türkiye - türk cumhuriyetleri ekonomik ‹liﬂkileri · caret, ekonomi ve sanayi alanlar›nda...

TTüürrkkiiyyee -- TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerriiEEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerrii

AAllii ÇÇAANNKKAAYYAA**

11.. TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii’’nniinn GGeenneell EEkkoonnoommiikk DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii

1990’l› y›llar boyunca sürekli ekonomik daralma yaflayan söz konusu ülkeler2000’li y›llardan itibaren ekonomik kalk›nma sürecine girmifllerdir. 2002 y›-l›na gelindi¤inde toplam 66,8 milyon nüfusa sahip olan Türk Cumhuriyetle-ri’nde GSY‹H toplam›n›n 55 milyar dolar, ihracat toplam›n›n 18,7 milyar do-lar ve ithalat toplam›n 14,8 milyar dolar düzeyine geldi¤i görülmektedir. Sözkonusu ülkeler içinde Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan nisbi olarakdaha büyük ekonomilere sahiptir (Teferruatl› aç›klamalar için EK - A’ya bak›-n›z).

22.. TTüürrkkiiyyee iillee TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii AArraass››nnddaakkii ‹‹lliiflflkkiilleerr

Yasal çerçeve:

Türkmenistan hariç öngörülen strateji çerçevesinde yürütülmektedir.

Ticari iliflkiler:

1992 y›l›nda d›fl ticaret hacmi 283 milyon dolar olarak gerçekleflmifl, bu-nun 186 milyon dolar› ihracat, 97 milyon dolar› ise ithalat olarak tahakkuk et-mifltir. 1998 y›l›nda patlak veren Rusya krizi nedeniyle önemli gerilemeler ol-makla birlikte, 2002 y›l›ndan itibaren yeniden art›fl trendine girilmifltir.

Kredi ‹liflkileri:

Türk Cumhuriyetleri’ne a¤›rl›kl› olarak 1993 - 1994 dönemini kapsamak-la toplam 940 milyon dolarl›k Eximbank kredisi kulland›r›lm›flt›r. Özbekistanhariç, geri ödemelerde güçlükler bulunmaktad›r.

Yat›r›m ve Müteahhitlik Hizmetleri:

2003 y›l› sonu itibariyle Türk sermayeli yat›r›mlar›n toplam› 5,25 milyardolara, yine ayn› dönem itibariyle müteahhitlik projelerinin toplam de¤eri 12,7

* (E.) Kur. Kd. Alb., T‹KA Strateji Gelifltirme, Planlama ve Koordinasyon Baflkan›.

milyar dolara ulaflm›flt›r.

22.. TTüürrkkiiyyee -- TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii EEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerriinniinn ‹‹kkiillii ‹‹lliiflfl--kkiilleerr BBaazz››nnddaa DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii

22..11.. KK››rrgg››zziissttaann

‹ki ülke aras›nda 24 Ekim 1997 tarihli Ticaret ve Ekonomik ‹flbirli¤i An-laflmas›, 28 Nisan 1992 tarihli Yat›r›mlar›n Karfl›l›kl› Teflviki ve korunmas›Anlaflmas›, 1 Temmuz 1999 tarihli Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlafl-mas›, 17 Kas›m 1997 tarihli Gümrük Alan›nda ‹flbirli¤ine ‹liflkin MutabakatMuht›ras› ve 20 fiubat 2002 tarihli Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik ‹flbirli¤iProgram› imzalanmak suretiyle yasal çerçeve büyük ölçüde tamamlanm›flt›r.

Türkiye - K›rg›z Cumhuriyeti ikili ticaret verileri EK - A’da yer alan tab-lolardaki gibidir.

K›rg›zistan ile ikili ticaretimiz 2003 y›l›nda 50,6 milyon dolar olarak ger-çekleflmifltir. ‹hracat›m›zda ilk s›ralar› kakao ve kakao ürünleri, sabun, post,kürk ve yapay kürk, hal›, tekstil mamulleri ve örme giyim eflyas›, demir ve çe-lik eflya, mekanik ve elektrikli cihazlar almaktad›r.

100 Türk firmas›n›n tekstil ve konfeksiyon, dericilik, dayan›kl› tüketimmallar› üretimi, mobilyac›l›k, g›da, otel ve süpermarket iflletmecili¤i alanlar›n-da yapt›¤› yat›r›mlar›n toplam› 400 milyon dolard›r. Türkiye Kanada, Çin veRusya ile birlikte K›rg›zistan’daki en büyük yat›r›mc› ülkeler aras›nda yer al-maktad›r. Türk müteahhitlerin üstlendi¤i inflaat projelerinin toplam de¤eriyaklafl›k 200 milyon dolard›r.

22..22.. TTüürrkkmmeenniissttaann

‹ki ülke aras›nda 3 Aral›k 1991 tarihi Ekonomik ve Ticari ‹flbirli¤ine Da-ir Anlaflma, 17 A¤ustos 1995 tarihli Ticari ve Ekonomik ‹flbirli¤i Konular›ndaTürk-Türkmen Karma Ekonomik Komisyon Kurulmas›na ‹liflkin Anlaflma ileÇifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaflmas› ve Eki Protokol ve 2 May›s1992 tarihli Yat›r›mlar›n Karfl›l›kl› Teflviki ve Korunmas› Anlaflmas› bulun-maktad›r.

Türkiye - Türkmenistan ikili ticaret verileri EK - A’da yer alan tablolar-daki gibidir.

Türkmenistan ile ikili ticaretimiz 2003 y›l›nda 292,6 milyon dolar olarakgerçekleflmifltir. Türkmenistan’da bugüne kadar Türk firmalar›nca üstlenilmiflolan projelerin tutar›n›n 5 milyar dolar›n üzerinde oldu¤u tahmin edilmektedir.Türk firmalar› ayr›ca Türkmenistan’da 1 milyar dolarl›k yat›r›m gerçeklefltir-

128 TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerriinnddee YYaatt››rr››mm ‹‹mmkkaannllaarr››

mifltir. Ülkemiz Türkmenistan’a en fazla yat›r›m yapan ülke konumundad›r.

22..33.. TTaacciikkiissttaann

‹ki ülke aras›nda 1993 tarihli “Ekonomi ve Ticari ‹flbirli¤i Anlaflmas›”,1996 tarihli “Uluslararas› Karayolu Tafl›mac›l›¤› Anlaflmas›”, 1998 tarihli “Ya-t›r›mlar›n Karfl›l›kl› Teflviki ve Korunmas›na ‹liflkin Anlaflma”, 2001’de yürür-lü¤e giren “Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaflmas›”, 1998 tarihli “Gümrük‹darelerinin Karfl›l›kl› Yard›mlaflmas›na ‹liflkin Anlaflma” ve 2000 tarihli “Ti-caret, Ekonomi ve Sanayi Alanlar›nda Uzun Vadeli ‹flbirli¤i Anlaflmas›” bu-lunmaktad›r.

Türkiye - Tacikistan ikili ticaretine iliflkin veriler EK – A’daki tablolardagösterilmektedir.

2003 y›l›nda ikili ticaret hacmimiz 85,5 milyon dolar olarak gerçeklefl-mifltir. Türkiye’nin Tacikistan’dan ithal etti¤i ürünler pamuk, alafl›ms›z alü-minyum, hurda bak›r, ham deri, ihraç etti¤i ürünler ise g›da, ambalaj, makine,bira, haflere ilac›, fleker ürünleri, sabun, un ve un ürünleri, plastik eflya, tekstilürünleri, ilaç, ya¤, deri eflya ve çay gibi ürünlerdir.

22..44.. KKaazzaakkiissttaann

‹ki ülke aras›nda 1997 tarihli “Ticari, Ekonomik ve Teknik ‹flbirli¤i An-laflmas›”, 1995 tarihli “Yat›r›mlar›n Karfl›l›kl› Teflviki ve Korunmas›na ‹liflkinAnlaflma”, 1995 tarihli “Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaflmas›”, 2003 ta-rihli “Gümrük Konular›nda ‹flbirli¤i ve Karfl›l›kl› Yard›m Anlaflmas›” ve 2003tarihli “Uzun Vadeli Ticaret ve Ekonomik ‹flbirli¤i Anlaflmas›” bulunmaktad›r.

Türkiye - Kazakistan ikili ticaret verileri EK - A’da yer alan tablolardakigibidir.

Türkiye ile Kazakistan’›n ikili ticaret hacmi 2003 y›l›nda en yüksek sevi-yeye ulaflm›fl ve 500 milyon dolara yaklaflm›flt›r. Türkiye, 1,5 milyar dolarl›kyat›r›m ile ABD ve ‹ngiltere’den sonra Kazakistan’daki 3 büyük yat›r›mc› ül-kedir. Türk ifladamlar›nca gerçeklefltirilen yat›r›mlar haberleflme, otel iflletme-cili¤i, tar›m ürünleri üretimi, süpermarket iflletmecili¤i, matbaac›l›k, petrol vehizmet sektörlerinde yo¤unlaflmaktad›r. Müteahhitlik sektöründe Türk firma-lar›n›n gerçeklefltirmifl olduklar› projelerin toplam tutar› 2,5 milyar dolar›nüzerindedir.

22..55.. ÖÖzzbbeekkiissttaann

‹ki ülke aras›nda 19 Aral›k 1991 tarihli “Ekonomik ve Ticari ‹flbirli¤ineDair Anlaflma”, 12 Aral›k 1995 tarihli “Yat›r›mlar›n Karfl›l›kl› Teflviki ve Ko-

TTüürrkkiiyyee -- TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii EEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerrii 129

runmas› Anlaflmas›”, 8 May›s 1996 tarihli “Çifte Vergilendirmenin Önlenme-si Anlaflmas›” bulunmaktad›r.

Türkiye - Özbekistan ikili ticaret verileri EK – A’daki tablolarda belirtil-mektedir.

‹kili ticaret hacmimiz 2003 y›l›nda 1992’den bu yana görülen en yüksekhacme ulaflarak, 236,1 milyon dolar hacminde gerçekleflmifltir. ‹hracat›m›zdabafll›ca kalemler g›da maddeleri, ilaç, makine ve otomotiv, ithalat›m›zda isepamuk ve pamuklu mamullerdir.

Türk flirketleri Özbekistan’›n ekonomik yaflam›nda önemli bir yere sahip-tir. Özbekistan’da 370 Türk ortakl› firma bulunmaktad›r. Yabanc› ortakl› fir-malar aras›nda Türk ortakl› flirketler 1. s›radad›r. Özellikle tekstil alan›ndaTürk firmalar›nca önemli yat›r›mlar gerçeklefltirilmektedir.

33.. TTüürrkkiiyyee iillee ‹‹lliiflflkkiilleerriinn DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii

1992 - 1998 dönemi ticaret, müteahhitlik ve yat›r›m verileri incelendi¤in-de, yap›lan çabalar›n olumlu sonuç verdi¤i görülmektedir.

Türk mal› imaj›nda yarat›lan olumsuz tablo, ulafl›m maliyetlerinin yük-sekli¤inin ihraç fiyatlar›n› artt›rmas›, bankac›l›k, kambiyo ve mali mevzuat›nyeterli olmamas›, BDT ülkeleri aras›nda tesis edilen tercihli ticaret düzenle-meleri, taahhütlerin yerine getirilmesi gibi ekonomik nitelikli konular›n yan›s›ra Türkiye kaynakl› dini etnik etkiden çekinme, muhalif liderlerin Türki-ye’de bar›nmas›n›n yaratt›¤› rahats›zl›k, ABD, ÇHC ve Hindistan’›n etkisiningiderek artmas› ve ülkemizde kurumlar aras›nda koordinasyon eksikli¤i TürkCumhuriyetleri ile ticari ve ekonomik iliflkilerimizin bugün istedi¤imiz nokta-n›n alt›nda kalmas›nda rol oynam›flt›r. Ancak en önemlisi, Türkiye’nin TürkCumhuriyetleri’ne yönelik gerçekçi, sa¤lam temellere ve mali çerçeveye da-yanan uzun vadeli bir stratejisinin olmamas› bu süreci olumsuz etkilemifltir.2000 y›l›ndan itibaren planl› ve programl› bir yaklafl›m sergilenmeye bafllan-m›fl, bu da beraberinde dikkate de¤er geliflmeleri getirmifltir.

44.. SSoonn DDöönneemm ÇÇaall››flflmmaallaarr››

44..11.. GGeerrççeekklleeflflttiirriilleenn FFaaaalliiyyeettlleerr

2000 y›l›ndan itibaren Komflu ve Çevre Ülkelerle Ticari ve Ekonomik‹liflkileri Gelifltirme Stratejisi ortaya konmufltur. Azerbaycan bu strateji çerçe-vesinde komflu ülke, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan iseçevre ülkeler olarak tan›mlanmaktad›r. Bu kapsamda yürütülen önemli ekono-mik ad›mlar tabloda görüldü¤ü gibidir. Bu faaliyetler sonucunda özetle tablo-da görülen önemli kazan›mlar elde edilmifltir. Yine bu kapsamda ithalat - ihra-


cat rakamlar›nda önemli geliflmeler kaydedilmifltir. Benzer flekilde müteahhit-lik projelerinde de önemli geliflmeler olmufltur.

44..22.. GGeerrççeekklleeflflttiirriilleecceekk FFaaaalliiyyeettlleerr

Özellikle AB’ye uyum süreci çerçevesinde Türkiye, bir yandan kendi ya-p›land›r›lmas›n› süratlendirirken, söz konusu ülkelerle de paralel çal›flmalar›bafllatm›fl ve müteakip dönem faaliyetlerini hedef olarak belirlemifltir (Tefer-ruatl› aç›klamalar için EK - B’ye bak›n›z).

