tÜrkİye’de vergİ adaletİ
DESCRIPTION
TÜRKİYE’DE VERGİ ADALETİ. Doç. Dr. Mustafa Durmuş Gazi Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü Öğretim Üyesi. Türkiye’de vergilemede adalet tartışılırken yanıtlanması gereken asıl soru: Türkiye’de vergiyi asıl olarak hangi sosyal sınıflar ödüyor? - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 1
TÜRKİYE’DE VERGİ ADALETİ
Doç. Dr. Mustafa DurmuşGazi Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü
Öğretim Üyesi
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 2
Türkiye’de vergilemede adalet tartışılırken yanıtlanması gereken asıl soru:
Türkiye’de vergiyi asıl olarak hangi sosyal sınıflar ödüyor?
Kamu harcamaları hangi sosyal sınıflara hizmet ediyor?
Yani verginin yükü kimlerin üzerinde, devlet hizmetlerinden kimler yararlanıyor?
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 3
Türkiye’de toplam vergi yükünün 2013 için % 24 yakın olması hedefleniyor.
Ancak resmi vergileri ilave olarak 10’un üzerinde kayıt dışı vergi var. Bunlar;
Döner sermaye hasılatları, ayni askerlik hizmeti, kamu personeli özel emeklilik sandıkları gelirleri ve işletmelerinin karları, fon ve benzeri adlarla tahsil edilen diğer merkezi gelirler, kamu vakıf gelirleri ve işletmelerinin karları, mahalli idareler işletmelerinin kârları, KİT kârları.
Yani devlet her yıl işçiler/emekçiler tarafından yaratılan artı değerin ortalama üçte birine el koyuyor.
Vergi yükü
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 4
1. Bu vergiler ağırlıklı olarak KDV ve ÖTV gibi dolaylı vergiler biçiminde.
Bu tür vergiler geniş yığınların kullandığı her türlü mal ve hizmet üzerinden alınırlar.
Genelde bunlarda muafiyetlere yer verilmez ve artan oranlı olarak düzenlenmezler, halkın üzerinde kalırlar.
Türkiye’de vergi yükü emekçi sınıfların üstünde
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 5
Toplam Gelirler 370 Milyar TL (% 24)
Vergi Gelirleri
_ Gelir Vergisi
_ Kurumlar Vergisi
_ KDV
Dahilde
İthalde
_ ÖTV
318 Milyar TL (% 20)
63 Milyar TL ( % 19)
29 Milyar TL ( % 10 )
100 Milyar TL ( % 31,5 )
36 Milyar TL ( %
12 )
61 Milyar TL ( 19,4 )
83 Milyar TL ( % 25 )
2013 MYB Gelirlerinin dağılımı
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 6
ÖTV, KDV vergiler adaletsizdir. Çünkü; Regresifler, yani düşük gelirliler bu yükü daha ağır,
yüksek gelirliler daha hafif hissederler (benzinde ve sigarada ÖTV).
Kolayca yansıtılırlar, yani yasal mükellef vergiyi tüketicilere yansıtır.
Enflasyon arttığında bu vergiler de arttığından böyle dönemlerde halkın üzerindeki yük de artar.
