ts en 61558-2-4/nisan 2003 · ics 29.180 ts en 60076-1:2012-04 en 60076-1:2011 ek za karılık...

TÜRK STANDARDI

TS EN 60076-1 Nisan 2012

TS EN 60076-1:1998 yerine

ICS 29.180

Güç transformatörleri - Bölüm 1: Genel

(IEC 60076-1:2011)

Power transformers - Part 1: General (IEC 60076-1:2011)

Transformateurs de puissance - Partie 1: Généralités (CEI 60076-1:2011)

Leistungstransformatoren - Teil 1: Allgemeines (IEC 60076-1:2011)

EN 60076-1:2011 Standardının Türkçe Tercümesidir.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDANGAZi ÜNiVERSiTESi KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 13.07.2015TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 29.180 TÜRK STANDARDI TS EN 60076-1: 2012-04 EN 60076-1:2011

Milli Ön Söz - Bu standard; CENELEC tarafından onaylanan ve Nisan 2012’de TS EN 60076-1: 2012 numaralı Türk

standardı olarak kabul edilen EN 60076-1:2011 standardı esas alınarak, Türk Standardları Enstitüsü Elektrik İhtisas Kurulu’na bağlı TK04 Elektrik Üretim, İletim ve Dağıtım Teknik Komitesi marifetiyle Türkçeye tercüme edilmiş TSE Teknik Kurulu’nun 18/12/2013 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standard yayınlandığında TS 267 EN 60076-1: 1998 + A1:2005 + A12:2005’in yerini alır. - CENELEC resmi dillerinde yayınlanan diğer standard metinleri ile aynı haklara sahiptir.

Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

- Bu standardda atıf yapılan standardların milli karşılıkları aşağıda verilmiştir.

EN, ISO, IEC vb. No

Adı (İngilizce)

TS No Adı (Türkçe)

IEC 60076-2: 1997

Power transformers – Part 2: Temperature rise

TS 10901 EN 60076-2: 1998

Güç transformatörleri – Bölüm 2: Sıcaklık artışı

IEC 60076-3: 2000

Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in air

TS 10902 EN 60076-3: 2004

Güç transformatörleri – Bölüm 3: Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyler ve havadaki haricî yalıtma aralıkları

IEC 60076-5: 2006

Power transformers – Part 5: Ability to withstand short-circuit

TS EN 60076-5: 2007

Güç transformatörleri – Bölüm 5: Kısa devre dayanım yeteneği

IEC 60076-10: 2005

Power transformers – Part 10: Determination of sound levels

TS EN 60076-10: 2007

Güç transformatörleri – Bölüm 10: Ses seviyelerinin belirlenmesi

IEC 60076-11: 2004

Power transformers – Part 11: Dry-type transformers

TS EN 60076-11: 2006

Güç transformatörleri – Bölüm 11: Kuru tip transformatörler

IEC 60137 Insulated bushings for alternating voltages above 1 000 V

TS EN 60137 Yalıtkan geçit izolâtörleri – 1000 V’un üzerindeki alternatif gerilimler için

IEC 60214-1: 2003

Tap-changers – Part 1: Performance requirements and test methods

TS IEC 60214-1: 2006

Kademe değiştiriciler - Bölüm 1: Performans özellikleri ve deney metotları

IEC 60296: 2003

Fluids for electrotechnical applications – Unused mineral insulating oils for transformers and switchgear

TS 623 EN 60296: 2006

Mineral yalıtım yağları - Kullanılmamış - Elektroteknik uygulamalar için - Anahtarlama düzeni ve transformatörlerde kullanılan

IEC 60721-3-4: 1995

Classification of environmental conditions – Part 3: Classification of groups of environmental parameters and their severities – Section 4: Stationary use at non-weatherprotected locations

TS EN 60721-3-4: 2001

Çevre şartlarının sınıflandırılması- Bölüm 3: Çevre parametre gruplarının sınıflandırılması ve bunlara ait şiddet dereceleri- Kısım 4: Hava şartlarından korumalı olmayan yerlerde sabit kullanım

ISO 9001: 2008

Quality management system - Requirements

TS EN ISO 9001: 2009

Kalite yönetim sistemleri - Şartlar

TS EN 60076-1:2012 standardı, EN 60076-1:2011 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi’nin (CENELEC, Avenue Marnix 17 B-1000 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENELEC) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CENELEC’ten yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.


http://212.175.161.24/Standard/Standard/Standard.aspx?081118051115108051104119110104055047105102120088111043113104073089073110108115120080106109071117

AVRUPA STANDARDI EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM

TS EN 60076-1: 2012-04 EN 60076-1:2011

ICS 29.180

© 2011 CENELEC - Dünya genelinde herhangi bir şekilde veya herhangi bir yolla tüm kullanım hakları CENELEC üyelerine saklıdır.

Ref. No. EN 60076-1:2011 E

Güç transformatörleri - Bölüm 1: Genel

(IEC 60076-1:2011)

Power transformers - Part 1: General (IEC 60076-1:2011)

Transformateurs de puissance - Partie 1: Généralités (CEI 60076-1:2011)

Leistungstransformatoren - Teil 1: Allgemeines (IEC 60076-1:2011)

Bu Avrupa Standardı CENELEC tarafından 25-05-2011 tarihinde onaylanmıştır. CENELEC üyeleri, bu Avrupa Standardına hiçbir değişiklik yapmaksızın ulusal standard statüsü veren koşulları öngören CEN/CENELEC İç Tüzüğü’ne uymak zorundadırlar. Bu tür ulusal standardlarla ilgili güncel listeler ve bibliyografik atıflar, Merkez Sekretarya’ya veya herhangi bir CENELEC üyesine başvurarak elde edilebilir. Bu Avrupa Standardı, üç resmi dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca) yayınlanmıştır. Başka herhangi bir dile tercümesi, CENELEC üyesinin sorumluluğundadır ve resmi sürümleri ile aynı statüde olduğu Merkez Sekretarya’ya bildirilir. CENELEC üyeleri sırasıyla, Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Büyük Britanya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs (Güney Kıbrıs Rum Yönetimi), Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’ın milli elektroteknik komiteleridir.

CENELEC

Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi European Committee for Electrotechnical Standardization

Comité Européen de Normalisation Electrotechnique Europäisches Komitee für Elektrotechnische Normung

Yönetim Merkezi: Avenue Marnix 17, B - 1000 Brussels


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

Ön Söz IEC/TC 14 “Power transformer - Güç transformatörleri” tarafından hazırlanan, IEC 60076-1’in gelecekteki 2. baskısı olan 14/675/FDIS dokümanının metni, IEC-CENELEC paralel oylamasına gönderilmiş ve CENELEC tarafından 25-05-2011 tarihinde EN 60076-1 olarak kabul edilmiştir. Bu Avrupa Standardı EN 60076-1:1997 + A1:2000 + A12:2002 standardının yerini alır. EN 60076-1:2011, EN 60076-1:1997’ye nazaran aşağıda verilen önemli teknik değişiklikleri içerir:

- Harmonik içeriği tanımının ilâvesi,

- Nakliye hakkında bir alt madde ilâvesi,

- İşlevsel şartname yönteminin ilâvesi,

- Bir fazlı transformatörler için bağlantı sembollerinin ilâvesi,

- Güvenlik ve çevre kurallarının ilâvesi,

- Sıvı koruma sistemlerine yönelik kuralların ilâvesi,

- d.a. akımlar hakkında bir maddenin ilâvesi,

- Tanklara ilişkin vakum, basınç ve sızdırmazlık deneylerinin ilâvesi,

- Önceki Ek A’daki kuralların metne dâhil edilmesi ve Ek A’nın da bilgi için bir kontrol listesi haline getirilmesi,

- Şartların izlenmesine yönelik vasıtalar ile çevre ve güvenlik hususları hakkında bilgi amaçlı eklerin ilâve edilmiş olması.

Bu dokümanın bazı unsurlarının patent haklarına konu olabileceğine dikkat edilmelidir. Böyle herhangi bir patent hakkının belirlenmesi durumunda CEN [ve/veya CENELEC] sorumlu tutulamaz. Aşağıdaki tarihler tespit edilmiştir: – Özdeş ulusal standard olarak yayınlayarak veya

onay duyurusu yaparak EN’nin ulusal düzeyde uygulamaya konması gereken en son tarih

(dop)

04-05-2012

– EN ile çelişen ulusal standardların yürürlükten kaldırılması gereken en son tarih

(dow)

25-05-2014

Ek ZA, CENELEC tarafından ilâve edilmiştir.

________________

Onay bilgisi

IEC 60076-1:2011 Uluslararası Standardının metni, CENELEC tarafından herhangi bir değişiklik yapılmaksızın Avrupa Standardı olarak onaylanmıştır. TSE Notu: CENELEC tarafından “Kaynaklar” bölümüne eklenmesi gerektiği belirtilen notlar, ilgili standardlardan sonra gelecek şekilde eklenmiştir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

Ek ZA

Karşılık gelen Avrupa yayınları ile beraber uluslararası yayınlara yapılan normatif atıflar

Aşağıdaki atıf dokümanları, bu dokümanın uygulaması için zaruridir. Tarihli atıflar için, atıflı dokümanın (tadiller dâhil) son baskısı geçerlidir. Not - Uluslararası yayın, (mod) kısaltmasıyla gösterilen ortak değişikliklerle değiştirilirse, buna uygun EN/HD

geçerlidir.

IEC, ISO No Tarih Standardın Adı EN/HD Tarih

IEC 60076-2 - Power transformers – Part 2: Temperature rise for liquid-immersed transformers

EN 60076-2 -

IEC 60076-3 2000 Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in air

EN 60076-3 2001

IEC 60076-5 2006 Power transformers – Part 5: Ability to withstand short circuit

EN 60076-5 2006

IEC 60076-10 2001 Power transformers – Part 10: Determination of sound levels

EN 60076-10 2001

IEC 60076-11 2004 Power transformers – Part 11: Dry-type transformers

EN 60076-11 2004

IEC 60137 2008 Insulated bushings for alternating voltages above 1 000 V

EN 60137 2008

IEC 60214-1 2003 Tap-changers – Part 1: Performance requirements and test methods

EN 60214-1 2003

IEC 60296 2003 Fluids for electrotechnical applications – Unused mineral insulating oils for transformers and switchgear

EN 60296 + corr. September

2004 2004

IEC 60721-3-4 1995 Classification of environmental conditions – Part 3: Classification of groups of environmental parameters and their severities – Section 4: Stationary use at non-weather protected locations

EN 60721-3-4 1995

ISO 9001 2008 Quality management systems – Requirements

EN ISO 9001 2008


ULUSLARARASI STANDARD INTERNATIONAL STANDARD NORME INTERNATIONALE Güç transformatörleri – Bölüm 1: Genel Power transformers – Part 1: General Transformateurs de puissance – Partie 1: Généralités


TS EN 60076-1:2012-04

BU YAYIN, TELİF HAKKI KORUMALIDIR.

Copyright © 2011 IEC, Geneva, İsviçre

Tüm hakları saklıdır. Aksi belirtilmedikçe, bu yayının herhangi bir bölümü herhangi bir şekilde ya da fotokopi ve mikrofilm dâhil aşağıda adresi verilen IEC’den yazılı izin alınmaksızın ya da dokümanı talep edenin ülkesindeki IEC üyesi Ulusal Komitenin yazılı izni olmaksızın elektronik veya mekanik herhangi bir yolla çoğaltılamaz ya da kullanılamaz. IEC telif hakları ile ilgili herhangi bir sorunuz olması halinde ya da bu yayınla ilgili ilâve haklar konusunda bilgi talebiniz olması halinde, detaylı bilgi için lütfen aşağıdaki adresle veya IEC üyesi Ulusal Komitenizle temasa geçiniz. IEC Merkez Ofis 3, rue de Varembé CH-1211 Geneva 20 İsviçre e-posta: [email protected] Web: www.iec.ch

IEC hakkında Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm elektrik, elektronik ve ilgili teknolojiler konusunda Uluslararası Standardlar hazırlayan ve yayınlayan önde gelen (lider) küresel kuruluştur.

IEC yayınları hakkında IEC yayınlarının teknik muhtevası, IEC tarafından sürekli gözden geçirilmektedir. En son baskıyı aldığınızdan emin olun, bir düzeltme ya da tadil yayınlanmış olabilir.

IEC Yayınları kataloğu için: www.iec.ch/searchpub

IEC on-line kataloğu, çeşitli kriterlerle (atıf numarası, metin, teknik komite) arama yapabilmenizi sağlar. Ayrıca projeler, yürürlükten kaldırılmış ve yerine geçen yayınlar konusunda da bilgi verir.

IEC Just Published: www.iec.ch/online_news/justpub

Tüm yeni IEC yayınları hakkında bilgi sahibi olun. Just Published, yeni çıkan tüm yayınları ayda iki kez detaylı olarak verir. On-line ya da e-posta yoluyla da mevcuttur.

Electropedia: www.electropedia.org

İngilizce ve Fransızca 20.000’in üzerinde terim ve tanımı kapsayan dünyanın önde gelen çevrimiçi elektronik ve elektrik terimleri sözlüğü. Online Uluslararası Elektroteknik Sözlük olarak da bilinir.

Müşteri Hizmetleri Merkezi: www.iec.ch/webstore/custserv

Bu yayınla ilgili düşüncelerinizi iletmek isterseniz ya da daha fazla yardıma ihtiyacınız varsa, lütfen Müşteri Hizmetleri Merkezi Sık Sorulan Soruları ziyaret ediniz ya da bizimle temas kurunuz: e-posta: [email protected] Tel.: +41 22 919 02 11 Faks: +41 22 919 03 00


mailto:[email protected]

http://www.iec.ch/

http://www.iec.ch/searchpub

http://www.iec.ch/online_news/justpub

http://www.electropedia.org/

http://www.iec.ch/webstore/custserv

mailto:[email protected]

TS EN 60076-1:2012-04

® IEC 60076-1 3. Baskı 2011-04

XB

ULUSLARARASI

STANDARD

INTERNATIONAL

STANDARD

NORME

INTERNATIONALE

Güç transformatörleri – Bölüm 1: Genel Power transformers – Part 1: General Transformateurs de puissance – Partie 1: Généralités

ULUSLARARASI

ELEKTROTEKNİK

KOMİSYONU

INTERNATIONAL

ELECTROTECHNICAL

COMMISSION

COMMISSION

ELECTROTECHNIQUE

INTERNATIONALE

FİYAT KODU PRICE CODE CODE PRIX

ICS 29.180 ISBN 978-2-88912-438-1 ® Uluslararası Elektroteknik Komisyonu’nun tescilli markasıdır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

2

İçindekiler

ÖN SÖZ ............................................................................................................................................................. 6

1 Kapsam ................................................................................................................................................... 8

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 8

3 Terimler ve tarifler ................................................................................................................................. 9

3.1 Genel ................................................................................................................................................... 9

3.1.1 Güç transformatörü .................................................................................................................. 9

3.1.2 Oto-transformatör * ................................................................................................................... 9

3.1.3 Seri transformatör ..................................................................................................................... 9

3.1.4 Sıvıya daldırmalı tip transformatör ......................................................................................... 10

3.1.5 Kuru tip transformatör ............................................................................................................. 10

3.1.6 Sıvı koruma sistemi ................................................................................................................ 10

3.1.7 Belirtilen değer ....................................................................................................................... 10

3.1.8 Tasarım değeri ....................................................................................................................... 10

3.2 Bağlantı uçları ve nötr noktası ........................................................................................................... 10

3.3 Sargılar .............................................................................................................................................. 11

3.3.10 Seri sargı .................................................................................................................................... 12

3.4 Beyan değerleri ................................................................................................................................. 12

3.5 Kademe uçları ................................................................................................................................... 13

3.6 Kayıplar ve yüksüz akım ................................................................................................................... 15

3.7 Kısa devre empedansı ve gerilim düşümü ........................................................................................ 16

3.8 Sıcaklık artışı ..................................................................................................................................... 17

3.9 Yalıtım ............................................................................................................................................... 17

3.10 Bağlantılar .................................................................................................................................... 17

3.11 Deney sınıflandırması .................................................................................................................... 18

3.11.2 Tip deneyi ................................................................................................................................... 18

3.12 Soğutma ile ilgili meteorolojik veriler ............................................................................................. 19

3.13 Diğer tarifler ................................................................................................................................... 19

4 İşletme şartları ..................................................................................................................................... 19

4.1 Genel ................................................................................................................................................. 19

4.2 Normal işletme şartları ...................................................................................................................... 20

5 Beyan değerleri ve genel kurallar ...................................................................................................... 21

5.1 Beyan gücü ....................................................................................................................................... 21

5.1.1 Genel ............................................................................................................................................ 21

5.1.2 Beyan gücünün standard değerleri .......................................................................................... 22

5.1.3 Alternatif soğutma modlarında asgari güç .............................................................................. 22

5.1.4 Beyan gücünü aşan yükleme .................................................................................................... 22

5.2 Soğutma modu .................................................................................................................................. 23

5.3 Bir jeneratöre doğrudan bağlanan transformatörlerde yük atma ...................................................... 23

5.4 Beyan gerilimi ve beyan frekansı ...................................................................................................... 23

5.4.1 Beyan gerilimi ............................................................................................................................. 23

5.4.2 Beyan frekansı ............................................................................................................................ 23

5.4.3 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde ve/veya beyan frekansından başka frekansta çalışma ................................................................................................................................................. 23

5.5 Sıra dışı işletme şartları için tedbirler ................................................................................................ 24

5.6 Donanıma ait en yüksek gerilim Um ve dielektrik deney seviyeleri ................................................... 24

5.7 Teklif talebi için gerekli ilâve bilgiler .................................................................................................. 25


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

3

5.7.1 Transformatörün sınıflandırılması ............................................................................................ 25

5.7.2 Sargı bağlantısı ve fazların sayısı ............................................................................................. 25

5.7.3 Ses seviyesi ................................................................................................................................ 25

5.7.4 Nakliye ......................................................................................................................................... 25

5.8 Bileşenler ve malzemeler .................................................................................................................. 26

6 Kademeli bir sargısı bulunan transformatörler için kurallar ........................................................... 26

6.1 Genel - Kademe aralığının gösterilişi ................................................................................................ 26

6.2 Kademe gerilimi - Kademe akımı. Kademe gerilimi değişiminin standard kategorileri. Azami gerilim kademesi .................................................................................................................................................... 26

6.3 Kademe gücü. Tam güç kademeleri - Düşük güçlü kademeler ........................................................ 29

6.4 Teklif talebi ve siparişte kademelerin teknik özellikleri ...................................................................... 30

6.4.1 Genel ............................................................................................................................................ 30

6.4.2 Yapısal teknik şartname ............................................................................................................ 30

6.4.3 İşlevsel teknik şartname ............................................................................................................ 30

6.5 Kısa devre empedansının teknik özellikleri ....................................................................................... 31

6.6 Yükte kayıp ve sıcaklık artışı ............................................................................................................. 32

7 Bağlantı ve faz farkı sembolleri .......................................................................................................... 33

7.1 Üç fazlı transformatörler ve üç fazlı bir grup olarak bağlı bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri ........................................................................................................................................... 33

7.1.1 Bağlantı sembolleri .................................................................................................................... 33

7.1.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi ..................................................................................... 33

7.1.3 Yük uygulanması amaçlanmayan sargılar ............................................................................... 33

7.1.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar ............................................................................................ 33

7.1.5 Örnekler ....................................................................................................................................... 34

7.2 Üç fazlı bir grupta olmayan bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri ................ 36

7.2.1 Bağlantı sembolü ................................................................................................................. 36

7.2.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi ............................................................................... 36

7.2.3 Yüklenmesi amaçlanmayan sargılar .................................................................................. 36

7.2.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar ...................................................................................... 36

Örnekler ........................................................................................................................................ 37

8 İşaret plâkaları ..................................................................................................................................... 38

8.1 Genel ................................................................................................................................................ 38

8.2 Bütün durumlarda verilmesi gereken bilgiler ............................................................................... 38

8.3 Uygulanabilir olduğunda verilmesi gereken ilâve bilgiler .......................................................... 38

9 Emniyet ve çevre kuralları ile diğer kurallar ..................................................................................... 39

9.1 Emniyet ve çevre kuralları .............................................................................................................. 39

9.1.1 Sıvı sızıntıları ........................................................................................................................ 39

9.1.2 Emniyetle ilgili hususları ..................................................................................................... 40

9.2 Nötr bağlantısının boyutlandırılması ............................................................................................. 40

9.3 Sıvı koruma sistemi ........................................................................................................................ 40

9.4 Nötr devrelerde d.a. akımlar ........................................................................................................... 41

9.5 Kütle merkezinin işaretlenmesi ..................................................................................................... 41

10 Toleranslar ........................................................................................................................................... 41

11 Deneyler ............................................................................................................................................... 43

11.1 Rutin deney, tip deneyi ve özel deneyler için genel kurallar ......................................................... 43

11.1.1 Genel ...................................................................................................................................... 43

11.1.2 Rutin deneyler ...................................................................................................................... 44

11.1.3 Tip deneyleri ......................................................................................................................... 45

11.1.4 Özel deneyler ........................................................................................................................ 45


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

4

11.2 Sargı direncinin ölçülmesi .............................................................................................................. 45

11.2.1 Genel ...................................................................................................................................... 45

11.2.2 Kuru tip transformatörler ..................................................................................................... 45

11.2.3 Sıvıya daldırılmış tip transformatörler ............................................................................... 46

11.3 Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü .......................................................... 46

11.4 Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi ................................................................... 46

11.5 Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi............................................................................................... 47

11.6 Üç fazlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansının/empedanslarının ölçülmesi ..................... 48

11.7 Yükte kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler - Çalışma deneyi ............................................... 48

11.8 Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında sızıntı deneyi (sızdırmazlık deneyi) .......... 49

11.9 Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi ................................ 49

11.10 Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında şekil değişikliği deneyi ................................. 50

11.11 Sıvıya daldırılmış transformatörler için sahada yapılan vakum altında sızdırmazlık deneyi ............ 50

11.12 Çekirdek ve gövde yalıtımının kontrolü ................................................................................. 51

12 Elektromanyetik uyumluluk (EMU) .................................................................................................... 51

13 Yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri ................................................................................. 51

Ek A ................................................................................................................................................................. 52

(Bilgi için) ....................................................................................................................................................... 52

Teklif talebinde ve siparişte verilmesi gereken bilgilere ait kontrol listesi ............................................. 52

A.1 Beyan değerleri ve genel bilgiler ....................................................................................................... 52

A.1.1 Normal bilgiler ...................................................................................................................... 52

A.1.2 Özel bilgiler ........................................................................................................................... 53

A.2 Paralel çalışma ......................................................................................................................... 55

Ek B ................................................................................................................................................................. 56

(Bilgi için) ....................................................................................................................................................... 56

Kademeli transformatörlerin teknik özelliklerine ait örnekler ................................................................... 56

B.1 Örnek 1 – Sabit akılı gerilim değişimi .................................................................................... 56

B.2 Örnek 2 – Değişken akılı gerilim değişimi ............................................................................. 56

B.3 Örnek 3 – Kombine gerilim değişimi ...................................................................................... 56

B.4 Örnek 4 – Kademenin işlevsel teknik şartnamesi................................................................. 57

B.4.1 Örnek 4.1 – YG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör ........................................... 57

B.4.2 Örnek 4.2 – AG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör ........................................... 58

Ek C ................................................................................................................................................................. 60

(Bilgi için) ....................................................................................................................................................... 60

Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesi ................................................................. 60

Ek D ................................................................................................................................................................. 61

(Bilgi için) ....................................................................................................................................................... 61

Üç fazlı transformatör bağlantılarının örnekleri ......................................................................................... 61

Ek E ................................................................................................................................................................. 64

Yük kaybının sıcaklık düzeltmesi ................................................................................................................. 64

Ek F ................................................................................................................................................................. 65

(Bilgi İçin) ....................................................................................................................................................... 65

Transformatörlere sonradan durum izleme sistemi monte edilmesine yönelik vasıtalar ...................... 65

Ek G ................................................................................................................................................................. 66

(Bilgi için) ....................................................................................................................................................... 66

Çevre ve güvenlik hususları ......................................................................................................................... 66

Kaynaklar ........................................................................................................................................................ 67


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

5

Şekil 1 – Gerilim değişiminin farklı tipleri ................................................................................................... 29

Şekil 2 – ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler ........................................................................................ 34

Şekil 3 – Uçları dışarıya çıkarılmış sargıları bulunan transformatörler için ‘saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler ...................................................................................................................................... 35

Şekil 4 – ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler ........................................................................................ 37

Şekil C.1 – Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesine ait örnek ......................... 60

Şekil D.1 – Yaygın bağlantılar ....................................................................................................................... 61

Şekil D.2 – İlave bağlantılar .......................................................................................................................... 62

Şekil D.3 – Üç fazlı oto-transformatör bağlantılarının bağlantı sembolleriyle gösterilişi (oto-transformatör Ya0)...................................................................................................................... 63

Şekil D.4 – Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanmış üç adet bir fazlı transformatör örneği (bağlantı sembolü Yd5) .............................................................................................................. 63

Çizelge 1 – Toleranslar .................................................................................................................................. 42

Çizelge B.1 – Kombine gerilim değişimine ait örnek ................................................................................. 57

Çizelge B.2 – YG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği ........................................................ 58

Çizelge B.3 – AG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği ........................................................ 59

Çizelge F.1 – Durum izlemeye yönelik vasıtalar ......................................................................................... 65


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

6

ULUSLARARASI ELEKTROTEKNİK KOMİSYONU ____________

GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ

Bölüm 1: Genel

ÖN SÖZ

1) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), tüm ulusal elektroteknik komitelerden (IEC Ulusal Komiteler) oluşan dünya çapında bir standardizasyon kuruluşudur. IEC’nin amacı, elektrik ve elektronik alanlarda standardizasyonla ilgili tüm sorulara dair uluslararası işbirliğini desteklemektir. IEC, bu amacı gerçekleştirmek için ve diğer faaliyetlerine ek olarak Uluslararası Standardlar, Teknik Spesifikasyonlar, Teknik Raporlar, Herkesin Kullanımına Açık Spesifikasyonlar (PAS) ve Rehberler (bundan böyle ‘IEC Yayını/ları’ olarak anılacaktır.) yayınlar. Yayınların hazırlanması görevi teknik komitelere verilmiştir; üzerinde çalışma yapılan konu ile ilgilenen herhangi bir IEC Ulusal Komitesi, bu hazırlık çalışmasına katılabilir. IEC ile işbirliği içindeki Uluslararası kuruluşlar, kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları da bu hazırlık çalışmalarına katılabilir IEC, iki kuruluş arasındaki anlaşma çerçevesinde belirlenen şartlara uygun olarak Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu (ISO) ile yakın işbirliği içindedir.

2) IEC’nin teknik konulara dair resmi kararları veya mutabakatları, teknik komitelerin konuyla ilgilenen tüm IEC Ulusal Komitelerinden üyeleri olduğu için, mümkün olduğunca ilgili konulardaki uluslararası fikir birliği anlamına gelir.

