türkiye’deki belediyeler için stratejik atık yönetim planı...

1

Türkiye’deki Belediyeler için

Stratejik Atık Yönetim Planı Hazırlama Kılavuzu

Son versiyon 15.07.2013, güncelleme 30.09.2013

Yazarlar

Nils Lundkvist

Carl-Lennart Åstedt

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c1/Turkey_Provinces.png

2

Giriş

Stratejik Atık Yönetim Planı, bir bölgenin ya da belediyenin atık yönetimi ve bertarafına

ilişkin uzun vadeli bir vizyonu tartışmak ve ortaya koymak için etkin bir yöntemdir. Aynı

zamanda, vizyonda tanımlanan hedeflerin yerine getirilmesi için kısa vadeli yöntemler

sunmanın da etkin yöntemidir.

Belediye Başkanları için Önsöz/Giriş

Bu kılavuz, Türkiye’deki belediyelerde, daha sürdürülebilir çevre için siyasi ve teknik

başarıları desteklemek amacıyla oluşturulmuştur. Siyasi hedefler varsa ve oluşturulmuşsa,

vaad edilen hedeflere ulaşmak için vatandaşların onayını almak gereklidir. Vatandaşlar ve

diğer paydaşların onayının alınması, uygulamayı kolaylaştırır ve daha iyi sonuçlar yaratır.

Bu kılavuz, belediyenin siyasi kademesinin, atık yönetiminde en önemli yerel hedeflere

yönelmesini kolaylaştıracaktır.

Kılavuzun amacı, belediyenin siyasi kademesi ve yöneticilerine, belediyenin çevre

sorunlarıyla mücadele etmesinin yanı sıra, belediyenin gelişmesi ve atık yönetiminin daha iyi

biçimde yürütülmesinde kullanabilecekleri araçları sağlamaktır. Çözüm örnekleri arasında,

atıktan elektrik üretilmesi, gıda atıklarından biyo-yakıt üretilmesi, atıkların çevreye etkisinin

azaltılması, ve hava ve toprak kirliliğinin azaltılmasını sayabiliriz.

Projenin doğru yönde başlatılması ve düzenlenmesi, belediyelerin atık sorunlarına yaratıcı ve

gerçekçi çözümler bulunmasında kritik önem taşır.

Yöneticiler, memurlar ve ilgilenen diğer okuyucular için Önsöz/Giriş

Kılavuzun kapsamı, etkin ve sürdürülebilir atık yönetimi oluşturulmasına yönelik ulusal,

bölgesel ve yerel siyasi hedeflerin gerçekleştirilmesini kolaylaştırmaktır. Bu kılavuz,

planlama, uygulama, izleme ve gözden geçirme için yapısal bir plan oluşturma araçları sağlar.

3

İçindekiler

Stratejik Atık Yönetim Planı Hazırlama Kılavuzuna Giriş ............................. 4

Atık Yönetiminin Planlanması ......................................................................................... 4

Stratejik Atık Yönetim Planı Hazırlama Süreci .............................................. 6

Bölüm 1: Atık Yönetimi ve Bertarafını Etkileyen Mevzuat ........................... 8

Bölüm 1.1 Ulusal mevzuat .............................................................................................. 8

Bölüm 1.2 Bölgesel mevzuat .......................................................................................... 8

Bölüm 1.3 Yerel “mevzuat” ............................................................................................. 9

Bölüm 2: Stratejik Atık Yönetim Planları bakımından Atık Yönetiminde Mevcut Durum ................................................................................................ 10

Bölüm 2.1 Ulusal durum .................................................................................................10

Bölüm 2.2 Bölgesel durum ............................................................................................10

Bölüm 2.3 Yerel (Büyükşehir düzeyinde) durum ..........................................................10

Bölüm 2.4 Yerel (Belediye düzeyinde) durum...............................................................11

Bölüm 3: Siyasi ve Teknik Vizyonlar ........................................................... 12

Bölüm 3.1 Mevcut uzun vadeli vizyonlar veya hedefler ...............................................13

Bölüm 3.2 Yeni uzun vadeli vizyonlar veya hedefler ....................................................13

Bölüm 3.3 Mevcut kısa vadeli yerel vizyonlar veya hedefler .......................................14

Bölüm 3.4 Yeni kısa vadeli yerel vizyonlar veya hedefler ............................................14

Bölüm 4: Kısa ve Uzun Vadeli Hedeflere Ulaşma Yöntemleri ................... 15

Bölüm 5: Önceki Bölümlerde Belirlenen Hedeflerin Değerlendirilmesi ve Takibi .............................................................................................................. 19

Bölüm 5.2 Bölüm 3’te belirlenen hedefleri değerlendirmek ve takip etmek için zaman çizelgesi ..........................................................................................................................20

Bölüm 5.3 Stratejik Atık Yönetim Planı revizyonu için zaman çizelgesi .....................21

Bölüm 6 Faydalı İnternet Siteleri ve Yayınlar .............................................. 22

Bölüm 6.1 İlave bilgiler ...................................................................................................22

4

Stratejik Atık Yönetim Planı Hazırlama Kılavuzuna Giriş

Atık Yönetiminin Planlanması

Katı Atık Yönetim Planı, siyasetçiler, vatandaşlar, STK’lar ve memurların ortaya koyduğu

strateji ve vizyon; atık yönetimini düzenleyen mevzuat; atık toplama, geri dönüşüm ve işleme

gibi pratik atık yönetimi unsurlarını tanımlamak, planlamak ve aralarındaki etkileşimi

düzenlemek için bir araçtır.