55.. TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii’’nnddee TTüürrkk FFiirrmmaallaarr››nn››nn KKaarrflfl››llaaflfltt››kkllaarr›› SSoo--rruunnllaarr

Tüm rakamlar oldukça olumlu bir görüntü arz etse de, Türk firmalar›n›nsöz konusu ülkelerde sahip olduklar› potansiyeli tam olarak yans›tmamaktad›r.Bölgede faaliyet gösteren firmalar›n genel olarak s›k›nt› çektikleri konularflunlard›r (Teferruatl› aç›klamalar için EK - C’ye bak›n›z):

- Finansman ile ilgili sorunlar,- Bürokrasi ve mevzuata iliflkin sorunlar,- Bankac›l›k ve finans sisteminden kaynaklanan sorunlar,- Gümrüklerden kaynaklanan sorunlar,- Vize ve çal›flma izni prosedürlerinden kaynaklanan sorunlar,- Tafl›mac›l›k ve ulaflt›rmada karfl›lafl›lan sorunlar.

66.. BBaaflflaarr››nn››nn AArrtttt››rr››llmmaass›› MMaakkssaadd››yyllaa AAll››nnmmaass›› GGeerreekkeenn TTeeddbbiirrlleerr::

- Teknik veri toplama, araflt›rma ve analiz sistemati¤inin kurulmas›, - Yönetimler d›fl› siyasi yap›lanma ve organizasyonlardan uzak durulma-

s›,- Sistemlerin AB normlar› ile uyumlu hale getirme çal›flmalar›n›n süratle

tamamlanmas›,- Avrasya Tahkim Merkezi’nin süratle kurulmas› (Teferruatl› aç›klamalar

için EK-D’ye bak›n›z),- Cesaretle müflterek yat›r›mlara girilmesi,- BDT ülkeleri aras›ndaki gümrüksüz ticaret hukukundan yararlanabil-

mek amac›yla bu bölgede seçilecek baz› ülkelerin müflterek yat›r›mlarla seçi-lecek sektörlerde üs haline dönüfltürülmesi,

- D›fl ticaret, teknik yard›m ve yat›r›mc› koordinasyon organizasyonununoluflturulmas›,

- D›fliflleri Bakanl›¤›’nca siyasi riskler projeksiyonunun asgari 10 y›ll›kbir öngörüyü kapsayacak flekilde belirlenmesi,

- Teknik yard›mlar›n yat›r›m bazl› program ve makro projeler anlay›fl›içerisinde yürütülmesinin uygun olaca¤› düflünülmektedir.

TTüürrkkiiyyee -- TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii EEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerrii 131

EEkklleerr::EK-A: Türkiye -Türk Cumhuriyetleri Ekonomik ‹liflkilerinde Son Dönem

Geliflmeleri

EK-B: Komflu Ülkeler Stratejisi

EK-C: Türk Cumhuriyetleri’nde Türk Firmalar›n›n Karfl›laflt›klar› Sorun-lar

EK-D: Avrasya Tahkim Merkezi Sözleflmesi (Taslak)


EK-A

TTüürrkkiiyyee --TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii EEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerriinnddee SSoonn DDöönneemm GGeelliiflflmmeelleerrii

11.. EEkkoonnoommiikk DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee

1991 y›l›nda SSCB’nin da¤›lmas›yla birlikte Türk Cumhuriyetleri ba¤›m-s›zl›klar›na kavuflmufllard›r. Ancak bu durum beraberinde ciddi ekonomik so-runlar getirmifltir. Nitekim, Sovyetler Birli¤i’nin tamam›na yönelik üretim ya-pacak ölçekte, hammadde kaynaklar› dikkate al›nmadan ve tüm birlik ülkele-rinin ekonomik olarak birbirinden ba¤›ms›z hareket etmesini engelleyen biryap›da kurulan ve Bat› standartlar›n›n alt›nda üretim gerçeklefltiren iflletmele-

rin faaliyeti durma noktas›na gelmifltir.

1990’l› y›llar boyunca sürekli ekonomik daralma yaflayan söz konusu ül-keler 2000’li y›llardan itibaren yavafl yavafl ekonomik kalk›nma sürecine gir-mifllerdir. 2002 y›l›na gelindi¤inde toplam 66,8 milyonluk bir nüfusa sahipolan Türk Cumhuriyetleri’nde GSY‹H toplam›n›n 55 milyar dolar, ihracat top-lam›n›n 18,7 milyar dolar ve ithalat toplam›n›n 14,9 milyar dolar düzeyine gel-

di¤i görülmektedir.

Söz konusu ülkeler içinde Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan nis-bi olarak daha büyük ekonomilere sahiptirler.

22.. TTüürrkkiiyyee ‹‹llee ‹‹lliiflflkkiilleerr

YYaassaall ÇÇeerrççeevvee

Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri aras›ndaki ticari ve ekonomik iliflkilerinyasal çerçevesini oluflturan Ticaret ve Ekonomik ‹flbirli¤i (TE‹), Yat›r›mlar›nKarfl›l›kl› Teflviki ve Korunmas› (YKTK) ve Çifte Vergilendirmeyi Önleme(ÇVÖ) anlaflmalar› imzalanm›fl ve yürürlü¤e girmifltir.

Ticaret ve Ekonomik ‹flbirli¤i Anlaflmas› çerçevesinde teflkil edilen Kar-ma Ekonomik Komisyon (KEK) toplant›lar›, Türkmenistan hariç, tüm bölgeülkeleri ile gerçeklefltirilmektedir. Türkmenistan ile ise, bu ülke makamlar›n›nKarma Komisyon toplant›lar›na s›cak bakmamas› nedeniyle, bugüne kadar

KEK toplant›s› yap›lamam›flt›r.

TTiiccaarrii ‹‹lliiflflkkiilleerr

1992 y›l›nda Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri aras›ndaki d›fl ticaret hac-mi 283 milyon dolar olarak gerçekleflmifl, bu tutar›n 186 milyon dolarl›k bö-lümünü ihracat›m›z, 97 milyon dolarl›k bölümünü ise ithalat›m›z oluflturmufl-tur.

Türk Cumhuriyetleri’ne ihracat›m›z 1997 y›l›nda 915 milyon dolar düze-yine ulaflm›flt›r. Ayn› y›l itibariyle ithalat›m›z 402 milyon dolar olmufl, ticarethacmi 1,3 milyar dolar› aflm›flt›r.

1998 y›l›nda Rusya Federasyonu’nda yaflanan mali kriz ve ard›ndan Rub-


le’nin devalüe edilmesi sonucu Türk ürünlerinin fiyat› göreceli olarak pahal›-laflm›fl ve tüm BDT ülkelerine oldu¤u gibi, Türk Cumhuriyetleri’ne ihracat›-m›zda da gerileme süreci yaflanmaya bafllam›flt›r. 2001 y›l› itibariyle TürkCumhuriyetleri’ne ihracat›m›z 570 milyon dolar düzeyine kadar inmifltir.

2000 y›l›nda “Komflu ve Çevre Ülkelerle Ticareti Gelifltirime Strateji-si”nin uygulamaya konulmas› ve 2002 y›l›ndan itibaren gerek ülkemizdekiekonomik geliflmelere, gerekse Türk Cumhuriyetleri ekonomilerinde kaydedi-len olumlu geliflmelere paralel olarak ihracat›m›zda önemli bir art›fl yaflanma-ya bafllam›fl, 2002 y›l› ihracat›m›z 630 milyon dolar, 2003 y›l› ihracat›m›z ise916 milyon dolar olarak gerçekleflmifltir.

Türk Cumhuriyetleri’nden ithalat›m›za bak›ld›¤›nda ise, 1992 - 2000 dö-neminde sürekli bir art›fl sürecinin yafland›¤› ve 1992 y›l›nda 97 milyon dolarolan ithalat›m›z›n 2000 y›l›nda 644 milyon dolara ulaflt›¤› görülmektedir.

Ancak, 2000 y›l› Kas›m ve 2001 y›l› fiubat ekonomik krizleri ithalat›m›z-da da olumsuz yans›malara yol açm›fl, 2001 y›l›nda Türk Cumhuriyetleri’ndenithalat›m›z 296 milyon dolar düzeyine kadar gerilemifltir.

2002 - 2003 y›llar›nda üretim sektöründeki canlanmaya paralel olarak it-halat›m›zda da art›fl dönemine girilmifl, Türk Cumhuriyetleri’nden ithalat›m›z2002 y›l›nda 508 milyon dolar, 2003 y›l›nda ise 676 milyon dolar olarak ger-çekleflmifltir.

Türkiye - Türk Cumhuriyetleri D›fl Ticareti (Dolar)

2002 - 2003 y›llar›nda ülkemizin genel ihracat› s›ras›yla 36 milyar dolarve 47 milyar dolar olarak gerçekleflmifl, 2002 y›l›na göre 2003 y›l›nda %30,5oran›nda ihracat art›fl› sa¤lanm›flt›r. Türk Cumhuriyetleri’ne ihracat›m›z ayn›dönemde incelendi¤inde, 630 milyon dolardan 916 milyon dolara yükseldi¤i,

TTüürrkkiiyyee --TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii EEkkoonnoommiikk ‹‹lliiflflkkiilleerriinnddee SSoonn DDöönneemm GGeelliiflflmmeelleerrii 135

%45,4 oran›nda bir art›fl sa¤land›¤› görülmektedir.

2002 – 2003 döneminde genel ithalat›m›zdaki art›fl %34,5, Türk Cumhu-riyetleri’nden ithalat›m›zdaki art›fl ise %33,1 olmufltur.

KK rreeddii ‹‹lliiflflkkiilleerrii

Türk Cumhuriyetleri’ne, a¤›rl›kl› olarak 1993 - 1994 döneminde olmaküzere, toplam 940 milyon dolarl›k Eximbank kredisi kulland›r›lm›flt›r.

Özbekistan d›fl›ndaki ülkeler kredi geri ödemelerini gerçeklefltirmektegüçlüklerle karfl›laflmaktad›rlar. Bu nedenle de yap›lan Borç Erteleme Anlafl-malar› ile kredi geri ödemelerinde vade 2020 y›l›na kadar uzat›lm›flt›r.

Buna karfl›l›k, kredi imkanlar›, Türk müteahhitlerinin bölgedeki varl›¤›-n›n ve bugün ulaflt›klar› etkinli¤in inflas›nda büyük bir önem arz etmifltir.


YYaatt››rr››mmllaarr vvee MMüütteeaahhhhiittlliikk HHiizzmmeettlleerrii

2003 y›l› sonu itibariyle Türk Cumhuriyetleri’ndeki Türk sermayeli yat›-r›mlar›n toplam tutar› 5,25 milyar dolara ulaflm›flt›r. Yine 2003 y›l› sonu itiba-riyle firmalar›m›z›n Türk Cumhuriyetleri’nde üstlendikleri müteahhitlik proje-lerinin toplam de¤eri 12,7 milyar dolar olmufltur.

33.. TTüürrkkiiyyee ‹‹llee ‹‹lliiflflkkiilleerriinn DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeessii

1991 y›l›nda Türk Cumhuriyetleri’nin ba¤›ms›zl›klar›n› kazanmalar› ilebirlikte, Türkiye’nin özellikle Orta Asya ile iliflkilerinde yeni bir dönem bafl-lam›flt›r. Türkiye ile bu ülkeler aras›ndaki son kültürel temaslar›n, Osman-l›’dan Cumhuriyet’e geçifl dönemindeki baz› giriflimler hariç tutulursa, 1.000y›l öncesinde kalmas›na ra¤men, Türkiye’nin bölgeye ilgisi çok büyük olmufl-tur.

Cumhurbaflkan›, Baflbakan, Bakan ve di¤er tüm düzeylerde çok yo¤un si-yasi temaslar bafllat›lm›fl, kültürel etkinlikler düzenlenmifl, yüzlerce anlaflma,protokol ve benzeri belge imzalanm›fl, adeta ticari ve ekonomik seferberlikilan edilmifl, tam anlam›yla bir Orta Asya ve Kafkasya ç›kartmas› bafllat›lm›fl-t›r.

1992 - 1998 dönemi ticaret, müteahhitlik ve yat›r›m verileri incelendi¤in-de, yap›lan çabalar›n olumlu sonuçlar verdi¤i görülmektedir. Ancak 1998 y›-l›nda yaflanan Rusya mali krizi, ard›ndan ülkemizde yaflanan 2000 ve 2001ekonomik krizleri, ikili iliflkilerde belirgin bir duraklaman›n, hatta gerilemeninortaya ç›kmas›na yol açm›flt›r. Söz konusu krizlerin yan› s›ra, ikili iliflkilerdegerek ülkemizden, gerekse bölge ülkelerinden kaynaklanan sorunlar da etkiliolmufltur. Türk mal› imaj›nda yarat›lan olumsuz tablo, ulafl›m maliyetlerinin


MMüütteeaahhhhiittlliikk((22000033 SSoonnuu ‹‹ttiibbaarriiyyllee

MMiillyyoonn DDoollaarr))

YYaatt››rr››mmllaarr((22000033 SSoonnuu ‹‹ttiibbaarriiyyllee

MMiillyyoonn DDoollaarr))

yüksekli¤inin ihraç fiyatlar›n› art›rmas›, bu ülkelerde bankac›l›k, kambiyo vedi¤er mali mevzuat›n yeterli olmamas›, BDT ülkeleri aras›nda tesis edilen ter-cihli ticaret düzenlemeleri, bu ülkelerde verilen taahhütlerin yerine getirileme-mesi gibi ekonomik nitelikli konular›n yan› s›ra, Türkiye kaynakl› dini - etniketkiden çekinme, muhalif liderlerin Türkiye’de bar›nmas›n›n yaratt›¤› rahat-s›zl›k, ABD, Çin ve Hindistan’›n etkisinin giderek artmas› ve ülkemizde ku-rumlar aras› koordinasyon eksikli¤i de ticari ve ekonomik iliflkilerimizin bu-gün istedi¤imiz noktan›n alt›nda kalmas›nda rol oynam›flt›r. Ancak bafll›caolumsuz etken Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik gerçekçi, sa¤lamtemellere ve mali çerçeveye dayanan, uzun vadeli bir stratejisinin olmamas›-d›r.