3) IEC Yayınları, uluslararası kullanım için tavsiyeler şeklindedir ve IEC Ulusal Komiteleri tarafından da bu anlamda kabul edilirler. IEC Yayınlarının teknik muhtevasının doğru olmasını sağlamak için her türlü gayret gösterilmiş olsa da, IEC yayınlarının nihai kullanıcı tarafından kullanım yolları ya da nihai kullanıcıların yanlış yorumlamaları konusunda sorumlu tutulamaz.

4) IEC Ulusal Komiteleri, uluslararası tektipliği desteklemek için IEC yayınlarını kendi ulusal ve bölgesel yayınlarına azami ölçüde şeffaf bir biçimde uygulamayı taahhüt ederler. Herhangi bir IEC Yayını ile karşılık gelen ulusal veya bölgesel yayın arasındaki herhangi bir farklılık, ulusal veya bölgesel yayında açıkça belirtilmelidir.

5) IEC, uygunluk onaylaması yapmaz. Bağımsız belgelendirme kuruluşları uygunluk değerlendirmesi hizmeti verir ve bazı alanlarda IEC uygunluk markalarını kullanır. IEC, bağımsız belgelendirme kuruluşlarının gerçekleştirdiği herhangi bir hizmetten sorumlu tutulamaz.

6) Tüm kullanıcılar, bu yayının son baskısına sahip olduklarından emin olmalıdırlar.

7) Herhangi bir kişisel yaralanma, mal hasarı ya da herhangi bir diğer hasardan ve bu IEC yayınının ya da diğer herhangi bir IEC yayınının yayınlanmasından, kullanımdan, ya da buna dayanılmasından kaynaklanan masraflar (yasal ücretler dâhil) veya harcamalardan dolayı IEC ve IEC’nin yöneticileri, çalışanları, hizmetlileri veya teknik komitelerinin üyeleri ve uzmanları ve IEC Ulusal Komiteleri dâhil temsilcileri doğrudan ya da dolaylı olarak sorumlu tutulamaz.

8) Bu yayında verilen Normatif atıflara dikkat edilmelidir. Atıf yapılan yayınların kullanımı, bu yayının doğru uygulaması için kaçınılmazdır.

9) Bu IEC Yayınının bazı unsurlarının patent haklarına konu olma ihtimaline dikkat edilmelidir. IEC bu tür herhangi bir ya da tüm patent haklarının belirlenmesi durumunda sorumlu tutulamaz.

IEC 60076-1 Uluslararası Standardı, IEC TC14 “Güç transformatörleri’’ teknik komitesi tarafından hazırlanmıştır. Bu üçüncü baskı, 1993 yılında yayınlanan ikinci baskıyı ve onun A1 (1999) tadilini iptal eder. Bu teknik bir güncellemedir. Bu baskı, önceki baskıya nazaran aşağıda verilen önemli teknik değişiklikleri içerir:

- Harmonik içeriğin tanımının ilâvesi,

- Nakliye hakkında bir alt madde ilâvesi,

- İşlevsel şartname yönteminin ilâvesi,

- Bir fazlı transformatörler için bağlantı sembollerinin ilâvesi,

- Güvenlik ve çevre kurallarının ilâvesi,

- Sıvı koruma sistemlerine yönelik kuralların ilâvesi,

- d.a. akımlar hakkında bir maddenin ilâvesi,

- Tanklara ilişkin vakum, basınç ve sızdırmazlık deneylerinin ilâvesi,


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

7

- Önceki Ek A’daki kuralların metne dâhil edilmesi ve Ek A’nın da bilgi için bir kontrol listesi haline getirilmesi,

- Şartların izlenmesine yönelik vasıtalar ile çevre ve güvenlik hususları hakkında bilgi amaçlı eklerin ilâve edilmiş olması.

Bu standard metni aşağıdaki dokümanlara dayalıdır:

FDIS Oylama raporu

14/675/FDIS 14/682/RVD

Bu standardın onaylanması ile ilgili oylamaya dair bilgi, yukarıdaki tabloda gösterilen oylama raporunda bulunabilir. Bu yayın, ISO/IEC Direktifleri, Bölüm 2’ye uygun olarak yazılmıştır. IEC 60076 serisindeki tüm bölümlerin listesi, IEC internet sayfasında Güç transformatörleri genel başlığı altında bulunabilir. Bu serinin gelecek standardları, yukarıda belirtilen yeni genel başlığı taşıyacaktır. Bu serideki mevcut standardların başlıkları, sonraki sürümü sırasında güncelleştirilecektir. Komite bu yayının muhtevasının, “http://webstore.iec.ch” web adresinde yer alan, belirli yayın ile ilgili bilgilerde gösterilen değişmezlik tarihine kadar değişmemesine karar vermiştir. Bu tarihte, yayın; • Yeniden onaylanacak, • Yürürlükten kaldırılacak, • Güncellenmiş bir baskı ile değiştirilecek veya • Tadil edilecektir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

8

GÜÇ TRANSFORMATÖRLERİ -

Bölüm 1: Genel

1 Kapsam Bu standard, aşağıda verilen belirli kategorilerdeki küçük ve özel transformatörlerin dışında kalan üç fazlı ve bir fazlı güç transformatörlerini (oto-transformatörler dâhil) kapsar.

Beyan gücü 1 kVA’dan küçük olan bir fazlı transformatörler ve 5 kVA’dan küçük olan üç fazlı transformatörler,

Sargılarının beyan gerilimi 1000 V’tan yüksek olmayan transformatörler,

Ölçü transformatörleri,

Demiryolu araçlarına monte edilen cer transformatörleri,

Yol verme transformatörleri,

Deney transformatörleri,

Kaynak transformatörleri,

Patlamaya dayanıklı ve madencilikte kullanılan transformatörler,

Derin su uygulamalarına yönelik (su altı) transformatörler. Bu transformatör kategorileri için IEC standardlarının bulunmaması durumunda (özellikle endüstriyel uygulamalar için sargısı 1000 V’u aşmayan transformatör), IEC 60076-1 tamamen veya kısmen uygulanabilir. Bu standard, bir transformatörü, halkın erişebileceği bir konumda monte etmeye uygun hale getirecek kurallara değinmez. Kendi standardları bulunan güç transformatörlerinin ve reaktörlerin bu kategorileri için bu standard yalnızca diğer standardda özel olarak yapılan atıf kapsamında uygulanabilir. Bu gibi standardlar:

Genel reaktörler (IEC 60076-6),

Kuru tip transformatörler (IEC 60076-11),

Kendinden korumalı transformatörler (IEC 60076-13),

Gaz doldurulan güç transformatörleri (IEC 60076-15),

Rüzgâr türbini uygulamalarına yönelik transformatörler (IEC 60076-16),

Cer transformatörleri ve cer reaktörleri (IEC 60310),

Endüstriyel uygulamalara yönelik statik dönüştürücü transformatörleri (IEC 61378-1),

HVDC uygulamalarına yönelik statik dönüştürücü transformatörleri (IEC 61378-2) için mevcuttur. Bu standardın muhtelif yerlerinde, alternatif veya ilâve teknik çözümlere veya süreçlere dair bir “anlaşmaya” varılması hususu belirtilmiş veya tavsiye edilmiştir. Böyle bir anlaşma, imalâtçı ile alıcı arasında yapılır. Konular tercihen başlangıçta ortaya konulmalı ve bu anlaşmalar sözleşme teknik şartnamesine dâhil edilmelidir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Aşağıda atıf yapılan standardlar, bu standardın uygulanmasında zorunludur. Tarihli atıflarda, sadece belirtilen baskı uygulanır. Tarih bedâhillirtilmeyen atıflarda ise atıf yapılan standardın en son baskısı (varsa tadiller dâhil) uygulanır. IEC 60076-2: 1997, Power transformers – Part 2: Temperature rise (Güç transformatörleri – Bölüm 2: Sıcaklık artışı)


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

9

IEC 60076-3: 2000, Power transformers – Part 3: Insulation levels, dielectric tests and external clearances in air (Güç transformatörleri – Bölüm 3: Yalıtım seviyeleri, dielektrik deneyler ve havadaki haricî yalıtma aralıkları) IEC 60076-5: 2006, Power transformers – Part 5: Ability to withstand short-circuit (Güç transformatörleri – Bölüm 5: Kısa devre dayanım yeteneği) IEC 60076-10: 2005, Power transformers – Part 10: Determination of sound levels (Güç transformatörleri – Bölüm 10: Ses seviyelerinin belirlenmesi) IEC 60076-11: 2004, Power transformers – Part 11: Dry-type transformers (Güç transformatörleri – Bölüm 11: Kuru tip transformatörler) IEC 60137, Insulated bushings for alternating voltages above 1 000 V (Yalıtkan geçit izolâtörleri – 1000 V’un üzerindeki alternatif gerilimler için) IEC 60214-1: 2003, Tap-changers – Part 1: Performance requirements and test methods (Kademe değiştiriciler – Bölüm 1: Performans özellikleri ve deney metotları) IEC 60296: 2003, Fluids for electrotechnical applications – Unused mineral insulating oils for transformers and switchgear (Mineral yalıtım yağları – Kullanılmamış – Elektroteknik uygulamalar için – Anahtarlama düzeni ve transformatörlerde kullanılan) IEC 60721-3-4: 1995, Classification of environmental conditions – Part 3: Classification of groups of environmental parameters and their severities – Section 4: Stationary use at non-weatherprotected locations (Çevre şartlarının sınıflandırılması – Bölüm 3: Çevre parametre gruplarının sınıflandırılması ve bunlara ait şiddet dereceleri – Kısım 4: Hava şartlarından korumalı olmayan yerlerde sabit kullanım) ISO 9001: 2008, Quality management system – Requirements (Kalite yönetim sistemleri – Şartlar)

3 Terimler ve tarifler Bu standardın amacı bakımından aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır. Not – Diğer terimler, Uluslararası Elektroteknik Sözlüğünde (IEV) verilen anlamlarında kullanılmıştır.

3.1 Genel

3.1.1 Güç transformatörü Elektrik enerjisinin iletilmesi amacıyla bir alternatif gerilim ve akım sistemini, aynı frekanstaki ve genellikle farklı değerlerdeki başka bir gerilim ve akım sistemine elektromanyetik endüksiyon yoluyla dönüştüren iki veya daha çok sargısı bulunan statik cihaz. [IEC 60050-421:1990, 421-01-01, değiştirilmiş].

3.1.2 Oto-transformatör * Ortak bir bölüme sahip en az iki sargısı bulunan transformatör. [IEC 60050-421:1990, 421-01-11]. Not - Bir transformatörün oto-transformatör biçiminde bağlı olmadığını ifade etmek gerektiğinde, ayrı

sargılı transformatör veya çift sargılı transformatör gibi terimler kullanılır (bk. IEC 60050-421:1990, 421-01-13).

3.1.3 Seri transformatör Sargılarından birinin, bir devrenin gerilimini değiştirmek ve/veya fazını kaydırmak için bu devreye seri olarak bağlanması amaçlanan, diğer sargısı da enerjilendirme sargısı olarak kullanılan, oto-transformatör dışındaki transformatör. [IEC 60050-421:1990, 421-01-12, değiştirilmiş]


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

10

Not - Seri transformatörler, bu standardın önceki baskılarında gerilim ekleme-çıkarma (booster) transformatörü olarak isimlendirilmiştir.

3.1.4 Sıvıya daldırmalı tip transformatör Manyetik devresi ve sargıları sıvıya daldırılan transformatör.

3.1.5 Kuru tip transformatör Manyetik devresi ve sargıları yalıtkan bir sıvıya daldırılmayan transformatör. [IEC 60050-421:1990, 421-01-16]

3.1.6 Sıvı koruma sistemi Sıvıya daldırılmış transformatörde sıvının ısıl genleşmesi için yer sağlayan sistem. Not – Bazen, sıvı ile dışarıdaki hava arasındaki temas azaltılabilir veya engellenebilir.

3.1.7 Belirtilen değer Siparişte alıcı tarafından belirtilen değer.

3.1.8 Tasarım değeri Empedans, yüksüz akım veya diğer parametreler söz konusu olduğunda tasarımdan hesaplanan, sarım oranı için ise tasarımda esas alınan sarım sayısına göre verilen beklenen değer.

3.1.9 Bir transformatör sargısına uygulanabilen, donanıma ait en yüksek gerilim Um Bir transformatör sargısına ait yalıtımın, kendisine göre tasarımlandığı bir üç fazlı sistemdeki en yüksek fazlar arası etkin (r.m.s) gerilim.

3.2 Bağlantı uçları ve nötr noktası

3.2.1 Bağlantı ucu Bir sargıyı dış iletkenlere bağlamak için kullanılan iletken eleman.

3.2.2 Hat bağlantı ucu Bir şebekenin hat iletkenine bağlanması amaçlanan bağlantı ucu. [IEC 60050-421:1990, 421-02-01]

3.2.3 Nötr bağlantı ucu a) Üç fazlı transformatörlerde ve bir fazlı transformatörlerden meydana gelen üç fazlı transformatör

gruplarında: Yıldız bağlı veya zikzak bağlı sargının ortak noktasına (nötr noktası) bağlanan bağlantı ucu veya uçları, b) Bir fazlı transformatörlerde: Bir şebekenin nötr noktasına bağlanması amaçlanan bağlantı ucu. [IEC 60050-421:1990, 421-02-02, değiştirilmiş]

3.2.4 Nötr noktası Simetrik bir gerilimler sisteminin normalde sıfır potansiyelde olan noktası.

3.2.5 Karşılık gelen bağlantı uçları Bir transformatörün farklı sargılarının aynı harfle veya buna karşılık gelen sembolle işaretlenmiş bağlantı uçları. [IEC 60050-421:1990, 421-02-03]


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

11

3.3 Sargılar

3.3.1 Sargı Transformatöre tahsis edilen gerilimlerden birisi ile ilgili elektrik devresini oluşturan sarımlar grubu. [IEC 60050-421:1990, 421-03-01, değiştirilmiş] Not - Üç fazlı bir transformatörde "sargı", faz sargılarının kombinasyonudur (bk. Madde 3.3.3).

3.3.2 Kademeli sargı Etkin sarım sayısının adımlar halinde değiştirilebildiği sargı.

3.3.3 Faz sargısı Üç fazlı bir sargının bir fazını oluşturan sarımlar grubu. [IEC 60050-421:1990, 421-03-02, değiştirilmiş] Not - "Faz sargısı" terimi, belli bir bacaktaki bütün bobinler grubunu belirtmek için kullanılmamalıdır.

3.3.4 Yüksek gerilim sargısı, YG (HV) sargısı * Beyan gerilimi en yüksek olan sargı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-03]

3.3.5 Alçak gerilim sargısı, AG (LV) sargısı * Beyan gerilimi en düşük olan sargı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-04] Not - Bir seri transformatörde, daha düşük beyan gerilimine sahip sargı, daha yüksek yalıtım seviyesine

sahip olabilir.

3.3.6 Ara gerilim sargısı * Çok sargılı bir transformatörde en yüksek ve en düşük sargı beyan gerilimleri arasında bir ara beyan gerilimine sahip olan sargı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-05]

3.3.7 Yardımcı sargı Transformatörün beyan gücüne göre yalnızca küçük bir yük için amaçlanan sargı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-08]

3.3.8 Dengeleme sargısı Yıldız-yıldız bağlı veya yıldız-zikzak bağlı bir transformatörde, bu transformatörün sıfır bileşen empedansını azaltmak için sağlanan üçgen bağlı ilâve sargı (bk. Madde 3.7.3). [IEC 60050-421:1990, 421-03-09, değiştirilmiş] Not - Bir sargı, yalnızca bir dış devreye üç fazlı bağlanması amaçlanmamışsa, bir dengeleme sargısı

olarak adlandırılır.

3.3.9 Ortak sargı Oto-transformatör sargılarının ortak bölümü.

* İşletme sırasında, besleme kaynağından aktif güç çeken sargı, "birincil sargı" (primer sargı) ve yüke aktif güç veren sargı da "ikincil sargı" (sekonder sargı) olarak adlandırılır. Bu terimler, hangi sargının en yüksek beyan gerilimine sahip olduğu konusunda önem arz etmez ve aktif enerjinin akış yönü bağlamı dışında kullanılmamalıdır (bk. IEC 60050-421:1990, 421-03-06 ve 421-03-07). Beyan gücü genellikle ikincil sargıdan daha küçük olan, transformatördeki ilâve bir sargı çoğunlukla “üçüncül sargı” (tersiyer sargı) olarak adlandırılır (bk. Madde 3.3.8’deki tanım).


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

12

[IEC 60050-421:1990, 421-03-10]

3.3.10 Seri sargı Bir devreye seri bağlanması amaçlanan, bir oto-transformatör sargı bölümü veya bir seri transformatör sargısı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-11, değiştirilmiş]

3.3.11 Enerjilendirme sargısı (bir seri transformatörün) Bir seri transformatörün, seri sargıya güç temin etmek üzere amaçlanan sargısı. [IEC 60050-421:1990, 421-03-12, değiştirilmiş]

3.3.12 Oto-bağlı sargılar Bir oto-transformatörün seri ve ortak sargıları.

3.4 Beyan değerleri

3.4.1 Beyan değeri Bu standardda belirtilen şartlarda transformatörün çalışmasını tanımlayan ve imalâtçının belirttiği garantilerde ve deneylerde esas alınan büyüklüklere atanan sayısal değerler.

3.4.2 Beyan büyüklükleri Beyan değeri tanımlayan sayısal değerleri olan gerilim, akım vb. büyüklükler. Not 1 – Başkaca belirtilmedikçe, kademe uçlarına sahip transformatörlerde beyan büyüklükleri ana kademe

ucu ile ilgilidir (bk. Madde 3.5.2). Diğer belirli kademe uçları ile ilgili olan, benzer anlamlı karşılık gelen büyüklükler, kademe ucu büyüklükleri olarak adlandırılır (bk. Madde 3.5.9).

Not 2 – Başkaca belirtilmedikçe, gerilimler ve akımlar daima etkin değerlerle ifade edilir.

3.4.3 Bir sargının beyan gerilimi (Ur) Kademesiz bir sargının veya ana kademe ucuna (bkz. Madde 3.5.2) bağlanmış kademeli bir sargının bağlantı uçları arasına uygulanmak üzere beyan edilen veya yüksüz durumda bu bağlantı uçları arasında üretileceği beyan edilen gerilim (üç fazlı bir sargıda bu gerilim, hat bağlantı uçları arasındaki gerilimdir). [IEC 60050-421:1990, 421-04-01, değiştirilmiş]. Not 1 - Sargılardan birine kendine ait beyan değerindeki gerilim uygulandığında, yüksüz durumda bütün

sargıların beyan gerilimleri eş zamanlı olarak oluşur. Not 2 - Üç fazlı bir grup meydana getirmek üzere yıldız biçiminde bağlanması amaçlanan veya üç fazlı bir

sistemin hattı ile nötrü arasına bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatörler için beyan gerilimi,

kV3/400 örneğinde olduğu gibi fazlar arası gerilimin 3 ’e bölümü şeklinde gösterilir.

Not 3 - Bir şebekenin fazları arasına bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatörler için beyan gerilimi,

fazlar arası gerilim olarak gösterilir. Not 4 - Üç fazlı bir seri transformatörün uçları dışarıya çıkarılmış (bk. Madde 3.10.5) olarak tasarımlanan

seri sargısı için beyan gerilimi, sargılar yıldız bağlıymış gibi gösterilir.

3.4.4 Beyan gerilim çevirme oranı Bir sargının beyan geriliminin, daha düşük veya eşit beyan gerilimli olan ilgili diğer sargının beyan gerilimine oranı. [IEC 60050-421:1990, 421-04-02, değiştirilmiş]

3.4.5 Beyan frekansı (fr) Transformatörün çalışmak üzere tasarımlandığı frekans.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

13

[IEC 60050-421:1990, 421-04-03, değiştirilmiş]

3.4.6 Beyan gücü (Sr) Sargının beyan gerilimi ile birlikte beyan akımını belirleyen, sargıya tahsis olunan görünen gücün bilinen değeri Not - İki sargılı bir transformatörün her iki sargısı, tüm transformatörün tanımlandığı beyan gücü ile aynı

beyan gücüne sahiptir.

3.4.7 Beyan akımı (Ir) Sargının beyan gücü Sr ve beyan gerilimi Ur'den elde edilen sargının hat bağlantı ucundan geçen akım. [IEC 60050-421:1990, 421-04-05, değiştirilmiş]

Not 1 - Üç fazlı bir sargı için beyan akımı Ir aşağıdaki eşitlikle verilir.

U

SI

r

rr

3

Not 2 - Üç fazlı bir grup oluşturmak üzere üçgen bağlanması amaçlanan bir fazlı transformatör sargıları için

beyan akımı, hat akımının 3 ’e bölümü şeklinde gösterilir:

3

II

hatr

Not 3 - Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanması amaçlanmayan bir fazlı transformatör için beyan

akımı aşağıdaki gibidir.

U

SI

r

rr

Not 4 - Bir transformatörün uçları dışarıya çıkarılmış sargılarının (bk. Madde 3.10.5) beyan akımı, beyan

gücün, faz sayısına ve uçları dışarıya çıkarılmış sargının beyan gerilimine bölümüdür:

U

SI

r

rr

sayısıFaz

3.5 Kademe uçları

3.5.1 Kademe ucu Kademeli sargısı bulunan bir transformatörde, kademeli sargıda belirli bir etkin sarım sayısını ve dolayısıyla bu sargı ile sarım sayısı sabit olan diğer her bir sargı arasında belirli bir sarım oranını temsil eden, belirli bir kademeli sargı bağlantısı. Not - Kademe uçlarından birisi ana kademe ucudur ve diğer kademe uçları, ana kademe ucuna göre

bunların kendi kademe ucu faktörleri ile tanımlanır. Bu terimlerin aşağıdaki tariflerine bakınız.

3.5.2 Ana kademe ucu Beyan büyüklüklerle ilişkili olan kademe ucu. [IEC 60050-421:1990, 421-05-02]

3.5.3 Kademe faktörü (verilen bir kademeye karşılık gelen) Bir oran olup;


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

14

U

U

r

d (kademe faktörü) veya 100 U

U

r

d (yüzde olarak ifade edilen kademe faktörü)

şeklinde verilir. Burada:

Ur : Sargının beyan gerilimi (bk. Madde 3.4.3).

Ud : Kademesiz sargıya beyan gerilimi uygulanmasıyla, söz konusu kademede, sargının bağlantı uçlarında yüksüz durumda meydana gelen gerilim

dir.

Not - Seri transformatörlerde kademe faktörü, verilen bir kademeye karşılık gelen seri sargı geriliminin

Ur’ye oranıdır. [IEC 60050-421:1990, 421-05-03, değiştirilmiş]

3.5.4 Artıran kademe Kademe faktörü 1'den büyük olan kademe. [IEC 60050-421:1990, 421-05-04]

3.5.5 Azaltan kademe Kademe faktörü 1'den küçük olan kademe. [IEC 60050-421:1990, 421-05-05]

3.5.6 Kademe adımı İki komşu kademeye ait kademe faktörleri arasındaki yüzde olarak ifade edilen fark. [IEC 60050-421:1990, 421-05-06]

3.5.7 Kademe aralığı "100" değerine kıyasla yüzde olarak ifade edilen kademe faktörünün değişim aralığı. Not – Bu faktör, 100+a'dan 100-b'ye kadar değişiyorsa, kademe aralığı +% a, -% b olarak veya a = b ise

±% a olarak ifade edilir. [IEC 60050-421:1990, 421-05-07]

3.5.8 Kademenin gerilim çevirme oranı (bir sargı çiftinin) Kademeli sargı;

Yüksek gerilim sargısı ise; beyan gerilim çevirme oranı ile bu kademeli sargıya ait kademe faktörünün çarpımına,

Alçak gerilim sargısı ise; beyan gerilim çevirme oranının, bu kademeli sargıya ait kademe faktörüne bölümüne

eşit olan oran. [IEC 60050-421:1990, 421-05-08] Not - Beyan gerilim çevirme oranı, tarifi gereği en az 1'e eşit iken; beyan gerilim çevirme oranı 1'e yakın

olduğunda kademenin gerilim çevirme oranı, bazı kademeler için 1'den küçük olabilir.

3.5.9 Kademeye ait büyüklükler Belirli bir kademenin (ana kademeden başka) çalışmasını tanımlayan sayısal değerlerle ifade edilen büyüklükler.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

15

Not – Kademeye ait büyüklükler transformatörde yalnızca kademeli sargı için değil her bir sargı için bulunur (bk. Madde 6.2 ve Madde 6.3).

Kademeye ait büyüklükler:

− Kademe gerilimi (beyan gerilimine benzer, Madde 3.4.3),

− Kademe gücü (beyan gücüne benzer, Madde 3.4.6),

− Kademe akımı (beyan akımına benzer, Madde 3.4.7)

dır. [IEC 60050-421:1990, 421-05-10, değiştirilmiş]

3.5.10 Tam güç kademesi Kademe gücü, beyan gücüne eşit olan kademe. [IEC 60050-421:1990, 421-05-14]

3.5.11 Düşük güçlü kademe Kademe gücü, beyan gücünden küçük olan kademe. [IEC 60050-421:1990, 421-05-15]

3.5.12 Yük altında kademe değiştirici, OLTC Transformatör enerjili veya yüklü iken bir sargının kademe bağlantılarını işletmeye uygun olarak değiştiren düzen. [IEC 60050-421:1990, 421-11-01]

3.5.13 Enerjisiz kademe değiştirici, DETC Sadece transformatör enerjisiz iken (sistemden ayrılmış), bir sargının kademe bağlantılarını işletmeye uygun olarak değiştiren düzen.

3.5.14 Kademenin izin verilebilir en yüksek işletme gerilimi Herhangi belirli bir kademe konumunda, ilgili kademe gücünde, transformatörün hasarlanmadan sürekli olarak dayanacak biçimde tasarımlandığı beyan frekansındaki gerilim. Not 1 - Bu gerilim Um ile sınırlandırılmıştır. Not 2 - Alıcının şartnamesinde açıkça veya Madde 6.4.2’ye göre bir özelliğin sonucu olarak, kademenin

daha yüksek bir gerilimde olması gerektiği belirtilmedikçe; bu gerilim, normalde beyan kademe geriliminin % 105’i ile sınırlı olacaktır (bk. Madde 6.4).

