Türk-İslam Tarihi

Türk-Müslüman ilişkileri:

Hz. Ömer döneminde Sasani Devleti’nin yıkılması ile Türklerle komşu olundu

Hz .Osman döneminde Hazar Türkleri ile savaşıldı Emeviler döneminde Türgişlerle şiddetli savaşalar yapıldı. Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla

yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur.

Türklerin Ġslamiyet‟e hizmetleri hangi dönemde

önem kazanmıĢtır? A) Dört Halife Dönemi

B) Emeviler C) Abbasiler

D) Gazneliler

E) Karahanlılar (1999 - DMS) Cevap: C

Talas SavaĢı

751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaĢla birlikte

Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya

baĢladılar. Karluklar Ġslamiyet‟i kabul eden ilk Türk

boyudur. Türkler Arap devlet kademelerinde görev

almaya baĢlamıĢtır. Kağıt, pusula, barut ve matbaa gibi Çin

buluĢları Müslümanlarca öğrenildi. Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:

Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması Cihan hâkimiyeti anlayışı ile Cihad anlayışı arasındaki

benzerlik Sosyal yaşamın benzer özellikler göstermesi

Türklerin Ġslamiyet‟e Hizmetleri:

İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmiş ve halifeliğin devamını sağlamışlardır.(Gazne, Selçuklu ve Osmanlı Devleti gibi)

İslam uygarlığıyla Türk uygarlığını birleştirip, İslam uygarlığını geliştirdiler.(kervansaray, kümbet gibi)

İslamiyet’i, Anadolu, Balkanlar, Orta Avrupa ve Hindistan gibi bölgelere yaydılar.

ĠLK MÜSLÜMAN-TÜRK DEVLETLERĠ

ORTA ASYA‟DA KURULAN DEVLETLER Karahanlılar (840-1212)

840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu (Boylar Fedarasyonu)

Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler

Ġslamiyet‟i kabul eden ilk Türk devletidir. Türk Ġslam medeniyetinin temellerini

atmıĢlardır. Gazne Devleti ile ittifak yaparak Samanoğulları Devleti’ni

yıkmışlardır. Ülkeyi doğu-batı ayırarak yönetmişlerdir (Federal

devlet/Eski Türk geleneğinin devamı) Resmi dil olarak Türkçeyi (Hakani Lehçesi-Uygurca) kullanmışlardır.(Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır)

Hükümdarları “Han” unvanını kullanmışlardır. İslamiyet’i kabul etmeleri rağmen ulusal benliklerini

korumuşlardır.(Dili Türkçe, Hükümdarları Han unvanını kullanmışlardır, Federatif yönetim gibi)

Karahanlı Devleti Örfi hukukun yanında Şer’i hukukta uygulanmış ve ilk defa kadı ataması yapılmıştır.(Hukukta birlik yoktur)

Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir.

Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. Ribat adıyla ilk kervansarayları kurdular İlk Türk-İslam posta ve hastane teşkilatını kurdular İlk Türk-İslam mimari eserlerini vermişlerdir.(Sahip Ata

Türbesi) İlk Türk-İslam edebi eserlerini

Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib Divan-ı Lugat-it Türk:Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi Atabetül Hakayık:Edip Ahmet

Karahanlı Devleti‟nin Türk tarihi açısından en önemli özelliği aĢağıdakilerden hangisidir? A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması B) Orta Asya’da kurulmuş olması C) Adını kurulduğu yerden almamış olması D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması E) İlk Müslüman Türk devleti olması (1999 - DMS) Cevap: E

Tarih Soru Dağılımı

2001 KMS

2002 KPSS

2003 KPSS

2004 KPSS

2005 KPSS

2006 KPSS

2007 KPSS

2008 KPSS

2009 KPSS

2010 KPSS

2011 KPSS

2012 KPSS

TOPLAM

İlk Müslüman Türk devletleri ve Beylikleri

2 2 3 2 1 2 2 2 2 2 2 2 24

Orta Asya Mısır Hindistan Anadolu

*Karahanlılar

*B.Selçuklu

*Harzemşahlar

*Tolunoğulları

*Akşitler

*Eyyubiler

*Memlükler

*Gazneliler

*Babürlüler

*İlk Beylikler

*And.Selçuklu

*İkinci Beylikler

*Osmanlı Devleti

*Türkiye Cumh.

Satuk Buğra Han, amcası Oğulcak Kadır Han devletin başındayken İslamiyet’i benimsemiş, amcasından sonra hükümdar olunca da İslamiyet’i resmî din olarak kabul etmiştir. Bu bilgiyle Karahanlılarda,

I. Devleti yönetme yetkisinin hanedana ait olduğu, II. İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasının hızlandığı, III. Arapçanın resmî dil olarak kabul edildiği

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A )Yalnız I B)Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III (2012 – KPSS LĠSANS) Cevap: D

Gazne Devleti (963-1187)

963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuşlardır.

En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında yaşamıştır.Bu dönemde; Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet’i

Hindistan’da yaymış, Kast sistemini zayıflatmışlardır.

Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve Abbasi Halifesi tarafından Gazneli Mahmut’a Sultan unvanı verilmiştir.(Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur)

1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptığı Dandanakan savaşını kaybetmiştir.

Gazne Devleti yıkılma sürecine girmiştir. 1187 yılında Afganistan’ın yerli halkı Gurlar tarafından

yıkılmıştır. NOT: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında

hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.(Tolunoğlu, İhşitler, Gazneliler ortak özellik))

İlk Türk-İslam imparatorluğudur. Devlet farklı ulusları İslam dini çatısı altında

toplamışlardır. Saray ve ordu dili Türkçe iken yazışma dili Farsça ve

bilim dili Arapçadır.(Etnik farklılık) Gulam sistemini kullanan ilk Türk devletidir.

(Gulam sisteminin Osmanlı’daki karşılığı devşirme veya kapıkulu’dur.) Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Selçuk Bey tarafından Cent merkez olarak kurulmuştur. 1015 ve 1018 yıllarında Çağrı Bey Anadolu’ya yurt

edinme amacıyla keşif seferleri düzenlemişlerdir. 1038 yılında Tuğrul Bey Nişabur’u merkez yaparak adına

para bastırmış hutbe okutmuştur.(Bağımsızlık sembolü) 1040 yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler Horasan hâkimiyeti

için Gaznelilerle “Dandanakan savaşı”nı yapmış ve kazanmıştır. Sonucunda Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir. Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur. Başkent Rey şehrine taşınmıştır.