2000 y›l›ndan itibaren bölgeye yönelik daha planl› ve programl› bir yak-lafl›m sergilenmeye bafllanmas›, ikili iliflkilerde dikkate de¤er geliflmeleri deberaberinde getirmifltir.

44.. TTüürrkkiiyyee -- TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerrii ‹‹lliiflflkkiilleerriinnddee SSoonn DDöönneemm GGeerrççeekk--lleeflflttiirriilleenn FFaaaalliiyyeettlleerr

Ülkemizin bölgesinde ticari ve ekonomik aç›dan daha güçlü konuma ge-lebilmesi için 2000 y›l›ndan itibaren “Komflu ve Çevre Ülkelerle Ticari veEkonomik ‹liflkileri Gelifltirme Stratejisi” uygulamaya konulmufltur.

Azerbaycan bu strateji kapsam›nda “komflu ülke”; Kazakistan, Türkme-nistan, Özbekistan ve Tacikistan ise “çevre ülkeler” olarak tan›mlanmaktad›r.

Bu ülkelerle gerçeklefltirilen temaslar afla¤›daki gibi özetlenebilir:

- Kazakistan ile 3 - 4 May›s 2004 tarihlerinde 3. KEK toplant›s› yap›lm›fl,

- Azerbaycan ile 13 Nisan 2004 tarihinde, Azerbaycan Devlet Baflkan› ‹l-ham Aliyev’in Türkiye’yi ziyareti s›ras›nda “Türkiye-Azerbaycan Uzun Vade-li Ekonomik ve Ticari ‹flbirli¤i Anlaflmas›” imzalanm›fl,

- 5 - 7 Nisan 2004 tarihleri aras›nda Türk kamu kurum ve kurulufllar›n›nAzerbaycan’dan alacaklar›n›n tahsili imkanlar›n›n de¤erlendirilmesi amac›y-la, Müsteflarl›¤›m›z koordinasyonunda Azerbaycan yetkililerinin de kat›ld›¤›bir toplant› düzenlenmifl,

- 29 Eylül- 3 Ekim 2003 tarihleri aras›nda Türkiye - Tacikistan 3. DönemKEK toplant›s› yap›lm›fl,

- Say›n Baflbakan›m›z R. Tayyip Erdo¤an, beraberinde ifladamlar›n›n dayer ald›¤› bir heyetle 23 - 24 Ekim 2003 tarihinde Tacikistan’› ziyaret etmifl,

- Özbekistan ile 15-18 Aral›k 2003 tarihleri aras›nda 2. Dönem KEK top-


lant›s› yap›lm›fl,

- Say›n Baflbakan›m›z R.Tayyip Erdo¤an, beraberinde ifladamlar›n›n dayer ald›¤› bir heyetle 18-20 Aral›k 2003 tarihinde Özbekistan’› ziyaret etmifl-tir.

Türkmenistan ile son dönemde yap›lm›fl bir faaliyet bulunmamaktad›r.

Bu faaliyetler sonucunda:

- Azerbaycan, Kazakistan ve Tacikistan ile “Uzun Vadeli Ekonomik ‹fl-birli¤i Program› ve ‹cra Plan›” imzalanmas›na yönelik çal›flmalar bafllat›lm›fl,

- Azerbaycan’dan kamu alacaklar›na iliflkin Azerbaycan taraf›n›n ödemeteklifleri al›nm›fl,

- Kazakistan ile ülkemiz aras›ndaki “‹pekyolu Konteyner Hatt›” ve “‹pek-yolu Türk ‹hraç Ürünleri Fuar›” projeleri için gerekli temaslar bafllat›lm›fl,

- Kazak petrollerinin Aktau - Bakü - Tiflis - Ceyhan güzergah›ndan ta-fl›nmas› konusunda iflbirli¤inin sürdürülmesine karar verilmifl,

- Kazakistan ile gümrük idareleri, Kazak inflaat iflçilerinin ülkemizde e¤i-timi, sosyal güvenlik, standardizasyon ve tar›m alanlar›nda iflbirli¤i yap›lmas›konusunda mutabakata var›lm›fl,

- Türk - Tacik ‹fl Konseyi kurulmas›na yönelik ilk somut ad›mlar at›lm›fl,

- Tacikistan’dan ülkemize do¤rudan alüminyum sat›fl›n›n yap›lmas› veTürkiye’den Tacikistan’a alumina sevkiyat›n›n yap›lmas› için gerekli ulaflt›r-ma altyap›s›n›n kurulmas› ve ticari mekanizmalar›n etkinlefltirilmesi için çal›fl-malar bafllat›lm›fl,

- Tacikistan ile KOB‹’ler, enerji, tar›m, ulaflt›rma, turizm, standardizas-yon ve hidroelektrik santralleri inflas› alanlar›nda iflbirli¤i imkanlar›n›n de¤er-lendirilmesi konusunda mutabakata var›lm›flt›r.

Bu çal›flmalar sonucunda Türkiye ile söz konusu ülkeler aras›nda kayde-


dilen ticaret verileri afla¤›daki tablolarda sunulmaktad›r.

‹hracat (Dolar)

‹thalat (Dolar)

Yukar›daki tablolardan da görülece¤i gibi, bu befl ülkeye yap›lan ihracat-ta 2004 y›l›n›n ilk üç ay›nda bir önceki y›l›n ilk üç ay›na göre %34 seviyesin-de bir art›fl gerçekleflmifl olup, ithalat›m›z ise %10 oran›nda artm›flt›r. Bu ülke-lere olan ihracat›m›zdaki art›fl ülkemizin 2004 y›l› ilk çeyre¤inde %25 olan ge-nel ihracat art›fl performans›n›n üzerinde, ithalat›m›zdaki art›fl ise %40 olanülke ortalamas›n›n çok alt›nda gerçekleflmifltir.

Di¤er taraftan, müteahhitlik hizmetleri bölge ülkeleri ile ekonomik ve ti-cari iliflkilerimizin en önemli unsurlar›ndan biri haline gelmifltir. Müteahhitle-rimizin bölge ülkelerinde üstlendikleri projelere iliflkin veriler afla¤›da sunul-

maktad›r.

Müteahhitlik Projeleri (Dolar)

Zaman zaman bölge ülkelerinde yaflanan olumsuz ekonomik geliflmeler-le siyasi sorunlar müteahhitlerimizin yeni projeler üstlenmelerini engellemek-tedir. Ancak, bugüne kadar müteahhitlerimizin dünya ölçe¤inde üstlendikleri


projeler içinde bölge ülkelerinin pay› % 22,8 olarak gerçekleflmifltir.

Buna karfl›l›k, Kazakistan ile TPAO’nun sorunlar›, geçifl belgesi say›s›-n›n art›r›lmas›, çal›flma izni al›m›ndaki s›k›nt›lar›n afl›lmas›, Azerbaycan ilekamu alacaklar› konusunun çözüme kavuflturulmas›, Rusya ve ‹ran’a sa¤lananelveriflli karayolu geçifl imkanlar›n›n ülkemize de tan›nmas›, Özbekistan ilefirmalar›m›z›n 1996 y›l›ndan bu yana devam eden alacaklar› konusunun çözü-me kavuflturulmas› konular›nda ilerleme kaydedilememifltir.

GGeerrççeekklleeflflttiirriilleecceekk FFaaaalliiyyeettlleerr

- Karma Ekonomik Komisyon toplant›lar›na devam edilmesi, bu kapsam-da Azerbaycan, Tacikistan ve Türkmenistan ile KEK toplant›lar› yap›lmas›,

- Türkiye ile baflta Orta Asya ve Kafkas ülkeleri olmak üzere, tüm BDTülkeleri aras›nda (ileride Ermenistan’› da kapsayacak flekilde) Ortakl›k ve ‹fl-birli¤i Anlaflmalar› akdedilmesi.

Söz konusu anlaflmalar›n temel ilkesi, Avrupa Birli¤i ile an›lan ülkeleraras›nda imzalanan Ortakl›k ve ‹flbirli¤i Anlaflmalar›’n›n ticari ve ekonomikhükümlerinin, daha da gelifltirilmek suretiyle ikili iliflkilere intibak›n›n sa¤lan-mas› ve ileride imzalanmas› muhtemel serbest ticaret anlaflmalar›n›n altyap›-s›n›n oluflturulmas›d›r. Bu kapsamda, K›rg›z Cumhuriyeti ile ‹flbirli¤i Progra-m› ve ‹cra Plan› imzalanm›fl, Azerbaycan, Kazakistan ve Tacikistan ile UzunVadeli Ekonomik ‹flbirli¤i Anlaflmalar› imzalanarak, Program ve ‹cra Plan› im-zalanmas›na yönelik altyap› oluflturulmufltur. Öte yandan, di¤er bölge ülkeleriile yap›lan çeflitli toplant›larda bu husus gündeme getirilmekte ve olumlu gö-rüfller al›nmaktad›r

- Uzun Vadeli Ekonomik ‹flbirli¤i Programlar› ve ‹cra Planlar›’n›n tüm ül-kelerle en k›sa sürede imzalanmas›.

Söz konusu program ve planlar ile amaçlanan esas unsur, ikili ticari veekonomik iliflkilerin somut projeler temelinde ve bir uygulama takvimi çerçe-vesinde gelifltirilmesine imkan sa¤layacak düzenlemelerin hayata geçirilmesi-dir.

- Türk Cumhuriyetleri’nin Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik çal›flmalar›n›nTürkiye taraf›ndan desteklenmeye devam edilmesi,

- Avrupa Birli¤i’ne yönelik yükümlülüklerimiz çerçevesinde Türk Cum-huriyetleri ile Serbest Ticaret Anlaflmalar› imzalanmas›na yönelik çal›flmalar›nsürdürülmesi.

Yukar›da yer alan ilk üç unsurun hayata geçirilmesiyle birlikte Türkiye


ile Türk Cumhuriyetleri aras›nda ticari ve ekonomik konularda mevzuat uyu-munun sa¤lanmas›, tarife d›fl› engellerin kald›r›lmas›, uzun vadeli ve uygula-ma takvimlerine dayal› ekonomik projelerin gerçeklefltirilmesi ve bu suretle,uluslararas› yükümlülüklerimize ayk›r› düflmeyen bir ekonomik entegrasyonsürecinin bafllamas› sa¤lanm›fl olacakt›r. Bilahare imzalanacak Serbest TicaretAnlaflmalar› ile ticari ve ekonomik yak›nlaflma en üst düzeye ç›kar›lacakt›r.

- BDT ülkeleri aras›ndaki gümrüksüz ticaret imkanlar›ndan yararlan›l-mas›n› teminen Türk Cumhuriyetleri’nin pilot uygulama alan› olarak seçile-rek, BDT içi ticarette önemli yer tutan ve rekabet üstünlü¤üne sahip oldu¤u-muz sektörlerde Türk yat›r›mlar›n›n teflvik edilmesi,

- ‹kili iliflkileri olumsuz etkileyen ticari ihtilaflar›n dostane bir flekilde çö-zümlenmesi amac›yla halihaz›rda K›rg›zistan ve Ukrayna ile tesis edilen veolumlu sonuçlar al›nan Firma Sorunlar› Çal›flma Gruplar›’n›n tüm bölge ülke-leri ile kurulmas› ve nihai tahlilde bölgesel bir tahkim mekanizmas›n›n olufl-turulmas›,

- Halihaz›rda ticari ve ekonomik iliflkileri k›s›tlayan finansman güçlükle-rinin afl›lmas› amac›yla off - set ve barter sistemlerinin belirli bir süre için des-teklenmesi, bu çerçevede petrol ve do¤algaz al›m anlaflmalar›nda off - set hü-kümlerine yer verilmesi,

- Ülkemizin rekabet gücünün art›r›lmas›nda çok önemli bir yere sahipolan lojistik hizmetlerine özel bir önem atfedilmesi, bu çerçevede:

• Kars - Tiflis demiryolu Projesi’nin ivedilikle tamamlanmas›,

• ‹stanbul - Almat› Konteyner Demiryolu Hatt›’n›n etkin kullan›m›n›nsa¤lanmas›,

• Ortak kara tafl›mac›l›¤› flirketleri kurulmas›n›n teflvik edilmesi,

• Kombine tafl›mac›l›¤›n gelifltirilmesi.