Et, süt, eğitim, sağlıkta KDV : % 8, Pırlanta, elmas gibi kıymetli taşlar ve külçe altın
KDV’den istisna tutuluyor (vergi yok),
Türkiye’de vergi yükü emekçi sınıfların üstünde
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 7
2. Sistemin üçte birini oluşturan dolaysız vergilerin yükü de emekçilerin üzerinde
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 8
YıllarBasit Usule Tabi Mükellef Sayısı
BeyannameliMükellef Sayısı
Kurumlara Vergisi Mükellef Sayısı
2001 808.787 1.768.653 565.556
2002 810.167 1.729.260 585.981
2003 820.621 1.735.722 605.020
2004 814.532 1.724.568 632.093
2005 792.706 1.691.499 593.166
2006 775.141 1.712.719 608.081
2007 762.111 1.724.366 634.569
2008 744.188 1.701.865 640.679
2009 739.092 1.683.308 640.786
2010 728.850 1.693.316 652.009
2011 714.693 1.703.754 663.967
2012 705.093 1.760.785 662.190
Mükellef sayılarıGelir İdaresi Başkanlığı, www.gib.gov.tr
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 9
Yıllar Ücretlilerin Ödediği Vergi / Toplam Vergi
Hasılatı (%)
Basit Usulde Ödenen Vergi / Toplam Vergi
Hasılatı (%)
Beyana Dayalı Gelir Vergisi / Toplam Vergi
Hasılatı (%)
Kurumlar Vergisi / Toplam Vergi Hasılatı (%)
2001 9,6 0,07 1,2 9,3
2002 8,5 0,07 1,4 9,3
2003 7,8 0,05 1,3 10,32004 10,5 0,07 1,2 9,7
2005 11,8 0,10 1,1 9,2
2006 10,9 0,12 1,1 8,1
2007 12,43 0,13 0,98 9,00
2008 11,86 0,12 1,08 10,06
2009 12,18 0,14 1,15 10,45
2010 13,15 0,13 0,98 9,94
2011 13,04 0,12 1,09 10,63
Gelir ve kurumlar vergisinin toplam vergi hasılatındaki payı (%)
www.muhasebat.gob.tr
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 10
Yıllar
Beyana Dayanan Gelir
Vergisi (%)
Basit Usulde Gelir Vergisi
(%)
Gelir Vergisi Tevkifatı (%)
GVK Göre Alınan Geçici Vergi (%)
Ücretlilerin Ödediği Gelir
Vergisi (%)
2001 4,28 0,23 93,7 1,8 35,12002 6,58 0,30 91,1 2,4 40,4
2003 6,71 0,22 90,2 3,2 42,62004 6,07 0,35 89,7 4,0 59,22005 5,63 0,51 90,1 3,9 68,72006 5,12 0,57 90,9 3,4 56,62007 4,37 0,57 91,96 3,09 55,132008 4,76 0,55 91,60 3,10 52,442009 5,17 0,64 91,27 2,92 54,622010 5,09 0,66 91,27 2,98 68,55
2011 5,65 0,61 90,82 2,91 67,83
Gelir vergisinin bileşenleriMuhasebat Genel Müdürlüğü, www.muhasebat.gob.tr, Gelir
İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporları
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 11
% 19’luk bir paya sahip olan gelir vergisinin % 91’i stopaj,
% 5,6’sı beyan ve binde 6’sı basit usulle toplanacak. Stopajın % 67’8i ücret stopajları. Böylece dolaysız vergilerin üçte ikisini oluşturan gelir
vergisinin de en büyük kısmı emekçiler tarafından ödenecek.
Sermaye geliri elde eden ve sayıları 1,8 milyonu bulan beyannameli mükellefin ödedikleri gelir vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki sadece payı % 1.
Gelir vergisinin bileşenleriMuhasebat Genel Müdürlüğü, www.muhasebat.gob.tr, Gelir
İdaresi Başkanlığı Faaliyet Raporları
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 12
1. Vergi kaçakçılığı: 2003-2009 döneminde yapılan % 3’ lük bir denetimin
sonuçlarına göre Gelir vergisinde kaçak oranı : % 234, Kurumlar vergisinde %
145, KDV’de % 13, ÖTV’de % 12 ve genelde % 21. 2. Vergi uzlaşmaları ve vergi afları: Uzlaşmalar ile vergi aslının % 92’sinden ve vergi cezalarının % 99.9’undan vaz geçildi (2010). 3. Yaygın muafiyetler, istisnalar, vergi
indirimleri ve ertelemeleri (vergi harcamaları).