1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve kazanılmıştır Anadolu hâkimiyeti için Bizansla yapılan ilk savaştır.

1055 yılında Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife

tarafından kendisine “Doğunun ve batının hükümdarı” ünvanı verilmiştir.Bu durum; İslam dünyasının siyasi ve askeri liderliği Türklere

geçmesine İslam dünyasında laik bir uygulama görülmesine

etki etmiştir. Alp Arslan döneminde (1063-1072) Ani Kalesi fethedilmştir 1071 yılında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı

kazanılmıştır.Bu savaşın kazanılması; Anadolu kapıları Türklere açılmasına Türkiye Tarihi başlamasına, Haçlı seferlerinin başlamasına Anadolu’da ilk Türk beyliklerin kurulmasına etki

etmiştir.

Selçuklu Devletinin en ihtişamlı dönemi Melik Şah dönemidir.Bu dönemde (1072-1092);

Devlet en geniş sınırlara ulaştı Devlet yönetiminde İranlıların etkisi artmıştır. Başkent İsfehan’a taşınmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (1077) Batınilik faaliyetleri artmıştır.(Batınilik:Hasan Sabbah

tarafından İslam dünyasındaki Sünni egemenliğine son vermek amacıyla oluşturulan ve müritlerini haşşaş bağımlısı yapan terör grubudur)

Celali takvimi oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır.(Ömer Hayyam)

Nizamiye Medresesi kurulmuştur.

Nizamül Mülk ve Melik Şah’ın batınıler tarafından öldürülmesiyle başlayan taht kavgaları dönemi Sencer’in hükümdar olmasıyla sona ermişti

1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir.

1157 yılında Türkmenlerin isyanı sonucunda devlet yıkılmıştır.(İranlıların devlet yönetimindeki etkinliğinin artmasına tepki)

Büyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri Selçuklu devlet ve idari teşkilatlanması diğer Türk-İslam

devletleri ve Osmanlı Devleti tarafından örnek alınmıştır. Anadolu’ya yerleşme amacıyla ilk keşif seferlerini

düzenlemişlerdir. Anadolu’nun kapılarını Türklere açmışlardır (Pasinler,

Malazgirt savaşı) Anadolu’da ilk feodal beyliklerin kurulmasını

sağlamışlardır. İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir. Ülkeyi eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir.

Hanedan mensuplarının merkeze bağlı olarak devlet kurmalarına izin vermişlerdir.(Türkiye, Irak, Suriye, Kirman Selçuklu Devleti gibi)

Atabeylik sistemini kurmuşlardır. (Osmanlı’daki Lala sistemidir. Zaman zaman iç karışıklığa neden olmuştur.)

Nizamiye medreselerini açmışlardır. Bu dönemi NACĠ şeklinde kodlayabiliriz:

Nizamiye Medreseleri

Atabeylik Sistemi

Celali Takvimi

Ġkta Sistemi

Anadolu‟da Kurulan Beylikler ve Devletler

(Türkiye Tarihi 1071-?) Türkiye Tarihi kavramı içerisinde İlk Türk Beylikleri devri (Malazgirt savaşı sonrası) Anadolu Selçukluları devri (1077-1308) II. Dönem Türk Beylikleri devri (Kösedağ savaşı

sonrası)(1243-1517) Osmanlı İmparatorluğu devri (1299-1922) Türkiye Cumhuriyeti Devleti devri (1921-?) yer alır. Büyük Selçuklu Devleti Anadolu’ya yönelik;

1015-1018 yıllarında Çağrı Bey yerleşme amacıyla

keşif seferleri düzenlemiştir. 1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve

kazanılmıştır.(Anadolu için Bizansla yapılan ilk savaştır)

1071 yılında Alp Aslan komutasında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır.

NOT:Alp Aslan Anadolu’nun fethini hızlandırmak amacıyla komutanlarına fethettiği toprakların yönetimini bırakmıştır. (Fethedilen ait toprak fethedene aittir)

Bu durum; Anadolu’da ilk Feodal beyliklerin kurulmasına Anadolu’da Bizans etkinliğinin kırılmasına Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesine

Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’daki otoritesinin zayıflasına etki etmiştir.

Anadolu‟da Kurulan Ġlk Türk Beylikleri

Saltuklular Erzurum merkezlidir. Anadolu’da kurulan ilk beyliktir. Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır. Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.

Mengücekler

Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.

DaniĢmentliler

Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur.

Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır.

Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar

NOT: Anadolu‟daki ilk medrese sayılan Yağıbasan Medresesi DaniĢmentliler tarafından yapılmıĢtır.

Artuklular

Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla mücadele etmişlerdir.

Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf, Malabadi Köprüsü,Hatuniye Medresesi önemli eserleridir.

Batman yakınındaki Hasankeyf‟te aĢağıdakilerden hangisine ait eserler bulunmaktadır? A) Artukoğulları B) Germiyanoğulları

C) Karamanoğulları D) Candaroğulları E) Aydınoğulları (2006/KPSS Lisans) Cevap: A Batman’daki Malabadi Köprüsü ve Mardin’deki Hatuniye Medresesi, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin egemenliği dönemine aittir? A) ArtuklularB) Mengücekliler C)Danişmentliler D) Saltuklular E)Anadolu Selçukluları (2012/KPSS Lisans) Cevap: A Çaka Beyliği

Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır.

Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.

Anadolu Selçuklu Dönemi‟nde yaĢamıĢ ilk Türk denizcisi aĢağıdakilerden hangisidir? A) ArtukBey B) Çağrı Bey C) Tutuş D) Süleymanşah E) Çaka Bey (2003/KPSS) Cevap: E Türk denizciliğinin Anadolu Selçuklu Dönemi‟ne kadar geliĢmemesinde baĢlıca etken aĢağıdakilerden hangisidir? A) Devletin egemenlik anlayışı B) Ülke topraklarının coğrafi konumu C) Komşularının güçlü olması D) Devletin ekonomik yapısı E) Sınırlarının geniş olması (1999/DMS) Cevap: B

Beyliklerin Özellikleri

Anadolu’nun Fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynadılar

Bulundukları bölgeleri Haçlılar, Bizans, Gürcü ve Rumlarla savaşmışlardır.

Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılarak

siyasi birlik sağlanmıştır.

Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti (1077-1308)

1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli

olarak kurulmuştur. (İznik hem Anadolu Selçuklu Devletine hem Osmanlı’ya başkentlik etmiştir.) Kuruluş sırasında Süleyman Şah; Büyük Selçuklu devleti hükümdarı Melik Şah’tan izin Abbasi halifesinden menşur (onay) almıştır.

I.Kılıç Aslan döneminde I.Haçlı seferine karşı verilen

mücadelede başarılı olunamamış ve başkent İznik’ten Konya’ya taşınmıştır

Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur.

Haçlı seferleri sonunda: Akdeniz limanları önem kazandı. Feodalite zayıfladı (Krallıklar güçlenmeye başladı) Kilisenin etkinliği azaldı Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler

Avrupa’ya taşındı. II. Kılıç Aslan döneminde Bizans’la 1176 yılında

Miryokefelon savaşı yapılmış ve kazanılmıştır. Anadolu’nun Türk yurdu olması kesinleşti.

1230 yılında Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar

mağlup edilmiş bu durum Moğollarla sınır komşusu olunmasına etki etmiştir.

Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ savaĢını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir. Sonucunda; II. Dönem Türk beylikleri kurulmuş Anadolu sosyal ve ekonomik yönden zayıflamış Anadolu Selçuklu Devleti Moğol egemenliği altına

girmiştir. 1308 yılında II.Mesut döneminde devlet yıkılmıştır.

Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:

Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk

Birliğini sağlamışlardır Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını

sağlamışlardır. Anadolu’yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara

karşı korumuşlardır. Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir.

Anadolu’yu uluslar arası ticaret merkezi haline getirmişlerdir.

Ahilik teşkilatı kurulmuştur. Ticarette sigorta sistemi uygulanmıştır. Anadolu’nun bir çok noktasına kervansaraylar

kurulmuştur. Alanya, Antalya, Sinop ve Suğdak’ta limanla birlikte

tersaneler kurulmuştur. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Anadolu Selçuklu Devleti ile ilişki kurmuş olamaz? A) İhşidiler B) Doğu Roma İmparatorluğu C) Harzemşahlar D) Memlûklar E) Eyyûbiler (2012/KPSS Önlisans) Cevap: A

Ġkinci Dönem Türk Beylikleri 1243 Kösedağ savaşı sonrası kurulan beyliklerdir.

Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kuruldu

Karamanoğulları: Merkezi Koynadır. Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır. Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.

Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.

Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında kuruldu. Denizci bir beyliktir. Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir. Donanması Osmanlının ilk donanmasını

oluşturmuştur. Hamitoğulları: Antalya civarında MenteĢeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında Saruhanoğulları: Manisa’da Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında Dulkadiroğulları: Maraş, Elbistan çevresinde kuruldu.

Osmanlıya son katılan beyliktir (1515 Turnadağ Savaşı)

Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu. Karakoyunlular:Doğu Anadolu’da kurulmuştur.

Azerbaycan’ı Türkleştirdiler. Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.

Ġkinci Beyliklerin Özellikleri:

Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular.

Batı Anadolu’da Türkmen nüfusun artmasında rol oynadılar

Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular

Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle donatıp bayındır hale getirdiler

Ankara Savaşı (1402)’ndan sonra tekrar kurulmuşlardır Osmanlı Devleti tarafından son verilmişlerdir.

MISIR‟DA KURULAN TÜRK DEVLETLERĠ

Tolunoğulları (868-905) 868 yılında Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kuruldu Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin

öncüsü olmuşlardır. Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı

kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır. Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli

eserleridir. Mısır’ı bayındır hale getirerek Mısır’a altın çağını

yaşatmışlardır.(Köprüler, bentler, su kanalları gibi) AkĢitler/ĠhĢitler (935-969)

935 yılında Muhammed bin Toguç tarafından Mısır’da kuruldu.

Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir.

Tolunoğlu Devleti kadar etkili olmamıştır. NOT: Tolunoğlu ve İhşit Devletlerinin yıkılmalarının nedeni yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur. Eyyubiler (1171-1250)

Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulmuştur. 1187 yılında Hittin savaşı ile Haçlıları yenerek Kudüs’ü

Haçlılardan geri almıştır. Kudüs çevresine hakim olan ilk Türk-İslam devletidir.

Memlükler (1250-1517) 1250 yılında Ay Beg tarafından Eyyubi Devleti’ne son

vererek kurulmuştur. Memluklularda her Emir’in (Komutan) Hükümdar olma

hakkı vardır Kut anlayışı uygulanmamıştır (Veraset sistemini

farklı kullanan ilk Türk devletidir) Taht kavgası fazladır

Abbasi halifesini himaye ederek halifeliğin devamını sağlamışlardır.(Memlük hükümdarları halife ünvanını kullanmamışlardır)

Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını

korumuşlardır. (Eyyubi, Memlük, Selçuklu ortak özellik) Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup

etmişlerdir. Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdir Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. 1517 yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır. Halifelik Osmanlı devletine Memluklardan geçmiştir.

DĠĞER TÜRK-ĠSLAM DEVLETLERĠ HarzemĢahlar (1097-1231)

Atsız’ın oğlu İl-Arslan tarafından Harzem’de bağımsızlığını ilan ederek bu bölgede büyük bir devlet haline gelmiştir.

Moğollarla mücadele etmişse de başarılı olamamıştır. 1230 yılında Celaleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu

devletine ait toprakları ele geçirmek amacıyla yaptığı “Yass-ı Çemen” Savaşında yenildi.

1231 yılında Celaleddin’in ölümüyle devlet yıkıldı. (1231)

Ticaret yolları üzerinde kurulmaları ticaretin gelişmesine etki etmiştir.

Müslümanlığı yaymak amacıyla bazı tarikatlar kurdular. (A. Yesevi) Babürlüler (1526-1858)

Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır Taç Mahal (mimarın adı ısa) ve Babürname en önemli

eserleridir. 1858 yılında Hindistan kaynaklarına sahip olmak isteyen

İngilizler tarafından yıkılmıştır. Cengiz/Moğol Ġmparatorluğu (1196-1227)

Cengiz Han tarafından Karakurum merkez olarak

kurulmuştur. Cengiz Han kısa sürede Anadolu’dan Mısır’a kadar olan

topraklara hakim olmuştur. Hakim oldukları bölgelerde büyük yıkımlar meydana

gelmiştir. Moğol devlet kademelerinde Uygur Türkleri görev alarak

Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol devleti parçalanmıştır.