EK-B

TTüürrkkiiyyee KKoommflfluu ÜÜllkkeelleerr SSttrraatteejjiissii

2000 y›l›nda oluflturulan komflu ve çevre ülkeler stratejisi kapsam›na Tür-kiye ile ortak s›n›ra sahip ülkeler ile ortak bir s›n›ra sahip olmamakla birlikte,gerek co¤rafi gerekse kültürel ve tarihsel yak›nl›¤› bulunan ve belirli bir nüfusve ekonomik potansiyeli olan ülkeler al›nm›flt›r.

Söz konusu ülkeler; Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Ukrayna, RusyaFederasyonu, Gürcistan, Azerbaycan - Nahçivan, Ermenistan, Suriye, ‹ran,Irak, KKTC, Moldavya, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan,K›rg›zistan, Makedonya, Arnavutluk, M›s›r, Lübnan, ‹srail, Ürdün ve SuudiArabistan’d›r.

Toplam ithal talebi 300 milyar dolar olan bu pazara Türkiye’nin ihracat›2000 y›l›nda 5,5 milyar dolar iken, uygulanan bu stratejinin sonucunda söz ko-nusu ülkelerin ihracat›m›z içindeki pay› belirgin bir art›fl göstermifl ve 2001 y›-l›nda 6,8 milyar dolar›n üzerine ç›karak, toplam ihracat›n %22’sini olufltur-mufltur. 2002 y›l›nda ise 7,2 milyar dolar ile toplam ihracat›m›z›n %20,2’sinioluflturmufltur.

Komflu ve çevre ülkeler stratejisi 2003 y›l›nda geniflletilerek, söz konusustrateji kapsam›na; Macaristan, Slovenya, H›rvatistan, Bosna-Hersek, Yugos-lavya Federal Cumhuriyeti, Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Sudan, Etiyopya, Erit-re, Cibuti, Somali, Gazze, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleflik Arap Emirlikleri,Umman, Yemen, Afganistan, Pakistan ve Beyaz Rusya eklenmifltir.

Söz konusu 47 ülkeye ihracat›m›z 2003 y›l›nda 13,2 milyar dolar olarakgerçekleflmifl ve toplam ihracat›m›z›n %28’ini oluflturmufltur. 2003 y›l›ndakomflu ve çevre ülkeler aras›nda en fazla ihracat 1.367 milyon dolar ile RusyaFederasyonu’na yap›lm›flt›r.

2004 y›l›n›n Ocak-Temmuz döneminde ise söz konusu ülkelere ihracat›-m›z bir önceki y›l›n ayn› dönemine göre %43 oran›nda art›fl göstererek 6,8milyar dolardan 9,7 milyar dolara yükselmifltir. Bu rakam 2004 y›l› yedi ayl›kdönemi için Türkiye’nin toplam ihracat›n›n %28,3’ünü oluflturmaktad›r.

Ticaret heyeti programlar›nda komflu ve çevre ülkelere öncelik verilmiflve 2004 y›l›n›n Eylül ay› itibariyle Ukrayna, Yunanistan, Rusya Federasyonuve Libya’ya ticaret heyeti programlar› düzenlenmifltir. 2004 y›l› sonuna kadarBulgaristan, Gürcistan, Azerbaycan, Fas ve Suudi Arabistan’a ticaret heyetiprogramlar› düzenlenmesi planlanmaktad›r.

2004 y›l›nda Azerbaycan, Bulgaristan, ‹ran, Irak, Kazakistan, Moldavya,Arnavutluk, KKTC, Lübnan, Makedonya, M›s›r, Romanya, Rusya Federasyo-nu, Suudi Arabistan, Suriye, Ukrayna, Ürdün, Sudan, Kuveyt, Etiyopya, Lib-ya, Pakistan, Bahreyn, Yemen, Gürcistan, Fas, Beyaz Rusya ve Yunanistan’dadüzenlenen bir ve bazen birden fazla fuara kat›l›m desteklenmektedir.

Türk müteahhitlik firmalar› bugüne kadar komflu ve çevre ülkelerde top-lam tutar› 54 milyar dolar› aflan proje üstlenmifllerdir. 2003 y›l›nda söz konu-su bölgede üstlenilen proje tutar› yaklafl›k 3,1 milyar dolar düzeyinde gerçek-leflirken, 2004 y›l›nda komflu ve çevre ülkelerde üstlenilen proje tutar› yakla-fl›k 3,6 milyar dolara yükselmifltir. Bu projelerin de¤erinin Türkiye’nin toplamyurt d›fl› müteahhitlik hizmetlerinin hemen hemen tamam›n› oluflturdu¤u gözönüne al›nd›¤›nda, söz konusu ülkelerin sadece ticaret de¤il, yat›r›mlar aç›s›n-dan da çok önemli oldu¤u bir kez daha ortaya ç›kmaktad›r.

Bu çerçevede, D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› taraf›ndan uygulanmaya bafllanan“Komflu ve Çevre Ülkelerle Ticari ve Ekonomik ‹liflkilerin Gelifltirilmesi Stra-tejisi” çerçevesinde ticari iliflkilerimizin yan› s›ra, müteahhitlik sektörümüzdede önemli baflar›lar yakaland›¤› görülmektedir.


EK-C

TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerriinnddee TTüürrkkFFiirrmmaallaarr››nn››nn KKaarrflfl››llaaflfltt››kkllaarr›› SSoorruunnllaarr

Türkiye ile Avrasya ülkeleri aras›ndaki ekonomik ve ticari iliflkiler, 1991 y›l›n-da Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› ve bu ülkelerin ba¤›ms›zl›klar›n› ilan etme-lerinden bu yana sürekli olarak geliflme kaydetmifltir. Son 6 y›l›n ticaret ra-kamlar›na kümülatif olarak bak›ld›¤›nda, Türkiye’nin söz konusu ülkeler ileticaret hacmi toplam 41 milyar dolar› aflm›flt›r. Türkiye’nin bu dönemdeki top-lam ticaret hacmi 456 milyar dolard›r. Baflka bir deyiflle, Avrasya ülkelerininTürkiye’nin toplam ticaret hacmindeki pay› %9 olarak gerçekleflmifltir.

Türk firmalar›n›n Avrasya bölgesindeki yat›r›mlar›n›n tutar› 6 milyar do-lar› geçmifl durumdad›r. Bu ülkelere yat›r›m yapmaya giden ilk müteflebbisle-rimiz bir ölçüde bölgeyi yeterince tan›madan gitmifllerdir. Bugün ise Türk ifla-damlar› bölgedeki en deneyimli ifl çevresini oluflturmaktad›rlar.

Türk müteahhitlik firmalar› da bu co¤rafyada çok önemli ifllere imza at-maktad›rlar. Aral›k 2002 itibariyle firmalar›m›z bölgede toplam 1.448 projegerçeklefltirmifl olup, bu projelerin toplam de¤eri 26 milyar dolard›r.

Bütün bu rakamlar oldukça olumlu bir görüntü arz etse de, Türk firmala-r›n›n Avrasya’da sahip olduklar› potansiyeli tam olarak yans›tmamaktad›r.DE‹K’in bölgede ifl yapan Türk firmalar›ndan ald›¤› bilgiler yaflanan sorunla-r› ve bu sorunlar›n ifl hacmini ne derecede olumsuz etkiledi¤ini aç›kl›kla orta-ya koymaktad›r.

Avrasya bölgesinde faaliyet gösteren Türk firmalar›n›n yaflad›¤› sorunla-r› ana bafll›klar alt›nda incelemek, bu sorunlar›n çözümü için net bir strateji be-lirlenebilmesi aç›s›ndan faydal› olacakt›r.

11.. FFiinnaannssmmaann ‹‹llee ‹‹llggiillii SSoorruunnllaarr

Bölgede faaliyet gösteren Türk firmalar› için finansman imkanlar›n›n s›-n›rl› olmas› en önemli sorunlardan birisidir. Finansman yetersizli¤i nedeniyleyat›r›m projelerinin yar›da kalmas› gibi üzücü durumlar yaflanmaktad›r.

Bu noktada Eximbank’›n yeni yat›r›m kredisi vermesi ve ülke riski sigor-tas› sa¤lamas› önem kazanmaktad›r. 1992’den bu yana Avrasya ülkelerine 2,2milyar dolarl›k kredi kulland›ran Türk Eximbank’›n bu bölgedeki faaliyetleri-ni art›rmas› faydal› olacakt›r. fiu an için birçok ülkede Eximbank kredileri, ge-ri ödemelerde yaflanan sorunlar sebebiyle dondurulmufltur. Orta Asya’da geriödeme konusunda sorun yaflanmayan tek ülke Özbekistan’d›r.

Uluslararas› kaynaklardan finansman temini ise, bölge ülkelerinin ulusla-raras› de¤erlendirme notunun düflük olmas› nedeniyle çok pahal› olmaktad›r.

22.. BBüürrookkrraassii vvee MMeevvzzuuaattaa ‹‹lliiflflkkiinn SSoorruunnllaarr

A¤›r bürokrasi ve buna ba¤l› talepler devlet dairelerinde ileri boyutlarda-d›r. Belirli kademelerdeki yöneticilerin karar verme yetkisine sahip olmama-lar› iflleri uzatmaktad›r. Teknik, ticari ve mali konularda yetki da¤›l›m›ndakis›n›rlamalar nedeniyle her konuda birçok otoritenin devreye girmesi karar vesonuç üretilmesi sürecini gereksiz yere uzatmaktad›r.

Ekonomik ve ticari mevzuat yeterince geliflmemifltir. Yasalardaki boflluk-lar veya yasalar›n yorumlanmas›ndaki farkl›l›klar hukuki ihtilaflara neden ol-maktad›r. Ortaya ç›kan bu ihtilaflar› çözecek mekanizmalar yetersiz, uygula-nacak hukuki prosedürler karmafl›k ve maliyetlidir. Bu sebepten dolay› taraf-lar aras›nda oluflabilecek anlaflmazl›klara çözüm bulacak bir tahkim müesse-sesine ihtiyaç bulunmaktad›r. Taahhüt, ticaret veya yat›r›m yapan iki farkl› ül-ke firmas›n›n tahkim müessesesi yoluyla aralar›nda ortaya ç›kan anlaflmazl›k-lar› çözüme kavuflturmalar› daha kolay olacakt›r. Ayr›ca, tahkim müessesesin-de kullan›lan yapt›r›mlar aras›nda reklamasyonun bulunmas› ve günümüz ko-flullar›nda bunun maddi cezalardan daha a¤›r sonuçlar do¤urmas›, taraflar›nanlaflma hükümlerine uyma konusunda çok daha titiz davranmalar›n› sa¤laya-cakt›r.

Borç, iflas, teminat, kefil, ipotek gibi kavramlar›n ve muhasebe sistemi-nin geliflmemifl olmas› banka - kredi iliflkilerinde sorun yaratmaktad›r.

Al›nan kararlar çok k›sa sürede de¤iflebilmekte ve firmalar›n önünü göre-bilmesine engel olmaktad›r. Mevzuat de¤ifliklikleri yeterince duyurulmamak-tad›r.

Bu ülkelerdeki de¤iflik bölgelerde farkl› bürokratik uygulamalar ile kar-fl›lafl›lmaktad›r. De¤iflen hukuki düzenlemeler yerel otoriteler taraf›ndan fark-l› uygulanabilmektedir.

‹flletmeler çok farkl› denetim mercileri taraf›ndan s›k aral›klarla denetlen-mektedir. Kontrol görevini üstlenen gere¤inden fazla merciin bulunmas› Türk


ve yabanc› flirketler aç›s›ndan cayd›r›c› olmaktad›r.

‹cra ‹flas Hukuku ve Ticaret Kanunu’ndaki yetersizlikler nedeniyle fir-malar›m›z alacaklar›n›n tahsili konusunda sorunlar yaflamaktad›rlar. Hiçbirproblemi olmayan alacaklar›n tahsilinde dahi büyük sorunlar vard›r. Bunlar›nbir ço¤unda sorunun çözümü konusunda anlaflma has›l olmufl veya mahkemekarar› ç›km›fl, ancak icra edilememektedir.

Yabanc› yat›r›mc›larla ilgili yasalar net ve aç›k de¤ildir. Mevcut kanun vemevzuatlar yabanc› giriflimciler için zorluk ç›karmaktad›r. Ayr›ca, Kazakistanve Azerbaycan gibi baz› ülkelerde yabanc› sermayeli firmalar için kabul edil-mifl olan baz› muafiyetler, ekonominin ulusallaflt›r›lmas› ad›na kald›r›lm›fl vebu durum yat›r›mc› kurulufllar› güç durumda b›rakm›flt›r. Rusya’da ise son dö-nemde vergilerde genel olarak indirim yap›lm›flsa da, yabanc› yat›r›mc›lar içinherhangi bir teflvik söz konusu de¤ildir.

Avrasya ülkelerindeki serbest bölge uygulamalar›n›n geliflimi taraf›m›z-dan be¤eni ile takip edilmektedir. Ancak bu bölgelerde mevzuat farkl›l›klar›nedeniyle yaflanan sorunlar vard›r. Ayr›ca, özellikle Kazakistan’da serbestekonomik bölgede KDV muafiyetinin olmas›na ra¤men, fiilen tam olarak uy-gulanmamas› Türk firmalar› taraf›ndan dile getirilen önemli bir sorundur.

33.. BBaannkkaacc››ll››kk vvee FFiinnaannssaall SSiisstteemmddeenn KKaayynnaakkllaannaann SSoorruunnllaarr

Mal ve hizmet al›mlar›nda sadece banka transferine dayal›, nakit parakullan›m›na izin vermeyen kapal› bir sistem içinde çal›flma zorunlulu¤u nede-niyle, peflin parayla al›ma k›yasla mal ve hizmet maliyeti önemli oranda art-maktad›r.

