ở xungquanh ta và trong chínhbản thân ta. Chúng ta sẽthấy rằng vô thường, vôngã và niết bàn là nhữngphương pháp quán chiếurất thực té, rất cụ thể,không phải là những ý

niệm và lý thuyết trừutượng

---o0o---

17 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười bảy

Hôm nay là ngày 20tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Thượngvà học tiếp về bát chánhđạo.

---o0o---

PHÁP ẤN

Trong bài trước chúng tađang học về chánh định vàdo đó đã bàn tới chánhkiến. Học về chánh định taphải nói tới tam tam muội,tức là ba cái định quantrọng, có khi được gọi làtam giải thoát môn. Nhưngmuốn hiểu về ba cánh cửagiải thoát, ta cũng cần họcvề tam pháp ấn. Tam pháp

ấn thuộc về lĩnh vực củachánh kiến.

Pháp ấn là khuôn dấucủa chánh pháp. Khuôndấu chứng thực tính cáchchính thống và đích thực.Giáo lý đích thực của Bụtthì phải mang ba dấuchứng nhận đó. Tiếng Anhcó thể dịch là the threedharma seals. Trong ĐạiTạng có Kinh Pháp Ấn. Bapháp ấn vô thường, vô ngã

và niết bàn liên hệ tớikhông, vô tướng và vô tác,tức là ba giải thoát môn. Vôthường (impermanence)tiếng Phạn là anitya. Vôngã (non-self) tiếng Phạnlà anatma. Niết bàn tiếngPhạn là nirvana. Giáo lýnào có ba khuôn dấu này làđích thực giáo pháp củaBụt, không thể nhầm lẫnvới giáo pháp ngoại đạo.

Danh từ Tam Pháp Ấn có

khi cũng dùng để nói tớitam giải thoát môn. Bacánh cửa giải thoát (thethree gates of liberation) làkhông, vô tướng và vô tác.Vô thường, vô ngã thuộcvề thế giới hiện tượng,nghĩa là về tướng(laksana), và niết bànthuộc về thế giới bản thể,về tánh (svabava). Tướnglà hữu vi (samskrita), tánhlà vô vi (asamskrita).

Đạo Bụt Nam truyềnkhông chú trọng nhiều đếntam pháp ấn, nhất là khôngnhấn đủ mạnh tới tam giảithoát môn, hay tam tammuội. Ba trạng thái định(samadhi) là không tammuội, vô tướng tam muộivà vô tác tam muội. ĐạoBụt Bắc truyền như ta đãbiết nhấn mạnh tới tampháp ấn và tam tam muội.

Trong đạo Bụt Nam

truyền, Tam pháp ấn đượctrình bày là vô thường, khổvà vô ngã. Theo tôi đây làdo tình trạng thất truyền.Sự thất truyền này là bắtđầu từ sự chắp nối nhầmlẫn trong một đoạn kinh,sau đó qua sự truyền thừa,tất cả những đoạn kinhkhác về cùng một đề tàiđều lập lại sai lầm đó.Đoạn kinh thuật lời Bụtnhư sau:

- Này các vị khất sĩ, sựvật là thường hay là vôthuờng?

- Bạch đức Thế Tôn, sựvật là vô thường.

- Này các vị khất sĩ, sựvật vô thường thì là khổhay là vui?

- Bạch đức Thế Tôn, sựvật vô thường cho nên làkhổ.

- Này các vị khất sĩ, nếusự vật là khổ thì có nên nói

cái này là ta, cái này là củata hay không?

- Bạch đức Thế Tôn, vìsự vật là khổ cho nên takhông thể nói được cái nàylà ta hay là của ta.

Đoạn kinh đó được nhắclại hàng trăm, hàng ngànlần trong kinh điển. Chỗnào có nói tới vô thường vàvô ngã là có nói đến khổ,và về sau cứ tiếp tục nhưvậy. Cho nên khi nói với

các vị Phật tử Nam tôngrằng tam pháp ấn là vôthường, vô ngã và niết bànthì họ không chấp nhận.Họ bảo trong Kinh nói rằngtam pháp ấn là vô thường,khổ và vô ngã chứ khôngphải vô thường, vô ngã vàniết bàn.

Điều này không có nghĩalà Kinh điển Bắc trong khinói về vô thường, vô ngãkhông nói tới khổ. Các

đoạn đối thoại giữa Bụt vàcác thầy khất sĩ cũng giốnghệt như trong kinh ở Namtông:

- Này các vị khất sĩ, sựvật thường hay là vôthường?

- Bạch đức Thế tôn, sựvật vô thường.

- Này các vị khất sĩ, nếusự vật vô thường thì là khổhay là vui?

- Bạch đức Thế tôn, khổ.

- Này các vị khất sĩ, nếusự vật là khổ thì ta có nênnói nó là ta hay là của takhông?

- Bạch đức Thế tôn,không.

Tuy nhiên, chúng ta cóthể chứng minh giáo lý tampháp ấn chắc chắn là vôthường, vô ngã và niếtbàn. Trong kinh tạng Bắctông, còn Kinh Tạp A Hàm,Kinh số 262, quyển thứ

mười lập đi lập lại năm sáulần công thức vô thường,vô ngã và niết bàn.

Nhất thiết hạnh vôthường

Nhất thiết pháp vô ngãNiết bàn tịch diệt. Ba câu đò nghĩa là đứng

về phương diện thế giớihiện tượng thì ta thấy cókhổ đau vì vô thường và vôngã, nhưng đứng vềphương diện bản tánh thì

vẫn có vắng lặng, vẫn cóbình yên. Mặt khác, tácphẩm Đại Trí Độ Luận(Mahaprajnaparamita) củathầy Long Thọ sáng tác vàokhoảng thế kỷ thứ hai, sauThiên Chúa giáng sinh,cũng nói rất rõ rằng tampháp ấn là vô thường, vôngã và niết bàn.

Thật ra lý luận vì vôthường cho nên khổ, vì khổcho nên vô ngã không đủ

vững chắc, và có thể gâyhiểu lầm về vô thường vàvô ngã. Vô thường và vôngã nằm ở bình diện khácvới khổ. Ví dụ như cái bànnày. Cái bàn này là thựctại. Cái bàn này là vôthường, nói vậy chúng tahiểu được. Cái bàn này làvô ngã, đúng. Nhưng cáibàn này là khổ thì ta khóquan niệm được. Nói rằngvì vô thường cho nên khổ,

vì khổ cho nên vô ngã, lýluận đó nghe không thuận.Có thể nói rằng vì sự vật vôthường và vô ngã màchúng ta không biết, cứcho là thường, là có ngãnên ta khổ, nói như vậyxuôi hơn.

Khi nghiên cứu kinhđiển, ta phải dùng trí phánđoán suy xét để có thể loạibỏ những sai lầm lưu cữutrong lịch sử. Ban đầu

chúng ta có đạo BụtNguyên Thỉ (OriginalBuddhism), sau thời gianmột trăm năm thì đạo Bụtấy biến thành đạo Bụt BộPhái (Multiple Schools’Buddhism). Hai trăm nămsau khi Bụt nhập diệt, giáođoàn phân liệt ra, tối thiểulà mười tám bộ phái, nêngọi là đạo Bụt Bộ Phái. Haitruyền thống trong số cácbộ phái đó để lại rất nhiều

kinh điển mà chúng ta cóthể so sánh, đó là truyềnthống Hữu Bộ(Sarvastivada) và truyềnthống Đồng Diệp Bộ(Tamrasatiya). Sau này,Đạo Bụt Đại Thừa, phátsinh vào khoảng thế kỷ thứnhất trước công nguyên,gọi các Bộ phái là Tiểuthừa, và tự gọi mình là ĐạiThừa. Những trường pháiphân liệt ra vào khoảng từ

một trăm tới ba trăm nămsau khi Bụt nhập diệt đềugọi là Đạo Bụt Bộ Phái cả.Và Đạo Bụt Bộ Phái khôngphải là chỉ có trong đạo BụtNam Truyền. Đạo Bụt Bắctruyền cũng có Bộ Phái,phân hệ từ thời đại vuaAsoka (A Dục). Trong haihệ phái, Hữu Bộ và PhânBiệt Thuyết Bộ, Hữu Bộ(Savastivada) truyền lênmiền Bắc, vùng Kashmir,

phát triển tại đó một ngànnăm. Văn tự sử dụng trongHữu Bộ là chữ Sanskrit.Trong khi đó, Phân BiệtThuyết Bộ được chính thứcủng hộ, phát triển tại nơigốc, và một phần đượctruyền qua Tích Lan. ĐạoBụt truyền qua Tích Lanthuộc về Đồng Diệp Bộ, bộphái các thầy mặc áo vàngmàu đồng đỏ, gọi là XíchĐồng Diệp Bộ. Sau họ bỏ

tên đó, dùng tênTheravada, nghĩa làThượng Tọa Bộ, cho có tínhcách chính thống hơn.

Xích Đồng Diệp Bộ thừahưởng văn hệ Abhidharma,tức là Luận Bộ (A Tỳ Đàm)của Phân Biệt Thuyết Bộ.Trong khi đó Hữu Bộ ởmiền Bắc cũng rất hưngthịnh, trước tác nhiều bộluận. Những bộ luận lớn làTỳ Bà Sa Luận, đã được

phiên dịch ra chữ Hán, tồntại cho tới hôm nay.

Đạo Bụt Bộ Phái khôngphải chỉ có mặt trong đạoBụt nam Truyền Tích Lan,mà ở phương Bắc cũng có.Việt Nam, Trung Hoa, NhậtBản cũng được thừa tiếpđạo Bụt Bộ Phái. Giới luậtcủa các khất sĩ, nữ khất sĩcũng đều là giới luật đượctrao truyền từ Đạo Bụt BộPhái. Từ Kashmir (chữ Hán

là Ca Thấp Di La), Hữu Bộđã đưa đạo Bụt với nhữngKinh A Hàm vào Trung Hoavà các xứ Á Đông. Tại ViệtNam chúng ta có thể đọcKinh Nikaya từ chữ Pali doXích Đồng Diệp Bộ truyềnlại, và chúng ta có thể sosánh với các Kinh A Hàmbằng chữ Hán.

Khi so sánh về sự hànhtrì cũng như về kinh điển,chúng ta mới thấy Đạo Bụt

Bắc Truyền, dầu là gốc ĐạoBụt Bộ Phái, cũng còn giữđược giáo lý chân truyền vềtam pháp ấn: vô thường,vô ngã và niết bàn. Chứngcớ thứ nhất đã nêu ra làtrong Tạp A Hàm, Kinh 262,vô thường, vô ngã và niếtbàn là ba pháp ấn. Chứngcớ thứ hai là thầy LongThọ, vào thế kỷ thứ hai, đãnói rõ ràng tam pháp ấn làvô thường, vô ngã và niết

bàn. Vậy nghiên cứu ĐạoBụt Bộ Phái và Đạo Bút ĐạiThừa chúng ta có thể tìmlại được Đạo Bụt NguyênThỉ. Đó là công việc chúngta đang làm và phải làm.

Vậy pháp ấn đầu tiên,con dấu đầu tiên, là nhấtthiết hạnh vô thường, tấtcả mọi hiện tượng được tậphợp nên đều vô thường.Tất cả các pháp hữu vi đềuvô thường. Hữu vi là những

pháp thuộc thế giới hiệntượng. Nếu một giáo lý,một học thuyết nào khôngmang dấu ấn này thì khôngphải là Phật pháp.

Nhưng giáo lý vô thường(impermanence) có khácvới ý niệm về vô thườngvẫn có ở ngoài đời. Theonguyên tắc tương tức vàtương nhập, giáo lý vôthuờng phải phản ảnhnhững giáo lý khác của đạo

Bụt, nó không được đingược với những giáo lýkhác trong đạo Bụt. Trênthế giới có rất nhiều nguồntư tưởng nói đến tính vôthường. Ví dụ khi đứcKhổng Tử đứng trên bờsông và nhìn xuống nước,ngài cũng thấy dòng sônglà vô thường. “Thệ giả nhưtư phù, bất xả trú dạ?”nghĩa là “trôi chảy hoài,ngày đêm không thôi, như

thế này ư?” Như vậy đạoKhổng cũng dạy về vôthường. Triết học Tâyphương cũng có cái thấy vềvô thường. Heraclite nói:”Không ai có thể tắm hai lầntrong một dòng sông”.Chúng ta xuống sông bơimột lần rồi đi lên, khixuống lại lần thứ hai thìdòng sông đã khác rồi. Tómlại, các bậc hiền giả nhiềuđời đã nhìn thấy thế giới

hiện tuợng là vô thường.Nhưng vô thường không

tất yếu đưa tới khổ, như lýluận cho rằng hễ vô thườnglà khổ. Nếu xét kỹ thì vôthường có thể đem lại niềmvui. Vô thường nghĩa là sựvật không duy trì được tínhchất đồng nhất bất biến,chúng luôn luôn thay đổi.Như vậy vô thường là đặctính đích thực của sự sống.Nếu không có vô thường

thì không có sự sống. Ví dụnhư một hạt ngô. Nếu hạtngô thường thì nó khôngbao giờ có thể trở thànhcây ngô được cả. Nếu sựvật thường tồn thì khôngcó sự sống. Một Phật tửngười Anh học Phật vàthực tập Phật pháp, về nhànói chuyện giáo lý cho giađình nghe. Anh đã nói theolý luận rằng vì sự vật vôthường (impermanent) cho

nên mình khổ. Đứa con gáihỏi:” Ba nói cái gì lạ vậy?Nếu mà mọi sự vật cứ mãimãi không thay đổi, conlàm sao lớn lên thành thiếunữ được?”.

Sự thật đơn giản nhưvậy. Nếu sự vật không vôthuờng thì em bé khôngbao giờ trở thành cô thiếunữ. Cô bé tuy không họckinh sách nhưng cô hiểuBụt nhiều hơn là ông bố.

Người cha thấy trong vôthường mùi vị của bi quan,nhưng chính cô bé thấyđược rằng nhờ sự vật vôthuờng cho nên có sựsống. Nếu sự vật không vôthường thì chúng ta làm gìcó hy vọng một ngày maibệnh ta sẽ lành hoặc ta cóthể thay đổi một chế độđộc tài? Cho nên vô thườngđem lại niềm tin rằng ta cóthể chuyển đổi được tình

trạng, rằng ngày mai trờilại sáng. Do đó vô thườngkhông nhất thiết phải lànguyên nhân của khổ.

Nguyên nhân của khổ làsự vật vô thường mà chúngta tưởng là thường. TrongKinh Bảo Tích có câuchuyện con chó bị ném cụcđá, nó chạy theo cục đámà sủa, vì tưởng cục đá lànguyên do làm nó đau.Cũng vậy, vô thường không

gây ra khổ, mà chính vìnhận thức sai lạc chonhững gì vô thường làthường tại cho nên ta khổ.Khi có sức khoẻ mà khôngý thức được tính cách vôthường của thân thể thì tacó thể đánh mất sức khỏe.Ý thức về vô thường giúpta bảo vệ sức khỏe, biếtăn, uống, làm việc mộtcách điều độ và giữ gìnthân thể của mình. Vậy ý

thức về vô thuờng có thểđưa tới hạnh phúc. Nhiềungười đã sống qua tuổi trẻnhưng chưa bao giờ cảmthấy hạnh phúc trong tuổitrẻ của mình, vì họ khôngcó ý thức về vô thường.Mình tưởng như mình sẽtrẻ hoài, ai ngờ ngoảnh quangoảnh lại vài cái, tuổi trẻđã đi đâu mất.

Cho nên thực tập vôthường quán giúp cho ta

biết quý trọng từng giờphút của sự sống. Và khi tađã biết quý trọng từng giờphút của sự sống, thì tacũng biết chăm sóc và vuntưới, để nuôi dưỡng nhữnggì hiện ta đang là và đangcó. Tuổi trẻ như thế màngười thương cũng thế. Ýthức được rằng mình cómột người thương haymình đang thương mộtngười. ta đang có hạnh

phúc. Nhưng ta phải biếtrằng tình thương đó cũngvô thường. Nếu người đangthương yêu không nuôidưỡng hiểu biết và tìnhthương của chính mình thìtình thuơng cũng mòn mỏirồi tiêu diệt. Nếu ngườiđược thương yêu khôngbiết bảo trì tính dễ thươngvà tươi tắn của mình thìcũng sẽ đánh mất lòngthương yêu.

Cho nên có ý thức vềtính vô thường ta biết sốngtừng giờ, từng phút trongchánh niệm, biết duy trìlòng thương của ta. và tínhchất đáng yêu của ta. Khihai người kết hôn và về ởvới nhau, họ có thể có tìnhthương nồng nhiệt trongnhững năm đầu. Nhưngnếu họ không sống trong ýthức vô thường, cứ nghĩrằng mình luôn luôn là

mình, người kia luôn luônlà người kia, thì hạnh phúcsẽ không bền vững được.Sống không có ý thức về vôthường, sống không chánhniệm, không biết bồi đắptình thương, thì có thể mộtngày kia, người ta sẽ “anhđi đường anh, tôi đườngtôi, tình nghĩa đôi ta có thếthôi.”

Thành ra vô thườngquán rất quan trọng. Thứ

nhất, nó cho ta biết cái gìđang có trong giây phúthiện tại là quý giá và đẹpđẽ, ta phải trân trọng, bảotồn cho ta và cho nhữngngười xung quanh ta. Thứhai, khi thấy tình trạnghiện tại không được như ýthì ta cũng không chánnản. Sự vật vô thường, nếuta biết cách chuyển hóa thìngày mai tình trạng sẽ thayđổi. Trước ngày bức tường

Bá Linh đổ, rất nhiều ngườicứ nghĩ rằng bức tường BáLinh sẽ ở đó cả ngàn năm.Đến khi bức tường Bá Linhđổ họ mới thấy rằng bứctường Bá Linh cũng vôthường. Và sau bức tườngBá Linh còn nhiều thứ cũngđổ theo, vì niềm tin vàomột chủ thuyết cũng đãsụp đổ. Trong đời sống củamỗi người tình trạng cũngvậy. Ta có niềm tin vào

một người, hay ta đượcmột người tin, nhưng nếuta không thực tập quánchiếu vô thường, khôngthực tập sống chánh niệm,thì niềm tin đó có thể tanrã. Phải nhìn vào sự sốngtrong từng giây phút vàdùng ánh sáng chánh niệmchiếu rọi để thấy được tínhvô thường, để thấy mìnhđang tiến hay lùi trong sựxây dựng hạnh phúc và an

lạc. Nếu vững chãi và anlạc đang giảm sút thì taphải tìm biết những nguyêndo để kịp thời cứu chữa vàthay đổi.

---o0o---

VÔ THƯỜNG LÀ VÔ NGÃ

Hiểu vô thường trongtinh thần tương tức vàtương nhập thì ta mới hiểuđúng giáo lý đạo Bụt. Vôthường cũng chỉ là vô ngãđứng về phương diện thờigian mà nói, nhưng hai tínhđó đích thực là một. Ngãtức là tính đồng nhất. Vôthường là tính thay đổi. Khimột cái gì thay đổi, nó

không còn tính cách đồngnhất của nó, do đó nó vôngã. Phải hiểu vô thường làvô ngã thì ta mới thực sựhiểu vô thường được. Nếunói vô thường là bước thứnhất, sau khi học bước đórồi thì mới đi bước thứ hai,mới hiểu vô ngã, nói vậy làchưa hiểu đạo Bụt. Theođạo Bụt, một giáo pháptrùm chứa tất cả các giáopháp khác. Nhất pháp nhập

nhất thiết pháp, nhất thiếtpháp nhập nhất pháp, onedharma enters all dharmas,all dharmas enter onedharma, đó là lời Kinh HoaNghiêm. Nhiều giòng tưtưởng khác cũng nói tới vôthường. Nhưng giáo lý vôthường trong đạo Bụt thậtđặc biệt vì ở các truyềnthống khác ít ai nói tới tínhvô ngã.

Vô thường là một chiếc

chìa khoá Bụt trao chochúng ta để mở cửa thựctại. Bụt dạy chúng ta phảisử dụng cái chìa khóa đóđể đi vào thực tại. Nếu chỉđàm luận, khảo cứu về vôthường mà không thực tậpvô thường quán trong đờisống hàng ngày thì chúngta không sử dụng chiếcchìa khoá như Bụt ướcmuốn. Thay vì dùng chiếcchìa khóa để mở cửa thực

tại thì chúng ta đem cáichìa khóa đó đặt trên bànthờ và sì sụp lạy. Dù ta cólạy mỗi ngày một trăm lẻtám lạy, thì cái chìa khóađó cũng không có ích lợi gìcả. Cho nên vô thường ởđây không phải là một lýthuyết, một triết học mà làmột phép sống, gọi là vôthường quán(contemplation onimpermanence). Mà quán

vô thường thì quán vàonhững lúc nào? Chúng taquán trong khi ăn cơm,trong khi rửa chén, trongkhi giặt áo, trong khi tiếpxử với bạn bè với anh chịem, với bản thân và vạnvật quanh ta.

Bàn tay cầm chiếc chìakhóa vô thường là chánhniệm. Dùng hơi thở chánhniệm ta tiếp xúc với mọi sựvật, quán chiếu và thấy

được tính vô thường củamọi sự vật. Quán chiếunhư vậy không phải là đểthan thở rằng vạn vật là vôthường, không có gì đánglưu tâm, thôi đừng làm gìnữa cho khỏe. Đó là mộtthái độ sai lầm rât lớn vềvô thường. Vô thường làmột cơ hội cho sự sống vàcho sự chuyển hóa. Nhờ vôthường mà ta có thể thựchiện được mọi tự do.

Chúng ta có thể làm chokhổ trở thành vui, chúng tacó thể thay đổi tình trạngxã hội. Đạo đế được thiếtlập trên căn bản vôthường. Đạo đế là đểchuyển hoá sự vật, nếu sựvật không vô thường thìđạo đế dùng để làm gì?Cho nên vô thuờng khôngphải là những nốt nhạc sầuthảm, tiêu cực. Nếu anh,nếu chị nghĩ tới vô thường

như những điệu nhạc sầuthảm thì anh và chị hoàntoàn không hiểu giáo lý vôthường. Rất ít người họcPhật chịu thấy điều đó.Trong khi ấy giáo lý rấtminh bạch. Chúng ta mớihọc quán chiếu mà đã thấyđược rằng vô thường đíchlà vô ngã. Không vật gì cótính đồng nhất: cái này liênhệ tới cái kia. Từ lúc tabước vào thiền đường này

gần một tiếng đồng hồ đãđi qua, và ta đã thay đổi!Đứng về phương diện cơthể và phương diện tâmthức, ta đã thay đổi. Khôngkhí và máu huyết trong ta,các tế bào trong ta đã thayđổi. Ta không giữ được tínhđồng nhất trong ta đượchai mươi phút liên tiếp.Cho nên ta vô ngã, và tabiết rằng ta được tạo thànhbằng những yếu tố không

phải là ta. Hãy nhìn cây ti-dơn ngoài kia, ta cũngđược cấu tạo thành bằngchất liệu của cây đó. Nếukhông có cây ti – dơn ở đóthì ta đã khác. Cây ấy đãtặng cho ta rất nhiều niềmvui. Cây đó đã nuôi dưỡngta trong mười mấy nămnay. Nếu không có sư anh,sư chị, sư cô, sư chú thì tasẽ khác, và như vậy sưanh, sư chị, các sư cô và

sư chú đã nuôi dưỡng ta,đã làm cho ta khác. Vì vậyta biết ta được làm bằngbao nhiêu yếu tố khôngphải là ta (the self is madeof non-self elements). Đó làvô ngã. Và ta phải thấy vàbiết rằng hạnh phúc, an lạccủa ta tùy thuộc nơi nhữngyếu tố không phải là ta. Sưem hạnh phúc được là nhờsư chị. Sư chị hạnh phúcđược là nhờ sư em. Nếu

một trong hai người khôngcó hạnh phúc thì người kiacũng khó có hạnh phúc. Vìvậy hạnh phúc không phảilà vấn đề của mỗi cá nhân.Điều này là tuệ giác xuấtphát từ vô thường quánhay vô ngã quán. Cho nênta phải tu tập như thế nàođể cho cha mình, mẹ mìnhvà những người quanhmình đừng đau khổ, thì lúcđó ta mới có hạnh phúc.

Đi tìm hạnh phúc riêngtư là điều sai lầm phảitránh. “Tôi phải bỏ nhà đi,tôi phải bỏ cha, bỏ mẹ, đểđi tìm tự do, để đi tìm bảnngã và hạnh phúc cá nhâncủa tôi, tôi chỉ còn cáchđó”. Nói vậy là không đúng.Vì muốn bỏ đi nhưng khôngai thật sự ra đi được mộtmình! Trong tâm tư ta sẽmang theo hết các thứ đitheo mà ta không biết. Dầu

có trốn đi biệt tích thì tất cảvẫn đeo theo bên ta. Tàngthức của ta chuyên chởtheo tất cả, không bỏ sótlại một cái gì. Cho nên vôthường quán hay vô ngãquán giúp ta thấy đượccách ta sống, cách ta hànhxử như thế nào trong đờisống hàng ngày, để ta cóthể thực sự xây dựng anlạc và hạnh phúc.

Vô thường và vô ngã là

một. Thực tập quán vôthường thâm sâu thì tựnhiên ta thấy được lẽ vôthường, Đó là tính cáchmầu nhiệm của nguyên lýtương tức tương nhậptrong đạo Bụt. Giáo lýDuyên sinh(interdependence, co-production) trong đạo Bụtgiải bày sự hình thành củacác hiện tượng nương vàonhau mà có mặt. Cái này

có thì cái kia có, cái nàykhông thì cái kia không. Cáinày sinh thì cái kia sinh, cáinày diệt thì cái kia diệt. Cáinày như thế này vì cái kianhư thế kia. Duyên sinhcũng là vô ngã và vôthường, nhìn từ một góccạnh khác. Hiểu vô thườnglà duyên sinh thì mới làhiểu vô thường đúng mức.

Quán sát một hiện tượngnào đó trong thời gian và

không gian, chúng ta cóthể tưởng rằng nó bắt đầuở đây và chấm dứt ở kia.Nghĩ như vậy là sai. Vì mỗihiện tượng trong khônggian và thời gian luôn luôntiếp xúc và trao đổi với bênngoài, với môi trườngquanh nó. Hiện tượng traođổi này xảy ra trong từnggiây từng phút. Đó làduyên sinh. Vì vậy vôthường cũng chỉ là duyên

sinh mà thôi. Tu học, mỗingày mở tấm lòng ta ra chonhững điều kiện tốt đi vàonuôi dưỡng và chuyển hóacho ta thành ra tốt đẹphơn, đó là thuận theo tínhduyên sinh. Còn nếu takhép cái vỏ sò của mình lạikín bưng, tức là ta đãkhông thấy tính duyên sinhcủa chính mình.

Thay vì nói vô thường,vô ngã, duyên sinh người

ta có thể nói đến Không.Không trước hết là khôngcó đồng nhất tính, nghĩa làvô ngã. Nếu Không cónghĩa là vô ngã, thì Khôngcũng có nghĩa là duyênsinh.

---o0o---

KHÔNG, GIẢ VÀ TRUNG

Trong Đại Trí Độ Luận cómột bài kệ rất hay mà thầyTrí Giả thuộc phái ThiênThai đã sử dụng để lập nênpháp môn tam quán làKhông, Giả và Trung. Bài kệnhư sau:

Nhân duyên sở sinhpháp

Ngã thuyết tức thị khôngDiệc danh vi giả danh

Diệc danh trung đạonghĩa.

Dịch: Các pháp do duyên sinhTôi gọi chúng là khôngCũng gọi là giả danhCũng gọi là trung đạo. Chúng ta hãy tìm hiểu

từng câu. Nhân duyên sởsinh pháp tức là nhữnghiện tượng, do nhân vàduyên sinh ra (all

phenomena that areproduced by conditions).Ngã thuyết tức thị khôngnghĩa là tôi tuyên bố rằngchúng đều là không. Duyênsinh nghĩa là không, đó làlời thầy Long Thọ. Nhưngcái không này không phảilà ngược lại với cái có. Chữkhông này chỉ có nghĩa làduyên sinh, vô ngã và vôthường. Câu thứ ba: Diệcdanh vi giả danh. Giả danh

là có một cái tên, nhưngchỉ là cái tên giả. Một cáidanh để gọi một sự vật màta tưởng là không thay đổilà thường là ngã. Trong khiđó sự thực thay đổi từnggiờ, từng phút. Cho nên tanói cái tên ấy là giả danh,vì cái danh bất biến khônggọi đúng được cái thực tạiluôn thay đổi. Hơn nữa gọitên một sự vật là giới hạnsự vật đó trong thời gian và

không gian, cắt nó ra khỏingoại cảnh, che lấp mấtnhững liên hệ giữa nó vớinhững hiện tượng kháctrong vũ tru.

Khi chúng ta gọi tên mộtđóa hoa, tên gọi đó phâncách rõ ràng bông hoa vàtất cả các thứ không phảilà bông hoa. Bông hoakhông thể nào là gốc câyđược. Bông hoa không thểnào là cơn gió hay là đám

mây được. Nhưng sự thậtthì đóa hoa cũng đồng thờilà gốc cây, là đám mây, làmặt trời, là trái đất. Vì đoáhoa là vô ngã, vì đoá hoa làvô thường, vì nó là duyênsinh vì hoa là không, chonên khi ta dùng danh từhoa để gọi nó là ta đã bắtđầu sự sai lầm. Vì vậy mỗitên gọi là một giả danh.Mọi sự vật là một giả danh.

Những điều trên có thể

được diễn tả bằng ý niệmtrung đạo. Trung đạo tức làkhông phải có mà cũngkhông phải không. Ý niệmvề không cốt để giúp tathoát khỏi vọng tưởng là cónhững thực thể riêng biệt,nhưng chúng ta cũng dễ bịvướng ngay vào ý niệmkhông này. Đưa ra ý niệmvề trung đạo là để cho tathoát ra khỏi cả ý niệm vềkhông lẫn về có. Trung đạo

nghĩa là không có cũngkhông không. Ở một thiềnviện kia có treo bốn chữhữu vô nhị vong, tức là cảhữu cả vô đều biến mất.Siêu việt có và không thìmới đạt tới trung đạo.

Đạo Bụt có khi nói thếgiới hiện tượng là vôthường, có khi nói là vôngã, có khi gọi là duyênsinh, có khi gọi là không.Và trung đạo xét cho cùng

cũng chỉ là không, là duyênsinh, là vô ngã, là vôthường. Hiểu vô thường làtrung đạo tức là hiểu vôthường khá sâu sắc. Vàchúng ta lại còn nhận thứcvề tương tức. Tương tứcnghĩa là cái này và cái kialà một. Bông hoa là mặttrời, bông hoa hiện hữucùng với mặt trời. Tươngtức như vậy cũng chỉ làduyên sinh thôi. Vậy tương

tức cũng là trung đạo, là vôngã, là không và là vôthường.

Vô thường, hay vô ngã,hay duyên sinh, hay làkhông, hay là tương tức,tất cả đều là những chìakhóa để mở cửa thực tại.Mở cửa thực tại trong mỗigiây mỗi phút bằng sựquán chiếu. Nếu không cóniệm và không có định thìcả chùm chìa khóa sẽ cũng

không được sử dụng. Trongvô minh, trong ảo tưởngthường và ngã, chúng takhổ đau. Bụt đưa chìa khóavô thường và vô ngã chochúng ta quán chiếu đểchúng ta phá tan địa ngụcđau khổ.

---o0o---

NIẾT BÀN VÀ VÔ TÁC

Khi dùng chìa khóa vôthường và vô ngã để mởcửa thực tại thì chúng ta cócơ hội tiếp xúc được vớibản thân thực tại, gọi làniết bàn. Niết bàn có mặtngay bây giờ mà khôngphải là một đối tượng cóthể tìm kiếm ở tương lai.Cây đèn này, chiếc bìnhnày, hay bông hoa này đều

có tính niết bàn. Nó có tínhvô thường, tính vô ngã vàtính niết bàn cùng một lúc.Giống như là một đợt sóngtrên đại dương. Đợt sóngtrên đại dương thuộc vềthế giới hiện tượng. Trongthế giới của sóng có cao, cóthấp, có lên, có xuống, cóbắt đầu, có chung cuộc, cóđợt sóng này và đợt sóngkia, có ngã và phi ngã.Nhưng nhìn vào nước ta có

thể nhận ra được một tínhkhác của sóng: nước vốnkhông cao, không thấp,không sinh, không diệt,không có đợt này đợt kia.Mà sóng không cần biến đirồi mới thành nước. Sóng lànước ngay tự bây giờ và ởđây. Vì vậy chúng ta thấyniết bàn ở ngay trong hiệntại. Chúng ta đang an trútrong niết bàn. Kinh PhápHoa nói: các pháp từ xưa

nay vẫn an trú trong niếtbàn (chư pháp tùng bản lai,thường tự tịch diệt tướng).

Bụt đã giao cho chúng tachiếc chìa khoá quán chiếuvô thường và vô ngã. Càngtiếp xúc với thực tại vôthường và vô ngã thì tacàng tiếp xúc sâu sắc vớiniết bàn, đạt tới niềm anlạc không sợ hãi, gọi là vôuý. Nếu chúng ta đang losợ về cái chết, đó là vì ta

đang còn vọng tưởng dựatrên ý niệm về thường vàngã. Chúng ta khổ vì vôminh, nghĩ thực tại làthường và ngã. Dùngchánh niệm và chánh địnhsống trong ý thức về vôthường và vô ngã, ta đạttới niết bàn, đi tới tìnhtrạng vô uý và an lạc.Chúng ta không cần chạyđi tìm hạnh phúc và an lạcở đâu nữa, đó là giáo lý

niết bàn (you are alreadywhere you want to go).

Trong đạo Bụt có giáo lývô tác (nothing to bedone), có khi gọi là vônguyện. Vô nguyện tức làkhông còn muốn gì nữa hếtkhông có dự án nào cầnđược thực hiện nữa hết, vìtất cả đã được hoàn thànhsẵn rồi. Trong bài thơ“Bướm bay vườn cải hoavàng”, tôi có viết một câu

mà chính lúc viết tôi cũngkhông có ý thức rõ rệt:

Công trình xây dựngngàn đời

Nhưng công trình em ơi,đã được ngàn đời hoàntất.

Sự tu học thấm vào conngười ta, cho đến khi taviết ra một câu thơ thì taviết tự nhiên như vậy thôi,không có chủ định thuyếtpháp, cũng không có chủ

đích nói về thế giới hiệntượng và thế giới bản thể.

Vườn cải hoa vàngChính mắt tôi vừa thấy

sáng quaTôi không ngủ mơ đâuNgày hôm nay đẹp lắm,

thật màEm không về chơi trò bắt

tìm nơi quá khứChúng mình còn đâyHôm nay và ngày mai

nữa

Đến đây, khi khát chúngta cùng uống ở một giếngnước thơm, trong

Ai nói cho em nghe rằngThượng đế đã bằng lòngcho

con người khổ đau đứngdậy hợp tác cùng người

Chúng ta đã từng nắmtay nhau từ muôn vạn kiếp

Khổ đau vì không tự biếtlà lá là hoa

Em hát ca đi, bông cúc

cười theo em bên hàng dậuĐừng bắt chúng tôi

nhúng hai tay vào vôi cátNhững ngôi sao trời

không bao giờ xây ngụcthất cho

chính mình!Những điều bài thơ nói

ra, nếu đọc lại với nhậnthức về tam pháp ấn ta sẽthấy hàm chứa ý tưởng “vạn pháp an trú trong niếtbàn.” Ta không cần đi tìm,

không cần phải thực hiện gìcả. Khi trở về tiếp xúc vớibản thể và với tự tánh củachính ta thì tự nhiên ta đạttới an lạc.

Có môn học gọi làEschastology, có thể dịch làMạt Thế Luận, nghiên cứuvề chung cuộc của vũ trụ,của con người (the finaldestination of man and ofthe cosmos). Trong nhữngtruyền thống tôn giáo khác

như Cơ Đốc giáo, môn nàyrất được quan tâm. Ngườita giả định thời gian nhưmột con đường thẳng. Thờigian và không gian làmkhung cho tất cả mọi thứ,như vậy thì mỗi vật mỗingười đều có một chungcuộc. Nhưng đứng trênquan điểm Tam Pháp Ấn,chúng ta thấy rằng ý niệmvề thòi gian và không gianchỉ là những sản phẩm của

trí óc, của vọng tưởng. Niếtbàn mà chúng ta theo đuổi,nó có ngay trong hiện tại,bây giờ và ngay ở đây.Thành ra danh từ “nhậpniết bàn” cũng dễ gây hiểulầm. Chúng ta ai cũng đangở trong niết bàn mà khôngbiết, đi tìm ở đâu, nhập vàođâu nữa? Vô tác, hay vônguyện nghĩa là không cóđối tượng để chạy đuổitheo. Vô tác là Apranihita,

nghĩa là không đặt phíatrước mình một đối tượngđể chạy theo. Tiếng Pháplà Non- poursuite, tiếngAnh là Wishlessness.

Trong đạo Bụt lại có ýniệm vô đắc (non –obtaintion: nothing to beobtained). Có thể nói mộtcách đơn giản là ta đã làcái gì mà ta muốn trởthành rồi (you are alreadywhat you want to become).

Đó là tinh thần vô tác, vônguyện, vô đắc, và đó làgiáo lý niết bàn. Là một cậubé ba tuổi đã là tuyệt mỹrồi, anh không cần phảichờ thành một cậu sinhviên 22 tuổi. Là một chú sadi, đã là mầu nhiệm lắmrồi, sư chú không cần phảitrở nên một vị thượng tọathì mới an vui. Nghe thầyMinh Đức hỏi các sư cô ởchùa Đức Viên:” Sau khi

làm đại đức, thì sẽ lên chứcgì nữa?” Các sư cô nói:“Lên thượng tọa.” Thầy lạihỏi:” Sau thượng tọa, thìlên làm gì?” Các sư cô nói:“ Lên hòa thượng.” Rồithầy hỏi:” Sau hoà thượngthì lên cấp gì nữa?” Các sưcô trả lời không được. Thầyđã trả lời: “Lên ngồi trênbàn thờ!”

Làm sa đi đã mầu nhiệmlắm rồi, đâu cần phải chờ

đợi khi lên làm tỳ kheo?Làm tỳ kheo mầu nhiệmlắm rồi, không cần chờ lêngiáo thọ. Mà giáo thọ cũngmầu nhiệm lắm rồi, khôngcần phải chờ làm đại giáothọ hay hòa thượng. Khitrở về được và an trú trongbản tính niết bàn của mìnhthì hạnh phúc tràn đầy, takhông cần phải tìm kiếm gìnữa, đó là giáo lý vô tác,hay vô đắc.

Trong Kinh Tứ Thập NhịChương (Kinh Bốn Mươi haiĐoạn), một trong nhữngKinh sớm nhất đã lưu nhậpở Việt Nam, có câu: ngãpháp hành vô hành hạnh,tu vô tu tu, chứng vôchứng chứng. Nghĩa là:Pháp của tôi là thực hànhcái vô hành, tu tập cái vôtu, chứng ngộ cái vôchứng.

Đó là tu tập theo tinh

thần vô tác. ---o0o---

TÁM CHỮ THÁO TUNG

Có thể nói rằng chánhkiến là cái thấy sâu sắc vềvô thường, vô ngã và niếtbàn. Đó là những chìa khóađể sử dụng trong đời sốnghàng ngày. Sau khi đãnghe về ba pháp ấn rồi taphải đi đứng, nói năng, ăncơm, làm việc như thế nàođể quán chiếu ba đặc tínhđó của vạn vật. Sống và tu

học hàng ngày như vậy làđúng chánh pháp, còn nếukhông thì ta sẽ phụ ơn TamBảo.

Chúng ta phải nhớ rằngvô thường và vô ngã, niếtbàn là ba phép quán. Sốngcó niệm và có định trên bapháp ấn này thì chúng tachắc chắn sẽ có tuệ. Vềchánh định, chúng ta nóiđến tam tam muội, tức làkhông, vô tướng và vô tác.

Không, vô tướng và vô tác,có khi được gọi là tam giảithoát môn (ba cánh cửagiải thoát). Chúng ta dùnghình ảnh chìa khóa vì hìnhảnh này gợi ý mở cửa giảithoát. Sống tu học trongpháp môn này, ta an trútrong niệm về không, niệmvề vô tướng, niệm về vôtác và cũng an trú trongđịnh về không, định về vôtướng, và định về vô tác.

Không, vô tướng và vô táccũng là kết quả của sựquán chiếu về vô thường,vô ngã và niết bàn. Quánchiếu vô thường, vô ngã vàniết bàn thì chúng ta cũngbắt đầu thấy và hiểu đượckhông, vô tướng và vô tác.Thấy sâu vào bình diệnhiện tượng là thấy đượcbình diện bản thể. Trongtướng chúng ta thấy tánh,trong tánh chúng ta thấy

tướng.Niết bàn (nirvana) nghĩa

là sự tắt ngấm (extinction),sự vắng mặt (absence).Trước hết là sự tắt ngấmcủa các ý niệm, những ýniệm về thường về ngã. Rồinhững ý niệm về sinh vàdiệt, về có, về không, vềta, về người, về một, vềnhiều. Những ý niệm nàyđều căn cứ trên ý niệm vềthường và về ngã mà được

tạo tác và chúng cũng tạotác ra bao nhiêu khổ đau.Vượt thoát vô minh vềthường và về ngã thì ta sẽkhông còn sợ sinh và sợdiệt nữa. Cho nên niết bàngiúp chúng ta phá hếtnhững ý niệm, bắt đầu phátừ ý niệm về thường và vềngã, nhờ tu tập quán chiếuhàng ngày.

Đạo Bụt nói tới tám ýniệm là sinh, diệt, thường,

đoạn, tới, đi, nhiều, một.Tám pháp quán chiếu đểphá tan tám ý niệm đó gọilà bát bất. Đó là giáo lýtrung đạo bát bất, tám cáichẳng phải của giáo lýtrung đạo (the eight no ofthe middle way). Khôngsinh cũng không diệt,không thường cũng khôngđoạn, không tới cũngkhông đi, không một cũngkhông khác, đó là giáo lý

bát bất. Có một người tớihọc với Trúc Lâm Đại Sĩ.Sau khi đã được Trúc LâmĐại Sỉ giảng giải cho đủ rồimà người ấy còn muốn hỏithêm. Trúc Lâm đọc haicâu thơ:

Tám chữ tháo tung traobạn hết

còn chi đâu nữa để trìnhbày?

Tám chữ tháo tung làbát tự đả khai. Khi những

khái niệm về thường, ngã,sinh, diệt đã bị phá tan thìniết bàn hiển lộ.

Niết bàn là sự tháo tungcủa tất cả những khái niệmđó, nhưng cũng là sự tháogỡ của những khái niệmngược lại. Chúng ta phảithấy rằng niết bàn khôngnhững là sự dập tắt của tấtcả các ý niệm về thường,về ngã, mà còn là sự dậptắt của tất cả những ý

niệm về vô thường và vôngã nữa. Bụt cho chúng tanhững giáo lý về tam phápấn nhưng nếu chúng tatiếp nhận rồi ôm giữ chúngnhư những khái niệm cốđịnh thì chúng ta đã làmsai lời Bụt dạy. Sử dụng vôthuờng như là một chìakhóa thì được, nhưng kẹtvào ý niệm vô thường thìcũng là sai lạc.