Sermayenin vergi yükünün düşüklüğünün üç nedeni
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 13
Uzlaşma Birimi Vergi aslı Vergi cezası
Merkezi Uzlaşma Komisyonu
% 93 % 99.9
Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu
% 87 % 99.7
Toplam Uzlaşma % 92 % 99.9
Uzlaşma birimlerince vaz geçilen vergi aslı ve vergi cezaları (%)
GİB Faaliyet Raporu 2011
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 14
Bu yasal matrah daraltıcı uygulamalardan yararlananların vergi yükü düşüyor.
Yalnızca ücretliler için; ► Ayda 73 lira ile 125 lira arasında değişen bir asgari geçim
indirimi uygulaması var. Ücretliler için ayrıca ; ► Sakatlık indirimi ( 2013 için aylık 190 ile 800 TL arasında), ► Beyan edilen gelirlerinin % 10’unu geçmemek kaydıyla
eğitim ve sağlık kurumlarına yapılan ödemelerin matrahtan düşebiliyorlar,
► Beyan edilen gelirlerinin yüzde 10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak koşuluyla, bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarını da vergi matrahından indirilebiliyorlar (şahıs sigorta primlerinde bu oran yüzde 5).
Muafiyetler, istisnalar ve indirimler
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 15
Ancak bu kolaylık sadece ücretliler değil beyanname veren faiz geliri dâhil tüm sermaye geliri sahipleri, tüccar ve sanayiciler için de geçerli.
Ayrıca ücret gelirlerinin tamamına yakını beyan edilmeden, stopajla vergilendirildiğinden bu indirimden faydalanan ücretli yok denecek kadar az.
Gerçekte ücretliler bu indirimden yararlanamıyor. Asgari geçim indirimi uygulaması Türkiye’de ücretlerin
fiiliyatta net olarak müzakere edilip belirlenmesi nedeniyle asıl olarak işverenlerin işine yarıyor.
İşverenlerin büyük bir kısmı bu indirimi işçinin ücretine yansıtmıyor.
Sakatlık indiriminden ise serbest meslek sahipleri ve basit usule tabi olanlar da faydalanıyorlar.
Muafiyetler, istisnalar ve indirimler
Doç. Dr. Mustafa Durmuş
Sermaye geliri sahiplerine sunulan imkanlar;
► Sermaye geliri elde edenler çok sayıda harcama kalemini masraf yazabiliyor, böylece vergi matrahını küçültebiliyorlar.
► Ayrıca son derece cazip muafiyet, istisna, indirim ve ertelemeden yararlanabiliyorlar(örneğin enflasyon indirimi).
Öyle ki geriye dönük vergi iadesi dahi alabiliyorlar. ► Sermaye şirketlerinin % 30 olan kurumlar vergisi oranı 21
Haziran 2006 tarihinde % 20’e indirildi. Bu indirim, geriye dönük olarak 1 Ocak 2006’dan başlatıldı. Bu sayede, şirketlere ödedikleri % 30 geçici verginin 10 puanı
mahsup yoluyla iade edildi. Vazgeçilen verginin altı aylık faturası da 2 milyar TL oldu. Bu uygulamadan yararlanan şirketlerin başında ise yabancı bir
gruba satılan Türk Telekom A . Ş. geliyor.
16
Muafiyetler, istisnalar ve indirimler
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 17
2013 bütçesinde 116 kalemde yer alan vergi harcaması tutarı 22,4 milyar olarak öngörülüyor.
Her yıl giderek artan miktarda verginin, sermaye geliri elde edenlerden alınmasından vazgeçiliyor.
Ancak vergi kanunları dışında yer alan mevzuatla düzenlenen ve bütçenin ekinde yer almayan onlarca kanun ile öngörülen (örneğin Petrol Kanunu ) vergi harcaması açıklananlardan çok daha fazla.
Yani sermayeye tanınan vergisel imkân bütçede sıralananlardan çok daha fazla.
