Dünya ve Türkiye Ekonomisinde

EğilimlerMustafa Sönmez

Mart 2016

Dünya ekonomisi 2008’de girdiği küresel krizinetkinden henüz

kurtulamadı; kalıcı bir büyüme ivmesi yakalayamadı.

Büyüme, özellikle AB ve Japonya’da çok düşük, Çin’de bile büyüme iniş eğiliminde.

Krizi aşmak için alınan önlemlerle para bollaştı, faizler sıfırlandı, küresel borç katlandı

Krizi aşmak için faiz indirimi sürüyor, AB ve Japonya’da sıfırın da altına indi. ABD, faizleri artırmayı ağırdan alıyor

Küresel kriz öncesi ve 2008 sonrası Merkez ülkeler bunalıma girince, yükselen ekonomilere akan sermaye, 2015’te çekilmeye başladı, 2016 belirsizliklerle dolu

Yükselen ekonomiler, küresel fonları çekmek için faizleri görece yüksek tutuyorlar

YÜKSELEN EKONOMİLERDE POLİTİKA FAİZLERİ2007-2016, %

2007 11,25 12 16,7 11 7,75 8

2008 13,75 12 15,64 11,5 6,5 9,25

2014 11,75 17 8,25 5,75 8 7,75

2015 14,25 11 7,5 6,75 6,75 7

MARCH17 2016 14,25 11 7,5 7 6,75 6,75

BREZİLYA RUSYA TÜRKİYE G.AFRİKA HİNDİSTAN ENDONEZYA

Merkezdeki düşük büyüme, hammadde ve petrol fiyatlarını da geriletti

Ham petrol fiyatları da olağanüstü geriledi

ABD, 2013 ortalarında yeni bir büyümeye geçiş işareti verdi ve faizleri artıracağını duyurdu. Çevre ülkelere geçici park eden küresel fonlar ABD’ye yönelince, yerel paralar $’a karşı hızla değer kaybetti

2016 başında Fed, beklenen faiz artışına gitmedi. Küresel fonlar, tekrar çevre ülkelere yöneldi, yerel paralar biraz toparlandı

4,3 4,23,7 3,5

2,7 2,6

G.Afrika rantı Brezilya reali End.rupiah Rus rublesi Polonya zlotisi TL

Şubat sonrası Dolara karşı değer kazanımları,(Ocak ort ile şubt+mrt ort. Artışları %)

2016 Mart’ta Fed’in faiz artışını pas geçmesi, yükselen ekonomilerin risklerini de düşürdü

YÜKSELEN EKONOMİLERİNİN RİSK PRİMLERİ, 2016 (CDS)

492

357

349

295

245

196

169

123

479

360

342

299

245

207

173

138

412

327

296

268

207

170

136

125

Brez

ilya

G.A

frik

a

Rus

ya

Türk

iye

Endo

nezy

a

Mek

sika

Mac

aris

tan

Çin

Oca.16

Şubat

Mar.16

2015’te sıcak para Türkiyeéden uzaklaştı Ancak 2016 Şubat ayından itibaren Türkiye’ye dönüşü hızlandı ve TL, dolar karşısında az da olsa toparlandı

2016 Haftalık Portföy Sermaye Akışı (Milyon $) ve $/TL(Piyasa fiyatı ve kur hareketlerinden arındırılmış)

-500

0

500

1000

2,752,802,852,902,953,003,053,10

Port.Serm(Milyon$) -182 -39 43 -363 44 121 -20 792 458 92 530 448

$/TL 2,92 2,98 3,03 3,05 3,01 2,96 2,94 2,96 2,95 2,95 2,92 2,88

31.12.2015

08.01.2016

15.01.2016

22.01.2016

29.01.2016

05.02.2016

12.02.2016

19.02.2016

26.02.2016

04.03.2016

11.03.2016

18.03.2016

Türkiye, dışarıdan yabancı sermaye girişi ile büyüyor ve ağırlıkla iç taleple , inşaat odaklı büyüyor

Dış kaynak gelince ,dolar ucuzluyor, bu da büyümeye rüzgar oluyor. Sermaye çıkıp dolar yükselince, büyüme de yavaşlıyor

2001 krizini aşmaya dönük uygulanan “Derviş/IMF” programı sonrasında göstergeler, yabancıları cezbetti ve yabancı kaynak akışı yıllık ortalama 40 milyar doları bularak büyümenin ana rüzgarı oldu.

