türki̇yede asgari̇ Ücret uygulamaları
DESCRIPTION
Türkiye'de ve Dünyada asgari ücret uygulamalarını, oranlarını, asgari ücretin 'Asgari ücret Tespit Komisyonu' tarafından kaç yılda bir ve nasıl belirlendiğini, asgari ücretin İç hukuka ve uluslararası hukuka dayanarak; Anayasa ve Uluslararası sözleşmeler ile nasıl teminat altına alındığını anlatan bir çalışma.TRANSCRIPT
T.C.
YALOVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İNSAN KAYNAKLARI VE ÇALIŞMA EKONOMİSİ
TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA ASGARİ ÜCRET UYGULAMALARI
TUĞBA ÖZEN
Yrd. Doç. Dr. YUNUS TAŞ
YALOVA 2013
İÇİNDEKİLER
0
İçindekiler
Giriş………………………………………………………………………………………………….
4
BİRİNCİ BÖLÜM
1.ÜCRET
NEDİR?...............................................................................................................5
1.1. Ücret
Çeşitleri………………………………………………………………………………..5
1.1.1. Ücret Haddi…………………………………………………………………………………
5
1.1.2. Brüt Ücret (Gayri Safi Ücret)
……………………………………………………………5
1.1.3. Net Ücret……………………………………………………………………………………
6
1.1.4. Parasal Ücret (Nominal Ücret)
………………………………………………………….6
1.1.5. Gerçek Ücret (Reel Ücret)
………………………………………………………………...6
1.1.6. Asgari
Ücret………………………………………………………………………………...6
1.2. Ücretin
Unsurları…………………………………………………………………………….6
1
1.2.1. İş Karşılığında
Ödeme…………………………………………………………………….6
1.2.2. İşveren ya da Üçüncü Kişiler Tarafından
Ödenmesi………………………………...7
1.2.3. Para ile
Ödeme……………………………………………………………………………..7
İKİNCİ BÖLÜM
2. ASGARİ ÜCRET………………………………………………………………………………..8
2.1. Asgari Ücret Nedir?
Tanımı………………………………………………………………..8
2.2. Asgari Ücretin
Amaçları…………………………………………………………………….8
2.2.1.Genel
Amaçları……………………………………………………………………………...9
2.2.2.Özel
Amaçları……………………………………………………………………………….9
2.3.Asgari Ücretin
Özellikleri…………………………………………………………………...9
2.4. Ücret Teorileri………………………………………………………………………………
10
2.4.1. Asgari Geçim Haddi İlkesine Göre Açıklayan
Teori………………………………..10
2.4.2. Ücret Fonu
Teorisi……………………………………………………………………….10
2.4.3. Artık Değer Teorisi………………………………………………………………………
10
2
2.4.4.Marjinal Verimlilik
Teorisi……………………………………………………………..11
2.4.5.Pazarlık Gücü Teorisi……………………………………………………………………
11
ÜÇÜNÜ BÖLÜM
3.ASGARİ ÜCRET UYGULAMASININ TEMELLERİ…………………………………..11
3.1.İç Hukuka İlişkin
Düzenlemeler………………………………………………………….11
3.1.1.Asgari Ücret Yönetmeliğinin Amaç, Kapsam, Dayanak Ve
Tanımları…………..13
3.1.2.Ücretin Belirlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar………………………………………
14
3.1.3.Komisyonun Kuruluşu, Görev, Yetki ve
Sorumluluğu……………………………...15
3.1.4.Ücretin Yürürlüğü, İşverenin Sorumluluğu, İşçi ve İşveren Temsilcilerinde
Aranan
Nitelikler………………………………………………………………………………..16
3.1.5.Son
Hükümler……………………………………………………………………………..17
3.2. Uluslararası Hukuka İlişkin Düzenlemeler……………………………………………
18
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. ASGARİ ÜCRETİN TARİHSEL GELİŞİMİ……………………………………………19
4.1. Dünyada Asgari Ücretin Ortaya Çıkışı…………………………………………………
19
3
4.2. AB Ülkelerinde Asgari
Ücret…………………………………………………………......21
4.3. Asgari Ücretin Toplu Sözleşmelerle Belirlendiği AB
Ülkeleri………………………23
4.4. Asgari Ücretin Yasayla Belirlendiği AB
Ülkeleri……………………………………..24
4.5. Türkiye’de Asgari Ücretin
Gelişimi……………………………………………………...28
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. ASGARİ ÜCRETİN NET HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ…………………….31
ALTINCI BÖLÜM
6. ASGARİ ÜCRET İLE İLGİLİ ELEŞTİRİLER…………………………………………35
4
GİRİŞ
Küreselleşmenin etkisiyle üretimin ülkeler arasında parçalanması, hammadde,
mamül malların ve ürünlerin sınır tanımaz şekilde dünyada dolaşımı, sık sık yaşanan
ekonomik krizler emeğin değeri düşürürken çalışanların ücretlerinin düşmesine sebep
olmuştur. Ücret, işçi açısında gelir, işveren açısından maliyet unsuru olduğu için,
işçi ve işveren arasında her zaman anlaşmazlık unsuru olmuştur. Bu nedenle
ödenecek ücret oranı işçi ve işveren için büyük önem taşımaktadır. Devlet
endüstri ilişkileri içerisinde sosyal adaleti sağlamak ve hakem rolünü üstlenmek
sureti ile yasalara dayanarak asgari ücret miktarını belirlemektedir. Asgari
ücret çalışanların ve onların bakmakla yükümlü oldukları ailelerinin insan
onuruna yaraşır bir hayat seviyesini sağlayacak bir düzeyde olmalıdır. Buna
rağmen ülkemizde asgari ücret uygulamasında devlet bir yandan yalnızca
işçinin ihtiyaçlarını göz önünde bulundururken, diğer yandan asgari ücrette
vergi kesintisi yapmaktadır. Buda emeğin değerinin düşmesine ve
çalışmamızdan da anlaşılacağı üzere asgari ücretin yoksulluk sınırının altında
kalmasına sebep olmaktadır.
Bu çalışmanın amacı asgari ücret uygulamalarının Dünyada ve Türkiye’de
gelişimini incelemek, bu uygulamaların gerek iç hukuka ilişkin gerekse
uluslararası hukuka ilişkin dayanakları hakkında bilgi vermek ve asgari ücretin
ülkemizde ve Dünyada yoksulluk sınırının altında kalması sebebiyle maruz
kaldığı eleştirileri aktarmaktır.
5
BİRİNCİ BÖLÜM
1.ÜCRET NEDİR?
Anayasa’nın 55/1. maddesinde; “Ücret emeğin karşılığıdır.” şeklinde bir
tanıma yer vermiştir. Borçlar Kanunu ücretin tanımını yapmamıştır. Gelir Vergisi
Kanunun 61/1. maddesinde ise ücret; “İşverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı
olarak çalışanlara hizmet karşılığı olarak verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve
para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır1. Türkiye’nin
de onayladığı Uluslararası Çalışma Örgütü’nün Ücretin Korunması Hakkında 95
Sayılı sözleşmesi ücreti ayrıca tanımlamış ve bu anlamda güvence altına
almıştır.
Bu sözleşmeye göre “Ücret, yapılan veya yapılacak olan bir iş için yazılı
veya sözlü iş akdi gereğince bir işveren tarafından bir işçiye ödenmesi gereken
ve nakden değerlendirilmesi kabil olup karşılıklı anlaşma ve ulusal mevzuatla
tespit edilen bedel veya kazançtır.”
İş Kanunu’nun 32/1. maddesi ise ücreti; “Bir kimseye bir iş karşılığında
işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.”
olarak tanımlamıştır.
1.1.Ücret Çeşitleri
1
6
1.1.1.Ücret Haddi (Çıplak Ücret, Esas Ücret, Asıl Ücret, Temel
Ücret)
Çalışmanın emeğin karşılığı belirli bir zaman veya üretim birimi başına
belirlenen temel tutarı ifade eder.
1.1.2.Brüt Ücret (Gayri Safi Ücret)
İşletme tarafından belirli bir devre için bir çalışana yapılan tüm ödemeler
brüt ücreti oluşturmaktadır. Gelir vergisi, sosyal sigorta primleri, sendika aidatı,
sosyal yardımlar, işsizlik sigortası primleri ve zorunlu tasarruf fonu için yapılan
ödemeleri kapsamaktadır.