Muafiyetler, istisnalar, indirimler ve vergi ertelemeleri
Vergi harcamaları
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 18
Bütçeden yoksullara ve köylülere yapılan yardımlar ve destekler bütçenin toplamda % 3 ya da 4’ünü ancak buluyor.
Örnek: Son 9 yıl boyunca (2012 ve 2013 hariç) Sosyal Yardım Dayanışma Fonu aracılığıyla yoksullara yapılan yardımlar ortalama 2 milyon lirayı bulmadı.
2013 yılı Bütçesinde toplam tarımsal desteklemeler ele alındığında bu oran % 0.83’dür.
Topraksız köylüler ve tarım işçileri de destek kapsamı dışında. Arazileri tapulu olmayan küçük çiftçiler Çiftçi kayıt Sistemi’ne
kayıtlı olmadığından bu desteklerden yararlanamıyor. Tarımsal desteklerden asıl yararlananlar büyük çiftçiler.
2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı ise halka, emeğe dönük bir bütçe
Doç. Dr. Mustafa Durmuş
Türkiye’de vergi politikası;1980’li yılların başından bu yana uygulanan neo liberal birikim stratejisinin bir ayağı olarak;
küreselleşme ile uyumlu bir biçimde uluslararası sermayenin serbest dolaşımına yardımcı olmak,
piyasaların ve kârlılığın artmasın yardımcı olmak ve
kamu borcunun sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik olarak tasarlandı.
19
Vergi adaletsizliği- neo liberalizm
Doç. Dr. Mustafa Durmuş
Vergilemenin yeniden bölüşüm, kalkınma gibi amaçlarla bağı koparıldı.
Vergileme, sadece kapsamı daraltılan devletin neo-liberal dönüşümleri sağlamaya dönük faaliyetlerinin finansmanıyla sınırlı tutuldu.
Neo-liberal vergileme politikaları altında teşvik ve sübvansiyonlarla sermayenin üzerindeki vergi yükü emekçilerin üzerine kaydırılırdı.
20
Vergi adaletsizliği- neo liberalizm
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 21
Ancak bu süreç AKP döneminde çok daha hızlı ve pervasızca ilerletildi.
Artan oranlı gelir vergisi tarifesi düzleştirildi, basamak sayısı 6’dan 4’ e indirildi.
Ücretliler lehine 5 puan indiriminden vazgeçildi. Özel indirim uygulamasından vazgeçilerek daha ziyade patronların
işine yarayan “asgari geçim indirimi” uygulamasına geçildi. «Nereden buldun» uygulamasına son verildi? Düşük ücretli, örgütsüzleştirilmiş ve güvencesiz emek
stratejisine uygun olarak verginin yükünün bütünüyle emekçilerin sırtına bindirilmesiyle Türkiye dünyanın en adaletsiz vergi sistemine sahip ülkelerinden biri oldu.