Bu kılavuz, anılan planı hazırlamak için gerekli adımları ve içeriği ortaya koymaktadır.

5

Atık yönetim planları niçin yapılmalıdır?

Stratejik Atık Yönetim Planı’ndaki hedef kitle kimdir?

(Hedef kitle örnekleri: Belediye başkanları, siyasi karar alıcılar, Atık Yönetimi İdaresi,

Belediye’deki vatandaşlar vs.).

Stratejik Atık Yönetim Planı, yerel atık yönetim planları ve Yıllık İş Planı/Uygulama

Planı sürdürülebilir atık yönetiminin başarılmasında kilit rollere sahiptir. Planın amacı,

bugün ve gelecek yıllara ait atık yönetimi ve atık bertaraf seçenekleri için bir çerçeve

oluşturmaktır.

Atık yönetim planları, atık yönetimi alanındaki politika ve hedeflerin yerel ve ulusal

düzeyde başarılmasında önemli araçlardır. Bu nedenle bu planlar, hem Belediye

Başkanını hem de ilgili Belediyenin bu alandaki yapmak istediklerini destekler.

Atık yönetim planları, atık özelliklerinin ve atıkların yönetilmesine yetecek

kapasitenin belirlenmesinde önemli araçlardır.

Atık yönetim planları gerçekçi teknik tedbirlerin tanımlanması, takip ve kontrol

edilmesi için önemli araçlardır.

Atık yönetim planları, yerel düzeyde atık toplanması ve bölgesel atık bertarafına

ilişkin mevzuat alanında ulusal kanunların eksiklikleri hakkında, ulusal düzeyde karar

makamları ile diyalog kurmak için önemli ve yararlı araçlardır.

Atık yönetim planları, sürdürülebilir bir gelecek sağlamak için, atık yönetiminin

finanse edilmesi ve bu alana yatırım yapılmasına ilişkin gereklerin ortaya konulması

açısından önemlidir.

Ulusal mevzuat, nüfusu 50.000’in üzerinde olan belediyeler için bu planların

yapılmasını zorunlu kılmaktadır.

6

Stratejik Atık Yönetim Planı Hazırlama Süreci

Stratejik Atık Yönetim Planı yaklaşımını gösteren şema.

Günlük çalışma aracı olabilmesi için, Atık İdaresi’nin, Stratejik Atık Yönetim Planı’ndaki

vizyon ve politikaları detaylı hedefler haline ve bu hedefleri de bir İş Planı/Uygulama Planı

haline getirmesi gerekir. Genellikle, İş Planı/Uygulama Planı’nın operasyonel ömrü bir yıldır.

İş Planı/Eylem Planı/Uygulama Planı normalde her yıl revize edilir.

7

Kılavuzun müteakip bölümlerinde, plan içerisinde ele alınması gereken farklı bölümler

gösterilmektedir. Ayrıca, bir bölümün içeriğiyle ilgili örnekler vermektedir. İçeriğin

doldurulmasına hazırlık olarak, her bölümdeki kısa sorular tartışılmalı, değerlendirilmeli ve

cevaplanmalıdır. Bölümler, bir tür kontrol listesi olarak kullanılabilir ama eksiksiz bir liste

değildir. Elbette daha fazla soru bulunabilir ve plan içerisinde bu sorular bazı belediyeler

açısından ve belirli atık türleri açısından ayrı ayrı ele alınmalıdır.

8

Bölüm 1: Atık Yönetimi ve Bertarafını Etkileyen Mevzuat

Bölüm 1.1 Ulusal mevzuat

Atık yönetimi alanında ulusal vizyon ve politikalar üzerinde etkisi olan mevzuatı tanımlayın.

Yalnızca, mevzuatın nerede bulunacağına ilişkin referans listesi ve geri dönüşüm, üretici

sorumluluğu hakkında kanunlar, tüzükler, kararnameler; atık nakli hakkında yönetmelikler;

atık işleme tesislerinin inşası ve işletilmesi hakkında kararnamelerin başlıklarını verin.

Geri dönüşüm, üretici sorumluluğu hakkında kanunlar, tüzükler, kararnameler; atık nakli

hakkında yönetmelikler; atık işleme tesislerinin inşası ve işletilmesi hakkında kararnamelerin

ayrıntılı ve eksiksiz metinleri, Stratejik Atık Yönetim Planı’nın ekine konulmalıdır. Bu ekler,

daha geniş ve eksiksiz bilgi edinmek isteyen okuyucular içindir.