1.1.3.Net Ücret
İşletme tarafından belirli bir devre için bir çalışana yapılan ödemeden,
gelir vergisi, sosyal sigorta primleri, sendika aidatı, sosyal yardımlar, işsizlik
sigortası primleri ve zorunlu tasarruf fonu için yapılan ödemeler düşüldükten
sonra, çalışanın üzerinde tasarruf edebileceği ücret geliri toplamı net ücreti
oluşturmaktadır. Çalışan için önemli olan ve satın alma gücünü oluşturan net
ücrettir. Çalışanın hayat standartlarının ölçülebilmesi için net ücret önemlidir.
1.1.4. Parasal Ücret (Nominal Ücret)
İşçinin eline geçen ücretin parasal değeridir. Başka bir deyişle ücretin cari
ülke parasıyla ifade edilmesi olarak da ifade edilir. Çalışanlar ödenen nominal
ücrettir.
1.1.5. Gerçek Ücret (Reel Ücret)
Belli fiyatlar karşısında, nominal ücretin satın alma gücünü
göstermektedir. Reel ücretin hesaplanmasında enflasyondaki değişmeleri
gösteren fiyat endeksleri kullanılmaktadır.
1.1.6.Asgari Ücret
7
İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda,
konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları
üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir.
1.2.Ücretin Unsurlar
1.2.1. İş Karşılığında Ödeme
İş Kanunumuz genel olarak, iş karşılığı ücret ilkesini benimsemiş
bulunmaktadır. Yani işçinin ücret alabilmesi için bir iş görmesi esastır. İş
görülmedikçe ilke olarak, İş Kanununa dayanarak bir ücretin istenemeyeceğinin
kabulü gerekir2. Bu nedenle ücretsiz izin ve grevde geçen sürelerde ücret talep
edilemez.
1.2.2.İşveren ya da Üçüncü Kişiler Tarafından Ödenmesi
Borçlar Kanununun 67. maddesi, “Borcun bizzat borçlu tarafından ifa
edilmesinde alacaklının menfaati bulunmadıkça; borçlu, borcunu şahsen ifaya
mecbur değildir.” şeklinde bir hüküm getirmiştir. Bu düzenlemeye göre (işçinin
iş görme borcundan farklı olarak), ücretin işveren tarafından ödenmesinde
işçinin bir menfaati yoksa bu borcu üçüncü bir kişinin ödemesinde hukuka
aykırı bir yön de olmayacaktır. Sonuçta işçi hak ettiği ücreti alacaktır.
Ücret ödeme işverene ait bir sorumluluktur. Ücretten doğan
sorumluluğun işverene ait olması kural ise de, ücretin ödenmesi ile ilgili olarak
üçüncü kişilerin sorumlu tutulabildiği kanun hükümlerine de rastlanmaktadır.
Bu haller oldukça sınırlıdır. Ancak ücretlerin ödenmemesi sonucunu yaratacak
durumlarda söz konusu olabilmektedir.
1.2.3. Para ile Ödeme
Ücret borcu; kural olarak, nakden ve Türk parasıyla yerine getirilmek
zorundadır (İş K.32). Buna göre, işverenin ücretinin mutlaka yabancı parayla
ödenmesi içerecek sözleşme hükümleri hukuken geçersizdir. Ancak
sözleşmeyle yabancı para olarak kararlaştırılmış ücretin, ödeme günündeki
2
8
rayice göre Türk parasıyla ödenmesi, hukuken mümkündür. Ancak işçinin,
işvereni ücretin yabancı parayla ödenmesi yolunda zorlayabilmesi söz konusu
değildir.
İKİNCİ BÖLÜM
2.ASGARİ ÜCRET
2.1. Asgari Ücret Nedir? Tanımı
Asgari ücret, işçi ve ailesinin günün ekonomik ve sosyal koşullarına göre
insanca yaşamasını mümkün kılacak, insanlık onuruyla bağdaşacak bir ücrettir.
Bu yönüyle asgari ücret, bir üretim faktörü olarak emeğin bedeli olmanın
ötesinde, insanın yaşaması, varlığını sürdürmesi için gerekli gelir kaynağıdır.
Anayasanın “Ücrette Adalet Sağlanması” başlıklı 55’inci maddesinde
“ücret emeğin karşılığıdır” denilmekte ve devlete “çalışanların yaptıkları işe
uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan
yararlanmaları için gerekli tedbirleri alma” görevi vermektedir. Ayrıca, asgari
ücretin tespitinde “çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da
göz önünde bulundurulur” denilmektedir.
4857 sayılı İş Yasası çerçevesinde çıkarılan Asgari Ücret Yönetmeliği
asgari ücreti; “İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve
işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını
günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücret” olarak
tanımlamaktadır.
2.2. Asgari Ücretin Amaçları
9
Aslında yasal asgari ücretle amaçlanan, daha düşük bir ücretin
ödenmemesini güvenceye kavuşturmaktır. Ayrıca asgari ücret; iş sözleşmesi ile
çalışan ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan, her türlü
işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için belirlenir. Yani
asgari ücretten İş Kanunları dışında kalan ve Borçlar Kanununa göre iş
sözleşmesi ile çalışanlar da yararlanabilirler. Gerçekten İş Kanunları dışında
kalanların asgari ücretten yararlanmaları, Anayasanın sosyal devlet ilkesi ile
Asgari Ücretin Tespit Usulleri İhdasına İlişkin İLO’nun (Uluslararası Çalışma
Örgütü) 26 No’lu asgari ücret belirleme yöntemi hükümlerine uygun olduğunu
kabul etmek gerekir.
2.2.1.Genel Amaçları
Asgari ücretin genel amacı, uygun asgari yaşam düzeyini sağlamaktır.
1. Düşük ücretleri çalışanın geçimini sağlayacak bir düzeye yükseltmek
2. Ani ücret düşmelerine karşı çalışanları korumaktır.
3. Düşük ücretleri çalışanın geçimini sağlayacak düzeye yükseltmektir.
2.2.2.Özel Amaçları
Asgari ücretin özel amacı, ekonomik ve sosyal yaşamın çeşitleri yönleri
üzerinde etkin korunabilir ve sürdürülebilir bir yapı oluşturmaktır.
1. Devletin önemli bir ücret politikası aracı olması,
2. “Eşit işe eşit ücret ilkesi”,
3. İşverenler arasında haksız rekabeti önlemek,
4. Ücret yelpazesindeki anormal farkları önlemek,
5. Sosyal yardım mekanizmalarının yükünü hafifletmek,
6. Emek sömürüsünün önüne geçebilmek
10
2.3.Asgari Ücretin Özellikleri
1. Bağlayıcıdır.
2. İşin ve çalışanın niteliklerinden farklıdır.
3. Salt işçi statüsü altında çalışanları kapsamaz.
4. Milli gelirin adil bir biçimde bölüşümüne yardımcıdır.
5. İkramiye ve tazminat hesaplarında ölçüt olarak kullanılır.
6. Çeşitli alanlara doğrudan ve dolaylı yansımaları vardır.
2.4. Ücret Teorileri
Emeğin çalışmasının karşılığı olarak düşünülen ücretin neye göre
belirlendiğini açıklamaya çalışan teorik yaklaşımlardır.
2.4.1. Asgari Geçim Haddi İlkesine Göre Açıklayan Teori
Bu teori aynı zamanda ücretin tunç kanunu olarak da bilinir. Klasik
iktisadın piyasa dengesi ilkesine göre ücret haddini açıklayan teoridir. Buna
göre ücret, emek arz ve talebinin denge noktasıdır. Bu noktanın altı ve üstüne
çıkışlarda dengesizlik eski noktasına geri gelme eğilimindedir. Örneğin ücretler
dengeden aşağı inerse çalışanlar en temel ihtiyaçlarını dahi
karşılayamayacaklarından dolayı emek arzında bir azalış olacaktır. Dolayısıyla
işverenler yeterli çalışan bulmak için yüksek ücret ödemeye hazır olacaklardır.
Bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi denge noktası "asgari geçim noktası"
dır.
2.4.2. Ücret Fonu Teorisi
Genelde J. S. Mill'in adıyla birlikte anılan bu teoriye göre ücret seviyesini
belirleyen saik, işverenlerin emek faktörüne ödemeye hazır oldukları ya da
11
ödemeyi planladıkları ücretlerin toplamının oluşturduğu fondur. Yani bu fonun
miktarı toplam çalışan sayısına bölünürse ortalama ücret seviyesi bulunmuş
olur.