Dış Sermaye Girişi ve Biçimleri:2003-2015, Milyar $

11,0

72,2

9,2

-20,0

-10,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Doğr Yat.

Portf. Yat.

Diğer Yatırımlar

Dış serm girişi

Bankalar, 2003 öncesi ağırlıkla kamuya borç verirken 2003 sonrası ağırlıkla tüketiciye yöneldiler. İç talep böyle hızlandı.

Büyüme inşaat odaklı. Konut fiyatlarındaki artış, yatırım amaçlı konut talebini ve üretimini hep canlı tutuyor

Konut Fiyatlarında Artış:2010=100

188

231

163

100

181

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Türkiye

İstanbul

Ankara

İzmir

Konuta yatırımdan kazanç, 2015’te İstanbul’da yüzde 27’ye yaklaştı ve bütün alternatiflerin üstünde seyretti

Özellikle İstanbul’da konuta yatırım, tasarruflara yön veriyor, ekonomiyi yönlendiriyor, bölgesel eşitsizliği büyütüyor.

2010-2015 döneminde Ort.Daire fiyatları: 100 m2,Bin TL(Kaynak: Merkez Bankası)

0

100

200

300

400

020406080100120140160

2010 140 103 93 89

2015 328 191 177 147

Artış,% 134 85 90 65

İst İzmir TR ort Ank

Sosyal sorunların başında işsizlik geliyor. Resmi işsizlik %10’da kemikleşti. Resmi işsizlere, sayılmayan işsizler eklendiğinde işsiz sayısı 5,5 Milyona yaklaşıyor

Diplomalı işsizlikte artış, alarm verici boyutta

Vergide adaletsizlik: Dolaylı vergi payı yüzde 70’e yakın

Bütçede harcamalar da sosyal devlet uygulamasından uzak

Enflasyon hep tehdit ve gelirler enflasyonla baş edemeyince gelir dağılımı daha da bozuluyor

Asgari ücret artışı önemli ama, tabanı düşük olduğu için adil olmaktan uzak

OVP’nin 2016 için % 4,5 büyüme hedefi, dış sermaye girişi ve iç talebe bağlı

ORTA VADELİ PLANIN ÖNGÖRÜLERİ  2014 2015( Tahmin) 2016 (Hedef)

GSYH (Milyar TL, Cari Fiyatlarla)

1.747 1.963 2.207

Kişi Başına Gelir (GSYH, Dolar)

10.390 9.286 9.364

GSYH Milyon $ 799.022 721.875 735.626

Dolar/TL(GSYH cari fiy TL/cari fiy $)

2,19 2,72 3,08

GSYH Büyümesi (%) 2,9 4 4,5

Nüfus ( Bin Kişi) 76.903 77.738 78.559

İşsizlik Oranı (%) 9,9 10,2 10,2

Dış Ticaret Açığı(Milyar Dolar)

-84,6 -63,1 -55,2

Seyahat Gelirleri (Milyar Dolar)

29,6 27 27

Cariaçık (Milyar Dolar) -46,5 -31,7 -28,6

Cari açık / GSYH,% -5,8 -4,4 -3,9

TÜFE Yıl Sonu 8,2 8,8 7,5

Dış sermaye girişi yavaşlıyor. 2015’te sert bir azalma yaşandı. Doğrudan yatırım türündeki girişler yavaşladı ve payı yüzde 20’de

kalıyor. 2003-2015 Dönemi Dış Sermaye Girişi

(504 milyar $) ve Paylar %20%

7%

27%

46%

Doğr Yat.

G.menkul

Portf . Yat.

Kredi,mevd vd.