Çin’de Kubilay Hanlığı (Hırıstiyan) Türkistan’da Çağatay Hanlığı (İslamiyet) Kafkaslarda Altınorda Devleti (İslamiyet) İran ve Anadolu’da İlhanlı Devleti (İslamiyet)

Kurulmuştur.

Moğol-Ġlhanlı devleti 1243 yılında Anadolu Selçuklu Devleti ile kösedağ

savaşını yapmış kazanarak Anadolu Selçuklu devletini egemenlik altına almıştır.

1258 yılında Bağdat’a girerek Abbasi devletine son vermiştir.

Memlüklü devleti ile yaptığı Aynı Calut ve Elbistan savaşlarını kaybederek ilerleyişi durdurulmuştur.

NOT:Moğollar Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olurken Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu’ya gelmesi nedeniyle Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmışlardır.

Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından İran’da

kurulan ve 1258 yılında Bağdat’ı alarak Abbasi

Devleti’ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İlhanlı Devleti

B) Timur Devleti

C) Altın Orda Devleti

D) Çağatay Devleti

E) Memluk Devleti

(2011 – KPSS) Cevap: A

Timur Devleti (1396-1507)

Timur tarafından Belh merkez olarak kurulmuştur Moğolların devamı olduğunu iddia etmiştir. Altın Orda Devleti’ni yıkmaları Rusların güçlenmesine etki

etmiştir.

Osmanlı Devleti ile 1402 yılında yaptığı Ankara savaşını kazanmış ve Osmanlı Devleti’nin fetret dönemi yaşamasına etki etmiştir.

Timur Devleti’nde bilim ve edebiyat gelişmiştir. Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması)

Ali Şir Nevai tarafından Türkçenin Farsçaya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.

Timur’un torunu Uluğ Bey, Semerkant’ta rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli eserler vermiştir.

Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim adamıdır.

* Devletlerin kurucuları Kpss sorusu olarak karşımıza çıkıyor: Kubilay Hanlığı: Kubilay (İslamlaşmamış, Türkleşmemiş) Çağatay Hanlığı: Çağatay Altınorda: Batuhan İlhanlılar: Hülagu

Türk – Ġslam Devletlerinde

Kültür ve Medeniyet

Devlet Yönetimi İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan

üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir. (Memlüklü Devleti hariç)

Hükümdarlar “Sultan, Şah, keykubat gibi” unvanları kullanmaya başlamışlardır (kültürel etkileşim)

Büyük ve Anadolu Selçuklu Devleti İran kültürünün etkisinde kalmıştır

Karahanlı Devleti milli benliklerini koruduklarından “Han” ünvanını kullanmışlardır.

Hükümdar çocuklarına Melik ismi verilmiştir hükümdar çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. (Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir) NOT:Atabeyler merkezi otoritenin zayıf olduğu dönemde Meliklerin kışkırtmalarıyla bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

Hükümdarların hükümdarlıklarını halifeye onaylatma kuralı işletmişlerdir.(Siyasi otoritelerini dini yönden güçlendirmek istemişlerdir)

Hükümdarlık sembolleri; Unvan ve lakaplar, para (sikke), tuğra, sancak, nevbet (bando - davul), otağ, saray, taht, taç, hutbe, tuğ, sikke (para), yüzüktür.

Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir (Gazneliler, Selçuklu Devleti)

Aşağıdaki Türk - İslam Devletleri’nden hangisinde,

hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini

ise tümüyle kendi üzerine alarak laik bir uygulama

başlatmıştır? A) Osmanlılar B) Gazneliler

C) Karahanlılar D) Memlûklar

E) Selçuklular

(1999/DMS) Cevap: E

Selçuklularda, I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli

olması,

II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması,

III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması

durumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden

olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II

C) Yalnız III D) I ve II

E) II ve III

(2009 - KPSS) Cevap: B

Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak

atadıkları şehzadelerin yanına “Atabey” unvanı olan kişiler

de verirlerdi.

Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden

hangisidir? A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek

B) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak

C) Eyalet güvenliğini sağlamak

D) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek

E) Orduyu güçlendirmek

(1999/DMS) Cevap: D

Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına

bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere

yönetici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden

hangisinin göstergesidir? A) Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem

verildiğinin

B) Yönetim birimlerinin sayıca az olduğunun

C) Askerliğe önem verildiğinin

D) Merkezi otoritenin korunmak istendiğinin

E) Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin

(2006 KPSS/Ortaöğretim) Cevap: A

Türk - İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki

iletişimi sağlamak için posta teşkilatı kurulmuştur. (ilk kez Karahanlılar’da görülmüştür)

Selçukluları, yönetimde kolaylık sağlamak amacıyla ülkeyi idari birimlere ayırmışlardır. Subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller Meliklerin yönettiği iller ve Uç Beylerinin idaresindeki illerdir.

Hükümdara yardımcı olunması amacıyla vezirlik makamı oluşturulmuştur (İran kültürünün etkisi)

Devlet işleri Divan-ı Saltanat (Divan-ı Ali) denilen büyük divanda görüşülürdü.(Kurultay’ın yerine Divan teşkilatı gelmiştir. Ancak divan sadece danışma organıdır)

Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır. Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.

Ġstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı. Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı. ĠĢraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç

devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti. ĠnĢa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.

Divanin üyeleri ise; Müstevfi: Maliyeci (Osmanlıda Defterdar) Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı (Nişancı) Tuğracı: Yazışma işleri (Nişancı) MüĢrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında devletin

bütün işlerinin denetiminde

Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi. (Yeniçeri Ağası)

Kadı leĢker: Askeri davalara bakar. (Kazasker) Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat

kararlarında bağımsız olabilmesi için divana dâhil edilmezdi. (Kazasker) Örfi Kadı diyebiliriz.

Kadı‟l Kudat: Şer’i Kadı Muhtesip Belediye işlerine bakar, çarşı ve pazarda

fiyat denetimi yapar SubaĢı: Taşrada asayişi sağlardı

AĢağıdakilerden hangisi, Türk-Ġslam devletlerinde pazarlarda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir? A) Ulak B) Silahtar C) İğdişbaşı D) Muhtesip E) Câmedâr (2011 – KPSS) Cevap: D

Ordu Türk –İslam devletleri eski Türk devletlerindeki askeri

özelliklerini devam ettirdikleri gibi bunu geliştirmişlerdir. Türkler diğer devletlerde özellikle askeri kademelerde

görev almışlardır. Türk – İslam devletlerinin orduları genellikle esirlerden

oluşturulan Gulamlar (savaş esirleri), Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerlerinden oluşmaktadır. Karahanlı Ordusu:

Ordunun temeli Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluşmaktaydı.