3.6 Kayıplar ve yüksüz akım Not - Özel olarak başka bir kademe belirtilmedikçe, değerler ana kademeye aittir.

3.6.1 Yüksüz kayıp Diğer sargı veya sargılar açık devre olmak üzere, sargılardan birinin bağlantı uçlarına beyan frekanslı beyan gerilimi uygulandığında çekilen aktif güç. [IEC 60050-421:1990, 421-06-01, değiştirilmiş]

3.6.2 Yüksüz akım Diğer sargı veya sargılar açık devre olmak üzere, bir sargıya beyan frekanslı beyan gerilimi (kademe gerilimi) uygulandığında bu sargının hat bağlantı ucundan geçen akımın etkin değeri. Not 1 - Üç fazlı bir transformatörde bu değer, üç fazdaki akım değerlerinin aritmetik ortalamasıdır. Not 2 - Bir sargının yüksüz akımı, çoğu kez bu sargının beyan akımının bir yüzdesi olarak belirtilir. Çok

sargılı transformatörlerde bu yüzde, beyan gücü en büyük olan sargı için verilir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

16

[IEC 60050-421:1990, 421-06-02, değiştirilmiş].

3.6.3 Yükte kayıp Bir sargı çifti ile ilgili olarak, sargılardan birinin bağlantı uçları kısa devre iken ve diğer sargının hat bağlantı uçlarından beyan akımı (kademe akımı) geçerken, beyan frekansında ve referans sıcaklıkta (bk. Madde 11.1) çekilen aktif güç. Başka sargılar varsa, açık devre olarak bırakılır. Not 1 - İki sargılı bir transformatörde yalnızca bir sargı kombinasyonu ve bir yükte kayıp değeri vardır. Çok

sargılı bir transformatörde, farklı iki sargı kombinasyonuna karşılık gelen birkaç yükte kayıp değeri vardır (bk. IEC 60076-8:1997 Madde 7). Transformatörün tümü için birleşik yükte kayıp değeri, belirtilen sargı yük kombinasyonu için verilir. Genellikle bu değer deneyde doğrudan ölçme ile elde edilemez.

Not 2 - Sargı çiftine ait sargıların beyan güç değerleri farklı olduğunda yükte kayıp, beyan gücü daha düşük

olan sargının beyan akımına göre verilir ve bu durumda referans güç belirtilmelidir.

3.6.4 Toplam kayıp Yüksüz kayıp ile yükte kaybın toplamı. Not - Yardımcı teçhizatın güç tüketimi toplam kayba dâhil değildir ve ayrı olarak belirtilir. [IEC 60050-421:1990, 421-06-05, değiştirilmiş]

3.7 Kısa devre empedansı ve gerilim düşümü

3.7.1 Bir sargı çiftinin kısa devre empedansı Sargı çiftine ait bir sargının bağlantı uçları arasındaki eş değer seri empedans, diğer sargının bağlantı uçları kısa devre ve varsa başka sargılar açık devre iken beyan frekansında ve referans sıcaklıkta Z = R + jX ohm’dur. Üç fazlı bir transformatörde bu empedans, faz empedansı (eş değer yıldız bağlantı) olarak ifade edilir. Not 1 - Kademeli sargısı bulunan bir transformatörde kısa devre empedansı belirli bir kademe için verilir.

Başkaca belirtilmedikçe bu kademe, ana kademedir. Not 2 - Bu büyüklük, bağıl olarak boyutsuz şekilde, sargı çiftinin aynı sargısına ait referans empedans Zref'in

bir kesri olarak (z) ifade edilir. Kısa devre empedansının yüzde olarak gösterilişi aşağıda verilmiştir.

Z

Zz

ref

100

Burada;

S

UZ

r

ref

2

(Bu formül üç fazlı ve bir fazlı transformatörlerin her ikisi için geçerlidir),

U : Z ve Zref'in ait olduğu sargının gerilimi (beyan gerilimi veya kademe gerilimi),

Sr : Beyan gücünün referans değeri

dir. Bağıl değer, aynı zamanda, kısa devre ölçmesi sırasında ilgili beyan akımının (veya kademe akımı) geçmesine sebep olan uygulanan gerilim ile beyan gerilimi (veya kademe gerilimi) arasındaki orana eşittir. Bu uygulanan gerilim, sargı çiftinin kısa devre gerilimi olarak adlandırılır (IEC 60050-421:1990, 421-07-01). Bu değer normalde yüzde olarak ifade edilir. [IEC 60050-421:1990, 421-07-02, değiştirilmiş]

3.7.2 Belirtilmiş bir yük durumunda gerilim düşmesi veya yükselmesi Sargının yüksüz gerilimi ve aynı sargının bağlantı uçlarında belirli bir yükte ve güç faktöründe meydana gelen gerilim arasındaki aritmetik fark. Bu sırada, diğer sargıya/sargıların bir tanesine uygulanan gerilimin;


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

17

Transformatör ana kademede bağlı ise transformatörün beyan değerine (bu durumda sargının yüksüz gerilimi, onun beyan değerine eşittir)

Transformatör başka bir kademede bağlı ise o kademenin gerilimine

eşit olması gerekir.

Bu fark, genellikle sargının yüksüz geriliminin yüzdesi olarak ifade edilir. Not - Çok sargılı transformatörlerde gerilim düşmesi veya yükselmesi, yalnızca sargının kendi yüküne ve

güç faktörüne bağlı olmayıp diğer sargıların yüküne ve güç faktörüne de bağlıdır (bk. IEC 60076-8). [IEC 60050-421:1990, 421-07-03]

3.7.3 Sıfır bileşen empedansı (üç fazlı bir sargının) Yıldız veya zikzak bağlı üç fazlı bir sargının birbirine bağlanmış hat bağlantı uçları ile bu sargının nötr bağlantı ucu arasındaki, beyan frekansında faz başına ohm olarak ifade edilen empedans. [IEC 60050-421:1990, 421-07-04, değiştirilmiş] Not 1 - Sıfır bileşen empedansı, diğer sargının veya sargıların bağlantı uçlarının nasıl bağlandığına ve

yüklendiğine bağlı olması sebebiyle birkaç değere sahip olabilir. Not 2 - Sıfır bileşen empedansı, özellikle, üçgen bağlı hiçbir sargısı bulunmayan transformatörlerde akımın

ve sıcaklığın değerine bağlı olabilir. Not 3 - Sıfır bileşen empedansı, kısa devre empedansındaki (pozitif bileşen) ile aynı şekilde, bağıl bir

değerle de ifade edilebilir (bk. Madde 3.7.1).

3.8 Sıcaklık artışı Transformatörün incelenen bölümünün sıcaklığı ile dış soğutma ortamının sıcaklığı arasındaki fark (bk. IEC 60076-2). [IEC 60050-421:1990, 421-08-01, değiştirilmiş]

3.9 Yalıtım Yalıtımla ilgili terimler ve tarifler IEC 60076-3'te verilmiştir.

3.10 Bağlantılar

3.10.1 Yıldız bağlantı Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının birer ucunun veya üç fazlı bir grup meydana getiren bir fazlı transformatörlerin aynı beyan gerilimli sargılarının birer ucunun ortak bir noktaya (nötr noktasına) ve diğer uçlarının uygun hat bağlantı uçlarına bağlı olacak biçimde düzenlendiği sargı bağlantısı. [IEC 60050-421:1990, 421-10-01, değiştirilmiş] Not - Yıldız bağlantı bazen Y-bağlantı olarak ifade edilir.

3.10.2 Üçgen bağlantı Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının veya üç fazlı bir grup meydana getiren bir fazlı transformatörlerin aynı beyan gerilimli sargılarının kapalı bir devre oluşturmak üzere seri olarak bağlı olacak biçimde düzenlendiği sargı bağlantısı. [IEC 60050-421:1990, 421-10-02, değiştirilmiş] Not - Üçgen bağlantı bazen D-bağlantı olarak ifade edilir.

3.10.3 Açık üçgen bağlantı Üç fazlı bir transformatörün faz sargılarının veya üç fazlı bir grup oluşturan bir fazlı transformatörlerin aynı beyan gerilimli sargılarının, üçgenin bir köşesi açık kalacak biçimde seri olarak bağlandığı sargı bağlantısı.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

18

[IEC 60050-421:1990, 421-10-03]

3.10.4 Zikzak bağlantı (Z-bağlantı) Birinci bölümü yıldız biçiminde bağlı olan, ikinci bölümü ise birinci bölüm ile hat bağlantı uçları arasına seri olarak bağlı olan iki sargı bölümünden meydana gelen bir sargı bağlantısı: Birinci ve ikinci bölümler, ikinci bölümün her bir fazı, bağlanacağı birinci bölüme göre transformatörün farklı bir bacağına sarılmış olacak biçimde düzenlenir. Not -Sargı bölümlerinin eşit gerilime sahip olduğu durumlar için Ek D’ye bakılmalıdır.

3.10.5 Uçları dışarıya çıkarılmış sargılar Üç fazlı bir transformatörün, transformatör içinde birbirine bağlanmamış olan faz sargıları. [IEC 60050-421:1990, 421-10-05, değiştirilmiş]

3.10.6 Faz farkı (üç fazlı sargının) Bağlantı uçları harflerle gösterilmiş ise alfabetik sıraya, sayılarla numaralandırılmış ise sayı sırasına göre birbirini takip eden yüksek gerilim hat bağlantı uçlarına pozitif bileşenli bir gerilim sisteminin uygulanması durumunda, nötr noktası (gerçek veya sanal) ile iki sargının birbirine karşılık gelen bağlantı uçları arasındaki gerilimleri temsil eden faz vektörleri arasındaki açısal fark. Bu faz vektörlerinin, saat yönüne ters yönde döndüğü varsayılır. [IEC 60050-421:1990, 421-10-08, değiştirilmiş]. Not 1 - Madde 7 ve Ek D’ye bakılmalıdır. Not 2 - Yüksek gerilim sargısına ait faz vektörü referans olarak alınır ve diğer herhangi bir sargı için kayma,

alışılagelmiş olarak ‘saat gösterilişi’ ile ifade edilir. Bu gösteriliş YG faz vektörü saat 12'de iken saatin, sargı faz vektörü ile gösterilmesidir (sayıların büyümesi faz gecikmesinin arttığını gösterir).

3.10.7 Bağlantı sembolü Yüksek gerilim, ara gerilim (varsa) ve alçak gerilim sargılarına ait bağlantıların ve bunların bağıl faz farkının/kaymalarının, harfler ve saat kadranındaki saat rakamının/rakamlarının bir kombinasyonu şeklinde ifade edilen alışılagelmiş gösteriliş. [IEC 60050-421:1990, 421-10-09, değiştirilmiş].

3.11 Deney sınıflandırması

3.11.1 Rutin deney Münferit her bir transformatöre uygulanan deney.

3.11.2 Tip deneyi Transformatörlerin rutin deneylerle kapsanmayan belirli özelliklere uygunluğunu göstermek için bu transformatörleri temsil eden bir transformatör üzerinde yapılan deney. Bir transformatör, aynı fabrikada aynı teknik ve malzemeler kullanılarak aynı çizimlere göre yapılmışsa diğer transformatörleri temsil ettiği kabul edilir. Not 1 - Belirli bir tip deneyi ile açıkça ilgisiz olan tasarım değişiklikleri, bu tip deneyinin tekrarlanmasını

gerektirmez. Not 2 - Belirli bir tip deneyine ilişkin değerler ve zorlamaların azalmasına sebep olan tasarım

değişikliklerinde, alıcı ve imalâtçı tarafından kabul edilirse, yeni bir tip deneyi gerekmez. Not 3 - 20 MVA’dan küçük ve Um ≤ 72,5 kV olan transformatörlerde kayda değer tasarım değişiklikleri, tip

deneyinin kurallarına uygunluğun gösterilmesi suretiyle desteklendiği takdirde kabul edilebilir.

3.11.3 Özel deney Bir tip deneyi veya bir rutin deneyden başka, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmış olan deney.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

19

Not - Özel deneyler, her bir özel deney için alıcı tarafından teklif talebinde veya siparişte belirtildiği şekilde, belirli bir tasarıma ait bir transformatör üzerinde veya transformatörlerin tümü üzerinde yapılabilir.

3.12 Soğutma ile ilgili meteorolojik veriler

3.12.1 Soğutma ortamının herhangi bir zamanda sıcaklığı Soğutma ortamının uzun yıllar boyunca ölçülen en yüksek sıcaklığı.

3.12.2 Aylık ortalama sıcaklık Uzun yıllar boyunca elde edilen, belirli bir aya ait günlük en yüksek sıcaklıkların ortalaması ile günlük en düşük sıcaklıkların ortalamasının toplamının yarısı.

3.12.3 Yıllık ortalama sıcaklık Aylık ortalama sıcaklıkların toplamının on ikide biri.

3.13 Diğer tarifler

3.13.1 Yük akımı İşletme şartları altında herhangi bir sargıdaki akımın etkin değeri.

3.13.2 Toplam harmonik içerik Tüm harmoniklerin etkin değerinin, temel bileşenin etkin değerine (E1, I1) oranı.

Toplam harmonik içerik = E

ni

iiE

1

2

2

(gerilim için)

Toplam harmonik içerik = I

ni

iiI

1

2

2

(akım için)

Ei, i sırasındaki harmoniğin geriliminin etkin değerini gösterir,

Ii, i sırasındaki harmoniğin akımının etkin değerini gösterir.

3.13.3 Çift harmonik içerik Tüm çift harmoniklerin etkin değerinin, temel bileşenin etkin değerine (E1, I1) oranı.

Çift harmonik içerik = E

ni

iiE

1

1

22

(gerilim için)

Çift harmonik içerik = I

ni

iiI

1

1

22

(akım için)

Ei, i sırasındaki harmoniğin geriliminin etkin değerini gösterir,

Ii, i sırasındaki harmoniğin akımının etkin değerini gösterir.

4 İşletme şartları

4.1 Genel Madde 4.2'de verilen işletme şartları bu standarda göre belirtilen bir transformatörün normal çalışma kapsamını temsil eder. Bir transformatör tasarımında özel dikkat gerektiren herhangi olağandışı işletme şartları için Madde 5.5'e bakılmalıdır. Bu gibi durumlar yüksek rakım, aşırı yüksek veya düşük dış soğutma ortam sıcaklığı, tropikal nem, sismik faaliyet, şiddetli kirlilik, olağandışı gerilim veya yük akımı dalga biçimleri,


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

20

yüksek güneş ışınımı ve aralıklı yüklemeyi içerir. Bunlar, ağırlık veya boyut sınırlamaları gibi (bk. Ek A) nakliye, depolama ve tesis koşulları ile ilgili de olabilir. Beyan değerleri ve deney için ek kurallar aşağıdaki yayınlarda verilmiştir:

Yüksek dış soğutma ortamı sıcaklığında veya yüksek rakımda sıcaklık artışı ve soğutma: Sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2 ve kuru tip transformatörler için IEC 60076-11,

Yüksek rakımda dış yalıtım: Sıvı doldurulmuş transformatörler için IEC 60076-3 ve kuru tip transformatörler için IEC 60076-11.

4.2 Normal işletme şartları Bu standardda, aşağıdaki şartlarda kullanıma yönelik olan transformatörler için ayrıntılı kurallar verilmiştir: a) Rakım

Deniz seviyesine göre 1.000 m'yi aşmayan yükseklik.

b) Soğutma ortamının sıcaklığı

Soğutma donanımının girişinde:

Herhangi bir zamanda 40 °C’u, En sıcak ayın aylık ortalaması olarak 30 °C’u, Yıllık ortalama olarak 20 °C’u

aşmayan ve

Bina dışı transformatörlerde -25 °C’un, Transformatör ve soğutucunun her ikisinin de bina içi tesis için amaçlandığı transformatörlerde -5 °C’un

altına düşmeyen soğutma havası sıcaklığı. Herhangi bir zamanda, aylık ortalama ve yıllık ortalama terimleri Madde 3.12’de tanımlanmıştır. Alıcı soğutma ortamına ait daha yüksek bir asgari sıcaklık belirtebilir. Bu durumda soğutma ortamının asgari sıcaklığı beyan değerleri plâkasında yer almalıdır. Not 1 – Yukarıdaki paragrafa, -25 °C’luk asgari sıcaklığın elverişli olmadığı durumlarda asgari sıcaklık

kurallarını karşılamayan alternatif bir yalıtım sıvısının kullanımına izin vermek amacıyla yer verilmiştir.

Su soğutmalı transformatörler için:

Herhangi bir zamanda 25 °C’u, Yıllık ortalama olarak 20 °C’u

geçmeyen soğutma suyu giriş sıcaklığı.

Herhangi bir zaman ve yıllık ortalama terimleri Madde 3.12’de tanımlanmıştır. Soğutma ile ilgili ilâve sınırlamalar;

Sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2’de,

Kuru tip transformatörler için IEC 60076-11’de

verilmiştir.

Not 2 - Hem hava/su hem de su/sıvı ısı değiştiricisi bulunan transformatörler için, soğutma ortamının sıcaklığında, normal değeri aşabilen ara devredeki su sıcaklığı değil dış hava sıcaklığı esas alınır.

Not 3 - İlgili sıcaklık dış hava sıcaklığı değil soğutma donanımının girişindeki sıcaklıktır. Bunun anlamı,

tesisin, soğutucunun çıkışından hava devridaiminin meydana geldiği şartları oluşturma ihtimaline kullanıcı tarafından dikkat edilmesi gerektiğidir. Bu durum soğutma havasının sıcaklığı değerlendirilirken dikkate alınır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

21

c) Besleme geriliminin dalga biçimi

Toplam harmonik içeriği % 5’i ve çift harmonik içeriği % 1’i geçmeyen sinüs biçimli besleme gerilimi. d) Yük akımı harmonik içeriği

Beyan akımın % 5'ini geçmeyen yük akımı toplam harmonik içeriği.

Not 4 - Yük akımının toplam harmonik içeriği, beyan akımının % 5'ini aşan durumdaki transformatörler ve özellikle güç elektroniği veya doğrultucu yüklerini beslemek için amaçlanan transformatörler IEC 61378 serisine göre belirtilmelidir.

Not 5 - Transformatörler % 5'ten daha az bir akım harmonik içeriği ile aşırı ömür kaybı olmadan beyan

akımında çalışabilir ancak herhangi bir harmonik yüklemede sıcaklık artışının yükseleceği ve beyan artışı aşabileceği dikkate alınmalıdır.

e) Üç fazlı besleme geriliminin simetrisi

Üç fazlı transformatörler için, yaklaşık olarak simetrik olan üç fazlı besleme gerilimi grubu. Yaklaşık olarak simetrik ifadesi, en yüksek fazlar arası gerilimin en düşük fazlar arası gerilimden sürekli olarak % 1’den daha büyük olmadığı veya istisnai koşullar altında kısa bir süre (yaklaşık 30 dakika) boyunca % 2’den daha büyük olmadığı anlamında değerlendirilmelidir.

f) Tesis ortamı

Transformatör geçiş izolatörlerinin veya transformatörün kendisinin dış yalıtımı açısından özel dikkat gerektirmeyen bir kirlilik seviyesine (bk. IEC 60137 ve IEC/TS 60815) sahip bir ortam. Tasarımda özel dikkat gerektirecek sismik bozucu etkiye maruz olmayan bir ortam (Bu durumun, yer ivmesi seviyesi ag’nin 2 ms-2 veya yaklaşık 0,2 g değerinin altında olduğu durum olarak kabul edilir). IEC 60068-3-3’e bakılmalıdır. Transformatörün, soğutma donanımından biraz uzakta transformatör imalâtçısı tarafından sağlanmayan bir mahfaza içine (örneğin bir akustik mahfaza içine) tesis edildiği durumlarda, transformatörü çevreleyen havanın sıcaklığı hiçbir zaman 40 °C'u geçmemelidir. IEC 60721-3-4:1995’e göre aşağıdaki tanımların içinde kalan çevre koşulları:

Asgari dış soğutma ortamı sıcaklığının -25 ºC olması dışında 4K2 iklim koşulları,

Özel iklim koşulları 4Z2, 4Z4, 4Z7,

Biyolojik koşullar 4B1,

Kimyasal olarak aktif maddeler 4C2,

Mekanik olarak aktif maddeler 4S3,

Mekanik koşullar 4M4. Bina içinde tesis edilmesi amaçlanan transformatörler için, bu çevre koşullarının bazıları geçerli olmayabilir.

5 Beyan değerleri ve genel kurallar

5.1 Beyan gücü

5.1.1 Genel Alıcı, ya her bir sargı için beyan gücü belirtmeli ya da teklif talebinde imalâtçıya beyan gücü belirlemek için yeterli bilgiyi sağlamalıdır. Transformatör, her bir sargısı için tayin edilmiş bir beyan gücüne sahip olmalı ve bu beyan güçleri transformatörün işaret plâkasında işaretlenmiş olmalıdır. Beyan gücü, sürekli yükleme durumuna göre ifade edilir. Bu güç, yükte kayıplar ve sıcaklık artışları ile ilgili garantiler ve deneyler için referans bir değerdir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

22

Örneğin farklı soğutma yöntemleri gibi farklı şartlar için görünür gücün farklı değerleri tayin edilmiş ise bu değerlerin en yüksek olanı beyan gücü olarak alınır. İki sargılı bir transformatör, her iki sargısı için aynı olan yalnızca bir beyan güç değerine sahiptir. Çok sargılı transformatörler için alıcı, gerekli güç yükleme kombinasyonlarını gerektiğinde aktif ve reaktif çıkışları ayrı ayrı göstermek suretiyle belirtmelidir. Bir birincil sargısına beyan gerilimi uygulanmakta ve bir ikincil sargısının bağlantı uçlarından beyan akımı geçmekte olan bir transformatör, bu sargı çiftine ait beyan gücünü çeker. Transformatör, Madde 4’te verilen şartlar altında ve sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-2'de belirtilen sıcaklık artış sınırlarını aşmaksızın beyan gücünü (çok sargılı transformatör için sargı beyan gücünün/güçlerinin belirtilen kombinasyonunu/kombinasyonlarını) işletmedeyken sürekli taşıyabilmelidir. Not 1 – Bu maddeye göre beyan gücü, transformatörün kendisinin harcadığı aktif ve reaktif güç dâhil olmak

üzere transformatöre giren görünür güç olarak açıklanır. Transformatörün, beyan yükü altında sekonder sargının bağlantı uçlarına bağlı devreye sağladığı görünür güç, beyan gücünden farklıdır. Sekonder bağlantı uçları arasındaki gerilim, transformatördeki gerilim düşümü (veya yükselmesi) sebebi ile beyan geriliminden farklıdır. Yükün güç faktörüne bağlı olarak müsaade edilen gerilim düşümü, beyan gerilimi ve kademe aralığına ait teknik özelliklerde belirtilir (bk. IEC 60076-8:1997, Madde 7).

Milli uygulamalar farklı olabilir.

Not 2 – İki sargılı bir transformatör ile karşılaştırıldığında çok sargılı transformatörde, tüm sargılarının (ayrı

sargılar, oto-bağlı olanlar değil) beyan güç değerlerinin aritmetik toplamının yarısı fiziksel büyüklüğünün kabaca bir tahminini verir.

5.1.2 Beyan gücünün standard değerleri 20 MVA'ya kadar transformatörler için beyan gücü değerleri ISO 3:1973 (Tercih edilen değerler–Tercih edilen değer serileri)’te verilen R10 serisinden tercihe göre alınmalıdır: (...100, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000 vb.) kVA Not – Milli uygulamalar farklı olabilir.

5.1.3 Alternatif soğutma modlarında asgari güç Kullanıcının, beyan gücü için verilen soğutma modundan başka belirli bir soğutma moduna özel olarak asgari bir güce gereksinimi söz konusu olduğunda, bu husus teklif talebinde belirtilmelidir. Transformatör belirtilen asgari gücü (çok sargılı transformatörler için: sargı beyan gücünün/güçlerinin belirtilen kombinasyonu/kombinasyonları) Madde 4'te belirtilen şartlar altında ve belirtilen soğutma modunda, sıvıya dalmış transformatörler için IEC 60076-2’de belirtilen sıcaklık artış sınırlarını aşmaksızın, işletmedeyken sürekli olarak taşıma kapasitesine sahip olmalıdır. Not – Transformatörün, yardımcı beslemenin kesilmesi durumunda cebri soğutmanın (ONAN) hizmet dışı

olmasıyla birlikte beyan gücünün belirli asgari bir yüzdesinde çalışmasının gerekli olması buna bir örnektir.

5.1.4 Beyan gücünü aşan yükleme Bu standarda uygun bir transformatör ve bu transformatörün bileşen bölümleri, beyan gücünü aşan yükü bazı koşullar altında taşıyabilmelidir. Müsaade edilebilir yükün hesaplanmasına ilişkin yöntem, sıvıya daldırılmış transformatörler için IEC 60076-7’de ve kuru tip transformatörler için IEC 60076-12’de bulunabilir. Daha yüksek dış soğutma ortamı sıcaklıklarında veya azaltılmış sıcaklık artışı sınırlarında çalışma gibi beyan gücünü aşan yükleme için söz konusu olabilecek özel kurallar, alıcı tarafından teklif talebinde ve sözleşmede belirtilmelidir. Bu özel kurallara uygunluğun doğrulanması için gerek duyulan ilâve deneyler veya hesaplamalar da belirtilmelidir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

23

Not 1 - Bu seçeneğin, özel olarak güç transformatörlerinin geçici ani yüklenmesi konusunda tasarım ve garantiler için bir temel oluşturmak üzere kullanılması amaçlanmıştır.

Geçiş izolatörleri, kademe değiştiriciler, akım transformatörleri ve diğer yardımcı donanım, transformatörün yüklenme kapasitesini kısıtlamayacak biçimde seçilmelidir. Not 2 - Bu bileşenlerin yüklenme kapasitesi konusunda ilgili bileşen standardları olan geçiş izolatörleri için

IEC 60137 ve kademe değiştiriciler için IEC 60214-1’e başvurulmalıdır. Not 3 - Bu kurallar, beyan gücünün ötesinde bir yükleme kapasitesi gerektirmeyen belirli uygulamalara

yönelik transformatörler için geçerli değildir. Bu transformatörler için böyle bir kapasite gerekli ise bu husus belirtilmelidir.

5.2 Soğutma modu Kullanıcı soğutma ortamını (hava veya su) belirtmelidir. Kullanıcının, soğutma yöntemi/yöntemleri veya soğutma donanımı için özel gereksinimleri varsa, bu husus teklif talebinde belirtilmelidir. İlave bilgi için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır.

5.3 Bir jeneratöre doğrudan bağlanan transformatörlerde yük atma Yük atma durumuna maruz kalabilecek şekilde jeneratörlere doğrudan bağlanması amaçlanan transformatörler, jeneratörün bağlanacağı transformatör bağlantı uçlarında 5 saniye süreyle beyan gerilimin 1,4 katına dayanabilmelidir.

5.4 Beyan gerilimi ve beyan frekansı

5.4.1 Beyan gerilimi Beyan gerilimi ya alıcı tarafından belirtilmeli ya da özel uygulamalarda beyan geriliminin belirlenmesi için alıcı tarafından imalâtçıya teklif talebi aşamasında yeterli bilgi sağlanmalıdır. Transformatör, her bir sargı için tahsis edilmiş, işaret plâkasında işaretlenmiş olması gereken bir beyan gerilimine sahip olmalıdır.