Vô thường cũng có hai

mặt là thế gian và xuất thếgian. Ban đầu ta học hỏi vềvô thường, thực tập về vôthường. Nhưng quán đượcvô thường rồi thì ta khôngnói về vô thường nữa, vìcái định vô thường của tađã trở thành định vôthường của xuất thế gian(lokuttara). Khái niệm vềthường ta cần vượt thoát,mà khái niệm về vô thườngta cũng cần phải vượt

thoát. Khái niệm về ngã tacần vượt thoát, mà kháiniệm về vô ngã ta cũng cầnphải vượt thoát. Khái niệmvề duyên sinh cũng vậy, vềkhông cũng vậy, về trungđạo cũng vậy, ta đều cầnphải vượt thoát.

Kinh Bảo Tích có nói:Thà rằng bị kẹt vào ý niệmcó còn hơn bị kẹt vào ýniệm không. Thuốc mennếu không được sử dụng

một cách thông minh cóthể gây tai hại. Bụt dạytrong Kinh Người Bắt Rắn làphải học hỏi và hành trìgiáo lý một cách thôngminh. Chấp về thường vàvề ngã gây khổ đau; nhưngchấp về vô thường, vô ngãcũng có thể gây khổ đau.Nếu ta không biết sử dụngvô thường và vô ngã nhưnhững chiếc chìa khoá đểquán chiếu thì các ý niệm

vô thường và vô ngã có thểsẽ trở ngại cho bước đườngtu học. Cho nên niết bàn cónghĩa vượt thoát mọi kháiniệm, cũng là vượt thoátnhững khổ đau và phiềnnão do các khái niệm ấygây ra. Vì vậy ta gọi là niếtbàn tịch diệt. Tịch diệt tứclà sự vắng lặng. Vắng lặnggì? Sự vắng lặng của tất cảcác cặp ý niệm: sinh –diệt,có – không, thường –vô

thường, ngã – vô ngã.Giả thử chúng ta đang ở

trong một buổi họp. Chúngta tranh luận với nhaubằng ngôn ngữ, bằng ýniệm, chúng ta mệt quá.Mở cửa bước ra ngoài,chúng ta thấy không khímát mẻ, chim hót, thôngreo, hoa nở. Có âm thanh,có hình ảnh, có đủ tất cả,chúng ta rất an lạc, rất dễchịu. Trong phòng họp có

quá nhiều ý niệm, lý luận,tranh chấp và sân si, nơi ấyta không tìm thấy an lạc.Ngoài trời, chúng ta cũngnghe các âm thanh, cũngthấy những hình ảnh, cũngthấy những cảnh sinh hoạt,nhưng rất khác trongphòng họp. Ở ngoài có sựyên vắng, thảnh thơi. Niếtbàn là như vậy. Niết bànkhông có nghĩa là sự vắngmặt sự sống, vắng mặt

thực tại. Niết bàn là có sựsống, có thực tại, nhưng sựsống và thực tại vượt thoátnhững khái niệm, vượtthoát những khổ đau docác khái niệm gây ra. Niếtbàn là ở đây, niết bàn làbây giờ, đó gọi là hiện phápniết bàn (drstà – dharmanirvana)

---o0o---

18 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười támHôm nay là ngày 23

tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Hạ vàhọc tiếp về bát chánh đạo.

Hôm trước tôi có traocho quý vị một bài tập đểquán chiếu và trình bày.Hôm nay chúng ta có mộtbài khác cần được thực tập

với nhau trong tăng thân,trong một tuần lễ. Trongsuốt một tuần lễ chúng taphải dùng một thiền ngữđơn giản để thực tập niệmvà định. Thiền ngữ đó là“Ta đang làm gì đây?”(What am I doing here?What am I doing now?)

Đây là thiền ngữ ta phảidùng để tự hỏi mình trongmỗi giây phút. Khi đang đitừ phòng ăn ra vườn mận,

hoặc đi từ phòng riêng lênthiền đuờng, ta tự hỏi: “Tađang làm gì?” hoặc là “Mìnhđang đi đâu?” Chúng ta tổchức thực tập cách nào đểtăng thân cùng được thựctập chung thì hiệu quả mớicao. Nếu tăng thân quanhta biết ta đang thực tập, vàtăng thân cũng biết tatrông đợi họ thực tập, thìsức mạnh của sự thực tậpmới lớn. Đang rửa chén,

đang cưa gỗ, đang quétnhà, đang cắm hoa,v.v. đólà những lúc ta tự hỏi: ”Tađang làm gì?” Thiền ngữnày rất mầu nhiệm để thựctập chánh niệm. Ai cũngbiết rằng rửa bát là để cóbát sạch ăn cơm. Ngoàiđời, rửa bát chỉ là để có bátsạch. Nhưng trong thiềnviện, ta có phương pháprửa bát của thiền viện.

Kinh có một đoạn kể lại

câu chuyện của một triếtgia tới thăm Bụt, và triếtgia đó nêu những câu hỏicó tính cách trí thức. Cuốicùng, ông hỏi: “Tại đây quývị tu hành theo phươngpháp nào?” Rồi lại muốncho cụ thể hơn, ông hỏi: ”Nói một cách khác, mỗingày quý vị làm những gì?”Bụt cười và bào:” Chúng tôiđi, đứng, nằm, ngồi, giặtáo, rửa bát, quét sân..

chúng tôi làm những việcnhư vậy.” Triết gia đó nói: “Như vậy thì đâu có khác gìchúng tôi ở ngoài đời?Ngoài đời, chúng tôi cũngđi, đứng, nằm, ngồi, ăn,uống, quét sân, giặt áo,rửa bát..” Bụt nói: ” Kháclắm chứ! Vì khi chúng tôiđi, chúng tôi biết là chúngtôi đi. Khi chúng tôi đứng,chúng tôi biết là chúng tôiđứng. Khi chúng tôi ngồi

xuống, chúng tôi biết làchúng tôi ngồi xuống. Khichúng tôi rửa bát, chúngtôi biết rằng chúng tôi rửabát. Khi chúng tôi giặt áo,chứng tôi biết là chúng tôiđang giặt áo.” Lời Bụt nóicó nghĩa là: chúng tôi thựctập chánh niệm trong mỗigiây phút của đời sốngchúng tôi. Đó là một đoạnkinh rất đơn giản, nhưngtrong đó ta thấy rất rõ ràng

sự khác biệt giữa cuộc sốngthiền viện và cuộc sống ởngoài.

Trong cuộc sống ngoàiđời người ta làm việc gỉcũng nhằm một mục đích.Như rửa bát là để có bátsạch, đi chợ là để muathức ăn, giặt áo là để có áosạch. Trong thiền viện, giặtáo, đi chợ, nấu ăn còn cómục đích để chuyển hoáthân tâm, đạt tới an lạc.

Các mục đích này có thểđược thực hiện ngay tronggiờ phút thực tập, làm chongười hành giả có hạnhphúc ngay trong khi thựctập. Và cái năng lượng cókhả năng chuyển hóa vàđưa tới an lạc ấy là chánhniệm.

Vậy thì trong khi rửa báthoặc quét nhà, ta có thể tựhỏi:” Ta đang làm gì đây?”Nếu trong khi quét nhà,

lòng chỉ muốn quét chomau xong, đã không có anlạc mà còn có bực bội, thìta sẽ bực bội suốt đời. Phảiquét nhà như thế nào đểtrong khi quét nhà ta có anlạc. Tự hỏi:” Mình đang làmgì vậy?” thì tự nhiên nhữnghấp tấp, vội vàng và ýmuốn làm cho mau xong sẽbiến mất. Ta mỉm cười vàtự nhủ:” Quét nhà là côngviệc quan trọng nhất trong

giờ phút này.” Điều này tađã được học ngay từ đầu.Vấn đề là chúng ta có thựctập hay không, và có giúpđược tăng thân của ta thựctập được hay không? Cáchgiúp hay nhất là chính tathực tập và mọi người khinhìn vào sẽ thấy ta đangthực tập.

Câu hỏi đó có thể đặtdưới một hình thức khác: “Ta làm cái này để làm gì

vậy?” (what am I doing thisfor?) Phải có sáng kiến đặtcác câu hỏi tương tự đểhàng ngày ta có thể thựctập được. Trước cửa ra vàota có thể treo một tấmbảng. Ai bước ra thì đọccâu: “Anh đi đâu đây?” vàtự mỉm cười. Lúc chưa thấycái bảng có thể ta đi như bịma đuổi; khi đọc tấm bảngđó thì ma biến mất, ta khôiphục được chủ quyền, ta tự

nhiên thảnh thơi trở lại.Tấm bảng đó là một tiếngchuông cảnh tỉnh. Phải đặtnhững bài hát, những câuthiền ngữ để giúp mọingười trở về an trú tronggiây phút hiện tại, để thắpsáng chánh niệm. Tu tập làtrở về, trở về với nguyênquán của mình. Ta dùngbài Quay về nương tựa:

Quay về nương tựa,hải đảo tự thân,

Chánh niệm là Bụt,soi sáng xa gần.Hơi thở là Pháp,bảo hộ thân tâm.Năm uẩn là Tăngphối hợp tinh cần.Thở vào, thở ralà hoa tươi mátlà núi vững vàngnước tĩnh lặng chiếukhông gian thênh thang Hoặc thực tập bài Đã Về

Đã Tới:

đã về đã tớibây giờở đâyvững chãithảnh thơiquay vềnương tựa Quay về nương tựa là

thực tập Quy Y. Quay vềnương tựa, hải đảo tựthân, chánh niệm là Bụt,soi sáng xa gần, đó là quy

y Bụt. Rồi đến quy y Phápvà quy y Tăng. Đó là nhữngbài thực tập có thể làmgiàu chánh niệm: ta phảinắm cho vững. Đừng đợivề tới thành phố rồi mớithực tập. Tập ở Làng Maicho thành thói quen rồi thìvề thành phố ta mới tiếptục được. Nếu quý vị nghĩbây giờ mình chỉ cần học lýthuyết thôi, để về nhàmình sẽ làm, thì như vậy là

bảo đảm thất bại một trămphần trăm. Phải bắt đầuthực tập ngay cho đến khisự thực tập trở thành mộtthói quen.

---o0o---

CHUYỂN HÓA TẬP KHÍ

Dân ta vốn con nhànghèo “hay lam hay làm”,hở tay ra là phải làm,không bao giờ cho tay đượcnghỉ. Đó là một tập khí mànhững hạt giống đượctruyền từ nhiều thế hệ tớicho chúng ta. Nhưng chúngta biết rằng muốn an trúđược trong hiện tại thì mỗibước chân đều phải thảnh

thơi, cái tập khí làm khônghở tay trở thành mộtchướng ngại. Vì vậy ta phảithực tập thế nào để khi talàm cũng như khi ta khônglàm gì thì sự sống vẫn cómặt. Muốn chuyển hóa mộttập khí ta cần trải qua côngphu tu luyện. Mà tăng thânlà một dung dịch trong đóta ngâm mình vào để chotập khí tan rã. Trong tăngthân có những người đi

đứng thảnh thơi, có khảnăng an trú trong hiện tại.Họ nhìn, họ nghe, họ nói,họ cười, họ thực tập an trútrong hiện tại. Khi đặt mìnhtrong một tăng thân nhưvậy thì dần dần ta thấy tậpkhí của ta sẽ rã ra. Cho nênnhững người mới tu luônluôn phải sống trong tăngthân, phải nương náu vàotăng thân.

Có những khóa tu kéo

dài chỉ có bốn ngày thôi,nhưng trong bốn ngày đócó thể xảy ra những phéplạ. Ngày thứ nhất vào dựkhóa tu có người cảm thấyrất miễn cưỡng và có cảmgiác chật chội. Đi, đứng,nằm, ngồi bị bắt ép phảitheo một khuôn khổ, ngườita cảm thấy bứt rứt. Nhưngnghĩ nếu bỏ về thì uổngcông đi, uổng cả tiền bạc,tiếc rẻ cho nên họ ráng ở

tới ngày thứ hai. Ngày thứhai họ cảm thấy bớt khóchịu: tuy chưa thoải máilắm nhưng mà tạm sốngđược. Người khác làm đượctại sao mình làm khôngđược? Tới ngày thứ ba thìthấy hay hay. Đi chậm lạicũng cảm thấy thoải mái.Ăn cơm im lặng, ban đầutưởng là ngộp thở nhưngbây giờ mình bắt đầu thích.Những tập khí cũ bắt đầu

rã ra. Rồi tới ngày thứ tưhọ bắt đầu ưa thích, nhưngkhóa tu lại gần chấm dứtrồi. Cuối ngày thứ tư họhỏi:” Bao giờ có khóa tumới?”

Đó là trường hợp củanhững người thành công.Trong bốn ngày họ đã nếmđược mùi vị của sự chuyểnhóa, nếm được niềm tịnhlạc của sự thực tập an trú.Những người này sau khi

trở về thành phố có thểkéo dài tình trạng thảnhthơi đó ba bốn tuần, haynăm bẩy tuần. Nếu có mộtsố bạn bè mỗi tuần họpnhau lại để nuôi dưỡng tiếpthì việc tu tập có thể kéodài vài ba tháng. Nếukhông thì sau vài ba tuầnlà họ bị hoàn cảnh lôi kéovà đánh mất nếp sống tutập. Tu tập vững ở trongtăng thân rồi mà trở về nhà

vẫn còn đánh mất. Khôngthể nói rằng ở Làng ta chỉcần học lý thuyết, về nhàsẽ thực tập cũng khôngmuộn.

Chúng ta biết là mình bịcái tập khí tham công tiếcviệc sai sử đến nỗi lúc nàocũng chỉ nghĩ đến tương laivà sẵn sàng hy sinh giờphút hiện tại. Ta biết rằngnhư vậy là ta đang đánhmất sự sống của mình. Bụt

dạy phải sống sâu sắc giâyphút hiện tại. Chăm sóc giờphút hiện tai của mình vớihết tâm tư mình, tức là đãlàm hết sức mình để lolắng cho tương lai. Vì vậyta áp dụng ngay nhữngphương pháp mà thiền việnchế tác: khi đi thì biết làmình đang đi, khi đứng thìbiết mình đang đứng, khingồi thì biết mình đangngồi, khi rửa chén thì biết

mình đang rửa chén. Tatập mỉm cười với ta và tựhỏi ta:” Ta đang làm gì? Tađang làm cái này với mụcđích gì?”

Rửa bát trong chánhniệm là đang tiếp xúc vớisự sống nhiệm mầu. Tôiđang là người thức tỉnh.Tôi đang an trú trong hàoquang của Bụt. Và tôi đanggiải phóng tôi khỏi nhữngràng buộc lôi kéo. Con ma

quá khứ, con ma tương lai,con ma giận hờn, con malo lắng không nắm đầu tôiđược. Tôi là một con ngườitự do. Như vậy phẩm chấtcủa sự sống trong giờ phútrửa bát trở thành rất cao.Phẩm chất cao hay thấp, cóhay không, là do ta có thựctập hay không.

Hai ngày qua tôi đã chéptên, họ và pháp danh vàođiệp hộ giới của một số

Phật tử đã quy y tại BắcMỹ. Có hàng trăm phápdanh phải ghi chép, rồi lạiphải đóng dấu hàng trămlần. Sau đó tôi biên địa chỉtrên bì thơ để gửi cho từngngười, rồi dán tem. Cóhàng trăm điệp hội giới đểlàm, nhưng ta phải làmnhư thế nào để công việctrở thành một sự thực tập,chứ không phải là một việccần làm cho mau xong. Khi

cầm bút viết xuống một tênhay một địa chỉ, ta có thểthực tập mỉm cười, có thểthực tập tiếp xúc mới mộtngười. Người đó, ta biếtrằng trong vòng ba ngàyhay năm ngày sẽ nhậtđược điệp hộ giới. Người đósẽ mở ra, sẽ mỉm cười, sẽthấy tên mình, sẽ nhớ lạingày thọ giới của mình, sẽthấy lại địa điểm nơi thọgiới của mình, và sẽ đọc

pháp danh của mình. Ngườiđó biết, hay có thể khôngbiết, rằng pháp danh nàydo chính thầy mình viết lêntrên điệp hộ giới của mình.Nhưng trong lúc viết, tôibiết là chính tôi đang viếtpháp danh người đó vàođiệp hộ giới, với tất cả lòngthương yêu, với tất cả sựtin cậy, tin rằng người nàysẽ thực tập năm giới vữngchãi để bảo vệ hạnh phúc,

an lạc của mình và của giađình mình. Trong khi viếtba trăm điệp hộ giới nhưvậy, thì tôi thực tập. Nếukhông thực tập thì có viếtmột trăm ngàn điệp hộ giớiđi nữa thì kết quả tu tậpvẫn là số không. Điều nàyphải được áp dụng trongtất cả mọi công việc khác.

Nếu ta làm công việc củata trong chánh niệm thì đócũng là làm cho cả tăng

thân, vì hành động đó giúpnâng cao phẩm chất thựctập của tăng thân. Khi gặpmột người bạn tu, ta hỏi :”Anh đang làm gì đó? Chịđang làm gì đó?” thì câuhỏi này là một sự nâng đỡ,một sự yểm trợ. Ta biếtngười đó đang làm gì rồi,nhưng vẫn hỏi. Hỏi để thắpsáng chánh niệm trong tavà chánh niệm ở trongngười kia. Đôi khi ta không

cần hỏi, ta chỉ cần nhìnnhau mỉm cười thôi là đãcó thể đã tạo ra phép lạcủa sự tỉnh thức. Vậy đạichúng hãy chuẩn bị chotuần lễ thực tập này. Thựctập để tất cả mọi người cócơ hội, trong một tuần lễtinh tấn, làm rã bớt các tậpkhí cũ của mình, để tạothành một tập khí mới, làbiết an trứ và sống sâu sắctrong giờ phút hiện tại.

Thắp sáng chánh niệm vàsoi thấu những ngõ ngáchsâu kín của đời sống, củatâm lý mình thì ta sã có sựchuyển hóa. Sống đời sốnghàng ngày biết, ta nên trânquý mỗi phút mỗi giây. Khiđi thiền hành dưới nhữngcây mận, chúng ta có thểmỉm cười với những cànhmận, với những lá cỏ, vớinhững hạt sỏi, với nhữngtiếng chim. Vì tất cả những

sự có mặt đó đều là nhữngngười bạn tu của mình từbao nhiêu kiếp trước.

Sáng hôm nay, tới đâyChén trà nóng,Bãi cỏ xanhbỗng dưng hiện bóng

hình em ngày trướcTất cả đều là những

người bạn cũ thân yêu. Mộtcành cây. Một con chim.Một đám mây. Một nhánhhồng. Một hòn sỏi. Một gốc

cây. Tất cả đều là nhữngngười bạn cũ.

Bàn tay gióđang vẫn gọimột chồi non xanh mướtNụ hoa nàoHạt sỏi nàoNgọn lá nào cũng thuyết Pháp Hoa

Kinh Trong chánh niệm ta có

thể nhận diện được tất cảnhững người bạn cũ đó.

Trong chánh niệm ta có thểnghe được tiếng thuyếtpháp của viên sỏi, của tàulá, của đám mây. Rất mầunhiệm. Ta hãy tập cười vớihạt sỏi, tập cười với đámmây, tập cười với mặttrăng. Cười như vậy tachứng tỏ đang có mặt vàvầng trăng kia cũng đangcó mặt, đám mây kia cũngđang có mặt. Khi cái giận,cái buồn, cái tập khí xấu

hiện ta, ta cũng mỉm cườivới chúng, vì đó cũng lànhững người bạn cũ của ta.Mỗi khi cười được như vậylà chúng ta có chuyển hóa,chúng ta có từ bi.

---o0o---

THỰC TẬP NĂM LỄ

Chúng ta đã đi khỏi ViệtNam bao nhiêu năm, có thểnhớ nhà hoặc muốn trở về,và nghĩ rằng trong mấytháng nữa, trong vài ngàynữa là ta về tới đất nước.Trong phương pháp tu tậpnày, chúng ta không cầnđợi tới khi bước từ máy bayxuống đất mới là trở về,chúng ta hãy trở về ngay

từ bây giờ,. Mỗi bước chânlà một sự trở về. Quêhương nằm trong lòngchúng ta, Tổ tiên, sông núiđều nằm ở trong lòngchúng ta. Chúng ta đanglàm gì? Chúng ta đang làmcái này để làm gì? Đặt câuhỏi, tự nhiên chúng ta vềquê hưong ngay lập tức.Quê hương là nơi ta gặpđược an lạc, tỉnh thức, gặpđược Bụt, Pháp, Tăng và

gặp được tất cả tổ tiên. Cácthế hệ tổ tiên vẫn còn sốngsinh động ở trong cơ thể vàtâm hồn chúng ta. Đó là sựthực tập quay về và nươngtựa vào cội nguồn gốc rễ.Qúi vị đã học và thực tậpnăm lễ. Những lễ này cómục đích đưa ta trở về quêhương, đưa ta về tiếp xúcvới những gì đẹp nhất,thân yêu, gần gũi nhất củata. Tổ quốc, quê hương,

văn hóa, gia đình, dòng dõihuyết thống, v.v. khi lễxuống chúng ta có thể tiếpxúc với tất cả.

Chúng ta lạy xuống, tránchạm vào đất, theo lối ngũthể đầu địa, tức là năm vócgieo xuống đất. Năm vóctức là hai tay, hai chân vàtrán của mình.

Quý vị hãy tưởng tượngmột đợt sóng đang cúixuống tiếp xúc với nước,

tức là bản chất của sóng.Chúng ta cũng vậy. Bụt,Pháp, Tăng, đất nước, quêhương, tổ tiên, dòng họ,khi lạy xuống chúng ta phảitiếp xúc được với tất cảquê hương đó. Sau đây lànhững lời hướng dẫn cho lễthứ nhất.

---o0o---

LỄ THỨ NHẤT

Trở về kính lạy, liệt vịtiền nhân, dòng họ tổ tiên,gia đình huyết thống, haibên nội ngoại.

Trong tư thế ngũ thểđầu địa, nghe tiếng thầyhay bạn hướng dẫn, ta cóthể bắt đầu thực tập quánchiếu và tiếp xúc:

Con thấy cha của con,con thấy mẹ của con mà

xương thịt và sự sống đangcó mặt và lưu nhuận trongtừng tế bào và mạch máucủa con. Qua cha con, quamẹ con, con tiếp xúc đượcông bà của con, bên nộicũng như bên ngoại, đã vàđang đi vào con với tất cảmọi năng lượng, mọi trôngchờ, mọi ước mơ, cũng nhưtất cả trí tuệ và kinhnghiệm của tổ tiên trải quabao nhiêu thế hệ. Con

mang trong con sự sống,dòng máu, kinh nghiệm,tuệ giác, hạnh phúc và khổđau của các thế hệ tổ tiêntrong con. Những yếu kém,những tồn tại và nhữngkhổ đau đã truyền đạt lại,con đang tu tập để chuyểnhóa. Chuyển hoá cho convà cho tất cả quý vị. Nhữngnăng lượng của trí tuệ, vànăng lượng của thương yêumà các vị truyền đạt lại,

con đang mở rộng trái timcon và xương thịt của conđể tiếp nhận, Con có gốc rễnơi cha, nơi mẹ, nơi ông,nơi bà, nơi tổ tiên. Con chỉlà sự nối tiếp của tổ tiên vàdòng họ con. Xin cha mẹ,xin ông, xin bà, xin tổ tiênhỗ trợ cho con, che chởcho con, truyền thêm nănglượng cho con. Con biếtrằng con cháu ở đâu thì tổtiên ở đó. Con biết cha mẹ

nào, ông bà nào cũngthương yêu đùm bọc và độtrì cho con cháu dù khi sinhtiền có lúc gặp phải khókhăn hay rủi ro mà khôngbộc lộ được niềm thươngyêu và sự đùm bọc đó. Conthấy cha, ông của con, từLạc Long Quân qua các vuaHùng và biết bao nhiêu thếhệ những người khai sángđất nước, mở rộng cõi bờ,gìn giữ núi sông và un đúc

nên nếp sống Việt Nam cóthỉ, có chung, có nhân, cóhậu. Con là sự tiếp nối củaliệt vị, con cúi rạp mìnhxuống để đón nhận nănglượng của dòng họ và tổtiên của gia đình huyếtthống của con. Xin tổ tiênphù hộ độ trì cho con.

Chúng ta lạy xuống đểtiếp xúc với tổ tiên, với đấtnước, với cội nguồn củachúng ta. Tất cả đang có

mặt trong chúng ta. Chúngta không phải đi tìm xa.Chúng ta không cần lênmáy bay, đi mấy chục giờmới về tới quê hương.Chúng ta chỉ cần bước mộtbước, chúng ta chỉ cần lạyxuống một lễ là chúng taquán chiếu được tất cả.Tiếp xúc được rồi thì nhữngnguồn năng lượng của tổtiên, của ông bà, của ôngbà, của quê hương, của Bụt

Pháp Tăng sẽ lưu nhuậntrong ta và ta sẽ có thêmsức mạnh, Nếu không thìta có thể sẽ trở thành mộtđứa con đi hoang, một lãngtử, một cô hồn không nơinương tựa. Khi ta cảm thấygốc rễ của tổ tiên, dòng họvà đất nước vẫn còn bámsâu trong ta thì ta sẽ mạnhmẽ và vững chãi hơn.

Sau đây là lễ thứ hai: ---o0o---

LỄ THỨ HAI

Trở về kinh lạy, Bụt và tổsư, truyền đăng tục diệm,gia đình tâm linh, quanhiều thế hệ.

Lễ thứ nhất hướng vềgia đình huyết thống (bloodfamily). Lễ thứ hai là tiếpxúc với gia đình tâm linh.Mỗi chúng ta đều có hai giađình. Khi lạy xuống nămvóc sát đất rồi thì ta bắt

đầu quán niệm như sau :Con thấy thầy của con

trong con. Con thấy Sư ôngcủa con trong con. Ngườiđã dạy cho biết hiểu, biếtthương, biết thở, biết cười,biết tha thứ, biết sốngtrong giây phút hiện tại.

Qua thầy của con, quaSư ông của con, con tiếpxúc được với các thế hệthánh tăng qua các thờiđại. Con tiếp xúc được với

các vị bồ tát và với BụtThích Ca Mâu Ni. Người đãkhai sáng gia đình tâm linhcủa con, đã có từ hai ngànsáu trăm năm nay.

Con biết Bụt là thầy củacon mà cũng là tổ tiên tâmlinh của con nữa. Con thấytrong con có chất liệu nuôidưỡng của Bụt, của tổ, củacác thế hệ cao tăng vànăng lượng của liệt vị đã vàđang đi vào trong con, đã

và đang làm ra sự bìnhyên, an lạc, hiểu biết, vàthương yêu trong con. Conbiết Bụt đã giáo hóa chogia đình huyết thống củacon trong bao nhiêu ngànnăm, đã làm đẹp, làm lànhnên nếp sống đất nước củacon và của dân tộc con. Bụtđã làm cho dân tộc con trởnên một dân tộc thuần từvà văn minh, điều này conthấy rõ trong nền văn minh

Lý và Trần. Con biết nếukhông có Bụt, có tổ, cóthầy thì con không biết tutỉnh và chế tác an lạc chocon và cho gia đình con.Con mở rộng trái tim vàxương thịt con để tiếpnhận kinh nghiệm, tuệgiác, tình thương, sự chechở và năng lượng từ bicủa Bụt và của các thế hệThánh tăng, gia đình tâmlinh của con. Con là sự tiếp

nối của Bụt và của các thếhệ tổ tiên tâm linh của con;xin Bụt và chư tổ, xin sưông và thầy truyền cho connguồn năng lượng thươngyêu, an lạc và sự vững chãicủa liệt vị. Con nguyện tutập để chuyển hóa và đểtruyền về cho thế hệ tươnglai năng lượng của Bụt, củatổ và của thầy.

Sau khi lễ hai lạy nhưvậy rồi, ta thấy năng lượng

của gia đình huyết thốngvà năng lượng của gia đìnhtâm linh chuyển động tronghuyết quản, và trong tâmtư ta. Ta cảm thấy vữngchãi hơn, có đức tin mạnhmẽ hơn và ta lạy lễ thứ bađể tiếp xúc với đất nước,với khí thiêng sông núi vàliệt vị tiền nhân. Tiền nhânđã qua đời nhưng vẫnluông luôn có mặt để chechở, phù trợ cho ta.

---o0o---

LỄ THỨ BA

Trở về kính lạy, liệt vịtiền nhân, khai sáng đấtnày, sông núi khí thiêng,hàng ngày che chở.

Con thấy con đang đứngtrên đất nước này, và tiếpnhận công ơn khai sángcủa tiền nhân đất nướcnày. Con thấy các vuaHùng, con thấy Trần HưngĐạo, con thấy Lý Thái Tổ,

con thấy Lê Thánh Tông,con thấy bao nhiêu ngườicó tên tuổi và không có têntuổi, đã đem tài trí, kiênnhẫn và chịu đựng làm chođất nước này trở nên nơinương náu của bao nhiêugiống dân; đã lập nêntrường học, nhà thương,xây dựng cầu cống, đườngxá, chợ búa; đã thiết lậpnhân quyền, luật pháp vàphát minh khoa học làm

cho mức sống được nângcao. Con cũng tiếp xúcđược với những thế hệ tổtiên ngày xưa đã sinh sốngtrên đất nước này và biếtsống an lành với mọi loàivà với thiên nhiên. Consống ở đây, học hòa hợpvới thiên nhiên, với conngười, và cảm thấy nănglượng của đất nước này đivào trong con, yểm trợ con,chấp nhận con. Con xin

nguyện tiếp tục giữ gìn vàlàm tiếp nối những dòngnăng lượng ấy. Xin nguyệngóp phần chuyển hóanhững bạo động, căm thùvà vô minh còn tồn tạitrong đất nước và trong xãhội này. Xin quý vị tiềnnhân phù hộ độ trì chochúng con.

Nếu đang sống ở quêhương, thì khi lạy xuốnglạy thứ ba ta phải tiếp xúc

được với các vị tiền nhânkhai sáng đất nước. Cónhững vị tuy không để lạitên tuổi nhưng đã âm thầmxây dựng đất nước. Nếuđang sống ở hải ngoại, tacũng phải biết đất nước màmình sống đây là do nhữngai khai phá và xây dựng.Phải tiếp xúc được với tiềnnhân của đất nước này.

Sau ba lễ, ta đã cảmthấy như một thân cây có

gốc rễ, có thêm nhiều nănglượng. Lễ thứ tư dành chongười mà ta thương yêu đểta chia sẻ những nguồnnăng lượng đã nhận được.

---o0o---

LỄ THỨ TƯ

Trở về kính lạy, gia đìnhhuyết thống, gia đình tâmlinh, gia hộ độ trì, chongười con thương.

Người con thương có thểlà cha con, mẹ con, anhcon, chị con, em con, cháucon, thầy con, sư ông củacon. Khi lạy xuống, ta sẽquán nguyện như sau:

Những nguồn năng

lượng vô biên mà con vừatiếp nhận được, con xintruyền cho cha con, chia xẻcho cha con, tiếp sức chocha con, cho mẹ con, chonhững người con thươngyêu, cho những người đãtừng khổ đau, đã từng lolắng, đã từng buồn khổ vìcon, vì những vụng về vàdại dột của con trong quákhứ, và cũng từng lo lắng,buồn khổ vì hoàn cảnh khó

khăn và không may của cácvị. Con xin truyền nguồnnăng lượng ấy, nguyện cầuvà tiếp sức cho cha con,cho mẹ con, cho anh chịem của con, cho nhữngngười thân của con, chochồng con, cho vợ con, chocác con của con để tâmhồn họ lắng dịu lại, cho khổđau trong lòng nhữngngười ấy được chuyển hóa,cho những người ấy nở

được nụ cười, cho nhữngngười ấy cảm nhận đượcniềm vui sống, cho nhữngngười ấy mạnh khỏe trongthân thể và an lạc trongtâm hồn. Con hết lòng cầumong cho những người ấycó hạnh phúc và an lạc.Con biết nếu những ngườiấy có an lạc thì con có anlạc. Con cảm thấy tronglòng con không oán hậntrách móc những người ấy

một mảy may nào. Con lạytổ tiên và ông bà trong giađình huyết thống, tổ tiêntrong gia đình tâm linh củacon phù hộ độ trì chonhững người con thương,những người mà con đãnguyện thương yêu vàchăm sóc. Con thấy conkhông còn là một cái tariêng biệt mà đã trở thànhmột với những người conthương.

Thỉnh một tiếng chuông,ta đứng dậy. Lúc đó sựphân biệt giữa cái ngã vàcái phi ngã không còn nữa.Mình và người mình thươngtrở thành một dòng liêntục. An lạc của mình trởthành an lạc của ngườimình thương. Trong khi talạy và quán chiếu như vậythì ranh giới giữa ta vànhững người ta yêu thươngđược phá bỏ. Ta thấy được

ta với người đó cùng chungmột dòng sinh mạng. Nếuta vững chãi và có nănglượng thì ta có thể truyềnđược năng lượng đó chongười ta thương. Tìnhthương trong mình nuôidưỡng chính mình trước, vàvì vậy trong tâm mình cảmthấy nhẹ nhàng và thưthái.

Đến lễ thứ năm thì ta cúixuống và truyền năng

lượng của ta cho những aiđã từng làm khổ ta. Nhiềungười lúc đầu không chịuđược lễ này. Người kia đãlàm cho mình đau khổ, tạisao bây giờ mình phảithương yêu và truyền nănglượng cho họ? Nhưng saukhi thực tập được vài tuầnthì ai cũng thấy có ích lợi.Thực tập với tất cả tâmhồn của ta, sau đó mấytháng trong lòng ta, ta cảm

thấy hận thù tiêu tan, rấtlà mầu nhiệm. Nhiều ngườicho biết họ chỉ thực tập lễthứ năm trong vòng sáutháng rồi thôi không thựctập nữa, vì sau thời gian đóhọ đã hoàn toàn không cònthù ghét những người đãlàm khổ họ nữa.

---o0o---

LỄ THỨ NĂM

Trở về kính lạy, gia đìnhhuyết thống, gia đình tâmlinh, gia hộ độ trì, ngườilàm khổ con.

Trong tư thế ngũ thểđầu địa, ta thiết lập cảmthông với người kia:

Con mở rộng lòng ra đểtruyền đi năng luợng hiểubiết và xót thương của contới những người đã làm con

khổ đau và điêu đứng. Conbiết người ấy cũng đã điqua nhiều khổ đau, đãchứa chấp quá nhiều cayđắng và bực bội trong tráitim nên đã làm vung vãinhững khổ đau và bực bộicủa người ấy lên con. Conbiết những người ấy khôngđược may mắn, có thể là từhồi còn bé thơ đã thiếu sựchăm sóc và thương yêu,đã bị cuộc đời dằn vặt và

ngược đãi bao nhiêu lần.Con biết những người nhưngười ấy chưa có may mắnđược học, được tu, trái lạiđã chứa chấp những trigiác sai lầm về cuộc đời vàvề con, nên đã làm khổ convà làm khổ những ngườicon thương, Con xin giađình huyết thống và giađình tâm linh của contruyền năng lượng chongười đó (cho những người

đó), để trái tim của họđuợc tiếp nhận giọt nướccam lồ mà nở ra được nhưmột bông hoa, có thể lầnđầu tiên trong đời họ. Conchỉ cầu mong cho người đóđược chuyển hóa, chongười đó tìm được nguồnvui sống, để không còn giữtâm thù hận mà tự làm khổmình và làm khổ ngườikhác. Con biết những ngườiấy khổ mà không tự chủ

được nên đã làm khổ convà những người conthương. Con cũng cầumong cho tất cả những aiđã làm cho gia đình conkhổ, dân tộc con điêuđứng, kể cả những kẻ xâmlăng, cướp nước, nhữngngười hải tặc, những kẻ íchkỷ, dối trá và tàn bạo đượcnhờ ơn Bụt, ơn tổ, ơn tiềnnhân mà cải hóa. Con thấyhọ khổ và nỗi khổ ấy đang

kéo dài qua nhiều thế hệ,và con không muốn giữtâm niệm sân hận oán thù.Con không muốn cho họkhổ. Con có gốc rễ nơi tổtiên và dòng họ huyếtthống và dòng họ tâm linh;trái tim con đã nở ra nhưmột đóa hoa, con xinbuông bỏ tất cả mọi hiềmhận, một lòng cầu nguyệncho kẻ đã làm khổ con, làmkhổ gia đình và dân tộc con

được thoát vòng tai nạn vàđớn đau, để họ có thể thấyđược ánh sáng của niềmvui sống và an lạc như con.Tâm con không còn mangmột mảy may trách móc vàoán thù. Con xin truyềnnăng lượng của con cho tấtcả những người ấy. LạyBụt, lạy tổ, lạy ông bàchứng minh cho con.

Đây là sự thực tập lòngtừ bi trong đạo Bụt. Bụt

dạy: Hận thù không thểnào đáp lại được với hậnthù; chỉ có tình thương vàsự tha thứ mới đáp lạiđược với hận thù mà thôi.Khi ta thực tập như vậy thìchất liệu từ bi trào lêntrong trái tim ta. Sự thathứ, sự thương yêu sẽchữa trị cho ta, và conngười ta sẽ an hòa vàmạnh mẽ hơn. Hạnh phúctrở thành có thật. Lòng ta

còn mang theo chất liệucủa hận thù thì ta còn khổđau mãi mãi.

Tùy trường hợp từngngười, ai đã từng đau khổquá nhiều, vết thương hậnthù quá nặng, thì phải thựctập lễ thứ năm này nhiềulần. Muốn lễ thứ nămthành công thì trước hết taphải thành công trong sựthực tập lễ thứ nhất và thứhai. Ta phải trở về tiếp xúc

được với tổ tiên trong giađình huyết thống, tổ tiêntrong gia đình tâm linh, thìmới có đủ năng lượngthương yêu để thực tập lễthứ năm này. Tối nào tôicũng lạy cả. Có khi tôi lạyphủ phục rất lâu. Trongnhững giây phút đó, hiệuquả chữa trị và nuôi dưỡngđã xảy ra thật sự. Phươngpháp năm lễ này đã đượccác vị thường trú ở Làng

Mai thực tập mỗi ngày. Quývị có thể lên chánh điệnhoặc thiền đường mộtmình để thực tập riêng.Quán nguyện như thế nàocho thích hợp với trườnghợp của mình thì làm,nhưng trước hết phải họcphương pháp theo côngthức như trên.

Đối cới những vị đã cógốc rễ tôn giáo khác và mớiquay về nương tựa Bụt,

Pháp và Tăng, thì nên lạythêm một lễ khác nữa. Lễthứ sáu này để tiếp xúc vớigia đình tâm linh gốc rễcủa họ, gia đình tâm linhhọ đã lìa bỏ, nhưng ngàyxưa tổ tiên và ông bà của họ đã theo. Ví dụ như ngàyxưa tổ tiên ông bà đã theoDo Thái giáo hay là Cơ Đốcgiáo, thì bây giờ ta phải lạycái lạy thứ sáu này để trởvề và tiếp xúc. Gốc rễ của

gia đình tâm linh đó rất cầnthiết cho sự chữa trị và sựvững mạnh của ta. Nhữngngười có hai gia đình tâmlinh thường thường lànhững người Âu Châu vàMỹ châu cho nên tôi sẽ đọclời quán nguyện này bằngtiếng Anh.

Có hai gia đình tâm linhthì chúng ta có thể giàu cóthêm. Tiếp xúc được vớinhiều gia đình tâm linh chỉ

làm đời sống tâm linh củata giàu có thêm thôi. Trongthời gian ở Tây phương, tôiđã gặp những người bạnthuộc những truyền thốngDo Thái giáo và Cơ Đốcgiáo. Những người còn gốcrễ tâm linh vững chãi thìnơi họ có lòng từ bi, cóhoan hỷ, có nhân ái. Họ đãgiúp ta bằng sức mạnh tâmlinh của họ. Họ giúp ta vậnđộng chấm dứt chiến

tranh, đã giúp ta nuôi trẻmồ côi, cứu trợ những nạnnhân chiến tranh, bãolụt,v.v.. Chúng ta thấy chấtliệu thương yêu và hiểubiết có thật. Tiếp xúc đượcvới họ, ta tiếp xúc được vớigia đình tâm linh của họ,tiếp xúc được với những vịđạo sư của họ. Chúa Ky Tôlà một vị đạo sư đã dạy vềbác ái, về thương yêu.Chúa Ky Tô là một vị Bồ

Tát lớn vì ngài đã tạo nênniềm tin và đức từ bi nơihàng triệu, triệu người. Khinhận ra Chúa Ky Tô là mộtvị Bồ Tát thì ta thấy niềmtin nơi Bụt, nơi Pháp, nơiTăng, nơi truyền thống tâmlinh của chính ta lớn thêmvà giàu có lên thêm. Phíanhững người có truyềnthống tâm linh Do Tháigiáo hay là Cơ Đốc chẳnghạn, khi nhận Bụt Thích Ca

làm thầy, nhận các vị nhưLong Thọ, Mã Minh, VôTrước là thầy, thì họ cũnglàm giàu cho truyền thốngtâm linh của họ. Lễ thứ sáunày có mục đích đưa họ vềtiếp xúc được với gốc rễtâm linh mà lâu nay họ đãlơ là hoặc đã ruồng bỏ.

Đạo Bụt dạy chúng tarằng ngã được làm bằngnhững yếu tố phi ngã, đạoBụt được làm bằng các

chất liệu không phải đạoBụt. Phật pháp tức thế gianpháp. Đạo Bụt không nghĩrằng chỉ trong truyền thốngcủa ta là có chân lý vàchân lý không thể có trongnhững truyền thống khác.Người theo đạo Bụt khôngcó chủ đích làm cho ngườikhác bỏ truyền thống tâmlinh của họ để đi theomình. Theo giáo lý này taphải giúp cho người khác

trở về bám rễ vào trongtruyền thống tâm linh củahọ. Sự thực tập đạo Bụt cómục đích giúp người ta trởvề nguyên quán: quêhương tâm linh, quê hươnghuyết thống. Phương phápcủa chúng ta khác vớiphương pháp của nhữnggiáo sĩ ngoại quốc tới nướcta các đây ba bốn trămnăm. Chúng ta hiện giờđang làm ngược lại phương

pháp của họ. Chúng tasang Tây phương chia sẻsự thực tập của chúng ta,nhưng lại mong ước vàkhuyến khích những ngườiTây phương trở về vớitruyền thống tâm linh củahọ. Vì chúng ta biết rõ khimột người mất gốc, ngườiấy trở thành một cô hồnlãng tử, khó mà có được anlạc, hạnh phúc, vững chãivà thảnh thơi. Cho nên lễ

thứ sáu này rất cần thiếtcho những người đã bỏtruyền thống tâm linh cũcủa họ.

Việc tu tập của chúng talà một sự trở về. Trở vềtiếp xúc với quê hương.Quê hương đó có thể đượctiếp xúc ngay bây giờ và ởđây, ngay chính trong conngười của ta. Chúng takhông cần đi máy bay mớitrở về được quê hương tâm

linh. Chúng ta không cầntưởng tượng. Trong ta cógốc rễ của gia đình huyếtthống, có gốc rễ của giađình tâm linh, có Bụt, cóPháp, có Tăng, có ông bà,tổ tiên. Khi trở về, chúng tađược che chở, chúng tađược tiếp nhận thêm nănglượng. Chúng ta bắt đầuđược nuôi dưỡng, đượcchuyển hóa và trị liệu cảvật chất lẫn tinh thần.