AKP İKTİDARINDA
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 22
ÜCRETLER ÜZERİNDEKİ VERGİ YÜKÜ2012/I. Dönem 2012/II. Dönem Ortalama Ücret (2012) 2013/I. Dönem
1. Brüt Ücret 886,50 TL 940,50 TL 2.000,00 TL 978,60 TL2. Sigorta Primi İşçi Payı (1 x 0,14) 124,11 TL 131,67 TL 280,00 TL 137,00 TL
3. İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı (1 x 0,01) 8,87 TL 9,41 TL 20,00 TL 9,79 TL
4. Gelir Vergisi Matrahı [1-(2+3)] 753,53 TL 799,43 TL 1.700,00 TL 831,81 TL
5. Ödenecek Gelir Vergisi (4 x 0,15) 113,03 TL 119,91 TL 255,00 TL 124,77 TL
6. Damga Vergisi (1 x 0,0066)(2013 yılı için 0,00759)
5,85 TL 6,21 TL 13,20 TL 7,43 TL
7. Ücretli üzerinden yapılan doğrudan kesintiler toplamı (2+3+5+6) 251,85 TL 267,20 TL 568,20 TL 278,99 TL
8. Net Ücret (1-7) 634,65 TL 673,30 TL 1.431,80 TL 699,61 TL9. SSK İşveren Payı (1 x 0,195) 172,87 TL 183,40 TL 390,00 TL 190,83 TL
10. İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı (1 x 0,02) 17,73 TL 18,81 TL 40,00 TL 19,57 TL
11. İşveren üzerinden yapılan dolaylı kesinti toplamı (9+10) 190,60 TL 202,21 TL 430,00 TL 210,40 TL
12. Kesinti toplamı (7+11) 442,45 TL 469,40 TL 998,20 TL 489,39 TL13. Toplam kesinti / Brüt ücret (12/1) (%) 49,91 49,91 49,91 50,01
14. Toplam kesinti / Net ücret (12/8) (%) 69,72 69,72 69,72 69,95
Emekçinin dolaysız vergi yükü : % 70
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 23
Kâr Payı Geliri Üzerindeki Vergi Yükü 2012 2013
1. Kurumlar vergisi matrahı 100.000 TL 100.000 TL
2. Kurumlar vergisi (%20) 20.000 TL 20.000 TL
3. Dağıtılacak kar (1-2) 80.000 TL 80.000 TL
4. Gelir vergisi tevkifatı (3 x 0,15) 12.000 TL 12.000 TL
5. Dağıtılacak net kar (3-4) 68.000 TL 68.000 TL
6. İstisna tutulan kısım (elde edilen kar payının yarısı) (3 x 0,50) 40.000 TL 40.000 TL
7. Beyan edilecek kısım (elde edilen kar payının yarısı - gelir vergisi matrahı) (3-6)
40.000 TL 40.000 TL
8. Hesaplanan gelir vergisi 8.550 TL 8.445 TL
9. Kurum bünyesinde tevkif edilen verginin mahsubu (9=4) 12.000 TL 12.000 TL
10. Ödenecek gelir vergisi (8-9) -3.450 TL -3.555 TL
11. Ödenecek toplam vergi (2+4+8-9+10) 25.100 TL 24.890 TL
12. Toplam vergi yükü (%) 25,10 26,10
Kâr payından alınan gelir vergisinin yükü : % 26
BANKALAR ÜZERİNDEKİ EFEKTİF VERGİ YÜKÜ (2011)
Milyon TL2010
AKBANK
GARANTİ
İŞBANK
YAPI KREDİ
HALK BANK
FİNANSBANK
VAKIF BANK
DENİZBANK
ASYA KATILIM
TSKB ŞEKER BANK
GELİR 10,179 10,484 10,898 7,156 7,279 4,648 6,501 3,536 1,278 513 1,370
MATRAH
3,205 3,908 3,298 2,355 2,637 1,182 1,575 917 0,216 318 158
VERGİ 0.670 392 296 421 367 231 374 166 0,53 49 38,8
RESMİ VERGİ ORANI
% 20 0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 0.20 0.20 0. 20 0. 20
EFEKTİF VERGİ ORANI
% 6,6 0.03,7 0.02,7 0.05,9 0. 05 0.05 0. 05,7 0. 4,7 0.04 0. 09,6 0. 02.8
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 24
BÜYÜK ŞİRKETLER ÜZERİNDEKİ EFEKTİF VERGİ YÜKÜ (2011)
Milyon TL2010
TÜRKCELL
TÜRK TELEKOM
SABANCI H.
ENKA H. KOÇ H. TÜPRAŞ ANADOLU EFES
BİM ARÇELİK ASLAN ÇİM
EREĞLİ DÇ.