Saray muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerler.

Hassa ordusu: küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu Hükümdar ve sarayı korurlardır. (Osmanlıda Devşirme)

Hanedan üyeleri ve devlet adamlarına ait birlikler.

Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu. Hassa ordusunun oluĢturulma biçiminin Osmanlılarda aĢağıdakilerden hangisinde temel olduğu savunulabilir? A) İltizam sistemine B) Tımar sistemine C) Devşirme sistemine D) Eyalet sistemine

E) Merkezi devlet sistemine

(1999 - DMS) Cevap: C

Gaznelilerde Ordu: Gulamlar (Savaş esirleri) (ilk kez oluşturulmuştur) Eyalet askerleri, Ücretli askerler

Gönüllü birliklerden oluşuyordu.

Selçuklu Ordusu: Devrin en büyük ve güçlü ordusu idi.

Merkez Ordusu Gulaman-ı Saray (Saray Muhafızları):

Savaşlarda alınan esirlerden oluşmaktaydı. Sarayda eğitilerek yetiştiriliyordu. Maaşlıdır ve doğrudan doğruya hükümdarlara bağlıdır.(Osmanlı devletinde Devşirme sistemi/Kapıkulu ordusu/Yeniçeri ordusu)

Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından toplanan atlı askerlerdir. Sultana bağlıdırlar ve ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu.

Meliklerin, askeri idarecilerin ve diğer idarecilerin kuvvetleri

Bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri Türkmenler: Türkmenler sınır bölgelerine

yerleştirilerek hem sınırları korumuşlar hem de savaşlara katılmışlardır.

Ġkta Askerleri (Sipahiler): İktalarda yetiştirilen atlı askerlerdir. Bu askeri düzen Nizam-ül Mülk tarafından yapılmıştır (Osmanlı Devletinde Eyalet ordusudur)

Askeri birliklere “Subaşı” denen komutanlar kumanda etmektedir.

En yaygın silahları “Ok” ve “Yay” idi ayrıca süngü, mızrak, kavgı, kılıç, balta nacak, hançer, topuz, zırh ve kalkan kullandıkları diğer silahlardır.

Askeri bandoya “Tuğ” adı verilmekteydi (Osmanlıda Mehter idi)

Eyyubilerin güçlü kara ve deniz orduları vardı. Temeli Kıpçak Türkleri ve Kafkas Türklerinden oluşmaktaydı.

Memluklarda ordu tamamen Türklerden oluşuyordu. Başarılı komutanlar hükümdarlığa kadar yükselebiliyorlardı.

Harzemşahlarda ordu hassa askerleri ve Tımarlı Sipahilerden oluşuyordu.

Donanma Tolunoğulları, İhşitler, Eyyubi, Memlüklü ve Anadolu Selçuklu devletlerinde gelişmiştir

Anadolu Selçuklularında, Büyük Selçuklu Devletinden farklı olmak Antalya, Alanya, Sinop ve Samsun’da tersaneler inşa etmiş ve donanmalar kurmuştur.

Donanma komutanlarına “Reis’ül-Bahr” veya “Melikü’s-

Sevahil” denirdi (Deniz Kuvvetleri Komutanı). NOT: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının

yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur. AĢağıdaki Türk devletlerinden hangisi donanmaya önem vermiĢ ve tersaneler kurmuĢtur? A) Büyük Selçuklular

B) Anadolu Selçukluları

C) Karahanlılar

D) Gazneliler

E) Harzemşahlar

(2010-KPSS Önlisans) Cevap: B

Hukuk İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk şer’i ve örf’i olmak

üzere ikiye ayrılıyordu.(Hukuk birliği yoktur.) (TC. Medeni kanunla hukuk birliğini sağlamıştır.)

Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.

Kadıy-ı Lesker (Kazasker) ordu içindeki anlaşmazlıklara bakardı.

ġer‟i Yargı Sistemi

Davalara kadılar bakardı. Başkadıya kadılar kadısı unvanlı Kadi’l Kudat denirdi

Başkadıyı Sultan atardı. Kadılar, dini, ölüm, miras, boşanma, hayır işleri, nafaka

ve noterlik davalarına bakarlardı.

Örfi Yargı Sistemi Düzeni bozanların ve kanunlara uymayanların davalarına

bakardı. Örf’i hukuk vergilere, askeri teşkilata, ikta sahiplerinin

hak ve görevleri ile ticaret hayatına ait konulara

bakarlardı. Mahkemelerin başında Emir-i Dad (Adalet Başkanı)

bulunurdu. Divan-ı Mezalim’de ağır siyasi suçların davaları

görüşülürdü.

Sosyal ve Ġktisadi Hayat İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türklerin çoğunluğu

yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk (reaya) toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir.

Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep farkı gözetilmemiştir (Hoşgörü).

İslamiyet’ten önce göçebe yaşamın etkisiyle oluşmayan sınıf kavramı islamiyetin kabulüyle dinin etkisiyle oluşmamıştır.

Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.(Sosyal Devlet)

Ekonomiyi tarım, hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur. yapmışlardır.(Karahanlı Devleti Ribat adını vermiştir) Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türk –İslam

devletlerinde Ahilik şeklini almıştır.(Osmanlıda Lonca teşkilatıdır)

Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu ayakta tutmuştur

Ahilik Teşkilatının Görevleri Gayri Müslimlere karşı Müslüman esnafın ticaret

alanında gelişmesini amaçlamıştır. Aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı

sağlamıştır,devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemektir.

Üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, sosyal adaleti sağlamak,

Fiyatları kontrol altında tutmak, AĢağıdakilerden hangisi Ahi topluluğu olarak örgütlenmiĢtir? A) Esnaf B) Kadı C) Müderris D) Sipahi E) Melik (1999/DMS) Cevap: A Anadolu Selçuklu Devleti‟nde Ģehirlerin ekonomik hayatında önemli yere sahip olan teĢkilatlanma

aĢağıdakilerden hangisidir? A) Ayanlar B) Ahiler C) Ulema D) Memurlar E) Kapıkulu Askerleri (1999/DMS) Cevap: B

İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk – İslam toplulukları ekonomik güçlerini artırmışlar ticareti geliştirmek amacıyla kervansaraylar

Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari politika ile Anadolu’yu kıtalar arası transit ticaret merkezi haline getirdiler.Ticareti geliştirmek için; Tüccarların ücretsiz olarak konaklayabilmeleri için

ticaret yolları üzerinde kervansaraylar yapmışlardır.

