Türk Ceza Kanununa Göre Yaptırım Türleri

Tolunay AKAY

Tanım

T.C.K m.45:

‘’Suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adlî para cezalarıdır.’’

Kanunun bu maddesinden yola çıkarak T.C.K’nin iki tür yaptırım öngördüğü net bir şekilde anlaşılmaktadır.

Hapis Cezası

Adli Para Cezası

Hapis Cezası

T.C.K m.46’ya göre hapis cezaları aşağıda ki şekilde sınıflandırılmıştır.

●Ağırlaştırılmış Müebbet

●Müebbet

●Süreli

Ayrıca hapis cezalarını süreli hapis cezaları ve süresiz hapis cezaları olarak sınıflandırmak istersek ağırlaştırılmış müebbet ve müebbet hapis cezalarının süresiz hapis cezalarından olduğunu söyleyebiliriz.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis CezasıHükümlünün hayatı boyunca devam eder.

Kanun ve Tüzüklerde belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre infaz edilir. (T.C.K m.47)

5275 Sayılı Kanuna Göre:

Hükümlü tek kişilik odada barındırılır.

Hükümlüye günde bir saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı tanınır.

Hükümlüyü eşi, üst soy ve alt soyu, kardeşleri ve vasisi on beş günlük aralıklarla, günde bir saati geçmemek koşuluyla ziyaret edebilirler.

Hükümlü, uygun görüldüğü taktirde yukarıda sayılan kişiler ile on beş günde bir olmak üzere süresi on dakikayı geçmemek kaydıyla telefon görüşmesi yapabilir.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezasına Çarptırılan kişilerin koşullu salıvermeden yararlanabilmeleri için iyi halli olarak en az otuz yıl hapis cezası çekmiş olmak zorundadır.

Ancak, ‘’Devletin Güvenliğine Karşı, Anayasal Düzene, Milli Savunmaya karşı işlenen suçlar yüzünden ağ. müeb. cezasına çarptırılan kişiler koşullu salıverme hükümlerinden yararlanamaz.

Müebbet Hapis Cezası

T.C.K m.48:

Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder.

C.G.T.İ.H.K m.107:

Müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar yirmi dört yılını, infaz kurumunda çektikleri takdirde, koşullu salıverilmeden yararlanabilirler.

Süreli Hapis Cezası

Süreli hapis cezaları kısa ve uzun süreli olabilirler.

T.C.K m.49/2

Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.

Kanun metninden yola çıkarak hükmedilen hapis cezasının bir yıldan uzun süreli olduğu taktirde uzun süreli hapis cezası olduğunu söyleyebiliriz.

Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımlara Çevrilmesi

Bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları suçlunun kişiliğine, sosyal durumuna, duymu olduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesinde ki özelliklere göre hakimin takdirine bağlı olarak seçenek yaptırımlara çevrilebilir.

Seçenek yaptırımlara çevirme bazı hallerde hakimin taktir yetkisinin dışındadır ve hakim kısa süreli hapis cezasını seçenek yaptırıma çevirmek zorundadır.

Bu haller T.C.K m. 50/3 ‘te düzenlenmiştir:

Daha önce hapis cezasına mahkum edilmemiş olmak koşuluyla;

A.Mahkum olunan 30 gün ve daha kısa süreli hapis cezasıyla

B.Fiili işediği tarihte 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmiş bulunanların mahkum edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası

Seçenek yaptırımlardan birisine çevrilmek zorundadır.

Ayrıca terör suçları bakımından seçenek yaptırımlara çevirme yasağı söz konusudur.

Seçenek Yaptırım Çeşitleri

Adli Para Cezası

Mağdurun ya da kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme, veya tazmin suretiyle giderilmesi.

En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumunda devam etme.

Mahkum olunan cezasının yarısından bir katına kadar süreyle, ve gönüllü* olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma.

Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması, belli bir meslek ve sanatı yapmayı yasaklama.

* Çalışmanın gönüllülük şartına tabii tutulması AY m.18’e dayanmaktadır. (Hiç kimse zorla çalıştırılamaz, angarya yasaktır.)

Taksirli Suçlar Bakımından Kısa Süreli Hapis Cezalarının Seçenek Yaptırımlara Çevrilmesi

T.C.K m.50/4

‘’Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı hâlinde, birinci fıkranın (a) bendine göre adlî para cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir hâlinde uygulanmaz.’’

Bilinçli taksirle işlenen suçlarda hükmedilen ceza bir yıl ve daha kısa süreliyse adli para cezasına çevrilebilir. Yani kanun koyucu bilinçli taksir için özel bir hüküm koymamıştır.