2.4.3. Artık Değer Teorisi
Marx'a göre fiyatı belirleyen yegane unsur emektir. Marx, emeği tüm
yaklaşımının merkezine oturtarak gerekli açıklamayı yapar. Buna göre bir malın
fiyatını belirleyen unsur, onun üretimi için harcanan emeğe bedeldir. Ancak
bilindiği gibi Marx'ın en temel eleştirisi sermaye sınıfının bu bedeli emek sınıfına
vermemesi ve çalışanın hayatta kalabilecek kadarki kısmını ona verip geri kalan
artığa el koyması esasına dayanır.
2.4.4.Marjinal Verimlilik Teorisi
Bu teoriye göre ücret, çalıştırılan son işçinin katkısına işverenin takdir
ettiği değerdir.
2.4.5.Pazarlık Gücü Teorisi
Bu teoride artık işin içine kurumlar da girmektedir. Şu ana kadar belirtilen
yaklaşımlarda genelde belli bir ücret seviyesinden bahsedildi. Halbuki bu
yaklaşım belli bir noktadan çok belli bir aralıktan bahseder. Yani hem işçiler
hem de işverenler için kabul edilebilir asgari ve azami noktalar vardır ve
tarafların pazarlık güçleri bu aralık içinde belli bir noktanın tespitini sağlar.
ÜÇÜNÜ BÖLÜM
3.ASGARİ ÜCRET UYGULAMASININ TEMELLERİ
3.1.İç Hukuka İlişkin Düzenlemeler
Mevcut asgari ücret uygulamasının iç hukuka ilişkin dayanakları; 1982
Anayasasının 2. 49 ve 55. maddeleri, 4857 sayılı İş Kanunun 39. maddesi ve bu
12
madde gereğince çıkarılan 01.08.2004 tarihli Asgari Ücret Yönetmeliği'dir
(AÜY).
Bu bağlamda Anayasanın ilgili maddelerini, Asgari Ücret Yönetmeliğinin
Amaç, kapsam, dayanak ve tanımlarını tek tek incelemekte fayda vardır.
II. Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve
adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı,
başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir
hukuk Devletidir.
V. Çalışma ile ilgili hükümler
A. Çalışma hakkı ve ödevi
MADDE 49.– Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/19 md.) Devlet, çalışanların hayat seviyesini
yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak,
çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam
yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.
VII. Ücrette adalet sağlanması
MADDE 55.– Ücret emeğin karşılığıdır.
Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve
diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.
(Değişik: 3.10.2001-4709/21 md.) Asgarî ücretin tespitinde çalışanların
geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur.
İş Kanunu’nun 39. Maddesi :
Asgari ücret
MADDE 39. - İş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya
olmayan her türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için
13
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu
aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik
İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya
yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi
kuruluşundan değişik işkolları için seçecekleri beş, bünyesinde en çok işvereni
bulunduran işveren kuruluşundan değişik işkolları için seçeceği beş temsilciden
kurulur. Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin katılmasıyla toplanır.
Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın
bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır.
Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yayımlanarak
yürürlüğe girer.
Komisyonun toplanma ve çalışma şekli, asgari ücretlerin tespiti
sırasında uygulanacak esaslar ile başkan, üye ve raportörlere verilecek huzur
hakları Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının birlikte
hazırlayacakları yönetmelikte belirtilir.
Asgari Ücret Tespit Komisyonunun sekretarya hizmetleri, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı tarafından yerine getirilir.
3.1.1.Asgari Ücret Yönetmeliğinin Amaç, Kapsam, Dayanak Ve
Tanımları
Amaç;
Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı, asgari ücretin tespiti sırasında
uygulanacak esaslar, Komisyonun toplanma ve çalışma şekli ile komisyonun
başkan, üye ve raportörlerine verilecek huzur hakkına ilişkin usul ve esasları
düzenlemektir.
14
Kapsam;
Madde 2 — Bu Yönetmelik hükümleri, iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857
sayılı İş Kanununun kapsamında olan veya olmayan, her türlü işçinin çalıştığı
bütün işkollarını kapsar.
Dayanak;
Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun
39 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar;
Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Bakan: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanını,
c) Komisyon: Asgari Ücret Tespit Komisyonunu,
d) Asgari ücret: İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin
gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün
fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti,
e) Ücret: Asgari ücreti,
f) İşkolu: 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 60. maddesi gereğince çıkarılan
İşkolları Tüzüğünde belirtilen işkollarını,
g) Başkan: Bakan tarafından tespit edilen komisyon üyelerinden herhangi
bir üyeyi,
h) Üye: Asgari Ücret Tespit Komisyonunda görevlendirilen veya seçilen
temsilcileri,
i) Raportör: Bakanlık tarafından altı kişiyi geçmemek üzere Çalışma Genel
Müdürlüğü bünyesinden görevlendirilen personeli, ifade eder.
3.1.2. Ücretin Belirlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar
Ücrette Eşitlik İlkesi
15
Madde 5 — Bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin birinci fıkrası hükmü saklı
kalmak şartıyla, asgari ücretin belirlenmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal
düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplere dayalı herhangi bir
ayrım yapılamaz.
Ücretin Belirlenmesi
Madde 6 — Komisyon, asgari ücreti bütün işkollarını kapsayacak şekilde
belirler. Ücretin, bir günlük olarak belirlenmesi esastır. Aylık, haftalık, saat
başına, parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen durumlarda
gerekli ayarlamalar buna göre yapılır.
Ücretin Belirlenmesindeki Esaslar
Madde 7 — Ücret en geç iki yılda bir olmak üzere işçilerin 16 yaşını
doldurmuş olup olmadıklarına göre ayrı ayrı belirlenir.
Komisyon, ücretin belirlenmesinde; ülkenin içinde bulunduğu sosyal ve
ekonomik durumu, ücretliler geçinme indekslerini, bu indeksler yoksa geçinme
indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel durumunu ve geçim
şartlarını göz önünde bulundurur.
3.1.3.Komisyonun Kuruluşu, Görev, Yetki ve Sorumluluğu
Komisyonun Kuruluşu ve Toplantı Esasları
Madde 8 — Komisyon; Bakanlığın tespit edeceği üyelerden birinin
başkanlığında;
a) Bakanlık Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı,
b) Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı,
c) Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya
yardımcısı, (İşgücü, Hizmetler, Fiyat İstatistikleri ve İndeksler Dairesi
Başkanlığı)
d) Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,
e) Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı
veya yetki vereceği bir görevli,
16
f) Bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşunun değişik
işkolları için seçeceği beş temsilci,
g) Bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşunun değişik
işkolları için seçeceği beş temsilciden, kurulur.
Komisyon, Bakanlığın çağrısı üzerine toplanır ve Bakanlıkça hazırlanan
gündeme göre çalışır. Komisyon, en az on üyenin katılımı ile toplanır ve
oylarının çoğunluğu ile karar verir. Karara katılmayan üye, isterse katılmama
gerekçesini belirtir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu taraf
çoğunluğu sağlamış sayılır. Komisyonun her toplantıda aldığı kararlar karar
defterine yazılır ve başkan ve üyelerce imzalanır. Komisyonun ücretin
belirlenmesine ilişkin kararı kesindir. Bu kararın, toplanan bilgi ve belgelere
göre hazırlanacak bir gerekçeye dayandırılması zorunludur.
Komisyonun Görev, Yetki ve Sorumluluğu
Madde 9 — Komisyon, ücretin belirlenmesinde konuyla ilgili bütün kamu
kurum ve kuruluşları ve üniversiteler ile işbirliği yapabilir, işçi ve işveren
kuruluşlarının bu konudaki öneri ve görüşlerini alabilir. Ayrıca Komisyon,
gerektiğinde uzman kişilerin bilgisine başvurabilir.
Komisyondaki görüşmeler ve komisyonun çalışmaları gizlidir. Başkan,
üyeler ve raportörler ile bu maddenin kapsamına giren kişi ve kuruluşlar bu
görevleri dolayısıyla öğrendikleri her türlü bilgi ve belgeleri gizlemekle
yükümlüdür.
Alınan kararlar Başkan tarafından kamuoyuna duyurulur.
Sekretarya ve Raportörlük Hizmetleri
Madde 10 — Komisyonun sekretarya ve raportörlük hizmetleri Bakanlık
Çalışma Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir.
3.1.4.Ücretin Yürürlüğü, İşverenin Sorumluluğu, İşçi ve İşveren
Temsilcilerinde Aranan Nitelikler
Ücretin Yürürlüğü
17
Madde 11 – Komisyonca belirlenen ücretler Resmi Gazete’de yayımlanır ve
yayımlandığı tarihi izleyen ayın ilk gününden itibaren yürürlüğe girer.