Trong khi thực tập, mỗibước chân ta là một sự trởvề. Bước đi mỗi bước, điểmta đạt tới là bây giờ và ởđây. Bài Đã Về Đã Tới là đểgiúp ta thực tập sự trở vềđó. Bài Quay Về NươngTựa Hải Đảo Tự Thân cũnglà để ta thực tập điều đó.Mùa thu vừa qua, trongbuổi thuyết giảng ởBerkeley, tôi đã nói phươngpháp thực tập của chúng ta

có thể được gọi là phươngpháp trở về (the pratice ofgoing home). Trong cuộcsống thất niệm và quênlãng, chúng ta để cho tưtưởng, để cho nhớ thương,giận hờn, quá khứ vàtương lai lôi kéo. Chúng tađã sống như một bóng ma,đã bước đi trong cuộc đờinhư một người mộng du.Chúng ta chưa trở về.Ngoài chánh niệm, không

ai có thể giúp chúng ta trởvề được quê hương củachính ta, quê hương tâmlinh cũng như quê hươnghuyết thống. Với nhữngcâu hỏi:” Anh đang làm gì?Anh làm cái đó với mụcđích gì? Anh đang đi đâu?”chúng ta trở về ngay vớichánh niệm, với bây giờ vàở đây. Bỗng nhiên ta biếtrằng ta đang đứng trên quêhương, chưa bao giờ rời

khỏi quê hương ta.Trở về như vậy, chúng

ta cảm thấy tràn đầy vàđược nuôi dưỡng. Phươngpháp này phải thực tậptrong từng giây, từng phút.Nếu quý vị thất bại trongthời gian thực tập ở LàngMai thì tôi lo rằng quý vị sẽthất bại khi về nhà. TạiLàng Mai có một tăng thânđang cùng tu tập, chúng taphải giúp nhau tu tập. Nếu

ở Làng Mai mà chúng takhông tạo ra được cái thóiquen, cái tập khí mới, thìkhi trở về chúng ta sẽ bịcuốn theo nhịp sống cũ,khó thực tập thành côngđược. Cho nên, trước khilên máy bay, chúng ta đãphải trở về.

---o0o---

19 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ mười chínHôm nay là ngày 27

tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Thượngvà học tiếp về bát chánhđạo.

Chủ nhật vừa rồi chúngta học về năm lễ. Ở Việtnam, cúng lễ tổ tiên khôngphải chỉ mỗi năm một lần.

Chúng ta lạy ông bà, chamẹ trong những đám cưới,đám hỏi, những ngày giỗ,ngày tết. Lễ là để tiếp xúcvới gốc rễ của mình. Trongchùa mỗi ngày chúng tađều lễ. Chúng ta lễ Bụt, lễcác vị tổ sư, lạy thầy, lạychúng,v.v..

---o0o---

QUÁN KHÔNG TRONGNĂM LỄ

Trong khi thực tập nămlễ, chúng ta cũng phải biếtthực tập về Không quán vàKhông tam muội. Trước khilễ, ta chắp tay, thực tập hơithở để quán chiếu về chủthể của sự lễ lạy là người lễvà đối tượng của lễ tức làngười được lạy. Trong cácthiền viện Việ nam, mỗi khi

chắp tay chuẩn bị lễ ta phảiquán tưởng như sau:

Năng lễ, sở lễ, tánhkhông tịch. Cảm ứng đạo giao nan tưnghị.

dịch trong tự tính chân như

không chủ thể đối tượng đệ tử kính lạy Bụt tương giao cảm nhiệmmầu.

Năng lễ, sở lễ, tánh

không tịch tức là bản chấtcủa người lễ và bản chấtcủa vị được lễ, cả hai đềukhông.

Trong khi lễ, chúng tathực tập quán không.Không ở đây có nghĩa làgiữa hai bên, người lạy vàngười được lạy, có sựtương duyên tương sinh.Chủ thể và đối tượngkhông phải là những gì tồntại và độc lập ngoài nhau.

Khi cúi xuống lễ tổ tiên, taphải thấy rằng tổ tiên cóliên hệ mật thiết với ta. Takhông thấy cái ngã riêngbiệt của ta đối lại với cáingã riêng biệt của tổ tiên.Ta thấy được tính chất vôthường, vô ngã của ta vàcủa tổ tiên, ông bà và chamẹ. Thấy được tính tươngquan, tương duyên và vôngã giữa ta và ông bà, chamẹ thì lễ mới thành công.

Quý vị đã từng thực tập vàđã thực tập thành công,quý vị đã thấy mình hòanhập được vào dòng sốngtổ tiên, ông bà, cha mẹ vàcon cháu của mình. Cái ngãcủa ta tan biến. Khi cái ngãcủa ta và của tổ tiên tanbiến thì có sự cảm thôngmầu nhiệm và năng lượngcủa tổ tiên mới truyền quacho mình được. Đó là ýnghĩa của câu thứ hai: Cảm

ứng đạo giao nan tư nghị. Con đường cảm ứng,

giao tiếp (communication,communion) mầu nhiệmkhông thể tưởng tượngđược, không thể đàm luậnvà diễn tả được, đó gọi lànan tư nghị. Khi còn bịgiam khóa trong bản ngãcủa mình, ta chỉ thấy mìnhlà mình, cha mẹ là cha mẹ,mỗi người là một hải đảohay một tháp ngà riêng.

Nhưng khi lạy xuống đểquán tưởng ta sẽ thấyđược rằng cái ta là donhững yếu tố không ta tạonên. Sự có mặt của ta ởđây cũng là sự có mặt củatổ tiên, ông bà, cha mẹ vàsông núi. Tự nhiên cái ngãtan đi. Trong trạng thái tanbiến đó của cái ngã thìnăng lượng của đất nước,của tổ tiên và của ông bàmới truyền sang cho ta

được. Đó gọi là cảm ứngđạo giao nan tư nghị.

Có những người thực tậpmột ngàn tám mươi lễ mỗingày. Lễ như vậy được vàiba tuần thì tan hết nỗi khổ,niềm đau và sự cô đơn củahọ. Mỗi khi lạy xuống nhưthế, cái vỏ bản ngã của họlại tan rã thêm. Nếu chúngta lễ như tế sao mà khôngquán chiếu về tính cách vôthường, vô ngã và tương

tức thì sẽ không có thànhquả gì. Cho nên lễ là mộtphương pháp rất hay.Chúng ta hãy quán tưởngchúng ta đang lạy BụtThích Ca Mâu Ni là thầycủa chúng ta, là người khaisáng của đạo Bụt.

Chúng ta đứng trước BụtThích Ca Mâu Ni quántưởng: Lạy Bụt, ngài vớicon, hai bên đều trốngrỗng, không bên nào có

một thực thể riêng biệt.Chính nhờ như vậy mà ngàivới con mới có sự thôngcảm nhiệm mầu. Ít có mộttôn giáo nào mà tín đồhướng về đức giáo chủ đểnói một câu nói như vậy,Đối với một số các tôn giáokhác, đó là một thái độkiêu căng và bất kính rấtlớn. Chỉ có trong đạo Bụt,người đệ tử mới có thái độnhư vậy, vì năng lễ và sở lễ

tánh không tịch cho nêncảm ứng đạo giao mới nantư nghị. Khi lạy xuống, nếuta chuẩn bị tâm tư kỹlưỡng chừng nào, thì kếtquả càng lớn chừng ấy. Cónhiều bậc cha mẹ thuộcthế hệ mới, thấy mình phảingồi lên để mấy đứa conlạy xuống thì không chịu.Sống trong thời đại dânchủ, mỗi người có nhânphẩm, ngồi lên bắt con lạy

xuống như vậy thì khó chịulắm. Trong chùa cũng vậy,có nhiều thầy bây giờkhông muốn người ta lạymình. Một phần các thầynghĩ mình không có đủ đứcđộ, để Phật tử lạy thì tổnphước. Như vậy là chưa đạtgiáo lý của Bụt.

Các vị mới xuất gia hayđược vị thầy bổn sư dạy vềviệc này. Khi mang hìnhtướng của người xuất gia,

mình có thể trở thành đốitượng cho nhiều ngườicung kính. Và đó là điểmđáng lo trong đời sống xuấtgia. Người ta khởi lòngcung kính tam bảo, thấytướng mạo đoan trang củangười xuất gia, họ muốnđảnh lễ. Nếu ta không cóchánh niệm thì chỉ trongvài năm, ta có thể bị hưliền. Ta tưởng mình là quantrọng lắm. Người mới tu mà

bị Phật tử tới lạy thì cảmthấy rất xốn xang. Biếtmình đức độ chưa có baonhiêu, học hỏi chưa đượcbao nhiêu, giới luật chưatinh nghiêm, mà phải ngồiđó cho người ta lạy thìtrong lòng rất khó chịu. Tacó thể hiểu được tâm trạngcác bậc cha mẹ bị bắt buộcngồi như hai pho tượng đểcác con xì xụp lễ. Nhưngchúng ta nên hiểu đây là

một sự thực tập rất quantrọng. Cha mẹ là đại diệncho tất cả các thế hệ tổtiên, ông bà. Những ngườitrẻ họ có nhu yếu hướngvề cội nguồn, họ cũng cầnmột biểu tượng để lạy. Nếukhông ngồi cho họ lạy thìcó thể họ sẽ quên mất gốcrễ và không tiếp xúc đượcvới ông bà và tổ tiên củahọ. Cho nên dù quí vị lànhững bậc cha mẹ chưa

đến tuổi già, quí vị cũngnên ngồi cho đàng hoàngđể cho con cháu lạy. Trongkhi ngồi đàng hoàng, quí vịcó thể thực tập hơi thởchánh niệm và tưởng nhớtới tổ tiên, thấy rằng cáccon mình đang hướng vềcác thế hệ tổ tiên để tìmnương tựa chứ không phảiđang thần tượng hóa mình.Các cháu phải hiểu lạy đâykhông phải là lạy cái ngã

của cha mẹ. Các cháu đanglạy với lòng biết ơn baonhiêu thế hệ tổ tiên trongquá khứ đã mở nước, dựngnước, xây dựng nên nếpsống văn hóa của dân tộc.Người xuất gia hay mớixuất gia cũng vậy. Chúngta mặc nhật bình hay áotràng, tuy tuổi tu còn ít,đức độ còn kém, nhưng khingười ta tới lạy cũng phảingồi cho thật trang

nghiêm. Người ta không lạycái ngã của mình đâu màsợ. Người ta đang lạy tambảo. Họ lạy dòng sinhmệnh tâm linh, họ lạy Bụtvà chư tổ qua con ngườimình. Cho nên ta phải ngồicho thật đàng hoàng, phảitập thở cho chánh niệm.Phải quán chiếu rằng họ lạyđây không phải là lạy mình,lạy cái ta của mình, mà họđang lạy truyền thống tâm

linh của họ. Thấy được nhưthế thì ta có thể ngồi rất annhiên và tự tại. Cái lạy đósẽ không bao giờ làm chota trở thành kiêu căng. Cònnếu ta không quán chiếu“Năng lễ, sở lễ, tánh khôngtịch” thì người ta chỉ cần lễba lễ là mình mất hết côngđức từ lúc mới tu cho đếnlúc này. Không những mấthết công đức mới mà cònmất vào vốn cũ nữa!

Đó là bí quyết tôi thườngtruyền trao lại cho nhữngngười mới tu. Dù mới tu cóhai ba ngày nhưng nếu cóhai ba trăm người tới đảnhlễ ta cũng phải ngồi rấtyên, rất trang nghiêm chohọ lạy. Trong khi người lễ,ta phải quán chiếu vô ngã,duyên sinh và vô thường.Được trao truyền bí quyếtđó rồi thì ta có thể cứuđược đời tu của ta. Những

điều đơn giản và căn bảnnhư vậy mà ta không đượctiếp nhận, thì ta rất dễđánh mất giới thân huệmạng. Mỗi khi bị người talạy, tôi không sợ hãi chútnào cả. Tôi ngồi đó. Tôithấy những cái lạy củangười ta không động gì tớitôi, không làm cho tôi cóthêm một chút tự hào nàohết. Có khi ngồi trên pháptọa để truyền giới, năm

trăm, bảy trăm người, cảngàn người lễ xuống đểnhận giới, tôi thấy đượctâm trạng thiết tha thànhkhẩn của những người thọgiới. Họ đang hướng vềtam bảo, hướng về mấyngàn năm lịch sử của chấtliệu tâm linh. Tôi ngồi đóđể làm cái gạch nối giữa tổtiên tâm linh và nhữngngười thọ giới. Cái lạy củahọ không làm tôi khởi lên

một tâm niệm ngã mạn, tựhào, tự phụ, nhờ vậy tôichưa bao giờ bị sập vàobẫy cống cao. Tôi thoátđược cái bẫy sập là nhờthực tập không quán, và vôngã quán.

---o0o---

QUÁN KHÔNG TRONGKHI ĂN

Vậy trong khi lạy ta thựctập không quán, không nhưmột cánh cửa giải thoát.Khi ăn cơm ta cũng thựctập không quán. Tiếp xúcvới tăng thân, ta thấy tăngthân là mình, mình là tăngthân. Với thức ăn ta cũngquán như vậy, ta là thứcăn, thức ăn là ta. Ôm bình

bát, lấy thức ăn, nào đậuque, nào cơm chiên, bỏ vàobình bát, trong lúc đó talàm gì? Nếu sư chú khôngquán nhân duyên, khôngquán không, thì sư chú làmgì trong những lúc đó?Chính lúc đó là lúc ta thựctập. Xúc mấy thìa cơm bỏvào bình bát, ta phải thấycơm, phải thấy tính cáchduyên sinh của cơm, phảithấy tính cách vô thường,

vô ngã của cơm. Phải thấycơm là chất liệu nuôidưỡng mình, và chính mìnhđược làm bằng cơm. Bàipháp thoại tôi đang nói choquí vị nghe đây cũng đượclàm bằng cơm. Nếu biếtcách, ta có thể biến khoaitây thành pháp thoại. Màkhoai tây cũng có thể làmra chất độc. Khi miệng taphun ra những sân si vàbuồn giận, thì khoai tây

biến thành sân si và buồngiận.

Ta chỉ cần thực tập mộtphép quán thôi, vì thực tậpmột là thực tập tất cả. Phảithực tập tính cách khôngcủa mình và của thức ăn.“Năng ăn, sở ăn, tánhkhông tịch,” nghĩa là ngườiăn và thức ăn cả hai tínhchất đều không tịch. Vì vậysự giao cảm giữa ta vàthức ăn không thể nghĩ bàn

được.Ôm bình bát đi vào thiền

đường ta nghĩ gì? Ta thựctập thiền hành, đi từngbước chân thảnh thơi. Mỗibước chân có liên hệ đếnsự an lạc của cả thế giới.Nếu trong khi ôm bình bátbước đi mà tâm ta khôngcó chánh niệm, bước chânta không thảnh thơi, thì đinhư vậy uổng quá. Vì đó làcơ hội ta dâng hiến chất

liệu an lạc, hạnh phúc vàhoà bình cho thế giới. Nếutrong ta có hòa bình và anlạc thì ta mới có thể đónggóp vào hoà bình và an lạccủa thế giới. “Peace alwaysbegins with me” là nhưvậy. “I walk for you”, mỗibước chân ta đi ta bướccho tất cả mọi người. Bướcchân vững chãi, an lạc thìcả thế giới được hưởng.

Vào tới thiền đường, đặt

bình bát, ngồi xuống, lúcđó các bạn tu cũng đangthực tập lấy cơm, bướctừng bước vào thiềnđường. Đã ngồi xuống rồi,chúng ta làm gì? Không lẽchỉ ngồi chờ hay sao? Cóthể mười lăm phút sau, cókhi nửa giờ sau người chóttrong đại chúng mới lấycơm xong. Trong mười lămphút hay nửa giờ đó, nếuta nghĩ ngợi quẩn quanh,

nhớ tiếc quá khứ, lo lắngtương lai thì ta không xứngđáng ngồi trong thiềnđường. Thời giờ ngồi đó làthời giờ thực tập. Trongthời gian này ta thực tậptiếp xúc với tăng thân, tiếpxúc với giây phút hiện tại.Ta nhìn một sư anh haymột sư chị đang đi vào,theo dõi từng bước châncủa người đó, mỉm cười vớibông hoa trước bàn thờ,

lúc nào cũng an trú tronghiện tại. Đó là những lúc tacó thể thực tập vô thườngquán, vô ngã quán và nhânduyên quán. Những lúc đólà những lúc ta đang nuôidưỡng hiểu biết và từ bi.Mười lăm phút hay nửa giờđó ta không bỏ phí. Ngoàiđời người ta phải nối đuôisắp hàng để đợi vào rạphát hay đợi mua vé xi-nê.Trong những lúc đó họ có

thể bồn chồn nóng nảy.Nhưng trong các thiền viện,những lúc như vậy lànhững lúc ta thực tập.Chúng ta tu tập cho khôngtam muội có mặt trong ta.Khi đã tiếp xúc được cáiKhông rồi thì những hiệntượng như tới, lui, sống,chết, có, không,v.v.. khôngcòn làm động tới tâm mìnhnữa.

Sự chuyển hóa của ta

tùy thuộc vào việc hành trìmỗi ngày. Một ngày nàođó, một người thân củachúng ta sẽ qua đời, mộtngười thương của chúng tasẽ bỏ chúng ta đi, haychính bản thân ta sẽ bệnh,sẽ chết. Những chuyện đósẽ xảy ra, thế nào cũngphải xảy ra. Nếu chúng takhông thực tập bây giờ thìlàm sao ngày ấy ta có thểsẵn sàng tiếp nhận những

gì xảy ra với tâm trạng bìnhthản được? Chúng ta đi vàocánh cửa giải thoát nhờkhông quán và không tammuội. Vậy trong mười lămphút hay nửa giờ ngồitrước bình bát, chúng tanên thực tập không khác gìkhi ta ngồi thiền. Ngồi thiềnta cũng chỉ làm như vậy.Ngồi an trú trong hiện tại,tạo ra an lạc và hạnh phúcngay trong giờ phút này.

---o0o---

QUÁN VÔ TƯỚNG

Tam muội thứ hai là VôTướng. Cũng như Khôngtam muội, Vô Tướng tammuội cũng được tạo tácbằng tuệ giác về vô thườngvà vô ngã. Tướng là tướngtrạng, tướng mạo(appearance) của sự vật.Tướng là đối tượng của trigiác. Đối tượng là tướngmà chủ thể là tưởng.

Tướng và tưởng không thểrời nhau mà có. Không cóđối tượng tồn tại biệt lậpngoài tưởng, tức là ngoàitri giác của chúng ta. Trongkinh Kim Cương có câu: Ởđâu có tướng thì ở đó có sựđánh lừa. Phàm sở hữutướng giai thị hư vọng.Chúng ta bị cái hư vọngđánh lừa. Câu tiếp theo:Nhược kiến chư tướng phitướng tức kiến như lai. Nếu

thấy được cái phi tướng ởnơi cái tướng tức là thấyđược thực tại mầu nhiệm,thấy được như lai.

Thực hiện điều này cũngkhông khó lắm đâu, nếu tabiết sử dụng những chiếcchìa khóa vô thường và vôngã. Hãy quán chiếu về vôthường, hãy quán chiếu vềvô ngã. Ta sẽ thấy đượctính chất vô thường củacác tướng. Chúng ta thử

quán chiếu về một bônghoa. Chúng ta có tri giác(tưởng) về bông hoa nênthấy tướng của bông hoa.Tôi từng nói rằng hoa đượclàm từ những yếu tố khôngphải là hoa. Sở dĩ ta bị kẹtvào tướng hoa vì nghĩ rằngcái tướng hoa tách rời khỏinhững cái tướng khác. Tatưởng rằng hoa chỉ là hoathôi, hoa đâu có thể lànhững cái không phải là

hoa được. Mặt trời là khác,đám mây là khác, phân ráclà khác, đại địa là khác.Nhưng nhìn cho kỹ thì tathấy rằng hoa là mặt trời,hoa là đám mây, hoa là đạiđịa. Nhìn vào mặt trời, nhìnvào phân rác, nhìn vào đạiđịa ta cũng có thể thấyhoa. Đó là thấy cái phitướng của tướng. Ngườilàm vườn nhìn vào đốngrác mà thấy được hoa, đó

là thấy được cái phi tướngcủa cái tướng. Người làmvườn dùng phân hữu cơ làngười có thể thấy đượctính cách bất nhị của phânrác và hoa trái. Nhìn vàotrong phân rác họ thấyđược hoa trái, nhìn vào hoatrái họ thấy phân rác. Nếuáp dụng được cách nhìn đótrong mọi lĩnh vực khác củatri giác thì ta sẽ chứng ngộ.

Người làm chính trị cũng

có thể thực tập như vậy.Người làm kinh tế cũng cóthể thực tập như vậy. Nếunhững nhà chính trị, nhữngnhà kinh tế, những nhàgiáo dục thực tập lối nhìnvô tướng, thì thế giới củachúng ta sẽ có một tươnglai tốt đẹp hơn. Ví dụ mộtsố người trẻ vào tù vì ăncướp hoặc giết người. Khibắt những người ấy giamlại, ta nên quán chiếu về vô

tướng và vô ngã. Chúng tađã tổ chức cuộc sống trongxã hội như thế nào cho nênhoàn cảnh mới sinh ranhững lớp trẻ như vậy? Bâygiờ chỉ biết giam giữ họtrong tù hay đem giết họđi, thì ta đâu có giải quyếtđược vấn đề! Nếu cáchthức tổ chức sinh hoạt củaxã hội ta cứ tiếp tục thếnày thì chúng ta sẽ tiếp tụctạo ra hàng trăm, hàng

ngàn, hàng trăm ngànngười trẻ như vậy, để bỏvào tù.

Khi vị quan toà, nhàchính trị hay nhà giáo dụcnhìn vào một người trẻphạm tội, họ phải thấyTương tức, thấy Vô ngã,thấy Không, để hiểu rằngsở dĩ cái này như thế này làtại vì cái kia như thế kia.Nếu đời sống thành phốquá nhiều bạo động, quá

nhiều tội ác, quá nhiềunhững cô gái ăn sương, thìcác nhà giáo dục, và chínhtrị phải quán chiếu vôthường, vôn ngã, vô tướng,và tương tức, để thấy rõ tạisao tình trạng đã đi tới nhưvậy. Chúng ta có nên chỉđổ tội cho những người trẻđó hay không, hay phảithấy trách nhiệm củachúng ta trong học đường,trong gia đình và trong xã

hội? Những điều ta nói,những việc ta làm, cách tatiếp xử trong đời sống giađình, trong phạm vi họcđường và xã hội đã đónggóp những gì để tạo ranhững người trẻ như vậy?Có những bạn trẻ mới mườitám tuổi đã tự bắn vào đầuvì thấy sống không có ýnghĩa, không có niềm vui,không có lý tuởng nữa. Màxã hội có rất nhiều người

trẻ như vậy. Đi vào conđường ma tuý, ăn cướp,băng đảng cũng là một loạitự tử.

Khi một thương gia, mộtnhà kỹ nghệ để hết thời giờra làm giàu, ông ta phảiquán chiếu các hậu quảcủa thái độ ấy trên đờisống gia đính, trên vợ conmình, và trên xã hội, Việckinh doanh của mình cóthể làm đổ vỡ gia đình, tàn

phá xã hội và thiên nhiên.Một nhà chuyên môn làmquảng cáo phải quán chiếunhững phim ảnh, và bàiquảng cáo của mình. Họthường khai thác những thịdục và các mối sợ hãi tiềmẩn trong tâm lý của côngchúng. Có người làm trongngành quảng cáo đã thúthật rằng công việc của họkhông đúng với nhữngchánh kiến, chánh tư duy

và chánh ngữ của họ. Nếuhọ muốn trung thực vớichánh kiến, chánh tư duyvà chánh ngữ thì họ sẽ mấtviệc làm. Ông ta nói: “ Bạchthầy, nếu mà con nói đủnhững cái tốt và cả nhữngkhía cạnh tiêu cực của sảnphảm này thì không ai muahết. Con sẽ mất sở, vàhãng của con cũng sẽ vỡnợ.” Cho nên trong sinhhoạt xã hội, ngôn từ và

hành động chúng ta nếukhông căn cứ trên nguyêntắc tương tức, tương nhập,vô thường, vô ngã, khôngvà vô tướng thì chúng ta sẽtạo rất nhiều tội ác.

---o0o---

ÁP DỤNG QUÁN VÔTƯỚNG TRONG CUỘCSỐNG

Trẻ em trong xã hội taphải đi học mười mấy nămmới ra trường. Chúng họcđủ thứ ở trong trường.Nhưng có thể sau mươi,mười lăm năm, ra trườngrồi các em vẫn chưa biếtcách sống. Nhờ đâu màmọi người biết đọc và biết

viết? Vì mọi người đã đếntrường để học đọc và họcviết. Tại sao ta không biếtđối trị với cơn giận và hòagiải với những người chúngta thương yêu? Vì chúng tachưa bao giờ được họcnhững nghệ thuật đó trongmột trường nào cả. Tạitrường, vì chúng ta khôngđược học những nghệthuật đó, nên chúng takhông biết thở, không biết

cười, không biết hoà giảinội kết, không biết chuyểnhóa cơn giận. Vì vậy taphải tìm cách đưa nhữngthực tập này vào dậy trongcác trường mẫu giáo, cáctrường tiểu học và trunghọc. Mục đích của họcđường bây giờ chỉ là đểcung cấp cho ta một sốkiến thức và kỹ thuật để cóthể sinh nhai. Trường họckhông dạy cho chúng ta

nghệ thuật tạo hạnh phúccho mình, cho những ngườimình thương, và cho xãhội. Cho nên chúng ta cầnvận động, hô hào vàkhuyến khích cách mạngnền giáo dục quốc gia. Làmthế nào từ những năm mẫugiáo, các cháu đã có thểhọc đi, học cười, học nói,học làm cho mình và mọingười hạnh phúc. Học chữ,học toán cũng khó lắm

chứ, vậy mà các em cũnghọc được. Học thở, họccười, học chuyển hóa cơngiận cũng khó. Nhưngchúng ta cũng sẽ làmđược. Các em đang cònnhỏ như măng non, thếnào cũng uốn nắn và tậpdượt được. Khi một em bénổi giận, sắp gây gỗ, chửibới và đánh lộn, em bé đókhông tự biết phải làm gìđể có thể thoát ra khỏi cơn

giận dữ. Điều đó cô giáophải dạy, thầy giáo phảidạy. Phải dạy cho tới nơitới chốn. Đến khi em ấy lớnlên, mười lăm, hai mươituổi, em mới biết nghệthuật sống với gia đình,sống với người khác, vàsống trong xã hội.

Trước đây, tôi có đề nghịlập ra một học viên chonhững người đến tuổithành lập gia đình, để cho

những người này có cơ hộihọc những nghệ thuật sốngchung. Hai người trẻ lấynhau, thành vợ chồng rồi,nhưng có thể vẫn còn vụngvề, gây ra nội kết chonhau, tưới tẩm những hạtgiống giận hờn, và mặccảm trong nhau. Nếukhông biết gì hết về nghệthuật tu tập và sống chungthì họ sẽ mang lại khổ đaucho nhau. Đến khi sinh

con, họ cũng sẽ gieo vàocác con rất nhiều hạt giốngcủa khổ đau. Khi sinh rađời, ta mang đủ những hạtgiống của khổ đau và hạnhphúc. Nếu may mắn thìnhững hạt giống tốt đượctưới bón, còn nếu khôngmay thì chính gia đình, xãhội, học đường sẽ chỉ tướitẩm những hạt giống khổđau, thất vọng, buồn khổvà giận hờn trong ta mà

thôi. Đến khi lập gia đình,vì không biết phương phápnên ta lại tưới tẩm nhữnghạt giống xấu của nhau,Sinh con ra, ta cũng sẽ gieonhững hạt giống xấu chocon, và góp phần làm lớnthêm nỗi khổ đau chungcủa xã hội. Có khi con thùghét chính cha mẹ, rồi thùghét mọi người. Và khi đếnlượt dựng vợ gả chồng thìhọ cũng làm khổ lẫn cho

nhau. Cái vòng luân hồitiếp tục lẩn quẩn như vậy.Cho nên lập ra một họcviện như thế là cần thiếtlắm. Các bạn trẻ vào họcmột hoặc hai năm và thựctập trong một tăng thân,để có một ít bản lãnh làmvốn liếng thành lập giađình, sinh con đẻ cái.

Nếu không có tuệ giácvề vô ngã, về vô tướng, vàvề không, thì trong lúc đau

khổ ta sẽ chỉ biết trách cứngười này, người khác. Hayta có thể phạm tội giếtngười. Sở dĩ người ta giếtngười vì họ nghĩ rằng ngườiấy là nguồn gốc nỗi khổđau của họ. Có khi ta tựgiết mình vì ta không cókhả năng đối diện với quánhiều khổ đau. Ta khôngbiết rằng trong ta có người,trong người có ta, khôngthể chỉ có một nguyên cớ

duy nhất tạo nên đau khổcủa mình. Vô tướng mớinghe, ta thấy giống như làmột triết lý, như là đangnói chuyện trên mây,nhưng quả thật rất thực tếvà thiết yếu cho đời sống.Nhìn sâu vào đứa con, tathấy các yếu tố xã hội, vănhóa, giáo dục, tổ tiên, vàđất nước đã làm ra đứacon ấy. Cái thấy đó là cáithấy vô ngã, cái thấy vô

tướng, khiến ta phát khởilòng thương. Ta biết rằngnếu thấy được gốc rễ củakhổ đau, thấy được nhữngđiều kiện nào đưa conmình tới tình trạng bất nhưý như thế, thì ta mới biếthiểu, biết thương, biết cáchchuyển hóa, và đứa con sẽcó hy vọng chuyển hóa.

Vậy vô tướng ở đây cónghĩa là phá tướng, nghĩalà vượt ra khỏi cái tướng.

Tướng là ý niệm cạn cợt,sai lầm. Nhìn đứa con màthấy được tất cả xã hội,thấy được cả môi trườngvăn hóa, và kinh tế; cáchnhìn đó gọi là cách nhìn vôtướng. Vô tướng có nghĩalà vô ngã và cũng hàmnghĩa vô thường. Ví dụ tanói về ông bà, và tổ tiên.Nếu bị kẹt vào ngã vàtướng ta sẽ nghĩ là ông bà,và tổ tiên không còn nữa.

Nhưng quán chiếu vào tựthân qua cánh cửa vôthường, vô ngã và vôtướng ta thấy tất cả thế hệông bà, và tổ tiên đang cómặt trong con người ta. Tavẫn tưởng là Bụt và các vịbồ tát không còn nữa.Nhưng đã được trao truyềngiáo lý vô tướng mầunhiệm, ta thấy trong ta cóBụt, có Pháp, có Tăng. Nhờđó ta thấy được tính không

sinh không diệt của Bụt,của Pháp và của Tăng. Mỗigiây phút ta có thể tiếp xúcvới Bụt, Pháp và Tăng. Đólà vô tướng. Nói rằng mìnhvô phước, sinh ra đời thìBụt đã nhập diệt trên 2500năm rồi, nghĩ như vậy làsuy nghĩ theo lối hữutướng. Bụt không bị giamkhoá trong hình hài củamột con người sinh ra ở CaTỳ La Vệ cách đây 2600

năm. Bông hoa cũng vậy.Bông hoa không thể bịgiam khóa vào trong cáitướng trạng ta đang nhìnthấy đây. Vì vậy ta phảithấy được bông hoa ngoàicái tướng của bông hoa.

Mười mấy năm trước, bacủa bé Phòng đã tới LàngMai làm lễ cầu siêu cho bé.Trong bài thuyết pháp hômấy tôi đã nói tới vô tướng.Sau đó tôi cùng ba của bé

Phòng đi thiền hành mộtvòng trên xóm Thượng. Tôiđã dặn: “Bây giờ thầy tròmình đi thiền hành như thếnào để có thể thấy được béPhòng ngoài cái tướng củabé Phòng mà trước giờmình vẫn thấy. Đi như thếnào để có thể thấy được béPhòng trong mỗi lá cây,mỗi ngọn cỏ, mỗi bônghoa, và mỗi hơi thở củamình.”

Đời Lý có một vị thượngthư tên là Đoàn văn Khâm.Sư phụ ông viên tịch, cácđệ tử than khóc rất nhiều,Ông đã làm một bài phúngđiếu thầy, trong đó có haicâu:

Đạo lữ bất tu thươngvĩnh biệt,

Viện tiền sơn thủy thịchân hình.

dịch: Các bạn đừng nên

thương cảm quáNúi sông trước viện

chính là thầy Đạo lữ tức là các bạn tu

của tôi ơi. Bất tu là khôngnên. Thương vĩnh biệt làđau thương quá về sự vĩnhbiệt. Thầy tịch rồi nhưngđừng có đau thương, đừngkhóc lóc quá, đừng để bịkẹt trong tướng trạng củathầy. Phải thấy thầy trongtính vô tướng của thầy.

Viện tiền sơn thủy thị chânhình, những hình dáng núisông mà chúng ta thấy ởtrước thiền viện, đó là chânhình của thầy. Các bạn hãylau nước mắt đi, hãy nhìnnúi, nhìn sông ở trướcthiền viện. Hãy mỉm cười.Thầy chúng ta đang cònđó. Chân lý về vô tướng, vàtuệ giác về vô tướng giúpta thoát khỏi những ý niệmcó, không, sinh, diệt, còn,

mất, giúp ta giải thoátđược những sầu đau, thấtvọng. Vì vậy vô tướng làmột trong ba cánh cửa giảithoát.

Phàm sở hữu tướng, giaithị hư vọng. Cái gì cótướng, đều là sự đánh lừa.Nhược kiến chư tướng phitướng, tất kiến như lai. Nếuthấy được cái phi tướng ởnơi cái tướng tức là thấyđược như lai. Đó là tinh tuý

của Kinh Kim Cương.Thầy và tổ có lòng từ bi

rất lớn. Sau khi nói tớikhông tam muội sợ ngườimới học bị kẹt vướng vào ýniệm không. Các vị dạythêm rằng sau khi đã họcKhông Tam Muội rồi, phảih ọ c Không Không TamMuội. Sau khi học vôtướng tam muội ta cũnghay nghĩ rằng cái tướngnày không có, cái đó cũng

sai. Chân tướng của tướngkhông phải có mà cũngkhông phải không. Sau khiđã nghe về vô tướng tammuội thì phải biết thêm vềVô Tướng Vô TướngTam Muội. Cửa giải thoátthứ ba là vô tác tam muộicũng vậy, phải được bổ túcbằng Vô Tác Vô Tác TamMuội. Tất cả gọi chung làTam Trùng Tam Muội.

Như ta đã biết, Tam giải

thoát môn được khai triểnvà chú trọng rất nhiềutrong đạo Bụt Bắc Tông.Giáo lý không, vô tướng vàvô tác có mặt trong kinhđiển Pali, nhưng trongtruyền thống Nam Tông,giáo lý này không đượckhai triển đầy đủ.

Nếu chúng ta không tutập theo ba cánh cửa giảithoát, ba thứ định không,vô tướng và vô tác, thì

chúng ta không thể dễdàng phá tung nhữngchướng ngại, và cố chấp đểđi vào thế giới của giảithoát, của tự do

---o0o---

20 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươiHôm nay là ngày 30

tháng giêng năm 1994,chúng ta ở tại Xóm Hạ vàchúng ta học tiếp về bátchánh đạo.

Chúng ta đang học vềtam giải thoát môn, tức làba cánh cửa đưa tới giảithoát. Cánh cửa thứ nhất

là Không. Quán Không, taphải thấy tính tương quan,tương duyên, tương tức vàtương sinh trong mọi sựmọi vật. Thấy như vậy, tavượt được hàng rào bảnngã, thoát được ngục tù ýniệm về ta và về của ta, vàmở được cánh cửa giảithoát. Trong tăng thân,nhìn bằng con mắt KhôngQuán, ta thấy sự an vuicủa ta liên hệ tới sự an vui

của người, sự an vui củangười liên hệ tới sự an vuicủa ta. Cho nên không làcách nhìn, quán, và tiếpxúc để thực tập chứ khôngphải là đề tài để đàm luận,nghiên cứu.

Vô tướng cũng vậy. Tấtcả mọi sự vật được biểuhiện qua tướng và vìthường bị cái tướng ấyđánh lừa, nên ta mới sợhãi, mới giận hờn, mới căm

thù. Khổ đau xung quanhta và trong ta đều do sựkiện ta bị kẹt vào tướng.Kinh Kim Cương nói về bốnloại tướng: ngã, nhân,chúng sinh và thọ mệnh.

Sở dĩ ta bị kẹt vào tướngngã là vì chúng ta nghĩ cónhững cái đối lập với ngãtức phi ngã. Khi thấy đượctrong tướng ngã toàn lànhững yếu tố phi ngã thì tựnhiên ý niệm về ngã tan

biến, và chúng ta thoát rađược khỏi tướng ngã.Tướng thứ hai là tướngnhân. Nhân đây nghĩa làloài người. Cho loài ngườilà một thực tại độc lập,không phải là thú, là cây, làđất đá, chúng ta bị kẹt vàotướng nhân. Chúng ta nóitrời sinh ra những con tôm,con cá, con bò, con heo đểcho loài người ăn. Ta tưởngcây cỏ, đất đá, không khí,

trời, sông, rừng và biển làđể cho ta sử dụng thả cửa,ta không cần thương tiếc,không cần bảo vệ. Lo phụcvụ tướng người, ta tàn phácác loại động vật, thực vậtvà khoáng vật. Đạt tới cáithấy vô tướng về người,thấy trong người có hàmchứa các loài động vật,thực vật và khoáng vật tamở được cánh cửa giảithoát thứ hai. Tướng thứ

ba là tướng chúng sinh.Chúng sinh ở đây là cácloài động vật, các loài có sựsống. Các loài có mạngsống tùy thuộc và được tạothành bằng những loài gọilà vô tình, không có sựsống. Khi tàn phá khôngkhí, sông hồ, biển cả vàrừng cây ta cũng hủy hoạiluôn những chủng loại gọilà chúng sinh. Cho nênnhìn vào chúng sinh ta phải

thấy các yếu tố không phảilà chúng sinh. Nhìn vào cácyếu tố gọi là vô tình ta phảithấy những các chủng loạihữu tình. Trong đời sốnghàng ngày mà quán chiếunhư vậy thì tự nhiên tathấy được chúng sinh vôtướng. Sau cùng là tướngthọ mạng, nghĩa là khoảngthời gian của mạng sống,từ khi sinh ra đến khi chết.Ta cứ thường nghĩ sinh

mạng ta nằm trong khoảngthời gian đó. Khi quánchiếu, ta thấy mình khôngtừng sinh và cũng sẽ khôngbao giờ diệt đi, thấy rằng takhông bắt đầu có từ khisinh ra, cũng không bắtđầu không từ lúc chết đi,nhờ thế pháp quán đưa tatới cánh cửa giải thoát vôtướng về thọ mạng. Nỗi sợhãi cái chết được dựa trênmột ý niệm sai lạc là tướng

thọ giả. Kinh Kim Cương chỉnói về bốn tướng nhưngcòn nhiều tướng khác nữamà ta có thể quán chiếu.Nếu không dùng niệm vàđịnh để quán chiếu thì takhông thể mở được bacánh cửa giải thoát không,vô tướng và vô tác.

---o0o---

QUÁN VÔ TÁC VÔNGUYỆN

Vô tác có nghĩa là khôngcần có gì phải làm, khôngcần có dự án nào phải theođuổi. Người ta thường nghĩrằng tu tức là theo đuổi dựán “đạt được niết bàn” hay“chấm dứt được sinh tử.”Đi tu không phải là để lênchức hoà thượng. Mục đíchcủa sự tu học là thoát khỏi

sinh tử và đạt tới giảithoát. Nhưng theo giáo lýtam pháp ấn thì chúng tachưa bao giờ từng bị sinhtử cả. Chúng ta chưa baogiờ bị ràng buộc cả. Chúngta vô thường, đúng. Chúngta vô ngã, đúng. Nhưngchúng ta cũng vốn là niếtbàn. Cũng như đợt sóngkia vốn là nước. Trở về vớibản tánh tự tâm của mìnhlà một cách nói. Kỳ thực

mình luôn luôn an trú trongbản tánh tự tâm của mình,không cần trở về. Mục đíchcủa sự tu học là để bừngtỉnh, thấy rằng ta chưa baogiờ sinh, chưa bao giờ diệt.Đã không sinh, đã khôngdiệt thì ta đã sẵn có tínhniết bàn. Đâu cần phải códự án, đâu cần phải thựchiện gì nữa? Đó gọi là vôtác, hay là vô nguyện.

Giáo lý vô nguyện chỉ

cho chúng ta thấy tất cảsẵn có đầy đủ trong bảntánh tự tâm của mình, takhông cần đi tìm đâu hết.Ta đã là cái mà ta muốntrở thành (we are alreadywhat we want to become).Tự nhiên có an lạc ngaytrong giây phút hiện tại, đógọi là hiện pháp niết bàn.Buổi sáng nhìn thấy ánhnắng ta mừng, nghe trờimưa ta cũng mừng, thấy

trời đầy sương ta cũngmừng. Ánh nắng, cũng nhưtiếng mưa rơi, cũng nhưsương mù đều là nhữnghiện tượng của sự sống.Trong một hiện tượng cónhững hiện tượng khác. Vàtất cả những hiện tượngđều mang tính niết bàn vàvô nguyện. Nếu thức dậymà ta cảm thấy có hòabình, và an lạc trong thântâm, thấy ta không còn

thiếu thốn gì, không cầnđeo đuổi gì nữa, thì lúc đóta có khả năng tiếp nhậnhai mươi bốn giờ đồng hồmà sự sống hiến tặng.

Thức dậy miệng mỉmcười,

hăm bốn giờ tinh khôi, xin nguyện sống trọn

vẹn,mắt thương nhìn cuộc

đời. Ta chỉ có thể tiếp nhận

tặng phẩm này một cáchtrọn vẹn với tâm vônguyện. Nếu nghĩ rằng cóhăm bốn giờ để làm cáinày, hoặc làm cái kia, thìhăm bốn giờ đó sẽ trởthành một phương tiện, màkhông còn là sự sống nữa.

Mỗi việc chúng ta đanglàm là sự sống, và có thểcho ta hạnh phúc ngaytrong khi ta làm. Khi ta đithiền, ngồi thiền, hay uống

trà, ăn cơm, hoặc quétnhà, thì tất cả những giâyphút kia đều có thể lànhững giây phút hạnhphúc. Ta không coi chúngnhư những phương tiện đểđạt tới mục đích nào cả.Trong lúc ta bửa củi, sựsống đã mầu nhiệm rồi, tathấy không cần bửa củixong mới có hạnh phúc.Không cần nước sôi rồi mớicó hạnh phúc. Không cần

nấu cơm chín rồi mới cóhạnh phúc. Như vậy là tasống trong tinh thần vônguyện. Cái thấy ấy đạt tớithì cánh cửa vô nguyện giảithoát môn mới mở ra.

Có hôm tôi gặp một phụnữ người Anh ở một xưởnglàm gốm. Bà ta hỏi: “Thầycó lo về tình trạng thế giớikhông?” Tôi trả lời:” Tôi cólưu tâm, nhưng mối quantâm của tôi không làm hại

tới sự an vui của tôi.” Bànày đang đau khổ, chồngcủa bà bị bệnh tâm thần.Trong câu hỏi vể tình trạngở trên thế giới, và muốnnói tới những chuyện xảyra ở Nam Tư (Yougoslavie),hay ở các nơi khác. Nếu tađể cho những lo lắng đótràn ngập tâm mình thìchẳng bao lâu ta sẽ bị bệnhnhư chồng của bà. Tôi imlặng, thở năm bảy lần rồi

mới nói:” Cái quan trọngnhất, bà ơi, là dủ rất quantâm đến tình trạng thế giới,bà cũng đừng để chonhững nỗi lo lắng đó trànngập tâm của mình, làmcho mình quá ưu sầu. Nếutâm mình bị tràn ngập âulo thì mình sẽ bệnh, và nếubà bệnh thì ai mà chămsóc, và nâng đỡ cho ôngnhà bây giờ? Thành ra bàphải tu tập. Tôi biết rõ

những gì đang xảy ra ởNam Tư, tôi thấy cảnh khổđau rất tội nghiệp, nhưngtôi không để cho nhữngchuyện đó trở thành nhữngyếu tố đe dọa tôi.”