5.4.2 Beyan frekansı Beyan frekansı alıcı tarafından belirtilmelidir. Bu frekansın, şebekenin bozulmamış normal frekansı olması gerekir. Kayıplar, empedans ve ses seviyesi gibi garanti edilen değerler için, beyan frekansı esas alınır.

5.4.3 Beyan geriliminden daha yüksek gerilimde ve/veya beyan frekansından başka frekansta çalışma Bir grup yükleme durumunun (hatlar arası işletme gerilimlerine karşılık gelen yüklenme gücü ve güç faktörü) üstesinden gelmek için uygun beyan gerilimi değerleri ve kademe aralığı özelliklerinin belirlenmesine ilişkin yöntemler IEC 60076-8’de açıklanmıştır. Bir transformatör, alıcı tarafından başkaca belirtilmedikçe, frekansa bölünen gerilim değerinin (V/Hz), beyan gerilimi ve beyan frekansındaki karşılık gelen değeri % 5’ten daha fazla aşmadığı “aşırı manyetik akı” şartları altında, beyan gücünde, sargıları için önceden belirlenmiş Um değerleri içinde, hasarlanmaksızın, sürekli çalışma kabiliyetinde olmalıdır. Transformatörler, yüksüz olarak, beyan V/Hz değerinin % 110’u kadar olan bir V/Hz değerinde sürekli çalışma kabiliyetinde olmalıdır.

Aşırı manyetik akı, transformatörün beyan akımının K katı (0 K 1) bir akımda aşağıdaki formüle göre sınırlandırılmalıdır:


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

24

Kxf

f

U

U5110100r

r

(%)

Transformatör yukarıda belirtilen değeri aşan V/Hz değerinde çalıştırılacak ise, bu husus alıcı tarafından teklif talebinde tanımlanmalıdır.

5.5 Sıra dışı işletme şartları için tedbirler Alıcı, normal işletme şartları kapsamında olmayan işletme şartları teklif talebinde tanımlamalıdır. Bu gibi şartlara örnekler aşağıda verilmiştir:

Madde 4.2'de belirtilen sınırların dışındaki dış soğutma ortam sıcaklığı,

Kısıtlı havalandırma,

Madde 4.2'de belirtilen sınırı aşan rakım,

Zararlı dumanlar ve buharlar,

Su buharı,

Madde 4.2'de belirtilen sınırı aşan nem,

Damlayan su,

Tuzlu serpinti,

Aşırı ve aşındırıcı toz,

Yük akımında Madde 4.2’deki kuralları aşan yüksek harmonik içeriği,

Besleme gerilimi dalga şeklinde Madde 4.2’deki sınırları aşan bozulma,

Sıra dışı, yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri (bk. Madde 13),

Bindirilmiş d.a. akımı,

Tasarımda başka şekilde özel değerlendirme gerektirecek olan sismik nitelik,

Aşırı mekanik darbe ve titreşimler,

Güneş ışınımı,

Yılda 24 defayı aşan düzenli aralıklarla gerçekleşen enerjilenme,

Düzenli aralıklarla meydana gelen kısa devreler,

Yukarıdaki Madde 5.4.3’te verilen değeri aşan V/Hz değeri,

Bir jeneratörün yükseltici transformatörünün, jeneratöre bağlı değilken alçak gerilim tarafında koruması olmadan geri besleme modunda kullanılması amaçlandığında,

Tesisin türüne ve çevresine uygun (bk. Madde 4.2) korozyona karşı koruma (alıcı ISO 12944’teki koruma sınıflarından seçmeli veya alıcı ile imalâtçı arasında mutabakatla belirlenmeli),

Jeneratör transformatörleri için yukarıda Madde 5.3'te verilenlerden daha şiddetli yük atma şartları. Bu tür sıra dışı şartlarda çalışmaya yönelik transformatör özellikleri tedarikçi ile alıcı arasında anlaşmaya tabi olmalıdır. 1.000 m’nin üzerindeki rakım veya yüksek soğutma havası sıcaklığı gibi Madde 4’te listelenen normal işletme şartlarından başka şartlar için tasarımlanan transformatörlerin beyan değerleri ve deneylerine yönelik tamamlayıcı kurallar, belirlenen sınırlar dâhilinde IEC 60076-2’de verilmiştir.

5.6 Donanıma ait en yüksek gerilim Um ve dielektrik deney seviyeleri Alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe hat bağlantı uçları için Um, IEC 60076-3’te verilen her bir sargının beyan gerilimini aşan en düşük değer olarak alınmalıdır. Donanıma ait en yüksek gerilimi 72,5 kV’tan daha büyük olan transformatör sargıları için alıcı, sargının herhangi bir nötr bağlantı ucunun işletmede doğrudan topraklanıp topraklanmayacağını belirtmeli ve eğer topraklanmayacak ise nötr bağlantı uçları için Um değeri alıcı tarafından belirtilmelidir. Alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe, dielektrik deney seviyeleri, Um’ye karşılık gelen IEC 60076-3’te verilen en düşük geçerli değer olarak alınmalıdır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

25

5.7 Teklif talebi için gerekli ilâve bilgiler

5.7.1 Transformatörün sınıflandırılması Ayrı sargılı transformatör, oto-transformatör veya seri transformatör gibi transformatör türü kullanıcı tarafından belirlenmelidir.

5.7.2 Sargı bağlantısı ve fazların sayısı Gerekli sargı bağlantısı, uygulamaya uyacak şekilde Madde 7'de verilen terminolojiye göre kullanıcı tarafından belirlenmelidir. Üçgen bağlı bir dengeleme sargısı gerekli ise bu durum alıcı tarafından belirtilmelidir. Yıldız-yıldız bağlı transformatörler veya oto-transformatörlerde, tasarım, sıfır bileşen akısı için kapalı bir manyetik devreye sahipse ve üçgen sargı belirtilmemişse, bu durumda bu sargının gerekli olup olmadığı imalâtçı ile alıcı arasında müzakere edilmelidir (bk. IEC 60076-8). Not – Sıfır bileşen akısı için kapalı bir manyetik devre, kabuk tip (mantel tip) bir transformatör ile sargısız

bacağı veya bacakları olan çekirdek tip bir transformatörde mevcut olur. Sıfır bileşen empedansı için yüksek ve düşük sınırlara gereksinim varsa, bu husus alıcı tarafından belirtilebilir ve bu durum çekirdek konfigürasyonunu ve üçgen sargı gereksinimini etkileyebilir. Sıfır bileşen gereksinimleri, doğrudan alıcı tarafından belirtilmeyen bir üçgen bağlı sargının kullanımını gerekli kılması durumunda bu husus imalâtçı tarafından teklif dokümanlarında açıkça belirtilmelidir. Hiçbir üçgen sargı belirtilmemesi durumunda transformatör imalâtçısı, alıcı tarafından özel olarak kabul edilmedikçe üçgen bağlı bir deney sargısı kullanmamalıdır. Özel olarak bir fazlı transformatörden oluşan bir gruba veya üç fazlı bir birime gereksinim varsa, bu husus kullanıcı tarafından belirtilmeli; aksi halde imalâtçı, hangi transformatör tipinin önerildiğini teklif dokümanında açıklığa kavuşturmalıdır.

5.7.3 Ses seviyesi Alıcının garanti edilen bir azami ses seviyesine özel gereksinimi olması halinde, bu değer teklif talebinde verilmeli ve tercihen bir ses gücü seviyesi olarak ifade edilmelidir. Başka şekilde belirtilmedikçe, ses seviyesi, çalışmada beyan gücüne erişmek için gereken tüm soğutma donanımıyla birlikte yüksüz ses seviyesi olarak alınmalıdır. Alternatif bir soğutma modu belirtilmişse (bk. Madde 5.1.3) alıcı tarafından her bir alternatif mod için ses seviyesi belirtilebilir ve eğer belirtilmişse imalâtçı tarafından garanti edilmeli ve deneyde ölçülmelidir. Ses seviyesi, işletme sırasında yük akımından etkilenir (bk. IEC 60076-10). Alıcı, bir yük akımı ses seviyesi ölçme deneyi veya yük gürültüsü dâhil transformatörlerin toplam gürültü seviyesine ilişkin bir garanti isterse bu husus teklif talebinde belirtilmelidir. IEC 60076-10’a göre yapılan deneyde ölçülen ses seviyesi, garanti edilen azami ses seviyesini aşmamalıdır. Garanti edilen azami ses seviyesi toleransı olmayan bir sınır değeridir.

5.7.4 Nakliye 5.7.4.1 Nakliye sınırlaması Nakliye için boyut veya ağırlık sınırları uygulanacak ise, bunlar teklif talebinde belirtilmelidir. Nakliye sırasında uygulanacak başka herhangi bir özel şart varsa, bunlar teklif talebinde belirtilmelidir. Bu, nakliye konusunda işletmede beklenenlerden başka nakliye sırasında karşılaşılması beklenen, yalıtım sıvısı veya farklı çevresel koşullar ile ilgili bir kısıtlama içerebilir.

5.7.4.2 Nakliye ivmesi Transformatör, sabit bir ivme değerini esas alan statik kuvvet hesaplamaları ile gösterilmek şartıyla, tüm yönlerde en azından 1 g değerinde sabit bir ivmeye (düşey yönde yerçekiminden kaynaklanan ivmeye ilâve olarak) hasar görmeden dayanacak şekilde tasarımlanmalı ve imal edilmelidir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

26

Nakliye imalâtçının sorumluluğunda değilse ve nakliye sırasında 1 g değerini aşan bir ivme bekleniyorsa, ivmeler ve sıklıkları teklif talebinde tarif edilmelidir. Müşteri tarafından daha yüksek ivmeler belirtilmiş ise imalâtçı, hesaplama yöntemi ile uygunluğu göstermelidir. Transformatörün bir mobil transformatör olarak kullanılması amaçlanmış ise bu husus teklif talebinde belirtilmelidir. Not - Büyük transformatör için nakliye sırasında darbe ve çarpma kaydedicilerin kullanımı yaygın bir

uygulamadır.

5.8 Bileşenler ve malzemeler Transformatörün yapımında kullanılan tüm bileşenler ve malzemeler, aksine bir anlaşma yoksa veya başka şekilde belirtilmediği sürece ilgili IEC standardlarında verilen kurallara uygun olmalıdır. Özellikle, geçiş izolatörleri IEC 60137’ye, kademe değiştiriciler IEC 60214-1’e ve yalıtım sıvısı mineral yağ ise IEC 60296’ya, başka sıvı ise yapılacak anlaşmaya uygun olmalıdır.

6 Kademeli bir sargısı bulunan transformatörler için kurallar

6.1 Genel - Kademe aralığının gösterilişi Aşağıdaki maddeler yalnızca sargılarından bir tanesi kademeli olan transformatörlere uygulanır. Çok sargılı bir transformatörde bu hükümler, kademeli sargı ile kademesiz sargıların birisinden oluşan kombinasyona uygulanır. Madde 6.4.2’ye göre belirtilen transformatörlerde gösteriliş, söz konusu maddenin 3 üncü bendine göre alıcı tarafından belirtildiği gibi olmalıdır. Oto-transformatörlerde, kademeler bazen nötr tarafında tertip edilir. Bu, etkin sarım sayısının her iki sargıda eş zamanlı değiştirilmesi anlamına gelir. Madde 6.4.2’ye göre belirtilmedikçe, bu gibi transformatörler için kademe özellikleri anlaşmaya tabidir. Bu maddedeki kurallar uygulanabildiği ölçüde kullanılmalıdır. Başka şekilde belirtilmedikçe ana kademe, kademe aralığının ortasına yerleştirilir. Diğer kademeler, kendilerine ait kademe faktörleri ile tanıtılır. Kademe sayısı ve çevirme oranının değişim aralığı, kısa gösterilişte kademe faktörünün yüzde olarak 100 değerinden sapması ile ifade edilebilir (terimlerin tarifi için bk. Madde 3.5). Örnek: Beyan geriliminin iki tarafında simetrik olarak düzenlenmiş 21 kademeye sahip, ±% 15’lik bir kademe aralığı olan, kademeli 160 kV sargılı bir transformatör:

kV66/)5,1%10160(

olarak gösterilir. Kademe aralığı beyan geriliminin iki tarafında asimetrik olarak belirtilmişse, bu:

kV66/)160( 5,1%125,1%8

olarak gösterilir. Münferit kademelere ait verilerin işaret plâkasında tam olarak gösterilişi konusunda Madde 8'e bakılmalıdır. Bazı kademeler, kademe geriliminde veya kademe akımındaki kısıtlamalar sebebiyle “düşük güçlü kademe” olabilir. Böyle sınırlamaların ortaya çıktığı uç kademeler “azami gerilim kademesi” ve “azami akım kademesi” olarak adlandırılır (bk. Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c).

6.2 Kademe gerilimi - Kademe akımı. Kademe gerilimi değişiminin standard kategorileri. Azami gerilim kademesi Kademe aralığının ve kademe adımlarının kısa gösterilişi, transformatör çevirme oranının değişim aralığını gösterir. Fakat tek başına bununla, kademe büyüklüklerine tahsis edilen değerler tam olarak ifade edilemez.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

27

İlave bilgi gerekir. Bu bilgi, ‘tam güç kademesi’ olan kademelerin içerisindeki aralığın muhtemel sınırlamalarını ve ‘gerilim değişimi kategorisi’ni göstererek, her bir kademe için kademe gücü, kademe gerilimi ve kademe akımından oluşan bir liste halinde veya metin olarak verilebilir. Kademe gerilimi değişiminin kategorileri aşağıda tarif edilmiştir: a) Sabit akılı gerilim değişimi (CFVV) Kademesiz herhangi bir sargıda kademe gerilimi, bütün kademelerde sabittir. Kademeli sargıda ise kademe gerilimleri, kademe faktörleri ile orantılıdır. Şekil 1a’ya bakılmalıdır. b) Değişken akılı gerilim değişimi (VFVV) Kademeli sargıda kademe gerilimi, bütün kademelerde sabittir. Kademesiz herhangi bir sargıda ise kademe gerilimleri kademe faktörü ile ters orantılıdır. Şekil 1b’ye bakılmalıdır. c) Kombine gerilim değişimi (CbVV) Birçok uygulamada ve özellikle geniş bir kademe aralığına sahip transformatörlerde her iki prensip, aralığın farklı bölümlerine uygulanmak üzere bir kombinasyon şeklinde belirtilir ve kombine gerilim değişimi (CbVV) olarak adlandırılır. Bu iki bölüm arasındaki geçiş noktası "azami gerilim kademesi" olarak adlandırılır. Bu sistemde:

Kademe faktörü, azami gerilim kademe faktörünün altında olan kademeler için CFVV,

Kademe faktörü, azami gerilim kademe faktörünün üstünde olan kademeler için VFVV uygulanır. Şekil 1c’ye bakılmalıdır.

Kademe faktörü

Şekil 1a - Sabit akılı gerilim değişimi (CFVV)


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

28

İsteğe bağlı azami akım kademesi gösterilmiştir.

Kademe faktörü

Şekil 1b - Değişken akılı gerilim değişimi (VFVV)

İsteğe bağlı azami akım kademesi gösterilmiştir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

29

Kademe faktörü

Şekil 1c – Kombine gerilim değişimi (CbVV) Geçiş noktası, artıran kademe aralığında gösterilmiştir. Bu, hem azami gerilim kademesi (UA) hem de azami akım kademesi (IB sabit, geçiş noktası üzerinde yükselmeyen) oluşturur. İlave olarak, isteğe bağlı bir azami akım kademesi de gösterilmiştir (CFVV aralığında). Açıklamalar (Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c için):

UA , IA : Kademeli sargıda kademe gerilimi ve kademe akımı.

UB , IB : Kademesiz sargıda kademe gerilimi ve kademe akımı.

SAB : Kademe gücü.

Apsis : Yüzde olarak kademe faktörü (kademeli sargıda bağıl etkin sarım sayısını gösterir).

1 : Kademe aralığı boyunca tam güç kademelerini gösterir.

2 : ‘Azami gerilim kademesini’, ‘azami akım kademesini’ ve düşük güçlü kademelerin aralığını gösterir.

Şekil 1 - Gerilim değişiminin farklı tipleri

6.3 Kademe gücü. Tam güç kademeleri - Düşük güçlü kademeler Her bir kademedeki gerilim ve akım için başka şekilde belirtilmedikçe aşağıda verilenler uygulanır. Aşağıda belirtilenler hariç olmak üzere tüm kademeler tam güç kademesi olmalıdır. Burada, her bir kademedeki beyan kademe akımı, beyan gücün söz konusu kademedeki beyan kademe gerilimine bölümüne eşit olmalıdır. ± % 5'i aşmayan bir kademe aralığına sahip, beyan gücü 2.500 kVA'dan küçük veya eşit, ayrı sargılı transformatörlerde bütün azaltan kademelerdeki beyan kademe akımı, ana kademedeki beyan kademe akımına eşit olmalıdır. Bu, ana kademenin aynı zamanda bir ‘azami akım kademesi’ olduğu anlamına gelir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

30

± % 5'ten daha geniş bir kademe aralığı olan transformatörlerde, kademe gerilimi veya kademe akımı değerlerinde kısıtlamalar belirtilebilir; aksi halde bu gerilim veya akım değerleri, beyan değerlerinin önemli miktarda üzerine çıkabilir. Bu gibi kısıtlamalar belirtildiğinde, söz konusu kademeler ‘düşük güçlü kademeler’ olur. Bu maddede, bu gibi düzenlemeler açıklanmıştır. Kademe faktörü 1 (bir)’den farklı olduğunda, tam güç kademelerindeki kademe akımı, sargılardan birisinde beyan akımının üzerine yükselebilir. Bu durum, Şekil 1a’da gösterilen gibi CFVV kategorisinde, kademeli sargıda, azaltan kademeler için, Şekil 1b’de gösterilen gibi VFVV kategorisinde, kademesiz sargıda, arttıran kademeler için geçerlidir. Söz konusu sargıda bu akım artışına karşılık yapılması gereken güçlendirmeyi sınırlamak için bir azami akım kademesi belirtmek mümkündür. Bu durumda kademe akım değerleri, sargının bu kademesinden itibaren sabit olacak şekilde belirtilir. Bu, en uç kademeye doğru geri kalan kademelerin düşük güçlü kademeler olduğu anlamına gelir (bk. Şekil 1a, Şekil 1b ve Şekil 1c). CbVV kategorisinde, CFVV ile VFVV kategorileri arasındaki geçiş noktasındaki ‘azami gerilim kademesi’, başka şekilde belirtilmedikçe aynı zamanda bir ‘azami akım kademesi’ olmalıdır. Bu, kademesiz sargı akımının, en uç arttıran kademeye kadar sabit kalacağı anlamına gelir (Şekil 1c).

6.4 Teklif talebi ve siparişte kademelerin teknik özellikleri

6.4.1 Genel Alıcı, kademe gereksinimlerini Madde 6.4.2 veya Madde 6.4.3’e uygun olarak belirtmelidir. Alıcı, kademe değiştirici veya kademe değiştiricilerin yükte mi yoksa enerjisiz durumda mı çalıştırılmasının amaçlandığını belirtmelidir. Değişken akılı gerilim değişimi VFVV’nin kullanıldığı yerlerde, normalde tasarım oranını, belirtilen orana eşleştirmek regülasyon aralığı boyunca yalnızca iki konumda mümkündür. Alıcı, tasarım oranının belirtilen orana eşleşmesi gerektiği yerleri örneğin uç kademeler, ana ve en büyük kademe veya ana ve en küçük kademe şeklinde belirlemelidir. Aksi belirtilmemişse, bu oranlar iki uç kademede eşleşmelidir. Not - Madde 6.4.2 uyarınca kullanıcının hangi sargının kademeli olacağını ve özel kademe güçlerini

belirtmesi gerekir. Madde 6.4.3 genel gerilim ve akım kurallarını tanımlar ve hangi sargı veya sargıların kademeli olacağının imalâtçı tarafından seçilmesini gerektirir. Bu tip bir şartname muhtemel çeşitli transformatör tasarımlarıyla neticelenebilir. IEC 60076-8’de kademe düzenlemelerinin ve gerilim düşümü hesaplamalarının ayrıntıları verilmektedir.

6.4.2 Yapısal teknik şartname Transformatörün tasarımını tanımlamak için aşağıdaki veriler gereklidir: a) Hangi sargının kademeli olacağı, b) Adımların sayısı ve kademe adımı (veya kademe aralığı ve adımların sayısı). Başkaca belirtilmedikçe

aralığın, ana kademenin iki tarafında simetrik olduğu ve kademeli sargıdaki kademe adımlarının eşit olduğu kabul edilmelidir. Bazı sebeplerden ötürü tasarımda eşit olmayan adımlar öngörülüyorsa, bu husus teklifte belirtilmelidir.

c) Gerilim değişimi kategorisi ve kombine değişim uygulanacaksa değişim noktası (‘azami gerilim kademesi’,

bk. Madde 6.2), d) Azami akım sınırlamasının uygulanıp uygulanmayacağı (düşük güç kademeleri) eğer uygulanacaksa

hangi kademeler için uygulanacağı. c) ve d) maddeleri yerine beyan değerleri işaret plâkası üzerinde kullanılan ile aynı tip çizelge, fayda sağlayabilir düşüncesiyle kullanılabilir (bk. Ek B'deki örnek).

6.4.3 İşlevsel teknik şartname Bu tip teknik şartnamede; alıcının, gerilim değişimi kategorisini veya hangi sargının kademeli olacağını belirlemesine değil çalışma kurallarını belirlemesine imkân sağlamak amaçlanır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

31

Bu şartname yöntemi, ±% 5’i aşmayan bir kademe aralığına sahip beyan gücü 2.500 kVA’ya (dâhil) kadar olan ayrı sargılı transformatörlere uygulanmaz. Madde 5’te tanımlanan beyan gerilimi ve beyan gücüne ilâve olarak aşağıdaki bilgiler teklif talebinde alıcı tarafından verilmelidir: a) Güç akış yönü (her iki yön de birden olabilir). b) Kademe adımlarının sayısı ve ana kademedeki beyan geriliminin yüzdesi olarak kademe adımlarının

büyüklüğü. Kademe aralığı, ana kademenin iki tarafında simetrik değilse bu durum belirtilmelidir. Kademe adımları, aralık boyunca eşit değilse bu da belirtilmelidir.

Not 1 - Değişim aralığı ve adım sayısı, ana kademedeki gerilimi tam doğrulukta elde etmekten daha önemli

olabilir. Bu durumda, değişim aralığı ve adımların sayısı belirtilebilir. Örneğin 11 adımda +% 5 ila -% 10.

c) Beyan kademe gerilimini tanımlamak maksadıyla hangi gerilimin değişeceği. Not 2 - Beyan kademe gerilimi, her bir kademenin temel empedansını belirlemek için gereklidir. İşlevsel

şartname yöntemi benimsendiğinde, beyan kademe gerilimi, beyan kademe gücünü belirlemek için kullanılamaz.

d) İkiden fazla sargısı olan bir transformatördeki belirli iki sargı arasında sarımların oranını sabitlemek için

herhangi bir kural veya kurallar. e) Asgari tam yük güç faktörü (Bu, transformatörün gerilim düşümünü etkiler). f) Herhangi bir kademe veya kademe aralığının düşük güçlü kademe olup olamayacağı. İmalâtçı sargı düzenlemesini, kademeli olacak sargı veya sargıları seçecektir. Transformatör sekonder sargıda, IEC 60076-2’de tanımlanan sıcaklık artışı kurallarının dışına çıkmadan, yukarıdaki çalışma şartları ile uyumlu olarak, tüm kademe konumlarında beyan akımını sağlayabilmelidir. Transformatör yukarıda belirtilen yükleme koşullarından (belirtilen herhangi bir aşırı yük şartı dâhil) kaynaklanan gerilimlere ve akılara hasar görmeksizin dayanacak şekilde tasarımlanmalıdır. Talep halinde, bu şartın yerine getirildiğini gösteren bir hesaplama alıcıya verilmelidir. Ek B’de, bir örnek (örnek 4) verilmiştir. Alternatif olarak, kullanıcı, aktif ve reaktif güç değerleriyle birlikte bir grup yükleme durumlarını (enerji akış yönünü açıkça gösterir şekilde) ve yük altında karşılık gelen gerilimleri sunabilir. Bu yükleme durumlarının, tam ve düşük güç altında gerilim çevirme oranının uç değerlerini göstermesi esastır (bk. IEC 60076-8’deki "altı parametre yöntemi"). Bundan sonra imalâtçı, bu bilgilere dayalı olarak kademeli sargıyı seçecek ve ihale teklifinde beyan büyüklükleri ve kademe büyüklüklerini belirtecektir. Tasarım kademe büyüklükleri hakkında imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmaya varılmalıdır.

6.5 Kısa devre empedansının teknik özellikleri Ana kademeden ±% 5’lik bir gerilim değişimini aşan kademesi olmayan transformatörlerde, bir sargı çiftinin kısa devre empedansı sadece ana kademede fazı başına ohm cinsinde (Z) veya transformatörün beyan gücü ve beyan gerilimine göre yüzde olarak (z) belirtilmelidir (bk. Madde 3.7.1). Alternatif olarak empedans aşağıdaki yöntemlerden birine uygun olarak belirtilebilir. Ana kademeden ±% 5’lik bir gerilim değişimini aşan kademeleri bulunan transformatörlerde, Z veya z terimleri ile ifade edilen empedans değerleri ana kademe ve % 5’i aşan uç kademe/kademeler için belirtilmelidir. Böyle transformatörlerde bu empedans değerleri, kısa devre empedansı ve yükte kayıp deneyi sırasında da ölçülmeli ve Madde 10’da verilen toleranslar uygulanmalıdır (bk. Madde 11.4). Empedans yüzde olarak z terimi ile ifade edilirse, bu ifade, transformatörün beyan kademe gerilimine (söz konusu kademedeki) ve beyan gücüne (ana kademedeki) göre olmalıdır. Not 1 – Bir empedans değerinin kullanıcı tarafından seçimi, sistem arıza şartlarında aşırı akımın

sınırlandırılmasına karşı gerilim düşümünün sınırlandırılması gibi birbirine zıt ihtiyaçlara göre yapılır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

32

Kayıpları ihmal etmeden yapılan tasarımın ekonomik optimizasyonu, belli bir empedans değerleri aralığına doğru yöneltir. Mevcut bir transformatörle paralel çalışma, empedans uyumluluğunu gerektirir (bk. IEC 60076-8:1997, Madde 6).

Not 2 – Bir teklif talebi, yalnızca ana kademedeki empedansın teknik özelliklerini değil, empedansın kademe

aralığı boyunca değişimini de içeriyorsa, bu durum, transformatörün tasarımında önemli bir kısıtlama oluşturabilir (sargıların, birbirine göre ve kendi geometrisi ile ilişkili olarak düzenlenmesi). Transformatör teknik özelliklerinde ve tasarımında, kademeler arasındaki büyük empedans değişikliklerinin, kademelerin etkisini azaltabileceğini veya aşırı şekilde arttırabileceğini de dikkate almak gerekir.