İşverenin Sorumluluğu
Madde 12 — İşçilere, Komisyonca belirlenen ücretlerden düşük ücret
ödenemez. İş sözleşmelerine ve toplu iş sözleşmelerine bunun aksine hükümler
konulamaz.
İşverenler tarafından, işçilere sağlanan sosyal yardımlar sebebiyle asgari
ücretten herhangi bir indirim yapılamaz.
İşverenler yayımlanan asgari ücretleri işyerlerinde işçilerin kolayca
görebilecekleri bir yerde ilan etmek zorundadır.
İşçi ve İşveren Temsilcilerinde Aranan Nitelikler
Madde13 — Komisyona seçilecek işçi ve işveren temsilcilerinin:
a) Asgari ilköğretim mezunu olması,
b) 21 yaşını doldurmuş bulunması,
c) Yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hüküm giymemiş olması gerekir.
İşçi ve İşveren Temsilcilerinin Yedekleri
Madde 14 — Bünyesinde en çok işçi ve işvereni bulunduran en üst
derecedeki işçi ve işveren kuruluşlarının değişik işkollarından seçecekleri her
temsilci için birer yedek temsilci seçilir. Asıl temsilcilerin toplantıya katılması
asıldır. Ancak, asıl temsilcilerin görevlerini yapmalarına geçici veya sürekli bir
engelin ortaya çıkması halinde, komisyona yedekleri katılır.
İşçi Temsilcilerinin Güvencesi
Madde 15 — Komisyonun işçi temsilcisi üyelerinden işçi olanların,
komisyondaki görevleri süresince, iş sözleşmesinden ve toplu iş
sözleşmesinden doğan hakları devam eder.
Huzur Hakkı
18
Madde 16 — Her toplantı günü için komisyon başkanına 1100, üyelerine
1000, raportörlere ise 800 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı
sonucunda bulunan miktarda huzur hakkı ödenir. Ancak, her asgari ücret
tespitinde on toplantı gününden fazla huzur hakkı ödenmez.
3.1.5.Son Hükümler
Yürürlükten Kaldırılan Hükümler
Madde 17 — 12.2.1972 tarihli ve 14097 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan "Asgari Ücret Yönetmeliği" değişiklikleriyle birlikte yürürlükten
kaldırılmıştır.
Yürürlük
Madde 18 — Sayıştay görüşü alınan bu Yönetmelik, yayımı tarihinde
yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 19 — Bu Yönetmelik hükümlerini Maliye Bakanı ile Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanı birlikte yürütür.
3.2. Uluslararası Hukuka İlişkin Düzenlemeler
Anayasanın 90. maddesi, “usulüne göre yürürlüğe konulmuş
milletlerarası antlaşmaların kanun hükmünde olduğunu belirtmiş ve bunlar
hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine
başvurulamayacağını” düzenlemiştir. Türkiye asgari ücret konusunda ILO
tarafından imzalanmış bulunan 3 sözleşmeden 26 (Asgari Ücret Belirleme
Yöntemi) ve 99 (Asgari Ücret Tespit Mekanizması Tarım Sözleşmesi) sayılı
Sözleşmeleri onaylamış,3 131 (Asgari Ücret Tespitine İlişkin Sözleşme) sayılı
sözleşmeyi ise henüz imzalamamıştır.
3 Türkiye, ILO’nun 16.6.1928 tarihli Asgari Ücret Tespit Usulleri İhdasına İlişkin 26 sayılı Sözleşmesini 1973 yılında (Onay Tarihi, 25.6.1973, Kanun No. 1769, R.G. 3 Temmuz 1973, 14583.), 28.6.1951 tarihli “Tarımda Asgari Ücret Tespiti Usulleri Hakkında 99 sayılı Sözleşmesini’’ ise 26 sayılı Sözleşmeden daha önce, 1969 yılında kabul etmiştir. (Onay Tarihi, 30.04.1969, Kanun No.1168, R.G. 26 Mart 1970, 13455).
19
Yine konuyla ilgili olarak Türkiye, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesini
1948 yılında, Avrupa Konseyince 1961 yılında kabul edilen Avrupa Sosyal
Şartı'nı da 1989 yılında onaylamıştır.4 Ne var ki, Türkiye söz konusu şartın
asgari ücreti düzenleyen 4. maddesinin 1.fıkrasını onaylamamıştır. Bunun
nedeni, ülkemizde asgari ücret tespitinde işçi ailesinin ihtiyaçları değil sadece
işçinin kendisinin ihtiyaçlarının dikkate alınmasının olduğu belirtilmektedir.5
Ancak ülkemizin, Avrupa Birliği ile bütünleşme doğrultusunda, bu düzenlemede
yer alan hükümleri dikkate alması ve bu konuda gerekli düzenlemeleri yapması
lazımdır. Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ve yürürlükteki yasal
düzenlemelerle, çalışanlara ve onların ailelerine saygın bir yaşam standardının
sağlanması temel bir hak olarak ele alınmış, devlete de bu konuda çeşitli
sorumluluklar yüklenmiştir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4.ASGARİ ÜCRETİN TARİHSEL GELİŞİMİ
4.1. Dünyada Asgari Ücretin Ortaya Çıkışı
Dünyada ilk kez 1890 yılında, sosyal politikalarda öncülükleriyle tanınan
Avustralya ve Yeni Zelanda'da başlayan asgari ücret uygulaması, 1900'lü
yılların başında Avrupa'ya, daha sonra ise tüm dünyaya yayıldı. Uluslararası
Çalışma Örgütü'nün (ILO) 1928'de kabul ettiği 26 sayılı Asgari Ücret
Belirleme Yöntemleri ile İlgili Sözleşme ile uluslararası bir ölçüt getirildi.
4 Türkiye, Avrupa Konseyince, 18 Ekim 1961 tarihinde İnsan Hakları Sözleşmesinin "ekonomik ve sosyal haklar" yönünden tamamlayıcısı olarak
imzalanan “Avrupa Sosyal Şartı” nı 1989 yılında onaylamıştır (R.G. 14 Ekim 1989, 20312.) Bu şartta, “tüm çalışanların kendilerine ve ailelerine yeterli bir yaşam düzeyi sağlamak için adil bir ücret alma hakkı (Bölüm I, Md.4)” güvence altına alınmakta, bu şartı imzalayan devletin de “çalışanların kendilerine ve ailelerine saygın bir hayat düzeyi sağlayacak ücret hakkına sahip olduklarını tanımayı taahhüt ettiği” belirtilmektedir (Bölüm II, Md.4/1).
5 Metin Kutal, "Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye'nin Onayı", İktisat ve Maliye Dergisi, Cilt 36, Sayı 8, s. 501.
20
Asgari ücret ilk kez İngiliz sömürge sisteminde ortaya çıkmıştır. İngiliz
sömürü düzeninde sömürülen ülkelerde yine o ülkenin yerli halkı kullanılırdı. Bu
ülkelerin altın ve elmas madenlerinde İngiliz işverenler, yine o ülkenin yerli
işçilerini çalıştırırlardı. Kurulan tarım işletmelerinde sömürge ülkelerin iklim ve
toprak özelliklerine göre çay, kahve, pamuk, şeker kamışı gibi sermayenin
ihtiyaç duyduğu ürünler yetiştirilir ve Dünya piyasalarına sunulurdu.
Tüm bu üretim süreçlerinde ülkelerin kaynakları sömürülürken, İngiliz
işverenler yerli halkın emeklerini de sömürmede ipin ucunu kaçırmaya
başlarlar. İnsanlara neredeyse karın tokluğuna göre bir ücret bile çok
görülmeye başlanır. Bu durum İngiliz sömürgeler yönetimini endişelendirir. Bu
gidişle sömürgelerde toplu başkaldırıların meydana gelmesi endişesiyle,
sömürgelerde belli bir ücretin altında işçi çalıştırılması yasaklanır. Böylece
asgari ücret uygulaması da başlamış olur. Görüldüğü gibi asgari ücret sömürü
sisteminin bir buluşu olarak ortaya çıkmıştır. Amaç ise bellidir. İnsanlar hiç
değilse kendilerini ve ailelerini geçindirecek asgari bir ücret alsınlar ki, bununla
yetinip düzene başkaldırmasınlar.( ELDEN, Ahmet; 2013)
Bu anlatımdan anlaşılıyor ki asgari ücretin amacı sanıldığı gibi emeğin
sömürülmesini engellemek için belli bir ücretin altında işçi çalıştırılamaması
değildir. İnsanlara hiç değilse karınlarını doyuracak kadar, asgari bir ücret
vermektir. Ülke şartları daha fazlasına el vermediğini ilave ederek çalışanların
bu ücretlerle yetinmeleri sağlanarak isyan etmelerini önlemektir.