“Tôi nghĩ rằng điều quantrọng là ta làm được tớimức tối đa những gì ta cóthể làm, mà vẫn phải giữđược sự an lạc, và bìnhtâm của mình. Nếu có thờigiờ thiền hành, hay thiền

tọa thì chớ bỏ qua. Tâmtrạng lo lắng không đưa tớiđâu. Dầu ta có lo âu tớimười lần, hoặc gấp trămlần, thì tình trạng cũng nhưvậy thôi. Nếu ta bị bệnh thìtình trạng sẽ xấu hơn. Chonên điểm quan trọng khôngphải là ta lo, mà là ta làmnhững gì có thể làm đượctrong giờ phút hiện tại. Nếubà không giữ được sự anlạc của bà thì bà không thể

nào giúp được ông nhà. Bàcũng không thể nào giúpđược cho bất cứ ai và bấtcứ nước nào trên thế giới.Cho nên hãy làm những gìtrong đời sống hàng ngàycủa mình có thể làm được.Đó là chìa khóa. Khi có tháiđộ đó thì tự nhiên ta có anlạc.” Tôi đã nói tóm tắtnhững điều đó cho bàngười Anh này trong vòngmấy phút.

Ta có thể có hạnh phúcngay trong giờ phút hiệntại, dầu trong thân và tâmta có điều chưa được nhưý. Giáo lý Tịnh độ nói: dầucòn khổ đau, dầu cònnghiệp chướng, ta vẫn cóthể vãng sanh được tới thếgiới cực lạc. Đức Phật A DiĐà sẽ không đóng cửa, sẽkhông cấm ta vào cõi cựclạc với một ít nghiệpchướng, một ít tham, giận,

và si mê. Đó gọi là đớinghiệp vãng sanh. Đớinghiệp là còn mang nghiệptheo. Nghĩa là tịnh độ hiệntiền, đây là tịnh độ, tịnh độlà đây. Dầu còn một ít lolắng, sầu khổ, một ít bệnhtật, ta vẫn có thể bước vàođược thế giới cực lạc nhưthường. Cho nên, buổisáng thức dậy mỉm miệngcười, ta thấy ta có thể cóhạnh phúc. Quan trọng là

thái độ vô nguyện của ta.Vô nguyện là được nhưnguyện, Không chờ đợi,không đòi hỏi, ta có thểhạnh phúc trong bất cứgiây phút nào.

---o0o---

ÁP DỤNG BA CỬA GIẢITHOÁT

Theo các nhà xã hội họcbên Mỹ, vấn đề số một củaHoa kỳ là bạo động. Ngườita bạo động đối với nhau:cha bạo động đối với con,con bạo động đối với cha,học trò bạo động đối vớithầy. Người ta bạo độngvới chính thân thể và tâmhồn của họ. Tự tử, sử dụng

ma tuý, nghiện rượu, ngườita tự tàn phá cơ thể và tâmhồn. Giống như xã hộiđang đi về hướng tự hủymột cách tập thể. Vànhững người có con mắtnhận xét thấy đó là mộtvấn đề rất lớn. Căn nguyêncủa hiện tượng trên là conngười không có an lạc, conngười đang đi tìm quênlãng. Nếu con người cóhạnh phúc thì con người

đâu phải đi tìm mấy chấtma tuý, và những ông vuama tuý đâu có thể làm ănđược. Sống với bản thânkhông an lạc, tự ghét bảnthân; sống với gia đìnhkhông an lạc, hờn oán giađình; sống với xã hội cũngkhông an lạc, thù ghét xãhội. Với những đau khổkhông biết cách chuyểnhóa, người ta trút nhữngđau khổ đó lên cho nhau,

làm phát sinh ra bao nhiêucăm thù và bạo động.

Có những thiếu niênmười hai, và mười ba tuổi ởPháp đã bắt đầu giếtngười. Trong mấy tuần lễvừa qua lại có những vụgiết người trong xe lửa.Bên Anh cũng vậy. Bạođộng là một dấu hiệu củatình trạng thiếu hạnh phúc,thiếu thăng bằng. Người takhổ đau nhưng không biết

thực tập, không có aihướng dẫn. Có cơ duyên tuhọc, ta phải biết tráchnhiệm. Trước hết phải làmsao cho chính mình có anlạc, và hạnh phúc, phải họcnghệ thuật sống hạnh phúctrong giây phút hiện tại,dầu ta còn có những điềubất như ý. Ta bắt buộc phảicó hạnh phúc. Nếu khôngta không thể làm chỗnương tựa cho bất cứ ai,

dầu đó là cha, mẹ, anh,chị, em mình, đồng bàomình hay người trong xãhội quanh mình. Ta cầnphải làm thế nào để chohạt giống an lạc và giácngộ sinh sôi nẩy nở chonhiều, cho nhân loại đượcnhờ. Mỗi ngày hăm bốn giờđồng hồ của ta là một cơhội lớn để sống an lạc, vàhạnh phúc. Nếu ta cần mộtdự án, thì dự án đó là làm

thế nào để đào tạo thậtnhiều những người có khảnăng hướng dẫn tu học.Cần có rất nhiều giáo thọ.Trong Đại Giới Đàn sắp tới,Giới Đàn Hương Tích, sẽ cólễ truyền đăng cho mườihai vị giáo thọ mới.

Trong chuyến đi Hoa Kỳvừa rồi có những buổithuyết pháp cho côngchúng mà số tới dự bốnngàn người, có những khóa

tu trong đó bốn trăm hoặcnăm trăm người xin quy yđể tiếp nhận năm giói. Đólà hình ảnh cá mẹ sinh cảđàn cá con. Nhưng như thếcũng không có thấm thíavào đâu. Trong chuyến điBắc Mỹ đó, số người tới họctrực tiếp trong những khóatu hay những buổi phápthoại vào khoảng 28.000người. So với dân số cũngkhông có nghĩa gì. Dầu có

những đài phát thanh đãphát nguyên văn các bàipháp thoại liên tiếp trongmười ngày, những tờ báolớn như Washington Post,New York Times hay LosAngeles Times đã viết mộtsố những bài khá hay vềphương pháp thực tập. Cóthể nói hàng triệu người đãđược tiếp xúc với giáo lýBụt. Loài người rất khaokhát sống an lạc, rất mong

biết được cách chuyển hóatâm hồn và thay đổi xã hội.Nhưng hiện bây giờ sốngười có thể hướng dẫnđược dân chúng tu tập,chuyển hoá còn ít lắm. Vàchúng ta phải thực tập nhưthế nào để làm cho sốngười đó nhân lên. Điềunày thì chúng ta có thể làmđược.

Nếu cứ để thì giờ mà lolắng, và ưu sầu thì chúng

ta chỉ làm cho tình trạngđen tối hơn. Thành ra câutrả lời cho từng người vẫnlà phải làm thế nào để mỗibước chân của mình đượcthảnh thơi, mỗi giây phútcủa đời sống hàng ngày cóan lạc, hạnh phúc. NgưòiPháp có một bài hát“Chúng ta đợi gì khônghạnh phúc bây giờ” (qu’est-ce qu’on attend pour êtreheureux?). Mỗi sư cô, mỗi

sư chú, mỗi Phật tử vàthiền sinh của chúng tahãy tự hỏi câu hỏi đó: tạisao chúng ta lại không cóhạnh phúc ngay bây giờ?Hạnh phúc trong giây phúthiện tại, hạnh phúc có liềnnhư là cà phê bột chỉ cầnchế nước sôi vào là có thểuống.

Tôi còn nhớ một thiếuphụ, tại một khóa tu ởCanada, sau buổi thiền

hành đầu tiên đã nói:”Thưa thầy, từ khi sang BắcMỹ đến giờ, trong suốt baonhiêu năm con chưa baogiờ được đi những bướcthong thả như hôm nay.”Xã hội đã kéo bà chạy theonhư một con chong chóng.Và bà chỉ cần được hướngdẫn thiền hành trong haimươi phút, là có thể đi vàođược trong thế giới củatĩnh lặng, của an lạc.

Không cần phải dự mộtkhóa tu ba tháng. Có khi tachỉ cần một khóa tu bangày, hoặc bốn ngày. Vàchỉ ngay sau giờ thiền hànhđầu tiên là đã có thể nếmđược pháp lạc. Sau đóthiếu phụ hỏi:” Bạch thầy,con có thể về chia sẻphương pháp thiền hànhnày cho các bạn con đuợckhông?” Tại sao không?Các sư cô, sư chú được tu

tại Làng Hồng bốn năm làđã có may mắn hơn nhữngngười như vậy nhiều. Saubốn năm đó ta đã có khảnăng thiết lập những trungtâm tu học để hướng dẫnngười khác. Quý vị cũng sẽlàm như tôi, là suốt đời họcthêm, và phải luôn luônthực tập. Càng học và càngthực tập thì cái thấy, cáihiểu của mình về chánhpháp càng sáng, và càng

sâu thêm. Đức Khổng Tửnói: “Học nhi thời tập chi,bất diệc lạc hồ,” học màthuờng được thực tập thìhà chẳng phải là niềm vuihay sao? Học với thầy đượcmột ngày thì ta đã tiếpnhận được chất liệu của giađình tâm linh ta để lại từmấy ngàn năm. Điều quantrọng là khả năng tiếpnhận, khả năng hấp thụ(assimilation) của mỗi

người. Hấp thụ là biếnnhững chất liệu mình tiếpnhận thành sự sống liền.Đừng chất chứa chúngthành những kho kiến thứckhông dùng vào việc gìđược.

Học điều gì ta phải đemra thực tập. Khi ta học vềba cánh cửa giải thoát:không, vô tướng, và vô tácchẳng hạn, thì phải ápdụng liền. Áp dụng thế nào

về cánh cửa thứ nhất làcánh cửa không? Có phải làlên thiên đường ngồi thiềnđể suy tư về không chăng?Không phải như vậy. Mỗilần nhìn cây cỏ, đất trời,tiếp xúc với người với vật,phải thấy được tính cáchtương tức, tương nhập củatất cả. Phải thấy tính cáchmầu nhiệm của không ởtrong con ngưòi của mình.

Tới cánh cửa thứ hai là

vô tướng. Phải thấy đượctính cách vô tướng trongcái tướng của người, và vậtchung quanh. Thấy đượcrồi thì những sợ hãi, lobuồn, hờn giận của mìnhsẽ tan biến, và vô tướngtrở thành sự sống hàngngày.

Cuối cùng là vô tác, vôtác là không cần tìm kiếm.Vô tác không phải là hếtham muốn mà thôi. Có

những người hết hammuốn mà trong lòng rất rầurĩ: tôi không thiết gì nữa!Apranihita là không đặttrước mình một đối tượngđể chạy theo. Tức là biếtdừng lại, và hạnh phúc chỉđạt được khi ta biết dừnglại. Cho nên nếu có ngườihỏi: ”Tu để làm gì?”, có thểta trả lời: “ Tu là để cóhạnh phúc.” Ngươi ta hỏi:”Tu tới bao giờ mới có hạnh

phúc?”. “Phải có hạnh phúcngay từ bây giờ. Còn nếukhông thì không phải làanh đang tu.”

---o0o---

CÁC CÁCH TRÌNH BÀYKHÁC VỀ PHÁP ẤN

Sau khi đã hiểu về cáchtu tập Tam Pháp Ấn chúngta nên biết thêm về các lốitrình bày khác về pháp ấn.Trong văn học Phật giáocũng có ý niệm Nhị PhápẤn. Khổ là một pháp ấn vàniết bàn là pháp ấn thứhai. Ngoài ra còn ý niệm vềTứ pháp ấn, là vô thường,

khổ, vô ngã và niết bàn. VàKinh cũng nói tới một phápấn thuộc truyền thống đạithừa, gọi là Nhất ThậtTướng Ấn. Sở dĩ có nhiềucách trình bày về pháp ấnlà do lối nhìn của nhữngthế hệ về sau.

Trong lịch sử phân phái,cuộc phân chia hệ phái đầutiên xảy ra một trăm nămsau khi Bụt nhập diệt,thành Thượng Tọa Bộ và

Đại Chúng Bộ. Thượng TọaBộ là các vị có khuynhhướng bảo thủ, Đại ChúngBộ là các vị muốn cải cách.Thượng Tọa Bộ sau nàychia ra Hữu Bộ và PhânBiệt Thuyết Bộ, đó là cuộcphân phái thứ hai. Nhưchúng ta biết, Hữu Bộtruyền lên miền Kashmir.Phân Biệt Thuyết Bộ ở lại,sau đó lại gửi một chi pháilà Xích Đồng Diệp Bộ sang

Tích Lan, bây giờ ta gọi làTheravada. Cho nên HữuBộ và Theravada có cùngmột nguồn gốc và kinhđiển rất giống nhau. Trongtam tạng Pali, những đoạnvăn nói về vô thường chonên khổ, khổ cho nên vôngã được lập đi lập lạinhiều lần, cũng giống nhưtrong những bộ Kinh AHàm bằng chữ Hán thuộcvăn hệ Bắc Truyền. Điều đó

chứng tỏ cách nhìn đó cótrước thời phân chia thànhhai phái Hữu Bộ và PhânBiệt Thuyết Bộ.

Theo sát các đoạn kinhtrên, đạo Bụt Nam Truyềngiải nghĩa Tam Pháp Ấn làVô Thường, Khổ, và VôNgã. Cách nhìn đó có thểđưa tới những hiểu lầm,cũng như lối xếp đặt Khổvà Niết Bàn vào làm Nhịpháp ấn. Sai lầm căn bản là

sự biến đổi vai trò của Khổ,từ một cảm thọ cần nhậndiện, thành một bản chấtcủa thực tại. Sau khi đãhọc về ba cánh cửa của giảithoát chúng ta sẽ nhìn lạivấn đề này trong ánh sángcủa tam tam muội.

Khổ đau phát sinh là dochúng ta bị kẹt vào tướng,cho nên Bụt đã dạy phépquán vô tướng. Phươngpháp mà Bụt dạy là dùng

giáo lý vô thường và vôngã. Vô thường là mộtchiếc chìa khóa để mở cửathực tại, và dùng quán vôtướng chúng ta phá vỡđược các tướng trạng. Vôngã là một chìa khóa khác.Dùng phương pháp vô ngã,chúng ta cũng đi tới vôtướng. Phàm sở hữu tướnggiai thị hư vọng, cái gì cótướng là có sự lầm lẫn. Vôthường mà nghĩ là thường

thì khổ, vô ngã mà cho làcó ngã thì khổ. Trước tiên,khổ ở đây là do một cảmthọ do hư vọng gây ra.Nhưng nhiều thế hệ Phậttử sau này đã nâng ý niệmkhổ lên thành một tínhchất phổ biết tất yếu củathực tại. Vì trong giáo lý tứdiệu đế Khổ đứng dầu. Bảný của Bụt là: chúng ta phảinhận diện Khổ. Nhận diệnKhổ là một chuyện, thái độ

giáo điều nói rằng ” Tất cảđều là khổ, không có cái gìlà không khổ hết” là mộtchuyện khác. Hai cách nhìnđó khác nhau rất nhiều.Nhưng nhiều thế hệ Phậttử đã đi vào con đường thứhai. Cho nên có lý thuyếtvề Tam Khổ: Ban đầu Khổnhư là một cảm thọ(Dhukha as an unpleasantfeeling). Rồi đến Hoại Khổ,vì vạn vật sẽ tàn hoại cho

nên khổ ( Dhukha aschange). Thứ ba Hành Khổ,mọi hiện tượng vì được tậphợp mà thành nên khổ,khổ vì bản chất là Hành(Dhukha as formation).Thuyết Tam Khổ có tínhcách giải thích, binh vựccho chủ trương tất cả đềulà khổ. Mục đích của Bụtkhi giảng Tứ Diệu Đếkhông phải là biện luận vềmột chủ thuyết. Mục đích

của Ngài là dặn dò rằng cónhững cái khổ chúng taphải nhận diện. Những thếhệ sau nghĩ rằng sự giảithoát chỉ đạt được khi tanhắc đi nhắc lại sự thựcthứ nhất :” Đời là khổ, cáigì cũng là khổ, cái gì cũnglà khổ” nếu không thìkhông đạt được quả vị A LaHán, không giải thoát,không an lạc. Đọc lạinhững tác phẩm A Tỳ Đạt

Ma, như Tranh Luận Sự(Points of contreversy) tasẽ thấy. Đó là ta hiểu và ápdụng sai Tứ Diệu Đế.Những cái đau khổ gọichúng là đau khổ đã đànhrồi, những cái không đaukhổ cũng làm cho chúngthành đau khổ luôn!

Đi xa thêm một bướcnữa là quan niệm tất cảcác Hành - những hiệntượng được tập thành như

là núi, sông, cây, cỏ, mặttrời, mặt trăng, cha mẹ,anh em, nụ cười, tiếngkhóc, tất cả đều là khổ hết!Hệ luận của một quan niệmnhư vậy là Niết – Bàn hoàntoàn tách biệt khỏi cáchành. Nước mà bỏ hếtsóng đi thì đâu còn cónước?

Cách nhìn đó dẫn tới ýtưởng cuộc đời là khổ, nămuẩn là khổ, sáu đại là khổ,

tất cả là khổ cho nên taphải diệt bỏ hết. Nhưng ailà kẻ làm công việc dứt bỏđó? Có một cái Ta biệt lậpvới năm uẩn, với những cáigọi là Hành không? Hay Tachẳng qua cũng chỉ lànhững Hành đó? Cái ta cóphải là một thực tại độc lậpngoài những Hành nàykhông? Nói Có tức là chấpvào Hữu Ngã, có một cáiNgã riêng biệt.

Có một cái Ngã nằmngoài các Hành, có một cáiNgã riêng ở ngoài nămuẩn, đó là một sai lầm cănbản. Đó là hai khái niệm vềngã mà Bụt đã phá vỡ.Khái niệm thứ ba là ThầnNgã (Atma) tức là yếu tốthiêng liêng có thể đồngnhất hóa với Phạm Thiên(Brahma). Ta là Atma, cònBrahma là Đại Ngã, hai cáiđó là một, trở về với nhau

gọi là giải thoát, Bụt cũngđã bác bỏ ý niệm đó.

Vậy thì cái Ta này là cáigì, có thể thoát ra ngoàinăm uẩn và các Hành đượcchăng? Có phải sau khi tôiđã buông bỏ tất cả nămuẩn và các Hành rồi thì tôisẽ bước sang một thế giớikhác gọi là Niết Bàn chăng?Vậy Niết Bàn là một thựcthể hoàn toàn biệt lập vớicác Hành chăng? Phải

chăng bỏ cái thế giới khổnày, đi tìm tới một thực thểhoàn toàn khác với khổ, đólà nhập Niết bàn? Nghĩ nhưvậy thì hai Pháp Ấn, Khổ vàNiết – bàn, trở thành mộtgiáo lý nhị nguyên. Khôngphải Bụt dạy Khổ và Niếtbàn là nhị nguyên, mà cáchnhìn của người ta bị kẹtvào quan điểm nhị nguyên.Chúng ta thấy rất là mầunhiệm khi phá vỡ được tư

tưởng nhị nguyên. Cũngnhư khi học về Xả, ta cũngphải phá đổ quan điểm nhịnguyên. Tiếng Anh dịch Xảlà equanimity tức là khôngđứng về một phe, đối lậpvới phe khác. Nếu nói Hànhlà khổ, rồi ta bỏ các Hành,đi tìm về Niết-bàn hoàntoàn khác biệt với Hành, đólà nhị nguyên, không phảilà Xả. Niết bàn nằm trongcác Hành, niết bàn chính là

Hành.Bàn luận như trên không

phải là để biện giải lýthuyết xem giải thích TamPháp Ấn cách nào là đúng,hay Nhị Pháp Ấn cách nàolà đúng. Câu hỏi thích đángphải nêu lên là chúng ta cóthực tập Tam Giải ThoátMôn không? Các Tổ, cácThấy nói tới Ba Cánh CửaGiải Thoát nhưng đã dạy taphương pháp thực tập.

Làm sao để thực tậpKhông, làm sao để thực tậpVô Thường, và làm saothực tập Vô Tác? Chúng taphải tránh việc học một mớlý thuyết rồi không bao giờđem chúng áp dụng trongđời sống hàng ngày. PhápẤn có thể là ba, VôThường, Khổ, Vô Ngã cũngđược hoặc Vô Thường, Vôngã, Niết – bàn cũng được.Điều quan trọng là những

giáo lý ấy có thể thực tậpđược, có thể đem lại cho tagiải thoát được hay không?Điều kỳ diệu là trong TamPháp Ấn có Vô Thuờng, VôNgã, Niết – bàn, thì Niết –bàn thuộc phạm vi Thể, vàhai phần kia thuộc phạm viTướng. Chính nhờ tiếp xúcvới Tướng một cách sâusắc mà đi tới Thể của cáctướng. Đó là nguyên tắcTùng Tướng Nhập Tánh.

Tam Giải Thoát Môn đãđược trình bày như lànhững phương pháp thựctập và chúng ta có thể thựctập được. Sống như thếnào gọi là có cái nhìnKhông? Cách nhìn đóchúng ta thực tập khi thứcdậy, khi ăn cơm, khi uốngnước, khi tiếp xử với bạnbè. Sống như thế nào, thấynhư thế nào, tiếp xử nhưthế nào có thể gọi là Vô

Tướng? Và sống như thếnào có thể gọi là Vô Tác?Chúng ta an trú được tronggiờ phút hiện tại, có hạnhphúc ngay trong giây phúthiện tại, dầu còn đeo theomột ít nghiệp chướng bênmình. Nếu quý vị nói vềKhông, Vô Tướng, Vô Tác,đọc một cuốn sách ba ngàntrang về Không, Vô Tướng,Vô Tác mà cuối cùng khôngáp dụng được trong đời

sống thì ba ngàn trangsách đó sẽ không có ích lợinào.

Sự hiểu sai và truyềnthừa sai xẩy ra khắp nơi,trong Đạo Bụt Nam Truyềncũng như trong Đạo BụtBắc Truyền. Chúng ta phảidùng trí thông minh và căncứ trên kinh nghiệm tu tập,trên những thành công,những thất bại của chúngta để có thể tiếp xúc với

giáo lý đích thực của ĐạoBụt.

---o0o---

21 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươi mốtHôm nay là ngày 3 tháng

2 năm 1994, chúng ta ởXóm Thượng và học tiếp vềbát chánh đạo. Bài hômnay đề cập đến giáo lýduyên khởi.

Duyên khởi là căn bảncủa Chánh Kiến. Có ChánhKiến tức là cái thấy sâu sắc

và đứng đắn về DuyênKhởi. Chúng ta đã biết VôThường và Vô Ngã cũng chỉcó nghĩa Duyên Khởi. ChữDuyên tiếng Phạn làpratyaya, tiếng Pali làpaccaya. Trong kinh Bụtthường nói rất đơn giản vềDuyên Khởi. Ngài nói: “cáinày có vì cái kia có, cái nàykhông vì cái kia không, cáinày sinh vì cái kia sinh, cáinày diệt vì cái kia diệt.” Có

khi Ngài dùng hình ảnh củamột bó lau: một cọng lau,hai cọng lau, ba cọng launương vào nhau mà đứngvững. Khi một trong nhữngcọng lau đổ xuống thì cáccọng lau kia cũng đổ theo.

Đạo Bụt Nam Truyền nóitới hai mươi bốn Duyên. Tưtưởng về 24 Duyên nàyđược ghi lại trong tác phẩmVisuddhimagga (ThanhTịnh Đạo Luận) của thầy

Phật Âm (Buddhaghosa).Thầy Phật Âm phối hợp giảithích Hai Mươi Bốn Duyênđó với Mười Hai NhânDuyên. Cách diễn giảng rấtchi li, phức tạp, đối vớinhững người mới học khómà hiểu được. Đạo BụtNam Truyền trong hệ pháiXích Đồng Diệp Bộ (nay làTheravada) đã tiếp nhận sựtruyền thừa từ Phân BiệtThuyết Bộ trong Thượng

Toạ Bộ. Trong khi ở miềnNam nói về 24 Duyên thìHữu Bộ tại miền Bắc lại cóý niệm về Bốn Duyên. MàHữu Bộ cũng xuất phát từThượng Toạ Bộ. Chắc hẳnngày xưa đã từng có nhữnglý thuyết chi li hơn vềDuyên Khởi. Nhưng sau đóvì sự học hỏi và hành trìnên người ta đã thâu tómvà giản lược lại. Đầu khóatu chúng ta đã đọc tên 24

Duyên của Đạo Bụt NamTruyền. Bây giờ chúng tanhìn lại Bốn Duyên Khởitheo Đạo Bụt Bắc Truyền.

---o0o---

BỐN DUYÊN VÀ SÁUNHÂN

Duyên nói chung lànhững điều kiện để cấuthành các hiện tượng vềtâm cũng như thân. TrongBốn Duyên, loại duyên thứnhân là Nhân Duyên. Nhântức là hạt giống từ đó sinhra quả. Duyên là một điềukiện. Khi ta nói NhânDuyên thì Nhân là một thứ

duyên, một điều kiện đểtác thành. Điều kiện đầutiên là có sẵn hạt giống. Vídụ chúng ta có một hạtgiống của giác ngộ, củachánh niệm trong ta. Đó làmột duyên đầu, gọi là Nhânduyên. Bụt dạy rằng tất cảmọi chúng sinh đều có hạtgiống của giác ngộ, củahạnh phúc. hạt giống đó vìcòn bị ngăn trở không chotrưởng thành nên ta cứ

trầm luân trong biển khổ.Chúng ta cũng có hạt giốngcủa niềm tuyệt vọng. Nếuchúng ta cứ tự tưới tẩmhoặc để cho người kháctưới tẩm hạt giống đó, thìmột ngày kia niềm tuyệtvọng cũng sẽ lớn lên, trànlấp tâm ta và sẽ làm ta đaukhổ. Chúng ta có hạt giốngcủa giác ngộ, của niềm tin,của tình thương nhưngchúng ta cũng có hạt giống

của niềm tuyệt vọng vàcủa sự căm thù. Hạt giốngđó là điều kiện tác sinh, gọilà Nhân.

Loại điều kiện thứ haigọi là duyên Tăng Thượng.Tăng tức là thêm. Thượngtức là trồi lên. Loại điềukiện thứ hai là giúp vuntrồng và tưới tẩm thêm chohạt giống đầu phát triển.Nếu hạt giống của niềm tintrong ta mỗi ngày được

tăng thân, được thầy, đượcbạn tưới tẩm cho, thì niềmtin đó ngày càng lớn.Duyên Tăng Thượng có haitrường hợp: thuận vànghịch. Những điều kiệnthích hợp, nâng đỡ, bổ túcthì gọi là thuận. Ví dụ niềmtin của chúng ta mỗi ngàyđều được các bài PhápThoại của thầy hay lờikhuyên nhủ của các sưanh, sư chị hỗ trợ, thì đó

gọi là duyên Tăng Thượngthuận. Nếu có người ngàynào cũng nói những điềulàm cho chúng ta nghi ngờ,thì niềm tin của chúng tangày càng bị yếu, đó làduyên Tăng Thượngnghịch. Nhiều khi duyênnghịch cũng có thể giúpchúng ta được chứ khôngphải chỉ có duyên thuận.Nếu chỉ gặp những thuậnduyên thôi thì có thể chúng

ta không biết quý. Gặpsóng gió ba đào, khó khăntrắc trở, niềm tin và sứcmạnh có thể nhờ thế lớnlên. Gặp những duyênnghịch thì mình mới biếtsức mình, được đào luyệntrong những điều kiện khókhăn như thép đã được tôiluyện trong lửa. Thành ranhững duyên nghịch cũngcó thể có ích lợi. Nếu Bụtkhông trải qua những năm

tháng tu khổ hạnh thất bạithì Bụt đã không dạy conđường Trung Đạo, conđường không hành hạ xácthân mà cũng không đắmchìm trong năm thứ dụclạc.

Thứ ba là duyên Thứ Đệ,có khi gọi là Đẳng Vô GiánDuyên. Thứ Đệ tức là cótrước có sau. Đẳng tức làbằng nhau, bình thường,đều đều. Vô-gián nghĩa là

không gián đoạn. Sự hìnhthành nào cũng cần đượcliên tục, không gián đoạn.Ví dụ như sự tu học cầnđược tiếp tục ngày nàysang ngày khác không giánđoạn thì mới thành côngđược. Tục ngữ có câu “cócbỏ vào đĩa” là nói nhữngngười không đủ kiên trì,không tạo được duyên thứba là duyên Thứ Đệ. Luộckhoai mà đốt lửa thật lớn

trong ba phút rồi tắt lửa,rồi hai phút sau đốt lửa rồilại tắt, cứ như vậy thìkhông bao giờ khoai chíncả. Đó là thiếu Đẳng VôGián duyên.

Thứ tư là duyên SởDuyên. Sở duyên là đốitượng. Nếu không có đốitượng thì không có chủthể; như niềm tin thì có đốitượng của niềm tin, niềmtuyệt vọng cũng có đối

tượng của niềm tuyệt vọng.Đối tượng đó gọi là SởDuyên (object), còn chủthể gọi là Năng Duyên(subject).

Muốn hiểu vai trò và tácđộng của bốn loại duyênchúng ta nên nhìn dướiánh sáng của Duy Biểu Học- thường gọi là Duy ThứcHọc. Trước hết, các tâmhành đều có chủ thể và đốitượng, không thể tách rời

nhau. Thử hình dung tâmcủa chúng ta, phía trên là ýthức và phía dưới là tàngthức. Chúng ta hãy nói đếnmột tâm hành, ví dụ mộtniềm đau khổ. Niềm đaukhổ ấy có hạt giống sẵntrong tàng thức. Hạt giốngđó có thể nằm im trong baonhiêu năm ta không cảmthấy gì hết. Niềm đaukhông phát hiện lên trên ýthức, vì hạt giống ấy chưa

được tưới tẩm. Hạt giống làduyên Nhân.

Bây giờ nếu có nhữngđiều kiện tưới tẩm từ chamẹ, anh em, xã hội, họcđường thì hạt giống đó cócơ hội nẩy mầm. Mọi ngườicó thể tưới tẩm nó bằng lờinói, cử chỉ, cái nhìn vàhành động. Một hạt giốngcó thể được tưới tẩm bằngsự có mặt của những hạtgiống khác. Những hạt

giống phiền não khác tướitẩm hạt giống phiền nãonày. Những yếu tố nội tạivà những tác động bênngoài đó đều được gọi lànhững duyên TăngThượng.

Việc tưới tẩm xảy ra liêntục. Ngày ngày ta cũngnghe, cũng thấy, ngày nàocũng xúc tiếp, hạt giốngđau buồn ấy tiếp tục lớnlên, biểu hiện trên mặt ý

thức. Và đây là loại duyênthứ ba, gọi là duyên ThứĐệ. Giả thử niềm đau đókhông có duyên Thứ Đệ,như ta được đưa về mộtmôi trường khác, một tăngthân có hạnh phúc để tuhọc, để thực tập chánhniệm, chánh ngữ, chánhkiến, thì sự tưới tẩm hạtgiống khổ đau tự nhiênngừng lại, bị gián đoạn, vàduyên Thứ Đệ không còn

nữa. Sự phát hiện hạtgiống bất thiện có thểngừng lại để ta thực tậptưới tẩm những hạt giốngthiện.

Và cuối cùng, đến cácđiều kiện thứ tư là duyênSở Duyên. Niềm đau khổphải có một đối tượng đểphát hiện, như đau khổ vềmột chuyện gì: về tươnglai, thân phận, hạnh phúchoặc tình thương. Đối

tượng đó gọi là duyên SởDuyên.

Trong truyền thống đạoBụt Bắc Tông, từ bộ pháiHữu Bộ đã phát xuất quanniệm về Bốn Duyên và SáuNhân mà sau này tông DuyThức trong Đại Thừa đãkhai triển. Tất cả mọi hiệntượng đều có thể giải thíchdo bốn loại duyên màthành hình.

Khi chúng ta quán chiếu

về một hiện tượng của tâmhay của thân, chúng taphải quán chiếu đến cộinguồn và phải thấy đượcbốn loại điều kiện ấy. Riêngvề điều kiện đầu, Nhânduyên, chúng ta có thêm lýgiải về Sáu Nhân, tức làsáu loại hạt giống của sựhình thành.

Trước hết là nhân NăngTác (nói lối Hán Việt làNăng Tác Nhân), tức là

nhân đầu tiên điều động vàtạo tác. Nhân Năng Tác cóhai tác dụng: tác dụng dữlực, nghĩa là tạo cho sứcmạnh (empowering); và tácdụng bất chướng, nghĩa làkhông gây chướng ngại(non-resistant). Nhân thứhai là Câu Hữu. Câu Hữu(co-existing) tức là cùng cómặt, tiếng Phạn làsahabhuta, là những nhâncó đồng thời với nhau,

không có cái nào trước,không có cái nào sau. Ví dụnhư khi ta vẽ một đoạnthẳng AB thì ta thấy đầu Avà đầu B đều hiện diện,nếu đầu B không có thì đầuA cũng không có; dù đườngngắn hay đường dài cũngvậy. Có A là có B, có B là cóA; B làm ra A, A làm ra B; Bvà A cùng có một lần. Câuhữu có nghĩa như vậy. Điềunày cũng là đặc tính của

những ý niệm có và không,trên và dưới, trong vàngoài, trước và sau, sinh vàtử.

Thứ ba là nhân ĐồngLoại. Đồng Loại tức là cùngchủng loại (of the samekind, same category).Những nhân đó cùng lànhân tốt hay cùng là nhânxấu. Ví dụ ta có hạt giốngcủa niềm tin và có thêmhạt giống của niềm vui; tin

tưởng đưa đến sự vữngchãi và sự vui tươi lại đưatới sự tin tường và vũngchãi. Hai nhân đó cùngnâng đỡ nhau, gọi là nhânĐồng Loại.

Thứ tư là nhân TươngƯng. Tương Ưng(sampayupta) là hai cái đápứng với nhau, cộng tác vớinhau (associating). Hai cáicó thể là khác nhau nhưngtương ứng với nhau. Nhân

này tiếp ứng, hỗ trợ chonhân kia để lớn mạnh thìgọi là Tương ưng.

Thứ năm gọi là nhânBiến Hành (sanvatraga).Biến Hành tức là hoạt độngkhắp nơi, có mặt khắp nơi(all pervading, universal).Ví dụ như nước có tínhcách biến hành, chỗ nàonước cũng có mặt: trong cơthể chúng ta, trong cây cối,trong đất, trong không khí

đều có nước. Những tâmhành Xúc, Tác Ý, Thọ,Tưởng, Tư là những tâm sởbiến hành ở đâu cũng có.

Nhân thứ sáu gọi lànhân Dị Thục (vipaka). Dịthục ở đây tức là nói vềTàng Thức. Dị tức là khácnhau. Thục tức là chín.Chữ Dị có ba hình thức:khác thời, khác loại và thayđổi. Dị thời nhi thục tức làcó những nhân chín sớm,

có những nhân chín trễ. Vídụ như một nải chuối; nảichuối chưa chín lắm chúngta mang về để trên bàn,nải chuối ở trong nhà ấmáp sẽ từ từ chín. Nghĩa thứhai của Dị là khác loại. Dịloại nhi thục tức là khôngcùng một loại. Ví dụ nhưxoài và chuối khác nhau;khi chuối chín thì thành rachuối chín, khi xoài chín thìkhông thành ra chuối chín.

Khác nhau là dị loại. Nghĩathứ ba của Dị là Biến Dị NhiThục. Khi còn xanh, cònnon thì quả nó khác, khichín thì nó khác. Hạt giốngthế này, đến khi thành tráicây chín muồi nó lại khác.Người ngồi thiền, mới ngồithì thấy hơi khó chịu,không được thoải mái lắm.Nhưng ngồi được chừng20, 30 phút thì chuyệnthiền toạ đã chín và ta cảm

thấy thư thái, an lạc; trongđó cũng có nhân Biến DịNhi Thục. Ngồi cho đúngphép, có duyên Nhân,duyên Tăng Thượng, duyênThứ Đệ và duyên Sở Duyênthì ngồi thiền thành công.Tại sao có người trôngmong đến giờ để được đithiền hành, lại có ngườinghe chuông thiền hànhthấy mệt nhọc trong lòng?Đó là tuỳ thuộc những thứ

duyên khác nhau.

---o0o---

MƯỜI HAI NHÂN DUYÊN

Thuyết Duyên Sinh màcả Bắc Tông và Nam Tôngđều nói tới một cách rất kỹlưỡng gồm Mười Hai ChiPhần (Anga). Đó là MườiHai Nhân Duyên, từ Vôminh cho tới Lão tử. TrongKinh Đại Duyên(Mahanidana) và trong

nhiều Kinh khác Bụt cũngnói tới 12 Nhân Duyên. Vìthế con số 12 có tính chấtlinh thiêng.

Trước hết là Vô Minh,không sáng. Vô Minh tức làsự mù mờ, là bóng tối,không hiểu, hiểu lầm, mêmờ, hồ đồ, rối rắm.

Duyên thứ hai được nóitới là Hành. Hành tức làmột động lực trong tâm khibị quấy động lên bởi Vô

Minh. Cái giận, cái thù, cáighét, cái bực bội của mình,tất cả đều do Vô Minh quấyđộng. Ta muốn nói cái này,muốn làm cái kia là vìnhững Hành do Vô Minhquấy động.

Thứ ba là Thức, Thức ởđây phải được hiểu là toànthể tâm thức của chúng ta:cá nhân và tập thể, ý thứcvà tàng thức, chủ thể vàđối tượng. Mà nói đến Thức

là chúng ta đã thấy có VôMinh và Hành trong ấy. Tạivì Thức được làm bởi VôMinh và Hành. Vì chứa tínhsai lầm, vì chứa mầm khổđau cho nên gọi là Thức.Nếu không thì nó đã đượcgọi là Trí. Có Vô Minh gọi làThức, có Minh gọi là Trí.

Thức làm phát hiện raDanh Sắc. Sắc tức là phầnvật chất, sinh lý và Danh làphần tâm lý. Danh Sắc nằm

trong Thức. Sắc là đốitượng của Thức mà Danhcũng là đối tượng củaThức. Ví dụ khi chúng tanhìn bàn tay, thì bàn tay làđối tượng của Thức. Khichúng ta tiếp xúc với cáigiận, cái buồn, với hạnhphúc của chúng ta thì cáigiận, cái buồn, và cái hạnhphúc ấy cũng là đối tượngcủa Thức.

Lục Nhập tức là sáu căn

và sáu trần. Căn là mắt,tai, mũi, lưỡi, thân và ý.Trần là sắc, thanh, hương,vị, xúc và pháp. Lục Nhậpnằm trong Danh Sắc. Sáucăn tiếp xúc với sáu trầntạo thành sáu thức.

Lục Nhập tạo ra Xúc,một tâm sở Biến Hành mớinói ở trên. Có sáu căn mắt,tai, mũi, lưỡi, thân và ý vàcó sáu trần sắc. thanh,hương, vị, xúc và pháp làm

đối tượng, thì có xúc. Xúclà tác động giữa căn vàtrần.

Sự xúc chạm đó tạo raThọ, cảm thọ dễ chịu, khóchịu hay là trung tánh.Trong trường hợp đó là lạcthọ thì chúng ta có thểvướng vào Ái. Ái tức là sựvướng mắc. Thứ chín làThủ. Thủ tức là bị kẹt vào.Vì vướng mắc cho nên ta bịkẹt vào. Kẹt vào mới sinh

chuyện ra, gọi là Hữu. Hữutạo ra Sinh. Và có Sinh thìthế nào cũng có già chết,tức là Lão - Tử. Đó là mườihai Nhân Duyên.

Trong những Kinh đầunói về đạo lý Nhân Duyên,có khi Bụt chỉ nói tới 9Nhân Duyên, có khi nói tới10 Nhân Duyên. Trongnhững lần thuyết pháp sau,Bụt thêm vào thành ramười hai. Luận Đại Tỳ Bà

Sa của Hữu Bộ nói đạo lýNhân Duyên có thể trìnhbày qua một chi cũngđược, hai chi cũng được,ba, bốn, năm, sáu, bảy,chín, mười hoặc mười haichi cũng được. Nếu một chithì nói rằng các pháp hữuvi nương nhau mà có. Nếuhai chi thì nói là Nhân vàQuả: đạo lý Nhân Duyêncũng gọi là Nhân Quả. Nếulà ba nhân duyên thì sẽ là

Tam Thế: Quá khứ, Hiệntại và Vị lai. Nếu là bốnnhân duyên thì kể Vô Minh,Hành, Sinh và Lão Tử; támduyên kia cũng nằm gọntrong bốn duyên này. Nóinăm nhân duyên thì kể Ái,Thủ, Hữu, Sinh và lão Tử.Nếu chia ra sáu thì ba lần(Tam Thế) nhân với hai(Nhân và Quả), tức là Nhânvà Quả của Quá khứ là hai,thêm Hiện tại vào là bốn,

và thêm Tương lai vào thìtất cả là sáu Nhân Duyên.

Chín Nhân Duyên là dochính Bụt nói. Trong KinhĐại duyên (Mahanidana).Trường Bộ Kinh thứ 19 ởtạng Pali, Bụt không nhắctới ba duyên Vô Minh,Hành và Lục Nhập. Sở dĩBụt không nói đến Vô Minhvà Hành là vì trong Thứcđã có bản chất Vô Minh, cóvọng tưởng và vọng động

là Hành. Nếu không cóvọng tưởng và vọng độngthì không gọi là Thức, phảigọi là Trí. Không có LụcNhập là vì trong Xúc, vàThọ đã có Lục Nhập, DanhSắc cũng hàm chứa LụcNhập. Vì cái này gồm tất cảcác cái kia, phân tích ra chorõ trong một chi phần đã cótất cả các chi phần. Sosánh kinh điển Nam Truyềnvới kinh điển Bắc Truyền,

ta thấy kinh chữ Hán làTạp A Hàm và kinh Pali làTương Ưng Bộ đều có mộtkinh trong đó Bụt chỉ nói vềmười Duyên thôi, không kểtới Vô Minh và Hành.

Như vậy, có lúc Bụt nói 9Duyên, có lúc Bụt nói 10Duyên và có lúc Bụt nói 12Duyên. Trong lúc giáo hóaNgài đã tùy trình độ đạichúng để khai triển dầndần. Bụt đưa ra giáo lý

Nhân Duyên đơn sơ lúcban đầu rồi từ từ khai triển.Vì vậy không phải thuyết 9Duyên là đúng, hay 10Duyên, hau 12 Nhân Duyênlà đúng, thuyết nào cũngđúng cả. Hai Duyên VôMinh và Hành đã được nóitới từ thời Bụt, không phảido các thầy thêm vào sau.Khi nghiên cứu kinh điểnmột các khoa học chúng tathấy điều đó. Trong Tạp A

Hàm và Tương Ưng Bộ, cómột kinh Bụt bắt đầu từLão Tử, những khổ đau củasự già chết, và Bụt đingược trở lại. Bụt nói rằngDanh Sắc duyên Thức,Thức duyên Danh Sắc, tạora bao nhiêu khổ đau, đưatới Sanh và Lão Tử. KinhĐại Duyên trong Trường Bộnói tới chín nhân duyên,tuy dài nhưng không hẳn làmột kinh nói sau. Chúng ta

có khuynh hướng cho kinhdài được nói sau, nhưng cóthể kinh này đã được nóitrước. Có những Kinh ngắnnói tới 12 Nhân Duyêntrong khi Kinh này chỉ nói 9Nhân Duyên.