Alternatif olarak azami ve asgari empedans, z veya Z terimleri ile tüm kademe aralığı boyunca her bir kademe için belirtilebilir. Bu iş, bir grafik veya bir çizelge yardımı ile yapılabilir (bk. Ek C). Sınırlar, en azından Madde 10'daki iki taraflı toleransların bu sınırların arasındaki bir ortanca değere uygulanmasına olabildiğince imkân verecek kadar geniş olmalıdır. Ölçülen değerler tolerans uygulanmaksızın sınırların dışına çıkmamalıdır. Not 3 – Belirtilen azami ve asgari empedanslarda, en azından Madde 10'da verilen toleranslar kadar büyük

bir empedans toleransına izin verilmesi esastır ancak gerektiği yerlerde imalâtçı ile alıcı arasında bir anlaşma ile daha dar bir tolerans aralığı kullanılabilir.

Not 4 – Empedansın, transformatörün ana kademedeki beyan kademe gerilimi ve beyan gücüne dayanması,

faz başına ohm cinsinden empedans (Z) ile yüzde empedans (z) arasındaki ilişkinin her bir kademe için farklı olacağı ve gerilim değişiminin belirlenmesinde hangi sargının esas alındığına da bağlı olacağı anlamına gelir. Dolayısıyla belirtilen empedansın doğru olduğundan emin olmak için büyük bir dikkat gereklidir. Bu, özellikle ana kademedeki beyan gücünden farklı kademe güçleriyle belirtilen transformatörler için önemlidir.

6.6 Yükte kayıp ve sıcaklık artışı a) Kademe aralığı ±% 5’in içinde ise ve beyan gücü 2.500 kVA'nın üzerinde değilse, garanti edilen yükte

kayıp ve sıcaklık artışı yalnızca ana kademe için verilir ve sıcaklık artışı deneyi bu kademede yapılır.

b) Kademe aralığı ±% 5'i aşarsa veya beyan gücü 2.500 kVA'nın üzerinde ise garanti edilen kayıplar, teklif talebi aşamasında alıcı tarafından başka şekilde belirtilmedikçe ana kademe konumuna göre belirtilmelidir. Böyle bir gereksinim varsa, ana kademeye ilâveten hangi kademeler için yükte kayıpların imalâtçı tarafından garanti edileceği belirtilmelidir. Bu yükte kayıplar, ilgili kademe akım değerlerine göre verilmelidir. Sıcaklık artışı sınırları uygun kademe gücü, kademe gerilimi ve kademe akımında bütün kademeler için geçerlidir. Sıcaklık artışı tip deneyi, başka şekilde belirtilmedikçe yalnızca bir kademe üzerinde gerçekleştirilmelidir. Başka şekilde anlaşmaya varılmamışsa bu kademe, azami akım kademesi (genellikle yükte kaybın en yüksek olduğu kademe) olmalıdır. Herhangi bir kademedeki azami toplam kayıp, sıcaklık artışı deneyi sırasında sıvının sıcaklık artışının tayin edilmesinde kullanılacak deney gücüdür ve seçilen kademeye ait kademe akımı, sıvı sıcaklığının üzerindeki sargı sıcaklık artışının tayini için referans akımdır. Sıvıya daldırılmış transformatörlerin sıcaklık artışı ile ilgili kurallar ve deneyler hakkında bilgi için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır. Prensip olarak, sıcaklık artışı tip deneyi, herhangi bir kademedeki azami toplam kaybın ısı olarak yayılması için soğutma donanımının yeterli olduğunu ve herhangi bir kademede her hangi bir sargının dış soğutma ortamı sıcaklığının üzerindeki sıcaklık artışının, belirtilen azami değeri aşmadığını göstermelidir. Not 1 - Bir oto-transformatörde, seri ve ortak sargılardaki azami akım genellikle iki farklı kademe

konumunda meydana gelir. Bu sebeple deneyde, IEC 60076-2’nin kurallarının aynı deney esnasında her iki sargı üzerinde yerine getirilmesine imkân sağlamak için bir ara kademe konumu seçilebilir.

Not 2 - Bazı kademe düzenlemelerinde kademe sargısı, azami akım kademesi konumunda akım

taşımaz. Bu sebeple, kademe sargısının sıcaklık artışının tayinine ihtiyaç duyulursa başka bir sargı seçilebilir veya fazladan bir deneyin yapılması kararlaştırılabilir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

33

7 Bağlantı ve faz farkı sembolleri

7.1 Üç fazlı transformatörler ve üç fazlı bir grup olarak bağlı bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri

7.1.1 Bağlantı sembolleri Üç fazlı bir transformatörün bir grup faz sargısının veya üç fazlı bir grup teşkil eden bir fazlı transformatörlerin aynı gerilimli sargılarının yıldız, üçgen veya zikzak bağlantısı, yüksek gerilim (YG) sargısı için Y, D veya Z büyük harfleriyle ve ara ve alçak gerilim (AG) sargıları için y, d veya z küçük harfleriyle gösterilmelidir. Yıldız bağlı veya zikzak bağlı bir sargının nötr noktası dışarı çıkarılmış ise gösterim, sırasıyla yıldız bağlantı için YN (yn), zikzak bağlantı için de ZN (zn) şeklinde olmalıdır. Bu, her bir faz sargısına ait nötr ucu bağlantılarının ayrı olarak dışarıya çıkarıldığı ancak bu uçların işletmede bir nötr noktası oluşturacak şekilde birlikte bağlandığı transformatörlere de uygulanır. Oto-bağlı sargı çifti için alçak gerilim sargısının sembolü olarak a harfi kullanılır. Üç fazlı bir transformatörde uçları dışarıya çıkarılmış sargılar (bunlar transformatörün içinde birbirine bağlanmamıştır örneğin seri ve faz kaydırma transformatörlerinin hat sargıları gibi her bir faz sargısının dışarıya çıkarılmış iki bağlantı ucu vardır) III (YG) veya iii (ara veya alçak gerilim sargıları) olarak gösterilir. Bir transformatörün farklı sargıları için harf sembolleri, amaçlanan güç akışından bağımsız olarak beyan gerilime göre büyükten küçüğe doğru yazılır. Herhangi bir ara ve alçak gerilim sargısı için sargı bağlantı harfinin hemen arkasından, bu sargının faz farkını gösteren "saat rakamı" gelir (bk. Madde 3.10.6). Genel kullanımdaki bağlantılara ait örnekler, bağlantı şemaları ile birlikte Ek D'de gösterilmiştir.

7.1.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi Gösterilişe ait aşağıdaki kurallar uygulanır. Bağlantı şemalarında yüksek gerilim sargısı yukarıda ve alçak gerilim sargısı aşağıda gösterilir (Şekil 2’de gösterildiği gibi endüklenen gerilimlerin yönleri ait olduğu sargıların üst kısmında yer alır). Yüksek gerilim sargısının faz vektör diyagramı, I. faz saat 12'yi gösterecek şekilde yönlendirilir. Alçak gerilim sargısının I. fazına ait faz vektörü, gösterilen bağlantının sonucunda endüklenen gerilimin ilişkisine göre yönlendirilir. Saat rakamı sembolü, söz konusu faza ait alçak gerilim vektörünün işaret ettiği saattir. Faz vektör diyagramlarının dönüş yönü, I-II-III sırasıyla verilmek üzere saat yönünün tersidir. Not – Bu numaralandırma ihtiyaridir. Transformatör üzerindeki bağlantı ucu işaretlemesinde, milli

uygulamalar takip edilir. Rehberlik bilgisi IEC/TR 60616’da bulunabilir. Uçları dışarıya çıkarılmış sargıların diğer sargılarla faz ilişkisinin harici bağlantıya bağlı olması sebebiyle, bu sargılar için bir saat rakamı gösterimi verilmez.

7.1.3 Yük uygulanması amaçlanmayan sargılar Bir dengeleme sargısının veya bir deney sargısının mevcudiyeti (üç fazlı harici yükleme için bağlantı ucu dışarıya çıkarılmamış üçgen veya yıldız bağlı bir sargı) aşağıdaki örnekte olduğu gibi yük uygulanabilen sargıların sembollerinden sonra gelmek üzere bağlantısına göre ‘+d’ veya ‘+y’ sembolü ile gösterilir. Sembol: YNa0+d. veya YNa0+y.

7.1.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar Bir transformatörün sargı bağlantı konfigürasyonunun değiştirilebilir olduğu belirtilmişse alternatif bağlaştırma gerilimi ve bağlantı, aşağıdaki örneklerde gösterildiği gibi teslimdeki konfigürasyona ait bilgiden sonra parantez içinde belirtilmelidir. AG tarafı 10,5 kV üçgen bağlı olan ve YG tarafı 220 kV veya 110 kV (çift gerilim) olabilen ve her iki gerilim için de yıldız bağlanması gereken bir transformatör, 220 kV bağlantı konfigürasyonunda teslim ediliyorsa:


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

34

Sembol: YNd11 220 (110) / 10,5 kV YG tarafı 110 kV yıldız bağlı ve AG tarafı yıldız bağlantıda 11 kV ve üçgen bağlantıda 6,35 kV olan bir transformatör, 11 kV yıldız bağlantı konfigürasyonunda teslim ediliyorsa: Sembol: YNy0 (d11) 110 / 11 (6,35) kV YG tarafı 110 kV yıldız bağlı olan ve beyan gerilimleri (bu örnekte 11 kV) değişmeksizin AG vektör grubunun konfigürasyonu yeniden yapılabilen bir transformatör, d11 olarak teslim ediliyorsa: Sembol: YNd11 (d1) 110 / 11 kV

7.1.5 Örnekler Örnekler ve örneklere ait grafik gösterimler Şekil 2 ve Şekil 3’te verilmiştir.

Şekil 2 - ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler

Beyan değeri 20 kV olan üçgen bağlı yüksek gerilim sargısına ve beyan değeri 400 V olan nötrü dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı alçak gerilim sargısına sahip ve AG sargısı, YG sargısından 330° geride olan bir transformatör:

Sembol: Dyn11 20.000 / 400 V

Beyan değeri 123 kV olan nötrü dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı yüksek gerilim sargısına, yüksek gerilim sargısı ile aynı fazda ancak oto-bağlı olmayan, nötrü dışarıya çıkartılmış yıldız bağlı, 36 kV’luk bir ara gerilim sargısına ve üçgen bağlı, 7,2 kV’luk, 150° geride üçüncü bir sargıya sahip olan üç sargılı bir transformatör:

Sembol: YNyn0d5 123 / 36 / 7,2 kV

400 kV’luk yüksek gerilim ve 130 kV’luk ara gerilim için tasarımlanan ve 22 kV’luk tersiyer sargıya sahip olan üç adet bir fazlı oto-transformatörden oluşan bir grup. Tersiyer sargılar üçgen biçiminde bağlanmışken oto-bağlı sargılar yıldız biçiminde bağlanmıştır. Üçgen sargı, yüksek gerilim sargısından 330° geridedir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

35

Sembol: YNa0d11 kV22/3

130

3

400

Üçgen sargı sadece bir dengeleme sargısı olarak sağlanmış ve üç hat bağlantı ucuna çıkarılmamışsa bu durum bağlantı sembolünde bir artı işareti ile gösterilir. Bu durumda, dengeleme sargısı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.

Sembol: YNa0+d kV22/3

130

3

400

Dâhili gerilim gösterilişi dışında aynı bağlantıya sahip üç fazlı bir oto-transformatör için sembol aynı olur. Aşağıdaki örneğe bakılmalıdır.

400 kV’luk yüksek gerilim ve 130 kV’luk ara gerilim için tasarımlanan ve 22 kV’luk tersiyer sargılara sahip olan üç fazlı bir oto-transformatör. Tersiyer sargılar üçgen biçiminde bağlanmışken oto-bağlı sargılar yıldız biçiminde bağlanmıştır. Üçgen sargı, yüksek gerilim sargısından 330° geridedir.

Sembol: YNa0d11 400 / 130 / 22 kV

Üçgen sargı sadece bir dengeleme sargısı olarak sağlanmış ve üç hat bağlantı ucuna çıkarılmamışsa bu durum bağlantı sembolünde bir artı işareti ile gösterilir. Bu durumda, dengeleme sargısı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.

Sembol: YNa0+d 400 / 130 / 22 kV

Şebeke tarafı 20 kV ve jeneratör tarafı 8,4 kV olarak tasarımlanan, üç fazlı bir jeneratöre ait yükseltici transformatör. Şebeke tarafındaki sargılar yıldız bağlı iken jeneratöre bağlanacak sargılar üçgen bağlanmıştır. Üçgen sargı yüksek gerilim sargısından 330° geridedir.

Sembol: YNd11 20 / 8,4 kV

Şekil 3 - Uçları dışarıya çıkarılmış sargıları bulunan transformatörler için ‘saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

36

YG tarafı üçgen bağlı ve 20 kV olarak tasarımlanan ve bağlantı uçları dışarıya çıkarılmış 10 kV’luk sargısı bulunan üç fazlı bir transformatör.

Sembol: Diii 20 / 10 kV

YG tarafı yıldız bağlı ve 220 kV olarak tasarımlanan, bağlantı uçları dışarıya çıkarılmış 40 kV’luk bir sargısı ve üçgen bağlı 10 kV’luk üçüncü bir sargısı bulunan üç fazlı bir transformatör.

Sembol: YNiiid5 20 / 40 / 10 kV

400 kV’luk bir şebeke için tasarımlanan ve üçgen bağlı 40 kV’luk bir uyartım sargısı bulunan üç fazlı bir seri transformatör.

Sembol: IIId 400 / 40 kV

7.2 Üç fazlı bir grupta olmayan bir fazlı transformatörler için bağlantı ve faz farkı sembolleri

7.2.1 Bağlantı sembolü Bir fazlı transformatörlerin faz sargılarının bir grubunun bağlantısı yüksek gerilim (YG) sargısı için büyük I harfi ile ve ara ve alçak gerilim (AG) sargıları için küçük i harfi ile gösterilir. Bir transformatörün farklı sargıları için harf sembolleri, amaçlanan güç akışından bağımsız olarak beyan gerilime göre büyükten küçüğe doğru yazılır. Herhangi bir ara ve alçak gerilim sargısı için sargı bağlantı harfinin hemen arkasından, bu sargının faz farkını gösteren "saat rakamı" gelir (bk. Madde 3.10.6). Oto-bağlı sargı çifti için alçak gerilim sargısının sembolü olarak a harfi kullanılır.

7.2.2 Faz farkının saat rakamı ile gösterilişi Bir fazlı transformatörlerin saat rakamı üç fazlı transformatörlerde olduğu gibi belirlenir ancak bu rakam sadece her iki sargı aynı fazda ise 0 veya karşılıklı ise 6 olabilir.

7.2.3 Yüklenmesi amaçlanmayan sargılar Harici yükleme için dışarıda bağlantı ucu bulunmayan bir deney sargısının veya ilâve bir sargının mevcudiyeti aşağıdaki örnekte olduğu gibi yüklenebilir sargı sembollerinden sonra gelmek üzere ‘+i’ sembolü ile gösterilir. Sembol: Ii0+i

7.2.4 Bağlantısı değiştirilebilen sargılar Bir transformatörün sargı bağlantı konfigürasyonunun değiştirilebilir olduğu belirtilmişse alternatif bağlaştırma gerilimi ve bağlantı, aşağıdaki örneklerde gösterildiği gibi teslimdeki konfigürasyona ait bilgiden sonra parantez içinde belirtilmelidir.

YG tarafı 220 kV veya 110 kV (çift gerilim) olabiliyorsa ve her iki gerilim için aynı bağlantı gerekiyorsa:

Sembol: Ii0 220 (110) / 27,5 kV

YG tarafı 110 kV olan ve AG tarafı saat rakamı 0’da 11 kV ve saat rakamı 6’da 5,5 kV olabilen bir transformatör, saat rakamı 0’da 11 kV konfigürasyonunda teslim ediliyorsa:

Sembol: Ii0 (i6) 110 / 11 (5,5) kV

YG tarafı 110 kV olan ve beyan gerilimleri (bu örnekte 11 kV) değişmeksizin AG vektör grubunun konfigürasyonu yeniden yapılabilen bir transformatör, i0 olarak teslim ediliyorsa:

Sembol: Ii0 (i6) 110 / 11 kV


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

37

Örnekler Örnekler ve örneklere ait grafik gösterimler Şekil 4’te verilmiştir. Şekil 2’deki ile aynı kurallar uygulanır.

Şekil 4 - ‘Saat rakamı’ gösterilişine ait örnekler

Yüksek gerilim sargısının beyan gerilimi 20 kV, alçak gerilim sargısının beyan gerilimi 400 V ve alçak gerilim sargısı ile yüksek gerilim sargısı aynı fazda olan bir transformatör:

Sembol: Ii0 20.000 / 400 V

123 kV bir YG sargısı, YG sargısı ile aynı fazda ancak oto-bağlı olmayan 36 kV bir ara gerilim sargısı ve 180° geride 7,2 kV’luk üçüncü bir sargısı bulunan üç sargılı bir transformatör:

Sembol: Ii0i6 123 / 36 / 7,2 kV

130 kV ara gerilim ve 400 kV YG için tasarımlanan, 22 kV’luk tersiyer sargıları bulunan ve bütün sargıları aynı fazda olan bir fazlı oto-transformatör:

Sembol: Ia0i0 400 / 130 / 22 kV

Üçüncü sargının yüklenmesi amaçlanmamışsa bu durum sembolde bir artı işareti ile gösterilir. Bu durumda, üçüncü sargı için faz farkı gösterilişi yapılmaz.

Sembol: Ii0+i 400 / 130 / 22 kV


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

38

8 İşaret plâkaları

8.1 Genel Transformatörde, görülebilir bir konumda transformatöre tespit edilmiş, üzerinde aşağıda verilen bilgilerden uygun olanların gösterildiği, hava şartlarına dayanıklı malzemeden yapılmış bir işaret plâkası bulunmalıdır. İşaret plâkası üzerindeki bilgiler okunabilir ve silinmez bir biçimde işaretlenmiş olmalıdır.

8.2 Bütün durumlarda verilmesi gereken bilgiler a) Transformatörün tipi, (örneğin transformatör, oto-transformatör, seri transformatör vb.),

b) Bu standardın numarası,

c) İmalâtçının adı, transformatörün imal edildiği ülke ve şehir,

d) İmalâtçı tarafından verilen seri numarası,

e) İmal yılı,

f) Faz adedi,

g) Beyan gücü (kVA veya MVA olarak) (Çok sargılı transformatörlerde her bir sargının beyan gücü verilmelidir. Sargılardan birinin beyan gücü diğer sargıların beyan güçlerinin toplamına eşit değilse yükleme kombinasyonları da gösterilmelidir),

h) Beyan frekansı (Hz olarak),

i) Beyan gerilimleri (V veya kV olarak) ve kademe aralığı,

j) Beyan akımları (A veya kA olarak),

k) Bağlantı ve faz farkı sembolü,

l) Yüzde olarak, ölçülen kısa devre empedans değeri. Çok sargılı transformatörlerde farklı iki sargılı kombinasyonlar için birkaç empedans ilgili referans güç değerleri ile birlikte verilmelidir. Kademeli bir sargısı bulunan transformatörler için Madde 6.5 ile Madde 8.3’ün b) bendine de bakılmalıdır.

m) Soğutma tipi (Transformatör için tayin edilen bir kaç soğutma yöntemi varsa, bu yöntemlere karşılık gelen güç değerleri beyan gücünün yüzdesi olarak örneğin ONAN/ONAF % 70 / % 100 şeklinde ifade edilebilir),

n) Toplam kütle,

o) İlgili IEC standardına atıfla birlikte yalıtım sıvısının kütlesi ve tipi,

p) Sınırsız değilse, transformatörün dayanma kapasitesinin belirlenmesinde kullanılacak olan azami sistem kısa devre gücü veya akımı,

Transformatörün, tasarımında özellikle izin verilmiş olan farklı sargı bağlantılarına dayalı olarak birden fazla beyan değerleri grubu varsa; ilâve beyan değerlerinin tamamı, işaret plâkasında verilmeli veya her bir grup için ayrı ayrı işaret plâkası takılmalıdır.

8.3 Uygulanabilir olduğunda verilmesi gereken ilâve bilgiler Belirli bir transformatör için aşağıda listelenen bilgilerden uygulanabilir olanlar, işaret plâkasının üzerinde yer almalıdır. a) ‘Donanıma ait azami gerilimi’ (Um), 3,6 kV’a eşit veya büyük olan, bir veya daha çok sargıya sahip

transformatörler için:

− IEC 60076-3’te açıklanan yalıtım seviyelerinin (dayanım gerilimlerinin) kısa gösterilişleri.

b) Kademe gösterilişleri:

− Azami beyan gerilimi 72,5 kV’tan ve beyan gücü 20 MVA (üç faz) veya 6,7 MVA (bir faz)’dan küçük veya eşit olan, kademe aralığı ±% 5’i aşmayan transformatörler için tüm kademelerde kademeli sargıdaki kademe gerilimleri.

− Diğer bütün transformatörler için:

Kademe gerilimini ve kademeye ait izin verilebilir azami işletme gerilimini, kademe akımını, kademe gücünü ve bütün kademeler için dâhili bağlantıları gösteren bir çizelge,


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

39

Referans güce göre yüzde olarak, ana kademe ve en azından uç kademelerdeki kısa devre empedans değerlerini gösteren bir çizelge.

c) Sıvının en üst kısmının ve sargıların garanti edilen azami sıcaklık artışları (normal değerler değilse).

Transformatörün yüksek rakımda tesis edilmesi amaçlanmışsa; rakım, beyan güç değerleri ve bu rakımdaki sıcaklık artışı aşağıda verilenlerden biri ile birlikte işaret plâkası üzerinde gösterilmelidir:

− Transformatör, yüksek rakımda tesis edilmek üzere tasarımlanmışsa; dış soğutma ortamına ait normal sıcaklık şartları altında, beyan gücü için sıcaklık artışı (azaltılmış).

− Transformatör, dış soğutma ortamına ait normal sıcaklık şartları için tasarımlanmışsa; dış soğutma ortamına ait normal sıcaklık şartları altında garanti edilen sıcaklık artışı için beyan gücü.

d) Bağlantı şeması (bağlantı sembolünün dâhili bağlantılar hakkında tam bilgi vermediği durumlarda). Bağlantılar, transformatörün içerisinde değiştirilebiliyorsa, bu durum aynı plâkada, ayrı bir plâkada veya çift veya ters çevrilebilir işaret plâkalarında belirtilmelidir. Teslimde yapılan bağlantı belirtilmelidir. Doğrusal olmayan dirençler veya sigortaların transformatörün içine yerleştirildiği durumda, bu gibi donanımın konumu ve bağlantısı, bağlantı ucu işaretlemesiyle birlikte bağlantı şeması plâkasında gösterilmelidir. Herhangi bir dâhili akım trafosu kullanıldığında şema üzerinde işaretleme yapılmalıdır.

e) Nakliye kütlesi (toplam kütleden farklı ise).

f) Tanksız kütle (toplam kütlesi 5 tonu aşan transformatörler için).

g) Tank, genleşme kazanı, kademe değiştiriciler ve soğutma donanımının vakuma dayanma kapasitesi.

h) Çok sargılı transformatörler için, güç yükleme kombinasyonlarına ilişkin herhangi bir kısıtlama.

i) Sargı sıcaklığı göstergeleri (WTI) ile donatılmış transformatörler için, her bir WTI için ayar değerleri. Bu değerler normalde, sargının beyan gücündeki en sıcak nokta sıcaklığı ve sıcaklık artışı deneyinin sonuçlarından hesaplanan üst sıvı sıcaklığı arasındaki farktır. Birden fazla soğutma yöntemi belirtilirse, her bir soğutma yöntemi için farklı ayar değerleri gerekli olabilir.

j) Transformatörün içine yerleştirilen bütün akım transformatörleri için, akım transformatörünün konumu, çevirme oranı/oranları, doğruluk sınıfı ve beyan çıkış gücü (VA olarak beyan değeri).

k) Bina içi transformatörler için -5 °C veya bina dışı transformatörler için -25 °C‘tan farklı ise soğutma ortamının asgari sıcaklığı.

Geçiş izolatörleri, kademe değiştiriciler, akım transformatörleri ve özel soğutma donanımı gibi yardımcı donanıma ait plâkalar, bu tür bileşenlerin standardlarına uygun tanıtımı ve özellikleri içerir halde, bu bileşenlerin kendisinin veya transformatörün üzerinde bulunmalıdır.

9 Emniyet ve çevre kuralları ile diğer kurallar

9.1 Emniyet ve çevre kuralları

9.1.1 Sıvı sızıntıları Transformatör imalâtçıları, transformatör sıvısının etkili bir biçimde muhafaza altında tutulmasına dikkat etmeli ve sızıntı oluşmasını önlemek için etkili önlemler almalıdır. Aşağıdakilere ilişkin uzun süreli performans değerlendirilmelidir: − Ek yerlerinin tasarımı,

− Conta malzemeleri,

− Kaynaklar,

− Korozyon önleme.

Transformatörler sızdırmaz olacak şekilde tasarımlanmalı ancak devreye alma sonunda sahada herhangi bir sızıntı olması durumunda bu sızıntı sorumlu tedarikçi tarafından giderilmelidir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

40

9.1.2 Emniyetle ilgili hususları İmalâtçı, transformatörün tasarımında özellikle aşağıdaki konularda işletme ve bakım personelinin güvenliğini dikkate almalıdır: − Yüksek sıcaklıklara sahip bölümlere erişilebilirlik,

− Gerilimli bölümlere erişilebilirlik,

− Hareketli bölümlere erişilebilirlik,

− Kaldırma ve taşıma ile ilgili hükümler,

− Bakım gerektiğinde bakım için erişim,

− Yüksek yerlerde çalışma.

Tesis işleminin yukarıdakilerden herhangi birini etkileyebileceği durumlarda, uygun tesis talimatları transformatör ile birlikte sağlanmalıdır. Not - Transformatör ile birlikte merdivenler, platformlar ve benzeri erişim vasıtalarının sağlandığı yerlerde

“Makine emniyeti – Makinelere sabit erişim vasıtaları” isimli ISO 14122 standard serisine başvurulmalıdır.

9.2 Nötr bağlantısının boyutlandırılması Faz ile nötr arasındaki yükü taşımak için amaçlanan transformatörlerin (örnek olarak dağıtım transformatörleri) nötr iletkeni ve bağlantı ucu, uygun yük akımı ve toprak arıza akımına göre beyan edilmelidir (bk. IEC 60076-8). Faz ve nötr arasındaki yükü taşıması amaçlanmayan transformatörlerin nötr iletkeni ve bağlantı ucu, transformatörün doğrudan topraklandığında geçecek olan toprak arıza akımını taşıyacak biçimde tasarımlanmalıdır.