Stratejik Atık Yönetim Planı’nın anlaşılması bakımından, en önemli vizyon ve hedefleri

mevzuata bakarak tanımlamak yararlı olacaktır. Ulusal mevzuat hakkındaki Bölüm bir

sayfayı geçmemelidir.

Durum Tespiti için Tavsiyeler

Türkiye’de ulusal atık yönetim planı mevcuttur. Daha fazla bilgi Çevre ve Orman Bakanlığı

İnternet sitesinden temin edilebilir.

Ulusal mevzuatı incelediğinizde sormanız gereken önemli sorular şunlardır:

Yerel ve bölgesel düzeydeki sorumluluklar nelerdir?

Belediyelerin atık planlama materyali ve dokümanlarını hazırlamaları için süre

sınırı var mıdır?

Planın onaylanması için belirlenen adımlar var mıdır?

Üretici sorumlulukları hakkındaki kanun yerel durumu ve planlamayı ne şekilde

etkiler?

Ulusal mevzuat, atıkları en iyi biçimde yönetmeye yeterli midir? Örneğin, atık

depolama alanlarının kötüye kullanılmasını önleyen idari bir sistem ve mali veya

teknik düzenlemeler var mıdır?

Bölüm 1.2 Bölgesel mevzuat

Atık yönetimini etkileyen, bölgesel vizyon ve politikaları ortaya koyan bölgesel mevzuatı

tanımlayın.

Büyükşehir Belediyeleri atık bertarafından sorumludur ve atık yönetimi için bazı zorunlu

ruhsatları vermektedir.

Mevcut bölgesel tüzükler ve kararnameler nelerdir?

Yalnızca, mevzuatın nerede bulunacağına ilişkin referans listesi ve kanun, tüzük,

kararnamelerin başlıklarını verin.

9


bölgesel mevzuata bakarak tanımlamak yararlı olacaktır. Bölgesel mevzuat hakkındaki Bölüm

bir sayfayı geçmemelidir.

Bölgesel mevzuatı incelerken sormanız gereken en önemli sorular:

- Vizyon ve politikaları gösteren konuşmalar, yazılı belgeler veya diğer mevcut

belgeler nelerdir?

- Büyükşehir belediye başkanının şimdiki ve gelecekteki atık yönetimi vizyonu nasıl

bir bölgesel vizyondur?

- Bu vizyon ve politikaların hukuki, siyasi ve vatandaş nezdinde meşruiyeti var

mıdır?

Bölüm 1.3 Yerel “mevzuat”

Mevcut yerel tüzükler ve kararnameler nelerdir?

Belediyenin atık yönetimine ilişkin vizyon ve politikalarını etkileyen ve belirleyen belediye

mevzuatını tanımlayın.

Yalnızca, mevzuatın nerede bulunacağına ilişkin referans listesi ve kanun, tüzük ve

kararnamelerin başlıklarını verin.


belediye mevzuatına bakarak tanımlamak yararlı olacaktır. Belediye mevzuatı hakkındaki

Bölüm bir sayfayı geçmemelidir.

Yerel mevzuatı incelerken sormanız gereken en önemli sorular:

- Vizyon ve politikaları gösteren konuşmalar, yazılı belgeler veya diğer mevcut

belgeler nelerdir?

- Belediye başkanının şimdiki ve gelecekteki atık yönetimi vizyonu, nasıl bir

belediye vizyonudur?

- Tüzüklere veya belediye meclisi direktiflerine göre tüm sorumluluklar açık ve net

biçimde ifade edilmiş ve güncel midir?

- Bu vizyon ve politikaların hukuki, siyasi ve vatandaş nezdinde meşruiyeti var

mıdır?

10

Bölüm 2: Stratejik Atık Yönetim Planları bakımından Atık Yönetiminde Mevcut Durum

Bölüm 2.1 Ulusal durum

Ülkenizde atık yönetiminin nasıl düzenlendiğine ilişkin durumu kısaca tanımlayın.

Bu tanımlama, atık yönetimi organizasyonu hakkında genel bir çizim içermelidir.

Atık yönetimi kapsamında atıkların toplanması, nakli, bertarafı, geri dönüşüm,

mevzuat, eğitim ve bilgilendirme, geliştirme ve bu alanda ruhsatların

verilmesinden kim sorumludur? (Çok kısa biçimde genel olarak tanımlayın. Azami

2-3 sayfa).

Bu tanımlama ve çizim, üç kısımdan oluşmalıdır:

Belediye Katı Atıkları

Ticari Atıklar

Geri Dönüşüm

Bölüm 2.2 Bölgesel durum

Bölgesel düzeyde atık yönetiminin nasıl düzenlendiğini ve yerel atık yönetimi üzerindeki

etkisini genel olarak kısaca tanımlayın.



bölgesel mevzuat, eğitim ve bilgilendirme, geliştirme ve bu alanda bölgesel

ruhsatların verilmesinden kim sorumludur? (Çok kısa biçimde genel olarak

tanımlayın. Azami 2-3 sayfa).