Học về nền văn họcAbhidharma, tức là LuậnTạng, cũng có nhiều điều lýthú. Những tác phẩmAbhidharma ban đầu đãđược các thầy viết dưới

hình thức kinh. Vì các thầycòn dè dặt, nói thác lời Bụtcho có uy tín. Giai đoạn thứhai của Abhidharma có tínhcách độc lập, nên gọi đúnglà Abhidharma. Giai đoạnthứ ba là giai đoạn pháttriển, phân tích tỉ mỉ, dàitruờng giang đại hải, đọccó thể nhức đầu. Và sau đómới đến giai đoạn thứ tư làgiai đoạn tóm tắt. Nhữngtác phẩm mới nhất của nền

văn học Abhidharma lànhững tác phẩm ngắn, gọnvà dễ học. Tóm lại, chúngta có thể nói về NhânDuyên bằng một chi phầncũng được, bằng hai, ba,bốn, năm, bảy, chín, mườihoặc mười hai chi phầncũng được. Điều đó chỉchứng tỏ một sự kiện làmột Duyên bao gồm tất cảcác Duyên khác. Có hai lốidiễn giải về mười hai nhân

duyên, một là thuận, hai lànghịch. Thuận là đi từ VôMinh tới Lão Tử, và nghịchlà đi từ Lão Tử ngược lại tớiVô Minh. Bụt có khuynhhướng đi theo đườngnghịch: người thường haynhìn thẳng vào bản chấtKhổ để tìm ra nguyên nhânKhổ. Tại sao có già vàchết? Tại vì có sinh ra. Nhưvậy cho đến khi ta nắmđược vô minh là bản chất

của sinh tử. Phần nhiều cácvị tổ sư thì lại ưa đi theo lốithuận: từ Vô Minh đi tớiLão Tử. Các nhà phật họccó khuynh hướng giải thíchtại sao có luân hồi, có sựvận hành của sinh mạng,và do đó ưa sử dụng giáo lýmười hai duyên khởi đểchứng minh luân hồi. Nhiềuvị luận sư của ta cũng cókhuynh hướng ấy, nghĩa làkhuynh hướng chứng minh

luân hồi bằng giáo lý nhânduyên. Chúng ta nên nhớrằng giáo lý có mục đíchtriết học, do đó đừng nênđi vào dấu vết của nhữngngười chỉ muốn làm côngviệc biện hộ và chứng minhcho luân hồi.

---o0o---

LIÊN HỆ GIỮA 12 NHÂNDUYÊN

Trong lịch sử phát triểntử tưởng Phật giáo, cácLuận sư ngày xưa cókhuynh hướng dùng thuyết12 Nhân Duyên để giảithích sự vận hành của sinhmạng. Tại sao người tasinh ra? Tại sao luân hồitiếp tục mãi? Giáo lý 12Nhân Duyên trở thành một

lý thuyết để chứng minhvòng sinh tử luân hồi.

Một khuynh hướng diễngiải về 12 Nhân Duyên theochiều dọc, (trục tung độ).Trong khuynh hướng nàycó hai cách trình bày khácnhau. Theo đường suôi thìbắt đầu từ Vô Minh vàchấm dứt với Lão Tử. Theochiều ngược, bắt đầu từLão Tử đi trở lại Vô Minh.Trong kinh, Bụt hướng theo

cách trình bày Tứ Diệu Đế,mở đầu bằng những khổđau hiện thực của chúngsinh là Lão Tử, rồi lần tìmcác nguyên uỷ để dẫn tớiThức và Danh Sắc, cùngtoàn bộ những duyên tạokhổ đau. Hầu hết các Luậnsư sau này, vì chủ ý là cắtnghĩa sự vận hành củaLuân Hồi nên đã đi theochiều Thuận, lấy Vô Minhlàm điểm khởi hành.

Một hậu quả của lối trìnhbày này là gây ra cảmtưởng Vô Minh là nguyênnhân đầu tiên của mọi sinhmệnh, Nhưng giáo lý đạoBụt không phải những tưtưởng theo lý luận đườngthẳng, nên ta không thểnói về một nguyên nhânđầu tiên.

Nhiều vị luận sư đã lậpra lý thuyết gọi là Tam ThếLưỡng Trùng. Tam Thế tức

là ba đời: quá khứ, hiện tại,vị lai. Lưỡng trùng là haitầng nhân quả. Theothuyết này Vô Minh vàHành đuợc xếp vào quákhứ. Hiện tại gồm có Thức,Danh Sắc, Lục Nhập, Xúc,Thọ, Ái, Thủ, Hữu. CònSinh và Lão Tử thuộc về vịlai. Trong 12 chi, hai chiđầu thuộc về kiếp trước,hai chi sau thuộc về tươnglai, còn tất cả tám chi ở

giữa thuộc về hiện tại, Sựphân chia đó nghe cũnghấp dẫn, nhưng có thể gâynhầm lẫn nguy hiểm. Nguyhiểm vì người học có thểnghĩ lầm rằng nếu Sinh vàLão Tử thuộc về tương laithì trong kiếp hiện tạikhông có Sinh và Lão Tử.Cũng vậy, Vô Minh và Hànhđược xếp trong quá khứ,nhưng chúng ta biết cũngtrong hiện tại có Vô Minh

và Hành. Trong tất cả cácchi phần của 12 NhânDuyên, ta đều nhận ra sựcó mặt của Vô Minh vàHành.

Trên một ngàn năm qua,thuyết Tam Thế LưỡngTrùng được coi như mẫumực. Thức, Danh Sắc, LụcNhập và Xúc được xem làquả, mà nhân là Vô Minhvà Hành. Trong kiếp trướcđã có Vô Minh và Hành cho

nên hiện tại phải có quả làcó Thức, có Danh Sắc(thân, tâm) có Lục Nhập vàcó Xúc. Đó là cặp nhân quảđầu. Rồi tại vì Thọ, Ái, Thủ,và Hữu mà chúng ta tạonhân, cho nên trong tươnglai chúng ta phải chịu quảSinh và Lão Tử. Hai lớpnhân quả phối hợp cácDuyên, nối kết Quá khứ,Hiện tại và Vị lai, cho nêngọi là Tam Thế Lưỡng

Trùng. Ngày xưa tôi cũnghọc và cũng đi dạy lạingười khác như vậy. Nhưnglớn lên, nhờ tu tập cho nêntôi vượt thoát được. Taphải nương vào các Tổ đểlớn lên, nhưng sau đó taphải học đặt các vị xuốngkhỏi vai mình, để có thểđứng thẳng. Tam ThếLưỡng Trùng Nhân Quả làmột công thức để giải thíchcho người mới học dễ nhớ.

Đó không phải là cách hiểusâu nhất, đó chưa phải làthắng nghĩa.

Chúng ta thấy có nhữnglý thuyết sử dụng Đạo lýMười Hai Nhân Duyên đểgiải thích và thuyết phụcngười ta về Luân Hồi.Chúng ta không cần phảilàm như vậy nữa. Mục đíchcủa chúng ta là tu tập.Chúng ta phải học về NhânDuyên như phương pháp tu

tập và chuyển hóa thì mớiđúng với lời Bụt dạy. Chúngta có thể chữa lại nhữngsai lầm đã tiếp diễn từhàng ngàn năm. Có nhữngvị đã đi hơi xa, có thể là điquá xa. Họ đặt ra những từnhư là Duyên Khởi Pháp vàDuyên Dĩ Sinh Pháp. DuyênKhởi Pháp tức là nhữngpháp có khả năng tạo tác;và Duyên Dĩ Sinh Pháp lànhững pháp được tạo tác

ra. Các vị đó nói rằng VôMinh và Hành là DuyênKhởi Pháp, tức là nhữngyếu tố có tác dụng tạo tácra. Hiếp Tôn Giả và DiệuÂm Tôn Giả xưa đều nói VôMinh và Hành là nhữngDuyên tạo tác, gọi làDuyên Khởi Pháp, còn Sinhvà Lão Tử được gọi làDuyên Dĩ Sinh Pháp. Theocác ngài thì Vô Minh vàHành là hai chi phần có

tính chủ động, còn Sinh vàLão Tử chỉ có tính thụđộng, Quan niệm đó khôngđúng với giáo lý tương tứccủa đạo Bụt. Theo tinhthần đạo Bụt, chi phần nàocũng là nhân và cũng làquả, chứ không có cái nàothuần túy là nhân hay quảmà thôi. Các vị giảng VôMinh và Hành là DuyênKhởi Pháp, Sinh và Lão Tửlà Duyên Dĩ Sinh Pháp.

Tám chi ở giữa, các vị nóivừa là Duyên Khởi Phápvừa là Duyên Dĩ Sinh Pháp,vừa có tính cách tạo tácvừa có tính cách được tạotác. Hai tính chất đó đúngra phải được áp dụng chocả Mười Hai nhân duyên.

Dùng thuyết Tam ThếLưỡng Trùng để cắt nghĩavề cơ năng vận hành củaLuân Hồi thì được; nhưngta đừng nghĩ rằng giáo lý

Mười Hai Nhân Duyên đượcBụt nói là để chứng minhcho thuyết Luân Hồi. Mụcđích của đạo Bụt khôngphải là đưa ra một hệthống triết học giải thích vềvũ trụ và nhân sinh. Mụcđích của Bụt là cho ta mộtđạo lý để thực tập diệt khổ.

Chúng ta tạm bỏ phươngpháp Tung theo chiều dọc,để đi trên mặt ngang theophương pháp Hoành.

Phương pháp này đã đượcBụt nhấn mạnh trong cáckinh, Không bao giờ Bụt cóý định dạy chúng ta họcMười Hai Nhân Duyên theotinh thần đường thẳng(linear, còn gọi là tuyếntính), theo một kích thước(one – dimensional). Đừngnghĩ rằng Vô Minh sinh raHành, rồi đến lượt Hànhsinh ra Thức, đến Thứcsinh ra Danh Sắc,v.v.. Hiểu

như vậy là đơn giản hoá vànguy hiểm. Bụt nói rằng VôMinh duyên Hành, tức làVô Minh có liên hệ nhânquả với Hành, nhưng Bụtcũng dạy Hành có liên hệnhân quả với Vô Minh. NếuVô Minh nuôi Hành thìHành cũng nuôi Vô Minh,Vô Minh quấy động tâmthức, tạo ra những hammuốn, phiền não, tư niệm,ý chí, v.v.. Những ham

muốn, ý chí, tư niệm đóquay trở lại làm cho VôMinh càng nặng. Vô Minhduyên Hành nhưng màHành cũng duyên Vô Minh,là như vậy. Phải bỏ quanniệm đơn giản và ngây thơvề sự tiếp nối nhân quảtheo tuyến tính, chỉ nghĩđến nhân quả trong thờigian mà không thấy đượcnhân quả đồng thời trongkhông - thời gian. Như khi

ta nói cây sinh ra lá và câydẫn nhựa lên nuôi là, takhông quên sự thật là lánuôi cây bằng ánh sángmặt trời qua hiện tuợngdiệp lục hóa. Lá không phảichỉ là con của cây, lá còn làmẹ của cây nữa. Cây lớnđược là do công của lá.

Cũng vậy, ta thấy có liênhệ tương tức và tươngnhập giữa các chi phần củaMười Hai Nhân Duyên.

Chúng ta phải thấy đượcliên hệ mật thiết giữa mỗichi phần với Mười Một chiphần kia. Cho nên chúng tanên vẽ một vòng tròn haymột mạng lưới (network).Trên mạng lưới này ta nóiVô Minh duyên Hànhnhưng Vô Minh cũng duyênThức. Nếu Vô Minh khôngduyên Thức thì làm saoThức lại có thể là Thức?Nếu không có Vô Minh

duyên Thức thì Thức đã trởthành Trí rồi. Vô Minhduyên Thức qua Hành,nhưng Vô Minh cũng trựctiếp duyên Thức. Vô Minhduyên Hành, Vô Minhduyên Thức, đồng thời VôMinh cũng duyên DanhSắc. Trong Danh Sắc tathấy có chất liệu Vô Minh.Nếu không có Vô Minh thìDanh Sắc của chúng ta sẽkhác. Cố nhiên trong Lục

Nhập của chúng ta cũng cóVô Minh. Cái Tưởng của tôivề bông hoa được căn cứtrên con mắt của tôi, căncứ trên cái sắc (đối tượngcủa mắt) là bông hoa. Và vìtính Vô Minh nên cái Tưởngđó mới bị kẹt vào hiệntướng. Cho nên Vô Minh cómặt trong Lục Nhập. VôMinh lại có mặt trong Xúc,có mặt trong Thọ, có mặttrong Ái, trong Thủ, trong

Hữu, trong Sinh và trongLão Tử. Vô Minh tương tứcvới tất cả Mười Một chiphần khác. Vô Minh khôngphải chỉ nằm ở quá khứ, VôMinh có mặt bây giờ và ởđây, trong mỗi tế bào củatôi, trong mỗi tâm hànhcủa tôi. Trong đời sốnghàng ngày phải nhận diệnVô Minh, nhận diện sự cómặt của Vô Minh thì mới làsự thực tập chân chính.

Nếu không có Vô Minh thìtại sao chúng ta đang bịvướng mắc? Bị vướng mắctức là đã có Vô Minh. Nếukhông có Vô Minh thì tạisao có hiện hữu khổ đau?Mối quan hệ mạng lưới rấtquan trọng. Chúng ta phảithấy Tung và phải thấyHoành, phải thấy đồng thờichiều dọc và chiều ngang.Thời gian và không gianphải được phối hợp để

chúng ta có thể chiếu rọivào mười hai chi phần. Mỗichi phần duyên với chiphần đặt trước và chi phầnkế tiếp, đồng thời cũngduyên với tất cả các chiphần khác. Như vậy mớiđúng tinh thần Duyên Khởi,tinh thần tương tức tươngnhập.

---o0o---

MẶT TÍCH CỰC CỦAMƯỜI HAI DUYÊN

Trong kiếp nhân sinh, tacó Vô Minh, nhưng khôngphải chỉ có Vô Minh. Nếuđời sống hàng ngày chỉthuần túy Vô Minh thì đạoBụt đi vào bằng cửa nào?Làm sao có sự cứu độ?Làm sao có sự chuyển hóa?Cho nên ta có Vô Minhnhưng cũng có Minh. Nếu

ta không có chút Minh nàocả thì tại sao Bụt lại nói tấtcả chúng sinh đều có hạtgiống của trí tuệ, của giácngộ và giải thoát? Vì vậykhông những trong Thức cóhạt giống của Minh màtrong Danh Sắc cũng có hạtgiống của Minh; trong LụcNhập, trong Xúc, trongThọ, trong Ái, trong Thủ,trong Hữu, trong Sinh vàtrong Lão Tử đều có hạt

giống ấy, như trong Đêmcó hạt giống Ngày. Quý vịhãy nghĩ đến nguyên lýtương tức. Trong rác cóhoa nhưng trong hoa cũngcó rác. Nếu chúng ta biếtcách sử dụng rác thì rác sẽbiến thành hoa. Mà nếuchúng ta không biết cáchthì hoa, thay vì mười lămngày sau mới thành rác cóthể hóa thành rác rất sớm.Vì vậy chúng ta biết trong

Vô Minh có Minh; trongThức có hạt giống của TríTuệ. Đó mới đúng là tinhthần đạo Bụt.

Nếu vứt bỏ hết tất cảMười Hai Duyên này đi thìchúng ta không có đườngnào để đạt tới thanh tịnh,an lạc, Niết Bàn. Chúng taphải giữ lại tất cả. Điều nàyrất quan trong! Chúng tacó một ly nước đục, nếu đổhết ly nước đục đi thì

chúng ta không còn gì đểlàm ra một ly nước tronghết. Vì nước đục có thểbiến thành nước trong,chúng ta phải sử dụng lynước đục. Ta đang ở trênbiển cả và đang khát. Cómột chai nước đục mà liệngxuống biển là dại dột lắm!Phải làm thế nào cho chainước đó trong lại để uống.Tất cả những Vô Minh,Hành, Thức, Danh Sắc…

phải được chấp nhận vàchuyển hoá thành (1)Minh. Bụt dạy “Vô Minhdiệt, Minh sinh” chứ khôngphải Vô Minh diệt là khôngcòn gì nữa.

Nếu Vô Minh duyênHành thì Minh duyên cái gì?Các Tổ chưa nói hết.Chúng ta là con cháu phảitiếp tục. Vô Minh quấyđộng, tạo ra những đammê, những giận hờn,

những cuộc chạy đua,những quẩn quanh dại dộtgọi là Tư Niệm Thực, loạithức ăn thứ ba. Có nhữngngười trầy da, tróc vẩy, gâytổn hại cho cả thân tâm vìchạy theo danh vọng, bằngcấp, nghĩ rằng được nhữngcái đó là hạnh phúc. TưNiệm Thực này đã do VôMinh quấy động. Hết VôMinh thì ta thấy được khổđau và nguồn gốc của khổ

đau, thấy con đường dẫntới sự chuyển hóa khổ đau,dẫn tới an lạc. Tự nhiên cáiMinh ấy tạo ra một ướcmuốn, một ý chí hành độngdo tâm từ bi thúc đẩy, đểmang lại hạnh phúc và anlạc cho mình và cho ngườikhác. Cái đó có thể gọi làĐại Nguyện hay Tâm BồĐề. Khi học hỏi đạo Bụt,chúng ta được nghe về mặttiêu cực của Mười Hai Nhân

Duyên quá nhiều. Còn mặtsáng tươi của Mười HaiNhân Duyên thì chúng tachưa được nghe bao nhiêu.Nhờ bó đuốc của Minhchiếu dọi, ta không muốnchạy theo những cái Hànhnày nữa. Và nhờ có trí tuệcủa Tứ Đế và Bát ChánhĐạo ta muốn phát tâm tuhọc để độ mình và độ đời.Đó gọi là Tâm Bồ Đề,Boddhicitta, là (2) Đại

Nguyện. Cái Minh dẫn tớimột ước vọng, một ý chí tuhọc và cứu độ. Nếu VôMinh duyên Hành, vàduyên Thức; thì Minhduyên Đại Nguyện, duyênBồ Đề Tâm và duyên (3)Trí. Trong giáo lý Tứ Ychúng ta học “y Trí bất yThức” (nương vào Trí đừngnương vào Thức), chúng tanên dựa vào phần Trí củachúng ta chứ đừng nương

vào phần Thức.Duy Thức Học nói đến

bốn thứ Trí. Thứ nhất là TríĐại Viên Cảnh, nói theovăn pháp chữ Hán là ĐạiViên Cảnh Trí. Thức thứtám, Tàng Thức, khi xóađược Vô Minh thì được gọilà Đại Viên Cảnh Trí. Nghĩalà khi tất cả những hạtgiống của Bổ đề, của GiácNgộ, của Vô ngã, của Từ Biphát triển thì Tàng thức

thành ra Đại Viên Cảnh Trí.Trí Đại Viên Cảnh tìm ởđâu? Tìm ngay trong Tàngthức, vì trong A lại da thứcnày sẵn có hạt giống củagiác ngộ, hạt giống của TríĐại Viên Cảnh. Bỏ Tàngthức không được. Phảidùng Thức để chuyển hóa.Đại Viên Cảnh Trí tức là trítuệ như một tấm gươngsáng, phản chiếu được sựthật của tam thiên đại

thiên thế giới.Trí thứ hai là Trí Bình

Đẳng Tánh. Trí này chuyểnhóa từ thức thứ bảy, thứcMạt na. Thức Mạt na phânbiệt ta và không ta, kỳ thịgiữa của tôi và không phảicủa tôi. Nhưng nếu thựctập thông minh, ta có thểchuyển hóa Thức thứ bảythành Trí mang tính BìnhĐẳng, thấy mình và ngườikhác là một, và mầu nhiệm

như nhau. Như khi gặp kẻthù mà ta lạy xuống mộtlạy, thì ta sẽ thấy thù cũngcùng một bản tính với bạn,người kia với mình là mộtvà ý niệm hận thù khôngcòn nữa. Đó là Bình ĐẳngTánh Trí, phát hiện ngaytrong lòng của thức Mạt na,cái thức chấp ngã.

Trí thứ ba là Trí DiệuQuan Sát, khả năng quansát một cách mầu nhiệm,

được chuyển hoá từ thứcthứ sáu. Thức thứ sáu, tứcÝ Thức, đầy dẫy những trigiác sai lầm. Nó tạo tác biếtbao nhiêu khổ đau. Nhờ TríĐại Viên Cảnh, nhờ sựchuyển hoá, Ý Thức trởthành Trí Diệu Quan Sát,có thể quán sát muôn vậtmà không bị kẹt vào tri giácsai lầm.

Cuối cùng, Trí Thành SởTác là một Trí tuệ mà gốc

là các Thức của mặt, tai,mũi, lưỡi, thân. Con mắt cóvô minh làm ta say đắm,nhìn giả thành thật. Conmắt làm cho ta mù tối, Bâygiờ con mắt có minh tạotác được những thành tựu,mở cửa cho ta thấy PhápThân mầu nhiệm.

Mở cửa nhìn Pháp Thân,Đời mầu nhiệm khôn

cùng

Lòng dặn lòng tỉnh thứcDòng nước Tâm trong

ngần. Dòng nước Tâm trong

ngần là lúc Ý Thức đã trởthành Diệu Quan Sát Trí,và Tàng Thức đã trở thànhĐại Viên Cảnh Trí.

Vậy nếu Vô Minh duyênThức thì Minh duyên Trí.Gọi là bốn loại Trí cho dễhiểu, nhưng tất cả bốncũng chỉ là một.

---o0o---

THÂN THỊ HIỆN

Nếu Thức duyên DanhSắc thì Trí duyên gì? Phàmphu có Danh Sắc, tức cóthân, có tâm. Bồ Tát cũngcó thân, có tâm như vậy.Bụt cũng có thân, có tâmsau khi thành đạo. Ta đâucó cần hủy diệt thân vàtâm đi thì mới là có giảithoát? Nói về các vị Bồ Tátchúng ta dùng danh từ

Thân Thị Hiện. Chúng tahãy quán tưởng Quan ThếÂm thị hiện ra hình thể bàmẹ xinh đẹp. Thân hình bàcũng có mắt, tai, mũi, lưỡivà ý. Nhưng thân tâm đókhông có tính chất của VôMinh, của Hành, của Thức.Thân tâm đó là để thựchiện ý nguyện độ sinh, giácngộ. Bồ Tát Quan Thế Âmcó thể hóa hiện thành mộtnhà chính trị, hay thành

một em bé… Kinh nói rằngtình thương, có thể đượcthể hiện bằng muôn vạncách. “Ưng dĩ trưởng giảthân đắc độ giả, tức hiệntrưởng giả thân nhi vịthuyết pháp. Ưng dĩ đồngnam, đồng nữ thân đắc độgiả, tức hiện đồng nam,đồng nữ thân nhi vị thuyếtpháp.” Nếu cần hiện ra mộtvị trưởng giả thì Bồ TátQuan Thế Âm có thể hiện

ra hình thức của mộttrưởng giả mà thuyết pháp.Nếu cần hiện ra một chúbé, hay là một cô bé để độđời thì Quan Thế Âm sẽhiện thành một chú bé, haylà một cô bé để độ đời.

Cho nên Bồ Tát và Bụtđều có thể hiện thân để độđời, và các vị cũng cần cóDanh, có Sắc, có thân, vàcó tâm. Thành ra chúng tađâu cần bỏ thân và tâm đi

mới giải thoát. Bất cứ mộtDanh Sắc nào có tác dụngtạo tác được từ bi, hiểubiết, được hạnh phúc, đềulà (4) Thân Thị Hiện củaBụt. Dầu thân thể đó cóyếu ốm, và nghèo khổnhưng vẫn có tác dụng tạođược tình thương và sựhiểu biết thì đó cũng làthân Bồ Tát, gọi là (5) ThânThọ Dụng (sambhogakaya).Bất cứ một cái thân, một

tập hợp nào của ngũ uẩn,có Danh Sắc nhưng trongđó không còn chất liệu củaVô Minh, mà lại có chất liệucủa Minh, của Bồ Đề Tâm,của Tứ Trí, thì đều là ThânThọ Dụng, là phương tiệnđể hành đạo.

Ngày xưa tôi có đọc mộtcuốn tiểu thuyết, khôngnhớ tên tác giả. Ông kểchuyện một người đi vàorừng. Người này sống trong

truyền thống Thiên ChúaGiáo nhưng không tintưởng Chúa. Ông đi vàorừng ở Phi Châu để sănbắn, lạc đường, không tìmđược lối ra. Sợ quá, lúc đóông ta mới muốn cầu cứuChúa. Vì ông không có đủđức tin, nên ông cầu cứubằng một giọng bất kính.Ông nói:” Lạy Chúa! Nếumà Chúa có thật thì hiện rađể cứu tôi coi nào!” Lúc đó

ông nghe tiếng sột soạt. Từsau bụi cây xuất hiện mộtngười da đen. Người dađen đó đưa ông ra khỏirừng, và ông được cứuthoát! Nhưng ông này vềnhà và ghi trong nhật ký: “Tôi cầu Chúa, Chúa đâukhông thấy mà chỉ hiện ramột thằng mọi đen.” Câuđó viết bằng tiếng Pháp,dùng chữ nègre có tính kỳthị màu da, phải dịch là

thằng mọi cho sát nghĩa“J’ai prié Dieu, mais il m’estarrivé un nègre.” Tâm ôngnày chứa chất Vô Minh.Người Phi Châu đó là ThọDụng Thân, là Báo Thâncủa lòng Từ Bi để đưa ôngta ra khỏi tình trạng khókhăn; đó là Chúa chứ aikhác? Từ bi thị hiện ra dướinhiều hình thức. Trongrừng rậm Phi Châu, Chúađã hiện ra thành một người

da đen. Ông kia không thấyChúa vì không thấy đượctình thương. Lại nói bằnggiọng mỉa mai như thế thìchắc không bao giờ ông tacó cơ hội để tiếp xúc vớiChúa, hay với Bụt.

Ngày hôm qua trong khiđi thiền hành, tôi tự nhiênnảy ý muốn kể chuyện BụtThích Ca đi với ThầySvastika về Việt Nam thămđể xem đạo Bụt ở đó bây

giờ ra sao. Hai thầy trò Bụttới Hà Nội, vào thăm cácchùa. Tất nhiên là các thầyở chùa đâu biết đây là Bụt.Không biết các thầy sẽ đóntiếp Bụt như thế nào? Tại vìtrong đầu các thầy đã cósẵn hình ảnh về Bụt. Ôngnày không có hào quangbằng đèn neon phía sauđầu thì đâu phải là Bụt?Ông này đi chân đất, mặcáo cũ, không hoạt bát gì

cả. Có thể là các thầy ởchùa không nhận ra đó làBụt. Họ sẽ hỏi:” Giấy dichuyển đâu? Chứng minhthư đâu?” Tôi tưởng tượnglúc đó Bụt mới bảo thầySvastika ra ngoài TamQuan, để hai thầy trò bànbạc. Tôi sẽ viết một cuốntruyện như vậy, kể chuyệnBụt với một vị thị giả đi từBắc vào Nam, tới các chùa,gặp các thầy, các đạo hữu,

xem cách các thầy ăn cơm,uống nước, đi, đứng, nằm,ngồi như thế nào. Bụt sẽbiết gia tài của Bụt để lại2500 năm nay còn đượcbao nhiêu. Chuyện này làchuyện có thật. Bụt có thểthị hiện dưới hình dạng củamột người du khách, tìmtới để xem chúng ta tu tậpnhư thế nào. Có thể Bụt đãtừng tới Làng Mai, Bụt đãtừng gặp các sư chú, sư cô,

các đạo hữu ở Làng. Bụt đãbiết chúng ta tu hành hayhay dở tới mức nào rồi.

Bụt đâu phải ở trên mây,Bụt ở ngay trong tâm củachúng ta. Dù ta có thâncủa Bụt, và tâm Bụt, tacũng vẫn còn có Xúc. Bụtcũng uống nước và Bụtcũng biết nước nóng haylạnh. Bồ Tát cũng cần mặcáo cho ấm. Mùa lạnh, Bồtát cũng quàng khăn cổ, tại

vì Bồ tát biết nếu khôngchoàng khăn cổ thì bị cảm,rồi phải cạo gió. Vì Xúcđược phát hiện trongchánh niệm và tuệ giác nênXúc này là (6) Xúc ThanhTịnh. Và khi có sự tiếp xúcgiữa sáu căn và sáu trầnthì cũng có Thọ. Thọ đây là(7) Thọ Thanh Tịnh. Như làtất cả mọi người. Nhưngtrong những tình trạng đó,Bồ tát không vướng mắc.

Có Trí rồi, với cái Thọ DụngThân này, bất cứ một tiếpxúc nào cũng có chánhniệm, cũng có thanh tịnh.Cho nên bất cứ cái Thọ nàocũng có thanh tịnh, cóchánh niệm. Sẽ không có Áimà có Ba trong bốn VôLượng Tâm: (8) Từ, Bi, vàHỷ.

Khi có tiếp xúc chúng tathấy được những cảm thọ:lạc thọ, khổ thọ, và xả thọ.

Thấy người ta khổ đau taphát sinh trong tâm nănglượng của Từ, muốn giúpcho họ có niềm vui chânthật, và năng lượng của Bi,muốn làm cho họ tiêu tannỗi khổ. Ta muốn làm chohọ có niềm vui, có hạnhphúc. Đó là tâm Hỷ. Và tâmXả nghĩa là tâm khôngvướng mắc. Xả đây tức làkhông bị trói buộc bởinhững hình ảnh, và những

âm thanh do Xúc và Thọtạo ra. Xả không phải là sựdửng dưng, mà là khả nănggiữ tâm được tự do, khôngbị cuốn theo bên này haybên khác. Khi có xả thìngười thương và kẻ ghétcoi như nhau. Xả là BấtNhị. Chân tinh thần của Xảlà (9) Vô Nguyện. Xả tứckhả năng thấy được tínhtương tức, cái này là cáikia. Thí dụ Vô Minh và

Minh. Chúng ta phải thựctập Xả, tức là đừng chạytrốn Vô Minh để đi tìmMinh. Vì Minh phải tìmtrong Vô Minh.

Nhắc lại chuyện đời Lý,thế kỷ thứ XII, có mộtthiền sinh nghe vị thiền sưnói là phải làm thế nào đểthoát ly sinh tử thì mớixứng đáng với chí nguyệnxuất gia. Vị thiền sinh hỏi:”Bạch Thầy, tìm cái không

sinh tử ở chỗ nào?” Thầynói: “Tìm ngay trong chỗsinh tử.” Bỏ sinh tử đi tìmNiết bàn là không có.

Xả là tinh thần Bất Nhị,là tự do, là thảnh thơi.Cũng là Vô Nguyện, khôngchạy theo gì hết. Chínhtrong tinh thần tự do,không chạy chọt cầu tìmmà cõi khổ đau sẽ thànhTịnh Độ. Ta thoát đượcHữu vì ta đã biến Hữu của

Hữu Vô, của Thương Ghétthành Diệu Hữu. (10) DiệuHữu và Chân Không thoátra khỏi ý niệm Hữu và Vô.Nếu cần phải thị hiện đảnsanh thì thị hiện đản sanh.Thị hiện đản sanh cũng làthị hiện lão tử. Lão tử thìlão tử, nhưng không khổđau, đó là cái nhìn của Bụtvà các vị Bồ tát. Nếu quảthực đã có chất liệu củagiác ngộ, thì sinh cũng vậy,

mà tử cũng vậy, đều là thịhiện, không có cái gì thayđổi cả. Đợt sóng có lên haycó xuống thì nó vẫn lànước. Đứng về phươngdiện hiện tượng thì giốngnhư là có Sinh, có Diệt, cóCó, có Không. Đứng vềphương diện bản thể thìkhông có Sinh Diệt, khôngcó Có Không; tất cả đều làthị hiện. Đó là (11) VôSinh. Sinh là thị hiện Sinh,

Diệt là thị hiện Diệt. Và đâylà Niết Bàn trong hiện tại(12) Hiện Pháp Niết Bàn.

Mười Hai Nhân Duyên

Mười Hai Nhân Duyên

như ta biết, thường đượcgiảng dạy trên mặt tiêucực. Chúng ta phải học, vàthực tập Mười Hai NhânDuyên về phương diện tíchcực. Những danh từ màchúng ta dùng hôm nay đểdiễn bày Mười Hai NhânDuyên đứng về phươngdiện tích cực. Chúng tathấy rằng thuyết NhânDuyên là để nói về thế giớihiện tượng. Thấy được

Mười Hai Nhân Duyên vềmặt tích cực thì, ta đồngthời thấy được Bản Môncủa chúng. Chúng ta sẽtiếp xúc được với Bản Môn.

Nói tóm lại, khi học vềMười Hai Duyên Phần, tađừng nên diễn bày nhưmột chủ thuyết để giảithích luân hồi sinh tử. Tahãy tập quán chiếu để thấyliên hệ giữa Mười Hai chiphần này. Để trong đời

sống hàng ngày ta có thểtu tập cho chất liệu của VôMinh bớt đi và chất liệu củaMinh tăng trưởng. Chất liệucủa Vô Minh bớt đi thìTham, Sân, Si, Mạn, Nghi,và tà kiến sẽ bớt đi và chấtliệu của Từ, Bi, Hỷ, và Xảsẽ tăng trưởng. Tăngtrưởng không những ở mộtchi phần mà đồng thờitrong cả Mười Hai chi phần.Hễ một chút Vô Minh được

trị diệt thì tất cả Mười Mộtchi phần kia đều được thừahưởng. Khi ta mỉm đượcmột nụ cười hiểu biết thìtrong cả Mười Hai chi phầnđều có sự thay đổi, tại vìchất liệu của Minh đã đivào để thay thế cho chấtliệu của Vô Minh. Một tâmniệm từ ái biểu hiện thì tấtcả Mười Hai chi phần đềusáng lên lập tức.

Cho nên giữ chánh niệm

và hộ trì sáu căn là chìakhóa của sự thực tập. Nếuthực tập hộ trì sáu căn thìtrong Xúc, ta sẽ có chánhniệm về Xúc, ta sẽ có XúcThanh Tịnh. Nếu sáu cănkhông hộ trì thì Xúc sẽkhông thanh tịnh. Khi cóXúc, và có Thọ thanh tịnhthì ta có chất liệu của Từ,Bi, và Hỷ. Chúng ta sẽđược an trú trong VôNguyện, nghĩa là trong Xả.

Như vậy thế giới của chúngta càng lúc càng sáng lêntính cách của Diệu Hữu vàChân Không. Tính cách khổđau của ba cõi (Tam Hữu)sẽ từ từ tiêu diệt đểnhường chỗ cho thế giớitương tức, tương nhập củaHoa Nghiêm. Trong thế giớiDiệu Hữu và Chân Khôngđó, nếu cần đản sanh thìchúng ta đản sanh, nếucần thị hiện lão tử chúng ta

thị hiện lão tử.Chúng ta hãy học hỏi

cho thấu đáo các phép hộtrì và chánh niệm. Đây lànhững chiếc chìa khóa. Đâychính là phương tiện tháogỡ. Chúng ta cũng có thân,cũng có sáu căn và sáutrần, chứa chấp Vô Minh,Hành, và Thức. Nhưng khiđưa chánh niệm vào, vàthực tập hộ trì sáu căntrong Xúc và trong Thọ,

chúng ta tránh được Ái,Thủ, và Hữu, chuyển niệmthanh tịnh, thực tập Từ, Bi,Hỷ, Xả, Vô Nguyện. Tinhhoa của giáo lý Mười HaiNhân Duyên nằm ở đó.Phải học, phải hành và phảitrình bày giáo lý đó như thếnào để cho sự học hỏi vàhành trì chuyển hoá đượcđời sống hàng ngày củachúng ta.

---o0o---

22 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươi hai Hôm nay là ngày 6 tháng

2, năm 1994. Chúng ta ởtại Xóm Hạ và chúng ta họctiếp về Bát Chánh Đạo.

Kỳ trước chúng ta nói vềMười Hai Nhân Duyênthuộc phạm vi của chủ đềDuyên Sinh. Có hai loạiduyên sinh, gọi là Vọng

tâm duyên sinh và Chântâm duyên sinh. Vọng tâmduyên sinh (deluded mind)tức là tâm còn chất chứasự sai lầm. Thế giới, xã hội,cũng như con người, vìđược duyên sinh tạo thànhcăn cứ trên vọng tâm đónên có nhiều đau khổ,nhiều phiền não. Nhưngđứng về mặt tích cực thìchúng ta có Chân tâmduyên sinh. Chân tâm (true

mind) là tâm phản chiếuthực tại mầu nhiệm, tâmcủa Tứ Trí. Thế giới, cũngnhư xã hội loài người, đượctạo dựng ra trên chân tâmduyên sinh sẽ là thế giớihạnh phúc, an lạc.

---o0o---

HỘ TRÌ SÁU CĂN BẰNGCHÁNH NIỆM

Chúng ta hãy tưởngtượng 1000 người mà tâmtrí đầy dẫy những ganh tị,giận hờn và vô minh tụ họplại để sống chung với nhau.Họ sẽ tạo nên một địa ngụcnhỏ. Khung cảnh nơi họsống có tính cách địa ngục.Cuộc sống hàng ngày củahọ, và liên hệ giữa họ với

nhau cũng có tính cách địangục. Điều đó đã sinh khởido vọng tâm của 1000người. Các vọng tâm tạothành một cộng nghiệp khổđau. Hai người hiểu lẩmnhau đã có thể tạo ra mộtđịa ngục nhỏ rồi, huống hồlà 1000 người. Muốnchuyển hóa địa ngục ấythành ra một thiên đường,chúng ta biết chỉ có mộtcách là chuyển hóa nội

tâm. Nhưng ai có thểchuyển hóa được tâm của1000 người đó? Phải có mộtyếu tố khác như một vị đạosư, hay một tăng thân lớn.Sự chuyển hóa bắt đầu từmột người, rồi hai người,để cho chất vọng bớt đi, vàđể cho chất chân bắt đầucó mặt. Bây giờ ta hãytưởng tượng 1000 ngườikia có hiểu biết, có thươngyêu, không giận hờn,

không ganh tị… Họ có thểtạo ra một cọng đồng hạnhphúc. Đó gọi là chân tâmduyên sinh. Cho nên vốnliếng của chúng ta là tâm.Mà nếu tâm còn nhiềuvọng, còn nhiều sự hiểulầm (wrong perceptions,deluded mind) thì cái tâmấy còn gây đau khổ. Khimột người có cái tâm sáng,cái tâm không hiểu lầm, thìngười ấy đã có một thiên

đường nhỏ cho chính mình.Và nếu hai người như vậythì hai người ấy có thể tạora một thiên đường nhỏcho nhau. Và khi người thứba tới, hai cái chân tâm cósẵn đó hy vọng sẽ chuyểnhóa được cái vọng tâm kiamột cách từ từ. Có 1000người với tâm nhẹ nhàngthanh thoát là có Niết bànhạnh phúc, là có thế giớiHoa Nghiêm.

Chúng ta thường học,thường giảng về mười haiNhân Duyên, đã chú trọngnhiều về vọng tâm duyênsinh, và đã nói rất ít vềchân tâm duyên sinh.Chúng ta than thở, buồnkhổ vì tính chất tiêu cựccủa vọng tâm duyên sinhnhưng chúng ta chưa học,chưa thực tập đủ về phầntích cực của chân tâmduyên sinh. Cho nên thế hệ

của quý vị là phải mở ramột kỷ nguyên mới của sựtu học Phật pháp. Thay vìnói nhiều về mười hai NhânDuyên đưa tới khổ đau thìquý vị phải nói nhiều, phảihọc nhiều, và phải đưa ranhững phương pháp thựctập cụ thể về chân tâmduyên sinh. Chúng ta phảibiết căn cứ vào giáo nghĩaMười Hai Nhân Duyên đểtạo dựng một thế giới của

hạnh phúc, một thế giớicủa an lạc.

Chúng ta hãy vẽ lại mộtđồ hình, phía trong có mườihai chi phần của Thập NhịNhân Duyên, gồm có VôMinh, Hành, Thức, DanhSắc, Lục Nhập, Xúc, Thọ,Ái, Thủ, Hữu, Sinh, Lão Tử.Phía ngoài chúng ta vẽChân Tâm Duyên Sinh.Vòng duyên sinh ngoài cóMinh duyên Bồ đề tâm tức

là Đại nguyện, Bồ đề tâm làmột thứ năng lượng rất lớnthường thúc đẩy ta làmviệc độ sanh. Bồ đề tâmđưa tới Trí.

Trí biểu hiện ra bốn mặt.Mặt thứ nhất gọi là Trí hiểnhiện để soi sáng, Đại ViênCảnh Trí. Trí đó phát xuấttừ A Lại Da Thức, hay gọilà Dị Thục Thức. A Lại DaThức thuộc về vọng tâmcho nên biểu hiện ra thế

giới thiên nhiên (khí thếgian) và chúng sinh (tínhthế gian). Khí thế gian tứclà hoàn cảnh trong đó tasống, còn gọi là Y Báo.Chính con người ta thìđược gọi là Chánh Báo, tứclà Danh Sắc. Ngoài ra cóDiệu Quan Sát Trí từ thứcthứ sáu chuyển thành.Bình Đẳng Tánh Trí từ thứcthứ bảy chuyển thành. Vàcông năng soi chiếu và tạo

tác gọi là Thành Sở Tác Trílà từ năm thức đầu chuyểnhiện.

Chúng ta đừng hiểu Trílà trí năng, sự thông minh.Trí ở đây tức là bản chấttạo tác ra một thế giới anlạc. Thức tạo ra Hữu, tức làcuộc sống nhiều khổ đau,nhiều đày đọa, ưu sầu. CònTrí tạo ra Tịnh độ, tạo raPhật độ, ra thế giới củaHoa Nghiêm. Thức là vọng

tâm, Trí là chân tâm. Chântâm tạo ra thế giới DanhSắc của người giác ngộ,của Thân Thị Hiện, gọi làBáo Thân. Báo Thân nàyvẫn có Lục Nhập, là sáucăn và sáu trần. Nhưng cănvà trần này lại mang hạnhphúc, đuợc gọi là Thọ DụngThân (sambhogakaya). ThọDụng là tiếp nhận và sửdụng. Lục Nhập thì đầy dẫynhững mê mờ vọng tưởng

trong khi đó thì Thọ DụngThân tràn đầy tính hạnhphúc và nhẹ nhàng củangười giải thoát. Có ThọDụng Thân này thì Xúc cóchánh niệm. Xúc thanhtịnh. Xúc này luôn luônđược sáu căn hộ trì.

Khi sáu căn tiếp xúc sáutrần

Đem ý thức tinh chuyênphòng hộ.