Birçok Avrasya ülkesinde döviz ve d›fl ticaret konusunda s›k› bir rejimuygulanmaktad›r. Firmalar›n para transferlerinde kota uygulamas› söz konusu-dur. Ayr›ca, Özbekistan ve Türkmenistan’da konvertibilite sorunu ciddi boyut-lardad›r. Resmi ve karaborsa kurlar› aras›nda büyük fark olmas› yabanc› fir-malar›n faaliyetlerini aksatmaktad›r.

Faaliyette bulunan bankalar›n hizmetlerinin yabanc› giriflimcilerin istek-lerine cevap vermemesi ve al›flagelmifl bankac›l›k kavram›yla ba¤daflmamas›bir baflka sorundur. Akreditif mekanizmas›n›n çal›flt›r›lmas›nda sorunlar ya-flanmaktad›r. Bankalar›n ifllemlerinde yavafl davranmalar›, havalelerin hesabageç aktar›lmas›, ücret ve maafl ödemelerinde önceden haber verilmesine ra¤-men, nakit para al›nmamas› ve banka transferlerinde paran›n hesaba geç ulafl-mas› di¤er bir sorundur.

Baz› ülkelerde ihracat için kota sahibi arac› flirketlerin kullan›lmas› faali-

TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerriinnddee TTüürrkk FFiirrmmaallaarr››nn››nn KKaarrflfl››llaaflfltt››kkllaarr›› SSoorruunnllaarr 147

yetleri zorlaflt›rmakta ve fiyatlar›n artmas›na yol açmaktad›r.

Avrasya’da faaliyet gösteren inflaat firmalar›m›z›n içinde bulundu¤uönemli sorunlardan birisi ihaleye kat›lacak firmalar›n teminat mektubu temi-ninde çektikleri güçlüklerdir. Yurtd›fl›nda üstlenilen inflaat projelerinde kulla-n›lmak üzere yerli veya yabanc› bankalardan teminat mektubu temin etmeninmaliyeti son dönemde çok yükselmifltir. Baz› durumlarda ise teminat mektubualmak imkans›z hale gelmifltir. Yabanc› bankalar, Türk bankalar›ndan al›nanteminat mektuplar›na kontr - garanti vermemektedir. Bu nedenle Türk firma-lar›n›n yurtd›fl› ihalelere girmeleri giderek zorlaflmaktad›r. ‹nflaat sektörününiçinde bulundu¤u bu teminat mektubu sorununa acil bir çözüm bulunmas› ge-rekmektedir.

Türkmenistan’da bafllat›lan yeni bir uygulama ile yabanc› ifltirakli banka-lar›n yurtd›fl›nda bulunan muhabir hesaplar› kapat›lm›fl ve tüm havaleler Türk-menistan Merkez Bankas› arac›l›¤›yla yap›lmaya bafllanm›flt›r. Bu durum, ifl-lemlerin artan maliyeti ve zaman kayb› nedeniyle yabanc› ifltirakli bankalar›netkinli¤ini ve rekabet gücünü azaltmaktad›r. Türkmenistan’da en fazla yurtd›-fl› transferi gerçeklefltiren bankalardan olan Türkmen Türk Bankas› (ZiraatBankas› ifltiraki) bu konudaki s›k›nt›s›n› dile getirmektedir.

44.. GGüümmrrüükklleerrddeenn KKaayynnaakkllaannaann SSoorruunnllaarr

Gümrük teflkilatlar› ihtiyaçlara cevap verememektedir. ‹lgili kurumlardagörev yapan personelin e¤itim düzeyi düflüktür. Gümrük uygulamalar›n›n çoks›k de¤iflmesi ve kaçak mal giriflinin kontrolünün iyi yap›lmamas› nedeniylehaks›z rekabet yarat›lmaktad›r. Bu boflluklardan yararlanan baz› küçük firma-lar çift fatura kullanarak ucuz ve kalitesiz ürün satmaktad›r.

Ayr›ca, s›kl›kla de¤iflen gümrük tarifeleri ve baz› ürünlerde uygulananyüksek tarifeler ticareti olumsuz yönde etkilemektedir. fiu anda Avrasya böl-gesinde Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olan tek ülke K›rg›zistan’d›r.Baflta Rusya ve Ukrayna olmak üzere, di¤er ülkelerin DTÖ üyeli¤i amac›ylagerçeklefltirmekte olduklar› baz› düzenlemeler olumlu olsa da, gümrük tarife-leri konusundaki s›k›nt›lar devam etmektedir.

Baz› Avrasya ülkelerinde üretim için getirilen hammadde ve yar› mamulmala uygulanan gümrük muafiyeti iptal edilmifltir. Yeni yat›r›m için ithal edi-lecek baz› mal ve malzemeler konusunda daha yat›r›ma bafllamadan gümrük-lerde yüksek oranlarda vergi ödemek gerekmektedir. Hammadde üzerindegümrük varken imal edilecek olan ürün üstünde gümrük olmamas›, imalat›baltalay›c› bir faktör olmaktad›r.

BDT çerçevesinde imzalanm›fl olan serbest ticaret anlaflmalar› Türki-


ye’nin aleyhine bir durum oluflturmaktad›r. Örnek verilecek olursa, Azerbay-can’›n Rusya ile imzalad›¤› serbest ticaret anlaflmas›n›n uygulamaya geçmesinedeniyle Rusya ile s›f›r gümrüklü ticaret yap›lmakta, bu ülkeden Azerbay-can’a gelen mallara sadece %18 KDV uygulanmakta, Türkiye’den gelen ürün-lere ise %38’e varan vergi (%18 KDV dahil) uygulanmaktad›r.

55.. VViizzee vvee ÇÇaall››flflmmaa ‹‹zznnii PPrroosseeddüürrlleerriinnddeenn KKaayynnaakkllaannaann SSoorruunnllaarr

Bölge ülkelerinde çal›flt›r›lan yabanc› personel için al›nmas› gereken ça-l›flma lisans› ile ilgili olarak son zamanda baz› kolayl›klar sa¤lansa da, sorun-lar devam etmektedir. Vize ücretleri yüksek, uygulanan prosedürler karmafl›k-t›r. Bu durum özellikle k›sa süreli görev yapacak uzman personelin söz konu-su ülkelere girifli konusunda büyük s›k›nt›lara yol açmaktad›r. Ayr›ca, yabanc›personel için oturma izni almakta da sorunlar yaflanmaktad›r.

Verilen çal›flma izinlerinin süresi k›s›tl›d›r (örne¤in, Özbekistan’da 3 ay).Bu durum izinlerin sürekli olarak yenilenmesini gerektirmekte ve hem zamanhem de para kayb›na sebep olmaktad›r.

Baz› ülkelerde vize ifllemlerinin kolaylaflt›r›lmak yerine daha da zorlaflt›-r›ld›¤› gözlemlenmektedir. Örne¤in, Türkmenistan Cumhurbaflkan› Saparmu-rat Niyazov’a Kas›m 2002’de yap›lan suikast giriflimi sonras›nda bu ülkeye gi-rifl vizesi ile ilgili prosedürler zorlaflt›r›lm›flt›r. Uzun süren güvenlik araflt›rma-lar› sebep gösterilerek vize al›m süreleri uzat›lmaktad›r.

66.. TTaaflfl››mmaacc››ll››kk vvee UUllaaflfltt››rrmmaaddaa KKaarrflfl››llaaflfl››llaann SSoorruunnllaarr

Ulaflt›rmada s›n›r kap›lar›nda güçlüklerle karfl›lafl›lmaktad›r. TürkTIR’lar›na uygulanan yüksek yol vergileri ve fonlar büyük bir mali yük getir-mektedir. Ayr›ca, kara ulafl›m› ücretsiz geçifl belgelerinin say›s› baz› ülkelerdesembolik rakamlara düflürülmüfltür. Bunlar›n da¤›t›m› da halâ tam olarak ya-p›lamamaktad›r.

Ulaflt›rma sektöründe ciddi güvenlik sorunlar› ile karfl›lafl›lmaktad›r. fio-förler soyulma ve sald›r› tehlikesi ile karfl› karfl›ya kalmakta, yerel yöneticiler-ce floförlerden para tahsil edilmektedir.

Nakliyatta özellikle ‹ran ve Gürcistan topraklar›nda güçlüklerle karfl›la-fl›lmaktad›r. Azerbaycan’›n Türk TIR’lar›na uygulad›¤› yol vergileri ve fonlarTIR bafl›na 520-1000 dolar aras›nda mali yük getirmekte, ‹ran gibi baz› kom-flu ülkelere ise bu fonlar uygulanmamaktad›r. Nahç›van’la ba¤lant›lar›‹ran’dan geçti¤i için Azerbaycan taraf› bu ülkeye özel bir rejim uygulamakta-d›r. Bu durum Türk firmalar› için bir haks›z rekabet ortam› yaratmaktad›r.

Karayolu ile tafl›mac›l›kta yaflanan di¤er bir sorun da birçok ülkede siya-

TTüürrkk CCuummhhuurriiyyeettlleerriinnddee TTüürrkk FFiirrmmaallaarr››nn››nn KKaarrflfl››llaaflfltt››kkllaarr›› SSoorruunnllaarr 149

si durumdan kaynaklanan nedenlerle baz› bölgelerden geçifl mümkün olma-makta, ayr›ca, transit geçifllerde yaflanan sorunlar zaman ve para kayb›na ne-den olmaktad›r.

Bu sorunlar›n çözülebilmesi için hükümetler seviyesinde çal›flmalar ge-rekmektedir. Türkiye’de devlet ile özel sektör aras›nda gün geçtikce güçleneniflbirli¤i sayesinde bu sorunlar›n h›zla ortadan kald›r›laca¤›na ve Türk özelsektörünün Avrasya co¤rafyas›nda sahip oldu¤u büyük potansiyeli daha iyide¤erlendirece¤ine inanc›m›z tamd›r.


EK-D

AAvvrraassyyaa TTaahhkkiimm MMeerrkkeezzii SSöözzlleeflflmmeessii((TTaassllaakk))

Âkit Devletler,

Ekonomik geliflme için Avrasya Bölgesinde yer alan ülkelerin uluslarara-s› iflbirli¤i ihtiyac›n› ve bu ülkeler aras›ndaki uluslararas› ticaretin gelifltirilme-sinin önemini göz önüne bulundurarak,

Bu gibi uluslararas› ticari iliflkilerde zaman zaman anlaflmazl›klar›n ç›ka-bilece¤i olas›l›¤›n› ak›lda tutarak,

Uluslararas› ticari uyuflmazl›klar›n ulusal boyutun ötesinde uluslararas›tahkim veya arabuluculuk yöntemiyle çözümünün daha h›zl›, daha etkin, dahaaz masrafl› olaca¤› gibi, devletler aras›ndaki dostane iliflkilerin sürdürülmesi-ne katk› sa¤layaca¤› da hesaba kat›larak,

Afla¤›daki hususlarda anlaflmaya varm›fllard›r.

KK››ss››mm II:: AAvvrraassyyaa TTaahhkkiimm MMeerrkkeezzii

BBööllüümm 11:: KKuurruulluuflfl vvee TTeeflflkkiillaatt

Kapsam

Madde 1: l. Bu sözleflme ile 2. f›krada belirtilen anlaflmazl›klar›n çözümüiçin Uluslararas› Avrasya Tahkim Merkezi (bundan böyle “Merkez” olarakan›lacakt›r) kurulur.

2. Merkezin amac›, bu sözleflmenin hükümlerine uygun olarak;

a- Âkit devletlerin birbirleri aras›nda,

b- Âkit devletlerle âkit devlet vatandafllar› aras›nda,

c- Âkit devlet vatandafllar›n›n birbirleri aras›nda

ç›kacak ticari uyuflmazl›klar ile yat›r›m anlaflmazl›klar›n›n uzlaflt›r›lmas›ve hakemli¤i için kolayl›klar sa¤lamak olacakt›r.

Merkezin yerleflim yeri Ankara olacakt›r.

BBööllüümm 22:: DDiivvaann

Madde 2: Divan her âkit devletten gelen birer temsilciden oluflacakt›r. Butemsilciler dört y›ll›k bir süre için her âkit Devlet taraf›ndan kendi belirleye-ce¤i usule göre bir as›l ve bir yedek üye olmak üzere belirlenecektir. As›l üye-nin toplant›ya kat›lamad›¤› durumlarda yedek üye temsilcilik görevini yürüte-cektir.

Madde 3: 1. Divan›n baflkanl›k ve baflkan yard›mc›l›¤› görevleri, âkitdevletlerin temsilcileri taraf›ndan iki y›ll›k dönemler halinde, kur’a usulü ilebelirlenecek s›raya göre yürütülür. Baflkan›n yoklu¤unda veya görevlerini ifaedemedi¤i durumlarda bu görevi Baflkan yard›mc›s› yürütür.

2. Baflkan ve Baflkan Yard›mc›lar›n›n seçiminde uygulanacak Kur’a usu-lüne iliflkin ayr›nt›lar ‹dari Tüzük’te belirlenir.

Madde 4: l. Divan, bu sözleflmenin di¤er hükümlerinde kendisine verilenyetki ve görevlerinin d›fl›nda;

a) Merkezin ‹dari Tüzü¤ünü ve Mali Tüzü¤ünü kabul edecektir;

b) Merkezin gelir ve harcamalar›n›n y›ll›k bütçesini kabul edecektir;

c) Merkezin y›ll›k faaliyet raporunu onaylayacakt›r.