Yabancılardan düşük gümrük vergisi almışlardır. Tüccarların mallarına devlet garantisi koymuşlardır

Ticari amaçlı fetihler yapmışlardır (Sinop, Antalya, Suğdak, Alanya’nın fethi gibi).

Çeşitli devletlerle ticaret antlaşmaları imzalamışlardır.

Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir. Üretim

küçük el tezgâhlarında yapılıyordu. Bunun yanında boyahanelerde kurulmuştur. Madenlerde genelde Ermeniler ve Rumlar çalışıyordu.

Devletin gelirleri arasında ÖĢür: Müslüman çiftçilerden alınan ürün vergisi,

Haraç: Hıristiyan çiftçilerden alınan ürün vergisi

Cizye: Gayrimüslim erkeklerden alınan korunma vergisi,

Ağnam: Hayvan vergisi,

Bac:Pazar yeri vergisi,

liman, gümrük, maden, tuzla, orman gelirleri, ganimet ve hediyeler de devletin önemli gelir kaynakları arasındaydı.

Anadolu Selçuklu’da iki türlü hazine vardır;

Hazine-i Amire: Devlet hazinesi,

Hazine-i Hassa: Hükümdarın şahsına ait hazine.

Toprak

Ülke toprakları temelde hanedan üyelerinin ortak malı oladuğu anlayışı geçerli olup bu durum özel mülkiyet kavramının gelişmesini engellemiştir.

Halkın otlak, yaylak, orman gibi ortak kullanım alanları devlete aittir.r

Toprak kullanım şekline göre dörde ayrılır

Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan

üyelerine ayrılan topraklardır. Ġkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı

olarak komutanlara devlet adamlarına verilen

topraklardır. (Osmanlıda Dirlik sistemidir) İkta sisteminin kökeni Hz. Ömer zamanına kadar

dayanmakla birlikte asıl şeklini B. Selçuklu veziri Nizam-ül Mülk vermiştir

İkta sisteminin özellikleri: İkta sahibi görevde kaldığı sürece bu topraktan

yararlanır. İktalar rütbe ve derecelere göre verilmiştir

Toprak

Has Toprak

İkta Toprak

Mülk Toprağı

(Şahıslara ait)

Vakıf Toprağı (Hayır

kurumlaına ait)

İkta sahibinin halkı yargılama yetkisi yoktur (ortaçağ avrupasındaki derebeylikten farkı)

İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı

Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi

Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuştur.

Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.

Ülke bayındır hale getirilmiştir. Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir

Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.(miras olarak bırakabilir)

Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak amaçlıdır.(Devlet tarafından el konulamaz ancak denetimi yapılır)

Türk-İslam Devletleri’nde reaya; I. Otlak,

II. Yaylak,

III. Bahçe,

IV. Orman,

alanlarından hangilerine sahip olup mülk

edinebilmişlerdir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) III ve IV

(1999/DMS) Cevap: C

AĢağıdakilerden hangisi Türk - Ġslam devletlerinde görülen toprak yönetimi ile ilgili bir kavram değildir? A) İkta B) Has C) Zeamet D) Ulak E) Yurtluk (2005 - KPSS) Cevap: D Ġkta nedir? A) Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri B) Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması C) Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar D) Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi E) Türk İslam sanatında bir tür (2006/KPSS Ortaöğretim) Cevap: B Ġslam hukukuna göre, herhangi bir kiĢinin mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi aĢağıdakilerden hangisidir? A) İltizam B) Dirlik C) Vakıf D) Devşirme E) Öşür (2007 - KPSS / Lisans) Cevap: C

Dil-Edebiyat Türk-İslam devletlerinin kullandıkları dil hakim oldukları

bölgenin etnik (ırk) yapısına göre farklılık göstermektedir. Karahanlıların resmi dili Türkçe (Hakani

lehçesi/Uygurca) Gaznelilerde Saray ve ordu dili Türkçe, Resmi dili

Arapça ve Farsça bilim dili Arapçadır. Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe Resmi dili

Farsça bilim dili Arapçadır Memlük devletinde resmi dil Türkçedir

NOT: Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanılması Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır

İran’da kurulan devletlerin hükümdarları Fars edebiyatının gelişmesine katkıda bulundular.

Türklerin İslamiyet’i kabulleriyle edebiyatı ortaya çıkmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti resmi dil ve edebiyat dili olarak Farsça’yı, bilim dili olarak Arapça, Saray ve orduda ise Türkçe konuşulmaktaydı.(İran Kültürürün etkisi)

Anadolu Selçuklu Devleti’nde edebi dil Farsça, bilim dili Arapçadır. Saray, ordu ve halk ise Türkçe konuşurdu. Bu durum, aĢağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Ülkede çok sayıda etnik grup bulunduğunun

B) Türkçede Farsça sözcüklerin Arapça sözcüklerden daha fazla olduğunun

C) Yönetim-halk kopukluğunun olduğunun

D) Bilimsel çalışmaların hız kazandığının

E) Türkçenin yaygın olarak kullanıldığının (2000/DMS) Cevap: C

Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında her yerde

Türkçe konuşulmasına yönelik fermanyayınlamış böylece Türkçe Anadolu’da ilk defa resmi dil olarak kabul edilmiş oldu.

I. Samanoğulları,

II. Karamanoğulları,

III. Büyük Selçuklular,

Yukarıdaki devletlerden hangilerinin resmî dili

Türkçeydi? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II

E) II ve III

(2007/KPSS) Cevap: B

Türk-İslam edebiyatının sözlü eserleri Satuk Buğra Han

Destanı ve Cengizname’dir. Yazılı edebiyat:

Kutadgu Bilig: (Yusuf Has Hacib) İlk Türkçe Siyasetname Uygur Albesiyle yazıldı. (Karahanlılar Dönemi) İdeal devletin nasıl olması gerektiğini anlatır.

Divan-ı Lügat‟it Türk: (Kaşgarlı Mahmut)

Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazıldı. (Karahanlılar Dönemi)

Divan-ı Hikmet: (Ahmet Yesevi) Dini ve Ahlaki öğütler Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir). Karahanlılar döneminde yazılmıştır.