9.3 Sıvı koruma sistemi Sıvıya daldırılan transformatörlere ilişkin olarak sıvı koruma sisteminin tipi, teklif talebinde ve siparişte belirtilebilir. Eğer belirtilmemişse imalâtçı, sıvı koruma sistemini teklifinde belirtmelidir. Bu sistem aşağıdaki tiplere ayrılır: − Tank veya ayrı bir genleşme kabı (mahfaza) içinde sıvı yüzeyinin üstünde yer alan havayla dolu bir

genleşme alanı ile ortam havası arasında serbest geçişin olduğu serbest nefes alma sistemi veya mahfaza sistemi. Atmosfer bağlantısına bir nem giderici nefeslik takılır.

− Sıvının üstünde atmosferik basınçta bir hava genleşme hacmi sağlayan ancak esnek bir diyafram veya balon sayesinde sıvının hava ile doğrudan temasının önlendiği, diyafram veya balon tipi sıvı koruma sistemi. Atmosfer bağlantısına bir nem giderici nefeslik takılır.

− Sıvının üstünde yer alan bir genleşme alanının, basıncı kontrol edilen bir kaynağa ya da esnek bir keseye irtibatlandırılmasıyla hafif fazla basınç altında kuru asal gaz ile doldurulduğu asal gazlı basınç sistemi.

− Değişken basınç altında sıvının genleşmesine imkân veren sağlam bir tank içinde, sıvı yüzeyi üzerinde bir gaz hacmi barındıran gaz yastığına sahip sızdırmaz biçimde kapatılmış tank sistemi.

− Kalıcı olarak sızdırmaz biçimde kapatılmış yapıdaki sıvı genleşmesinin genellikle oluklu tank veya radyatörlerin esneme hareketi tarafından dengelendiği tamamen doldurulmuş kapalı sistem.

Mahfaza veya genleşme sisteminin büyüklüğü; transformatörün enerjisiz durumda olduğu en soğuk ortamdan itibaren, transformatörün mineral yağ için IEC 60076-7’deki yükleme rehberi hükümleri tarafından veya alternatif bir soğutma sıvısı için belirtildiği şekilde izin verilen en yüksek seviyede yüklenmesiyle oluşan en yüksek ortalama sıvı sıcaklığına kadar sıvı hacminde meydana gelen değişimi karşılamak için yeterli olmalıdır. Not – Aynı türden farklı sıvılarda karşılaşılabilecek ısıl genleşme katsayısı değişiklikleri için emniyet payı

bırakılmalıdır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

41

9.4 Nötr devrelerde d.a. akımlar Topraklanmış nötrü bulunan bir transformatör, nötr üzerinden akan d.a. akımlardan etkilenebilir. d.a. akım örneğin aşağıdaki sistemler tarafından üretilebilir: − d.a. cer sistemleri,

− Katodik koruma sistemleri,

− Doğrultucu sistemleri,

− Yerküre tarafından manyetik olarak endüklenen akımlar (GIC). Bir transformatör nötrde d.a. akımlara maruz kaldığında, manyetik devrede d.a. mıknatıslanma eğilimi ortaya çıkar. Mıknatıslanma akımı kuvvetli bir şekilde asimetrik hale gelir ve fazla bir harmonik içeriğine sahip olur. Muhtemel sonuçlar şunlardır: − Ses seviyesinde artış,

− Rölenin çalışmaması ve yanlış açma sinyali vermesi,

− Kaçak akıdan kaynaklanan aşırı ısınma,

− Mıknatıslanma akımında önemli artış,

− Yüksüz kayıplarda artma. Bu olay d.a. akımın çekirdeği mıknatıslama kapasitesine ve çekirdek tasarımına bağlıdır. Sonuçta oluşan etkiler, d.a. akımın büyüklüğü ve süresinin, çekirdek tipinin ve genel transformatör tasarım özelliklerinin bir fonksiyonudur. Bir transformatör d.a. akımlara maruz kalırsa, bu akımların seviyeleri, sonuçlarına ilişkin herhangi gerekli sınırlar ile birlikte teklif talebinde alıcı tarafından belirtilmelidir. Ayrıca IEC 60076-8:1997, Madde 4.11’e bakılmalıdır.

9.5 Kütle merkezinin işaretlenmesi Transformatörün nakliye düzenlemesindeki kütle merkezi, 5 tonun üzerinde bir nakliye kütlesine sahip transformatörlerde transformatörün en az iki bitişik yüzü üzerine kalıcı olarak işaretlenmelidir.

10 Toleranslar Özellikle, nispeten alçak beyan gerilimli çok sargılı büyük transformatörlerde, belirtilen beyan gerilimi çevirme oranlarına karşılık gelen sarım oranlarını yüksek bir doğrulukla elde etmek her zaman mümkün değildir. Teklif sırasında doğru olarak tespit edilemeyen veya imalât ve ölçme belirsizliğine bağlı olan başka büyüklükler de vardır. Bu sebeple, bazı belirtilen ve tasarım değerlerinde toleranslar gereklidir. Toleranslara tabi büyüklükler, Çizelge 1'de verilen toleransların dışına çıkmadığında transformatörün bu standarda uygun olduğu kabul edilir. Bir yönde tolerans belirtilmediğinde, değerde bu yönde hiç bir kısıtlama yoktur. Bu madde, sadece kabul veya red amaçlarına yöneliktir ve ekonomik değerlendirme amaçları için alıcı tarafından önceden belirtilen garantilerin (örneğin kayıplar konusundaki cezalar) yerini almaz. Bu, teklif talebinde belirtilen herhangi bir sınır değerden öncelikli değildir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

42

Çizelge 1 – Toleranslar

Madde Tolerans

1. a) Toplam kayıplar bk. Not 1

b) Ölçülen bileşen kayıpları bk. Not 1

Toplam kayıpların +% 10’u

Her bir bileşen kaybının +% 15’i (toplam kayıplara ilişkin toleransların aşılmaması kaydıyla)

2. Belirtilen ilk sargı çiftine ait ana kademe veya uç kademelerde (belirtilmişse) yüksüz durumda ölçülen gerilim çevirme oranı.

Aynı sargı çiftinin diğer kademelerinde ölçülen gerilim çevirme oranı

Bundan başka sargı çiftleri için ölçülen gerilim çevirme oranı

Aşağıdaki değerlerin küçük olanı:

a) Belirtilen oranın ±% 0,5’i

b) Ana kademedeki gerçek yüzde empedansın ±1/10’u

Sarım oranının tasarım değerinin ±% 0,5’i

Sarım oranının tasarım değerinin ±% 0,5’i

3. Ölçülen kısa devre empedansı

- İki sargısı bulunan ayrı sargılı bir transformatör için veya

- Çok sargılı bir transformatörde ayrı sargıların belirtilen ilk çifti için

a) Ana kademe

b) Sargı çiftinin diğer herhangi bir kademesi

Empedans değeri ≥ % 10 olduğunda, belirtilen değerin ± % 7,5’i

Empedans değeri < % 10 olduğunda, belirtilen değerin ± % 10’u

Empedans değeri ≥ % 10 olduğunda, belirtilen değerin ± % 10’u

Empedans değeri < % 10 olduğunda, belirtilen değerin ± % 15’i

4. Ölçülen kısa devre empedansı:

- Oto-bağlı bir sargı çifti için veya

- Çok sargılı bir transformatörde ayrı sargıların belirtilen ikinci çifti için

a) Ana kademe

b) Sargı çiftinin diğer herhangi bir kademesi

- Bundan başka sargı çiftleri

Belirtilen değerin ±% 10’u

Bu kademe için tasarım değerinin ±% 10’u

Anlaşmaya bağlı ancak ≥ ±% 15

5. Ölçülen yüksüz akım Tasarım değerinin +% 30’u

Not 1 – Toleransların verilen bir yükleme durumu için geçerli olduğu garanti beyanlarında yer almadıkça çok sargılı transformatörlerin kayıp toleransları her sargı çiftine uygulanır.

Not 2 – Bazı oto-transformatörler ve seri transformatörlerde kendi empedanslarının düşük değerli olması

daha geniş bir toleransı gerekli kılabilir. Ayrıca, büyük kademe aralıklarına sahip transformatörler özellikle aralık simetrik değilse özel dikkat gerektirebilir. Diğer taraftan, örneğin bir transformatörün önceden mevcut olan ünitelerle birlikte çalıştırılması gerektiğinde, daha dar empedans toleranslarının belirlenmesi ve bunlar üzerinde mutabakat sağlanması gerekebilir. Herhangi bir özel toleransın teklif talebinde belirtilmesi ve revize edilen herhangi bir tolerans üzerinde imalâtçı ile alıcı arasında anlaşma sağlanması esastır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

43

11 Deneyler

11.1 Rutin deney, tip deneyi ve özel deneyler için genel kurallar

11.1.1 Genel Transformatörler aşağıda belirtildiği şekilde deneylere tabi tutulmalıdır. Sıcaklık artışı deneyleri dışındaki deneyler, 10°C ila 40°C arasındaki bir dış soğutma ortamı sıcaklığında yapılmalıdır. Sıcaklık artışı deneyleri için IEC 60076-2’ye bakılmalıdır. İmalâtçı ile alıcı arasında başkaca anlaşma olmadıkça, deneyler imalât yerinde yapılmalıdır. Deney sırasında transformatörün performansını etkilemesi muhtemel olan bütün dış bileşenler ve bağlantı elemanları yerlerinde olmalıdır. Transformatör, deneyde, amaçlanan çalışma şartlarındaki gibi monte edilemezse (örneğin transformatör, ilgili fabrika deneyi sırasında deney başlıkları ve deney geçiş izolatörleri ile donatılırsa veya soğutma donanımları tertibatı işletmedeki konumunda monte edilemezse) deneylerin başlamasından önce imalâtçı ile alıcı arasında bir anlaşma yapılmalıdır. Teklif aşamasında bilinen herhangi bir sınırlama varsa, bu, imalâtçı tarafından açık bir şekilde belirtilmelidir. Bir transformatörün sıvı/SF6 geçiş izolatörleriyle teslimi öngörüldüğü takdirde, imalâtçı ile alıcı arasında anlaşmayla deney, deney geçiş izolatörlerinin sıvıya daldırılmış ucunun işletme geçiş izolatörleri ile özdeş olması ve işletme geçiş izolatörlerinin en azından transformatör ile aynı seviyede deneye tabi tutulması şartıyla eşdeğer sıvı/hava geçiş izolatörleriyle gerçekleştirilebilir. İlgili deney maddesi başka şekilde gerektirmedikçe veya imalâtçı ile alıcı arasında başka şekilde anlaşma olmadıkça kademeli sargılar, ana kademelerinde bağlı olmalıdır. Deney maddesinde başka şekilde belirtilmedikçe deneyde, yalıtımdan başka bütün karakteristikler için beyan şartları esastır. Deneylerde kullanılan bütün ölçme sistemleri ISO 9001’de verilen kurallara göre belgelendirilmiş, izlenebilir doğruluğa sahip olmalı ve periyodik kalibrasyonları yapılmış olmalıdır. Ölçme sistemlerinin doğruluğu ve doğrulanması hakkında özel kurallar IEC 60060 serisinde ve IEC 60076-8’de açıklanmıştır. Deney sonuçlarının referans sıcaklığa göre düzeltilmesi gerektiğinde;

a) Kuru tip transformatörler için referans sıcaklık, IEC 60076-11’deki deneylere yönelik genel kurallara göre olmalı,

b) Beyan ortalama sargı sıcaklık artışı, OF veya ON durumunda 65 K’e, OD durumunda 70 K’e eşit veya bu değerlerden daha düşük olan, sıvıya daldırılmış transformatörler için:

1) Referans sıcaklık 75 °C,

2) Müşterinin isteği halinde referans sıcaklık, beyan ortalama sargı sıcaklık artışına 20 °C ilâve edildiğinde elde edilen değer ile beyan ortalama sargı sıcaklık artışına dış soğutma ortamının yıllık ortalama sıcaklığı ilâve edildiğinde elde edilen değerden hangisi yüksek ise o değere eşit,

c) Beyan ortalama sargı sıcaklık artışı b)’de verilenin dışında olan sıvıya daldırılmış transformatörler için referans sıcaklık, beyan ortalama sargı sıcaklık artışına 20 °C ilâve edildiğinde elde edilen değer ile beyan ortalama sargı sıcaklık artışına dış soğutma ortamının yıllık ortalama sıcaklığı ilâve edildiğinde elde edilen değerden hangisi yüksek ise o değere eşit

olmalıdır. Bir alıcı a) ve c) kategorilerindeki transformatörler ile b) kategorisindeki transformatörlerin (farklı yalıtım sistemleri ve farklı ortalama sargı sıcaklık artışları olan) kayıpları arasında bir karşılaştırma yapılmasına ihtiyaç duyarsa; bu durumda referans sıcaklığın yukarıdaki b) bendinin 2. alt bendine göre belirlenmesi gerekir. Alıcı böyle bir karşılaştırma yapılmasını isterse, bunu teklif talebinde belirtmelidir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

44

Not 1 – Mevcut tasarımlar için, alternatif referans sıcaklıklardaki kayıplar arasındaki dönüşüm hesaplama yoluyla yapılır. Sıcaklık artışı deneyi dâhil hiçbir tip deneyinin, yalnızca referans sıcak değişikliğinin bir sonucu olarak tekrar edilmesi öngörülmemiştir.

Not 2 – 20 °C’tan önemli miktarda farklı olan yıllık ortalama dış soğutma ortamı sıcaklıkları için, işletmede

ortaya çıkan gerçek kayıplar referans sıcaklıkta elde edilen kayıplardan farklı olabilir. İşletmede ortaya çıkan gerçek kayıplar hem yüke hem de sıcaklık profiline bağlı olacaktır.

Sıvıya daldırılmış transformatörler, işletmede kullanılanla aynı tip ve özelliğe sahip sıvı ile deneye tabi tutulmalıdır. Not 3 – Buradaki amaç, deney sonuçlarının, transformatörün işletmedeki performansını tam olarak

yansıtacağı bir sıvı ile deneye tabi tutulmasıdır. Tüm ölçmeler ve şebeke frekanslı besleme gerektiren deneyler, transformatörün anma frekansının % 1’i içinde kalan besleme frekansı ile yapılmalıdır. Besleme geriliminin dalga şekli, toplam harmonik içeriği % 5’i aşmayacak biçimde olmalıdır. Bu şartın karşılanmadığı durumda dalga biçiminin, ölçülen parametre üzerindeki etkisi imalâtçı tarafından değerlendirilmeli ve alıcının onayına sunulmalıdır. Kayıp ölçümleri besleme geriliminde Madde 11.5’te izin verilenin dışındaki harmonikleri hesaba katmak için aşağıya düzeltilmemelidir. Üç fazlı bir besleme kaynağı kullanıldığında, besleme gerilimi simetrik olmalıdır. Deney altındaki her bir faz sargısının uçlarındaki azami gerilim, asgari gerilimden % 3’ten fazla farklı olmamalıdır. İmalâtçının, beyan frekansında deney veya ölçme yapma hususunda herhangi bir yetersizliği teklif aşamasında imalâtçı tarafından belirtilmeli ve uygun dönüşüm faktörleri üzerinde mutabakat sağlanmalıdır. Aşağıdaki deney listesi, herhangi özel bir sırada değildir. Alıcı deneylerin belirli bir sırada yapılmasını isterse, bu sıra teklif talebine dâhil edilmelidir.

11.1.2 Rutin deneyler

11.1.2.1 Tüm transformatörler için rutin deneyler

a) Sargı direncinin ölçülmesi (Madde 11.2),

b) Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü (Madde 11.3),

c) Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi (Madde 11.4),

d) Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi (Madde 11.5),

e) Dielektrik rutin deneyleri (IEC 60076-3),

f) Varsa yük altında kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler (Madde 11.7),

g) Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında sızıntı deneyi (sızdırmazlık deneyi) (Madde 11.8),

h) Gaz doldurulan transformatörlere ait tanklar için sızdırmazlık deneyleri ve basınç deneyleri (60076-15’e başvurulmalıdır),

i) Dâhili akım transformatörlerinin çevirme oranı ve polarite kontrolü,

j) Çekirdeği veya gövdesi yalıtımlı sıvıya daldırılmış transformatörler için çekirdek veya gövde yalıtımının kontrolü (Madde 11.12).

11.1.2.2 Um > 72,5 kV olan transformatörler için ilâve rutin deneyler a) Sargılar arasındaki ve sargılar ile toprak arasındaki kapasitansların belirlenmesi.

b) Her bir sargı ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki d.a. yalıtım direncinin ölçülmesi.

c) Yalıtım sistemi kapasitanslarının kayıp faktörünün (tan δ) ölçülmesi.

d) Geçiş anahtarı (diverter switch) bölmesi hariç her bir ayrı yağ bölmesinden kaynaklanan dielektrik sıvı içinde çözünmüş gazların ölçülmesi.

e) Beyan geriliminin % 90’ında ve % 110’unda yüksüz durumdaki kaybın ve akımın ölçülmesi (Madde 11.5).


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

45

11.1.3 Tip deneyleri a) Sıcaklık artışı tip deneyi (IEC 60076-2).

b) Dielektrik tip deneyleri (IEC 60076-3).

c) Garanti edilen bir ses seviyesi belirtilmiş olan her bir soğutma yöntemi için ses seviyesinin belirlenmesi (IEC 60076-10).

d) Fan ve sıvı pompa motorları tarafından çekilen gücün ölçülmesi.

e) Beyan geriliminin % 90’ında ve % 110’unda yüksüz durumdaki kaybın ve akımın ölçülmesi.

11.1.4 Özel deneyler a) Özel dielektrik deneyleri (IEC 60076-3).

b) Sargının en sıcak noktasındaki sıcaklık artışı ölçmeleri.

c) Sargılar ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki kapasitansların belirlenmesi.

d) Yalıtım sistemi kapasitanslarının kayıp faktörünün ölçülmesi (tan δ).

e) Geçici rejim gerilim aktarma karakteristiklerinin belirlenmesi (IEC 60076-3:2000 Ek B).

f) Üç fazlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansının/empedanslarının ölçülmesi (Madde 11.6).

g) Kısa devre dayanımı deneyi (IEC 60076-5).

h) Her bir sargı ile toprak arasındaki ve sargılar arasındaki d.a. yalıtım direncinin ölçülmesi.

i) Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi (Madde 11.9).

j) Sıvıya daldırılmış transformatörlerde basınç altında şekil değişikliği deneyi (Madde 11.10).

k) Sıvıya daldırılmış transformatörlerde sahada yapılan vakum altında sızdırmazlık deneyi (Madde 11.11).

l) Frekans tepkisinin ölçülmesi (Frekans Tepki Analizi veya FRA). Deney işlemi hakkında imalâtçı ile alıcı arasında anlaşma sağlanmalıdır.

m) Dış kaplamanın kontrol edilmesi (ISO 2178 ve ISO 2409 ya da belirtildiği gibi).

n) Dielektrik sıvı içindeki çözünmüş gazların ölçülmesi.

o) Tankın, nakliyeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi (müşterinin belirlediği özelliklere) veya mekanik deneyi.

p) Nakliye için düzenlenen transformatör ağırlığının belirlenmesi. 1,6 MVA’ya kadar olan transformatörlerde ölçmeyle, daha büyük güçteki transformatörlerde imalâtçı ile alıcı arasında varılan anlaşmaya göre ölçme veya hesaplama yoluyla.

Kuru tip, kendinden korumalı veya diğer gruplar gibi özel transformatörlere özgü dokümanlarda transformatörlere yönelik başka deneyler tarif edilebilir.

Deney yöntemleri bu standardda belirtilmemişse veya sözleşmede yukarıda verilenlerden başka deneyler belirtilmişse, bu tür deneylerin yöntemleri anlaşmaya tabidir.

11.2 Sargı direncinin ölçülmesi

11.2.1 Genel Her bir sargının direnci, ölçümün yapıldığı bağlantı uçları ve sargıların sıcaklığı kaydedilmelidir. Ölçme için doğru akım kullanılmalıdır. Bütün direnç ölçmelerinde, kendi kendine endüksiyon tesirlerinin en aza indirilmesine dikkat edilmelidir.

11.2.2 Kuru tip transformatörler Ölçmeden önce, dış soğutma ortamı sıcaklığı, en az 3 saat boyunca 3 °C’tan daha fazla değişmemiş olmalı ve dâhili sıcaklık algılayıcıları ile ölçülen transformatörün sargı sıcaklıklarının tamamı, dış soğutma ortamı sıcaklığına göre 2 °C’tan daha fazla farklı olmamalıdır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

46

Sargı direnci ve sargı sıcaklığı aynı anda ölçülmelidir. Sargı sıcaklığı, sıcaklığı temsil edecek konumlarda tercihen sargı grubu içinde örneğin yüksek gerilim ile alçak gerilim sargılarının arasındaki bir kanal içine yerleştirilmiş algılayıcılar ile ölçülmelidir.

11.2.3 Sıvıya daldırılmış tip transformatörler Transformatör sargıları gerilimle beslenmeksizin sıvı içinde en az 3 saat bırakılmalı, sonra sıvının ortalama sıcaklığı tayin edilmeli ve sargı sıcaklığının ortalama sıvı sıcaklığına eşit olduğu kabul edilmelidir. Sıvının üst ve alt seviyelerindeki sıcaklıkların ortalaması, ortalama sıvı sıcaklığı olarak alınır. Sıcaklık artışının tayini amacıyla yapılan soğuk direnç ölçmesinde ortalama sargı sıcaklığının doğru olarak tayini için özel çaba gösterilmelidir. Bu sebeple sıvının üst ve alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı 5 K’i aşmamalıdır. Bu sonucu daha çabuk elde etmek için, bir pompa aracılığıyla sıvının dolaşımı sağlanabilir.

11.3 Gerilim çevirme oranının ölçülmesi ve faz farkının kontrolü Gerilim çevirme oranı, her bir kademe için ölçülmelidir. Bir fazlı transformatörlerin polaritesi ve üç fazlı transformatörlerin bağlantı sembolü kontrol edilmelidir. Gerilim ölçmesi kullanılırsa, her iki sargının gerilimi aynı anda ölçülmelidir.

11.4 Kısa devre empedansının ve yükte kaybın ölçülmesi Bir sargı çiftinin kısa devre empedansı ve yükte kayıp, sargılardan birinin bağlantı uçları kısa devre edilmiş, diğer sargının bağlantı uçlarına gerilim uygulanmış ve bulunabilecek başka sargılar açık devre iken beyan frekansında ölçülmelidir (deneyde kademe seçimi için bk. Madde 6.5 ve Madde 6.6). Besleme akımının ilgili beyan akımına (kademe akımı) eşit olması esastır ancak bu değerin % 50'sinden küçük olmamalıdır. Ölçmeler, sıcaklık artışlarının önemli hatalara yol açmaması için olabildiğince hızlı yapılmalıdır. Sıvının üst ve alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı, ortalama sıcaklığı doğru olarak tayin edebilmeye yetecek kadar küçük olmalıdır. Sıvının üst ve alt seviyeleri arasındaki sıcaklık farkı 5 K’i aşmamalıdır. Bu sonucu daha çabuk elde etmek için, bir pompa aracılığıyla sıvının dolaşımı sağlanabilir. Yükte kaybın ölçülen değeri, beyan akımının (kademe akımı) deney akımına oranının karesi ile çarpılmalıdır. Elde edilen değer daha sonra referans sıcaklığa göre düzeltilmelidir (Madde 11.1). I2R kaybı (R, d.a. direnci olmak üzere) sıcaklıkla doğru orantılı değişirken diğer bütün kayıplar sıcaklıkla ters orantılı olarak değişir. Sargı direnci Madde 11.2'ye göre ölçülmelidir. Sıcaklığa göre düzeltme işlemi Ek E'de ayrıntılı olarak verilmiştir. Kısa devre empedansı, seri olarak bağlanan reaktans ve a.a. direnci şeklinde temsil edilir. Empedans, reaktansın sabit olduğu ve yükte kayıptan türetilen a.a. direncinin yukarıda açıklandığı gibi değiştiği kabul edilerek referans sıcaklığa göre düzeltilir. Kademe aralığı ±% 5'i aşmayan kademeli bir sargısı bulunan transformatörlerde kısa devre empedansı, ana kademede ölçülmelidir. Ana kademeye göre gerilim değişimi % 5’i aşan kademeleri bulunan transformatörlerde empedans değerleri, ana kademe ve % 5’i aşan uç kademe/kademeler için ölçülmelidir. Teklif talebinde başka kademe konumlarında ölçmeler istenebilir. Kademe aralığı simetrik değilse, alıcı tarafından belirtilmesi durumunda ölçmeler, orta kademede de yapılabilir. Üç sargılı bir transformatörde ölçmeler, üç farklı ikili sargı kombinasyonunda gerçekleştirilir. Empedanslar ve kayıplar tek tek sargılara paylaştırılarak sonuçlar tekrar hesaplanır (bk. IEC 60076-8). Bu sargıların tamamını içeren belirtilen yükleme durumlarına ait toplam kayıplar, bu yükleme durumlarına uygun olarak tayin edilir. Not 1 - Aynı beyan gücüne ve beyan gerilimine ve primere nazaran eşit empedansa sahip iki sekonder

sargısı bulunan transformatörlerde (bazen iki sekonderli transformatör olarak da anılır), her iki sekonder sargının aynı anda kısa devre edilerek yapılacak ilâve bir deney ile simetrik yükleme durumunun incelenmesi konusunda anlaşmaya varılabilir.

Not 2 - Büyük bir transformatör üzerinde yapılan yükte kayıp ölçmesi, düşük güç faktörü ve çoğu kez büyük

deney akımlarından dolayı çok fazla dikkat gösterilmesini ve iyi ölçme cihazlarının kullanılmasını gerektirir. Varsa tüm hatalar ve harici devre kayıpları asgari seviyeye indirilmelidir. Ölçü


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

47

transformatörünün hataları ve deney bağlantılarının direnci, belirgin biçimde ihmal edilebilir değerlerde olmadıkça, bunlar için düzeltme yapılmalıdır (bk. IEC 60076-8).