2. Yukar›daki paragraflarda sözü edilen kararlar Divan üye tamsay›s›n›nüçte iki ço¤unlu¤u ile al›nacakt›r.

Madde 5: l. Divan, y›lda bir kez yapaca¤› ola¤an toplant›s› d›fl›nda Divanbaflkan›n›n ya da Divan üyelerinin en az dörtte birinin yaz›l› talebi üzerineBaflkanl›kça toplant›ya ça¤r›l›r.

2. Divan›n her üyesi bir oy hakk›na sahip olacakt›r, bu maddede belirti-len istisnalar›n d›fl›nda tüm kararlar oy ço¤unlu¤u ile al›nacakt›r. Oylar›n eflitç›kmas› halinde Baflkan›n oyuna üstünlük tan›n›r.

3. Divan›n herhangi bir toplant›s› için salt ço¤unluk Divan üye tamsay›-s›n›n salt ço¤unlu¤u olacakt›r.

4. Üyelerin üçte iki ço¤unlu¤u ile Divan, baflkan›n toplant› yapmaks›z›nüyelerin oylar›n› toplayabilece¤i ve salt ço¤unlukla karar alabilece¤i bir usultesis edebilir. Oylar, bu usulde, üyelerin belirlenen zaman içinde ço¤unlu¤usa¤lamalar› ile geçerli olacakt›r.


BBööllüümm 33:: GGeenneell SSeekkrreetteerrlliikk

Madde 6: Genel Sekreterlik, bir Genel Sekreter, bir Genel Sekreter Yar-d›mc›s› ve yeteri kadar personelden oluflacakt›r.

Madde 7: l. Genel Sekreter ve Genel Sekreter Yard›mc›s› Divan üyeleri-nin üçte bir ço¤unlu¤u ile gösterecekleri adaylar aras›ndan, üçte iki ço¤unlukile seçilir. Yap›lacak ilk iki oylamada seçim için yeterli ço¤unluk sa¤lanamaz-sa, ikinci oylamada en çok oy alm›fl iki aday aras›ndan Divan üye tamsay›s›-n›n salt ço¤unlu¤u ile seçim yap›l›r.

2. Genel Sekreter ve Genel Sekreter Yard›mc›s› hiçbir iflte çal›flamayaca-¤› gibi, Divan›n onay› olmaks›z›n baflka bir iflle de ifltigal edemeyeceklerdir.

3. Genel Sekreterin yoklu¤unda veya görevlerini ifa edemedi¤i durumdave Genel Sekreterlik makam›n›n bofllu¤unda, Genel Sekreter Yard›mc›s› Ge-nel Sekreter gibi hareket edecektir.

Madde 8: Genel Sekreter, Merkezin yasal temsilcisi ve asli memuru ola-cakt›r ve bu sözleflmenin hükümleri ve Divan›n kabul etti¤i kurallara uygunolarak Merkezin idaresinden sorumlu olacakt›r.

BBööllüümm 44:: HHaakkeemm vvee AArraabbuulluuccuu LLiisstteelleerrii::

Madde 9: l. Her âkit devlet, hakem ve arabulucu listeleri için kendi va-tandafllar›ndan veya di¤er ülke vatandafllar›ndan befler kifli atayacakt›r.

Madde l0: l. Bu listelerde yer alacak kifliler, yüksek ahlak sahibi, hukuk,ticaret, sanayi ve maliye konular›nda yetkin kabul edilen ve ba¤›ms›z yarg› uy-gulayaca¤›na güvenilebilecek kifliler olacaklard›r. Hakem listelerinde görevalacaklar için hukuk alan›ndaki yeterlilik özel önem tafl›maktad›r.

Madde l1: l. Listeler alt› y›ll›k yenilenebilir dönemler için haz›rlanacak-t›r.

2. Listelerde yer alan kiflilerden herhangi birinin ölümü veya istifas› ha-linde, bu kifliyi atamaya yetkili ülke geri kalan süre için yeni bir kifli atamahakk›na da sahiptir.

3. Listedeki kifliler kendi yerlerine atama yap›l›ncaya kadar görevde ka-lacaklard›r.

Madde l2: l. Bir kifli her iki listede de yer alabilir.

2. E¤er bir kifli ayn› liste için birden fazla ülke taraf›ndan atan›rsa, bu ül-kelerden biri onun vatandafl› oldu¤u ülke ise bunun temsilcisi, atayan ülkeler-den hiçbirinin vatandafl› de¤ilse ya da atayan ülkelerden birden fazlas›n›n va-

AAvvrraassyyaa TTaahhkkiimm MMeerrkkeezzii SSöözzlleeflflmmeessii ((TTaassllaakk)) 153

tandafl› ise ilk atayan ülkenin temsilcisi say›lacakt›r.

3. Tüm atamalar Genel Sekreterli¤e bildirilecek ve bu bildirimler al›nd›-¤› tarihten itibaren geçerli say›lacakt›r.

BBööllüümm 55:: MMeerrkkeezziinn FFiinnaannssmmaann››

Madde l3: E¤er Merkezin harcamalar›, sa¤lad›¤› olanaklar karfl›l›¤› eldeedilen gelirlerden veya di¤er gelirlerden karfl›lanam›yorsa, geri kalan k›s›m,Divan›n onaylayaca¤› Mali Tüzük’te belirlenen usulle sa¤lan›r.

Bölüm 6: Statü, ‹mtiyaz ve Dokunulmazl›klar

Madde 14: Merkez, uluslararas› tüzel kiflili¤e sahip olacakt›r.

Merkez tüzel kifli olarak;

a) Sözleflme yapmak,

b) Tan›fl›r ve tafl›nmaz mal sahibi olmak veya satmak,

c) Hukuk Davalar› açmak

Yetkilerini haiz olacakt›r.

Madde 15: Merkez fonksiyonlar›n›, tam olarak yerine getirebilmek için,âkit ülke s›n›rlar› içinde, bu bölümde dercedilen dokunulmazl›k ve imtiyazla-r› kullanacakt›r.

Madde 16: Merkez, kendisi feragat etmedikçe menkul ve gayrimenkulle-ri hakk›nda da ayn› dokunulmazl›k ve imtiyazlardan yararlanacakt›r.

Madde 17: Divan üyeleri, Genel Sekreter ve Genel Sekreter Yard›mc›s›,Arabulucular ve Hakemler,

a) Merkez sarf› nazar etmedi¤i sürece, kendilerine verilmifl olan görevle-rin ifas›nda yasal dokunulmazl›k haklar›n› kullan›rlar;

b) Yerel vatandafl olmayanlar, göçmen k›s›tlamalar›, yabanc› kay›tlar›n›ngerektirdi¤i ifller ve ulusal hizmet yükümlülü¤ünden muaf tutulacak ve kam-biyo k›s›tlamalar› ile ilgili kolayl›klardan faydalanacaklard›r.

Madde 18: Madde 17 hükümleri bu sözleflme çerçevesinde davaya kat›-lan taraflara, temsilcilere, dan›flmanlara, avukatlara, flahitlere ve uzmanlarauygulanacakt›r. Ancak paragraf (b) hükümleri sadece davan›n görülece¤i yeredava ile ilgili gidifl gelifllerde ve ikametlerde uygulanacakt›r.

Madde 19: l. Merkez arflivleri gerekli oldu¤u yerlerde dokunulmaz ola-cakt›r.


2. Resmi yaz›flmalar›yla ilgili olarak Merkez, her akit ülke taraf›ndan di-¤er uluslararas› kurulufllara k›yasla daha az müsaadeye mazhar say›lmayacak-t›r.

Madde 20: l. Bu sözleflme ile yetki verilen Merkezin mallar›, geliri ve ifl-lemleri vergi ve gümrüklerden muaf olacakt›r.

2. Merkez taraf›ndan Divan üyeleri, Genel Sekreter, Genel Sekreter Yar-d›mc›s›, Hakemler ve Arabuluculara ödenen yolluk, ödenek ve maafllardanvergi kesilmeyecektir.

KK››ss››mm IIII:: AArraabbuulluuccuulluukk

BBööllüümm 11:: AArraabbuulluuccuulluukk ‹‹sstteemmii

Madde 21: l. Arabuluculuk davas› tesis etmek isteyen herhangi bir âkit ül-ke veya âkit ülke vatandafl›, istemini, taraf say›s›ndan dört fazla say›da surethalinde Genel Sekreterli¤e iletecektir. Genel Sekreterlik bu istemi derhal kar-fl› taraf tebli¤ edecektir.

2. Bu istem, anlaflmazl›k konusu ile ilgili bilgileri, taraflar›n tan›t›m›n›,arabuluculuk ve hakemlik ifllemleri kurumu için yöntem ve kurallara uygunolarak arabuluculu¤a r›zalar›n› içerecektir.

3. Genel Sekreter, söz konusu istemi, istemde yer alan bilgiler ›fl›¤›ndakaydedecek ve taraflara kay›t yap›ld›¤›n› bildirecektir.

BBööllüümm 22:: AArraabbuulluuccuulluukk KKoommiissyyoonnuunnuunn OOlluuflflttuurruullmmaass››

Madde 22: l. Arabuluculuk Komisyonu (bundan sonra Komisyon olarakan›lacakt›r) 21. maddeye uygun bir istem kaydedildi¤inde hemen oluflturula-cakt›r.

2. Komisyon taraflar›n anlaflmas›na göre bir veya üç arabulucudan olufla-cakt›r.

3. Taraflar aksini kararlaflt›rmad›kça, Komisyon, taraflar›n ayr› ayr› seçe-ce¤i birer arabulucu ile bunlar›n seçece¤i üçüncü bir arabulucudan oluflur. Buüçüncü arabulucu ayn› zamanda Komisyon Baflkan› olacakt›r.

Madde 23: E¤er Komisyon, 21. maddenin 3. f›kras›na göre istem kayd›-n›n Genel Sekreterlikçe taraflara bildirimini izleyen 90 gün içinde veya taraf-lar›n daha önce üzerinde anlaflt›¤› bir sürede oluflturulamazsa, Divan, taraflar-dan birisinin istemi üzerine, her iki tarafa da mümkün oldu¤unca dan›flarakatanamayan arabulucu veya arabulucular› atayacakt›r.

BBööllüümm 33:: UUzzllaaflfltt››rrmmaa DDaavvaass››


Madde 24: Herhangi bir arabuluculuk davas›, bu bölüm hükümlerine gö-re yürütülecek ve taraflar baflka bir usul üzerinde anlaflmad›¤› takdirde, taraf-lar›n arabuluculuk isteminde bulunduklar› tarihte yürürlükte olan arabulucu-luk kurallar›na göre ifllem görecektir.

Madde 25: l. Komisyonun görevi, taraflar aras›ndaki anlaflmazl›klaraaç›kl›k getirmek ve her iki tarafça kabul görecek koflullarla çözüm getirme¤eçal›flmak olacakt›r. Buna göre ifllemin herhangi bir aflamas›nda Komisyon ta-raflara anlaflma koflullar› tavsiye edebilir. Taraflar Komisyon ile, Komisyonungörevini yürütebilmesi için iyi niyetli iflbirli¤i içerisinde olacaklar ve tavsiye-lerini en dikkatli biçimde ele alacaklard›r.

2. Taraflar anlaflmaya varabilirlerse Komisyon, anlaflmazl›¤a düflülen ko-nular›n ve anlaflman›n sa¤land›¤›n›n kaydedildi¤i bir raporun yay›nlanmas›n›sa¤layacakt›r. Davan›n herhangi bir aflamas›nda, Komisyonda taraflar aras›n-da bir anlaflmaya var›lamayaca¤› kanaati has›l olursa, Komisyon davay› dur-durabilecektir. Bu durumda anlaflmazl›¤›n Komisyona sunuldu¤unu ve taraf-lar›n anlaflmaya varmakta baflar›s›z olduklar›n› kaydeden bir rapor yay›nlan›r.Taraflardan biri davaya kat›lmazsa, Komisyon davay› düflürür ve taraflardanbirinin davaya kat›lmad›¤›n› rapor eder.

Madde 26: Taraflar aksini kararlaflt›rmad›¤› sürece, arabuluculuk davas›-na taraf olanlar, Komisyonun raporuna veya tavsiyelerine ve di¤er taraf›n ara-buluculuk davas›ndaki anlaflma önerilerine, beyanlar›na veya bildirilen görüfl-lerine dayanarak, hakemler önünde veya bir mahkemede ya da baflka bir flekil-de dava açmaya hak kazanamazlar.

KK››ss››mm IIIIII:: TTaahhkkiimm

BBööllüümm 11:: BBiillddiirriimmlleerr vvee SSüürreelleerr

Madde 27 : l. Taraflardan her birince sunulacak tüm dilekçeler ve di¤eryaz›l› iletilerle bunlara ekli tüm belgeler, her bir tarafa, her bir hakeme ve Ge-nel Sekreterli¤e birer nüsha olarak verilir. Hakem Mahkemesi’nin taraflarlayapt›¤› her tür yaz›flman›n bir nüshas› da Genel Sekreterlik’e gönderilir.

2. Genel Sekreterlik ve Hakem Mahkemesi taraf›ndan yap›lan tüm bildi-rimler veya yaz›flmalar bir taraf›n veya temsilcisinin söz konusu taraf veya di-¤er tarafça bildirilecek, son adresine yap›l›r. Söz konusu bildirim veya yaz›fl-ma, iadeli taahhütlü posta, kurye veya gönderildi¤ine dair bir kay›t ihtiva edenherhangi bir iletiflim arac›yla teslim edilebilir.