Tablo 1. Çeşitli ülkelerde asgari ücretin ortalama ve medyan ücrete oranı
(2011)
21
Kaynakça:https://kanalfinans.com/raporlar/betam-tarim-disi-issizlik-nceki-aya-
gre-dst/, erişim tarihi: 15.05.2013.
Tablo 2. 2011 yılında Dünya GSH'larının büyüklüklerini gösteriyor.
Kaynakça:http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/dunya-ulkelerinin-gayri-
safi- haslalar.html, erişim tarihi:15.05.2013.
Tablo 3. Dünya’da ücretler ve kişi başına gelir 2001
22
Kaynak:http :// www.aso.org.tr/kurumsal/ media /kaynak/TUR/ yayinlarimiz /
ASOAsgariUcretRaporu.pdf, erişim tarihi: 24.04.2013
4.2.AB Ülkelerinde Asgari Ücret
AB, üye ülkeler arasında bütünlüğü sağlamak açısından asgari ücret
dışında birçok konuda ortak politikalar gerçekleştirmiştir. Ancak, ücretler
konusunda herhangi bir düzenleme yapma yoluna gitmemiştir. AB, ücretleri
veya kazançları belirleyen kanunlara sahip olmadığı gibi bu alana müdahale
edecek güce de sahip değildir. AB ülkeleri kendi ulusal asgari ücretlerini kendi
sosyo-ekonomik durumlarına göre belirleyebildiğinden AB ülkelerinde mevcut
asgari ücret uygulamaları ülkelerarasında farklılıklar göstermektedir.
AB’de asgari ücrete ilk önce 1989 yılında Avrupa Topluluğu Sosyal
Şartı’nda yer verilmiştir. Avrupa Topluluğu Sosyal Şartı’na göre “tüm işçilere
emeklerinin karşılığı verilmelidir, çalışanlara örneğin nezih standartlarda
yaşamalarını sağlamaya yetecek bir ücret olarak eşit ücret temin edilmelidir.”
denilerek asgari ücrete değinilmiştir. 1993 yılında da Sosyal Şartı yerine
getirmek için Avrupa Komisyonu eşit ücret fikrini benimsemiştir.
2004 Mayısına kadar 15 ülkenin (Almanya, Avusturya, Belçika,
Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İtalya, Lüksemburg,
Portekiz, İspanya, İsveç ve Yunanistan) üye bulunduğu AB’ye bu tarihte 10 yeni
23
üye (Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Macaristan,
Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) daha katılarak üye sayısı 25’e
yükselmiştir. 25 ülkenin 18’inde (Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda,
İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya,
Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) ulusal
asgari ücret uygulanırken, diğer ülkelerde asgari ücret toplu sözleşmelerle
tespit edilmektedir. AB’de asgari ücretin 5 farklı belirleniş şekli bulunmaktadır.
1. Fransa, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz ve İspanya’da olduğu gibi
hükümet tarafından işçi ve sendikalara danışarak belirlenir.
2. Belçika ve Yunanistan’da ulusal toplu sözleşmelerle belirlenir.
3. Avusturya, Almanya ve İtalya’da olduğu gibi sektörlere göre farklı
asgari ücret uygulaması ile toplu sözleşmelerle belirlenir.
4. Finlandiya ve İsveç’te tüm işçileri kapsayacak şekilde toplu
sözleşmelerle belirlenir.
5. 2000 yılına kadar İrlanda’da (O’neill vd., 2002: 3) ve 1993 yılına
kadar İngiltere’de olduğu gibi ücret seviyesinin düşük olduğu endüstrilerde
farklı asgari ücret uygulaması ile belirlenir. (Dolado vd., 1996: 321; Machin ve
Manning, 1997: 734-735).
Genel olarak değerlendirildiğinde asgari ücret; 25 AB ülkesinin 7’sinde
(Almanya, Avusturya, Danimarka, Finlandiya, İsveç, İtalya ve Güney Kıbrıs)
toplu sözleşmelerle, 18’inde ise (Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda,
İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya,
Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya) ulusal
seviyede yasayla tespit edilmektedir. Bununla birlikte, AB ülkelerinde asgari
ücret konusundaki farklılıklar sadece belirleniş yöntemiyle sınırlı kalmamakta,
aynı şekilde tespitin yapıldığı ülkeler arasında da çeşitli uygulama farklılıkları
mevcut bulunmaktadır.
Tablo 4. (Ocak 2009 ve Ocak 2011'de) AB'ye üye ülkelerin 20'sinde, 2 aday
ülkede ve ABD'de ülke genelinde geçerli asgari ücret ve artış oranları.
24
Kaynakça:http://www.samanyoluhaber.com/ekonomi/Turkiye-Avrupa-ikincisi-
oldu/588017/, erişim tarihi 28.05.2013
4.3. Asgari Ücretin Toplu Sözleşmelerle Belirlendiği AB Ülkeleri
Avusturya, Almanya ve İtalya’da toplu sözleşmeler kapsam dışındaki
çalışanlara da bir şekilde uygulanırken; Danimarka, Finlandiya ve İsveç’te toplu
sözleşmelerin kapsamını genişleten yasal bir düzenleme bulunmamaktadır.
Ancak, Finlandiya ve İsveç’te taraf olmayanları kapsayan resmi bir toplu
sözleşme sistemi olmamasına rağmen, uygulamada, asgari ücret çoğu işverene
zorunlu kılınarak toplu sözleşmeler hemen hemen tüm işgücünü kapsar hale
getirilmiştir (Hinnosaar ve Rööm, 2003: 6).
Danimarka’da Asgari ücretin çalışan nüfusun çok büyük bir kısmını
kapsayan zorunlu sektörel toplu sözleşmelerle belirlendiği bu ülkede (Deloitte,
2005), belirlenen asgari tutarın altında ödeme yapılması kanunsuz bir işlem
olarak sayılmamaktadır. Çünkü, asgari ücret sadece toplu sözleşmelerin
kapsadığı sektörlerde uygulanmaktadır (Eironline, 2002).
25
Avusturya ve İtalya’da ise çalışanların beceri derecesine göre farklılık
gösterirken, bölgesel olarak farklılaşmamakta, tüm ülke çapında tek bir ücret
olarak belirlenmektedir.
4.4. Asgari Ücretin Yasayla Belirlendiği AB Ülkeleri
18 AB ülkesinde asgari ücret; kapsamı, uygulanış tipi, tespit ve
güncelleştirilme metodu gibi unsurlar açısından farklılaşmaktadır. Asgari ücret
Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Portekiz, İspanya gibi ülkelerde yaş göz
önünde bulundurulmaksızın tüm işçilere uygulanırken; Fransa’da 18,
Hollanda’da 23, İngiltere’de 22, Slovakya’da ise 16 yaş ve üzerindeki tüm
çalışanlara uygulanmaktadır. Asgari ücret Belçika’da 21, Lüksemburg’da 18 yaş
üzerinde olan, Slovenya’da ise yaş göz önünde bulundurulmaksızın bütün özel
sektör çalışanlarını kapsamaktadır. Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz,
Polonya, Macaristan gibi ülkelerde aylık olarak belirlenen asgari ücret; Fransa,
İrlanda, İngiltere gibi ülkelerde saatlik olarak; Litvanya, Letonya, Estonya gibi
ülkelerde hem aylık hem de saatlik olarak tespit edilmektedir (Tablo 5).
Tablo 5. Yasal Asgari Ücretin Bulunduğu AB Ülkelerinde ve Türkiye’de Asgari
Ücret.