GELİR 9,370 11,941 19,771 8,415 69,767 41,386 4,761 8,189 8,437 134 8,921
MATRAH 1,626 2,609 4,270 1,154 4,708 1,542 605 359 646 22 1,297
VERGİ 486 734 770 178 796 258 117 77 74 3,8 200
RESMİ VERGİ ORANI
0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 0. 20 % 20 0.20 0.20 0. 20 0. 20
EFEKTİF VERGİ ORANI
0. 0 5.2 0.06,1 0.07 0. 02 0.01,1 0. 006 % 2.5 0.009 0.008 0.028 0.02,2
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 25
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 26
Esnaf ve Sanatkârların Vergilendirilmesi
Esnaf ve Sanatkâr
Esnaf Muaflığı
Basit Usul 711.000
Gerçek Usul 1,765.241
Basit Usul / Toplam Gelir Vergisi (Tahakkuk ve Gerçekleşme / Gelir vergisi içindeki % payı)
www.muhasebat.gov.tr
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120.00
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
1.20
0.06
0.16
0.23
0.30
0.22
0.35
0.51
0.57 0.57 0.55
0.64 0.660.61 0.59
0.33
0.5
0.7
0.78
0.840.87
0.981.02
0.910.94
Gerçekleşme TahakkukDoç. Dr. Mustafa Durmuş 27
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 28
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
33 51 47 78136 164
259 280330 363
421 405
274
498
628 668747
866 873
1063
1180 1214
16201676
Mük. Başına Vergi (BU) Mük. Başına Vergi (GU)
Gerçek ve basit usulde mükellef başına ödenen gelir vergisi (TL)www.muhasebat.gov.tr www.gib.gov.tr
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 29
Yılda ortalama 5000 TL civarında bir kesintiye uğrayarak gelir vergisi ve sosyal güvenlik payı katkısı ödeyen asgari ücretli var.
Bu tutarın onda birini bile ödemeyen bazı meslek grupları var.
Beyanname usulüyle vergi veren sermaye geliri elde edenlerin ödediği gelir vergisinin toplam vergiler içindeki payının sadece % 1,
Basit usule tabi yaklaşık 700.000 mükellefin ödediği gelir vergisi tutarının sadece binde 1
Kurumlar vergisinin payının sadece % 10, Ücretlilerin ödedikleri gelir vergisinin payı % 13’ün
üzerinde. Bu vergi yükünün adaletsiz dağıldığının ve Türk Vergi
Sisteminin adaletsizliğinin net bir göstergesidir.
Özetle
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 30
Net vergi yükü önemli. Çünkü vergi nedeniyle gelebilecek bir yük sadece bireylerin
ödedikleri vergilerle değil, aynı zamanda bireylere yapılan transfer, sübvansiyon/refah ödemelerinin ve doğrudan sunulan kamusal mal ve hizmetlerin faydalarının varlığı ve büyüklüğüyle de şekillenir.
Böylece örneğin, gelir vergisi oranı göreli olarak yüksek bir ülkede, bütçeden sağlanan bu tür refah ödemeleri de yüksekse, net yük nispi olarak düşük kalır.
Kamusal mal ve hizmetlerin faydalarının nasıl yansıdığının bilinememesi sorunu var.
Başta askeri harcamalar, sermaye sübvansiyonları ve teşvikler olmak üzere, bazı kamusal harcamaların toplumun değişik sınıflarına nasıl yansıdığının hesaba katılması gerekli.
Net Mali yansıma : Vergileri kim ödüyor? Kamu hizmetlerinden kim faydalanıyor?
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 31
Burjuva iktisat ve maliye anlayışı:
► Faydalanma Kuramı ► Ödeme Gücü Kuramı ► Eşit fedakarlık Kuramı Marksist vergileme anlayışı
Vergilemede adalete kuramsal yaklaşımlar
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 32
A. Smith (Ulusların Zenginliği): «Herkes devlet faaliyetlerinin finansmanına onun kendilerine sunduğu fayda ile orantılı bir şekilde katılmalıdır».