Đó là cách sử dụng sáu

căn và sáu trần của ngườigiác ngộ. Xúc thanh tịnh.Xúc chánh niệm sẽ tạo tácra Thọ thanh tịnh. Thọchánh niệm. Chìa khóa củasự tu học là ở Xúc và Thọ.Nếu Xúc và Thọ khôngđược chánh niệm hộ trì thìsẽ không có sự chuyểnhóa. Cho nên bí quyếtthành công của sự tu họclà trong đời sống hàngngày ta biết dùng chánh

niệm để rọi vào Xúc và Thọđể sáu căn và sáu trầnđược tiếp xúc trong chánhniệm, và cảm thọ trongchánh niệm. Đó là cửa đivào sự hành trì giải thoát.Nếu không tức là không cómặt của sự tu tập đíchthực. Tụng Kinh mười haylà mười hai giờ đồng hồmột ngày mà không thựctập chánh niệm hay làkhông hộ trì sáu căn thì có

thể không có kết quả gì cả.Khi ta đã biết hộ trì sáu cănthì khổ thọ được đặt trongchánh niệm, lạc thọ và xảthọ cũng được đặt trongchánh niệm. Ái dục lôi kéohay không là do Xúc và Thọcó được đặt trong chánhniệm hay không. Ái tức làsự đắm đuối, thèm khát(craving, thirst). Nếu Xúcvà Thọ được hộ trì trongchánh niệm thì không đi tới

Ái, mà đi tới Xả, tức là tựdo. Chúng ta phải địnhnghĩa chữ Xả một cáchthấu triệt. Xả có nghĩa là tựdo, không phe phái, là cókhả năng buông bỏ khôngvướng mắc. Xúc và Thọ bâygiờ đưa tới Từ, Bi, Hỷ, vàXả.

Ái thuộc về tình cảm,nhưng đó là thứ tình cảmbệnh hoạn đam mê, vướngmắc. Từ, Bi, Hỷ, và Xả cũng

là tình cảm, nhưng đây làthứ tình cảm giải thoát,nhẹ nhàng. Tình cảm làloại năng lượng có thể thựchiện được nhiều phép lạ.Khi người ta thương, ngườita có thể làm được nhữngviệc mà người khôngthương không sao làmđược. Tình thương vướngmắc và nặng nề hay tìnhthương của chân tâm caoquý cũng đầy năng lượng

như vậy. Có tình thương,có Từ, Bi, Hỷ, và Xả, anh cóthể làm được nhữngchuyện mà người khôngthương không thể nào làmđược. Anh có thể chịuđựng được khổ đau, anh cóthể hy sinh thân mạng, cóthể làm mọi cách để cứuđộ chúng sanh, là vì anh cótình thương lớn. Đạo lý TừBi Hỷ Xả là đạo lý về tìnhthương trong đạo Bụt để

thay thế tình thương vướngmắc, và hệ luỵ, gọi là khátái (trsna). Biết bao nhiêungười ngụp lặn trong bểkhổ vì Ái, vì tình thương vôminh. Biển Ái dìm chết biếtbao nhiêu người là do thứtình này. Từ Bi Hỷ Xả cũnglà tình thương nhưng làtình có thể cứu vớt và giảiphóng.

Trong truyền thống tuhọc có nhiều người sợ

không dám nói tới tình.Làm như đi tu là phải bỏhết tất cả tình. Điều đókhông đúng. Tu phải có rấtnhiều tình, tình Từ, tình Bi,tình Hỷ, và tình Xả. Trongthiền đường chùa TrúcLâm, ta thấy hai câu đối.Câu bên phải là: “Bất tụctức tiên cốt” nghĩa là bảnchất của người tiên làkhông vướng ở cõi tục. Vếkia là “ Đa tình thị Phật

tâm” tâm đa tình, tâmnhiều tình cảm là tâm củaBụt. Tình cảm ở đây là Từ,Bi, Hỷ, và Xả.

Cho nên khi học về Bụtmà nặng về tri thức, chúngta có cảm tưởng là đạo Bụtkhô khan. Ta mải nói vềGiới, về Định, về Tuệ, vềTrạch Pháp. Cái gì cũng làtrí tuệ. Chúng ta đãnghiêng về Trí mà lơ là vềBi. Trong khi đó Bụt là Trí

và Bi viên mãn. Phần trí tuệvà phần tình cảm phát triểnsong song với nhau và cóquân bình. Vì vậy đạo lý TừBi Hỷ Xả cần phải được đềcao, cần phải được pháttriển, và áp dụng rất nhiều.Thực tập Từ Bi Hỷ Xả thì sựsống có thêm hạnh phúcngay trong giây phút hiệntại. Vì vậy, bài pháp thoạihôm nay có chủ đề là TìnhThương. Thương như thế

nào mà ta có hạnh phúc,nhưng người được tathương cũng có hạnh phúc,và không ai bị chìm đắmtrong cái biển khổ đau củakhát ái (trsna).

---o0o---

TỨ VÔ LƯỢNG TÂM

Tu học đích thực luônluôn mang tới hạnh phúc,niềm tin và niềm vui. Bụtnói đi nói lại nhiều lần làgiáo pháp của người là đểthực tập và có hạnh phúcngay trong khi thực tập,chứ không phải là thực tậpxong ròi năm bảy năm saumới có hạnh phúc. Đó làphương pháp Hiện Pháp

Lạc Trú(Ditthadammasukhavihara):lạc trú ngay trong giờ phúthiện tại. Trong đạo lý ThấtGiác Chi, tức là bảy yếu tốgiác ngộ, chúng ta có haiyếu tố, Khinh An(prasrabdhth) là nhẹnhàng, và Hỷ (priti) là vuimừng. Bảy phần gồm TrạchPháp (investigation ofDharma), Tinh Tấn, Hỷ,Khinh An, và Niệm, Định,

và Tuệ gọi là Thất Giác Chi,hay là Thất Bồ Đề Phần.Trong bảy yếu tố đưa tớigiác ngộ có hai giác chi vềhạnh phúc, đó là Hỷ vàKhinh An. Điều đó chứng tỏtrong sự tu học hàng ngày,chúng ta phải có hạnhphúc, và niềm vui. Nếukhông thì không phải đíchthực là pháp môn của Bụt.Chúng ta sẽ phải nhấnmạnh tới điểm này nhiều

hơn.Đạo lý về tình thương

trong đạo Bụt (Theteaching of love inBuddhism) là một đề tài rấtlớn cần được khai thị chothế giới bây giờ. Loài ngườingụp lặn trong khổ đau vìtrong đời sống hằng ngàytình thương của họ còn rấtnhiều tính chất hệ lụy vàvướng mắc. Cho nên chúngta phải khơi mở một dòng

tình thương từ sự thực tậpđạo Bụt.

Giáo lý về tình thươngđược gọi là Tứ Phạm Trú,Brahmavihara (The FourAbodes of Brahma).Brahma có nghĩa là PhạmThiên hay là cao quý.Vihara là chỗ ở, là cư xá, cókhi được dịch là tu viện. Đólà nơi cư trú của Bụt và BồTát. Nếu ta muốn có hạnhphúc thì ta hãy xin vào ở

cư xá đó để sống chung vớiBụt, với Bồ tát. Tứ PhạmTrú tức là Từ, Bi, Hỷ, và Xảmà chúng ta gọi là bốn tâmvô lượng. Nếu có ai hỏi:“Địa chỉ của ông ở đâu?” Tatrả lời:” Địa chỉ của tôi là ởcư xá Brahmavihara, Tứ VôLượng Tâm.” Ta có bổnphận phải xây thêm nhữngcư xá như vậy. Vô lượngtức là không thể đo được,có thể phát huy đến vô

cùng. Bốn tâm không cóbiên giới là tâm Từ, tâm Bi,tâm Hỷ, và tâm Xả.

Trước hết là tâm Từ, chữPhạn là Maitri, chữ Pali làMetta. Maitri có nghĩa làkhả năng hiến tặng niềmvui, hiến tặng hạnh phúc(the capacity to offer joyand happiness). Đức Bụtsắp ra đời để nối tiếp sựnghiệp của Bụt Thích Catên là Maitreya, đức Bụt

của tình thương.Thứ hai là Bi, Karuna, có

nghĩa là khả năng làm vơiđi nỗi khổ đang có mặt. Nógồm ý chí muốn làm vơi đinỗi khổ, muốn chuyển hoánỗi khổ của người; và gồmcả phương pháp và khảnăng chuyển hóa nỗi khổ.

Hỷ tức là Mudita, là niềmvui. Tình thương đích thực,có Từ, có Bi, sẽ đem tới sựnhẹ nhõm, và niềm tươi

vui. Tình thương mà chấtchứa sầu đau thì khôngphải là tình thương trongđạo Bụt. Cho nên Mudita làmột yếu tố của tình thươngđích thực. Tình thương cóthể đem lại cho ngườithương và người đượcthương hạnh phúc thì mớiđúng là tình thương trongđạo Bụt. Còn thứ tìnhthương mỗi ngày gây khổđau và vướng mắc cho

nhau, thì không phải là tìnhthương của Bụt. Hỷ là yếutố thứ ba của tình thươngấy.

Và sau cùng, Xả(Upeksa) là sự nhẹ nhàng,thư thái, tự do và không kỳthị. Thương như thế nàomà ta còn giữ đuợc tự docho ta và cho người tathương thì mới đích thực làtình thương đạo Bụt.Thương như thế nào mà

hai người không dìu nhauvào trong ngục tù. Tình chacon, tình thầy trò, tình anhem, tình yêu nam nữ cũngvậy.

Trong đạo Bụt có mộtgiáo lý rất đầy đủ và thâmsâu về tình thương. Tìnhthương này có năng lượngtrị liệu. Từ, Bi, Hỷ, Xảkhông phải là những ướcmuốn, những mục tiêu xaxôi, mà là sự thực tập. Từ

không phải chỉ là ước muốnđem lại hạnh phúc chongười. Chính sự thực tậpTừ đem lại hạnh phúc chongười – The willingnessand the capacity to offerjoy and hapiness. Có ngườicàng thương thì càng làmcho người kia khổ. Thươngnhư vậy chưa phải là Từ.Có ý chí thương nhưngkhông có khả năng thương.Bi cũng vậy. Bi là ước muốn

và cũng là khả năng làmvơi nỗi khổ – Thewillingness and thecapacity to remove pains.Hỷ là ước muốn và khảnăng tạo hạnh phúc chomình, và cho người – Thewillingness and thecapacity to bring joy. Và Xảtức là ước muốn và khảnăng hiến tặng tự do và sựkhông kỳ thị cho người vàcho chính mình – The

willingness and thecapacity to offer freedomanf non – discrimination.

Ta không thể hiểu đượcbản chất của tình thươngtrong đạo Bụt nếu khôngđặt giáo lý tình thương đótrong Bát Chánh Đạo. Nếukhông thực tập Bát ChánhĐạo thì ta không thể thựctập được tình thương.Chánh niệm cho chúng tathấy được nhu yếu chuyển

hoá khổ đau và nhu yếuhiến tặng niềm vui. Khi mộtngười làm cho ta khổ thìchính người đó cũng đangbất an; phản ứng của ta cóthể làm cho người đó thêmkhổ, vì thế lại làm khổchính ta hơn. Cai khả nănggiúp ta nhận chân ra sựthật đó là chánh niệm. Lắmkhi người đó chính là mình.Từ, Bi, Hỷ, Xả phải thựchiện cho chính mình trước.

Nếu ta không có bốn tâmđó trong ta thì ta không thểnào hiến tặng nó chongười khác. Phải đầu tư,phải gây vốn cho bốn tâmvô lượng. Vốn liếng của talà công phu tu tập Tứ DiệuĐế. Đi thiền hành cho đúngphép, có an lạc trong từngbước chân, nuôi dưỡngtừng tế bào của thân thểbằng hơi thở chánh niệm,đó là ta đang tự thương

mình. Thương mình đíchthực, ta làm cho rã bớtnhững nỗi sầu khổ, tướivào bản thân những niềmvui. Truyện Kiều có hai câunói về lòng tự thương,nhưng hoàn toàn tiêu cực.Đó là hồi Kiều ở lầu NgưngBích, đau đớn và thươngxót cho thân phận củamình:

Khi tỉnh rượu, lúc tàncanh

Giật mình mình lạithương mình xót xa.

Thương ở đây chẳng quachỉ là xót xa tội nghiệp chomình thôi. Niềm xót xa nàykhông có khả năng chữa trịđược đau khổ, không đemlại hạnh phúc. Tự thươngtheo lối đạo Bụt, ta phảichuyển hóa thân tâm. Buổisáng nhìn mặt trời lên,nghe chim hót, có chánhniệm, ta mỉm cười, ta thấy

những thứ đó đều mầunhiệm. Xúc và Thọ cầnnuôi dưỡng và mang tớithân tâm chúng ta chất liệucủa Từ, Bi, Hỷ, Xả. Nếu takhông tự thương ta đượcthì ta không có khả năngthương người khác. Tìnhthương người ta thườngnói tới có thể chỉ là sự đắmđuối, vướng mắc, là nănglượng kéo nhau xuống vựcthẳm của biển khát ái thôi,

chứ không phải là tìnhthương đích thực.

Nuôi dưỡng mình và nuôidưỡng người xung quanhbằng tình thương, đó là sựthực tập của chúng ta. Vàtình thương ở đây xuấtphát từ Tuệ. Nếu khônghiểu biết thì không thểthương yêu. Bản chất củaTừ Bi là Trí Tuệ. Thươngmà không hiểu thì làm khổngười mình thương. Ví dụ

tôi sợ mùi sầu riêng. Nếusư chú nói: Chắc là thầymệt, nếu ta mời thầy ănsầu riêng thì thầy sẽ khoẻ.Bắt tôi ăn sầu riêng sẽ chỉlàm khổ tôi. Muốn hiếntặng niềm vui cho người, taphải hiểu người. Con mắtchánh niệm phải quán sát.Cư xử với con cái cũng vậy.Chúng ta có thể nói rằngtrong đạo Bụt, thương yêuđược làm bằng một chất

liệu gọi là hiểu biết. Màhiểu biết là hoa trái củachánh niệm, của thiềnquán.

Nguyên tắc thực tập TứDiệu Đế phải được áp dụngở đây. Trước hết ta nhìnvào để thấy những nỗi khổ.Sau khi nhận diện được sựthật thứ nhất về Khổ, tamới tìm ra được nhữngnguồn gốc xa gần của khổ,tức là ta quán chiếu Tập.

Và chỉ khi nắm được hai sựthật đầu ta mới biết conđường nào giúp người vượtqua những khổ đau, biếtđược Diệt và Đạo. Thực tậpTứ Diệu Đế là thực tập tìnhthương. Bụt là bậc Trí và Biviên mãn. Thật ra nếu Bimà viên mãn thì Trí cũngviên mãn, và nếu Trí viênmãn thì Bi cũng viên mãn.Hai là một, một là hai. Nếuhiểu được thân phận của

người hải tặc thì ta cũng sẽthương được cả người hảitặc. Trong Kinh Bát ĐạiNhân Giác, Bụt nói rằngmột vị Bồ Tát không đemtâm ghét những người đãlàm điều ác. Những điềukiện xã hội, kinh tế, chínhtrị, những vô minh, căn thùđã được chất chứa từ lâu,đã đưa tới hành vi ác độc.Bất tằng ác nhân là bốnchữ trong Kinh Bát Đại

Nhân Giác. Làm sao ta hiểuđược bốn chữ “không ghétngười ác” nếu ta quên tìnhthương, nếu ta chỉ dùng trínăng khô khan để học Bụt?Trí năng khô khan gọi làcàn tuệ, dried knowledge.Tình thương chỉ có thể làmbằng chất hiểu biết, bằngtuệ giác chân thật. chữPhạn là Prajna, phiên âm làBát Nhã. Bát Nhã là hoatrái của sự quán chiếu.

Không giận mình, khôngghét người. Vì thấy nhữngnguyên do sâu xa của mọihành động nên ta thấythương mình, và thươngngười. Chất liệu của Từphát xuất từ trái tim, vàtưới trở lại cho trái tim.Thực tập Từ và Bi trên cănbản hiểu biết thì không baogiờ vướng mắc vào tìnhthương chiếm hữu(possessive love). Thương

mà không hiểu thì chỉ giamnhau vào ngục tù, tự giammình vào ngục tù và làmkhổ lẫn nhau. Người nàylập ra nhà tù nhốt ngườikia vào cũng chỉ vì có thiệnchí. Chồng với vợ, cha mẹvới con, bạn bè với nhau,khi thương nhau chúng tavẫn giam nhau vào ngụctù, chỉ vì ta không biếtđược nhu yếu sâu xa đíchthực của chính bản thân ta,

và của những người mà tathương.

Bụt dạy rằng: tìnhthương được làm bằng hiểubiết. Nhưng vì hiểu rõ tâmchúng sinh nên Bụt còn đixa hơn nữa. Ngài nói rằngtrong tình thương chânthật phải có niềm vui. Nếukhông có vui thì ta biết đóchưa phải là Từ, chưa phảilà Bi. Đây là một phươngpháp khác nữa để nhận

diện tình thương chân thật:sự có mặt của niềm vui vôcầu, không vị lợi. Tu khôngphải là từ bỏ niềm vui.Niềm vui của người tukhông phải chỉ phát sinhkhi thấy người khác thànhđạt và có hạnh phúc, màcả khi thấy mình nhẹnhàng, thảnh thơi và cóhạnh phúc. Tại sao ta lại tựkỳ thị mình? (Joy là joy, tạisao phải là altruistic joy,

hay là sympathetic joy?)Khi tôi bước những bướcthiền hành thảnh thơi, tôitiếp xúc với nắng, tôi tiếpxúc với tiếng chim, tôi tiếpxúc với tăng thân, tôi đượcnuôi dưỡng, tôi thư thái, đólà niềm vui, chữ Phạn làMudita. Bụt dạy chúng taphải nuôi dưỡng thân tâmbằng niềm vui và sự nhẹnhàng. Làm như vậy cũnglà thực tập thương yêu.

Để tôi ngưng một vàiphút và đọc cho quý vịnghe một bài thơ tình củaVũ Hoàng Chương. Đọc đểthấy tình yêu vướng mắc,và tình yêu chiếm hữu cóthể tạo nên khổ nghiệpnhư thế nào. Những nămtrước khi tịch, Vũ HoàngChương có nhiều bài thơ vềđạo rất hay, rất đạt. Nhưngthời còn trẻ ông đau khổlắm, ông viết những Thơ

Say, Thơ Điên, Mây. Đây làmột bài viết năm 1940,trong tập Thơ Say, trong đóthi sỉ nhớ tiếc người yêumà, ông gọi là “Tố củaHoàng”:

Trăng của nhà ai, trăngmột phương

Nơi đây rượu đắng, mưađêm trường.

Nghe hai câu đầu, ta đãthấy khổ. Ở đây chỉ có trờimưa suốt đêm, và một

mình uống rượu say mèm,ở đây không có trăng.Rượu cay đắng hay tìnhcay đắng?

Ừ đêm tháng sáu, mườihai nhỉ

Tố của Hoàng ơi! Hỡinhớ thương!

Mười hai tháng sáu làngày cô nàng bỏ đi lấychồng.

Là thế, là thôi, là thế đóMười năm, thôi thế

mộng tan tành!Mười năm trăng cũ, ai

nguyền ướcTố của Hoàng ơi! Tố của

anh! Chúng ta thấy Ngã và

Ngã Sở. Yêu thương mộtngười, người đó phải thuộcvề minh, phải là Ngã Sở. Tốcủa Hoàng ơi! Tố của anh.You are mine! Mười nămchỉ sống trong mộng chonên khi mộng tan tành mới

khổ.Tháng sáu, mười hai từ

đấy nhéChung đôi, từ đấy nhé

lìa đôiEm xa lạ quá, đâu còn

phảiTố của Hoàng xưa. Tố

của tôi? Bây giờ anh đi thất thểu

bên bờ hồ Hoàn Kiếm; cógặp anh, cô ta cũng chẳngthèm nhìn. Ngày xưa, Tố là

của Hoàng. Nhưng bây giờ,đời là vô thường mà. Tốđâu còn phải là Ngã Sở củaHoàng nữa ?

Hoàng xưa và Tố xưa làmột Hoàng khác và một Tốkhác. Hoàng bây giờ làHoàng khác, mà Tố cũng làTố khác rồi. Vô thường vàvô ngã. Mình của phút nàyđã không còn là mình củaphút trước, huống hồ là từngày mười hai tháng sáu

cho tới bây giờ. Men khói đêm nay sầu

vũng mộBia đề tháng sáu, ghi

mười haiTình ta tha thiết, cuồng,

ta khócTố của Hoàng nay, Tố

của ai ? Tình thương mà đưa tới

cuồng điên là tình thươngmù quáng, không thấyđược bản chất Vô thường

và Vô ngã. Tố của Hoàngnay, Tố của ai?

Bốn câu tiếp nhắc sựtích Trang Tử khi vợ chếtkhông khóc, ông gõ trênthành chậu mà hát một bàigọi là Cổ Bồn Ca:

Tay gõ vào bia, mườingón dập

Mười năm theo máu hậnđầy vơi

Học làm Trang Tử thiêucơ nghiệp

Khúc Cổ Bồn Ca, gõ hátchơi.

Kiều Thu hề Tố em ơi!Ta đang lửa đốt tơi bời

Mái Tây. Mái Tây tức là Tây

Sương, tên một vở tuồngkể lại một chuyện tình nổitiếng. Khi tình thương gâyđau khổ, gây lửa cháytrong lòng như vậy, thì tìnhthương đó là tình thươnggây tàn phá, tạo khổ đau.

Hàng ca nhịp gõ khơibay

Hồ xừ xang xế, bàn tayđiên cuồng

Kiều Thu, hề! Trót biênthương

Sầu cao ngùn ngụt mấyđường tơ so

Xự xang xế xự xang hồBàn tay nhịp gõ, điên rồ

khói lênKiều Thu, hề! Tố hỡi

em!

Nghiêng chân xuống bểmà xem lửa bùng

Xế hồ xang khói mờ rungNhịp cơn sầu thảm năm

cung ngút ngàn. Đây là một bài thơ tình

rất hay, vì đọc xong ngườita sẽ thấy nát gan nẫuruột, và bị cuốn vào trongcơn đau khổ cuồng si củathi sĩ. Dùng chánh niệm đểquán chiếu ta sẽ thấy tìnhyêu ở đời thường dẫn đến

tình trạng đó. Vì tình yêuvô minh có rất nhiều ái thủtrói buộc, đưa đến giậnhờn, tan vỡ, tạo ra khổ đaucho cả hai người. Thơ tìnhcũng có thể làm hại cả độcgiả nữa nếu độc giả cũngchìm đắm trong “thú đauthương”, quên thực tậpchánh niệm.

Chúng ta cần phân biệttình thương trong sángkhoẻ mạnh và tình thương

mê đắm vướng mắc. Phảiquán chiếu để nhận diệnxem trong tình thương cóchất liệu của Từ, của Bi, vàcủa Hỷ hay không. Nếuhoàn toàn trong ấy khôngcó chất liệu nào của Từ, Bi,và Hỷ, thì tình thương đóchắc chắn đang và sẽ tạođau khổ. Nếu chất liệu củaTừ, Bi, và Hỷ quá ít thìngười ta vẫn còn đang đitheo con đường của vướng

mắc, của sầu hận, của khổđau, và đày đoạ. Cho nênta phải thực tập mỗi ngàyđể chuyển hóa các yếu tốtiêu cực của tình thương,và nuôi dưỡng chất liệu Từ,Bi, Hỷ, Xả càng ngày cànglớn.

Bây giờ chúng ta nói tớiyếu tố thứ tư là Xả.Thường thường chúng tadịch Xả là buông bỏ, khôngvướng mắc. Có khi chúng

ta dịch là không phân biệt,không kỳ thị. Bản chất củaXả là Bất Nhị. Định nghĩahay nhất của Xả là tự do.Một tình thương chân thậtlà một tình thương có chấtliệu tự do. Người thương cótự do, và người đượcthương vẫn không mất tựdo. Người đó không cầnphải hội đủ những điềukiện nào đó mới đượcthương. Tôi thương anh

không phải vì anh là ngườiđồng bào máu mủ của tôimà tôi thương. Không phảivì anh đã theo cùng mộttôn giáo với tôi mà tôithương. Tình thương khôngphân biệt như vậy là tìnhthương có Xả. Trong tìnhthương đích thực này,người gọi là kẻ thù cũngđược thương. Tại vì ngườiấy cũng đau khổ, cũng cầnchuyển hóa khổ đau, cũng

cần được hạnh phúc. Khi tanhìn người gọi là kẻ thù vàthấy được nhu yếu đó, thìta thương được kẻ thù củata. Mà khi thương được rồithì ta đâu còn gọi người đólà kẻ thù nữa. Cho nêntrong tình thương đích thựckhông có kẻ thù. Có nhữngchủ thuyết nói rằng mìnhphải phân biệt bạn với thù,mình không được thươngthù, mình chỉ được thương

bạn thôi. Trong giáo lý củađạo Bụt thì người nào khổlà mình thương, vì ngườiđó cần tới tình thương.

Cách đây ba tuần một sưcô ở Huế viết thư kểchuyện hiện giờ các nhàthờ chiêu dụ được con nítrất nhiều, chỉ tại vì các emđói. Trẻ em không có thứcăn, không có trường học thìtới nhà thờ để học đọc, họcviết buổi sáng, rồi được ăn

cơm trưa, và ở lại học đọcvà học viết nữa. Đó đíchthực là một công tác từ bi.Nhưng một số phụ huynhhơi lo, sư cô cũng hơi lo.Họ kể rằng các cháu vềnhà, trong bữa cơm chiều,làm dấu thánh giá trước khiăn, và đọc kinh “Con lạychúa trên trời.” Và họhoảng sợ. Sư cô đó đề nghịPhật tử làm thế nào để chocon cháu mình đừng đi đến

nhà thờ, phải làm thế nàođể đưa hết những trẻ emđói đó về chùa. Để thay vìlàm dấu thánh giá, và đọckinh “Con lạy chúa trêntrời” thì chắp tay đọc “Convề nương tựa Bụt”.

Đó là tâm trạng chungcủa rất nhiều người Phật tửvà không Phật tử. Chúng talàm việc thiện do tìnhthương, nhưng trong tìnhthương vẫn có phân biệt.

Nếu chúng ta chỉ làm việcthiện vì sợ các con em Phậttử đi theo đạo Cơ Đốc, thìchất liệu của Từ Bi sẽkhông trọn vẹn. Nếu ta làmviệc thiện vì thấy có rấtnhiều trẻ em cần được nuôiăn trưa, cần phải học đọc,học viết, thì đó là chân tinhthần của Từ, Bi, Hỷ, và Xả.Làm việc thiện vì sợ tôngiáo khác dụ con em mình,là đã để cho một áng mây

mờ bay vào trong tìnhthương của mình. Điều nàylà do quán chiếu mà thấy.Cho trẻ con ăn cơm trưa,và cho các em học đọc, họcviết là tại vì chúng cầnnhững thứ đó. Còn sử dụnghành động đó để làm chocon nít theo đạo (hoặc làđạo Chúa, hoặc là đạoPhật) thì tình thương đó đãbị che ám bởi đám mây củakỳ thị. Như thế là trái với

tình thần Xả. Nếu học TứVô Lượng Tâm mà nghĩrằng chỉ có Từ và Bi mới làtình thương thôi, còn Hỷ vàXả là chuyện khác, đó làchúng ta lầm.

Trong lịch sử của giáođoàn có rất nhiều sự hiểulầm về giáo lý Tứ PhạmTrú, tức là Tứ Vô LượngTâm. Ngay trong Đại Trí ĐộLuận (MahaprajnaparamitaSustra) của thầy Long Thọ

(Nagarjuna), chúng ta cũngthấy có một vài hiểu lầm.Đại Trí Độ Luận được soạnsớm hơn những tác phẩmkhác được coi là của thầyLong Thọ như Trung QuánLuận. Sự hiểu lầm trongnày phản ảnh sự hiểu lầmcủa những tông phái đangdiễn giảng và thực tập TứVô Lượng Tâm trong thờikỳ ấy.

Hiểu lầm thứ nhất là cho

rằng tâm Từ, hay tâm Biđều còn bị vướng mắc.Thương yêu là bị ràng buộcvào những người đượcthương và mất đi một phầntự do. Đến tâm Hỷ thì sựvui mừng cũng còn làm xáođộng tâm. Vì vậy phải tuXả, nghĩa là phải buông bỏ.Ban đầu thì tu Từ, tu Bi, vàtu Hỷ. Tới mức tu Xả là bỏTừ, bỏ Bi, và bỏ Hỷ để chotâm thanh tịnh.

Hiểu như vậy là rất saivới tinh thần đạo Bụt, chưathấy được rằng Xả là mộtchất liệu trong tình thương.Mà sự sai lầm đó ta thấynhan nhản trong các bộluận từ ngày xưa cho tớibây giờ. Đại Trí Độ Luậncũng phản ảnh tình trạngđó. Về sau, khi nói đếnnhân cách của Bụt, các bộphái mới nêu thêm ý niệmĐại Từ và Đại Bi, vượt lên

trên Từ và Bi. Đại Từ vàĐại Bi là hai danh từ chỉđược dùng trong trườnghợp của Bụt và Bồ Tát thôi,còn trong trường hợpchúng ta thì ta chỉ cóquyền dùng Từ thường vàBi thường. Hiểu như vậycũng sai. Nếu Đại Từ, ĐạiBi là lòng Từ Bi không giớihạn, thì Tứ Vô Lượng Tâmcũng có nghĩa là bốn tâmkhông có giới hạn. Tại sao

cần phân biệt Từ Bi với ĐạiTừ, Đại Bi ? Chỉ vì người tahiểu rằng thực tập Tứ VôLượng Tâm chỉ đem lạiphước báo, giúp ta sinh lêncõi trời Phạm Thiên và sốnghạnh phúc một thời gian.Hết phước rồi chúng ta sẽđoạ lại trong kiếp người. Vàkhông khéo có thể xuốngcả địa ngục, trừ khi chúngta có tu Tứ Diệu Đế và BátChánh Đạo. Đó là cách

hiểu của nhiều luận giảtrong các bộ phái Phậtgiáo. Ý niệm đó chứng tỏrằng người ta có thể tu Từ,Bi, Hỷ, Xả riêng mà khôngcần Tứ Diệu Đế và BátChánh Đạo. Đó là sai lầmcăn bản. Chúng ta biếtrằng nếu không có Tứ DiệuĐế và Bát Chánh Đạo thìTừ, Bi, Hỷ, Xả không thựcsự là Từ, Bi, Hỷ, và Xả.Phân biệt tu Từ Bi Hỷ Xả

riêng, khác với cách tu TừBi Hỷ Xả chung với Tứ DiệuĐế và Bát Chánh Đạo, đó làmột quan niệm sai lầmchúng ta phải chỉnh lại.

Sai lầm lớn thứ hai là nóirằng tu Từ Bi Hỷ Xả chỉchuyển hoá được tâm củangười tu thôi, chứ khôngảnh hưởng trực tiếp tới mọiloài chúng sanh. Nhữngngười diễn giảng và thựctập bốn tâm đó đã hiểu lầm

lời Bụt dạy. Họ nghĩ rằng tuTừ Bi Hỷ Xả là những ứctưởng, những tưởng tượngở trong đầu người tu. Cómột đoạn Kinh nói vềphương pháp tu Từ Bi HỷXả (đoạn Kinh này được lậplại rất nhiều trong tạng Háncũng như là tạng Pali).Đoạn Kinh đó như sau:

« Tâm dữ Từ câu, biếnmãn nhất phương thànhtựu du. Như thị nhị tam tứ

phương tư duy thượng hạphổ châu nhất thiết. Tâmdữ Từ câu, vô kết, vô oán,vô nhuế, vô tranh, cựcquảng thậm đại, vô lượngthiện tu, bíến mãn nhấtthiết thế gian thành tựudu. Như thị Bi, Hỷ tâm dữXả câu, vô kết, vô oán, vônhuế, vô tranh, cực quảngthậm đại, vô lượng thiệntu, biến mãn nhất thiết thếgian thành tựu du ». Dịch

nghĩa: Tâm ta với chất liệuTừ, đi về một phương, tiếpxúc với tất cả trong phươngđó một cách rất sâu sắc,trở thành một với phươngđó. Cũng như vậy, tâm tavới chất liệu Từ đi vàophương thứ hai, đi vàophương thứ ba, đi vàophương thứ tư, đi lênphương Thượng, đi xuốngphương Hạ, đồng nhấtmình với từng phương, làm

cho chất Từ thấm nhuầnvào phương đó. Không cónội kết, không có oán hờn,không có giận dữ, không cótranh chấp, rất lớn, rấtrộng cho tới vô cùng. Vàđiều này cũng được thựchiện với Bi, với Hỷ, và vớiXả.

Bản dịch tiếng Anh nhưsau: He dwells suffusing,first, one direction with theheart link to Friendliness,

then the second, then thethird, the fourth, thenabove, below, around andeverywhere. And so hedwells recognizing himselfin all, suffusing the entireworld with the heart linkedto Friendliness, farreaching, gone great,unlimited, free from enmityand malice.

Tiếng Pháp, dịch từ Pali:Ayant englobé la première

région par une penséeassociée à la Bienveillance,il demeure. Ayant englobéde la même manière ladeuxième, la troixième et laquatrième région, le zénith,le nadir, les quatres régionsintermédiares. Ayantenglobé partout et de toutemanière le monde entierpar une pensée associée àla Bienviellance, penséeétendue, agrandie,

immense, exempted’ennimité, exampte deméchanceté, il demeure. Ilen fait de même avec lapensée associée à laCompassion, avec lapensée associée à la Joie,avec la pensée associée àl’Equanimité.

Một số các vị dạy nhưthế này: Trong khi ngồithiền, mình rải tâm Từ củamình về phương Đông, bao

trùm tất cả các loài đang ởbên phương Đông; rồi sauđó rải tâm Từ của mìnhqua phương Tây, bao phủtất cả các loài ở phươngTây; rồi phương Bắc, rồiphương Nam, rồi phươngThượng, rồi phương Hạ, rồiTây Bắc, Tây Nam, ĐôngBắc, Đông Nam; và cứ nhưvậy chúng ta tiếp tục vớiBi, với Hỷ, và với Xả.

Có thầy giải thích rằng ta

tưởng tượng lòng Từ củamình như là một đám mâytrắng, từ trái tim ta đi ra,bao trùm một phương, baotrùm hai phương, bao trùmba phương, bốn phương,tám phương, mười phương;và đó là thực tập Tứ VôLượng Tâm. Vì vậy, trongĐại Trí Độ Luận có dùngmột chữ là « ức tưởng ».Đại Trí Độ Luận nói rằngThanh Văn tu Từ Bi Hỷ Xả

chẳng qua là những ứctưởng bên trong, đểchuyển hóa tâm sân hậncủa mình bên trong, chứkhông có ảnh hưởng trựctiếp và thực tế tới mọi loàichúng sinh. Vì vậy muốn tuTừ Bi Hỷ Xả đàng hoàng làphải phát nguyện thànhPhật, phải thực tập sáuphép Ba La Mật (the sixparamita), tức là Bố Thí, TrìGiới, Nhẫn Nhục, Tinh Tấn,

Thiền Định, và Trí Tuệ.Cách hiểu về Tứ Vô

Lượng Tâm đó còn nôngcạn. Từ là năng lượng làmngười ta vui. Bi là nănglượng làm tiêu tan nỗi khổ.Ta chỉ có thể thực hiệnđược Từ và Bi khi quánchiếu. Từ hiểu biết mà đitới thương yêu, rồi biếnthành hành động. Tìnhthương biến thành hànhđộng, chứ không phải chỉ là

ức tưởng. Vì vậy cách hiểuvề Tứ Vô Lượng Tâm nóitrên không đủ sâu sắc.

Tôi hy vọng quý vị đãnắm được những ý chính.Tránh sự hiểu lầm và phânbiệt giữa Từ Bi Hỷ Xã với sựthực tập Tứ Đế và BátChánh Đạo. Tránh sự hiểulầm rằng tu Từ, Bi, và Hỷcó thể bị vướng mắc chonên mình phải tu Xả để bỏTừ, bỏ Bi, và Hỷ. Đó là

những cách hiểu rất nôngcạn. Và nhất là hiểu lầmrằng tu Từ, tu Bi, tu Hỷ , tuXả chỉ là chuyện ức tưởngbên trong đầu người tu,không ảnh hưởng gì tới thếgiới bên ngoài. Đó là nhữngsai lầm căn bản mà chúngta phải sửa ngay trong ĐạiTrí Độ Luận. Thầy LongThọ nói rằng vì cách tu TừBi Hỷ Xả của những bậcThanh Văn chỉ là ức tưởng

thôi, cho nên bây giờ ngườitu Đại Thừa phải tiến lênthực tập Sáu Ba La Mật.Câu đó cũng chứng tỏ rằngngười đương thời chưahiểu đúng phương pháp tuTừ Bi Hỷ Xả. Tại vì tu Từ,tu Bi, tu Hỷ, tu Xả rất cầnBát Nhã Ba La Mật. Có BátNhã Ba La Mật thì sẽ có BốThi Ba La Mật, có Trì GiớiBa La Mật. Khi trì giới tức làta thương yêu.

Các vị Tổ đã dạy dỗchúng ta rất nhiều. Tôi rấtbiết ơn các vị. Ngày xưa cólúc tôi từng nghĩ là điều gìcác Tổ nói đều đúng hết.Bây giờ lớn rồi, thành ra tôithấy được những điều thấttruyền, và những ý trênđây là những đóng góp củatôi. Cũng là một cách đểđền đáp công ơn của cácTổ. Bồi đắp những chỗ cònbị trống, bị thiếu, và tiếp

tục khai triển sự nghiệpcủa Tổ. Tôi không nói rằngcác vị đã làm sai, hay làmthiếu. Cố nhiên là học tròcủa tôi, và học trò nhữngthế hệ sau cũng phải tiếptục làm như vậy. Bồi đắpcho cây Phật Pháp mỗingày mỗi lớn, mỗi ngày mỗimạnh. Và ta phải có conmắt Tuệ của chính ta mớiđược. Chứ còn học với tinhthần nô lệ, chấp nhận bất

cứ một chữ nào, một câunào ở trong các sách để lại,thì ta sẽ không đi xa được,và chỉ làm cho Phật Phápmỗi ngày mỗi héo mòn đimà thôi.

---o0o---

23 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươi ba Hôm nay là ngày 13

tháng 2, năm 1994. Chúngta ở tại Xóm Hạ và chúngta học tiếp về Bốn Tâm VôLượng.

TU TẬP TỪ QUÁN

Trong Kinh Tăng Chi Bộ(Anguttara Nikaya), phẩmnói về Nhất Pháp, Bụt cónói một câu: “ Nếu một vịkhất sĩ tu Từ Quán, dầu chỉthực tập trong một chốclát, thời gian bằng một cáibúng tay thôi, thì vị khất sĩđó đã xứng đáng là một vịkhất sĩ rồi.” Câu nói đóchứng tỏ rằng Từ Quán rất

quan trọng trong đạo Bụt.Bụt nói tiếp: “ Thầy khất sĩđó sẽ không thất bại trongthiền định, sẽ làm đượctheo lời bậc đạo sư chỉ dạy,sẽ đáp ứng được những lờikhuyến dụ của các vị đạosư. Và vị đó ăn cơm tín thíkhông uổng.” Nếu hàngngày vị khất sĩ hành trì TừQuán, thì còn công đức gìnhiều hơn, và lớn hơn nữa?

Đứng về phương diện

đối trị cái giận, Từ Quán vàBi Quán là những phươngpháp rất thực tế mà rấtmầu nhiệm. Kinh có nói tớibảy cái bất lợi của sự giậnhờn, của người không chịubuông thả, không chịuchuyển hoá cơn giận củamình.

Thứ nhất, người đótrông xấu xí. Cái giận làmtôi xấu. Ta chỉ cần nhìn vàogương là ta biết Bụt nói

đúng. Ý thức được điều đó,tự nhiên ta nghe một tiếngchuông chánh niệm, và tamuốn làm một cái gì ngayđể nét mặt mình bớt xấu.Có một bài thực tập để thởkhi giận. Thở vào, chúng tanói: Cái giận làm tôi xấu.Thở ra, chúng ta nói: Biếtvậy, tôi mỉm cười.

Cái giận làm tôi xấu Biết vậy tôi mỉm cười Quay về thủ hộ ý

Từ quán không buông lơi. Thở vào thì ta biết quay

về, nắm giữ và thủ hộ tâmý của mình. Thở ra, ta biếtphải thực tập Từ Quán: TừQuán không buông lơi.Chúng ta nên mô phỏngtheo bài kệ trên đặt thêmnhững bài khác về cácđiểm bất lợi tiếp theo đểthực tập.

Điểm bất lợi thứ hai là tanằm kẹt đau đớn trong cơn

giận của ta. He lies in pain.Người giận nằm co quắptrong niềm đau của mình.Niềm đau này là do cái giậnlàm ra. Thứ ba là không cósự phát triển phong phú.Thân thể cũng như tâmhồn không phát triển vàbừng nở được như một đoáhoa. Thứ tư là nghèo đi vềtiền tài cũng như về hạnhphúc. Thứ năm là khôngđược tiếng tốt. Thứ sáu là

không có nhiều bạn. Thứbảy là người đó sẽ tái sanhtrong cõi A Tu La, không cóhạnh phúc. Đó là bảy điềubất lợi của những người ômcái giận của mình màkhông biết buông bỏ đểchuyển hoá.

Cũng trong Kinh TăngChi Bộ, Bụt nói tới mườimột cái lợi của người thựctập Từ Quán và Bi Quán.Ngài nói rằng cái lợi thứ

nhất của người thực tập TừQuán là ngủ ngon. Thứ hailà khi thức dậy thấy khoẻkhoắn, nhẹ nhàng tronglòng. Thứ ba là ngủ khôngcó ác mộng. Thứ tư là đượcgần gũi và thân cận vớinhiều người. Thứ năm làđược thân cận với cảnhững loài không phải loàingười. Những loài khôngphải người tức chimmuông, tôm cá, v.v.. cũng

không sợ hãi lánh xa. Thứsáu là được chư thiện ủnghộ, bảo vệ. Thứ bảy làkhông bị lửa, bị chất độc,gươm súng ám hại. Thứtám là dễ đi vào thiền định,ta định tâm rất dễ, (getconcentration easily). Thứchín là nét mặt mình luônluôn trầm tĩnh. Thứ mười làlúc chết không có lú lẫn.Mười một là sau khi chết, ítnhất là sinh vào cõi trời

Phạm Thiên, những ngườiở trên đó đều ít nhiều đãtu Từ Quán và Bi Quán.

Trong Kinh Như Thị Ngữ(Itivutthaka), Bụt cũng nói:Tất cả những công đức màta thực hiện ở trên đời góplại cũng không bằng côngđức của sự thực tập TừQuán. Làm chùa, đúcchuông, hay làm việc xãhội… tất cả những côngđức đó chỉ bằng một phần

mười sáu của công đứcthực tập lòng Từ. Cũng nhưnhìn lên trời chúng ta thấytrăng và sao, và nếu ánhsáng của tất cả các ngôisao họp lại không bằng ánhsáng của mặt trăng, thì tấtcả các công đức khác gộplại cũng không bằng ánhsáng của Từ Quán.