Atabetü‟l Hakayık: (Edip Ahmet)

12. yüzyılda Uygur alfabesi ve Hakaniye Lehçesi’yle yazılmıştır.

Ahlak yönü ağır basan eğitici ve öğretici bir eserdir. Karahanlılar dönemine aittir.

Siyasetname: (Nizam ül Mülk)

Devlet Yönetimi hakkında bilgi verir Selçuklu Dönemine aittir.

Nizam‟ül-Mülk‟ün Siyasetname adlı eserinin Türk Ġslam Tarihi‟ndeki öneminin, I. Yazarının Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması, II. Devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi, III. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde yazılan ilk eser olması durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III (2010/KPSS Önlisans) Cevap: D Anadolu’da Halk, Tasavvuf ve Divan edebiyatı gelişmiştir; Halk Edebiyatı,

Battalname, Danişmentname, Garipname (Aşık Paşa) Nasrettin Hoca Fıkraları gibi eserler görülür

Tasavvuf Edebiyatı, Mevlana: Mesnevi, Divan-ı Kebir, FihiMafih, Yunus Emre: Divan, Risaletü’nNushiyye Hacı Bektaş-i Veli:Makalat, gibi eserler görülür

Divan Edebiyatı Hoca Dehhani: Selçuklu Şehnamesi), GermiyanlıAhmedi: Divan, İskendernamegibi

eserler görülür

Bilim Eğitim faaliyetleri dini ve pozitif bilimlerin bir arada

okutulduğu medreselerde yapılmaktadır. Türk-İslam devletlerinde ilk medrese eğitimi öğrenciye

burs verme geleneği Karahanlı devleti ile başlamıştır.Bu sayede; Toplumdaki yıkıcı faaliyetleri önleme Eğitimi yaygınlaştırmayı Yönetici ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır.

Selçuklu Devleti’nde yapılan Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir.

Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde, I. İslam Dünyası’nda din bilginlerine gereksinim duyulması, II. Genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere gerek duyulması, III. Eğitim ve öğretime önem verilmesi durumlarından hangileri etkili olmuĢtur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III (2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap: E Büyük Selçuklu Sultanı MelikĢah Dönemi‟nde; I. Yeni bir mezhep olan Batıniler’in vezir Nizam’ül-Mülk’ü öldürmeleri,

II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması, III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerin de okutulması, IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi, geliĢmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiĢtir? A) Yalnız IV B) I ve II C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV (2000 DMS) Cevap: D AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi‟ne aittir? A) Nizamiye Medresesi B) Karatay Medresesi C) Çinili Köşk D) Muradiye Camisi E) İshak Paşa Sarayı (2008 KPSS/Önlisans) Cevap: A Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak

niteliktedir. Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhyiddin Arabî, Hacı BektaĢi Veli, Yunus Emre bu dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir.

Müslüman Türk devletlerinde hükümdarlar bilginleri korumuşlar ve desteklemeleri ile pek çok bilgin ve filozof yetişmiştir.

Türk-İslam topluluklarında müspet (pozitif) ilim Farabi ile başlar.

Farabi (Muallimi Sani/ Alfarabyus) İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun

kurucusudur İhsanü’l ulûm (ilimlerin tasnifi) ,El medıne-tul fazıla

(Devlet başkanlarının vasıfları) gibi eserler vermiştir.

Farabi, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Psikoloji ve Siyaset alanında 160 eser vermiştir

Türk-Ġslam dünyasında pozitif bilimler aĢağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile baĢlamıĢtır?

A) Vasiti B) İbn Heysem C) Farabî D) Ömer Hayyam E) İbn Rüşd (2002/KPSS) Cevap: C Muallim-i Sani unvanıyla bilinen, eserleri Batı dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen bilgin aĢağıdakilerden hangisidir? A) Farabi B) Gazali C) Harezmi D) Cüveyni E) Biruni (2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap: A

Ġbn-i Sina ( Avicenna) İslam filozoflarının reisidir. El Kanun –ı fit Tıb (Tıbbın Kanunu) önemli eseridir. Eserleri avrupada tıp kitabı olarak okutulmuştur.

Gazali Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan

tasavvufçu olmuştur

Önemli eseri İhya-yı Ulum-ud din (Din ilimlerinin yeniden ihyası)’dir

Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır. Nizamiye Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır.

Ġbn-i RüĢd (Averreos)

Felsefe, tıp ve astronomi alanında çalışmalarda bulunmuştur.

Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur

Endülüs Emevileri’ndendir.

Uluğ Bey: Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır.

“Zici” adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand’da rasathane açmıştır.

Ömer Hayyam:

Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır. Rubaileri ile ünlüdür.

Ali ġîr Nevai:

Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak

bilinmektedir. Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin olduğunu

göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli eseri yazmıştır.

Harezmi:

Sıfırı bulmuştur. Biruni:

Dünya’nın yuvarlak olduğunu söylemiştir. Enlem boylam hesaplamaları yapmıştır.

Sanat Türk - İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre

şekillenmiştir. Türkler İslam mimarisine kervansaray, külliye, kemer,

imarethane, kümbet (iki katlı mezar), türbe (çadırın

mimariye yansıması), kubbe gibi kavramları eklemişlerdir

Selçuklu devletinde süsleme sanatı olarak Hayvan figürleri (hayvan mücadele sahneleri),Sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleri, Bitki motifleri, Hat (Yazı) sanatını kullanmıştır.

Anadolu Selçuklu devletinde güzellik kapıların girişinde yoğunlaşır. En çok taş, tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar yoğunluktadır.

I. Çini, II. Taş, III. Ahşap, Anadolu Selçukluları mimari yapıların iç ve dıĢ

süslemelerinde yukarıdakilerden hangilerini kullanmıĢtır? A) Yalnız IB) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III (2006/KPSS Lisans) Cevap: E Resim ve heykelciliğin yasak olması

Mimari, Hat (güzel yazı), Minyatür (çizgi resim sanatı), Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı), Ebru (desen sanatı), NakkaĢlık (yazı ve taş işleme sanatı), Kakmacılık (kabartma sanatı), Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği), Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı), Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi

sanatların gelişmesini sağlamıştır.