3. Bir bildirim veya yaz›flma, onu alan taraf›n veya temsilcisinin ald›¤›gün veya bu bildirim veya yaz›flma bir önceki f›kra uyar›nca yap›lm›flsa, al›n-


m›fl say›lmas› gereken günde yap›lm›fl say›l›r.

4. Bu Kurallar uyar›nca belirlenmifl veya kararlaflt›r›lm›fl süreler, bildirimveya yaz›flman›n bir önceki f›kra uyar›nca yap›lm›fl say›laca¤› günü müteakipgün ifllemeye bafllar. Müteakip günün, bildirim veya yaz›flman›n yap›lm›fl ol-mas› gereken ülkede, resmi tatil veya ifl günü olmamas› durumunda, süre mü-teakip ilk ifl gününde bafllar. Resmi tatiller ve ifl günü olmayan günler süreninhesab›nda dikkate al›n›r. E¤er verilen sürenin son günü, bildirimin veya yaz›fl-man›n yap›ld›¤› ülkede resmi tatilse veya ifl günü de¤ilse, süre müteakip ilk iflgününün sonunda sona erer.

BBööllüümm 22:: TTaahhkkiimmee BBaaflflllaannmmaass››

Tahkim Talebi

Madde 28: l. Bu kurallar uyar›nca tahkimden faydalanmak isteyen taraf,Tahkim Talebi’ni (“Talep”), Genel Sekreterlik’e sunar. Genel Sekreterlik, sözkonusu Talebin al›nd›¤›n› ve al›nd›¤› tarihi Davac› ve Daval›’ya bildirir.

2. Genel Sekreterlik’in Talep’i alm›fl oldu¤u tarih, tahkim sürecinin bafl-lang›ç tarihi olarak kabul edilir.

3. Talep, di¤er hususlar›n yan›nda afla¤›daki bilgileri içerir:

a) taraflar›n tam adlar›, tan›mlar›, adresleri ve uyruklar›,

b) ihtilaf›n mahiyeti ve talep(ler)e yol açan olaylar›n tan›m›,

c) talep edilen fley ve talep edilen mebla¤(lar),

d) ilgili sözleflmeler ve özellikle, tahkim sözleflmesi veya tahkim flart› içe-ren sözleflme,

e) hakemlerin say›lar› ve seçimlerine iliflkin tüm ilgili ayr›nt›lar ve gerek-li hakem aday›n›n gösterilmesi,

f) Uygulanacak hukuk ve tahkim lisan›na dair beyanlar.

4. Taleple birlikte, Davac› 27/1 maddesi uyar›nca gerekli say›da nüshay›sunar ve talebin verildi¤i gün geçerli olan idari masraflara iliflkin ödemeyi pe-flin olarak yapar. Davac›n›n bu gereklerinden birini yerine getirmemesi halin-de, Genel Sekreterlik Davac›’ya makul bir süre tan›yabilir ve bu sürenin so-nunda gere¤i yerine getirilmezse, Davac›n›n ileride ayn› talepleri içeren baflkabir Talep’te bulunma hakk› sakl› kalmak kayd›yla dosya kapat›l›r.

5. Genel Sekreterlik, elinde yeterli say›da nüsha bulunuyorsa ve gerekliön ödeme yap›lm›flsa, Talebin bir nüshas›n› ve ekli belgelerini cevap vermesi


için Daval›’ya gönderir.

6. Taraflardan birisi, bir hukuki iliflkiyle ilgili olarak ayn› taraflar aras›n-da bu kurallar uyar›nca derdest olan bir tahkim yarg›lamas›yla ilgili bir talepileri sürerse, Divan, taraflardan birinin talebi üzerine, Talep’te yer alan istem-leri derdest olan davada görmeye karar verebilir, me¤er ki Divan o davada Gö-rev Belgesini imzalam›fl veya onaylam›fl olsun. Görev Belgesi Divanca imza-lanm›fl veya onaylanm›flsa, taleplerin eklenmesi ancak 46. maddedeki usulegöre olabilir.

Tahkim Talebine Cevap

Madde 29: l. Daval›, Genel Sekreterlik’ten Tahkim Talebini almas›ndanitibaren 30 gün içinde, di¤erleri yan›nda, afla¤›daki hususlar› ihtiva eden bircevab› (Cevap) Genel Sekreterli¤e sunar:

a) tam ad›, tan›m›, adresi ve uyru¤u,

b) ihtilaf›n mahiyeti ve talep(ler)e yol açan olaylar›n tan›m›na iliflkin be-yanlar›,

c) netice-i talebe iliflkin cevab›,

d) hakemlerin say›s› ve hakemlerin seçimlerine iliflkin beyanlar› ve bumaddeler uyar›nca gerekli hakem aday›n›n gösterilmesi,

e) uygulanacak hukuk ve tahkim lisan›na dair beyanlar.

2. Genel Sekreterlik, Daval›’n›n hakemlerin say›s›na, seçimine ve adaygösterilmelerine dair beyanlar› için cevap süresini uzatabilir.

3. Cevap Genel Sekreterlik’e, 27/1. maddede belirtilen nüsha say›s›ndasunulur.

4. Cevab›n bir nüshas› ve ekli belgeler Davac›ya Genel Sekreterlik tara-f›ndan ulaflt›r›l›r.

Karfl› Dava

Madde 30: l. Karfl› dava dilekçesi cevap ile birlikte verilir ve afla¤›daki-leri içermelidir:

a) karfl› davan›n do¤umuna sebep olan ihtilaf›n mahiyeti ve olaylar›naç›klanmas›; ve

b) netice-i talep ve talep edilen mebla¤(lar)›n belirtilmesi.


2) Daval›n›n, karfl› dava dilekçesi ile birlikte, karfl› dava dilekçesinin ve-rildi¤i gün geçerli olan idari masraflara iliflkin ödemeyi peflin olarak yapmas›gerekir. Bu ödeme yap›lmad›¤› takdirde Genel Sekreterlik Daval›ya makul birsüre tan›yabilir. Bu süre sonunda da gerekli ödeme yap›lmazsa karfl› dava aç›l-mam›fl say›lacakt›r.

3) Davac› karfl› davaya, bunlar›n Genel Sekreterlik arac›l›¤›yla eline geç-mesinden itibaren 30 gün içinde bir Cevap verebilir. Genel Sekreterlik, Dava-c›n›n Cevap süresini uzatabilir.

Tahkim Anlaflmas›n›n veya fiart›n›n Hükmü

Madde 31: l. Taraflar bu Kurallar uyar›nca tahkime gitmeye karar vermifl-lerse, aksi kararlaflt›r›lmad›kça tahkimin bafllad›¤› tarihte yürürlükte olan ku-rallar› kendili¤inden kabul etmifl say›l›rlar.

2. Daval›, 29.madde uyar›nca bir cevap dilekçesi sunmazsa veya herhan-gi bir taraf tahkim anlaflmas›n›n varl›¤›, geçerlili¤i veya kapsam› hususundabir veya daha fazla iddia ileri sürerse, iddia(lar)›n kabul edilebilirli¤ine veyaiçeri¤ine halel gelmemek kayd›yla, Divan, ilk bak›flta geçerli bir tahkim anlafl-mas›n›n bulundu¤u hususunda tatmin olmuflsa, tahkimin devam›na karar vere-bilir. Bu durumda, Hakem Mahkemesi’nin yetkisine dair karar› Hakem Mah-kemesi’nin kendisi verir. Divan geçerli bir tahkim anlaflmas›n›n bulundu¤uhususunda tatmin olmam›flsa, tahkimin devam edemeyece¤ini taraflara bildi-rir. Bu durumda, herhangi bir taraf›n genel yetkili mahkemeye giderek geçer-li bir tahkim anlaflmas› bulunup bulunmad›¤›n› sorma hakk› sakl›d›r.

3. Hakem Mahkemesi yetkili oldu¤una karar verdikten sonra taraflardanherhangi biri tahkimin herhangi bir aflamas›nda, tahkime kat›lmay› reddederveya kat›lmazsa, bu red veya kat›lamama göz önünde tutulmaks›z›n tahkimedevam edilir.

4. Hakem Mahkemesi tahkim sözleflmesinin geçerlili¤ini onaylam›flsa,taraflar aksini kararlaflt›rmad›kça, tahkim sözleflmenin yok ve geçersiz oldu-¤una iliflkin bir talep veya tahkim sözleflmesinin varolmad›¤› yolundaki bir id-diayla Hakem Mahkemesi görevsiz hale gelmez.

BBööllüümm 33:: HHaakkeemm MMaahhkkeemmeessii

Hakemlerin Tarafs›zl›¤› ve Ba¤›ms›zl›¤›

Madde 32: 1. Bu kurallar uyar›nca hareket eden hakemler tarafs›z ve ba-¤›ms›z olmal›d›r. Müstakbel bir hakem, atamay› kabul etmeden önce, tarafs›z-l›¤› veya ba¤›ms›zl›¤›yla ilgili hakl› flüphelerin do¤mas›na yol açabilecek her-hangi bir durumu Genel Sekreterlik’e bildirmek zorundad›r. Tahkimin herhan-


gi bir aflamas›nda bu tür kuflkulara yol açabilecek yeni durumlar›n ortaya ç›k-mas› halinde, hakemin bu durumu taraflara ve Genel Sekreterlik’e derhal bil-dirmesi gerekir. Bir hakem veya taraflar›n birinden böyle bir bilginin al›nma-s› halinde, Genel Sekreter bunu di¤er taraf ve Hakem Mahkemesine bildirir.

2. Hiçbir taraf veya onlar ad›na hareket eden her hangi bir kimse, davay-la ilgili olarak hiçbir hakemle veya taraflardan birine atanacak hakem aday›ile, o adaya ihtilaf›n mahiyetiyle ilgili genel bilgi ve beklenen yarg›lama ifl-lemlerine dair bilgi vermek ve aday›n özelliklerini, müsait olup olmad›¤›n› ve-ya taraflardan ba¤›ms›zl›¤›n› veya taraflar ya da taraflarca atanm›fl hakemlerinüçüncü hakemi seçece¤i hallerde, seçilecek adaylar›n üçüncü hakem olmakiçin uygunlu¤undan bahsetmek d›fl›nda, di¤er taraf›n yoklu¤unda iletiflim ku-ramaz. Hiçbir taraf veya onlar ad›na hareket eden hiçbir kimse, hiçbir HakemMahkemesi baflkan› aday›yla di¤er taraf›n yoklu¤unda davayla ilgili iletiflimkuramaz.

3. Divan’›n atama, tasdik, red veya hakemin de¤ifltirilmesine dair karar-lar› nihaidir.

4. Her hakem görevi kabul etmekle, yükümlülüklerini bu kurallar uyar›n-ca yerine getirmeyi kabul etmifl say›l›r.

5. Hakem Mahkemesi, taraflar›n aksini kararlaflt›rmad›klar› durumlarda,33. madde uyar›nca teflekkül eder.

Hakemlerin Say›s›

Madde 33: 1.‹htilaflar bir veya üç hakem taraf›ndan karara ba¤lan›r.

2. Taraflar›n hakem say›s›n› kararlaflt›rmad›klar› durumlarda, Divan ihti-laf›n üç hakem atanmas›n› gerektirdi¤ine kanaat getirmedikçe, uyuflmazl›k birhakem taraf›ndan görülür. Bu durumda Davac›, Divan’›n karar›n› almas›ndanitibaren 15 gün içinde, bir hakem aday› gösterir ve Daval› da Davac›n›n ada-y›n›n kendisine bildirimi tarihinden itibaren 15 gün içinde kendi hakem ada-y›n› gösterir.

3. Taraflar ihtilaf›n tek hakemce çözümüne karar vermifllerse onay içintek hakem aday› gösterebilirler. Taraflar›n, Daval›’n›n Tahkim Talebini alma-s›ndan itibaren 30 gün içinde veya Genel Sekreterlikçe verilebilecek ek bir sü-rede aday gösterememesi halinde, tek hakem Divan taraf›ndan atan›r.

4. ‹htilaf›n üç hakeme havale edilmesi halinde, her bir taraf Talebinde veCevab›nda onay için bir hakem aday› gösterir. Taraflardan birinin, hakem ada-y›n› göstermemesi halinde, atama Divan taraf›ndan yap›l›r. Taraflar atama içinbaflka bir usulde anlaflmad›¤› takdirde Divan, Heyet baflkan› olarak hareket


edecek üçüncü hakemi atar.

Hakemlerin Atanmas›

Madde 34: 1. Taraflar, hakemlerin atanmas›na dair herhangi bir usuldeanlaflabilir ve Genel Sekreterli¤i de bu usulden haberdar ederler.

2. Taraflar Genel Sekreterli¤in yard›m›yla veya yard›m› olmaks›z›n, ha-kemleri müfltereken belirleyebilirler. Taraflar, bu kurallar›n bir nüshas›yla bir-likte hakemlere bir atama bildirimi gönderilebilmesi için söz konusu belirle-meden Genel Sekreterli¤i haberdar ederler.

3. Taraflar tahkimin bafllamas›ndan itibaren 45 gün içinde, hakem (ler)inmüfltereken atanmas› veya aday gösterilmesi hususunda anlaflamam›fllarsa, Di-van taraflardan herhangi birisinin yaz›l› talebi üzerine, hakem(ler)i atar ve bafl-kanl›k edecek hakemi tayin eder. Taraflar›n tümü hakem(ler)in atanmas› husu-sunda anlaflm›fl, ancak atamalar öngörülen zaman içerisinde yap›lmam›flsa,Genel Sekreterlik, taraflardan herhangi birisinin yaz›l› talebi üzerine, geri ka-lan usul ifllemlerini yerine getirmelidir.