---o0o---

QUÁN CHIẾU ĐỂ TỰCHUYỂN HÓA

Tu tập Từ Quán, BiQuán, Hỷ Quán, và XảQuán có thể chuyển hóahạt giống giận dữ trong ta.Giận luôn luôn có nghĩa làgiận ai, giận gì. Giận nhữngngười đã làm cho mìnhkhổ, trong đó có nhữngngười mình gọi là kẻ thù.Đối tượng của cái giận là

đối tượng của tâm, nghĩa làcủa nhận thức, của tri giác.Trước hết ta có Tưởng,những tri giác của ta về đốitượng. Ví dụ khi ta giậncha, giận mẹ, giận cái thânphận của mình, thì ta phảicó tri giác về cha, về mẹ,về cái thân phận của ta. Vìvậy Từ Quán, và Bi Quáncó liên hệ tới tri giác. Từ sựsai lầm của tri giác phátsinh sự giận dữ. Quán Từ,

Bi, Hỷ, và Xả, ta phải trở vềquán chiếu tri giác của tathì mới thành công được.Đó không phải là những ứctưởng, những tưởng tượng,những mong ước suông(wishful thinking). “Mongrằng các loài có hạnh phúc.Mong rằng các loài bớt đaukhổ” là một mong ước.“May all beings be happy,may all beings suffer less”.Đó đã là bắt đầu Từ Quán

rồi, nhưng vẫn còn ở phạmvi ức tưởng. Điều chúng taphải làm là chiếu ánh sángquán niệm vào tri giác củachúng ta về các đối tượngcủa tâm. Quán chiếunhững gì ta thấy, ta nghevề cảnh cùng khổ, nỗi chánchường, sự sợ hãi củangười, của các sinh vậtchung quanh ta, chúng tađánh động được tâm Từ vàmuốn làm một việc gì đó

để tạo ra niềm vui cho họ.Khi ta thấy đuợc niềm đau,nỗi khổ của một người, haymột loài nào đó, thì nănglượng của Bi trong ta phátkhởi. Nếu chúng ta khôngtiếp xúc, không quán chiếuthì ước muốn không đủmạnh để chuyển thànhhành động.

Cho nên các bộ Luậnphân biệt ra ba loại quánchiếu. Thứ nhất là quán

chiếu tổng quát, chung chotất cả mọi người, mọi loài.Biến mãn thành tựu du làbao trùm tất cả, hành giảtheo dõi hơi thở và tậptrung tâm ý, tự nói rằng:mong cho tất cả các loàiđều có hạnh phúc. Haythầm nói: mong cho cácloài bớt khổ đau.

Phép Quán thứ hai làphân chia ra, để quán từngchủng loại, Ví dụ thay vì nói

về tất cả các loài, thì chỉnói về loài người. Mongrằng loài người có thêmhạnh phúc. Mong rằng loàingười nhẹ bớt khổ đau. Rồithu nhỏ phạm vi đối tượngcủa mình lại, thí dụ: mongcác trẻ em ở Sarajevo đừngbị đau khổ nhiều quá,mong rằng hàng ngày cácem không còn bị bom đạnnữa. Vì đối tượng thu nhỏlại nên ta thấy rõ hơn, và

ta có thể phát triển nănglượng của Từ, của Bi cụ thểhơn. Thứ ba là hướng tâmmình về một phía, như phíaĐông, phía Tây, phía Nam,phía Bắc, v.v.. Như khi nghĩtới các em bé mồ côi,nghèo khổ ở quê hương,thì chúng ta đang ở Phápsẽ phóng tâm mình vềphương Đông. Ở đó có cáctrẻ em miền Bắc, miềnTrung, và miền Nam thiếu

ăn, không được đi học,năm bảy tuổi đã phải đilượm rác mà sống, v.v..

Trong Kinh, Bụt chỉ nóimột cách tổng quát. Ngườitu Từ phát khởi tâm Từ vềtừng hướng một. Tâm dữTừ câu biến mãn nhấtphương thành tựu du tức làtâm ta cùng đi với năng lựccủa Từ, trùm cả mộtphương không bỏ sót. Nhưthị nhị, tam, tứ phương, tứ

duy, thượng, hạ, phổ châunhất thiết, tâm dữ Từ câu.Vô kết, vô oán, vô nhuế, vôtranh, cực quảng, thậmđại, vô lượng thiện tu.

Như thị nhị, tam, tứphương nghĩa là đối vớiphương thứ hai, thứ ba,thứ tư cũng như vậy. Tứduy, thượng, hạ là bốnphương chính và phía trên,phía dưới, Đông, Tây, Nam,Bắc, Đông Nam, Tây nam,

Đông Bắc, Tây Bắc; cộngphía trên và phía dưới nữalà mười phương. Phổ châunhất thiết là bao trùm tấtcả, không gian cũng nhưthời gian. Trong lòng khôngcó nội kết, không có oánhận, không có căm thù,giận dữ, không cãi cọ,tranh chấp. Cực quảngthậm đại là rất rộng, rấtlớn. Vô lượng thiện tu làkhéo léo tu tập không biết

chừng nào. Khéo léo tu tậpnhư thế nào để tâm Từ củata có thể bao trùm tất cả,đi tới tất cả các phương, vàbên trong lòng ta khôngcòn nội kết, không còn oánhờn, không còn giận dữ,không còn sự tranh chấp;tâm ta trở thành mỗi lúccàng lớn, càng rộng.

Đoạn tiếp theo nói rằngđối với Bi, Hỷ, và Xả tacũng làm như vậy. Đây là

kinh Trung A Hàm, Kinhthứ 86, gọi là ThuyếtXướng Kinh. Bản dịch tiếngAnh dựa trên tạng Pali nhưsau: He dwells suffusing,first, one direction with theheart linked to friendliness,then the second, then thethird, then the fourth, thenabove, then below, aroundand everywhere. Ans so hedwells recognizing himselfin all, suffusing the entire

world with the heart linkedto friendliness, farreaching, gone great,unlimited, free from wnmityand malice. Câurecognizing himself in all làthấy được mình trong tấtcả, dịch từ chữ sambaattaya. With the hearthlinked to friendliness: đâycũng lập lại bốn chữ “tâmdữ từ câu”. Hai bên, mộtbên Nam truyền, một bên

Bắc Truyền, đều lập lại bốnchữ tâm dữ từ câu lần thứhai. Mấy ngàn năm rồi solại ta thấy vẫn còn giống.Far reaching: cực quảng.Gone great: thậm đại. Vàsau đó cũng nói rằng đốivới Bi, Hỷ, và Xả cũng quántưởng giống hệt như vậy.

Những tiếng nhuế, vàoán có thể có nghĩa gầngiống nhau, nhưng vẫn cónhững chi tiết khác nhau.

Vì vậy, bản chữ Hán dịchđủ hết, lời văn đi rất mạnh:Vô kết, vô oán, vô nhuế, vôtranh, cực quảng, thậmđại, vô lượng thiện tu.Thanh Tịnh Đạo Luận cắtnghĩa sabattaya là ta thấymình ở trong tất cả, (heshould indentify himselfwith all). Atta tức là mình,sambbe là ở trong tất cảmọi loài. Đó không phải làchuyện tưởng tượng,

không phải là chuyện cầumong, mà là công phuquán chiếu. Đồng nhấtmình với người, đó là cáchduy nhất để có thể hiểuđược người. Tìm hiểu ai, tacó thể chỉ tiếp xúc hời hợtbên ngoài thôi, nhưng cócách thứ hai là quán chiếu.Thực tập Từ Quán cũngvậy, ta phải đi sâu vàotrong xương thịt của kẻ đóđể thấy rõ được tình trạng

của những niềm đau, nỗikhổ của họ.

Trong Kinh Niệm Xứ, Bụtthường hay nói: “ Quánniệm thân thể trong thânthể, quán niệm cảm thọtrong cảm thọ, quán niệmtâm ý trong tâm ý, quánniệm đối tượng của tâm ýtrong đối tượng tâm ý.”Chữ Hán: Quán thân ưthân. Quán thọ ư thọ.Quán tâm ư tâm. Quán

pháp ư pháp. Có nghĩa là takhông đứng ngoài để nhìnđối tượng kia như là mộtthực thể riêng biệt, màphải đi vào, đồng nhấtmình với đối tượng đó, thìquán chiếu mới thành tựu.Đó là nguyên tắc quánchiếu trong đạo Bụt. Cómột lần ở Hồng Kông, đicứu trợ cho đồng bào ở cáctrại tị nạn, tôi gặp một thầyngười Đức tu theo Nam

Tông. Trong khi ngồithuyền ra trại Chimawan,tôi hỏi: Thầy nghĩ sao vềcâu Kinh đó? Quán thântrong thân là sao? Thầy trảlời: Lập như vậy để chongười ta nhớ đây là quánthân chứ không phải làquán tâm hay pháp. Rồiđến khi nói quán tâm trongtâm cũng vậy, để nhắc chongười ta nhớ đây là quántâm trong tâm chứ không

phải là quán tâm trong cáikhác. Tôi nói: Nếu như vậythì nhấn mạnh không cầnthiết. Rồi tôi cắt nghĩa rằngquán tâm trong tâm làmình đừng nhìn đối tượngđó là một đối tượng ngoàimình. Mình phải đi vào đốitượng đó. Mình phải pháđược ranh giới giữa chủ thểquán chiếu với đối tượngđược quán chiếu thì mìnhmới có thể hiểu được đối

tượng. Điều đó có nghĩa làtrong đạo Bụt, sự thực tậpquán chiếu phải căn cứtrên nguyên tắc bất nhị.Đối tượng mình đang quánchiếu, với mình là chủ thểquán chiếu, chừng nàochúng vẫn là hai khối riêngbiệt thì kết quả sự quánchiếu không thành tực.Thầy ấy đã hiểu và đồng ý.

Điều này rất là quantrọng. Khi nào ta làm mất

ranh giới giữa chủ thể vàđối tượng thì lúc đó trí tuệthật sự mới xuất hiện. Đólà đặc tính rất căn bảntrong thiền quán của đạoBụt. Quán chiếu cách mấymà đối tượng kia vẫn còntách biệt ở ngoài ta, thì tachưa có tuệ giác. Điều nàyđúng với việc quán chiếuthân thể, với cảm thọ, vớitất cả những tâm hànhkhác và những đối tượng

của các tâm hành khác.Quán thân như thân. Quánthọ như thọ. Quán tâm nhưtâm. Quán pháp như pháp.Nhà thần học đạo Do TháiMartin Buber, trong tácphẩm I and Thou cũng nóinhững kinh nghiệm tươngtự. Ông nói rằng khi mìnhquán chiếu và tiếp xúc vớithượng đế, thì thượng đếkhông phải là một đốitượng cứng ngắc, gọi là It.

Liên hệ giữa tín đồ vớithượng đế không thể là liênhệ I – It, (không phải làliên hệ Tôi – và Ngài ởngoài tôi) mà phải là liênhệ I – Thou. Trong khi tiếpxúc, làm sao cái bản ngãcủa ta phải được tan ra,hòa nhập với đối tượngquán chiếu, thì ta mới tiếpxúc được với Thượng đếđích thực. Đó là phươngpháp của nhà thần học

Martin Buber. Cũng vậy,phép quán chiếu trong đạoBụt là phải đi vào, trởthành một, phải xóa bỏranh giới, thì tuệ giác bắtđầu mới có được.

---o0o---

TỪ BI LÀ HÀNH ĐỘNG

Gởi tâm Từ bao trùm tấtcả một phương, haiphương, ba phương, bốnphương... có thể chúng tachưa hiểu được nỗi khổ, vàniềm đau. Tâm Từ và tâmBi làm phát sinh nhữngnguồn năng lượng. Phảithực tập quán chiếu, phảithấy rất rõ những nỗi khổ,niềm đau, và nhu yếu hạnh

phúc của người thì nănglượng Từ, Bi mới trào dâng.Khi mà năng lượng của Từ,của Bi, của Hỷ, và của Xảtrào dâng sung mãn, nhưlà đào giếng tới lúc mạchnước phun lên, thì nhữngnội kết, oán thù, giận hờn,và tranh chấp mới tiêu tan,và con người của ta mớiđổi mới. Lúc đó thì nănglượng của Từ và Bi mớibiến được ra thành hành

động, ngay trong đời sốnghằng ngày của ta. Dùkhông ai khuyên nhắc, tavẫn làm việc độ sanh giúpđời như thường.

Cụm từ « như trở thànhmột với tất cả » rất quantrọng. Ví dụ khi ta giận mộtngười, nghĩ rằng người đólà nguồn gốc bao nhiêu khổđau của ta. Căn cứ trênnhận thức đó, ta nuôidưỡng niềm oán hận, tự

làm cho ta khổ, và cũnglàm cho người ấy khổ. Vậyta phải quán chiếu. Nhưngquán chiếu thế nào ?Không thể chỉ nói: người ơi,tôi thuơng người lắm. Phảiquán chiếu sâu vào nội tâmvà cuộc đời của con ngườimà ta đang giận. Phải thấyđược chính người đó cũngcó những niềm đau, và nỗikhổ sâu xa. Những niềmđau nỗi khổ này có thể đã

từ các thế hệ trước truyềnlại, có thể từ xã hội, giáodục, và học đường gây ra.Khi suy nghĩ thật sâu, tathấy được tất cả nhữngđiều đó. Thấy được nhưvậy là tiếp xúc trực tiếp vàsâu sắc. Đó là quán chiếu.Tiếp xúc được sâu sắc thìmạch nước của Từ, của Bi,của Hỷ, và của Xả mới tràolên. Khi mạch nước của Từ,Bi, Hỷ, Xả đã trào lên thì

những nội kết, những khổđau của chính ta mới tanloãng và được chuyển hóa.Không phải chỉ do ước mơhay chúc tung mà cơn giậnchuyển hóa.

Trong truyền thống đạoBụt, các thầy luôn luônkhuyên ta phát khởi Từ, Bi,Hỷ, và Xả đối tới nhữngngười ta thân cận trước.Thí dụ ta bắt đầu từ thầy,tổ, nơi những vị mà ta đã

tiếp nhận pháp môn tu học.Khi ta nghĩ tới các vị, đi vàotâm tư các vị, thì lòngthương mến, biết ơn, vànỗi vui mừng phát sinhtrong ta một cách dễ dàng.Lễ năm lễ hôm tết, chúngta đã thực tập theo truyềnthống này. Năm lễ bắt đầubằng việc quán tưởng vềnhững người máu mủ thânthiết và gia đình tâm linh.Trong khi lạy xuống một lạy

ta đồng thời quán chiếu,làm nảy sinh trong lòngnhững năng lượng của Từ,Bi, Hỷ, và Xả. Nếu lạyxuống mà không quánchiếu, ta sẽ không thể đisâu vào trong gia đình tâmlinh của ta, không thể thấyrõ được Thầy, được các vịTổ Sư, được Bụt. Như thếthì trong thời gian hai phút,hoặc ba phút lễ lạy nhữngnguồn năng lượng của Từ,

Bi, Hỷ, Xả không thể phátsinh.

Khi ta lạy cái lạy thứnhất, năm vóc sát đất, tatiếp xúc với cha mẹ ta rấtcụ thể. Xương, thịt, máuhuyết, những nhiễm thểcủa cha mẹ, và ông bàtruyền lại. Ta thấy rất rõcha mẹ, và ông bà với tấtcả hạnh phúc và khổ đau,đang có mặt trong ta.Trong thời gian hai phút,

nằm rạp xuống để quánchiếu, ta đi vào gia đìnhhuyết thống và gia đìnhhuyết thống cũng đi vào ta.Từ, Bi, Hỷ, và Xả phát sinhra những nguồn nănglượng. Đó gọi là phổ châunhất thiết.

Lạy thứ tư là để tiếp xúcvới những người ta thương.Người ta thương có thể lànhững người đã quá cố.Lạy xuống, ta đem những

năng lượng Từ, Bi, Hỷ, vàXả hướng đến cha, mẹ,anh, chị, em, ta mong ướccho ta họ vui tươi, có khảnăng sống hạnh phúc mỗingày. Người hướng dẫnnói: Con xin truyền nănglượng cho những người conthương. Người thực tậpphải thấy cho được cha mẹhoặc anh chị em mình mộtcách cụ thể. Đó là quángtưởng và thực tập.

Lạy thứ nhất, thứ hai vàthứ tư đều dễ thực tập. Lạythứ ba là để tiếp xúc với xứsở, với quốc gia nơi tasống, tiếp xúc với tất cảnhững người đã từng khaiphá, thành lập, xây dựngđất nước, giữ gìn bờ cõi,xây cầu cống, làm đườngxá, thiết lập các định chếbảo vệ đời sống và hạnhphúc cho cộng đồng. Mỗikhi lái xe qua cầu, ta có

chánh niệm, biết rằng câycầu này xây lên được là docông sức bao nhiêu người.Đất nước này có an ninh,có trật tự, v.v.. là côngtrình của rất nhiều người.Khi lạy xuống như vậy, taphải phổ nhập nhất thiết,(recognizing oneself in all),thì mới phát sinh lòng cảmthương, lòng biết ơn, vàniềm hoan hỉ.

Trong cái lạy thứ năm,

ta dùng năng lượng nuôidưỡng từ bốn lạy đầu đểtiếp xúc với những ngườiđã làm ta khổ. Ta lạyxuống, nhìn cho rõ ngườiấy, với tất cả những yếuđuối, và sai lầm của ngườiấy. Người ấy đã không maytiếp nhận những hạt giốngkhổ đau nhiều quá. Vì thếngười ấy đã làm khổ ta,làm khổ gia đình, làng xóm,và đồng bào ta. Nhưng

người ấy cũng đang đaukhổ, và những nỗi khổ đóvẫn kéo dài. Có một cựuchiến binh Hoa Kỳ trongthời gian chiến tranh đãgây ra cái chết của nămđứa trẻ con ở Việt Nam.Trong suốt 20 năm sau đó,ông ta vẫn khổ đau mãi vềhình ảnh kia. Bạn đồng độicủa ông ta bị phục kíchchết. Ông đã chứng kiến,đã căm thù, đã bày ra một

cuộc phục kích để trả thùlại bên địch. Trong sốnhững dân làng chết, cónăm đứa trẻ. Hình ảnh đónằm mãi trong đầu ông.Trong hai mươi năm, hễnhận ra là mình đang ngồitrong phòng với trẻ em làông ta hoảng hốt, thét lên,và chạy ra ngoài. Mãi chođến khi gặp thầy, gặp bạn,học quán chiếu, và tu tậpthì người cựu chiến binh ấy

mới tự giải thoát được. Saubảy tháng thực tập, ông tađã được chuyển hóa. Lấyoán trả oán thì không baogiờ hết. Thù oán sẽ luânhồi mãi mãi, và khổ đaucủa ta cũng vậy. Lạy thứnăm là phát nguyện chonhững người đã làm khổmình cũng cùng chấm dứtđược luân hồi, hết khổ, biếtlấy Từ Bi để đáp lại cămthù. Cho nên khi lạy xuống,

ta phải tâm niệm: « Conkhông muốn người đó khổ.Con không muốn gia đìnhngười đó khổ. Con muốnngười đó có thể nở đượcnụ cười. Con muốn ngườiđó có thể có được niềmvui. Thật tình con mongmuốn người ấy chấm dứtnỗi khổ. Và vì vậy con sẵnsàng truyền sang ngưòi ấynăng lượng Từ Bi Hỷ Xảcủa con. Xin Bụt, xin các vị

Tổ Sư, xin ông bà, cha mẹgiúp con truyền cho ngườiấy những năng lượng vàniềm vui đó. » Lạy xongtâm ta sẽ nhẹ đi, và ta tựgiải thoát.

Các Tổ hay khuyên tabắt đầu quán Từ Bi vớinhững người mình thươngtrước. Rồi mới tới nhữngngười ta thương ít, haynhững người gọi là ngườidưng nước lã. Ta dửng

dưng với họ tại vì lâu nayta coi họ là người xa lạ.Như những em bé bị giết ởRwanda, những em bé đãchết và đang chết vì nộichiến ở Sarajevo, haynhững em bé đang chết đóiở Somali. Đọc báo ta biếthọ khổ nhưng ta không cóthì giờ để quán chiếu, vì tanghĩ họ là « người dưng ».Sau khi đã tiếp xúc sâu sắcvới người mình thương rồi,

ta phải tiếp xúc với nhữngngười gọi là người dưng vàquán chiếu như thế ta làmcho người dưng trở thànhngười thân thiết, trở thànhđối tượng đích thực của TừBi ta. Sau cùng, ta tiếp xúcvới những người mà ta thùghét, những người đã làmkhổ ta. Nếu thành côngtrong hai bước đầu thì đếnbước thứ ba này thế nàocũng thành công. Có người

thực tập lạy suốt ngày. Họclạy một ngàn không trămtám mươi lạy (1080) lạybuổi sáng, buổi trưa vàbuổi chiều. Nhưng lễ lạythành công hay không, làdo ta có quán chiếu haykhông. Lễ lạy như một cáimáy, cũng chỉ là tập thểthao thôi chứ không có íchlợi gì mấy.

---o0o---

TỨ VÔ LƯỢNG TÂM VÀTHIỀN QUÁN

Tóm lại, Tứ Vô LượngTâm là một phương pháptu tập thiền quán. Mớinghe đến Tứ Vô LượngTâm, ta cảm nghĩ giáo lýnày hướng về tình cảm,nhưng tình cảm của Tứ VôLượng Tâm được tạo bằngchất liệu trí tuệ, tức làthiền quán. Tâm Từ chứa

Bi, chứa Hỷ, và chứa Xả.Tình thương mà còn kỳ thị,còn phân biệt, tình thươngmà không có niềm vui thìchưa phải là tình thươngtrong đạo Bụt. Tâm Bi cũngphải được làm bằng chấtliệu của Từ, Hỷ, và Xả màkhông có Từ, bi, và Xả thìcũng không phải là Hỷtrong đạo Bụt. Xả trongđạo Bụt có nghĩa là khôngdính mắc, không phân biệt,

kỳ thị nhưng không cónghĩa là trốn tránh tráchnhiệm. Phải có một thệnguyện, một sự cam kết.Đây không phải là dửngdưng như người ta hiểu khidịch Xả là indifference. Xảđây có nghĩa là Bất Xả, tứclà buông nhưng không bỏ.Chúng ta khấn nguyện: « Xin chư Phật từ bi bất xả ».« Các vị Bụt xin đừng bỏcon tội nghiệp ». Xả đây

không có nghĩa là khôngthương mà lại là bí quyếtcủa tình thương chân thậttrong đạo Bụt. Tứ VôLượng Tâm là giáo lý củaBụt về tình thương (theBuddhist teachings onlove). Edward Conze khiviết về Từ, Bi, Hỷ, và Xả đãgọi giáo lý này là « Thecultivation of socialemotions », như vậy đã làlàm nghèo nội dung của

bốn tâm vô lượng.Tu tập bốn tâm này, ta

sẽ đi tới giải thoát hoàntoàn, chứ không phải chỉđể có mục đích sanh lên cõitrời Phạm Thiên. Trong thờiđại Bụt nhiều người tintưởng ở Phạm Thiên(Brahma). Ao ước của họ làkhi chết được sinh lên vàcộng trú với Phạm Thiên,cũng tương tợ như nhữngtín hữu Cơ Đốc Giáo mong

được về nước Chúa. Trongkinh, Bụt đã có một thái độrất từ ái đối với nhữngngười tin vào một Đấng TốiCao và ước ao sau khi chếttrở về gần gũi với Đấng TốiCao ấy. Bụt không có tháiđộ đả phá, Bụt nói rằngPhạm Thiên, Brahma, làmột đấng có Từ, có Bi, cóHỷ, và có Xả. Nếu quý vịmuốn lên sống bên Ngài thìquý vị phải tu Từ, Bi, Hỷ,

và Xả. Bụt không nói: «Không có Phạm Thiên đâu.Bạn đừng hy vọng hãohuyền. Bạn hãy tu theo tôivà hãy từ bỏ tất cả nhữngtín ngưỡng của bạn. »

Nếu bậc Thầy của chúngta đã làm như thế thì tacũng nên theo con đườngấy. Giáo lý Cơ Đốc dạy rằngThượng Đế là tình thương(Dieu est amour). NgườiPhật tử chúng ta cũng phải

nói: « Thượng đế là tìnhthương. Nếu muốn đượcChúa yêu mến, nếu muốnvề nước Chúa, quý vị phảithực tập tình thương chânthật. » Và theo chúng tôi,tình thương chân thật phảicó chất liệu của Từ, Bi, Hỷ,và Xã. Rồi chúng ta đề nghịnhững phương pháp thựctập tình thương cụ thể.Tình thương mà người đờixử dụng có ý nghĩa rất mù

mờ. Có khi thương nghĩa làđam mê, vướng mắc, khổđau; đó không phải là tìnhthương đích thực ta nênthực tập. Vì vậy quí vị cóthể sử dụng những phươngpháp nuôi dưỡng, và pháttriển tình thương nơi mình.Như thế chuyện trở về vớiThượng đế, sống bênThượng đế mới trở thànhsự thật được. Con ngườiđầy hận thù làm sao có thể

sống chung với Đấng TìnhThương?

Giáo lý Tứ Vô LượngTâm mầu nhiệm vô cùng.Chúng ta hay nói vềthương yêu nhưng chúngta ít biết được bản chất củathương yêu. Chúng ta đãhọc, chúng ta đã biếtnhững yếu tố nào có thểlàm nên tình thương yêuđích thực, và biết nhữngphương pháp cụ thể để tạo

ra chất liệu thương yêu, đểchuyển hóa cả ngườithuơng và ngưòi đượcthương. Phưong pháp nămcái lạy, chẳng hạn, rất cụthể. Ngoài phương pháp đóra chúng ta còn rất nhiềuphương pháp khác nữa. Cómột loại tình thương gọi làtình thương chiếm hữu(possesive love) khôngmang lại tự do, không đíchthực là thương. Tình

thương đích thực phải cóXả, tức là không kỳ thị vàvướng mắc. Vậy tại saochúng ta không thực tập vàkhông chia xẻ ? Tại saokhông viết một bài về tự dotrong tình thương ? Đó lànhững đề tài rất mới, vàcũng rất cũ. Niềm vui trongtình thương là một đề tàikhác nên viết. Khi viết talấy kinh nghiệm của ta, lấykhổ đau của ta, lấy hạnh

phúc của ta làm chất liệu.Ta thấy rằng thực tập đạoBụt không khô khan chútnào. Thực tập trong đạoBụt đem lại niềm vui và sựchuyển hóa. Đó là nhờ tìnhthương đích thực trong bốntâm vô lượng.

---o0o---

24 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươi bốnHôm nay là ngày 17

tháng 2, năm 1994. Chúngta ở tại Xóm Thượng, trongkhóa tu mùa Đông, chủ đềlà Phật Pháp Căn Bản. Hômnay chúng ta học về niềmtin nơi Tam Bảo, tức là nơiBụt, Pháp và Tăng.

Chúng ta phải học đạo

Bụt như thế nào để nhữngđiều chúng ta học có thểđược biểu hiện thành sựsống. Những điều ta họcphải được áp dụng vào đờisống hàng ngày thì đó mớilà Phật Pháp đích thực.Trong quá trình tu học đó,ta phải luôn luôn soi lại sựhọc hành của mình trongtấm gương của Tăng thân.Đôi khi chúng ta chưa thậtsự hiểu Pháp, hoặc hiểu

sai, do đó ta áp dụngkhông được. Rồi ta khôngcó đức tin nơi Pháp. Mấtđức tin nơi Pháp thì ta sẽkhông còn đức tin nơi Bụt,và nơi Tăng.

Có nhiều điều ta tưởngđã hiểu, kỳ thực chưa hiểu.Ví dụ ý niệm về Tích Mônvà Bản Môn. Có một thiềnsinh nói: “… Tôi chưa muốnđi vào Bản Môn: tôi muốn ởlại trong Tích Môn để giải

quyết các vấn đề TíchMôn.” Nói như vậy là chưahiểu được giáo lý Tích Mônvà Bản Môn, nghĩ rằng đivào Bản Môn là rời bỏ TíchMôn. Sự thật là không baogiờ rời bỏ Tích Môn cả.Trang đầu của tập thơ Callme by my true name (Hãygọi đúng tên tôi), tôi viếtcâu này: “Nếu ta sống sâusắc với Tích Môn thì ta tiếpxúc được với Bản Môn. Khi

tiếp xúc được với Bản Mônthì ta chưa bao giờ rời bỏTích Môn cả. If you livedeeply the historicaldimension, you touch theultimate dimension. Whenyou touch the ultimatedimension, you have notleft the historicaldiemension.”

Cũng như khi nói về nămcái lạy, có vị bảo:” Lạy thứba là lạy nhớ ơn đất nước.

Lạy thứ tư là lạy nhữngngười mình thương. Lạythứ năm là lạy nhữngngười mình ghét. Ta đâu cólạy người ta thương vàngười ta ghét đâu? Và talạy cũng không phải là đểnhớ ơn. Nhớ ơn là mộtphần nhỏ. Mục đích của lễlạy ở đây là quán chiếu, làtiếp xúc được với gốc rễcủa tổ tiên, đất nước, tiếpxúc được với những người

mình thương, và tiếp xúcđược với những người mìnhghét, để thấy rằng trong tacũng có những yếu tố vànhững người đó. Việc chínhlà quán chiếu và tiếp xúc.Gốc rễ có đó, ta lạy xuốnglà để tiếp xúc, để thấyđược gốc rễ ấy, để đánhtan ảo tưởng bơ vơ, và lạclong. Lạy là để thấy ngườita ghét, và người ta thươngcó liên hệ với ta tới mức ta

không thể tự tách rời rakhỏi họ được. Đó là quánchiếu.

NIỀM TIN THỂ HIỆNTRONG ĐỜI SỐNG

Chúng ta biết rằng đứctin cần thiết cho niềm vui,và cho sự tinh tấn tu tậpcủa chúng ta. Đức tinmang lại cho chúng tanhiều năng lượng. Ngườitheo đạo Bụt là người có

đức tin nơi Tam Bảo. TamBảo trước hết là đối tượngcủa tri giác, của Tưởng.Nếu tri giác sai lầm thìniềm tin của chúng ta sẽkhông có cơ sở. Ví dụ tinBụt là một vị thần linh sángtạo ra vũ trụ, hay là mộtđấng có quyền ban phước,trừ họa. Đó là một vọngtưởng về Bụt. Đặt niềm tintrên một vọng tưởng, trênmột tri giác sai lầm, đó

không phải là chánh tín.Đến khi ta lâm vào tìnhtrạng khổ đau thì niềm tinđó không đủ để nâng đỡ,che chở và bảo vệ ta. Niềmtin phải căn cứ trên sựquán chiếu. Đức tin vớicông phu thực tập quánchiếu là một đức tin căn cứtrên kinh nghiệm. Sự sốngcủa ta, thân thể, tâm trí ta,tất cả đều công nhận niềmtin đó là sự thật.

Hàng ngày chúng tathường thực tập quay vềnương tựa nơi Tam Bảo.Phép thực tập quay vềnương tựa chỉ thành côngkhi ta đạt tới một cái thấy,một kinh nghiệm sâu sắcvề Tam Bảo. Trong truyềnthống Việt Nam, chúng tahay nói tự quy y. Tự quy ycó nghĩa là quay trở vềnương tựa Bụt trong tựthân của mình. Chữ tự này

rất đặc biệt. Tự nghĩa làchính ở đây. Quy y là trởvề, là nương tựa. Phật làđối tượng của sự trở về,nương tựa. Và Phật có mặtnơi tự thân của mình. Vìvậy nếu đi tìm một đốitượng quy y ở ngoài ta làđã sai rồi. Phật không ởtrong, cũng không ở ngoài,đâu cũng có Bụt cả. Đó làđiểm hẹn để ta quay về,nơi chúng ta nương tựa,

Bụt có mặt trong trái timchúng ta. Người Phật Tửnào cũng nói Phật tức tâm,Bụt là trái tim, là tâm linhta.

Nếu Bụt không có thật,mà chỉ là một hình tượngdo trí óc con người vẽ ra thìsao? Niềm tin nơi Bụt cóthể đổ vỡ dễ dàng. Ngườita có thể tin Bụt như tinông già Noel, Ngọc Hoàng,hay Táo Quân không? Tin

như vậy nguy hiểm lắm.Nếu tin Bụt, rồi một ngàynào đó khám phá ra rằngBụt chỉ là một sản phẩmcủa trí óc con người, thìniềm tin đó rất nguy hiểm.Khi lâm vào nguy biến, màtrong niềm tin lại có mộtdấu hỏi đặt ra thì chúng tasẽ bơ vơ và đau khổ.

Vấn đề này được đặt racho tất cả các tôn giáo. Cóngười bàn rằng:” Câu hỏi

có Trời Phật hay không làmột vấn đề quan trọngthật. Nhưng chúng ta hãycứ tin đi, có lỗ lã gì đâu?Nếu chúng ta tin Chúa màChúa có thật, thì chúng tađược về thiên đường. Nếukhông có Chúa thì ta cũngđâu mất mát gì!” Đức tinmà được đặt trên sự tínhtoán so đo như vậy thì thậtbi đát. Cứ tin đi, nếu đúngthì mình lời to, không thì

cũng chả lỗ lã gì. Khôngtin, lỡ có “ông ấy” thật thìlỗ nặng. Trí óc ưa tính toánquá nên con người mớiđánh cuộc, và bắt cá haitay như thế.

Đạo lý Duyên Sinh giúpchúng ta đi vào đức tin mộtcách vững chãi từng bướcmột vì đạo lý ấy giúp tatiếp xúc được với Bụt.Trong Ki Tô Giáo, các nhàthần học nói tới bước nhảy

thần học (The TheologicalLeap). Đức Tin phải mangmột chút tính chất liều lĩnh.Ví dụ thường được đưa ralà một đứa bé đứng ở trênbờ hồ, bố nó đứng dưới hồnói:” Con nhảy đi, con nhảyxuống đi. Có ba đỡ.” Đứabé biết rằng nếu nó nhảyxuống thì thế nào cũngđược đón nhận trong vòngtay của ba, nó sẽ được yênổn. Thế là đứa bé nhảy và

ba nó đón lấy con, nhưvòng tay của Thượng đế.Nếu anh không làm mộtđộng tác nhảy vào trongvòng tay của đức tin, thìanh không thể có đức tin.Đức tin đuợc diễn tả nhưmột ân sủng của ThườngĐế ban cho. Đức tin đạtđược do một hành độngquyết định giữa tin vàkhông tin; vì vậy người tadùng chữ bước nhảy (leap).

Trong đạo Bụt, đức tinphát khởi từ những cănbản sự học hỏi về Tam Bảotrong tinh thần duyên sinhvà tương tức. Quý vị tới vớiđạo Bụt là do cửa ngõ củaPháp, hay do cửa ngõ củaTăng. Quý vị tiếp xúc đượcvới Bụt là do quý vị tiếp xúcđược với Pháp và với Tăng.Tiếp xúc thực sự được thìniềm tin Bụt của quý vịvững chãi như núi Thái

Sơn.Pháp là một thân của

Bụt (the dharma is a bodyof the Buddha) và Pháp cómặt ở đây và bây giờ, chứkhông phải chỉ 2.600 nămtrước. Có cơ hội tiếp xúctrực tiếp với Pháp ta sẽthấy được tính cách mầunhiệm của Pháp. Có cơ hộikiểm chứng, thí nghiệm vềPháp ta sẽ thấy được khảnăng chuyển hóa của Pháp.

Đức tin nơi Pháp sẽ là đứctin về Bụt. Pháp thân tức làmột trong ba thân của Bụt,và may mắn thay ta có thểtiếp xúc thật sự với thânấy. Pháp thân trước hết cónghĩa là thân giáo lý. Trướckhi thị tịch, Bụt dạy rằng:”Cái thân của tôi đây chẳngqua chỉ là nhục thân. Nhụcthân của tôi có thể khôngcòn biểu hiện đối với quývị, nhưng pháp thân của tôi

sẽ ở lại với quý vị mãi mãi.”Chữ Pháp Thân đã đượcdùng ngay từ thời đó. Phápthân của Bụt vẫn cònnguyên, có thể được tiếpxúc qua việc hành trì kinhđiển và qua những ngườiđang hành trì kinh điển,tức là tăng thân. Cho nênPháp và Tăng là hai cửangõ để chúng ta có thể tiếpxúc với Bụt. Do đó, đốitượng đức tin của chúng ta

rất cụ thể, được làm bằngtrí tuệ, kinh nghiệm. vàcuộc đời của chúng ta. VàBụt không còn là đối tượngcủa riêng tri giác. Bụt trởthành đối tượng của tất cảcuộc sống, của sắc, thọ,tưởng, hành và thức. Bụtkhông còn là một ý niệmnữa. Nhờ tu tập, nhờ sựchuyển hóa mà khái niệmngây thơ, sai lạc về Bụt lúcban đầu đã tan biến, Càng

ngày chúng ta càng tới gầnbản chất của Bụt.

Bụt có Pháp thân nhưngcũng có Tăng thân. Danhtừ Tăng thân này trong quákhứ không thông dụng, bâygiờ chúng ta sẽ sử dụngnhiều hơn. Thời Bụt còn tạithế, vua Prasenahit nướcKosala là một người bạnthân, và một vị đệ tử củaBụt. Nhà vua từng nói:“Bạch đức Thế Tôn, nhìn

vào Tăng đoàn, con có đứctin nơi Ngài.” Câu đó cónghĩa Tăng đoàn là Tăngthân, một trong nhữngthân của Bụt. Nhìn vàoTăng đoàn, nhà vua thấynhững vị khất sĩ trầm tĩnh,an lạc, giải thoát. Họ đi,đứng, nằm, ngồi trongchánh niệm và nhà vuatiếp xúc được với chánhpháp và với Bụt. Chúng tacó thể tiếp xúc với Pháp

thân và Tăng thân ngay ởđây và bây giờ. Ngay trongchính con người của chúngta cũng có tăng. Như câukệ ta vẫn đọc: năm uẩn làtăng, phối hợp tinh cần.

Như vậy, đức tin củachúng ta được căn cứ trênnhững tiếp xúc cụ thể chứkhông phải chỉ trên nhữngý niệm. Chúng ta phải sửdụng trái tim và trí tuệ thìmới tiếp xúc được với Pháp

thân và Tăng thân của Bụt.Có chân pháp thân và cókhi không phải đích thực làchân pháp thân. Đôi khingười ta dạy một giáo lýngược với tam pháp ấn vôthường, vô ngã và niếtbàn, pháp đó không phải làchân pháp, mà là tàpháp.Tăng thân cũng vậy.Khi một tăng đoàn tu học,có chánh niệm, có hộ trìsáu căn, có an lạc, giải

thoát thì đó là chân tăng.Ngược lại, một đoàn thểkhông chánh niệm, khônggiải thoát và an lạc thìkhông thể gọi là chân tăng.Phật thân cũng có chân vàngụy. Trong Kinh KimCương, Bụt nói về Phậtthân:” Nếu tìm ta qua hìnhsắc, nếu tìm ta qua âmthanh, thì người đó đanghành tà đạo và không baogiờ thấy được Như Lai.”

Không thấy Như Lai vì chỉthấy một ngụy thân củaPhật, không phải chân thâncủa Phật.

Tiếp xúc được với chânpháp thân chúng ta tiếpxúc được với Phật thân.Tiếp xúc được với chântăng thân ta sẽ thấy Phápthân và Phật thân. Bảnchất của Bụt là pháp vàtăng. Nhìn vào một thânchúng ta thấy hai thân

khác. Đó là giáo lý tươngtức giữa tam bảo, gọi làtam vị nhất thể, tức là bangôi cùng một thể tính.Thấy được như vậy rồi thìta sẽ không còn than vãntại sao mình sanh ra đờiquá muộn, khi Bụt đã nhậpdiệt 2600 năm về trước rồi.Quý vị sẽ vượt được 2600năm một cách dễ dàng, cóthể tiếp xúc với Bụt bất cứlúc nào. Pháp và Tăng có

đó, cố gắng hành trì thìchân pháp và chân tăngcàng ngày càng hiển lộ.Cũng như khi ánh sángmặt trời đã chọc thủngđược bức màn sương, mặttrời tiếp tục chiếu rọi thìmàn sương sẽ tan. Chúngta phải chọc thủng tấmmàn sương của tà pháp vàtà tăng để cho chân phápvà chân tăng hiển lộ, và đểcho chân Phật hiển lộ.

Triratna là ba viên ngọcquý. Chúng ta biết Bụtđược kết tinh bằng chânpháp và chân tăng. Khôngthể tưởng tượng được cóBụt mà không có pháp, cóBụt mà không có tăng. Chonên tất cả các kinh điểnluôn luôn nói rằng Bụt baogiờ cũng được bao quanhbởi quyến thuộc của Ngài.Quyến thuộc của Ngài tứclà đệ tử, từ các vị đại bồ tát

cho đến các vị thanh văn,duyên giác, thánh hiền, cáccư sĩ nam Phật tử, và nữPhật tử. Nhìn vào chântăng ấy, người ta tiếp xúcđược chân Pháp và chânPhật.

---o0o---

TĂNG THÂN VÀ PHÁPTHÂN

Bây giờ chúng ta hãy tìmhiểu thêm về chân pháp vàchân tăng. Chúng ta biếtpháp tức là con đườnghành trì, con đường diệtkhổ, con đường chuyểnhóa. Pháp là con đườngcủa bốn sự thật, của támsự hành trì chân chánh,của thất giác chi, của ngũ

lực. Nhưng pháp khôngphải chỉ là con đường. Pháplà sự thực tập, sự thể hiệncon đường đó. Chúng ta cóthể nói kinh điển là pháp,giới luật là pháp. Các bộkinh, luật, luận là pháp,dưới hình thức của nhữngbộ sách (và bây giờ chúngta có thêm băng cassettes,băng video). Chúng ta cóthể lạy xuống trước cácbiểu tượng đó. Tất cả các

thức đó là pháp nhưngchưa phải là pháp. Phápđích thực là những giáo lýthể hiện qua sự sống, sựhành trì. Nơi đâu có sự ápdụng tứ diệu đế và sự hànhtrì bát chánh đạo trong đờisống là có chân pháp (theliving dharma). Chúng tahọc hỏi kinh sách, nghepháp thoại, rồi đi lên bướcnữa để thấy những Kinh.Luật, Luận, hay những

pháp thoại đó được ápdụng vào trong đời sốnghàng ngày. Khi bước sangbước thứ hai này thì chúngta có chân pháp, có ánhmắt, có nụ cười chánhniệm, có an lạc, có từ, bi,hỷ và xả. Nếu không cótăng thân thì không có sựthể hiện được những điềunói trên, vì vậy bước thứ balà tăng thân. Bụt ở trongPháp và Tăng cũng ở trong

Pháp. Có chánh niệm thựcsự trong Pháp thì đó làchân Pháp. Cho nên Bụt làchánh niệm, chánh niệm làBụt.

Tăng đoàn từ bốn ngườitrở lên gọi là sangha,nhưng tăng đoàn đôi khichỉ mới là hình thức: cóđắp y, có ngồi thiền, có đithiền hành, có ăn cơm imlặng, có tụng giới. Đôi khihình thức nặng, và nội

dung còn nghèo nàn. Nếuta tiếp xúc với Tăng đoànmà thấy Pháp và Bụt rất ít,đó là vì tăng thân còn nhẹvề nội dung. Khi tăng đoànthực sự hộ trì sáu căn, thựctập chánh niệm, trở thànhchân tăng thì Tăng đoàn sẽbiểu dương được Bụt vàPháp. Tiếp xúc với tăngthân này chúng ta tiếp xúcđược với Phật thân và Phápthân.

Bụt cũng có thể là mộtpho tượng, một bức họa.Bụt có thể là một người,người đó có yếu tố giácngộ, có chánh niệm, có từbi hỷ xả. Chân Phật luônluôn có Pháp và có Tănglàm bản chất; Chân Phápluôn luôn có Bụt và cóTăng làm bản chất; ChânTăng luôn luôn có Bụt vàcó Pháp làm bản chất.