Gayrimenkul dışı doğrudan yatırımlarda düşüş var. Portföy yatırımları, yani borsaya gelen yabancılar dalgalı

Dış kaynak girişinde Doğrudan yatırım,G.Menkul ve Borsa,Milyar $

Gayrimenkul 998 1.343 1.841 2.922 2.926 2.937 1.782 2.494 2.013 2.636 3.049 4.321 4.156

Gerçek Doğr Yat 224 662 7.126 16.339 17.015 14.365 5.250 5.123 11.799 6.543 5.708 1.155 7.510

Portf. Yat. 2.498 8.048 13.457 7.415 833 -5.014 227 16.083 22.204 41.012 23.988 20.104 -15.468

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

İç talebe dönük büyüme hanehalkı borçlanmasına dayanıyor. Hanehalkının borç yükü 2015 sonunda 385 milyar TL’yi aştı. Bunun % 60’ı alt sınıfların ihtiyaç ve kredi kartı borcu

Büyüme iç talebe dönük ve döviz kazanma yeteneği zayıf. Bu nedenle Türkiye ekonomisi hep cari açık, yani döviz açığı veriyor

Düşen enerji fiyatları, ithalat faturasını, dolayısıyla cari açığı düşürdü

Ancak dış politikadaki yanlışların da etkisiyle ihracatta düşüşler yaşanıyor.

Yine yanlış dış politika adımları turizmde büyük bir gerileme getiriyor. 2016 kaybının 12 milyar $’ı bulması bekleniyor

2015'in 32 milyar dolarlık cari açığının ancak üçte birini net yabancı serm.girişi karşıladı, geri kalanı "cepten" . Yani rezervlerden ve kayıt dışı kaynaklardan. Bu finansman türü , sürdürülebilir değil.

Merkez Bankası , 2015’te rezervlerden 22 milyar $ satarak doların daha fazla yükselmesini frenledi. Bu, % 12 rezerv

erimesine mal oldu.

Merkez Bankası Döviz Rezervleri, Milyar $

105,9

113,2

103,5

99,7

95,4

2014/3 2014/11 2015/3 2015/11 2016/3

Dış kaynağa bağımlı büyüme ,dış borç stokunu milli gelirin yarısının üstüne taşıdı. Ağırlıkla da özel kesim borcu

Türkiye'nin Dış Borcunda Özelin Payı ve ,Milli gelire Göre Büyüklük,%

144.161

405.98547,3

54,7

050.000

100.000150.000200.000250.000300.000350.000400.000450.000

2003Ç4

2004Ç4

2005Ç4

2006Ç4

2007Ç4

2008Ç4

2009Ç4

2010Ç4

2011Ç4

2012Ç4

2013Ç4

2014Ç4

2015Ç3

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

Özel sektör borçlarının da yüzde 40’a yakını kısa vadeli. Bu, önemli bir kırılganlık unsuru.

48.9

45

289.

630

38

36

051015202530354045

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

2003

Ç4

2004

Ç4

2005

Ç4

2006

Ç4

2007

Ç4

2008

Ç4

2009

Ç4

2010

Ç4

2011

Ç4

2012

Ç4

2013

Ç4

2014

Ç4

2015

Ç3

Özel Sektör Dış Borç Stoku ve Kısa Vadelilerin payı,%

Olumsuz konjonktürlere karşı eldeki en önemli koz, “mali disiplin” . Bütçe açığı yüzde 1,5 gibi düşük düzeylerde

Kamu borç yükünün milli gelirin yüzde 34’üne kadar inmiş olması, kamunun elini güçlü kılıyor. Dış yatırımcı açısından da bu bir cazibe unsuru.

Ekonomik istikrar, gerilimsiz politika ve hukuka saygıya da bağlı

Türkiye, yıllık ortalama yüzde 5-6 büyüme ihtiyacındadır.

Bu büyümenin, cari açık kırılganlığını en azda tutacak şekilde, iç talep-dış talep dengesi olmalıdır.

Büyüme için dış kaynak girişi kaçınılmazdır.

Dış kaynak girişinde doğrudan yabancı sermaye öncelik taşımalıdır. .

Dış kaynak girişinde , yatırımcılar ekonomik kırılganlıkların en azda olmasını gözetirler.

Yanı sıra, politik gerilimleri, jeopolitik riskleri düşük ülkeleri tercih ederler.

Hukukun üstünlüğünün önemsenmediği, kayırmacılığın önde gittiği ülkelerden, yabancı sermaye uzak durur.