Ticari Atıklar

Geri Dönüşüm

Bölüm 2.3 Yerel (Büyükşehir düzeyinde) durum

Büyükşehir belediyesi düzeyinde, atık yönetimi sisteminin güncel durumunu genel olarak

ancak kısa biçimde tanımlayın. Bu bölüm, hacim/miktar/atık türleri, atıkların kim tarafından

toplandığı ve taşındığı, atıkların nerede nasıl bertaraf edildiği vs. ile ilgili siyasi, teknik

tanımlamalar ve istatistiksel bilgileri verir.



büyükşehir mevzuatı, eğitim ve bilgilendirme, geliştirme ve bu alanda ruhsatların

11


2-3 sayfa).



Ticari Atıklar

Geri Dönüşüm

Detaylı istatistiksel bilgiler, detaylı teknik tanımlar vs. ayrı bir ek halinde verilebilir.

Diğer önemli sorular:

Atıkları tanımlama ve sınıflandırmanın uygun yolu nedir?

Belediye sınırları içerisinde ne tür atıklar ortaya üretilmektedir? Atığı üretenin kim

olduğuna bakılmaksızın, tüm önemli atıklar belirtilmelidir. Stratejik Atık Yönetim

Planı’nda atığın her türü belirtilmelidir.

Mevcut istatistiksel bilgiler ve sınıflandırma güvenilir midir?

Bölüm 2.4 Yerel (Belediye düzeyinde) durum

Belediye düzeyinde, atık yönetimi sisteminin güncel durumunu genel olarak ancak kısa

biçimde tanımlayın. Bu bölüm, hacim/miktar/atık türleri, atıkların kim tarafından toplandığı

ve taşındığı, atıkların nerede nasıl bertaraf edildiği vs. ile ilgili siyasi, teknik tanımlamalar ve

istatistiksel bilgileri verir.



belediye mevzuatı, eğitim ve bilgilendirme, geliştirme ve bu alanda ruhsatların


2-3 sayfa).



Ticari Atıklar

Geri Dönüşüm

Detaylı istatistiksel bilgiler ve detaylı teknik tanımlar vs. ayrı bir ek halinde verilebilir.

Diğer önemli sorular:

Atıkları tanımlama ve sınıflandırmanın uygun yolu nedir?

Belediye sınırları içerisinde ne tür atıklar ortaya üretilmektedir? Atığı üretenin kim

olduğuna bakılmaksızın, tüm önemli atıklar belirtilmelidir. Stratejik Atık Yönetim

Planı’nda atığın her türü belirtilmelidir.

Mevcut istatistiksel bilgiler ve sınıflandırma güvenilir midir?

12

Bölüm 3: Siyasi ve Teknik Vizyonlar

Belediyede atık yönetimi ve çevre hedefleri konusunda alınmış mevcut siyasi ve teknik

kararları tanımlayın. Aynı zamanda, atık yönetiminin geleceğine ilişkin yeni yerel siyasi

vizyon ve hedefleri de tanımlayın.

Vizyon ve hedefleri tespit etme ve tanımlama prosedürü, ulusal, bölgesel ve yerel

düzeylerdeki mevzuatın incelenmesini ve buna ek olarak belediye başkanı ve başkanlık

makamının girdilerinin alınmasını içerir. Vizyon ve politikaları gösteren konuşmalara, yazılı

belgelere veya diğer mevcut belgelere bakın.

Ayrıca, diğer paydaşların Stratejik Atık Yönetim Planı’nda ortaya konulmuş vizyon ve

hedeflere katkıda bulunabilmesi son derece önemlidir.

Rafa kaldırmak üzere “masa başı ürünü” olarak adlandırılabilecek planlar hazırlamak,

kurumsal kaynakların kötüye kullanılması anlamına gelmektedir. Böylesi hazırlanmış bir

plan, faydalı bir yönlendirme planı olmayacaktır ve bir belediyenin refahını

desteklemeyecektir.

Belediye başkanı ve başkanlık makamı, atık yönetiminden sorumlu birimin, planlama

sürecine başlarken cevaplaması gereken çok önemli sorular vardır:

- Sürdürülebilirlik konusunda belediyenin en önemli 2-3 sorunu nelerdir?

- Yerel atık yönetimi konusunda belediyenin en önemli 2-3 sorunu nelerdir?

- Ulusal, bölgesel ve/veya belediye düzeyinde görülen atık yönetimi sorunları nelerdir?