26
Ülke Tarihi Kapsamı ve
Uygulanış Tipi
Tespit Metodu Güncelleştirilme Metodu
Belçika 1975 21 yaş ve üstü özel
sektör işçileri A
Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelerle
Otomatik endeksleme
Fransa 1970 18 yaş ve üstü tüm
işçiler S
Hükümet Otomatik endeksleme
Hollanda 1969 23 yaş ve üstü tüm
işçiler A
Hükümet Yılda iki kez
İngiltere 1999 22 yaş ve üstü tüm
işçiler S
Sosyal tarafların
tavsiyelerini müteakip
hükümet
Sosyal tarafların tavsiyelerini
müteakip hükümet tarafından
İrlanda 2000 Deneyimli yetişkin
işçiler S
İş mahkemeleri veya
sosyal tarafların
tavsiyelerini müteakip
hükümet
İş mahkemeleri veya sosyal
tarafların tavsiyelerini müteakip
hükümet tarafından
İspanya 1980 Yaşa bakılmaksızın
tüm işçiler A, G
Hükümet Enflasyon tahminlerine göre yıllık
olarak
Lüksemburg 1973 18 yaş ve üstü tüm
özel sektör işçileri A
Hükümet Otomatik endeksleme ve
periyodik olarak yeniden inceleme
Portekiz 1974 Yaşa bakılmaksızın
tüm işçiler A
Hükümet Hükümetin enflasyon
tahminlerine göre yıllık olarak
Yunanistan 1991 19 ve üstü tüm beyaz
yakalı, 18 yaş veya
üstü tüm mavi yakalı
işçiler A, G
Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelerle
Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelerle işteki deneyime
göre 3 yılda bir
Çek
Cumhuriyeti
1991 Tüm işçiler A, S Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelere müteakip
hükümet
Genellikle yılda bir kez olmak
üzere hükümet tarafından
Estonya 1991 Tüm işçiler A, S Hükümet Sosyal tarafların tavsiyelerini
müteakip hükümet tarafından
Letonya 1991 Tüm işçiler A, S Hükümet İlgili kurumların tavsiyelerini
müteakip hükümet tarafından
27
Litvanya 1991 Tüm işçiler A, S Sosyal tarafların
tavsiyelerini müteakip
hükümet
Sosyal tarafların tavsiyelerini
müteakip hükümet tarafından
Macaristan 1988 Tüm işçiler A Sosyal tarafların
tavsiyelerini müteakip
hükümet
Sosyal tarafların tavsiyesiyle
hükümet
Malta 1974 Tüm işçiler A Hükümet Otomatik endeksleme
Polonya 2003 Tüm işçiler A Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelere müteakip
hükümet
2003 yılından beri yılda iki kez
enflasyon oranına bağlı olarak
endeksleme
Slovakya 1991 16 yaş ve üstü tüm
işçiler A, S
Sosyal tarafların
tavsiyelerini müteakip
hükümet
Sosyal tarafların tavsiyesiyle
hükümet
Slovenya 1995 Tüm özel sektör
işçileri A
Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelere müteakip
hükümet
Sosyal taraflarla yapılan
görüşmelere müteakip hükümet
tarafından
Türkiye 1936 16 yaş ve üstü tüm
işçiler G
İşçi, işveren ve hükümet
temsilcilerinin
oluşturduğu Asgari Ücret
Tespit Komisyonu
Genellikle her yıl (hiç olmazsa iki
yılda bir)
Kaynak: Clare ve Paternoster, 2003: 5-6 ve ILO Minimum Wage Database,
2005 temel alınarak oluşturulmuştur. A: aylık, G: günlük, S: saatlik
Tablo 6. Dünya genelinde ülkelerin $ bazında asgari ücret oranları 2012-2013
yılları28
ÜLKE $
Afganistan 100
Cezayir 231
Arnavutluk 198
Myanmar 110
Çin 120
Kongo Cum. 109
Kostarika 278
Fildişi Sahili 72
Hırvatistan 481
Küba 9
Kamerun 56
Çek Cum. 452
Mısır 110
Salvador 219
Ekvator Ginesi 260
Etiyopya 23
Almanya Yok
Yunanistan 683 £
Haiti 100
Hindistan 30* 3,40
İran 318
Japonya 30*10
Libya 200
Kaynak:http :// en.wikipedia.org/ wiki / List_of_minimum_wages_by_country ,erişim
tarihi: 23.04.2013
4.5. Türkiye’de Asgari Ücretin Gelişimi
29
Asgari ücret, kavramsal olarak Türk mevzuatına 1936 tarihli 3008 sayılı
İş Kanunu ile girmiştir. Kanunun 32.maddesinde, “iktisadi ve içtimai zaruretler
dolayısıyla İktisat Vekâletince teklif edilecek işlerde gerek saat başına veya
gündelik yahut haftalık veya aylık hesabıyla ve gerek parça başına yahut
yapılan iş miktarına göre ödenecek işçi ücretlerinin en aşağı hadleri bir
nizamname ile tespit edileceği”
hükme bağlanmıştır. II. Dünya Savaşı'nın neden olduğu anormal koşullar,
uygulamanın 1950'li yıllara kadar başlatılamamasına neden olmuştur.
1951 den 1967 ye kadar önceleri sadece tarımda, daha sonra sanayi ve
hizmet kesimlerinde asgarî ücretler tespit edilmiştir. Ancak 16 yıllık
uygulama genellikle başarılı olamamış, benzer bölgeler arasında dahi çok
büyük farklar yaratılmış, bütün işçilerin asgarî ücretten faydalanması
sağlanamamıştır.
1967 yılında İş Kanunu yenilenirken (Yasa no: 931) mahalli komisyonlar
kaldırılmış, işçi-işveren ve hükümet kanatlarından beşer temsilcinin
katılacağı 15 kişilik merkezi bir komisyon öngörülmüştür. Bu komisyon, tüm
işçiler için asgari ücretleri, en geç iki yılda bir belirleyecektir.
931 sayılı yasanın Anayasa Mahkemesi tarafından iptali üzerine
yürürlüğe konulan 1971 tarihli 1475 sayılı İş Kanunu’nda da 15 kişilik
komisyon varlığını korumuştur. Günümüzde bu komisyon iş yasalarına tabi
işçilerin asgari ücretlerini belirlemektedir. Tarım işçilerinin asgari ücretleri
ise bu komisyona tarım kesiminden işçi, işveren ve hükümeti temsil eden 5
yeni üyenin katılması ile ayrıca saptanmaktadır.
Bu esaslara göre, 1972‘den beri tarım ve tarım dışı asgari ücretler, 16
yaşından küçük ve yetişkin işçiler için ayrı ayrı tespit edilmektedir. Genellikle
tespitler iki yıllık sürenin dolmasından önce yapılmaktadır. Asgari ücret
tespitlerinde işçini geçindirmekle yükümlü olduğu aile üyelerinin dikkate
alınmaması, asgari ücretin vergi dışı bırakılmaması, fiyat artışlarına göre
otomatik olarak yükselmemesi (eşel-mobile) eleştirilmektedir. 931 Sayılı İş
Kanununun Anayasa Mahkemesi tarafından şekil yönünden iptal edilmesi
30
üzerine 1971 tarihli 1475 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun 33.
maddesinde öngörülen “Asgari Ücret Yönetmeliği” 1972 yılında çıkarılmıştır.
Yeni çıkarılan 1475 sayılı İş Kanunu birkaç istisna dışında 931 sayılı İş Kanunun
aynısıdır.
Tablo 7. Yıllar itibari ile Türkiye’de asgari ücretler 2000-2013
Kaynak:http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/2000-ylndan-bu-yana-asgari-
ucrette-ne.html , erişim tarihi, erişim tarihi:10.05.2013
Tablo 8. Yıllara göre asgari ücret artış oranları 2000-2012
31
Kaynak:http://ekonturk.blogspot.com/
2012_06_24_archive.html,erişimtarihi:29.05.2013
Tablo 9. Yıllara göre asgari ücret ile kaç dolar alabilirsiniz?
Kaynakça:http://www.beycan.net/580/yillara-gore-asgari-ucretin-degisimi-asgari-ucret-asgari-maas-
dolar-fiyatlari.html, erişim tarihi: 29.05.2013
Tablo 10. (1990 – 2012) Yılları arasındaki dolar seyri.
32
Kaynakça: http://www.goldreporter.de/statistiken/, erişim tarihi: 29.05.2013
Tablo 11. GSMH karşılaştırması reel asgari ücret karşılaştırması.
Kaynakça: http://www.kesk.org.tr/content/eme%C4%9F-pay%C4%B1-azal%C4%B1rken-
%C3%BCcretler-ve-m%C3%BCcadele, erişim tarihi: 29.05.2013
BEŞİNCİ BÖLÜM
5.ASGARİ ÜCRETİN NET HESABI VE İŞVERENE MALİYETİ
Resmi Gazete, 29 Aralık 2012 CUMARTESİ, Karar Tarih: 27/12/2012,
Karar No: 2012/1
16 yaşını doldurmuş işçilerin bir günlük normal çalışma
karşılığı asgari ücretlerinin; 1/1/2013-30/6/2013 tarihleri arasında 32,62
(otuzikialtmışiki) Türk Lirası olarak, 1/7/2013-31/12/2013 tarihleri arasında
ise 34,05 (otuzdörtsıfırbeş) Türk Lirası olarak tespitine, işçi temsilcilerinin
muhalefetine karşılık oy çokluğuyla karar verilmiştir.