Adli Para Cezası

Adli para cezası suçlunun malvarlığına yönelik bir yaptırım olup, işlenen suçun karşılığı olarak, kanunda öngörülen sınırlar arasında belirlenerek hükümlüden alınan bir miktar paranın devlet hazinesine ödenmesidir.*

Para cezaları Klasik Para Cezası Sistemi ve Gün Para Cezası Sistemi’ne göre belirlenir. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununa göre gün para cezası sistemi kabul edilmiştir.

Gün para cezası sistemi bizim hukukumuzda adli para cezası olarak isimlendirilmektedir.*Özbek / Kanbur / Doğan / Bacaksız Tepe / s.558

Adli Para Cezası

Gün para cezası sisteminde kişinin günlük ekonomik kazancı para cezasının belirlenmesinde kıstas olarak alındığından suç işleyen zengin ve fakir arasındaki eşitsizliği gidermektedir.

T.C.K m.52

‘’Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir.’’

Adli Para Cezası

T.C.K m. 52/2

‘’En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir.’’

Mesela asgari ücret ile çalışan bir sanık için bir günün karşılığı 30 TRY iken, bir iş veren sanık için bir günün karşılığı 65 TRY olabilir.

Adli para cezasına yalnızca mahkemeler hükmedebilir. Diğer resmi kuruluşlar tarafından hükmedilen ceza idari para cezasıdır.

Adli Para Cezası

T.C.K’ye göre adli para cezası dört farklı şekilde verilebilir:

Doğrudan Verilen Adli Para Cezası

Seçimlik Ceza Olan Adli Para Cezası

Hapis Cezasından Çevrilen Adli Para Cezası

Hapis Cezası ile Birlikte Hükmedilen Adli Para Cezaları

Doğrudan Verilen Adli Para Cezası

TCK’da herhangi bir suçun karşılığı doğrudan adli para cezası olarak düzenlenmiş ise hakim hapis cezası değil, doğrudan adli para cezası vermek zorundadır.

Örnek, T.C.K 182/1

Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması hâlinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

Seçimlik Ceza Olan Adli Para CezasıTCK’de herhangi bir suçun karşılığı olarak hapis cezası veya adli para cezası yaptırımlarından yalnız birinin uygulanması seçimlik olarak öngörüldüğünde hükmedilen adli para cezası, seçimlik adli para cezasıdır.

Örnek, T.C.K 86/2 (Ek Fıkra)

Kasten yaralama fiilinin kişi üzerindeki etkisinin basit bir tıbbî müdahaleyle giderilebilecek ölçüde hafif olması hâlinde, mağdurun şikâyeti üzerine, dört aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.

Not: Seçimlik ceza olan adli para cezaları belirlenirken, cezaya ilişkin gün biriminin alt sınırı, o suç tanımının alt sınırından az, üst sınırından fazla olamaz. Yukarıda ki kanun maddesine göre hakim adli para cezası vermeye karar verdiği durumda alt sınır 120 gün (4 X 30), üst sınır 360 gün (12 X 30) olarak hesap edilir. Hesaplamada bir gün 24 saat, bir ay 30 gündür. Yıl ise resmi takvim esas alınarak hesap edilir.

Hapis Cezasından Çevrilen Adli Para Cezası

Kasten işlenen suçlarda bir yıl ve altındaki hapis cezaları, adli para cezasına çevrilebilir. Taksirle işlenen suçlarda ise ceza miktarına bakılmaksızın tüm cezalar adli para cezasına çevrilebilir.

Hapis Cezası ile Birlikte Hükmedilen Adli Para Cezaları

TCK’da bazı suçlar açısından hem hapis hem de adli para cezasının birlikte uygulanması öngörülmüştür.

Örnek, T.C.K 157

Hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kendisine veya başkasına bir yarar sağlayan kişiye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası verilir.

Adli Para Cezasının ÖdenmesiMahkeme sanığa adli para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere süre verebileceği gibi, bu cezanın 2 yılı geçmemek üzere belirli taksitler halinde ödenmesini de kararlaştırabilir.

Mahkemenin vermiş olduğu kararın kesinleşmesinin ardından, kararı veren mahkeme hükmedilen adli para cezasının tahsili için aynı adliye de bulunan infaz savcılığına yazı yazar.

İnfaz savılığı kendisine gönderilen yazının içeriğine göre hükmedilen adli par cezasının peşin veya taksitle ödenmesi için ilgilisine ödeme emri gönderir.

Ödeme emrinin hükümlüye tebliğ edilmesinin ardından cezayı 30 gün içerisinde ödemesi gerekmektedir.

Ödeme, infaz bürosunun vereceği bir evrak ile vergi dairesine yapılır.