- Atık yönetiminin daha iyi biçimde yürütülmesi eş zamanlı olarak belediyenin diğer

sorunlarını çözebilir mi? (Örneğin atık sorunlarının çözülmesi ve otobüsler için

biyogaz elde edilmesi, şehirde daha iyi hava kalitesinin elde edilmesi ve nihai olarak

iklim sorunlarının desteklenmesi gibi)? Birden fazla sorunu çözebilecek atık yönetimi

çözümleri bulmak yaratıcı ve zorlu bir görevdir. Bu nedenle hem kurum içi hem de

kurum dışı paydaşların planlama sürecinin en erken aşamasından itibaren devreye

sokulması gerekir. Bu strateji sayesinde, fikirlerin uygulanması daha kolay olabilir.

Aynı nedenden dolayı, örneğin imar birimi, belediye şirketleri gibi belediye

teşkilatındaki diğer stratejik birimlerin de sürece dahil edilmesi ve onaylarının

alınması kuvvetle tavsiye edilir.

- Atık toplama, nakliye veya bertarafı için gerekli teknik tesisler, genellikle önemli

yatırımların yapılmasını gerektirir. Atık idaresi ve belediye yönetimi, başlangıçtan

itibaren teknik çözümler, tesis alanları ve tesis finansmanı vs. konularında diğer

belediyelerle işbirliği yapmayı değerlendirmelidir.

- Atık idaresi ve belediye yönetimi, ulusal düzeyde çözülmesi gereken atık yönetimi

sorunlarını tanımlayabilir. En önemli tavsiye bir sürece başlarken belediye başkanı ve

başkanlık makamının durum hakkında daha fazla bilgi ile yola çıkmasını sağlamaktır.

Bu bilgiler, ulusal mevzuata uyum sağlayacak şekilde düzenlemeler yapma imkanı

getirir.

Bunlara ek olarak, bu vizyonlar seminerler veya çalışma ziyaretleriyle tanımlanabilirler.

13

Planlama süreci ve kamuya danışma konusunda yorumlar.

Her ülke ve belediyenin; fiili çevre şartlarını, çevre politikalarının etkinliğini ve çevresel

bilgilerin değerlendirilmesini sağlayacak çevre verilerinin toplanması ve yayımlanmasına

ilişkin organize sisteminin olması önemlidir.

Çevre, büyük oranda refah sisteminin bir parçası olarak görüldüğünden, yerel düzeyde

kurulmuş farklı teknik sistem için güven yaratılması önemlidir.

Önemli unsurlardan bir tanesi de vatandaşların çevre bilgilerine serbest erişimini sağlamaktır.

Bu aynı zamanda, bir toplumdaki herkesin farkındalığının arttırılması amacıyla sürekli

eğitimin bir parçası olacaktır.

Planlama süreci kapsamında, vatandaşlardan, farklı kurumlardan, sanayi kesiminden ve diğer

belediyelerden çeşitli tecrübelerin toplanmasını sağlayacak bir sürecin oluşturulması

önemlidir.

İlk aşamadan itibaren STK’ların devreye sokulması kapsamında, çevreyle ilgili tüm önemli

politika ve programlarla ilgili vatandaşların görüşlerinin alınması önemlidir. Bu şekilde, yeni

teknik tesislerin kurulması için onaylar daha sorunsuz biçimde alınabilir.

Stratejik Atık Yönetim Planı’nın çevre etki değerlendirmelerinin yapılması, STK’lara güven

vermede önemli bir araç olabilir.

Çağdaş atık yönetimine yönelik çözümün bir parçası olabilecek bir yerel çevre sektörünün

oluşmasını desteklemek için, çevre sektörü temsilcilerini dahil ederek, çözümleri uygulamaya

hazır olmalarını sağlamak önemlidir.

Çiftçiler de önemli paydaşlardır. Şehir ile tarım kesimi arasındaki sirkülasyon sürecinde, geri

dönüştürülmüş temiz organik ürünlerin müstakbel alıcıları olabilirler.

Belediyeler, bölgesel kurumlar (örneğin, büyükşehir düzeyi) ve atıkların nihai bertarafından

sorumlu diğer kuruluşlar ile yararlı ilişkiler kurmanın yolunu bulmalıdır.

Bölüm 3.1 Mevcut uzun vadeli vizyonlar veya hedefler

Belediyenizde atık yönetimi ve çevreye ilişkin hedefler hakkında uzun vadeli siyasi ve teknik

vizyonlarınızı ve bunun yanı sıra daha önce verilmiş olan siyasi ve teknik kararları tanımlayın

ve yazın. İlk Stratejik Atık Yönetim Planı için uzun vade 1-5 yıldır. Sonraki Stratejik Atık

Yönetim Planları için “uzun vade” genellikle 2-10 yıllık, bazen daha uzun süreli vizyonlardır.

Bölüm 3.2 Yeni uzun vadeli vizyonlar veya hedefler

Belediyenin atık yönetimi ile ilgili ve bu noktaya kadar ifade edilmemiş olan gelecek

vizyonlarınızı yazın ve tanımlayın. Bu vizyonlar, belediye başkanı, vatandaşlar veya diğer

paydaşların atıkların toplanması, işlenmesi, bertarafı veya çevreye ilişkin çözülmesi gereken

bir sorunu tespit etmesi üzerine ortaya çıkar.