4. Divan, taraflar›n görüflünü ald›ktan sonra, bu atamalar› yaparken uy-gun hakemleri seçmek için elinden geleni yapmal›d›r. Divan, taraflardan biri-nin talebi üzerine veya kendili¤inden, taraflar›n milliyetinden baflka bir ülke-nin milliyetinde olan birini hakem olarak atayabilir.

5. Davac› veya daval› tarafta birden fazla kifli var ise her bir taraf tek birhakem aday› gösterir.

Hakemlerin Reddi

Madde 35:

1. Bir taraf, herhangi bir hakemin tarafs›zl›¤› veya ba¤›ms›zl›¤›na dairhakl› flüphelerin do¤mas›na neden olan durumlar›n varl›¤› halinde, ilgili hake-min reddini isteyebilir. Bir hakemi reddetmek isteyen taraf, redde dair bildiri-mi, hakemin atanmas›n› veya redde yol açan olay›n gerçekleflti¤ini ö¤rendi¤itarihten itibaren 15 gün içinde Genel Sekreterli¤e göndermek zorundad›r.

2. Ret bildirimi yaz›l› olmal› ve ret sebeplerini içermelidir.

3. Genel Sekreterlik ret bildirimini ald›ktan sonra, di¤er taraflar› bundanhaberdar eder. Bir hakemin bir tarafça reddi halinde, di¤er taraf veya taraflarreddin kabulü konusunda anlaflabilirler. Bu durumda, hakem çekilmelidir.Reddedilen hakem, anlaflma olmadan da çekilebilir. ‹ki halde de, çekilme retsebeplerinin geçerlili¤inin kabulü anlam›na gelmez.


Madde 36: Di¤er taraf veya taraflar ret hususunda anlaflamaz veya redde-dilen hakem çekilmezse, takdir hakk› tamamen kendine ait olmak üzere, red-de dair karar› Divan verir.

Hakemin De¤ifltirilmesi

Madde 37: Bir hakem ret sonras› çekilirse veya Divan reddi hakl› bulur-sa veya hakemin istifas›n›n kabulünü gerektiren sebepler oldu¤una karar ve-rirse veya hakem ölürse, taraflar aksini kararlaflt›rmad›kça, 31.madde uyar›n-ca yedek bir hakem atan›r.

Madde 38: 1. Üç hakemli bir Hakem Mahkemesinde, hakemlerden biri37. maddede belirtilen sebepler d›fl›ndaki bir nedenle tahkime devam etmek-ten kaç›n›rsa, di¤er iki hakemin takdir hakk› tamamen kendilerine ait olmaküzere, üçüncü hakemin kat›lmamas›na bakmaks›z›n, tahkime devam etme veher türlü karar›, ara karar› veya nihai karar› alma yetkileri vard›r. ‹ki hakem,di¤er hakemin kat›l›m› olmaks›z›n tahkime devam etme veya karar verme hu-susunda, tahkimin geldi¤i noktay›, üçüncü hakemin kat›lmama için gösterdi¤isebebi ve davan›n icab›na göre kendilerince uygun oldu¤u düflünülen di¤er hu-suslar› göz önünde bulundurarak karar verirler. ‹ki hakemin üçüncü hakem ol-maks›z›n tahkime devam etmemeye karar vermeleri halinde, Divan kendisinintatmin edici bulaca¤› deliller neticesinde, makam›n bofl oldu¤unu ilan etmelive taraflarca aksi kararlaflt›r›lmad›¤› sürece, 31. madde uyar›nca yedek bir ha-kem atanmal›d›r.

2. Yukar›daki f›kra veya 37. madde uyar›nca yedek bir hakemin atanma-s› durumunda, Hakem Mahkemesi takdir hakk› tamamen kendisine ait olmaküzere, daha önceki duruflmalar›n tamam›n›n veya bir k›sm›n›n tekrarlan›p tek-rarlanmayaca¤›na karar verir.

BBööllüümm 44:: TTaahhkkiimm YYaarrgg››llaammaass››

Dosyan›n Hakem Mahkemesi’ne Gönderilmesi

Madde 39: Genel Sekreterlik, bu safhada talep etmifl oldu¤u masrafavanslar› ödenmiflse, dosyay› teflekkül eder etmez Hakem Mahkemesi’ne gön-derir.

Temsil

Madde 40: Tahkimde her bir taraf temsil edilebilir. Temsilcilerin adlar›,adresleri ve telefon numaralar› di¤er taraflara ve Genel Sekreterli¤e yaz›l› ola-rak bildirilmelidir. Hakem Mahkemesi teflekkül ettikten sonra, taraflar veyatemsilcileri Hakem Mahkemesiyle yaz›l› olarak do¤rudan irtibat kurabilir.


Tahkim Yeri

Madde 41: 1. Tahkim yeri taraflarca serbestçe kararlaflt›r›l›r.

2. Taraflar duruflma ve görüflmelerin nerede yap›laca¤›n› serbestçe karar-laflt›r›rlar.

3. Taraflar kararlaflt›rmam›flsa Hakem Mahkemesi, taraflara dan›flarak,duruflma ve buluflmalar› kendisinin uygun gördü¤ü herhangi bir yerde yapabi-lir.

Tahkimin ‹daresi

Madde 42: 1.Hakem Mahkemesi, taraflara eflit davran›lmas›, her bir tara-f›n dinlenmesi, her bir tarafa iddias›n› sunmak hususunda yeterli imkan›n sa¤-lanmas› kofluluyla bu kurallar sakl› kalmak üzere tahkimi uygun gördü¤ü fle-kilde idare edebilir.

2. Hakem Mahkemesi, yarg›lama ifllemlerini takdir hakk›n› kullanarak,ihtilaf›n çözümünü h›zland›racak flekilde yürütmelidir. Hakem Mahkemesi, ta-raflarla birlikte organize olmak, tarih belirlemek ve sonraki muameleleri h›z-land›racak ifllemleri kararlaflt›rmak için bir haz›rl›k toplant›s› yapabilir.

3. Hakem Mahkemesi, kendi takdirinde olmak üzere, delillerin s›ras›n›kararlaflt›rabilir, usul ifllemlerini ay›rabilir, birbirini tekrarlayan veya ilgisizifade veya di¤er delilleri ç›karabilir ve taraflar›n sunumlar›n›, davay› tümdenveya k›smen karara ba¤layabilecek noktalarda yo¤unlaflt›rmalar›n› isteyebilir.

4. Taraflardan biri mahkemeye sundu¤u bilgi ve belgeleri ayn› zamandadi¤er taraf veya taraflara da sunmal›d›r.

Tahkim Lisan›

Madde 43: Tahkim lisan›, taraflarca aksi kararlaflt›r›lmad›kça TürkiyeTürkçesi ve Rusça’d›r. Mahkeme baflka bir dilde sunulan belgelerin tahkim li-sanlar›na yap›lm›fl tercümesini içermesini de talep edebilir.

Uygulanacak Hukuk

Madde 44: 1. Hakem Mahkemesi, ihtilaf›, taraflarca anlaflmazl›¤›n esas›-na uygulanaca¤› belirlenmifl bulunan kanun hükümlerine uygun olarak çözer.Belli bir devletin hukukunun ya da hukuk düzeninin seçilmesi, taraflar aksiniaç›kça kararlaflt›rmad›¤› sürece, bu devletin maddi hukukuna iliflkin bir seçim-dir, o devletin kanunlar ihtilaf› hükümlerini kapsamaz.

2. E¤er taraflar uygulanacak kanun hükümlerini belirlememifllerse, budurumda Hakem Mahkemesi, yarg›lama konusuyla en s›k› iliflki içinde bulu-

AAvvrraassyyaa TTaahhkkiimm MMeerrkkeezzii SSöözzlleeflflmmeessii ((TTaassllaakk))163

nan ülkenin hukukunu uygular.

3. Hakem Mahkemesi ancak taraflar›n aç›kça yetkilendirdi¤i durumlarda,hakkaniyete göre veya dostane arac› olarak karar verebilir. Bu yetki, HakemMahkemesi nihai karar›n› verene de¤in verilebilir.

4. Hakem Mahkemesi, bütün hallerde sözleflmenin hükümlerine uygunkarar verir ve mevcut ticari teamülleri de göz önüne al›r.

Görev Belgesi, Usuli Zaman Çizelgesi

Madde 45: l. Hakem Mahkemesi Genel Sekreterlik’ten dosyay› al›r al-maz, belgeler ›fl›¤›nda veya taraflar›n en son talepleri do¤rultusunda görevle-rini tan›mlayan bir belge düzenler. Bu belge afla¤›dakileri içerir:

a) taraflar›n tam isimleri ve tan›mlar›n›;

b) taraflar›n, tahkime iliflkin bildirim ve yaz›flmalar›n yap›labilece¤i ad-reslerini;

c) taraflar›n her birinin iddias›, talep etti¤i fley ve mümkünse talep edilenmebla¤lar ve karfl› talepleri;

d) Hakem Mahkemesi’nin uygun görmesi durumunda, karara ba¤lanacakhususlar›n listesini;

e) Hakemlerin tam isimleri, tan›mlar› ve adreslerini;

f) Tahkim yerini; ve

g) Uygulanacak usul kurallar›n›n özellikleri ve varsa, Hakem Mahkeme-si’nin dostane arac› olarak hareket etme veya hakkaniyete uygun karar vermeyetkisini.

2. Görev belgesinin taraflar ve hakemler taraf›ndan imzalanmas› gerekir.Hakem Mahkemesi dosyan›n kendisine gönderildi¤i günden itibaren iki ayiçinde, kendisi ve taraflarca imzalanm›fl görev belgesini Divan’a gönderir. Di-van, Hakem Mahkemesi’nden geçerli bir talep gelmesi halinde veya gereklioldu¤una karar verirse kendili¤inden bu süreyi uzatabilir.

3. Taraflardan biri görev belgesinin düzenlenmesine veya imzalanmas›nakat›lmay› reddederse, belge onay için Divan’a sunulur. Görev belgesi yukar›-daki f›kra uyar›nca imzalan›r veya Divan taraf›ndan onaylan›rsa, tahkime de-vam edilir.

4. Hakem Mahkemesi, görev belgesini düzenlerken veya düzenlediktensonra en k›sa zamanda taraflara dan›flarak, tahkim s›ras›nda uygulamay› dü-


flündü¤ü geçici zaman çizelgesini gösteren baflka bir belge düzenler ve bunuDivan ve taraflara sunar. Bundan sonra geçici zaman çizelgesinde yap›lacakherhangi bir de¤iflikli¤in Divan ve taraflara bildirilmesi gerekir.

Yeni Talepler

Madde 46: Görev belgesinin Divan taraf›ndan imzalanmas› veya onay-lanmas›ndan sonra, hiçbir taraf di¤er taraf r›za göstermedikçe görev belgesi-nin d›fl›nda kalan yeni talepler veya karfl› talepler ileri süremez.

Davan›n Vak›alar›n›n Belirlenmesi

Madde 47: l. Hakem Mahkemesi, mümkün olan en k›sa sürede vak›alar›tüm uygun yollar› belirlemek amac›yla hareket eder.

2. Hakem Mahkemesi, taraflar›n yaz›l› beyanlar›n› ve dayan›lan belgele-ri inceledikten sonra, bu yönde bir talep olursa taraflar› flahsen dinler veyaböyle bir talep olmadan da kendili¤inden onlar› dinlemeye karar verebilir.

3. Hakem Mahkemesi, flahitleri, taraflarca atanm›fl bilirkiflileri veya bafl-ka herhangi bir kifliyi taraflar›n huzurunda veya gerekli ça¤r› yap›lm›flsa onla-r›n yoklu¤unda dinlemeye karar verebilir.

4. Hakem Mahkemesi, taraflara dan›flt›ktan sonra, bir veya daha fazla sa-y›da bilirkifli atayabilir, onlar›n yetkilerini belirleyebilir ve raporlar›n› alabilir.Taraflardan birinin talebi üzerine, taraflara Hakem Mahkemesi taraf›ndanatanm›fl bilirkifliyi duruflmada sorguya çekme imkan› verilir.

5. Hakem Mahkemesi, yarg›lama s›ras›nda herhangi bir zamanda, bir ta-raf›n ek delil vermesini talep edebilir.

6. Taraflardan hiçbiri duruflma talebinde bulunmazsa, Hakem Mahkeme-si davay› sadece taraflar›n sundu¤u belgelere dayanarak da karara ba¤layabi-lir.

7. Hakem Mahkemesi ticari s›rlar›n ve gizli bilgilerin saklanmas› için ge-reken önlemleri al›r.

Duruflmalar

Madde 48: l. Hakem Mahkemesi, bir duruflma yap›laca¤› zaman, makulbir süre önceden bildirimde bulunarak taraflar› belirledi¤i gün ve saatte huzu-runa ça¤›r›r.

2. Taraflardan biri usulüne uygun olarak ça¤r›ld›¤› halde, geçerli bir se-bep olmaks›z›n duruflmada bulunmazsa, Hakem Mahkemesi duruflmaya de-vam etme yetkisine sahiptir.

türkiye - türk cumhuriyetleri ekonomik ‹liﬂkileri · caret, ekonomi ve sanayi alanlar›nda...

Documents