11.5 Yüksüz kaybın ve akımın ölçülmesi Yüksüz kayıp ve yüksüz akım, deney ana kademede yapılıyorsa beyan gerilimine, başka bir kademede yapılıyorsa ilgili kademe gerilimine karşılık gelen gerilimde ve beyan frekansında sargılardan birisi üzerinde ölçülmelidir. Geriye kalan sargı ya da sargılar açık devre olarak bırakılmalı ve varsa açık üçgen bağlanabilen sargılar kapalı üçgen durumuna getirilmelidir. Madde 11.1.2 ve Madde 11.1.3’te gösterilen durumlarda ölçmeler beyan geriliminin (veya ilgili kademe geriliminin) % 90’ında ve % 110’unda da yapılmalıdır. Transformatör, yaklaşık olarak fabrika ortam sıcaklığında olmalıdır. Üç fazlı bir transformatörde, sargının seçimi ve deney güç kaynağına bağlantısı, üç fazın uçlarında olabildiğince simetrik ve sinüs biçimli gerilimler sağlamak üzere yapılmalıdır. Deney gerilimi, gerilimin ortalama değerine duyarlı ancak aynı ortalama değere sahip sinüs biçimli bir dalganın etkin gerilimi okunacak şekilde ölçeklendirilmiş bir voltmetre kullanılarak ayarlanmalıdır. Bu voltmetrede okunan değer U’ ile gösterilir. Aynı zamanda, bu ortalama değer voltmetresine gerilimin etkin değerine duyarlı bir voltmetre paralel olarak bağlanmalı ve bu voltmetrenin gösterdiği U gerilim değeri kaydedilmelidir. Üç fazlı bir transformatör deneye tabi tutulduğunda, gerilimler, üçgen bağlı sargı enerjilendiriliyorsa hat bağlantı uçları arasında ve YN veya ZN bağlı sargı enerjilendiriliyorsa faz ile nötr bağlantı uçları arasında ölçülmelidir. Fazlar arası gerilimler, faz ile toprak arasında yapılan ölçmelerden hesaplanabilir ancak faz-nötr gerilimleri fazlar arası ölçmelerinden hesaplanmamalıdır. Okunan U ' ve U değerleri arasındaki fark % 3’ten büyük değilse, deney geriliminin dalga biçimi yeterlidir. Voltmetreden okunan değerler arasındaki fark % 3’ten daha büyük ise deneyin geçerliliği anlaşmaya tabidir. Bu ölçme garantiye konu olmadıkça beyan gerilimden daha yüksek değerdeki daha büyük bir fark kabul edilebilir. Not 1 – Deneyde kullanılan gerilim kaynağının doğruluğu için en elverişsiz yükleme şartlarının genellikle

büyük güçlü bir fazlı transformatörler tarafından meydana getirildiği bilinir. Ölçülen yüksüz kayıp Pm olmak üzere düzeltilmiş yüksüz kayıp aşağıdaki gibi hesaplanır:

Po = Pm (1 + d) Burada;

'

'

U

UUd

(genellikle negatif)

olarak alınır. Yüksüz akımın etkin değeri, kaybın ölçüldüğü anda ölçülmelidir. Üç fazlı bir transformatörde, üç fazda okunan değerlerin ortalaması alınır. Yüksüz kayıplar, herhangi bir sıcaklık etkisine göre düzeltilmemelidir. Not 2 – Tüm deneylerin sıralaması yapılırken yüksüz deneyin yerinin kararlaştırılmasında, genelde, darbe

deneylerinden ve/veya direnç ölçmelerinden önce yapılan yüksüz kayıp ölçmelerinin, çekirdeğin önceden mıknatıslanmamış olduğu varsayılarak işletmedeki uzun süreli ortalama kayıp seviyesini temsil edeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun anlamı, yüksüz deneylerin direnç ölçmelerinden ve/veya yıldırım darbe deneylerinden sonra gerçekleştirilmesi durumunda yüksüz deney gerçekleştirilmeden önce aşırı uyartımla transformatör çekirdeğinin mıknatıslanmasının giderilmesi gerektiğidir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

48

11.6 Üç fazlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansının/empedanslarının ölçülmesi Sıfır bileşen empedansı beyan frekansında, yıldız veya zikzak bağlı bir sargının birbirine bağlanan hat bağlantı uçları ile nötr bağlantı ucu arasında ölçülür. Bu değer, U deney gerilimi ve I deney akımı olmak

üzere, her faz için ohm cinsinden I

U3 formülüyle ifade edilir.

Faza ait 3

Ideney akımı deney raporunda belirtilmelidir.

Nötr bağlantısının akım taşıma kapasitesinin bu bağlantıdan geçecek akıma uygun olduğu kontrol edilmelidir. Transformatörde üçgen bağlı ilâve bir sargı bulunması durumunda deney akımının değeri, uygulama süresi göz önüne alınarak, üçgen bağlı sargıdaki akımın aşırı olmamasını sağlayacak şekilde olmalıdır. Üçgen sargısız yıldız-yıldız bağlı bir transformatörde olduğu gibi sıfır bileşenli sistemde, amper sarımı dengeleyen sargı bulunmuyorsa uygulanan gerilim normal işletmedeki faz nötr gerilimini aşmamalıdır. Nötrdeki akım ve uygulama süresi, metal yapı bölümlerinde meydana gelecek aşırı sıcaklıkları önlemek için sınırlandırılmalıdır. Nötr bağlantı ucu bulunan yıldız bağlanmış birden fazla sargıya sahip olan transformatörlerde sıfır bileşen empedansı bağlantıya göre değişir (bk. Madde 3.7.3) ve yapılacak deneyler imalâtçı ile alıcı arasında önceden anlaşmaya tabidir. Oto-transformatörler ve yıldız-yıldız bağlı transformatörlerde yapılacak birkaç deney kombinasyonu vardır: − AG tarafı açık devre iken YG tarafında,

− AG tarafı kısa devre iken YG tarafında,

− YG tarafı açık devre iken AG tarafında,

− YG tarafı kısa devre iken AG tarafında. Yıldız-üçgen bağlı transformatörlerde sıfır bileşen empedansı yalnızca yıldız bağlı tarafta ölçülür. Toprağa kalıcı olarak bağlanması amaçlanan bir nötr bağlantı ucu bulunan oto-transformatörler, iki adet yıldız bağlı sargısı olan normal transformatörler gibi işlem görmelidir. Böylece, seri sargı ve ortak sargı birlikte bir ölçme devresi teşkil eder ve ortak sargı tek başına diğer devreyi oluşturur. Ölçmeler, alçak gerilim tarafı ve yüksek gerilim tarafı için beyan edilen akımlar arasındaki farkı aşmayan bir akımla yapılır. Not 1 - Amper sarımı dengeleyen sargının bulunmadığı durumlarda, gerilim ile akım arasındaki bağıntı genel

olarak doğrusal değildir. Bu durumda, farklı akım değerlerinde birkaç ölçme faydalı bilgi sağlayabilir. Not 2 - Sıfır bileşen empedansı sargıların ve manyetik bölümlerin fizikî tertibine bağlıdır. Bu sebeple farklı

sargılar üzerindeki ölçmeler kabul edilmeyebilir. Özellikle zikzak sargılı bir transformatörde, birlikte bağlanan hat bağlantı uçları ile nötr arasında ölçülen sıfır bileşen empedansı, üç fazlı simetrik bir gerilim uygulandığında ve hat bağlantı uçlarından biri nötre bağlandığında elde edilene göre farklı bir değerde olabilir.

Not 3 - Açık ve kapalı üçgen olabilecek şekilde bir köşesi iki bağlantı ucuyla dışarıya çıkarılan üçgen sargısı

bulunan transformatörler için ilâve bir sıfır bileşen empedansı deneyi gerekebilir. Not 4 - Daha fazla rehberlik bilgisi IEC 60076-8’de verilmiştir.

11.7 Yükte kademe değiştiriciler üzerindeki deneyler - Çalışma deneyi Aşağıdaki işlem dizisi, transformatöre tam olarak monte edilmiş kademe değiştiricisi kullanılarak hata oluşmaksızın gerçekleştirilmelidir:


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

49

a) Enerjilendirilmemiş transformatörle sekiz tam çalışma çevrimi (bir çalışma çevrimi, kademenin, kademe aralığının bir ucundan diğerine gitmesi ve tekrar geri gelmesidir),

b) Enerjilendirilmemiş transformatörle ve beyan değerinin % 85'ine azaltılmış yardımcı gerilimle bir tam çalışma çevrimi,

c) Beyan geriliminde ve frekansında enerjilendirilmiş transformatör ile yüksüz durumda bir tam çalışma çevrimi,

d) Bir sargı kısa devre edilmiş durumda ve kademeli sargısı uygulanabildiği kadarıyla beyan akımında iken aynı doğrultuda veya ters yönde kademe ucu seçicinin çalıştığı yerden ya da orta kademeden itibaren her iki taraftaki iki kademe adımı arasında 10 kademe değiştirme çalışma çevrimi (diğer bir ifadeyle kademe değiştirici kademe ucu seçici konumundan 20 kez geçecek).

11.8 Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında sızıntı deneyi (sızdırmazlık deneyi) Transformatör imalâtçısı transformatör tankının işlemedeyken sızıntı yapmayacağını kanıtlamak için anlaşmaya varılmış bir deney gerçekleştirmelidir. Hiçbir anlaşma yoksa normal sıvı basıncının en az 30 kPa üzerinde bir basınç uygulanmalı ve bu basınç, beyan değeri 20 MVA veya 72,5 kV’tan büyük transformatörler için 24 saat süreyle, beyan gücü ve gerilimi daha düşük transformatörler için 8 saat süreyle muhafaza edilmelidir. Tipik olarak bu basınç mahfazaya, bir sıvı sütunu ya da gaz basıncı kullanarak uygulanır. Daha sonra sızıntı olup olmadığını belirlemek için transformatörün tümü gözle muayene edilmelidir. Sıvı genleşmesi için özellikle esnek olacak şekilde (oluklu) tasarımlanan tanklar için, sızıntı ve ömür deneyleri konusunda mutabakat sağlanması gerekir.

11.9 Sıvıya daldırılmış transformatörlerde vakum altında şekil değişikliği deneyi Bu deney, sahada tanklarına vakum uygulanmak üzere tasarımlanan transformatörler için geçerlidir. Bu transformatörler genellikle sıvısı olmadan nakledilir. Belirtildiğinde, tankın vakum tatbik edildiği durumdaki şekil değişikliği ve vakumun kaldırıldığı durumdaki kalıcı şekil değişikliği ölçülmelidir. Deney, transformatörün ilgili tüm hususlar bakımından tam olduğu durumda ve sahada vakum uygulamasını gerektiren tüm bölmeleri üzerinde gerçekleştirilmelidir. Vakum uygulanmadan önce, transformatörden bağımsız olarak deney odasının yapısı veya zeminine sabit biçimde tespit edilmiş uygun bir referans ölçme noktası, vakum altında tank üzerinde azami şekil değişikliğinin beklendiği noktaya mümkün olduğunca yakın olacak şekilde yerleştirilmelidir. Referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda ölçülmeli ve kaydedilmelidir. Saha çalışması için gerekli seviyeye kadar vakum uygulanmasından sonra, referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda tekrar ölçülmelidir. Vakum altındaki şekil değişikliği bu ölçme ile birinci ölçme arasındaki farktır. Daha sonra vakum kaldırılmalı ve referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda üçüncü kez ölçülmelidir. Kalıcı şekil değişikliği bu ölçme ve birinci ölçme arasındaki farktır. Alternatif eşdeğer ölçme yöntemleri kullanılabilir ve tankın deney sırasındaki hareketini telafi etmek için transformatörün zıt tarafında ilâve ölçmeler gerekli olabilir. Normalde vakum altında beklenen şekil değişikliği ve kalıcı şekil değişikliği, deneyden önce imalâtçı tarafından hesaplanmalı ve beyan edilmelidir. Alternatif olarak aşağıdaki tipik değerler kullanılmalıdır: a) 20 MVA ve 100 MVA arasında orta büyüklükteki transformatörler:

Vakum kaldırıldıktan sonra kalıcı şekil değişikliği: 1 mm,

b) 100 MVA üzerindeki büyük güç transformatörleri (düz tank duvarlı):

Vakum kaldırıldıktan sonra kalıcı şekil değişikliği: 5 mm.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

50

Beklenen değerler aşılırsa, deney, tank boyutlarının kararlılığa ulaşıp ulaşmadığını görmek için tekrarlanmalıdır. Tank boyutları kararlı değilse, tanka ek sertleştirme takviyesi gibi iyileştirici işlem yapılmalıdır.

11.10 Sıvıya daldırılmış transformatörler için basınç altında şekil değişikliği deneyi Belirtilmesi halinde, basınç uygulandığında tankta meydana gelen şekil değişikliği ile basınç serbest bırakıldığında tankta ortaya çıkan kalıcı şekil değişikliği ölçülmelidir. Sıvı genleşmesi için özel olarak esnek olacak şekilde (oluklu) tasarımlanan tanklarda bu test uygulanmaz. Deney, transformatörün ilgili tüm hususlar bakımından tam ve sıvıyla dolu olduğu durumda gerçekleştirilmelidir. Bu deney, sıvı ihtiva eden ayrı bölmelerin tümü üzerinde yapılmalıdır. Aksi belirtilmediği takdirde, tank içindeki deney basıncı, normal çalışma basıncının 35 kPa üzerinde olmalıdır. Transformatör basınç tahliye düzenleri ile donatılmış ise, deney sırasında uygulanan basınç, basınç tahliye düzenini çalıştırmak için gerekli olan basıncın en az 10 kPa üzerinde olmalıdır. Bu nedenle basınç tahliye düzenlerinin bu deney sırasında iptal edilmesi gerekir. Not – Belirtilen aşırı basınç bir sıvı sütununun yüksekliği ayarlanarak kolaylıkla uygulanabilir (örneğin, bir

vince bağlanan ayrı bir mahfaza kabının kaldırılmasıyla). Basınç uygulanmadan önce, tank normal çalışmadaki sıvı seviyesinde iken, transformatörden bağımsız olarak deney odasının yapısı veya zeminine sabit biçimde tespit edilmiş uygun bir referans ölçme noktası, basınç altında tank üzerinde azami şekil değişikliğinin beklendiği noktaya mümkün olduğunca yakın olacak şekilde beklenen şekil değişikliği de dikkate alınarak belirlenmelidir. Referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda ölçülmeli ve kaydedilmelidir. İlave basınç uygulamasını takiben, referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda tekrar ölçülmelidir. Basınç altındaki şekil değişikliği bu ölçme ile birinci ölçme arasındaki farktır. Alternatif eş değer ölçme yöntemleri kullanılabilir ve tankın deney sırasındaki hareketini telafi etmek için transformatörün zıt tarafında ilâve ölçmeler gerekli olabilir. Daha sonra basınç başlangıçta var olan düzeyine geri düşürülmeli ve referans noktasından tank duvarına olan mesafe, tank duvarına yaklaşık olarak dik doğrultuda üçüncü kez ölçülmelidir. Kalıcı şekil değişikliği bu ölçme ve birinci ölçme arasındaki farktır. Normalde basınç altında beklenen şekil değişikliği ve kalıcı şekil değişikliği, deneyden önce imalâtçı tarafından hesaplanmalı ve beyan edilmelidir. Alternatif olarak aşağıdaki tipik değerler kullanılmalıdır: a) 20 MVA ve 100 MVA arasında orta büyüklükteki transformatörler:

Aşırı basınçtan sonra kalıcı şekil değişikliği: 1 mm,

b) 100 MVA üzerindeki büyük güç transformatörleri (düz tank duvarlı):

Aşırı basınçtan sonra kalıcı şekil değişikliği: 5 mm. Beklenen değerler aşılırsa, deney, tank boyutlarının kararlılığa ulaşıp ulaşmadığını görmek için tekrarlanmalıdır. Tank boyutları kararlı değilse, tanka ek sertleştirme takviyesi gibi iyileştirici işlem yapılmalıdır.

11.11 Sıvıya daldırılmış transformatörler için sahada yapılan vakum altında sızdırmazlık deneyi Bu deney, sahada tanklarına vakum uygulanmak üzere tasarımlanan ve sıvısız olarak nakledilen transformatörlere uygulanır. Sahada kurulumu takiben ancak sıvı doldurulmadan önce, doldurma veya diğer saha işlemleri için hava girişine izin vermeksizin bir vakum oluşturmak amacıyla vakum uygulaması gerektiren bir transformatörün yeteneği aşağıdaki gibi gösterilmelidir: Saha işlemi için gereken en yüksek seviyeye kadar bir vakum, iki saatlik bir süre boyunca veya kararlı bir vakum seviyesi elde edilene kadar uygulanmalıdır. Sonra vakum pompası durdurulmalı ve transformatör sızdırmaz biçimde kapatılmalıdır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

51

Daha sonra transformatör içindeki vakum, uygun bir vakum göstergesi kullanılarak vakum değişim hızının sabitlendiği gözleninceye kadar izlenmelidir. En az 30 dakikalık bir periyot boyunca ölçülen basınç artışı, saat başına 0,2 kPa’dan düşük olmalıdır.

11.12 Çekirdek ve gövde yalıtımının kontrolü Bu deney çekirdek ile gövdeyi ve/veya gövde ile tankı ayıran yalıtım içeren sıvıya daldırılmış tüm transformatörlerde yapılmalıdır. Transformatör sıvı ile doldurulduğunda, çekirdek ve gövdenin toprak bağlantıları erişilebilir olmayan transformatörlerde yalıtım, aktif kısım tankın içine yerleştirilmeden önce, delinme olmaksızın 1 dakika süreyle 500 V d.a.’da deneye tabi tutulmalıdır. Transformatör sıvı ile doldurulduğunda, çekirdek ve gövdenin toprak bağlantıları erişilebilir olan transformatörlerde yalıtım, transformatör sıvı ile doldurulduktan sonra, delinme olmaksızın 1 dakika süreyle 2.500 V d.a.’da deneye tabi tutulmalıdır.

12 Elektromanyetik uyumluluk (EMU) Güç transformatörleri elektromanyetik bozulmanın yayılması ve elektromanyetik bozulmalara karşı bağışıklık bakımlarından pasif elemanlar olarak kabul edilmelidir. Not 1 – Bazı yardımcı donanımlar elektromanyetik girişime duyarlı olabilir. Not 2 – Pasif elemanlar, elektromanyetik bozulmalar meydana getirme eğiliminde değildir ve bunların

performansının böyle bozulmalar tarafından etkilenme ihtimali yoktur.

13 Yüksek frekanslı anahtarlama geçici rejimleri Hafif yüklenmiş ve/veya düşük güç faktörlü (endüktif yüklü) transformatörlerin vakumlu ve SF6 gazlı kesicilerle anahtarlanması, transformatörleri MHz seviyesine varan frekanslardaki potansiyel olarak hasar verici geçici rejim gerilimlerine ve transformatörün darbe dayanımını aşan gerilimlere maruz bırakabilir. Hafifletme tedbirleri, transformatörden bağımsız olan, anahtarların içinde yer alan ön eklemeli dirençler, direnç-kondansatör tamponları yoluyla sönümlemeyi ya da yük altında anahtarlamayı arttıracak vasıtaları içerebilir. Alıcı tarafından belirtilmişse imalâtçı, tabii rezonans frekanslarının ve/veya transformatörün yüksek frekans modeli parametrelerinin ayrıntılarını sağlamalıdır. Not – Daha fazla bilgi “Transformatör, anahtarlama düzeni ve sistem etkileşimi tarafından oluşturulan

anahtarlama geçici rejimlerinin oluşumu ve hafifletilmesini açıklama rehberi” adındaki IEEE C57.142’de mevcuttur.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

52

Ek A (Bilgi için)

Teklif talebinde ve siparişte verilmesi gereken bilgilere ait kontrol listesi

A.1 Beyan değerleri ve genel bilgiler

A.1.1 Normal bilgiler Aşağıdaki bilgiler tüm durumlarda verilmelidir. a) Transformatörün uyumlu olması gerektiği özel şartnameler.

b) Transformatörün tipi (örnek olarak ayrı sargılı transformatör, oto-transformatör veya seri transformatör gibi).

c) Bir fazlı ya da üç fazlı ünite.

d) Şebekenin faz sayısı.

e) Frekans.

f) Kuru tip ya da sıvıya daldırılmış tip. Sıvıya daldırılmış tip ise mineral yağlı (doğal yalıtkan sıvılı) ya da sentetik yalıtkan sıvılı olup olmadığı. Kuru tip ise koruma derecesi (bk. IEC 60529).

g) Bina içi ya da bina dışı tip.

h) Soğutma tipi.

i) Her bir sargı için beyan gücü ve ±% 5’i aşan basamak aralığı için belirtilen azami akım kademesi (uygulanabilirse).

Transformatör için alternatif soğutma yöntemleri belirtilmiş ise bunların karşılığı olan düşük güç değerleri, beyan gücü (en etkili soğutmaya göre verilen) ile birlikte verilmelidir.

j) Her bir sargı için beyan gerilimi.

k) Kademeli bir transformatör için (bk. Madde 6.4):

– Enerjisiz durumda ya da yükte kademe değiştirici istenip istenmediği,

– İkiden fazla sargısı olan bir transformatörde belirli iki sargı arasındaki sarım oranının sabitlenmesine yönelik herhangi bir kural,

– Herhangi bir kademe veya kademe aralığının, düşük güç kademesi/kademeleri olup olamayacağı,

– Kademe adımlarının sayısı ve kademe adımının büyüklüğü veya kademe aralığı,

ile birlikte ya:

– Hangi sargının kademeli olacağı,

– Kademe aralığı ±% 5’ten fazla ise gerilim değişiminin tipi ve azami akım kademesinin yeri (uygulanabilirse),

ya da:

– Güç akış yönü (iki yönde birden olabilir),

– Beyan kademe gerilimini tanımlamak maksadıyla hangi gerilimin değişmesi gerektiği,

– Tam yükteki asgari güç faktörü.

l) Her bir sargının hat ve nötr bağlantı uçları için donamına ait en yüksek gerilim (Um) (yalıtıma göre, bk. IEC 60076-3).

m) Şebeke topraklama yöntemi (her bir sargı için).

n) Her bir sargının hat ve nötr bağlantı uçları için yalıtım seviyesi ve dielektrik deney seviyeleri (bk. IEC 60076-3).


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

53

o) Her bir sargı için bağlantı sembolü ve nötr bağlantı ucu kuralları.

p) Tesis, montaj, nakliye ve indirip bindirme ile ilgili her hangi bir özel durum. Boyutlar ve kütleye ilişkin sınırlamalar.

q) Yardımcı besleme geriliminin ayrıntıları (vantilatörler, pompalar, kademe değiştiriciler, alârmlar vb. için).

r) Gerekli bağlama parçalarının ne olduğu ve ölçü aletleri, işaret plâkaları, sıvı seviye göstergeleri vb. okunabilir olması gereken tarafı belirten bir gösterim.

s) Sıvı koruma sisteminin tipi.

t) Çok sargılı transformatörler için gerekli güç yükleme kombinasyonları (gerektiğinde, özellikle çok sargılı oto-transformatörlerde aktif ve reaktif çıkış güçleri ayrı ayrı belirtilerek).

u) Garanti edilen azami sıcaklık artışı bilgileri.

v) Olağandışı hizmet şartları (bk. Madde 4 ve Madde 5.5).

w) Bağlantı uçlarının tipi ve düzenlemesine ait ayrıntılar (örneğin, hava geçiş izolatörleri veya kablo kutusu veya gaz izoleli bara).

x) Çekirdek ve gövde bağlantılarının harici topraklama için dışarıya çıkartılıp çıkartılmayacağı.

A.1.2 Özel bilgiler Aşağıdaki ilâve bilgilerden alıcı tarafından ihtiyaç duyulanı verilmelidir. a) Yıldırım darbe gerilimi deneyinin istenip istenmediği ve bu deneyin kesik dalga deneylerini içerip

içermeyeceği (bk. IEC 60076-3),

b) Dengeleme sargısının gerekli olup olmadığı ve gerekli ise topraklama yöntemi,

c) Kısa devre empedansı veya empedans aralığı (bk. Ek C). Çok sargılı transformatörlerde, sargı çiftlerine mahsus belirtilen empedanslar (değerler yüzde olarak verilmiş ise ilgili referans beyan değerleri ile birlikte olmalı),

d) Gerilim çevirme oranlarına ve kısa devre empedanslarına ait toleransların, ya Çizelge 1’de yer aldığı gibi kabul edildiği veya bu çizelgede verilen değerlerden farklılıklar,

e) Transformatörün alternatif sargı bağlantıları varsa, bağlantının nasıl değiştirileceği ve fabrikadan teslimde hangi bağlantının istendiği,

f) Bağlanacak olan sistemin kısa devre karakteristikleri (kısa devre gücü veya akımı ya da sistem empedans verileri olarak ifade edilen) ve transformatör tasarımını etkileyen muhtemel sınırlamalar (bk. IEC 60076-5),

g) Ses seviyesi kurallarının, garanti hususlarının ve özel ölçmelerin ayrıntıları (bk. IEC 60076-10),

h) Transformatör tankının, genleşme tankının ve özel bir değer gerekiyorsa soğutma donanımının vakum dayanımı,

i) Yukarıda belirtilmeyen ancak alıcı tarafından gerekli görülen herhangi özel deneyler.

j) Kayıp değerlendirme bilgileri veya azami kayıplar,

k) Mevcut bir temel üzerine ya da bir binanın içine tesis durumunda herhangi bir fiziksel boyut sınırlaması. Trafo üzerinde yalıtım mesafeleri ve bağlantı ucu konumlarını etkileyebilecek tesis alanına özgü kısıtlamalar.

l) Nakliye için boyut ve ağırlık sınırlamaları. Madde 5.7.4.2'de belirtilenden daha yüksek ise asgari ivmelenme dayanımı değerleri.

m) Madde 5.7.4 ve Madde 4.2'de açıklanan normal şartlar dışında olan nakliye ve depolama şartları,

n) Herhangi özel bakım kuralları ya da sınırlamaları.

o) Doğrudan yapılan kablo bağlantıları için bir ayırma hücresi gerekip gerekmediği,

p) Durum izlemeye yönelik vasıtaların gerekip gerekmediği (bk. Ek F).

q) Transformatörün, tasarımında dikkate alınması gereken çevre üzerindeki etkisi ile ilgili herhangi özel çevresel hususlar (bk. Ek G).


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

54

r) İmalât, tesis, işletme, bakım ve bertaraf ile ilgili olarak transformatörün tasarımında dikkate alınması gereken özel sağlık ve güvenlik hususları (bk. Ek G).

s) Aşağıdakiler gibi sıra dışı elektriksel çalışma koşulları:

1) Transformatörün doğrudan ya da anahtarlama düzeni aracılığı ile bir jeneratöre bağlanıp bağlanmayacağı ve bunun yük atma durumlarına ve herhangi özel yük atma durumlarına maruz kalıp kalmayacağı.

2) Yük akımı dalga biçiminin çok bozuk olup olmayacağı. Dengesiz üç fazlı yükleme beklenip beklenmediği. Her iki durumda da ayrıntılar verilecektir.

3) Transformatörün doğrudan ya da kısa uzunlukta bir havai hat ile gaz yalıtımlı anahtarlama düzenine (GIS) bağlanıp bağlanmayacağı.

4) Transformatörlerin, ark fırını transformatörleri ve cer sistemleri besleme transformatörlerinde olduğu gibi sıklıkla aşırı akımlara maruz kalıp kalmayacağı.

5) Madde 5.1.4’te kapsananın dışında öngörülen düzenli çevrimsel aşırı yüklemenin ayrıntıları (transformatör yardımcı donanımının beyan değerlerinin belirlenmesine imkân sağlamak için).