Yerel düzeyde finansman ve teknik hususların dikkate alınarak, hedeflerin gerçekçi biçimde

formüle edilmesi önemlidir.

İlk Stratejik Atık Yönetim Planı için uzun vade 1-5 yıldır. Sonraki Stratejik Atık Yönetim

Planları için “uzun vade” genellikle 2-10 yıllık, bazen daha uzun süreli vizyonlardır.

14

Bölüm 3.3 Mevcut kısa vadeli yerel vizyonlar veya hedefler

Kısa vadeli siyasi ve teknik vizyonlar, belediyenizde atık yönetimi ve çevre alanında siyasi ve

teknik kararlar yoluyla belirlenmiş kısa vadeli vizyon ve hedeflerdir. Kısa vadeden kasıt 1 yıl,

azami 2-3 yıldır.

Bölüm 3.4 Yeni kısa vadeli yerel vizyonlar veya hedefler

Mevcut atık yönetimi durumu ve yukarıda sunulan vizyonlara ilişkin bilgileri genişletmek

için, belirlenmiş hedefleri olmayan sorunları ve soruları tanımlamak mümkündür. Bu sorular,

düzenlenecek seminerler ve Türkiye veya hatta yurt dışında uygun şehirlere çalışma

ziyaretleri yapılarak tespit edilebilir.

Belediye, vatandaşlara ne tür hedefler göstermek ister?

Belediye, ulusal ve bölgesel atık idarelerine ne tür hedefler göstermek ister?

Belediye, yerel sanayiye ne tür hedefler göstermek ister?

15

Bölüm 4: Kısa ve Uzun Vadeli Hedeflere Ulaşma Yöntemleri

Bu bölümdeki açıklamalar, kısa ve uzun vadeli hedeflere ulaşmak üzere atılması gereken

adımları, tahsis edilmesi gereken kaynakları ve alınması gereken nihai tedbirleri kapsar.

Stratejik Atık Yönetim Planı, adından da belli olduğu üzere stratejik bir belgedir. Stratejik

Atık Yönetim Planı’nda belirtilen hedeflere ulaşmak için gereken yöntemler sunulduktan

sonra, bu plan, yıllık İş Planı/Eylem Planı/Uygulama Planı halinde bölümlere ayrılır. Yıllık İş

Planı/Eylem Planı/Uygulama Planı atık yönetiminin günlük çalışmalar kapsamında

yürütülmesi için birer araçtır.

Yıllık İş Planı/Eylem Planı/Uygulama Planı bir sonraki yıl içerisinde atık yönetiminin

başarması gereken detaylı hedeflerin yazıldığı belgedir. Hedefler, kurumun anlayacağı şekilde

tanımlanmalıdır. Ayrıca, İş Planı/Eylem Planı/Uygulama Planı yazılı olarak hazırlanmalıdır,

böylece kurum, kendi çalışmalarını nasıl izleyeceğini bilir.

Tanımlama, şu bölümlerden oluşmalıdır:

Önceki bölümlerde belirtilen hedeflere ulaşmak için gelişmeler ve

tamamlayıcı hususlar.

Örneğin;

İhale süreci

Yeşil alım

Geri dönüşüm (yöntemler ve ortaklar)

Finansman (yerel ve ulusal vergi, ücret vs.)

Önceki bölümlerde belirtilen hedeflere ulaşmak için “teknik yöntemler”.

Örneğin:

Toplama yöntemi (mekanik toplama vs.)

Nakil (fosil olmayan yakıt vs.)

Bertaraf yöntemleri ve tesisleri (yöntemler ve ortaklar)

Bilgi ve iletişim (farkındalık).

Yöntemler Konusunda Yorumlar

Stratejik Atık Yönetim Planı’ndaki hedeflere ulaşmada gerekli yöntemleri bulmak için,

belediyelerin kendi bünyelerindeki diğer birimlerle işbirliği yapması da önemlidir. Örneğin,

inşaat ve yıkıntı atıkları için kentsel planlama birimi ile; ulaşım ve bina altyapısı için altyapı

birimi ile; atıksu çamuru için su ve kanalizasyon idaresi ile işbirliği yapılması gibi.

Stratejik Atık Yönetim Planı’nın uygulanması için, belediyenin kendi birimleri işbirliği ve

entegrasyon kesinlikle gereklidir.

Göz önüne alınması gereken bazı fikirler şunlardır:

16

- Atık depolama alanlarının, farklı çevre sorunlarını azaltmak için faaliyet esnasında ve

sonrasında üzerinin kapatılması gerekir. Örneğin, şehirlerdeki büyük inşaat ve kazı

projelerinden çıkan toprak ve diğer malzemeler atık depolama alanına konulabilir mi?

Bu durum, depolama alanı yapılarını ve yıkıntı atığı atık bertarafını etkileyecektir.