Chúng ta tu tập thế nào

để cho ba viên ngọc quý đócàng ngày càng sáng tỏtrong tự tâm của chínhchúng ta. Trong bài QuyNguyện, chúng ta tiếp xúcvới Bụt:

Bụt là thầy chỉ đạoBậc tỉnh thức vẹn toànTướng tốt đoan trangTrí và bi viên mãn Tụng những câu đó mà

tiếp xúc được với Bụt thựcsự thì quý vị tiếp xúc được

với Pháp và với Tăng. Pháp là con đường sángDẫn người thoát cõi mêĐưa con trở vềSống cuộc đời tỉnh thức Khi đọc bốn câu đó ta

phải tiếp xúc được với chânPháp chứ đừng nên tụngniệm như là ca hát, chỉ cóâm thanh có mặt mà thôi.

Tăng là đoàn thể đẹpCùng đi trên đường vuiTu tập giải thoát

Làm an lạc cuộc đời Tiếp xúc được với Tăng

tức là tiếp xúc được vớiBụt, với Pháp và chúng tacó chân Tăng.

Tụng niệm là một phápmôn tu tập rất quan trọng.Tụng niệm cũng quan trọngnhư ngồi thiền. Nếu tụngniệm đúng phép, thì trongkhi tụng niệm chúng ta cóthể quán chiếu, tiếp xúc vớiBụt, với Pháp và với Tăng.

Tụng niệm ở đây không cónghĩa là cầu khẩn, năn nỉ.Tụng niệm là thực tập quánchiếu và tiếp xúc.

Đức tin khiến chúng tađi tìm Bụt. Phật thân có bathân: Bụt, Pháp và Tăng.Ta đã hiểu Tăng thân cũnglà Phật thân. Cho nên tatrở về nương tựa Tăngthân và xây dựng Tăngthân. Săn sóc Tăng thântức là săn sóc Bụt. Mỗi

chúng ta là một phần củaTăng thân. Khi sư chú bướcđi từng bước thảnh thơi.Khi sư chú ăn uống có điềuđộ chừng mực là sư chúđang chăm sóc thân củaTăng và của Bụt. Khi sưchú đang săn sóc một sưanh hay một sư em, giúpcho người đó nở được nụcười, cho người đó an lạc,là sư chú đang săn sócPhật thân. Khi sư cô chăm

sóc, hoà giải được cho sưchị và sư em, đem lại hạnhphúc thêm cho Tăng đoàn,tức là sư cô đang chăm sócthân của Bụt. Thành rakhông phải chỉ vào thiềnđường, dâng hương, laubụi trên bàn thờ là chămsóc Bụt. Cầm tay mộtngười sư em, an ủi ngườisư chị của mình tức là đangchăm sóc Bụt. Đây là giáolý tương tức của tam thân.

Chính Bụt nói rằng: « Khicác thầy săn sóc cho nhautức là các thầy săn sóc NhưLai. » Câu chuyện xảy ra ởtại Kosali. Một bữa Bụt đivới thầy A Nan tới một tuviện. Các thầy đi khất thựchết, chỉ có một thầy bịbệnh kiết lị nằm ở nhà.Thầy đó nằm mệt lả, phânchảy đầy cả áo quần vàgiường chiếu. Bụt với thầyA Nam vào tu viện thấy

như vậy. Ngài hỏi: « Cácthầy khác đi đâu ? Khôngcó ai săn sóc thầy sao ? »Thầy nói: « Bạch đức ThếTôn, các sư anh đi khấtthực hết rồi. Lúc đầu anhem săn sóc con, nhưng saucon thấy chứng bệnh kéodài, tăng thân săn sóc cựcnhọc mãi thì tội, cho nêncon nói để con tự làm lấycũng được. » Bụt mới ở lạiđó với thầy A Nan. Trong

khi chờ các thầy khác đikhất thực về, Bụt và thầy ANam đi dọn dẹp căn phòng,giặt quần áo của thầy, lấy ymới cho thầy mặc. Khi cácthầy đi khất thực trở về,Bụt nói: « Này các thầy,chúng ta đã xuất gia, nếuchúng ta không săn sóccho nhau thì ai săn sócchúng ta? Vì vậy, các thầynên nhớ: săn sóc cho nhautức là săn sóc cho Như Lai.

» Khi mà các sư chú sănsóc cho nhau về thể chất,và về tinh thần là các sưchú đang săn sóc cho NhưLai. Khi mà các sư cô hoàhợp với nhau, sống vớinhau có nhường nhịn,thương yêu, khoan thứ làcác sư cô săn sóc Bụt. Cảkhi tăng thân của chúng tacòn là phàm tăng cũng vậy.Phàm tăng mà tu tập thìtrở thành thánh tăng.

Pháp thân cũng có bathân. Trong Pháp thân cóBụt, có Pháp và có Tăng.Khi chúng ta săn sóc Bụttức là chúng ta săn sócPháp thân của Bụt. Chúngta biết tâm chúng ta là Bụt.Mỗi khi tâm có chánh niệmthì chúng ta làm cho hàoquang của Bụt chiếu sáng.Trở về nương tựa Bụt tứclà bảo vệ Pháp thân. Đi,đứng, nằm, ngồi trong

chánh niệm, hộ trì sáu cănlà chúng ta tiếp xúc vớiPháp, đó là nuôi dưỡngPháp thân. Săn sóc và tạohạnh phúc cho tăng đoànlà yểm trợ Pháp, tiếp xúcđược với Pháp. Điều nàyđược thể hiện trong mỗigiây phút của sự sống.

Tăng thân cũng có ba,có thân Bụt của tăng thân,thân Pháp của tăng thân vàthân Tăng của tăng thân.

Chúng ta phải thấy thânBụt ở trong tăng thân, thânPháp ở trong tăng thân,như vậy mới thấy đượcthân tăng trong tăng thân.Nguyện một lòng trở vềnương tựa tăng thân làvậy. Có người dại dột nóirằng: « Trong tam bảo tôichỉ quy y Phật bảo và Phápbảo, còn Tăng vì chưa đángkính đáng phục nên tôichưa quy y ». Nói như vậy

là chưa hiểu được giáo lýtam vị nhất thể. Và cóngười lại nói rằng là: « Tôiquy y tăng nhưng chỉ quy ythánh tăng thôi. Chỉ có HộiLinh Sơn với Hội Pháp Hoamới xứng đáng là đối tượngcủa niềm tin của tôi. Hiệngiờ không có thánh tăngnên tôi không quy y được». Nói vậy cũng là chưahiểu. Dầu tăng thân củachúng ta còn là phàm tăng,

nhưng đó là tất cả tăngthân chúng ta đang có.Tăng thân ở Việt Nam,tăng thân ở Hoa Kỳ, tăngthân ở Thụy Điển, tăngthân ở Đan Mạch, tăngthân ở Nhật Bổn, ở TriềuTiên, chúng ta chỉ có tăngthân ấy. Chúng ta chỉ cầnđọc lịch sử thời Bụt tại thếđể hiểu tại sao các giới luậtđã được thiết lập, thì chúngta biết rằng chính tăng

thân chung quanh Bụt thờiđó cũng đầy chất phàm.Trong tăng thân ta có chấtphàm, nhưng cũng đã cóchất thánh.

---o0o---

TAM BẢO LÀ ĐỐITƯỢNG TU HỌC

Những viên ngọc ở trongtăng thân là những ngườiđang đi trên con đường,mỗi chặng đường đượcđánh dấu bằng một quả vị.Những người đang đi vàodòng gọi là hướng nhậplưu. Người đã vào dòng rồigọi là nhập lưu (tu đàhoàn). Quý vị chưa chứng

quả nhập lưu, nhưng nếuđang đi trên đường thì quývị đã có chất thánh củaquả nhập lưu. Đó là haiquả vị thấp nhất trong tăngđoàn. Tiến lên nữa là quảvị nhất lai. Nhất lai là chỉcần trở về trong chốn bụihồng này một lần nữa thôi.Trên đường tới nhất lai làbậc thứ ba của thánh quả.Chứng được quả nhất lairồi thì ta thuộc về bậc thứ

tư của thánh quả. Tiếp đếnquả bất lai. Bất lai là khôngtrở lại chốn đầy những khổđau và hệ lụy nữa. Đangtrên con đường bất lai là tađã có quả vị thứ năm, vàđạt được quả vị bất lai rồiđó là thứ sáu. Thứ tư là Ala hán, hoặc Ứng Cúng(đáng được cúng dường).Bậc A la hán chặt đứt đượcsinh tử, đi đâu cũng khôngcòn sợ hãi nữa. Trên

đường đi tới A la hán là bậcthứ bảy của thánh quả. Đạttới cái quả vị A la hán làbậc thứ tám của thánhquả. Trong một tăng thâncó những viên ngọc quýnhư vậy. Cố nhiên lẫn lộnvới những viên ngọc đó cónhững uế tạp mà bất cứmột tăng đoàn nào cũngcó. Có những người phạmgiới nặng, có những ngườiphạm giới nhẹ và cũng có

những người chứng thánhquả. Vì trong tăng thân cótừ bi, có trí tuệ và có từ bihỷ xả nên những yếu tốphàm tục của tăng thânđược chăm sóc, được nuôidưỡng, được chuyển hóa.Một tăng đoàn với nhữngngười có chánh niệm, cógiải thoát, những người cónhiều chất nhập lưu, nhấtlai, bất lai và có người ứngcúng, thì đó đích thực là

tăng bảo. Khi tiếp xúc vớităng thân ấy, ta tiếp xúcđược với Bụt, với Pháp vàvới Tăng.

Chúng ta không cần điđâu xa, chỉ cần nhìn vàotăng thân tại Làng Mai.Chúng ta thấy có nhữngngười quyết tâm tu học,đóng lại hết tất cả nhữngcửa ngõ phía sau lưng củacõi đời tục lụy, phiền não.Những người đó có thể

chưa bước lên được chiếcxe đưa về thánh quả,nhưng đang hướng về nẻoấy thì họ đã có chất thánh,gọi là nhập lưu hướng. Khiđã vững chãi rồi gọi là nhậplưu quả. Nhập lưu hướng,nhập lưu quả; nhất laihướng, nhất lai quả; bất laihướng, bất lai quả; a lahán hướng, a la hán quả;đó là tam bậc thánh trongtăng thân. Vì vậy, khi thấy

còn có chất phàm ở trongtăng thân mà đã chán nảnvà bỏ đi, tức là ta bỏ luônchất thánh trong tăngthân. Công trình tu học củachúng ta phải là công trìnhxây dựng tăng thân. Khôngxây dựng tăng thân thìchúng ta thiếu sót rấtnhiều trong sự tu học. Xâydựng được một tăng thâncó hạnh phúc, an lạc, tạora được chất thánh ở trong

tăng thân thì công đức rấtlớn. Đây không phải làcông trình riêng của vịchúng trưởng mà là côngtrình của tất cả mọi ngườitrong tăng đoàn. Người nàocũng có bổn phận phải nuôidưỡng tăng thân. Và nuôităng và nuôi pháp là nuôiBụt, công đức vô lượng.Ban đầu chúng ta đã nói cótam thân. Nhưng vì mỗithân gồm có ba thân, cho

nên tất cả có chín thân.Giáo lý về chín thân là giáolý của thầy Nhất Hạnh.Khai triển nữa thì giáo lýcủa thầy là giáo lý của haimươi bảy thân. Nhưngthuyết hai mươi bảy thâncó thể trở nên phiền toái,cho nên ta nói thuyết chínthân cũng đủ. Sau đây làbài tán tam bảo:

PHẬT BẢO Phật bảo sáng vô cùng

đã từng vô lượng kiếpthành công

đoan nghiêm thiền tọagiữa non sông

sáng rực đỉnh linh phongtrên trán phóng hào

quang rực rỡchiếu soi mọi nẻo hôn

môngLong Hoa hội lớn nguyện

tương phùngtiếp nối pháp chánh tôngxin quy y thường trú

Phật đà gia PHÁP BẢO Pháp bảo đẹp vô cùnglời vàng do chính Bụt

tuyên dươngchư thiên trỗi nhạc tán

hoa hươngpháp mầu nhiệm tỏ

tườngghi chép rõ ràng ba tạnglưu truyền hậu thế mười

phươngchúng con nay thấy

được con đườngnguyện hết sức tuyên

dươngxin quy y thường trú Đạt

ma gia TĂNG BẢO Tăng bảo quý vô cùngPhước điền hạt tốt đã

đơm bôngba y một bát bước thong

donggiới định tuệ dung thôngđi, đứng, nằm, ngồi

trong chánh niệmthiền cơ chứng đạt nên

côngchúng con tất cả nguyện

một lòngxin trở lại với tăng thânxin quy y thường trú

Tăng già gia Tam bảo là đối tượng

của sự thực tập trong đờisống hàng ngày, khôngphải chỉ là đối tượng củađức tin. Chúng ta hãy thực

tập như thế nào để mỗiphút mỗi giây Bụt, Pháp vàTăng sáng thêm trong tavà xung quanh ta. Khôngnên nhìn Bụt, Pháp, Tănglà ba thực tại riêng biệt.Không chuyển hóa tăngthân, không săn sóc tăngthân là chúng ta không sănsóc Phật thân. Vì vậy Tăngsự tức là Phật sự. Thườngthường chúng ta nói làmPhật sự, nhưng kỳ thực làm

Tăng sự chính là làm Phậtsự. Tổ chức đời sống nhưthế nào để có hạnh phúcvà giải thoát, để chánhniệm có mặt trong từnggiây từng phút là làm Tăngsự. Nấu ăn cũng là Tăngsự, giặt áo cũng là Tăngsự, quét nhà cũng là Tăngsự, săn sóc cho các bạn tucũng là Tăng sự, mà Tăngsự tức là Pháp sự, Pháp sựtức là Phật sự. Những hành

động thương yêu chăm sóccủa chúng ta phải có chấtliệu của Bụt và của Phápthì mới thực sự là Tăng sự.Ví dụ chúng ta săn sóc mộtngười bạn tu. Nếu chúng takhông có chánh niệm thì từsự săn sóc đó sẽ nẩy sinhtình cảm vướng mắc. Ngườikia có thể bị lệ thuộc vàota, không có ta thì mộtmình đứng không vững. Sựsăn sóc đó có rất ít tính

chất tăng sự vì đã gây nênnhững vướng mắc. Tăng sựphải nằm trong tinh thầnchánh pháp. Tăng thân cóhạnh phúc, thành quả tuhọc được tăng tiến thì chấtthánh của tăng thân càngngày càng lớn. Chất thánhcủa tăng thân ngày cànglớn thì sự có mặt của chânPhật và chân Pháp ngàycàng rõ. Đó là giáo lý và sựhành trì tam bảo. Những

lúc nguy biến không biết làsống hay chết thì tam bảophải là nơi nương tựa vữngchãi cho chúng ta. Sốnghay chết không quan trọngnữa. Khi nền tảng sự sốngcủa ta đã là tam bảo.

---o0o---

TU TẬP TRONG TÍCHMÔN THẤY ĐƯỢC BẢNMÔN

Chúng ta biết rằng hàngngày thực tập, nếu tiếp xúcđược với tính vô thường vàvô ngã của thực tại làchúng ta đang tiếp xúc vớitính niết bàn. Tiếp xúc sâusắc với tích môn cũng làtiếp xúc với bản môn. Khita lạy để tiếp xúc với tổ

tiên huyết thống và tâmlinh thì ta cũng tiếp xúcđược với bản môn. Tiếp xúcvới bản môn làm vơi đi nỗiđau khổ của tích môn.

Ban đầu mới lạy xuống,ta có hình ảnh của sự sinhra và của cái chết đi củamình. Trong Kinh có nhữngcâu hỏi: trước đó có ta haykhông ? Sau đó sẽ còn tahay không ? Bây giờ ta cóhay không ? Thường

thường chúng ta nghĩ bâygiờ thì có ta ở đây, nhưngkhông biết là trước đó tađã có hay chưa, và sau đócòn có ta hay không. Đó làmột nhận thức sai lầm lớn,nhờ quán chiếu ta mới thấyđược. Lạy xuống, ta thấy tasinh ở thời điểm này và tadiệt ở thời điểm kia. Quánchiếu sâu thêm, ta sẽ thấynhận thức ấy tan biến.Cũng như một đợt sóng trồi

lên trên mặt biển, nghĩrằng nó phảt sinh ở mộtnơi, và tới nơi kia nó sẽ tanvào biển cả. Trước đó nókhông có, và sau đó nó sẽkhông còn nữa. Nếu đợtsóng tiếp xúc được vớinước thì thấy rằng lúc nàonó cũng là nước. Không cóchỗ bắt đầu, cũng không cóchỗ chấm dứt. Chúng tathấy là mình đã hiện hữu ởtrong cha mẹ. Rồi ta cũng

là tổ tiên của những thế hệtương lai. Đối với ngườixuất gia, các vị tổ sư tuykhông phải là cha mẹnhưng thực sự đã sinh ratrong dòng mạch tâm linhcủa mình, ta là con cháutrong một gia đình tâmlinh, gia đình này sẽ tiếptục trong các thế hệ sau.

Sinh mạng của ta khôngcó bắt đầu, cũng không cósự chấm dứt, nó là sự tiếp

nối của một dòng lưuchuyển liên tục. Cho nêntrong bài hát mừng sinhnhật, happy birthday, nênhát là mừng sự tiếp nối,happy continuation. Thờiđiểm nào cũng là happycontinuation cả. Chúng tađang sống đời sống hiện tạicủa chúng ta, nhưng cũngđang sống quãng đời củachúng ta từ các thế hệtrước, và đồng thời đang

sống cuộc đời sau nữa.Như vậy thì nỗi sợ sốngchết sẽ tan biến. Sống chếtlà sự tiếp tục. Trong nămcái lạy đó chúng ta đã cóthể tiếp xúc được với bảnmôn.

Hai vợ chồng ông kiagiận nhau. Bà đã nói câu gìđó làm ông nổi giân, Ôngđau khổ lắm, muốn nói lạimột câu cho bà đau đớn,để mình nhẹ bớt khổ đi. Tôi

đề nghị ông nhắm mắt lại,và nghĩ tới trong 60 nămnữa thì ông sẽ như thế nàovà bà sẽ như thế nào. Chỉcần nửa phút quán chiếuthôi, ông ta đã thấy đượcrằng trong 60 năm mìnhvới người kia sẽ trở thànhtịch mịch. Lúc đó ông sẽtiếp xúc được với bản môn,không còn trôi nổi ở trêntích môn nữa. Thở một hơivào, ta quán chiếu mình

100 năm về sau hay là 300năm về sau. Khi thở ra tasẽ thấy giận nhau là điênrồ, là uổng phí. Giây phútnày mà không nói được vớingười thương những lờithương yêu dịu ngọt thìthật là ngu dại. Bao nhiêugiận hờn và si mê sẽ tanbiến hết. Tiếp xúc được vớibản môn ta được chuyểnhoá ngay tức khắc. Các sưcô, sư chú hãy thí nghiệm

phương pháp này. Hãyđứng ở cõi tích môn, tiếpxúc với bản môn để thấymình chuyển hóa. Và khiđã chuyển hóa rồi thì tathấy tích môn và bản mônnào khác gì đâu. Bao nhiêunăm nữa thì các sư chú vàsư cô sẽ mỗi người mộtngả ? Giây phút này là giâyphút quý báu nhất.

---o0o---

25 - Phật Pháp Căn Bản

Bài thứ hai mươi lăm

Hôm nay là ngày 20tháng hai năm 1994.Chúng ta kết thúc khoá tumùa Đông tại Làng Mai.

Chúng ta đã bắt đầukhóa tu bằng Kinh ChuyểnPháp Luân. Trong bài phápthoại này Bụt nói đến BốnSự Thật và con đường củaTám Sự Hành Trì Chân

Chính. Trong suốt ba thángqua chúng ta đã học vàthực hành giáo lý của BốnSự Thật và con đường TámSự Hành Trì Chân Chính.Hôm trước chúng ta có họcmột câu trong Luận Ngữ,đức Khổng Tử nói: Học nhithời tập chi, bất diệc lạc hồ,nghĩa là học mà được thựctập hàng ngày, đó chẳngphải là niềm vui hay sao?Câu đó rất hay. Chúng ta

được học kinh, được nghepháp thoại, chúng ta lại cóvô số cơ hội để đem cácđiều đó ra thực tập trongđời sống hàng ngày. Họcnhi thời tập chi bất diệc lạchồ, câu này ta cũng nênviết lên để treo ở thiềnviện.

Ai tu học mà không nắmvững được nguyên tắc TứDiệu Đế, không biết cácháp dụng Bát Chánh Đạo để

giải quyết những khổ đautrong đời sống hàng ngaythì cũng như người muốnlàm đậu hũ nhưng chưa cótay nghề, hễ nói sắp làmđậu hũ là cảm thấy lúngtúng. Các sư chú và sư cônào đã nắm vững nghệthuật làm đậu hũ thì khinghe nói tới việc làm đậuhũ trong lòng sẽ có sự bìnhan vô úy. Biết rằng ta cóthể làm được việc đó,

thành ra ta không sợ. Cũngvậy, chúng ta chỉ sợ hãicảnh khổ đau, chỉ sợ hãinỗi khó khăn, khi chúng tachưa nắm vững đượcnguyên lý Bốn Sự Thật, vàchưa nắm vững đượcphương pháp áp dụng támchi phần của Bát ChánhĐạo vào đời sống.

Nguyên tắc Tứ Diệu Đếlà nguyên tắc trị liệu trongy học. Ngưòi y sĩ trước hết

phải nhận diện chứngbệnh. Phải biết bệnh đó làbệnh gì, phải thấy đượcbản chất và hành tướngcủa bệnh, rồi tìm hiểu căndo của chứng bệnh đểkhám phá phương pháplàm cho bệnh ngưng lại.Ngưng lại tức là Diệt Đế,Sự Thật thứ ba. Và nhữngphương pháp để làm bệnhngưng lại là Sự Thật thứtư. Đạo Đế. Người thầy

thuốc cũng thực tập TứDiệu Đế trong phạm vi ykhoa. Trong cuộc đời, niềmđau khổ của ta là mộtchứng bệnh.

Lo âu là một chứngbệnh. Sợ hãi là một chứngbệnh. Cô đơn là một chứngbệnh. Phải nhận diện, phảithấy được hành tướng,thấy những nguyên do xagần của bệnh. Chấm dứtbệnh bằng con đường của

Tám Sự Hành Trì ChânChánh. Trong Kinh TươngƯng Bộ (SammyuttaNikaya), nhiều thầy đã nóivể nội dung tương tức củagiáo lý Bốn Sự Thật. Nhưthầy Gamvapatti đã nóirằng nếu ta thấy được KhổĐế thì ta thấy được ba Đếkhác là Tập Đế, Diệt Đế vàĐạo Đế.

Nỗi khổ của ta là nỗi khổnào? Nỗi khổ đó có phải là

tâm trạng ưu uất(depression), xao xuyến loâu (anxiety), hay là sự sợhãi thiếu an ninh thườngtrực? Nỗi khổ đó có thể lànỗi thất vọng vì cảm tưởngbị cuộc đời ruồng bỏ,ngược đãi, đày đọa; là cảmtưởng một mình mình đanggánh chịu mọi bất công củaxã hội. Ta phải trực tiếpnhìn vào nỗi khổ ấy để tìmthấy được bản chất của nó.

Do đó phải tu tập chi phầnđầu tiên của Bát ChánhĐạo là Chánh Kiến.

Ta phải có Chánh Kiếnvề nỗi khổ của chúng ta.Phải sử dụng niệm lực, sứcmạnh của chánh niệm đểtạo nên hào quang chiếuvào sự thật thứ nhất, đểnhìn thấy rõ ràng nhữnghành tướng và bản chấtcủa cái khổ. Thườngthường chúng ta không làm

như thế, vì ai cũng cókhuynh hướng tự nhiên làchạy trốn nỗi khổ. Cái khổcó mặt ở đó nhưng ta quentìm cách che phủ, ngụytrang, làm như nó khôngcó. Giống như một con đàđiểu trước mối nguy thìchúi đầu vào trong cát.Chúng ta phải có ChánhKiến về Khổ, phải dám đốidiện trực tiếp với cái khổcủa chính mình.

Việc đầu tiên phải làm làdùng Chánh niệm vàChánh định để can đảmnhìn thẳng vào nỗi khổ củamình. Sự quán chiếu chochúng ta thấy rõ bản chấtcủa khổ, đó là Chánh Kiến.Ta tìm hiểu những nguyêndo gần xa nào đã đem tớikhổ đau trong hiện tại.Thường thường ta chỉ quytội cho một nguyên do nàođó. Chúng ta nói vì người

này, hay là vì hoàn cảnh đómà ta khổ. Thường thườngta tìm một nguyên do ởngoài ta. Đó không phải làquán chiếu. Quán chiếu làphải can đảm sử dụngchánh niệm và chánh định,chuyên cần không ngưngnghỉ, tức là phải có chánhtinh tấn. Quý vị sống trongthời đại mới, có bút mực,có máy vi tính, quý vị cóthể dùng những dụng cụ

đó để ghi lại rõ ràng nhữngnguyên do xa gần đã đưatới nỗi khổ đau của quý vịvà để quán chiếu từng đềmục trong đó. Có nhữngnguyên do trong ta, bắtnguồn từ thân thể, tâm lý,cách sống hay cách tiếp xửvới xã hội. Nguyên do cóthể bắt đầu từ cha mẹ, từông bà, tổ tiên, từ nhữngngười bạn của mình, từtình trạng đất nước… Ta

liệt kê tất cả những nguyêndo gần xa đã đem đến khổđau cho ta. Với chánh kiếnta sẽ thấy những nguyêndo ấy trùng trùng vô tận.Bây giờ đến phương phápthực tập giải bớt khổ đau.Nếu biết rằng nỗi khổ kiađã được nuôi dưỡng bằngnhững chất liệu nào thìchúng ta tìm cách cắt đứtnguồn thực phẩm tạo khổđó đi. Bụt nói tới bốn

nguồn thực phẩm. Trướchết là đoàn thực, thức ănđưa vào cơ thể bằng đườngmiệng, thứ hai là xúc thực,đi vào bằng sáu giác quan.Nó đã mang theo nhữngđộc tố gây ra bệnh khổ.Thứ ba là tư niệm thực, tứclà những mơ ước, thamvọng, lý tưởng làm mìnhtham đắm. Và thứ tư làthức thực tức là chính tâmta đã tạo tác ra thực phẩm

ở trong tàng thức. Tâm tađã nấu nướng, đã tự nuôidưỡng mình và tự đầu độcmình bằng các món ănkhiến cho chứng bệnh đãphát xuất.

Người thầy thuốc bao giờcũng phải tin là có cách trịbệnh. Tín lực là sức mạnhđầu tiên trong ngũ lực.Người khổ đau cũng phảitin rằng có những phươngpháp chấm dứt khổ đau

bằng sự hành trì với thầyvà bạn, gọi là chánh pháp.Không tin thì không cónăng lực chữa trị. Nhậndiện được những nguồnthực phẩm nào đã gây đaukhổ hay tiếp tục nuôidưỡng khổ đau, ta quyếtđịnh cắt đứt. Đó là sự thựctập các giới, trong phạm vichánh ngữ, chánh nghiệp,và chánh mạng. Chánh ngữlà lời nói chân chánh,

chánh ngữ cũng là chánhthính, tức là biết lắng nghe.Hàng ngày chúng ta nóinhững câu không từ ái, làmung hoại khung cảnhchung quanh. Và hoàncảnh bị ung hoại sẽ truyềnlại cho ta những chất độckhác. Cho nên tà ngữ và ácngữ là một loại thực phẩmcần phải trừ bỏ. Thực tậpchánh ngữ là để thay thếdần ác ngữ và trừ bỏ ác

ngữ đi. Chánh nghiệp làhành động chân chánh.Bằng lời nói và hành độngcủa mình ta có thể làm unghoại khung cảnh cuộcsống. Nếu một dòng sôngbị ô nhiễm thì cá trongdòng sông sẽ chết. Nếuhoàn cảnh gia đình vàhoàn cảnh xã hội củachúng ta đã bị nhiễm độcthì chúng ta cũng sẽ bệnh,sẽ khổ. Vì vậy, ta phải thực

tập chánh nghiệp.Trong Bát Chánh Đạo

còn có chánh mạng, tức lànhững phương tiện sinhnhai chân chánh. Phươngthức mưu sinh của ta cóthể gây độc hại cho đờisống chung quanh. Nhữngđộc tố đó sẽ trở lại tác hạithân và tâm ta. Có nhữngnghề bắt buộc phải sátsanh, bắt buộc làm hưhỏng và ô nhiễm sinh môi,

có những nghề thất đức.Nếu ta làm một nghề có tácdụng gây khổ đau chochúng sanh và áp bứcngười khác thì trái tim vàtâm thức của ta cũng sẽ bịnhiễm độc. Có nhữngngười làm giàu bằng nhữngnghề không chính đáng, rồihọ đi chùa, đi nhà thờ vàcúng những món tiền rấtlớn. Sự cúng dường phátxuất từ sợ hãi, từ mặc cảm

tội lỗi, mà không phải từ ýchí muốn đem lại hạnhphúc và muốn làm vơi bớtkhổ đau. Khi nhà thờ hoặcnhà chùa nhận những sốtiền lớn như vậy, thì phảithấy rằng động cơ nào đãkhiến cho những đại thíchủ đó đến cúng dường.Phải làm thế nào để cứuchuộc họ, mở con đườngđể họ thoát khỏi vòngnghiệp chướng. Những

người đó là những ngườicần được cứu giúp, cầnđược giáo hóa nhiều hơnhết.

Tất cả những hành độngvà lời nói của chúng ta luônluôn trở về ảnh hưởng lạichúng ta. Hành trì giới luậtcó nghĩa là nói có chánhniệm, hành động có chánhniệm, mưu sinh có chánhniệm. Trong khi thực tậpchánh ngữ, chánh nghiệp,

chánh mạng, chúng ta sửdụng chánh niệm. Chánhniệm là bó đuốc soi sáng,là tiếng chuông nhắc nhở.Để mỗi khi chúng ta nóimột lời không phải là chánhngữ thì chúng ta biết rằngđó không phải là chánhngữ. Khi chúng ta hànhđộng không chân chánh thìchánh niệm báo cho biếtrằng đó không phải làchánh niệm. Cũng nhờ

chánh niệm mà ta biếtphương tiện sinh sống củata là chánh mạng hay tàmạng. Thực tập chánhniệm từng giây phút khôngngơi, đó gọi là chánh tinhtấn. Chánh tinh tấn là làmmọi cách để cho những hạtgiống thiện, hạt giống củahạnh phúc và của từ biđược tưới tẩm mỗi ngày.Có chánh niệm ta sẽ đạt tớichánh định. Và niệm, định

đi với tinh tấn sẽ đưa tớichánh kiến, tức là cái thấyrõ ràng, là tuệ giác.

Các tổ xưa nói rằng khithấy rằng được một sự thậttrong bốn sự thật thì chúngta thấy được ba sự thậtkhác. Điều này chúng taphải chiêm nghiệm, phảithực tập. Can đảm đối diệnvới khổ đau thì ta có canđảm đi tìm những gốc rễcủa khổ đau, có thể nắm

được sự thật thứ hai là tậpđế. Như thế là đã đi đượcnửa đường. Nhận diệnđược những nguyên do gâykhổ đau rồi, ta biết cần cắtđứt những nguồn thựcphẩm đưa tới khổ đau.Trong lúc thực tập, ta cầntới anh, tới chị, tới em, cầntới bạn, cần tới tăng thân.Không thể thực tập nhưsống trên một hải đảo lẻ loiđược. Chúng ta nhờ vào

người khác, rồi cũng yểmtrợ cho những người khácthực tập. Nắm đượcnguyên tắc Tứ Diệu Đế lànắm được nguyên tắc củahành động. Trong thời đạimới chúng ta có thể dùngbút, mực để thiền quán.Chúng ta ghi trên giấynhững hành tướng, nhữngnguyên do của các niềmđau nỗi khổ. Chúng ta hỏibạn bè, hỏi sư anh, sư chị,

nhờ thế chiếu rõ hơn vàotình trạng của mình. Vànhờ sự soi chiếu của tăngthân mà chánh kiến tacàng sáng, Tu không cónghĩa là chỉ sử dụng niệm,định, tuệ của mình. Phảibiết dủng niệm, định, tuệcủa thầy, của bạn. Cónhững điều sờ sờ trướcmắt mà ta không thấy,trong khi ấy, một em bé cóthể trông thấy. Đứa bé

không chủ quan, không bịgiam hãm trong nhữngthành kiến, và tập khí. Ýkiến, nhận thức, tri giác làmột nhà tù để mình tựgiam mình. Có người mangtri giác sai lầm mười năm,hai mươi năm mà khôngthấy được nhiều điều rấtđơn giản, những điều màmột em bé năm bảy tuổicũng có thể thấy được.

Cho nên trong công trình

quán chiếu ta phải có canđảm đặt câu hổi. Và sẽ cónhững câu trả lời rất bấtngờ. Nỗi khổ của chúng tacó thể từ bên ngoài đi tới,từ ông bà từ tổ tiên, từhoàn cảnh xã hội gây ra,hay chỉ vì ta không maymắn. Nhưng cũng chính tạichúng ta mà một cănnguyên nhỏ có thể trởthành một đầu mối lớn gâynên đau khổ. Có những

người mang căn nguyênnhư vậy, nhưng nhờ hiểubiết và tu tập nên khônglàm cho nỗi khổ lớn thêmvà nặng nề thêm. Đó làquán chiếu về tập, vềnguồn gốc của khổ đau.Ngồi trong rừng, trong núimột mình, ngồi trong thiềnđường một mình để quánchiếu ta cũng có thể thấy.Nhưng ngồi nói chuyện vớităng thân, giãi bày tâm

trạng thao thức với mộtngười bạn, đôi khi ta thấyrõ hơn là ngồi một mình ởtrong thiền đường.

Và khi biết được nguyêndo đã đưa tới đau khổ thìta áp dụng những chi phầnkhác của Bát Chánh Đạo đểlàm thuyên giảm nỗi đaukhổ. Chỉ khi nào ta đóngcửa tâm thức lại, khư khưôm lấy nỗi đau khổ, khôngchịu chữa trị, thì nỗi khổ

mới tồn tại và sẽ càng ngàycàng lớn. Đã có ý nguyệnchữa trị, đã có đức tin nơicon đuờng chữa trị thì thếnào niềm đau khổ cũng sẽgiảm bớt. Mà theo ánhsáng của đạo Bụt thì tớitám, chín mươi phần trămnguyên ủy gây khổ đaunằm ở tự thân. Tại saongười khác cũng sốngtrong hoàn cảnh đó, màkhông đau khổ? Vì phương

pháp thụ nhận và tiếp xửvới hoàn cảnh của họ khácta.

Học giáo lý Tứ Diệu Đếta có một niềm tin rằngnếu có khổ đau thì có sựchấm dứt khổ đau. Chúngta cần diệt khổ, nhưng phảigọi đúng tên nỗi khổ. Nóimơ hồ rằng đời là bể khổthì không ích lợi gì mà còncó hại. Thường cái khổ củamình tác hại đến những

người chung quanh. Khi tađối trị được cái khổ củamình thì ta cũng giúp đượcnhững người xung quanh.

Nếu ta thấy được sự thậtthứ nhất và sự thực thứhai, thì ta sẽ thấy được sựthật thứ tư. Ta sẽ áp dụngBát Chánh Đạo vào cuộcsống hàng ngày để cắt đứtnhững nguồn thực phẩmtạo nên khổ đau, thay vàođó những loại thực phẩm

lành mạnh, ta trị liệu cáikhổ trong ta bằng sự nuôidưỡng lành mạnh. Tướitẩm những hạt giống lànhmạnh, thương yêu, hiểubiết, vui sống và cắt đứtcác nguồn thực phẩm độchại.

Các vị giác ngộ như Bụthay bồ tát cũng có vấn đềnhư chúng ta nhưng họkhông sợ hãi vì họ biếtphương cách giải thoát.

Thánh nhân cũng có thânvà có tâm, và trong thântrong tâm cũng có hoa vàcó rác. Không thể nào cóhoa mà không có rác. Điềukhác biệt là ở chỗ các vịbiết chuyển biến rác thànhhoa một cách dễ dàng. Cònchúng ta thì ôm lấy cái rácmà chịu đựng. Vì chúng tachưa nắm vững đượcphương pháp thực tập bốnsự thật và con đuờng của

tám sự hành trì chânchánh. Nếu “học nhi thờitập chi”, ngày ngày ápdụng Bát Chánh Đạo thìchúng ta sẽ vững chãi nắmđược phương pháp đó. Màkhi đã nắm được thì phápvới Bụt là một. Ta luôn luônan trú với Tam Bảo. Quý vịvề làng và thực tập nhữngđiều rất đơn giản như bướcchân chánh niệm và tiếngchuông tỉnh thức. Có vị đã

sống ba tuần tại làng rồimà đến khi về nhà khôngmang bước chân tỉnh thứcvề được, không đem theotiếng chuông chánh niệmvề được. Vì trong ba tuầnấy, quý vị không “học nhithời tập chi”. Bước châncủa quý vị còn lao đao, cònrun rẩy lắm. Tiếng chuôngtỉnh thức của quý vị khôngngân dài, chỉ cần một cửđộng, một âm thanh nào

đó là tan biến như lànsương mỏng. Bước chân đóvà tiếng chuông đó làm saođem về thành phố được?Bước chân rất vững, tíếngchuông rền vang mà vềnhà còn bị đánh tan bởihoàn cảnh xã hội. Huốnghồ là bước chân ngậpngừng, và tiếng chuôngyếu ớt. Học nhi thời tậpchi, mỗi ngày chúng ta cóhai mươi bốn giờ để thực

tập cho vững chãi. Bài thựctập Tứ Đế và những chiphần của Bát Chánh Đạo làbài thực tập hàng ngày củachúng ta. Không nên đểnhững bài học đó nằm dướihình thức giáo lý. Khôngnên chỉ nói về giáo lý.

Giáo lý đạo Bụt nói đếnba mươi bảy phẩm trợ đạo.Trước hết có Tứ Niệm Xứ(bốn lãnh vực quán niệm),Tứ Chánh Cần, Tứ Như Ý

Túc. Rồi tới Ngũ Căn, tức lànăm căn cứ để phát xuất raNgũ Lực, những sức mạnhhùng hậu của sự thực tập.Tiếp đến là Thất Bồ ĐềPhần, và Bát Thánh ĐạoPhần.

Về Tứ Như Ý Túc, chúngta chưa học trong khoánày. Như Ý có nghĩa là thểhiện được như lòng mìnhmong mỏi như là phép lạ.Phép lạ đó được thực hiện

bằng bốn yếu tố. Thứ nhấtlà ước muốn của mình, ýchí của mình gọi là dục nhưý túc. Thứ hai là cần như ýtúc, tức là sự siêng năng,Thứ ba là tâm như ý túc,tức là tâm có khả năngbiến hiện ra mọi thứ như ý.Và thứ tư là quán (định)như ý túc.

Như ý túc là những phéplạ mà chúng ta có thể thựchiện được trong đời sống.

Trong đó phép lạ lớn nhấtlà giáo hóa. Giáo hóa như ýtúc có nghĩa là một hoàncảnh khổ đau, tuyệt vọngmà nhờ sự giáo hóa đã trởthành một hoàn cảnh có hyvọng, có niềm tin, có an lạcvà giải thoát. Ta tu tập nhưthế nào để có khả nănggiáo hóa chuyển đổi mộthoàn cảnh tối tăm tuyệtvọng thành một hoàn cảnhtươi sáng đó là thần thông

lớn nhất trong tất cả cácthứ thần thông.

Ba Mươi Bảy Phẩm TrợĐạo gồm mười yếu tố cănbản là: Tín, Giới, Tư Duy,Tấn, Niệm, Định, Tuệ,Khinh An, Hỷ và Xả.

Thứ nhất là Tín. Tín lànăng lượng của niềm tin vàđược kể trong Ngũ Căn vàNgũ Lực. Thứ hai là Giới.Giới được thể hiện trongChánh Ngữ, Chánh Nghiệp,

Chánh Mạng. Yếu tố thứ balà Chánh Tư Duy, tức làsuy nghĩ đúng theo chánhpháp, đúng theo chánhkiến. Thứ tư là Tấn. Tấn làmột trong Tứ Chánh Cần,cũng là Tấn Căn, Tấn Lực,là Tấn Giác Chi và cũng làmột chi phần của BátChánh Đạo, là Chánh TinhTấn. Yếu tố thứ năm làNiệm, có trong Ngũ Căn,Ngũ Lực, Thất Giác Chi và

Bát Chánh Đạo. Yếu tố thứsáu là Định. Định có trongtứ Thần Túc, tức là ĐịnhNhư Ý Túc, và cũng cótrong Ngũ Căn, Ngũ Lực,Thất Giác Chi và Bát ChánhĐạo. Tuệ là yếu tố thứ bảy,thấy trong Tứ Niệm Xứ,Ngũ Căn và Ngũ Lực. TrongThất Giác Chi thì Tuệ làTrạch Pháp Giác Chi, trongBát Chánh Đạo Tuệ làChánh Kiến. Yếu tố thứ

tám là Khinh An, một trongThất Giác Chi. Yếu tố thứchín là Hỷ, cũng là mộttrong Thất Giác Chi. Và yếutố thứ mười là Xả, nằmtrong Thất Bồ Đề Phần. Khilàm lại một bản tổng kết thìBa Mươi Bảy Phẩm Trợ Đạogóp lại thành mười yếu tốấy thôi. Ba Mươi Bảy PhẩmTrợ Đạo là những phépthực tập căn bản của đạoBụt Nguyên Thủy.

Để kết thúc khoá tu,chúng ta nên nhớ giáo lýBốn Sự Thật như là nguyêntắc hành động và giáo lýCon Đường của Tám SựHành Trì Chân Chánh đượctrao truyền như cácphương pháp cụ thể để giảiquyết những vấn đề trongđời sống hàng ngày. Nếuchúng ta tiếp nhận màkhông thực tập thì chúngta phụ công ơn của đức

Thế Tôn, của cả Tổ đã traotruyền cho ta những giáo lýcụ thể và thực tiễn đó.Chúng ta phải biết rằngngười nào cũng có niềmđau nỗi khổ. Để giải quyếtniềm đau nỗi khổ đó chúngta cần tới Chánh Pháp. MàPháp tức là Tứ Đế và BátChánh Đạo. Những giáo lýkhác có thể giúp chúng tatrong sự thực tập BátChánh Đạo. Nhưng Bát

Chánh Đạo là phương phápđầy đủ để giải quyết nhữngkhổ đau. Đừng nói rằngchúng ta chưa học đủ. Chỉcần học Tứ Đế và BátChánh Đạo là ta đã có thểhành trì và giải quyếtnhững khổ đau của ta rồi.Phải nương vào tăng thânđể thực tập. Chắc chắnchúng ta có thể giải quyếtđược vấn để khổ đau. Khóatu đến hôm nay là chấm

dứt. Có thể nhiều ngườicòn cơ hội gặp nhau trongkhoá tu khác. Có thể mộtvài người sẽ không có cơhội để gặp lại tăng thânnày. Nhưng nếu chúng tatiếp nhận Tứ Đế và BátChánh Đạo trong tinh thầnhọc nhi thời tập chi củaĐức Khổng Tử thì như vậycũng đủ để chúng ta có thểđem Pháp Bảo áp dụngtrong suốt cuộc đời mình.

Chỉ cần nhắc nhở thêmmột lần nữa là sự tu tập TứĐế và Bát Chánh Đạo sẽ dễdàng hơn mười lần hoặchơn cả trăm lần nếu chúngta thực tập trong khungcảnh một tăng thân.

10-10-2006---o0o---

HẾT