33
16 yaşını doldurmamış işçilerin bir günlük normal çalışma karşılığı asgari
ücretlerinin 01.01.2013 - 30.06.2013 tarihleri arasında 27,97
(yirmiyedidoksanyedi) Türk Lirası olarak, 01.07.2013 – 31.12.2013 tarihleri
arasında 29,25 (yirmidokuzyirmibeş) Türk Lirası olarak tespitine, işçi
temsilcilerinin muhalefetine karşılık oy çokluğuyla karar verilmiştir. Buna göre;
(01.01.2013 - 30.06.2013) yılı itibari ile hesaplanan asgari ücret oranlarının
yaşlara göre tutarı aşağıdaki gibidir:
16 YAŞINI DOLDURMUŞ İŞÇİLER İÇİN 16 YAŞINI DOLDURMAMIŞ İŞÇİLER İÇİN
ASGARİ ÜCRETİN NETİNİN HESABI (TL/AY) ASGARİ ÜCRETİN NETİNİN HESABI (TL/AY)
ASGARİ ÜCRET 978,6 ASGARİ ÜCRET 839,1
SSK PRİMİ % 14 137 SSK PRİMİ % 14 117,47
İŞSİZLİK SİG. FONU % 1 9,79 İŞSİZLİK SİG. FONU % 1 8,39
GELİR VERGİSİ %15 51,37 (*) GELİR VERGİSİ %15 33,59
ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ 73,4 ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ 73,4
DAMGA VERGİSİ % 07,59 7,43 DAMGA VERGİSİ % 07,59 6,37
KESİNTİLER TOPLAMI 205,59 KESİNTİLER TOPLAMI 165,82
NET ASGARİ ÜCRET 773,01 (**) NET ASGARİ ÜCRET 673,28
Not: (*) Gelir Vergisi Hesaplamasında; 193 Sayılı G. V. Kanununun 32 maddesi
uyarınca işçinin, bekar ve çocuksuz olduğu ve sadece kendisi dikkate alınarak,
Asgari Geçim İndirimi uygulanmıştır.
(**) Net ele geçen asgari ücrete 73,40 TL asgari geçim indirimi ilave edilmiştir.
34
01.01.2013 yılı itibari ile hesaplanan asgari ücret oranlarının işverene maliyeti
aşağıda ki gibidir:
İŞVERENE MALİYETİ (TL/AY)
16 YAŞINI DOLDURMUŞ İŞÇİLER İÇİN 16 YAŞINI DOLDURMAMIŞ İŞÇİLER İÇİN
ASGARİ ÜCRET 978,6 ASGARİ ÜCRET 839,1
SSK PRİMİ %14.5
(İşveren Payı)141,9 (***)
SSK PRİMİ % 14.5
( İşveren Payı )121,67
İŞVEREN İŞSİZLİK SİGORTA FONU % 2 19,57 İŞVEREN İŞSİZLİK SİG.FONU % 2 16,78
İŞVERENE TOPLAM MALİYET1.140,0
7İŞVERENE TOPLAM MALİYET 977,55
(***) 5510 sayılı Kanunun 81. maddesinin (ı) bendine göre, bentte belirtilen
şartları sağlayan işverenlere, SGK primi işveren payında 5 puanlık indirim
öngörüldüğünden hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Gerekli şartları
sağlamayan işverenler için, SGK primi işveren payı %19,5'dir.
TÜRK-İŞ tarafından, çalışanların geçim koşullarını ortaya koymak ve temel ihtiyaç maddelerindeki fiyat değişikliğinin aile bütçesine yansımalarını belirlemek amacıyla her ay düzenli olarak yapılan “açlık ve yoksulluk sınırı” araştırmasının 2013 Mayıs ayı sonuçlarına göre:
Dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 995,28 lira,
Gıda harcaması ile birlikte giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer harcamaların toplam tutarı (yoksulluk sınırı) ise 3.241,96 lira oldu.
35
Tablo 12. (2013 yılı) Asgari geçim indirimi
Kaynak:http://2.bp.blogspot.com/l0wO2OxHOow/UNzH9hE8BfI/AAAAAAAAE8I/Fjb4n5LzcBo/
s1600/2013+agi.jpg, erişim tarihi: 29.05.2013
Gıda harcaması tutarı, meyve-sebze hariç tutulduğunda bir önceki aya
göre binde 3 oranında artış göstermesine karşın, yaş sebze-meyve
hesaplamaya dahil edildiğinde bir önceki aya göre yüzde 1,69 oranında
gerilemiştir. Bir başka ifadeyle ‘erken yaz’ sebze-meyve bolluğu ve fiyat
gerilemesi mutfağa olumlu etkide bulunmaya devam etmektedir.
Ancak çalışanların “geçim şartları” enflasyondaki gerilemeye rağmen
düzelmemektedir. Dört kişilik ailenin yaşam maliyeti yılbaşına göre 33,48 lira
artış göstermiştir. Ücret gelirleri zorunlu giderleri karşılamaya yetmeyen ya da
ücret gelirleri yaşam maliyetindeki artışın gerisinde kalan çalışanların “hayat
pahalılığı” sorunları devam etmektedir. Bir işçi için belirlenen yaşama maliyeti
bu ay 1.120,78 lira olarak hesaplanmaktadır. Oysa aile unsuru dikkate
alınmadan tek bir çalışan temel alınarak net 773,01 TL/ay olarak belirlenen
asgari ücret “gerçek geçim şartlarını” yerine, işveren-devlet kesimi tarafından
belirlenen “sanal” bir durumu yansıtmaktadır.
TÜRK-İŞ ve TÜİK gıda endeksindeki değişim izlendiğinde, son oniki ay
itibariyle fiyatlardaki değişimin paralel olduğu görülmektedir. Ancak baz etkisi
36
nedeniyle fiyatlarda önümüzdeki aylarda yükselme eğilimi görülmesi
beklenmektedir.
6.ASGARİ ÜCRET İLE İLGİLİ ELEŞTİRİLER
Asgari ücretle ilgili eleştirileri daha net anlayabilmek için öncelikli olarak
aşağıda yıllar bazında verilen açlık, yoksulluk, en düşük memur maaşı tutarları
gibi grafikleri incelemekte fayda vardır.
Tablo 13. Dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcaması
Tablo 14.İnsanca yaşanması için aylık harcanması gereken tutar (TL)
37
Kaynak: http://www.ateshirsizi.com/asgari-ucretle-asgari-olumlerde-yenit14255p8.html?s=9a562
f6b69cd17953a40a514be72fa94&langid=1, erişim tarihi 29.05.2013- NOT :Tablo 13.adresi ile aynıdır.
Tablo 15. Dört kişilik bir ailenin açlık sınırı (2012)
Kaynak: http://www.ateshirsizi.com/asgari-ucretle-asgari-olumlerde-yenit14255p8.html?s=9a562
f6b69cd17953a40a514be72fa94&langid=1, erişim tarihi 29.05.2013
Tablo 16. Aralık 2009 – Aralık 2012 Açlık ve Yoksulluk Sınırları ve En Düşük
Memur Maaşı.
38
Kaynak: http://www.sendika.org/2013/03/kapitalist-meritokrasi-asgari-ucretlilerin-ve-memurlarin-
aclikla-yoksullukla-imtihani-kansu-yildirim/, erişim tarihi: 29.05.2013
Asgari ücret ile ilgili yapılan eleştiriler;
1. Asgari ücret, toplumda temsil sorunu yaratmayacak, çalışanların tümünü
temsil edecek bir katılımla belirlenmelidir.
2. Asgari ücretin niteliği, asgari ücretin vergi, fon, sigorta gibi her türlü
kesintinin dışında net olarak belirlenmesini gerektirir.
3. Asgari ücret, devletin sosyal niteliği gözetilerek, eğitim, sağlık, sosyal
güvenlikle ilgili devlet yükümlülükleri yerine getirilerek hesaplanmalıdır.
4. 4.Asgari ücretin belirlenmesinde, işçinin geçindirmekle yükümlü olduğu
aile bireylerinin, belirli bir oran çerçevesinde gözetilmesi gerekmektedir.
Bu doğrultuda, aile yardımı sigorta dalının, asgari ücret aracılığıyla
düzenlenmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.
5. Asgari ücret, insan onuruna yaraşır düzeyde yaşamaya yetecek bir ücret
olmalıdır.
6. Bilimsel verilerle hesaplanan net tutarın işçinin eline geçmesinin
sağlanması;
7. İşçilerin arasında nitelik, kıdem, işin mahiyeti gibi ekonomik amaçlı
değerlendirmelerin tümünden bağımsız olarak ele alınması
gerekmektedir.