- Park alanlarının oluşturulmasında, üst toprak gübresi gereklidir. Yiyecek atıkları veya

evsel atıksu çamuru işlenerek bu amaç için kullanılabilir.

- Yiyecek atıklarının veya evsel atıksu çamurunun işlenmesi sonucu biyogaz oluşur. Bu

biyogaz temizlenerek belediye otobüs veya araç filolarında metan gazı yakıtı olarak

kullanılabilir ve geri dönüşümün iyi bir örneği olabilir. Bu, doğrudan uygulamaya

konulabilir olamasa da, Stratejik Atık Yönetim Planı hazırlanırken planlanabilir ve

uygulanabilir.

- Belediyenin yapı ruhsatları veya benzeri faaliyetlerle ilgili kılavuzları uygulanarak

önleyici faaliyetler uygulanabilir.

- Sürdürülebilir atık yönetimi için yeni yapı ruhsatlarına ilişkin direktiflerin revize

edilmesi gerekir. Örneğin, atıkların karışık atılmaması, geri dönüştürülebilir

malzemelerin ayrı ayrı toplanması gibi.

Yerel atık sistemi için sürdürülebilir finansal sistem yaratılması

Ulusal düzeyde – Depolama Alanına Konulacak Atıklardan Vergi Alınması

Ulusal düzeyde, atık depolama alanlarına konulacak atıklardan vergi alınması bu finansal sistemin bir

parçası olabilir. Stratejik Atık Yönetim Planı, depolama alanları üzerinde ulusal vergi mevzuatının

uygulanması konusunda tavsiyeleri içerebilir.

(İsveç’te bu oran 1 ton atık başına 60 TL civarındadır. Bu vergilendirmenin amacı, depolama

alanlarını daha az cazip bir seçenek haline getirmek, çevre ve doğal kaynaklar açısından daha tercih

edilir atık bertaraf yöntemlerini kullanmak için mali teşvikleri arttırmaktır.)

Yerel düzeyde mali sistem

Yerel atık yönetimi finansman sistemi kurmak için, aşağıdaki hususları düşünmek gerekir:

- Atık ücretleri için yerel bir sistem geliştirmek mümkün müdür?

- Evsel katı atıklarının toplanması ve bertarafı için atık idaresi giderlerini kim

karşılıyor?

- Ticari katı atıklarının toplanması ve bertarafı için atık idaresi veya atık toplayıcının

giderlerini kim karşılıyor?

- Kağıt, plastik, cam gibi geri dönüştürülebilir maddelerin toplanması ve bertarafı

giderlerini kim karşılıyor?

- Atık ücreti nasıl toplanabilir? Atık bertaraf faturası ile veya su faturası içerisinde atık

bertaraf ücretini yansıtarak toplanabilir mi?

İstanbul için yapılan bir araştırma, İstanbul bölgesinde vergi toplama verimliliğinin 1994’ten

bu yana kademeli olarak azaldığını göstermektedir. Katı atık toplamada maliyetlerin vergilerle

karşılanma oranı 2001 yılında %30 idi (İstanbul’da evsel katı atık toplama hizmeti finansmanı

ve giderleri; KARADAĞ ve SAKAR).

17

Katı atık toplama maliyeti, toplam katı atık yönetim harcamalarının %60 ila 80’ine karşılık

gelmektedir.

Taşınması gereken atık miktarını azaltacak, daha etkin taşımacılık sistemi yaratacak ve

gelecekte daha düşük maliyetli atık bertaraf sistemleri yaratacak yöntemler ve gelirler, atık

yönetiminin finanse edilmesinde kritik önem taşır.

Farkındalık

Personel, öğrenciler ve diğer önemli hedef gruplarının eğitilmesi, uzun vadeli sürdürülebilir

atık yönetimi kurmanın ilk adımlarıdır.

İnternet üzerinden bilgiye erişim ve broşürler ile desteklenen çevre eğitim programları, çevre

konularında personele ve kamuya bilgi ve farkındalık sağlamanın yollarıdır. Bunun

sonucunda personel ve vatandaşlar çevre ve atık yönetimini etkileyecek bilinçli seçimler

yapabilirler. Böylece vatandaşlar kendileri ve gelecek kuşaklar için yaşam kalitesini

sürdürebilir ve yükseltebilirler. Belediyelerin daima iyi örnek olarak görülmesi gerektiğini

unutmamak gerekir.

Temel çevre ve atık sorunlarını öğretmek, okul öncesi dönemde başlayabilir. Bu konuda

ulusal müfredatın da, ilk ve ortaöğretim kurumlarında konunun sürekli olarak işlenmesine

destek vermesi gerekir.

Yetişkinlere çevre eğitimi yerel yönetimlerin sağlayacağı kurslarda, yerel eğitim kurumlarının

düzenleyeceği kurslarda ve işletmeler tarafından iş yerinde verilebilir. Bu eğitim esas olarak,

yaşam tarzının çevre, halk sağlığı ve toplumsal gelişim üzerindeki etkilerine odaklanabilir ve

sürdürülebilir atık yönetiminin nasıl kilit bir rol oynayabileceğini gösterebilir.