Taksitlerin bir tanesinin dahi zamanında ödenmemesi durumunda kalan taksitlerin tamamı birlikte tahsil edilir. Ödenmeyen adli para cezası hapis cezasına çevrilir. (Bu durum çocuklar için geçerli değildir, adli para cezası hapis cezasına çevrilmez.)

Seçenek Yaptırımların Yerine Getirilmemesi

Kısa süreli hapis cezalarının seçenek yaptırımlara çevrildiği hallerde, hükmün kesinleşmesinin ardından Cumhuriyet Savcılığınca yapılacak tebligatın ardından 30 gün geçmesine karşın ilgili seçenek yaptırımın yerine getirilmemesi veya yarım bırakılması durumunda hükmü veren mahkeme kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir.

Hapis cezasının kısmen mi yoksa tamamen mi çekileceği hakimin takdirine dayanmaktadır.

Ayrıca seçenek yaptırımın gereklerinin yerine getirilmemesi hükümlünün isteği dışında ki etkenlere dayanıyorsa, hükmü veren mahkeme farklı bir seçenek yaptırıma hükmedebilir.

Hapis Cezasının Ertelenmesi

T.C.K m.51:

İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir. Bu sürenin üst sınırı, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıldır.

Yine aynı kanuna göre hapis cezasının ertelenebilmesi için failin, daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan daha fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması gerekir.

Ayrıca adli para cezalarının ertelenebilmesi mümkün değildir.

Hapis Cezasının Ertelenmesi

Taksir ile işlenen suçlar için verilen önceki mahkumiyet kararları, hapis cezasının süresi ne olursa olsun, hapis cezasının ertelenmesi için engel teşkil etmez.

Erteleme kararının verilebilmesi için failin yargılama süresince gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaatin oluşması gerekir.

Erteleme kararı vermek hakimin takdirindedir. Hakim, tüm mahkeme kararlarında olduğu gibi erteleme kararını da gerekçelendirmek zorundadır. Yine aynı şekilde hakim, gerekçelendirerek erteleme kararını vermeyebilir.

Hapis Cezasının Ertelenmesinin Koşulları

Erteleme bazı şartlara bağlanabilir. Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gibi koşullara hakimin takdirine göre bağlanabilir.

Cezası ertelenen hükümlü hakkında bir yıldan az, üç yıldan fazla olmamak üzere bir denetim süresi belirlenir. Bu sürenin alt sınırı, mahkum olunan cezanın süresinden daha az olamaz. (T.C.K m.51/3)

Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, alt sınırı mahkum olunan cezanın süresinden az olmamak ve alt sınırı bir, üst sınırı üç olmak kaydıyla bir denetim süresi, bu aralıklarda hakimin takdirine göre belirlenir.

Hapis Cezasının Ertelenmesinin Koşulları

Mahkemece, denetim süresi içerisinde,

Bir meslek ya da zanaat sahibi olmayan hükümlünün, bu amaçla bir eğitim programına devam etmesi,

Bir meslek ya da zanaat sahibi olan hükümlünün, bir kamu kurumunda ya da özel olarak aynı meslek veya zanaatı icra eden bir başkasının gözetimi altında ücreti mukabilinde çalıştırılması,

On sekiz yaşından küçük hükümlünün bir meslek öğrenmesi mahiyetiyle, gerektiğinde barınma imkanı da sağlayan bir eğitim kurumunda öğrenim görmesi,

Gibi yükümlülükler hükümlüye yüklenebilir. Ayrıca mahkeme, denetim süresi içerisinde hükümlüye rehberlik etmesi amacıyla bir uzman görevlendirebilir.

Denetim Süresi İle İlgili Bilgiler

Aslında erteleme suçtan beraat etme anlamına gelen bir müessese değildir. Kişinin ceza infaz kurumuna konulmaksızın, hakimin takdir yetkisine göre bir alt, üç üst sınır olmak üzere cezasını toplum içerisinde, denetim tedbirleri ile infaz etmesidir.

Hükümlü, denetim süresi içerisinde yükümlülüklerine uygun olarak ya da iyi halli olarak davranış gösterir ise, cezasını infaz etmiş sayılır. Yani mahkumiyetin sonuçlarını devam ettirir.

Hükümlü, denetim süresi içerisinde kasıtlı bir suç işlerse veya kendisine yüklenen yükümlülüklere uymamakta ısrar ederse, ertelenen cezanın kısmen ya da tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir.

Denetim süresi içerisinde ertelenen hapis cezası adli sicile kaydedilir. Cezanın infaz edilmiş sayıldığı hallerde mahkumiyet kaydı adli sicilden sildirilerek, arşive alınır.