Bu kuramın kökü neo-klasik ‘gönüllü değişim’ ya da ‘piyasa-fiyat teorisi’ dir.
Kuram vergilemede adaleti, “hizmetin bedelini onu kullanana ödetmek” olarak tanımlar.
Bu nedenle de genel bir vergilemeden ziyade hizmetlerin fiyatlandırılmasını savunur (harçlar vb).
Faydalanma kuramı: Vergi adaleti
Vergiyi kamu hizmetlerinden yararlanmaya göre almaktır
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 33
Bu kuram vergilerin devletin zora dayalı gücüyle alındığı gerçekliğini inkar eder. Devletin sınıfsal kimliğini örter.
Sosyal adalete terstir: İnsanların kamusal hizmetlerden
faydalanabilmesini vergi ödemelerine bağlamak adil değildir.
Zira, kamusal mal ve hizmetlere en çok ihtiyaç duyanlar ödeme gücü en az olan yoksullar ve emekçilerdir.
Vergi adaletiVergiyi kamu hizmetlerinden yararlanmaya göre almaktır
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 34
Vergi, insanların ne kadar vergi ödeyebileceklerine göre, yani ödeme güçlerine göre alınmalı.
Bir vergi havuzu oluşturulur ve ödeme gücü eşit olanlar eşit, eşit olmayanlar farklı miktarda bu havuza katkıda bulunurlar.
Hiç ödeme gücü olmayanlar katkıda bulunmazlar, ama bu havuzun finanse ettiği hizmetlerden yararlanırlar.
Ödeme Gücü Kuramı: Vergi adaleti
Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesidir
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 35
Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesi halinde herkesin devlet üzerinde eşit hakka sahip olacağı, yani devletin herkes için var olduğu algısı da güçlendiriliyor.
Oysa devlet sınıflar üstü değil. Sınıfsal bir bakış açısı olmaksızın
farklı vergileme ilke, sistem ya da önerilerinin göreli adaletini değerlendirmek mümkün değil.
Ödeme Gücü Kuramı: Vergi adaleti
Herkesin ödeme gücüne göre vergi vermesidir
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 36
Kamu bütçesinden yoksullara, düşük gelir gruplara sosyal transferler yapılarak gelir bölüşümü iyileştirilebilir.
Bu transferler, emeklilik, sosyal güvenlik, sosyal sigorta, işsizlik, yoksulluk yardımı şeklindeki doğrudan transferler olabileceği gibi;
Ücretsiz kamusal eğitim ve sağlık, sosyal konut sunumu şeklindeki vatandaşların yaşam standartlarını yükseltecek dolaylı kamusal mal ve hizmet sunumları olabilir.
Bu hizmetlerin finansmanı üst gelir gruplarından artan oranlı bir biçimde alınan vergilerle karşılanır.
Musgrave / Sosyal Demokrasi (1960’lar) (Bütçe Yansıması)
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 37
Ana akımın her iki kanadı da vergilerin emek gücü tarafından yaratılan artı değer üzerinden alındığı ve aslında vergilemenin bir soygun olduğu gerçeğini gizler.
Artı değer, işçilerin ödenmemiş emek zamanlarının birikimli bir ürünüdür.
Kapitalist toplumda, artı değere kapitalistler tarafından el konulur.
Kapitalistin kârının kaynağı artı değerdir.
Marksizm’de vergi yorumu:
Verginin kaynağı artı değer
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 38
Kâr üzerinden alınan kurumlar vergisi ve / veya kâr dağıtımı üzerinden alınan gelir vergisi aslında,
kapitalistin işçiden gasp ettiğinin devlet ile paylaşılmış kısmıdır.
Devlet bu vergilerle sermaye birikimini kolaylaştırıcı ve bu eylemini meşrulaştırıcı işlevini yerine getirir.