İstatistikler ve veriler

Yerel Stratejik Atık Yönetim Planı’nın gelecekte revize edilebilmesi için güvenli atık

istatistikleri nasıl elde edilir?

- Atığın toplama/transfer istasyonu/atık bertaraf tesisinde sürekli olarak tartılması.

- Stratejik Atık Yönetim Planı döneminde atık bileşiminin 1-2 kez incelenmesi.

- Toplama noktaları ve toplamanın gelecekte tespit ve kaydı.

Atık yönetimi hizmetlerinin alınması

Yeşil alım

Yeşil alım, çevre dostu ürünler piyasasında değişim yaşatmak ve piyasa kurmak için önemli

bir araçtır. Aynı zamanda, belediyenin atık yönetiminde daima ön planda yer aldığını

vatandaşlara gösteren önemli bir işarettir. Son olarak, hem belediye atık yönetimi hem de

bölgesel ve yerel anlamda belediyelerin diğer alanlardaki maliyetlerini azaltır.

“Yeşil alım süreci”ni başlatmak için altı adım:

Analiz yapın

Kurumun kullandığı tüm mal ve hizmetlerin yaşam döngüsünü analiz etmeye çalışın.

Satın alma hedefleri oluşturun

18

Bu hedefleri, kurumun diğer hedefleriyle entegre edin.

Strateji oluşturun

Bu stratejinin, yönetim ekibi tarafından oluşturulması gerekir.

Hizmet sağlayıcılara karşı talepkar olun

Hizmet sağlayıcıların, örneğin ISO 9000 gibi uluslararası standartlara uygun olarak

belirlenen standartları ve hedefleri karşılaması gerekir.

Herkesi sürece dahil edin

Alım süreci hedefleri ve arka planı konusunda herkesi eğitin.

Tüm çalışma arkadaşlarınıza, başarı ve başarısızlıklar konusunda rapor verin. Herkese,

daha sürdürülebilir belediye oluşturma sürecini nasıl destekleyebileceklerini anlatın.

Sonucu doğrulayın

Bir denetim şirketinin veya diğer birimlerdeki meslektaşlarınızın sonuçları

incelemesini, değişiklikler ve iyileştirmeler önermesini sağlayın.

19

Bölüm 5: Önceki Bölümlerde Belirlenen Hedeflerin Değerlendirilmesi ve Takibi

Bölüm 5.1 Önceki bölümlerde belirlenen hedefleri değerlendirmek ve takip etmek için “teknik yöntemler”

Ulusal düzeydekilerin, belediyelerle ilgili “somut gerçekleri” bilmelerini sağlayacak bir

sistem tanımlayın.

Örneğin; aşağıdaki akış şeması, Stratejik Atık Yönetim Planı’nın hazırlanmasına ilişkin

prosedürü göstermektedir:

Atık Yönetim Planlarının Hazırlanması

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB)

Adalar Belediyesi

Büyükçekmece Belediyesi

Zeytinburnu Belediyesi

Plan’ın “Yazarı” Plan belgesi Sorumluluklar

Sorumluluk:

İstanbul Atık İdaresi

“Geri plandaki yazar”:

İstanbul Teknik Üniversitesi

İBB Atık Yönetim Master Planı Transfer istasyonları

Nakil

İşleme/bertaraf

Genel farkındalık bilgileri (arka plan

bilgileri

Genel farkındalık iletişimi

Sorumluluk:

Adalar, Büyükçekmece,

Zeytinburnu Atık İdareleri

“Geri plandaki yazar”:

İstanbul Teknik Üniversitesi

Adalar Katı Atık Yönetim Planı

Büyükçekmece Katı Atık

Yönetim Planı

Zeytinburnu Katı Atık Yönetim

Planı

Toplama

Ayırma/tasnif

Yerel farkındalık bilgileri

Yerel iletişim

20

Bölüm 5.2 Bölüm 3’te belirlenen hedefleri değerlendirmek ve takip etmek için zaman çizelgesi

Örneğin aşağıdaki çizelge:

21

Bölüm 5.3 Stratejik Atık Yönetim Planı revizyonu için zaman çizelgesi

Örneğin aşağıdaki çizelge:

22

Bölüm 6 Faydalı İnternet Siteleri ve Yayınlar

Bölüm 6.1 İlave bilgiler

Dış bilgiler örneğin aşağıdaki kaynaklardan elde edilebilir:

AB: http://ec.europa.eu/environment/waste/plans/pdf/wasteguide_final.pdf

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

Ulusal atık yönetim planları ve stratejileri

http://ec.europa.eu/environment/waste/plans/pdf/wasteguide_final.pdf

türkiye’deki belediyeler için stratejik atık yönetim planı...

Documents