8. Belirleme yapılırken en düşük devlet memuru maaşının dikkate alınması;
9. Gelir dağılımında adaleti sağlamaya yönelik olarak ayrıca refahtan pay
içermesi gerekmektedir.
10. Asgari ücret, toplumda temsil sorunu yaratmayacak, çalışanların tümünü
temsil edecek bir katılımla belirlenmelidir.
11.Asgari ücretin niteliği, asgari ücretin vergi, fon, sigorta gibi her türlü kesintinin
dışında net olarak belirlenmesini gerektirir.
12.Asgari ücret, devletin sosyal niteliği gözetilerek, eğitim, sağlık, sosyal güvenlikle
ilgili devlet yükümlülükleri yerine getirilerek hesaplanmalıdır.
13.Asgari ücretin belirlenmesinde, işçinin geçindirmekle yükümlü olduğu aile
bireylerinin, belirli bir oran çerçevesinde gözetilmesi gerekmektedir. Bu
39
doğrultuda, aile yardımı sigorta dalının, asgari ücret aracılığıyla düzenlenmesi
ve uygulanması sağlanmalıdır.
14.Asgari ücret, insan onuruna yaraşır düzeyde yaşamaya yetecek bir ücret
olmalıdır. (KÖ/EÜ)
SONUÇ
Bu çalışmamızda asgari ücretin Türkiye’de ki ve Dünyada ki gelişiminin
net anlaşılabilmesi için; birinci bölümde ücret tanımı ve ücret çeşitleri hakkında
bilgi verilmiştir.
İkinci bölümde ise asgari ücret saptamalarının Ülkemizde ve Dünyada ki
hukuki dayanakları hakkında bilgi aktarılmıştır.
Dördüncü bölümde asgari ücretin Dünyada nasıl geliştiği, AB Ülkeleri’nde
yıllara göre değişim miktarı, ülkelere göre asgari ücretin (toplu sözleşmeyle mi,
yasayla mı?) belirlendiğini açıklayan bilgilere yer verilmiştir. Türkiye’de ki
asgari ücret uygulamaları ve asgari ücretten yapılan kesintiler hakkında bilgi
yine bu bölümde aktarılmıştır.
Beşinci bölümde asgari ücretin işverene maliyeti hakkında bilgi
aktarılmıştır.
Son bölüm olan altıncı bölümde asgari ücretin yoksulluk sınırının altında
kalması dolayısıyla aldığı eleştiriler ve asgari ücreti iyileştirmeye yönelik
öneriler hakkında bilgi verilmiştir.
Asgari ücret işçi, işveren ve devlet için çok önemli fonksiyona sahiptir. Bu
sebeple işçi açısından asgari ücret hesaplamalarında işçinin bakmak zorunda
olduğu aile bireyi sayısı dikkate alınarak yapılmalı, asgari ücretten yapılan vergi
kesintisi kaldırılmalıdır. Ülkemizde TUİK araştırmalarına bakıldığında asgari
ücretin yoksulluk sınırının altında kaldığı görülmektedir. İnsan onuruna yakışır
şekilde asgari ücret seviyesinin daha üst seviyelere çekilmesi gerekmektedir.
40
Diğer taraftan işverenlerin katlanmak zorunda oldukları asgari ücrete
bağlı çeşitli mali yükümlülükler (primler, fon kesintileri vb.) işveren üzerinde ki
maliyetleri artmakta bu da kayıt dışı istihdama, vergi kayıplarına, sosyal
adaletsizliğe, ekonomik istikrarsızlıklara sebep olmaktadır. Bu olgular dikkate
alınarak asgari ücret ödeyenlerin maliyetlerinin azaltılmasında çeşitli tedbirler
alınması gerekmektedir.
Bu konular dikkate alınarak asgari ücret tutarı düzeltildiği takdirde işçi,
işveren ve devlet konunun üç tarafı da gelişecek, rahat bir yaşam standardına
sahip olacak ve bunun getirisi olarak da devletine vergi ödeyerek devletini ve
gelecek kuşaklarını kalkındıracaktır.
41
Kaynakça:
http://www.sendika.org/2013/03/kapitalist-meritokrasi-asgari-ucretlilerin-ve-
memurlarin-aclikla-yoksullukla-imtihani-kansu-yildirim/, Erişim Tarihi:
29.05.2013
kisi.deu.edu.tr/userweb/nuray.turan/ ASGARİ %20 ÜCRET .ppt , Erişim Tarihi:
23.04.2013
http:// www.turkcebilgi.org/ekonomi/ekonomi-teorileri/ucret-teorileri-6337.html ,
Erişim Tarihi: 23.04.2013
http:// bianet.org/ bianet / bianet /51273-asgari-ucretin-tarihi-islevi-durumu , Erişim
Tarihi: 23.04.2013
http://lasiad.org.tr/hangi- ulkede -asgari- ucret -ne-kadar / , Erişim Tarihi:
23.04.2013
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/ page /portal/ eurostat / home / ,Erişim
Tarihi: 23.04.2013
http:// www.belediyegazetesi.net/yazi/dunyada-ve-turkiyede-asgari-ucretin-
degerlendirilmesi-314.html, Erişim Tarihi: 23.04.2013
http:// www.muhasebedersleri.com/pratik-bilgiler/asgari-ucretler.html , Erişim
Tarihi:22.04.2013
http:// www.alomaliye.com/asgari_ucret_yonetmeligi.htm , Erişim Tarihi:
22.04.2013
http:// www.radikal.com.tr/ haber.php?haberno =242216 , Erişim Tarihi:
22.04.2013
42
http:// www.derszamani.net/asgari-ucret-nedir.html , Erişim Tarihi: 22.04.2013
http:// www.muhasebeturk.org/yeni/34536-2013-asgari-ucret-2013-yili-brut-net-
asgari-ucret-tutari.html , Erişim Tarihi: 22.04.2013
http://www.politikadergisi.com/sites/default/files/kutuphane/
bir_sosyal_politika_araci_olarak_turkiyede_asgari_ucret_1951_-_ 2003.pdf ,
Erişim Tarihi: 22.04.2013
http:// www.ilo.org/ public / turkish / region / eurpro / ankara / about /sozlesmeler.htm ,
Erişim Tarihi: 22.04.2013
http:// www.doguturk.com/ guncel /komisyon-calismalara-basladi-peki-asgari-
ucret-neden-onemli-h5564.html, Erişim Tarihi: 22.04.2013
http://bianet.org/bianet/bianet/51273-asgari-ucretin-tarihi-islevi-durumu
http://www.belgeler.com/blg/2l1k/asgari-cret
https://kanalfinans.com/raporlar/betam-tarim-disi-issizlik-nceki-aya-gre-dst/
http://pazarraporu.blogspot.com/2013/04/2000-ylndan-bu-yana-asgari-ucrette-
ne.html
http://www.samanyoluhaber.com/ekonomi/Turkiye-Avrupa-ikincisi-oldu/588017/, erişim tarihi: 05.05.2013
http :// www.aso.org.tr/kurumsal/ media /kaynak/TUR/ yayinlarimiz / ASOAsgariUcretRaporu.pdf, erişim tarihi: 24.04.2013
http://www.belgeler.com/blg/7g4/emek-ve-cret; erişim tarihi: 24.04.2013
http://www.belgeler.com/blg/1ayn/trk-hukukunda-cretin-korunmasi-the-protection-of-wage-in-turkish-labour-law, erişim tarihi: 24.04.2013
http://www.turkis.org.tr/?wapp=CE20D9C6-7336-452A-A37A-84D4CA262D34, erişim tarihi: 29.04.2013
http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=202&Itemid=33; erişim tarihi: 29.04.2013
http://blog.milliyet.com.tr/asgari-ucret-dunya-da-ilk-kez-nasil-ortaya-cikti-ve-mantigi-nedir-/Blog/?BlogNo=395240 , erişim tarihi: 29.04.2013
http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/about/soz026.htm ; erişim tarihi: 05.05.2013
43
http://www.lutfiinciroglu.com/content/view/14/87/, erişim tarihi: 05.05.2013
http:// www.turkcebilgi.org/ekonomi/ekonomi-teorileri/ucret-teorileri-6337.html , erişim tarihi: 25.05.2013
http://www.alomaliye.com/asgari_ucret_yonetmeligi.htm , erişim tarihi: 25.05.2013
http://www.belgeler.com/blg/2l1k/asgari-cret , erişim tarihi: 25.05.2013
http://alanyadergi.akdeniz.edu.tr/_dinamik/164/259.pdf , erişim tarihi: 25.05.2013
44