Türklerin İslamiyet’e geçmeleriyle aşağıdakilerden

hangisi kültürel hayatlarında bir sanat kolu oluşturacak

derecede önem kazanmıştır? A) Hat B) Maden işçiliği

C) Heykel D) Oyma

E) Dokuma

(2009 - KPSS) Cevap:A

Türk - Ġslam mimarisinde çeĢitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aĢağıdakilerden hangisidir? A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii

(1999 - DMS) Cevap: D I. Bitki motifleri, II. Hayvan figürleri, III. Yazı, Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıĢtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III (2003/KPSS) Cevap: E I. Bitki ve hayvan figürleri, II. Geometrik şekiller, III. İnsan figürleri, Anadolu Selçukluları Dönemi‟nin süsleme sanatında

yukarıdakilerden hangileri kullanılmıĢtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III (2001/KMS) Cevap D Mimari eserlerde Orta Asya Türk özelliklerini de

görmek mümkündür (Kümbetler :Türk Üçgeni). Türk mimarisinde, I. Külliye, II. Medrese, III. Kümbet, türü yapılardan hangileri “anıtmezar” niteliğindedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III (2003/KPSS) Cevap: C AĢağıdakilerden hangisi, Türklerin Ġslam toplumuna katılmasından sonra uyguladıkları arasında değildir? A) Ahilik teşkilatı B) Kümbet mimarisi C) Arap alfabesi D) Vakıf sistemi

E) Veraset sistemi (2010/KPSS Lisans) Cevap: E

Anadolu Selçukluları ve Beylikler armalarında ve

paralarında aslan resmi kullanmışlardır. Selçukluların sembolü haline gelen çift baĢlı kartal ve diğer hayvan figürleri Konya surlarında kullanılmıştır.

Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından ayıran en önemli özellik aĢağıdakilerden hangisidir? A) Belli ağırlıkta olması

B) Değerli madenlerden yapılması

C) Üzerinde sultan portreleri ve aslan resimleri bulunması

D) Yapımında kullanılan madenlere göre isim alması

E) Hükümdarın emri ile çıkarılması (1999/DMS) Cevap: C Türk – İslam devletlerinde en fazla geliĢme gösteren

güzel sanat dalı mimari olmuştur. Mimari genel olara üçe ayrılır.

Mimari süslemelerde insan figürleri, melek tasvirleri,

resim, heykel ve minyatür kullanılmaz. Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve

Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır. Karahanlılar döneminde Bimaristan (Darü’ş-şifa/Hastane)

yapımı başladı. Selçuklular zamanında çok gelişti.

Ġlk Türk - Ġslam devletlerine ait baĢlıca eserler

Ģunlardır;

Tolunoğulları: Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii

Karahanlılar:

Arap Ata Türbesi (Fergana - Bu dönemden kalan en eski mimari eser),

Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi, Ribat-ı Melik (en eski kervansaray),

Gazneliler: Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk

medrese)

Büyük Selçuklu Devleti:

Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan) Sultan Sencer Türbesi (Merv) Tuğrul Bey Türbesi (Rey) İmam-ı Gazali Türbesi (Tus) Nizamiye Medreseleri (Bağdat)

AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi‟ne aittir? A) Nizamiye Medresesi B) Karatay Medresesi C) Çinili Köşk D) Muradiye Camisi E) İshak Paşa Sarayı (2008 - KPSS/Önlisans) Cevap:A Anadolu Selçuklu Devleti Camiler

Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol sütunlu ulu camii tipindedir.

Diyarbakır Ulu Camii Anadolu‟daki ilk camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır)

Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir. Kayseri Develi Ulu Camii (1281)Anadolu

Selçuklularının son camisidir. Asıl Selçuklu camileri ahşaptır. Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır. Mardin ulu cami Artuklular tarafından yapılmıştır. NOT: Bursa Ulu camii Osmanlı devletine ait camidir. Diğer ulu camiler Selçuklular ve ilk beylikler dönemine aittir.

Mescitler

Mihrabı olmayan mahalle camileridir. Konya’daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı

mescitleri örnektir.

Medreseler

Türk İslam devletlerinde eğitim ve öğretim kurumlarıdır.

Anadolu‟daki ilk medrese Yağbasan Medresesi DaniĢmentliler tarafından yapılmıĢtır.

Anadolu Selçuklularının açtığı ilk medreseKayseri Koca Hasan Medresesi „dir.

Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese Kayseri Hunat Hatun Medresesi: Anadolu Selçuklu

Devleti’nin ilk komleks yapısıdır (Külliye). NOT:En büyüğü Erzurum Çifte minareli Medrese; En

zengin süslemeli Gök ve Karatay Medreseleri

Hastaneler Daru’lAfiye, Daru’l sıhha, Darüşşifa, Bimarhane adı

da verilirdi. Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir. Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası, Keyhüsrev

Darüşşifası ve Sivas Keykavus en önemlileridir. NOT: Gevher Nesibe Darüşşifası tıp fakültesi niteliğindedir.Dünyadaki ilk akıl hastanesi,Tarihte ilk beyin ameliyatı yapılan hastanedir

Kervansaraylar Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda

faydalanır, En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray kayseri

yoklundaki Alay han’dır. Çevresinde Pazar kurulur

Anadolu Selçuklu Devleti‟nde büyük kervansarayların hemen hepsi XIII. yüzyıla aittir.

Bu durumun,

Dini Sivil Askeri

Cami Mescit

Medrese Kümbet(Selçukluda) Türbe(Osmanlıda)

Külliye Tekke Zaviye

Saray Köşk

Kervansaray Hamam Köprü

Darüşşifa Çeşme Sebil

Kale Sur Burç Kışla

I. sanat, II. ticaret, III. askerlik alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

(2008 KPSS) Köprü, Liman, Tersane, Kale

Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür köprüsü, Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt kaleleri

Külliyeler

Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan komplekslerdir. Ana yapı ise camidir. (cami, medrese, hastane, imaret, hamam bedesten gibi ana yapısı camidir.) Hamam ve Bedesten gelir amaçlı olup diğerleri ücretsizdir.

Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun, Konya Sahip ata.

Türk-Ġslam mimarisinde çeĢitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aĢağıdakilerden hangisidir? A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii (1999/DMS) Cevap: D Külliyeler genellikle aĢağıdakilerden hangisinin çevresinde yer alır? A) Bimarhane B) Medrese C) Mektep D) Han E) Cami (2004/KPSS) Cevap: E

Süslemeler

Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar halinde yer alır.

Bitki, Hayvan, Geometrik şekiller,Yazı (En güzel örnekler Gök medresenin portalında yer alan 12 hayvanlı rölyef (kabartma) ve Karatay medresesinde gökyüzünün canlandırıldığı çinilerdir.)