Marksizm’de vergi yorumu:
Verginin kaynağı artı değer
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 39
Marx ( Fransa’da sınıf mücadeleleri ve L. Bonapart’ın 18. Brumeri): «Vergi alanındaki mücadele sınıf mücadelesinin en eski
biçimidir. Bu nedenle devletin, verginin sınıfsal içeriğini ve bu sınıfsal
ayrışmanın sömürücü doğasını örtbas edebilmek için eşitlikçi bir vergileme söylem ve biçimini yerleştirmesi gereklidir».
Tarih bize devletlerin vergi sömürüsünü gizleyemediği ya da onu ideolojik olarak haklı gösteremediği dönemlerde vergi isyanları üzerinden sınıf ayaklanması riskinin olduğunu gösterdi.
Yakın tarih ayrıca, devletin mali sorunlarının artmasıyla politik krizlerin doğabileceğini gösterdi (Yunanistan vs).
Marx:Adil vergileme söylemi sömürüyü
gizlemeye hizmet eder
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 40
Her türden adaletsizliğin ve eşitsizliğin temel nitelik olduğu kapitalist sistemde vergilemede adaletin sağlanabilmesi ütopik bir durumdur.
Örneğin kamusal hizmetlerin artan oranlı vergileme ile karşılanması yüzeysel olarak bedeli patronlara ödetmenin en iyi yolu gibi görünse de bu doğru bir çözümleme değil.
Ayrıca kriz koşullarında artan oranlı vergileme ve sosyal devlet bir ütopyadan ileri gidemez.
Son 20 yıldır emekçilerin kazanımları Avrupa’nın sosyal demokrasi ile yönetilen ülkelerinde dahi geri alınıyor.
Sonuç
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 41
Diğer yandan kapitalist sistem içinde yaşıyoruz.
Emekçilerin, emek örgütlerinin, sosyalistlerin vergileme konusundaki genel ilkesi;
halkın, emekçilerin üzerindeki yükü arttıran her türlü düzenlemeye karşı çıkarken,
bu yükü azaltanları desteklemek olmalıdır.
Sonuç
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 42
Emekçiler için, kapitalist egemenlerin kendi hükümetleri için vergi toplamayı nasıl örgütlediğinin temel bir önemi yok.
Sorulacak soru kimin, ne kadar vergilendiğinden ziyade, kimin ne amaçla vergilediğidir.
Zenginin vergilendirilmesi önerisi, popülist bir öneriden öteye gidemez.
Zira hepimiz sermayedarların yasal yollardan çok sayıda vergi kaçamağına sahip olduklarını ve bunlardan yararlanmak için nasıl bir danışmanlar ordusu istihdam ettiklerini biliyoruz.
Sonuç
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 43
Bu nedenden ötürü ilkesel olarak sosyalistlerin ‘şu vergiler yükseltilsin’ ya da ‘şu vergiler düşürülsün’ şeklinde bir vergi programları yoktur.
Sosyalistler, işçiler, emekçiler ve halklar üzerindeki tüm vergilere karşıdırlar.
Zenginlerin daha fazla vergilendirilmesini savunarak uzun erimde işçi sınıfının kapitalistleri yenme şansı yoktur.
Hiçbir vergi reformu karşı karşıya olduğumuz gücün sınıfsal karakterini değiştiremez.
Sonuç
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 44
Son olarak; Kapitalistlerin kârını ve gücünü oluşturan şey, biz
emekçilerin yarattığı, ama onların el koydukları artı değerimizdir. Yani bize sağlık hizmeti, eğitim hizmeti ve sosyal güvenlik
olarak sundukları şey bizzat bizim ürettiğimiz değerlerdir. Emekçilerin iktidarı işçileri vergilendirmeyecektir. Böyle bir iktidar, işçi sınıfının yaratacağı zengin
kaynaklarla tüm topluma yaşam boyu eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi hizmetleri vergisiz sunabilecek bir imkana sahip olacaktır.
Sonuç