6) a.a. sistem gerilimlerinin sinüs biçimli bir dalga şeklinden büyük ölçüde uzaklaşması veya dengesiz a.a. gerilimleri.

7) Kayda değer yük akımlarının katı hal veya benzeri düzenlerle kontrol edildiği yerlerde ortaya çıkabilenler gibi normal olmayan harmonik akımlara yol açan yükler. Bu tür harmonik akımlar ek kayıplara ve normal olmayan ısınmaya sebep olabilir.

8) Çok sargılı transformatörler ve oto-transformatörler ile ilgili belirtilen yükleme durumları (kVA olarak çıkış güçleri, sargı yük güç faktörleri ve sargı gerilimleri).

9) Beyan geriliminin veya beyan V/Hz değerinin % 110’unu aşan uyartım.

10) Normal çalışma veya kumanda kontrol uygulamasının bir parçası olarak planlanan kısa devreler.

11) IEC 60076-5’te verilenlerden farklı sıra dışı kısa devre uygulaması şartları.

12) Yalıtım tasarımında özel dikkat gerektirebilen geçici rejim aşırı gerilimleri, rezonans, anahtarlama ani darbe gerilimleri vb. dâhil olmak üzere sıra dışı gerilim koşulları.

13) Sıra dışı güçlü manyetik alanlar. Solar-manyetik bozulmaların, transformatör nötürlerinde tellürik akımlara neden olabileceği unutulmamalıdır.

14) Yüksek akımlı ana bara düzenlemesine sahip büyük transformatörler. Eşlik eden güçlü manyetik alanlara sahip yüksek akımlı ayrılmış fazlara ait ana hat kanallarının transformatör tanklarında, kapaklarında ve bu ana hat kanallarında beklenmeyen dolaşım akımlarına neden olabileceği unutulmamalıdır. Tasarımda düzeltici tedbirlere yer verilmediğinde bu beklenmeyen akımlardan kaynaklanan kayıplar aşırı sıcaklıklara neden olabilir.

15) Paralel çalışma. Paralel çalışmanın sıra dışı olmadığı durumda bu husus unutulmamalıdır. Başka transformatörlerle paralel çalışma planlandığında kullanıcıların imalâtçıyı uyarması ve ilgili transformatörlerin tanıtılması tavsiye edilir.

16) Normalde yılda 24’ü aşan sıklıkta enerjilendirme.

17) Sık sık meydana gelen kısa devre.

t) Sıra dışı fiziksel çevre koşulları

1) 1.000 m’den (3.300 ft) fazla ise deniz seviyesine göre rakım,

2) Normal sınırlar dışında (bk. Madde 4.2 b)), özel dış soğutma ortam sıcaklığı şartları veya soğutma havasının dolaşımına ilişkin kısıtlamalar.

3) Tesis sahasında beklenen, özel dikkat gerektiren sismik faaliyet.

4) Zararlı buhar dumanları, aşırı veya aşındırıcı toz, patlayıcı toz veya gaz karışımları, su buharı, tuzlu serpinti, aşırı nem veya damlayan su, vb.

5) Normal olmayan titreşim, eğilme veya darbe.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

55

A.2 Paralel çalışma Mevcut transformatörlerle paralel çalışma gerekiyorsa, bu husus belirtilmeli ve mevcut transformatörler hakkında aşağıdaki bilgiler verilmelidir: a) Beyan gücü.

b) Beyan gerilim çevirme oranı,

c) Ana kademe dışındaki kademelere ait gerilim çevirme oranları.

d) Ana kademede beyan akımındaki yük kaybı (uygun referans sıcaklığa düzeltilerek; bk. Madde 11.1).

e) Uç kademelerdeki gerilim, ana kademeden % 5’ten daha fazla farklı ise ana kademenin veya uç kademenin kısa devre empedansı. Mevcutsa, diğer kademelerin empedansı.

f) Bağlantı şemaları veya bağlantı sembolü ya da her ikisi.

Not – Çok sargılı transformatörlerde, genellikle ilâve bilgiler gerekli olacaktır.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

56

Ek B (Bilgi için)

Kademeli transformatörlerin teknik özelliklerine ait örnekler

B.1 Örnek 1 – Sabit akılı gerilim değişimi Üç fazlı, 66 kV/20 kV, 40 MVA beyan değerlerine sahip ve 66 kV’luk sargısında ±% 10 kademe aralığı ve 11 kademe konumu bulunan transformatör. Kısa gösteriliş: (66 ± 5 x % 2) / 20 kV Gerilim değişim kategorisi: CFVV

Beyan gücü: 40 MVA

Beyan gerilimleri: 66 kV/20 kV

Kademeli sargı: 66 kV (kademe aralığı ±% 10)

Kademe konumlarının sayısı: 11 Bu transformatör, farz edelim ki -% 6 kademesinden itibaren düşük güçlü kademelere sahip olacaksa, aşağıdaki bilgi ilâve edilmelidir: Azami akım kademesi: -% 6 kademesi Bu durumda YG sargısının söz konusu kademe akımı, -% 6 kademesinden itibaren kademe gücünün 38,3 MVA değerine düştüğü -% 10 uç kademesine kadar 372 A değeriyle sınırlandırılır.

B.2 Örnek 2 – Değişken akılı gerilim değişimi Üç fazlı, 66 kV/6 kV, 20 MVA beyan değerlerine ve YG sargısında +% 15, -% 5 kademe aralığına sahip olan fakat YG sargısı için sabit bir kademe gerilimi ve AG sargısı için aşağıda aralığı verilen değişken bir kademe gerilimine sahip transformatör:

326950

6,

, kV ila 225

151

6,

, kV

Gerilim değişim kategorisi: VFVV

Beyan gücü: 20 MVA

Beyan gerilimleri: 66 kV/6 kV

Kademeli sargı: 66 kV (kademe aralığı +% 15, -% 5)

Kademe konumlarının sayısı: 13

6 kV sargının kademe gerilimleri: 6,32 kV, 6 kV, 5,22 kV Bu transformatör, düşük güçlü kademelere sahip olacaksa, örneğin aşağıdaki bilgi ilâve edilmelidir: Azami akım kademesi: +% 5 kademesi Bu durumda kademelendirilmemiş olan sargının (AG) ‘kademe akımı’, +% 5 kademesinden itibaren kademe gücünün 18,3 MVA değerine düştüğü +% 15 uç kademesine kadar 2020 A değeriyle sınırlandırılır.

B.3 Örnek 3 – Kombine gerilim değişimi Üç fazlı, 160 kV/20 kV, 40 MVA beyan değerlerine sahip ve 160 kV’luk sargısında ±% 15 kademe aralığı bulunan transformatör. Geçiş noktası (azami gerilim kademesi) +% 6’dadır ve bununla birlikte -% 9’daki CFVV aralığında bir azami akım kademesi vardır: Kademeli sargı: 160 kV, aralık ±10 x % 1,5


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

57

Çizelge B.1 – Kombine gerilim değişimine ait örnek

Kademeler Gerilim çevirme oranı

Kademe gerilimi Kademe akımı Kademe gücü

S MVA

UYG

kV

UAG

kV

IYG

A

IAG

A

1 (+% 15) 9,20 169,6 18,43 125,6 1155 36,86

7 (+% 6) 8,48 169,6 20 136,2 1155 40

11 (% 0) 8 160 20 144,4 1155 40

17 (–% 9) 7,28 145,6 20 158,7 1155 40

21 (–% 15) 6,80 136 20 158,7 1080 37,4

Not 1 – Ara kademelere ait veriler ile tamamlanmak şartıyla yukarıdaki çizelge işaret plâkasında kullanılabilir. Not 2 – Bu teknik özellikler ile aşağıda verilen CFVV teknik özelliğinin kıyaslaması:

(160 ± % 15) / 20 kV - 40 MVA

Çizelgede verilen teknik özelliğin bu örnekten farkı, YG kademe geriliminin YG sistemine ait 170 kV olan (IEC standard değeri) sistem en yüksek gerilimini aşmamasıdır. Sargının yalıtımını karakterize eden, ‘donanıma ait en yüksek gerilimin’ büyüklüğü de 170 kV’tur (bk. IEC 60076-3).

B.4 Örnek 4 – Kademenin işlevsel teknik şartnamesi Madde 6.4.3’e göre kademeleri olan bir transformatöre ait işlevsel teknik şartnamenin esası, sargı ve kademe düzenlemelerinin tasarım ayrıntısını imalâtçıya bırakırken işletme ihtiyaçlarına ilişkin teknik özellikler için genel bir çerçeve sağlamaktır. Uygun biçimde tanımlanması gereken üç belirli teknik özellik şunlardır:

– Çalışma gerilimi,

– Yük akımı kapasitesi,

– Empedans. Aksi belirtilmedikçe, bütün kademeler için azami çalışma gerilimi esas alınacaktır ve bu gerilim eş zamanlı olarak tüm sargılardaki gerilime ilişkin bir üst sınırdır. Örneğin AG tarafında +% 15 kademesine sahip ve belirtilen azami işletme gerilimi, beyan geriliminin +% 10 fazlası olan bir indirici transformatörde bu +% 15 kademesi, YG tarafında beyan geriliminin -% 5’ini aşan gerilimlerde, yüksüz durumda kullanılmaz, ancak yükte, transformatördeki gerilim düşümünü telafi etmek için YG tarafındaki daha yüksek gerilimlerde kullanılabilir. Yük atma durumlarında kısa süreli olarak yüksek değerli AG gerilimde çalışma gerekebilir. Beyan gücün, beyan gerilimine (ana kademede) bölümü yük tarafındaki akımı verir. Madde 6.4.3’e göre belirtilen bir transformatör tüm kademe konumlarında bu yük akımını sağlama kapasitesine sahip olacaktır. Alternatif olarak, her bir kademe için yük akımı kapasitesi belirtilebilir. Yüzde cinsinden empedans özelliğinin ve esas alınan gerilim veya güç değerinin ya açıkça belirtilmesine ya da belirli bir kademeye ait empedansta ana kademedeki beyan gücün ve bu belirli kademenin geriliminin esas alındığı bir yol izlenmesine özellikle dikkat edilmesi gerekir. Bu nedenle gerilim değişimi sadece ya YG’de ya da AG’de verilmelidir. Bu tür bir teknik şartnamenin ve sonuçta ortaya çıkan transformatörün örnekleri aşağıda verilmiştir.

B.4.1 Örnek 4.1 – YG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör İndirici olarak çalışmaya elverişli olan transformatör

Beyan gücü Sr: 70 MVA (ana kademede)

Beyan gerilimleri: 220 kV / 90 kV

Azami çalışma gerilimi: +% 10


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

58

Kademe adımlarının sayısı: 26

Kademe adımının büyüklüğü: % 1

YG geriliminde değişim: +% 10 - % 15

Empedans: % 10 (70 MVA esas alındığında, tüm kademelerde)

Tam yükte asgari güç faktörü: 0,8

Çizelge B.2 – YG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği

Kademeler Yüksüz, gerilim

dönüştürme oranı

Beyan kademe gerilimi

Azami sürekli gerilim (yükte)

Beyan kademe

akımı

Kademe gücü

Kısa devre empedansı

220 kV’ta mümkün olan AG kısa devre

akımı

UYG

kV

UAG

kV

YG

kV

AG

kV

IYG

A

IAG

A

Skademe

MVA

Z

%a

ZYG

/faz

kA

1 (+% 10) 2,69 242 90 242 99 167 449 70 10 84 4,08

7 (+% 5) 2,57 231 90 242 99 175 449 70 10 76 4,28

11 (% 0) 2,44 220 90 242 99 184 449 70 10 69 4,49

17 (–% 5) 2,32 209 90 242 99 193 449 70 10 62 4,73

21 (–% 10) 2,20 198 90 242 99 204 449 70 10 56 4,99

27 (–% 15) 2,08 187 90 242 99 216 449 70 10 50 5,28

a 70 MVA referans alındığında

Not 1 – YG bağlantı uçlarına 220 kV uygulandığında AG bağlantı uçlarında mümkün olan kısa devre akımı,

sistem şebeke empedansı yok kabul edilerek aşağıda verildiği gibi hesaplanır.

kademe

rAG

YGSC

100220

S

S

zI

UI

Not 2 – Örnekteki z empedansı, basitlik için kademe konumu ile değişmez ve sabittir. Bu, gerçek durumun

bu şekilde olmasını gerektirmez. Not 3 – Transformatörün faz başına ohm cinsinden empedansı aşağıda verildiği gibi hesaplanır:

r

2YG

YG100 S

UzZ

B.4.2 Örnek 4.2 – AG gerilim değişimi ile belirtilen transformatör İndirici olarak çalışma için elverişli olan transformatör

Beyan gücü Sr: 70 MVA (ana kademede)

Beyan gerilimleri: 220 kV / 90 kV

Azami çalışma gerilimi: +% 10

Kademe adımlarının sayısı: 26

Kademe adımının büyüklüğü: % 1

AG geriliminde değişim: +% 10 - % 15

Empedans: % 10 (70 MVA esas alındığında, tüm kademelerde)

Tam yükte asgari güç faktörü: 0,8


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

59

Not - Bu teknik şartname YG gerilim değişiminin yerine AG gerilim değişiminin gelmesi dışında Örnek 4.1 ile aynıdır. Örnek 1'deki transformatör ile karşılaştırıldığında bu transformatör, ana kademe dışında farklı omik empedanslara sahip olacak ve bu nedenle YG gerilimi ve kademe konumu aynı olsa bile AG’de farklı kısa devre akımları mümkün olacaktır.

Çizelge B.3 – AG gerilim değişimli işlevsel teknik şartname örneği

Kademeler Yüksüz, gerilim

dönüştürme oranı

Beyan kademe gerilimi

Azami sürekli gerilim (yükte)

Beyan kademe

akımı

Kademe gücü

Kısa devre empedansı

220 kV’ta mümkün olan AG kısa devre

akımı

UYG

kV

UAG

kV

YG

kV

AG

kV

IYG

A

IAG

A

Skademe

MVA

Z

%a

ZYG

/faz

kA

1 (+% 10) 2,72 220 81 242 99 165 449 63 10 69 4,99

7 (+% 5) 2,57 220 85,5 242 99 175 449 66,5 10 69 4,73

11 (% 0) 2,44 220 90 242 99 184 449 70 10 69 4,49

17 (–% 5) 2,33 220 94,5 242 99 193 449 73,5 10 69 4,28

21 (–% 10) 2,22 220 99 242 99 202 449 77 10 69 4,08

27 (–% 15) 2,13 220 103,5 242 99 211 449 80,5 10 69 3,90

a 70 MVA referans alındığında


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

60

Ek C (Bilgi için)

Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesi

Üst sınır, belirtilen bir yüklemede ve belirtilen bir güç faktöründe izin verilen gerilim düşümünün belirlediği, yüzde olarak kısa devre empedansının sabit bir değeridir. Alt sınır, sekonder tarafta uçlar arasındaki bir arıza sırasında izin verilen aşırı akım tarafından belirlenir. Kesikli çizgi, bu teknik şartnameyi karşılayacak bir transformatörün kısa devre empedans eğrisinin bir örneğidir.

Şekil C.1 – Kısa devre empedansının sınırlarla verilen teknik şartnamesine ait örnek


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

61

Ek D (Bilgi için)

Üç fazlı transformatör bağlantılarının örnekleri

Yaygın kullanılan bağlantılar aşağıdaki Şekil D.1’de gösterilmiştir.

Çizimlerin genel kuralları ana dokümandaki Şekil 2’de (Madde 7) verilenlerle aynıdır.

Şekil D.1 - Yaygın bağlantılar


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

62

İlave bağlantılar aşağıdaki Şekil D.2’de gösterilmiştir.

Çizimlerin genel kuralları ana dokümandaki Şekil 2’de (Madde 7) verilenlerle aynıdır.

Şekil D.2 - İlave bağlantılar


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

63

Şekil D.3 – Üç fazlı oto-transformatör bağlantılarının bağlantı sembolleriyle gösterilişi (oto-transformatör Ya0)

Şekil D.4 - Üç fazlı bir grup oluşturacak biçimde bağlanmış üç adet bir fazlı transformatör örneği (bağlantı sembolü Yd5)


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

64

Ek E

Yük kaybının sıcaklık düzeltmesi

Sembollerin listesi

1 indisi ‘Soğuk sargı direnci’ne ait ölçmeye atıf yapar (Madde 11.2);

2 indisi Yük kaybının ölçülmesi sırasındaki şartları gösterir (Madde 11.4);

r ‘Referans sıcaklık’taki şartları gösterir (Madde 11.1);

R Direnç;

°C cinsinden sargı sıcaklığı;

P Yük kaybı;

I Kaybın tespiti için belirtilen yük akımı (beyan akımı, kademe akımı, özel yükleme durumuna ilişkin belirtilen başka değer);

Pa ‘Ek kayıp’.

Sargı direnç ölçmesinin yapıldığı sıcaklık 1 ve ölçülen değer R1’dir.

Yük kaybı ölçülen sargının ortalama sıcaklığı 2 ve belirtilen I akımına ait ölçülen kayıp P2’dir. Bu kayıp, ‘omik kayıp’: I2R2 ve ‘ek kayıp’: Pa2 ‘den oluşur.

1

212

θ235

θ235

RR (bakır)

1

212

θ225

θ225

RR (alüminyum)

22

2a2 RIPP

22 RI , tüm sargıların d.a. direnç kayıplarının toplamıdır.

Referans sıcaklık r’deki sargı direnci Rr, ek kayıp Par ve toplam yük kaybı Pr’dir.

11r

θ235

θ235

rRR (bakır)

1

r1r

θ225

θ225

RR (alüminyum)

r

2a2ar

θ235

θ235

PP

r

2a2ar

θ225

θ225

PP

Referans sıcaklığı 75 °C olan sıvıya daldırılmış transformatörler için formüller aşağıda verilen hale gelir:

11r

θ235

310

RR (bakır)

11r

θ225

300

RR (alüminyum)

310

θ235 22r

aa PP

300

θ225 22r

aa PP

Netice olarak: arr2

r PRIP

olur.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

65

Ek F (Bilgi İçin)

Transformatörlere sonradan durum izleme sistemi monte edilmesine

yönelik vasıtalar Transformatöre sonradan bir izleme sisteminin monte edilmesi için bu transformatörün gerekli olanaklarla donatılmasının istendiği durumda, aşağıdaki algılayıcılar ve vasıtalar dikkate alınmalıdır. Gerçekte sağlanacak algılayıcılar ve vasıtalar hakkında imalâtçı ile alıcı arasında mutabakat sağlanmalıdır. Bunlar transformatörün büyüklüğü ve kritikliğine bağlı olacaktır. Daha fazla rehberlik bilgisi CIGRE broşür 343’te mevcuttur.

Çizelge F.1 - Durum izlemeye yönelik vasıtalar

İzleme parametresi İzleme için önerilen hazırlık

Üst yağ sıcaklığı Algılayıcı

Alt yağ sıcaklığı Algılayıcı

Yağdaki gaz içeriği (bir çıkış) Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Yağdaki nem Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Genleşme tankı yağ seviyesi alarmı Alarm kontağı

Genleşme tankı yağ seviyesi göstergesi Algılayıcı

Çoklu gaz izleyicisi Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Kısmi boşalma algılayıcısı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

d.a. nötr akımı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Manyetik devre Toprak bağlantısının dışarıya çıkarılması

Soğutma ortamı sıcaklığı Algılayıcı

Soğutucunun çalışması Akış algılayıcısı veya yardımcı kontak

Soğutucu giriş yağ sıcaklığı Algılayıcı

Soğutucu çıkış yağ sıcaklığı Algılayıcı

Geçiş izolatörünün bağlantı yerindeki (priz) gerilim Dönüştürücü takmak için uygun vasıta

Yük akımı İlave ct (akım transformatörü)

Geçiş izolatörünün yağ basıncı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Kademe konumu Algılayıcı

Motor sürücüsünün aktif güç tüketimi Dönüştürücü takmak için uygun vasıta

Geçiş anahtarı bölmesinin yağ sıcaklığı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Seçici bölmesinin yağ sıcaklığı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Ana tankın, kademe değiştiricinin yakınındaki sıcaklığı Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Geçiş anahtarı yağ seviyesi göstergesi Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Geçiş anahtarı yağ seviyesi alarmı Alarm kontağı

Geçiş anahtarı yağ durumu Algılayıcı takmak için uygun vasıta

Geçiş anahtarlamasının gözetimi Geçiş anahtarında yardımcı kontaklar

Sargının sıcak nokta sıcaklığı Algılayıcı


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

66

Ek G (Bilgi için)

Çevre ve güvenlik hususları

Transformatörün çevresel etkisi hem imalâtçı hem de kullanıcı tarafından ünitenin tasarımından bertarafına kadar ömrü boyunca göz önünde bulundurulmalıdır. İmalât, kullanım ve bertarafın genel etkisini en aza indirmek için yapılan bu değerlendirme ile çalışmalar sırasında aşağıdaki faktörler dikkate alınmalıdır.

1) Transformatörün hammaddelerinin aşağıdaki ölçütlere göre değerlendirilmesi uygun olur:

a) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasındaki enerji tüketimi,

b) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasındaki atık ürünler ve kirlilik,

c) Çıkarma, rafine etme ve üretim sırasında malzeme ve süreçlerin işçiler üzerindeki toksisite veya diğer sağlık etkileri,

d) Malzemenin çevresel etkisi. 2) Transformatörün teknik özelliklerinde ve tasarımında dikkate alınması uygun olan hususlar:

a) İmalât, kurulum, işletme, bakım ve bertaraf sırasında kişilerin güvenliği,

b) Transformatörün ömrü boyunca enerji tüketimi,

c) Transformatördeki hammaddelerin sürdürülebilir kullanımı,

d) Tehlikeli veya çevreye zararlı malzemelerin kullanımının ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi,

e) Tehlikeli veya çevreye zararlı herhangi bir malzemenin muhafaza altında tutulması,

f) Transformatörün bertarafında, tekrar kullanımı veya geri dönüşümü zor ya da imkânsız olacak malzemelerin veya malzeme karışımlarının kullanımının ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi.

3) İmalât aşaması ile ilgili olarak, talep sahibinin teknik özellikleri belirlerken ve imalâtçının

transformatörün imalâtı sırasında dikkate alması uygun olan hususlar:

a) Bir çevre yönetim sisteminin kullanılması (ISO 14001),

b) Enerji ve kaynakların etkin kullanımı,

c) Çevreye zararlı emisyonların ve atığın ortadan kaldırılması ya da azaltılması,

d) Herhangi bir atığın tekrar kullanımı ya da geri dönüşümü,

e) İşgücünün sağlık ve güvenliği. 4) Diğer hususlar:

a) Sahaya nakildeki enerji kullanımı ve çevresel etki,

b) Herhangi bir ambalajlama malzemesinin bertarafı ya da tekrar kullanımı,

c) Muhtemel arıza şartlarının ortaya çıkarabileceği maddelerin sağlık ve çevresel etkileri,

d) Normal olmayan çalışma veya arıza sırasında çevreye zararlı malzemelerin serbest kalma olasılığı.

Transformatör ömür döngüsü, malzeme ve enerji girdileri ile atık çıktıları bakımından değerlendirilebilir.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

67

Kaynaklar IEC 60050-421:1990, International Electrotechnical Vocabulary – Chapter 421: Power transformers and reactors IEC 60060 (all parts), High-voltage test techniques Not - EN 60060 serisinde harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin). IEC 60068-3-3, Environmental testing – Part 3: Guidance – Seismic test methods for equipments Not - EN 60068-3-3 olarak harmonize edilmiştir. IEC 60076-4, Power transformers – Part 4: Guide to lightning impulse and switching impulse testing – Power transformers and reactors Not - EN 60076-4 olarak harmonize edilmiştir. IEC 60076-6, Power transformers – Part 6: Reactors Not - EN 60076-6 olarak harmonize edilmiştir. IEC 60076-7, Power transformers – Part 7: Loading guide for oil-immersed power transformers IEC 60076-8:1997, Power transformers – Part 8: Application guide IEC 60076-10-1, Power transformers – Part 10-1: Determination of sound levels – Application guide IEC 60076-12, Power transformers – Part 12: Loading guide for dry-type power transformers IEC 60076-13, Power transformers – Part 13: Self-protected liquid-filled transformers Not - EN 60076-13 olarak harmonize edilmiştir. IEC/TS 60076-14, Power transformers – Part 14: Design and application of liquid-immersed power transformers using high-temperature insulation materials IEC 60076-15: 2008, Power transformers – Part 15: Gas-filled power transformers IEC 60076-16, Power transformers – Part 16 : Transformers for wind turbines application1) IEC 60270, High voltage test techniques – Partial discharge measurements Not - EN 60270 olarak harmonize edilmiştir. IEC 60310, Railway applications – Traction transformers and inductors on board rolling stock Not - EN 60310 olarak harmonize edilmiştir. IEC 60529:1989, Degrees of protection provided by enclosures (IP Code) Not - EN 60529:1991 olarak harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin). IEC/TR 60616:1978, Terminal and tapping markings for power transformers IEC/TS 60815 (all parts), Selection and dimensioning of high-voltage insulators intended for use in polluted conditions IEC 61378 (all parts), Convertor transformers Not - EN 60378 serisinde harmonize edilmiştir (değiştirilmeksizin).

1) Yayımlanacak.


ICS 29.180 TS EN 60076-1:2012-04 EN 60076-1:2011

68

IEC 61378-1, Convertor transformers – Part 1: Transformers for industrial applications Not - EN 61378-1 olarak harmonize edilmiştir. IEC 61378-2, Convertor transformers – Part 2: Transformers for HVDC applications Not - EN 61378-2 olarak harmonize edilmiştir. IEC 62032, Guide for the application, specification, and testing of phase-shifting transformers IEC 62262, Degrees of protection provided by enclosures for electrical equipment against external mechanical impact (IK code) ISO 3:1973, Preferred numbers – Series of preferred numbers ISO 2178:1982, Non-magnetic coatings on magnetic substrates – Measurement of coating thickness – Magnetic method ISO 2409:2007, Paints and varnishes – Cross-cut test ISO 12944 (all parts), Paints and varnishes – Corrosion protection of steel structures by protective paint systems ISO 14001, Environmental management systems – Specification with guidance for use ISO 14122 (all parts), Safety of machinery – Permanent means of access to machinery ANSI/IEEE C57.12.00, General requirements for liquid-immersed distribution, power and regulating transformers

ANSI/IEEE C57.12.90, IEEE standard test code for liquid-immersed distribution, power and regulating transformers IEEE C57.142, Guide to describe the occurrence and mitigation of switching transients induced by transformer, switching device, and system interaction CIGRE Brochure 156, Guide for customers specifications for transformers 100 MVA and 123 kV and above CIGRE Brochure 204, Guide for transformer design review CIGRE Brochure 343, Recommendations for Condition Monitoring and Condition Assessment Facilities for Transformers

___________


ts en 61558-2-4/nisan 2003 · ics 29.180 ts en 60076-1:2012-04 en 60076-1:2011 ek za karılık...

Documents